No full-text available
To read the full-text of this research,
you can request a copy directly from the author.
Salgını Hatırlamak: Veba Üzerine Tarihsel ve Sosyolojik Bir Analiz
Abstract
Bulaşıcı hastalıklar, salgına dönüştükleri dönemlerde insanlık tarihi için derin izler bırakmıştır. Bu hastalıklardan biri de şüphesiz veba olmuştur. Bu hastalığının tarih sahnesindeki serüveni eski dönemlere kadar dayanmaktadır. Milattan önce ve sonra olmak üzere veba hastalığından bahsedilmekte olup, dünya coğrafyasında Justinyen vebası, Kara veba ve Bombay vebası olmak üzere üç büyük veba salgını yaşanmıştır. Bu salgınlar insanları yalnızca fiziksel anlamda tahribata uğratmamış, aynı zamanda psikolojik ve toplumsal olarak derin izlerin oluşmasına zemin hazırlamıştır. Bu sebeple, söz konusu makalede etkileri ve sonuçları bağlamında vebanın tarihsel ve sosyolojik analizi yapılmaya çalışılacaktır. Böylece bir taraftan, veba salgının toplumda meydana getirdiği etki ve sonuçlar sosyolojik olarak tartışılırken, diğer taraftan bahse konu veba salgını hakkında tarihsel süreç incelenecektir.
... Gemilerde kullanılan ahşap malzemeler, mikrobun üremesi için elverişli ortamı sağlamış ve limandan indirilen ticari ürünlerle mikrop şehre yayılmıştır (Ziegler 1969). Zamanla kasaba ve kentlerin nüfus artışına bağlı büyümesi, toplumların kalabalık kültürel ve dinsel kutlamalar yapması, ticaret faaliyetlerinin gelişmesi, ülkeler arası ticari ağların büyümesi veba salgının daha fazla yayılmasına sebep olmuştur (Yıldız 2022). Artan nüfusun gıda ihtiyacını karşılamak üzere yeni tarımsal faaliyetlere yönelinmiştir. ...
Mimarlık ve Tasarım Odaklı Düşünme
Kelime hazinesi geniş olan zengin anlam dünyasına sahip Türkçenin tüm dönemlerinde söz varlığı ve söz varlığı ile yapılan çalışmalar oldukça önemlidir. Bir dilin söz varlığı o dilin güzelliklerini ortaya çıkarması açısından en önemli araçtır ve dilin gücünü ortaya koymaktadır. Söz varlığı çalışmaları döneme ışık tutar ve dönemin siyasi, sosyal, kültürel ve ekonomik durumu hakkında bilgi verir. Söz varlığının kapsadığı terimlerden alt başlık olarak alabileceğimiz tıpta bu konuda oldukça geniş bir alandır. Geçmişten günümüze kadar hep var olmuştur. İnsanlık, tarihi boyunca veba, kara ölüm gibi ölümcül hastalıklarla mücadele etmiştir. Bu salgın hastalıkların insanlık tarihinde oldukça büyük sonuçları olmuştur. Bu durumdan sadece sağlık alanı değil; tarih, coğrafya, edebiyat gibi birçok alan etkilenmiştir. Bu etkileşimin yansımaları olmuştur. Bu yansımalardan edebiyat tarihi etkilenerek alana yön vermiş ve yazarlar bu salgınları eserlerine kadar taşımışlardır. İnsanoğlu sağlığı bozulduğunda tedavi sürecinde çeşitli tecrübeler elde etmiştir. Bu süreçte yeni terimler kazanılmış veya kazanılmış olan terim için değişikliklere gidilmiştir. Bu terimler bölgeden bölgeye, dillerde ve lehçelerde farklılıklar göstermektedir. Bu yüzden incelenmesi ehemmiyet gösterir. 15. yüzyıldan 20. yüzyılın başlarına dek süregelen Çağatay Türkçesi, söz varlığı açısından bizlere konu hakkında geniş bir yelpaze sunmaktadır. Çalışmamıza konu olan Çağatay Türkçesi döneminde hasta ve hastalık terimleri taranmış, bu terimler hakkında sözlükler, eserler ve makalelerden faydalanılarak benzerlikler ve farklılıklar karşılaştırılmıştır. Terimlere dayalı inceleme ve tanıklamalara yer verilmiştir.
Kara Ölüm 1347-1352 yılları arasında başta Avrupa olmak üzere dünyanın dört bir yanında etkili olan ve kısa sürede milyonlarca insanın yaşamını sonlandıran büyük veba salgınına verilen isimdir. 1348 yılının son döneminde Büyük Britanya’ya da sıçrayan bu büyük veba salgınıyla birlikte nüfusun önemli bir kısmı hayatını kaybetmiştir. Büyük Britanya genelinde nüfusu seyrekleştiren veba salgını sonrasında gündelik yaşamın olağan ritmi değişmeye ve yeni bir hal almaya başlamıştır. Kara Ölüm’ün yol açtığı can kayıpları insanı daha değerli kılmıştır. Bu durumda hayatta kalan fakir kesimin salgından sonraki süreçte standartlarında ciddi iyileşmelerin yaşanmasını sağlamıştır. Tek değişim bu da olmamıştır. Üretim ve tüketim alışkanlıklarından, mimariye, sanat ve edebiyata, düşünsel yapıya ve teknik ilerlemelere kadar gündelik hayatı oluşturan pek çok birleşen bu süreçle birlikte değişime ve yeni şekil almaya başlamıştır. Araştırma bu noktadan hareketle Kara Ölüm sonrasında Büyük Britanya’da yeni bir hâl alan gündelik yaşama genel bir bakış sunmaktadır.
Antik Yunan ve Roma'da Veba Salgını. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstirüsü
- G Akyıl
18. Yüzyılın Sonu 19. Yüzyılın Başlarında Osmanlı Devleti’nde Veba Yılları (İzmir Örneği)
- M Erdoğan
Erdoğan, M. (2017). 18. Yüzyılın Sonu 19. Yüzyılın Başlarında Osmanlı Devleti'nde Veba Yılları (İzmir
Örneği). Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı.
Eskişehir.
Genç, Ö. (2011). Kara Ölüm: 1348 Veba Salgını Ve Ortaçağ Avrupa'sına Etkileri. Tarih Okulu Dergisi,
2011(X).
Pushing the Stone Uphill: The İmpact of Bubonic Plague on Ottoman Urban Society in the Fifteenth and Sixteenth Centuries
- H Lowry
Kara Ölüm: 1348 Veba Salgını Ve Ortaçağ Avrupa’sına Etkileri
- Ö Genç
Eskiçağdan Yakınçağa Genel Hatlarıyla Dünyada ve Osmanlı Devleti’nde Salgın Hastalıklar
- O Kılıç
Kılıç, O. (2004). Eskiçağdan Yakınçağa Genel Hatlarıyla Dünyada ve Osmanlı Devleti'nde Salgın Hastalıklar.
Elazığ: Orta-Doğu Araştırmaları Merkezi Yayınları.
Kara Ölüm: Ortaçağ'da Veba
- S Martin
Martin, S. (2011). Kara Ölüm: Ortaçağ'da Veba. (C. Atay, Çev.) İstanbul: Kalkedon Yayınları.
İstanbul’da Veba Salgınları. C. Yılmaz içinde, Antik Çağ’dan 21.Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi (s. 146-151)
- N Varlık
Varlık, N. (2015). İstanbul'da Veba Salgınları. C. Yılmaz içinde, Antik Çağ'dan 21.Yüzyıla Büyük İstanbul
Tarihi (s. 146-151). İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi.
Kuruluş Dönemi Osmanlı Sultanları. İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi
- H İnalcık
İnalcık, H. (2010). Kuruluş Dönemi Osmanlı Sultanları. İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi.
Dünyamızı Değiştiren On İki Hastalık
- I W Sherman
Sherman, I. W. (2020). Dünyamızı Değiştiren On İki Hastalık. (M. A. Küçüker, & E. Tümbay, Çev.)
Salgın Afetlerinde İstanbul. S. Öztürk içinde, Afetlerin Gölgesinde İstanbuL (s. 109-184)
- N Yıldırım
Yıldırım, N. (2010). Salgın Afetlerinde İstanbul. S. Öztürk içinde, Afetlerin Gölgesinde İstanbuL (s. 109-184). İstanbul: Kültür AŞ Yayınları.
Osmanlılarda Veba Salgınları
- N Varlık
Pushing the Stone Uphill: The İmpact of Bubonic Plague on Ottoman Urban Society in the Fifteenth and Sixteenth Centuries
- A Kömürcü
Kömürcü, A. (2019). Hitit Krallığında Veba Salgını ve Etkileri (M.Ö. II. Binyılın İlk Yarısı). Yüksek
Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı. Afyon.
Lowry, H. (2004). Pushing the Stone Uphill: The İmpact of Bubonic Plague on Ottoman Urban
Society in the Fifteenth and Sixteenth Centuries. Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 23(23), 93-132.
- K Özden
- M Özmat
Özden, K., & Özmat, M. (2014). Salgın ve Kent: 1347 Veba Salgınının Avrupa'da Sosyal, Politik ve
Ekonomik Sonuçları. İDEALKENT, 5(12), 60-87.
Akdeniz Dünyasında ve Osmanlılarda Veba
- N Varlık
Varlık, N. (2017). Akdeniz Dünyasında ve Osmanlılarda Veba (1347-1600). (H. Yalın, Çev.) İstanbul: Kitap
Yayınevi.
Varlık, N. (2018). Osmanlılarda Veba Salgınları. Toplumsal Tarih(296), 30-36.