BookPDF Available

Ponsaers , P. , Cartuyvels, Y., Francis, V., Guillain, Ch., Van Ex, J., Vanhaverbeke, W., Verhage, A., Vogliotti, M. (2003). Politionele behandeling: relatieve autonomie? Een empirisch onderzoek naar de Autonome Politionele Afhandeling, Reeks Actuele Problemen met betrekking tot de Sociale Cohesie, Federaal Wetenschapsbeleid, Gent: Academia Press, pp. 333.

January 2003

Authors:

Paul Ponsaers

Ghent University

Yves Cartuyvels

UCLouvain Saint-Louis Brussels

Show all 8 authorsHide

Content uploaded by Paul Ponsaers

Content may be subject to copyright.

Politionele Behandeling:

Relatieve Autonomie?

Een empirisch onderzoek naar de

Autonome Politionele Afhandeling

Federale Diensten voor Wetenschappelijke, Technische

en Culturele Aangelegenheden

PROF. DR. PAUL PONSAERS

Promotor

Onderzoeksgroep Sociale Veiligheidsanalyse

PROF. DR. YVES CARTUYVELS

Copromotor

Séminaire Interdisciplinaire d’Etudes Juridiques

VINCENT FRANCIS

JOELLE VAN EX

CHRISTINE GUILLAIN

MASSIMO VOGLIOTTI

ANTOINETTE VERHAGE

WOUTER VANHAVERBEKE

 
 
i 
 
INHOUDSOPGAVE 
 
DEEL I: Theoretische reflecties 
INLEIDING .............................................................................................................................. 1 
I. MULTIMETHODOLOGIE ................................................................................................ 3 
1. LITERATUURSTUDIE ................................................................................................................ 3 
2. SEMI-DIRECTIEVE ONDERZOEKSINTERVIEWS ........................................................................... 3 
3. PARTICIPERENDE OBSERVATIE ................................................................................................. 3 
4. DOSSIERANALYSE .................................................................................................................... 4 
5. BIJKOMENDE CONTROLE-INTERVIEWS ..................................................................................... 4 
6. RONDETAFELCONFERENTIES ................................................................................................... 4 
7. CIJFERANALYSE ....................................................................................................................... 4 
II. GENESE VAN DE AUTONOME POLITIONELE AFHANDELING ......................... 5 
1. DE CONTEXT ............................................................................................................................ 5 
2. ONTSTAAN VAN APA IN HET HOF VAN BEROEP GENT ............................................................ 5 
3. APA IN DE REGELGEVING ........................................................................................................ 7 
3.1. De origine van APA: Hof van Beroep Gent ................................................................ 7 
3.2. Diversiteit in systemen ................................................................................................ 8 
4. KADERING VAN APA ............................................................................................................... 9 
5. DE DISCUSSIE BIJ DE START VAN APA ................................................................................... 10 
6. TOT SLOT ............................................................................................................................... 11 
III.  DE  JURIDISCHE  PRINCIPES  TOEGEPAST  OP  DE  AUTONOME 
POLITIONELE AFHANDELING ....................................................................................... 14 
1. INLEIDING .............................................................................................................................. 14 
2. PROBLEEMSTELLING .............................................................................................................. 15 
3. DE  MACHT  OVER  HET  OPSPORINGSONDERZOEK  VAN  DE  PROCUREUR  DES  KONINGS: 
DIRIGERENDE ROL EN POLITIONELE AUTONOMIE ....................................................................... 16 
3.1. Wetgevende teksten en praktijken op het veld ........................................................... 16 
3.2. De straffen voor het niet-respecteren van wettelijke bepalingen .............................. 20 
4. DE TOEPASSING VAN DE JURIDISCHE PRINCIPES IN HET SYSTEEM VAN APA .......................... 22 
IV.  CONCEPTUEEL  KADER  VAN  DE  AUTONOME  POLITIONELE 
AFHANDELING .................................................................................................................... 25 
1. INLEIDING .............................................................................................................................. 25 
2. DE TRANSFORMATIES VAN DE POLITIONELE EN GERECHTELIJKE INTERVENTIE ...................... 25 
2.1.  De  algemene  context:  de  groei  van  het  thema  van  onveiligheid  en  nieuwe 
modaliteiten ...................................................................................................................... 25 
2.2. Transformaties .......................................................................................................... 27 
2.3. ‘Traitement en temps réel’ in Frankrijk en de Autonome Politionele Afhandeling in 
België: overeenkomsten en verschillen ............................................................................ 29 
3. DE RELATIE TUSSEN POLITIE EN PARKET: RELATIONELE RUIMTE EN MACHTSVERHOUDINGEN31 
3.1. Tussen formeel en informeel ..................................................................................... 31 
3.2. Het ontstaan van een samenwerking ......................................................................... 32 
4. CONCLUSIE ............................................................................................................................ 34 
V. RECHTSVERGELIJKING ................................................................................................ I 

 
 
ii 
 
DE ENGELSE STRAFRECHTSKETEN ............................................................................................ I 
1. Het vooronderzoek ....................................................................................................... i 
2. De politie ..................................................................................................................... ii 
3. Het Openbaar Ministerie ........................................................................................... iii 
4. Afhandelingsmodaliteiten politie ................................................................................ iv 
5. Verhouding ‘CPS’ – politie ........................................................................................ iv 
6. Oplossingen uit Engeland? ......................................................................................... v 
DE POLITIONELE AUTONOMIE IN FRANKRIJK: NAAR EEN HEROVERING DOOR HET PARKET?.... VI 
1. Inleiding ..................................................................................................................... vi 
2. Het vooronderzoek in Frankrijk ................................................................................. vi 
3. Hernemen van de controle op de politie? .................................................................. ix 
4. Conclusie ................................................................................................................... xii 
ROL VAN DE POLITIE IN DE ITALIAANSE STRAFRECHTSKETEN ............................................... XIII 
1. Inleiding ................................................................................................................... xiii 
2. Het statuut van de gerechtelijke politie en zijn relaties met het parket ................... xiv 
3. De relatie tussen politie en parket in de fase van het vooronderzoek: het doorgeven 
van informatie naar het parket… .................................................................................... xvi 
4. …en het autonoom onderzoek door de politie .......................................................... xvi 
5. Kort overzicht van de recente, wettelijke evolutie van het politioneel onderzoek .. xvii 
DE NEDERLANDSE STRAFRECHTSKETEN ...............................................................................XIX 
1. Het vooronderzoek ................................................................................................... xix 
2. De politie .................................................................................................................... xx 
3. Afhandelingsmodaliteiten van de politie .................................................................... xx 
4. Het Openbaar Ministerie ......................................................................................... xxi 
5. Afhandeling door het Openbaar Ministerie ............................................................ xxii 
6. Verhouding tussen politie en parket ........................................................................ xxii 
7. Tot slot ..................................................................................................................... xxiv 
CONCLUSIES ...................................................................................................................... XXIV 
 
DEEL II: Empirische resultaten 
WALLONIË EN BRUSSEL .................................................................................................. 61 
I. INTERVIEWS EN RONDETAFELCONFERENTIES ................................................. 61 
INLEIDING ................................................................................................................................. 61 
HET ONTSTAAN VAN APA OP HET BESTUDEERDE TERREIN .................................................... 62 
1. APA en APA die de naam niet draagt ....................................................................... 62 
2. Verschillende factoren in de ontstaansgeschiedenis van APA .................................. 64 
ZIJN DE DOELEN VAN APA BEREIKT? .................................................................................... 66 
1. Een vermindering van de werklast van het parket? .................................................. 66 
2. Een verandering in de relatie politie-parket? ........................................................... 72 
DE  AUTONOME  POLITIONELE  AFHANDELING  EN  DE  CONTROLE  VAN  DE  POLITIONELE 
ACTIVITEIT ................................................................................................................................ 87 
1.  Het  officiële  discours:  APA  is  verenigbaar  met  de  bevoegdheid  van  leiding  en 
controle van het parket ..................................................................................................... 87 
2. Het politionele standpunt: een beperkt risico van de autonomie .............................. 88 
3. Het standpunt van de magistraten: tussen het verlangen om te delegeren en de wil 
om de controle te behouden.............................................................................................. 89 
ENKELE MEER MAATSCHAPPELIJKE BEDENKINGEN ................................................................ 91 
1. APA is een realiteit, echter zonder uniformiteit ........................................................ 91 

 
 
iii 
 
2. APA ten dienste van de bevolking? ........................................................................... 93 
CONCLUSIES .......................................................................................................................... 94 
II. BIJKOMENDE INTERVIEWS ...................................................................................... 96 
INLEIDING .............................................................................................................................. 96 
GEMEENSCHAPPELIJKE VASTSTELLINGEN .............................................................................. 96 
DE VERSCHUIVING VAN DE WERKLAST .................................................................................. 97 
WIE HEEFT DE LEIDING OVER WAT? ....................................................................................... 98 
DE CONTROLE ...................................................................................................................... 100 
HET STRAFRECHTELIJK BELEID ............................................................................................ 101 
DEPENALISATIE ALS ANTWOORD OP DE INPUT? ................................................................... 102 
EEN FORMELE UNIFORMITEIT VAN DE PRAKTIJKEN .............................................................. 103 
VALORISATIE ....................................................................................................................... 104 
CONCLUSIES: TUSSEN PRAGMATISME EN IDEALISME… ..................................................... 105 
VLAANDEREN .................................................................................................................... 106 
I.  INTERVIEWS  VLAANDEREN:  APA  DOOR  DE  OGEN  VAN  POLITIE  EN 
PARKET ............................................................................................................................... 106 
INLEIDING ............................................................................................................................ 106 
SYNTHESE VAN DE INTERVIEWS MET DE VLAAMSE POLITIEDIENSTEN ................................. 106 
1. Praktische (organisatorische) implicaties van APA ............................................... 106 
2. Institutionele implicaties van APA .......................................................................... 111 
3. Maatschappelijke impact van APA ......................................................................... 114 
SYNTHESE VAN DE INTERVIEWS MET DE VLAAMSE PARKETTEN .......................................... 116 
1. Praktische (organisatorische) implicaties van APA ............................................... 116 
2. Institutionele vraagstukken ..................................................................................... 120 
3. Maatschappelijke impact van APA ......................................................................... 122 
CONCLUSIES ........................................................................................................................ 125 
1. Praktisch .................................................................................................................. 125 
2. Institutioneel ............................................................................................................ 126 
3. Maatschappelijk ...................................................................................................... 127 
II. APA IN DE PRAKTIJK ................................................................................................. 128 
APA GEOBSERVEERD IN DE PRAKTIJK IN VLAANDEREN ...................................................... 128 
1. Participerende observatie op politieniveau ............................................................ 128 
2. Participerende observatie op parketniveau ............................................................ 132 
DOSSIERANALYSE: HET LEVEN VAN EEN APA-DOSSIER ...................................................... 132 
III. APA ROND DE TAFEL: EEN DISCUSSIE ............................................................... 140 
METHODOLOGIE .................................................................................................................. 140 
WERKLAST .......................................................................................................................... 140 
VERKEER ............................................................................................................................. 140 
SEPOTS ................................................................................................................................ 141 
FEEDBACK ........................................................................................................................... 141 
BURGER ............................................................................................................................... 142 
UNIFORMITEIT ..................................................................................................................... 142 
HET SYSTEEM ...................................................................................................................... 142 
BESLUIT ............................................................................................................................... 143 
IV. DE AUTONOME POLITIONELE AFHANDELING IN CIJFERS ........................ 144 

 
 
iv 
 
INLEIDING ............................................................................................................................ 144 
OVERZICHT VAN HET AANTAL ZAKEN DAT BINNEN APA BEHANDELD WORDT .................... 144 
DE AFHANDELING VAN APA-ZAKEN ................................................................................... 146 
DE SEPOTBESLISSINGEN VAN NADERBIJ BEKEKEN ............................................................... 148 
VERGELIJKING IN DE TIJD .................................................................................................... 150 
AFHANDELING PER DELICT .................................................................................................. 151 
CONCLUSIES EN BEVINDINGEN ............................................................................................ 153 
V. EFFECTIVITEIT EN OPPORTUNITEIT VAN APA IN VLAANDEREN ............. 156 
INLEIDING ............................................................................................................................ 156 
VERMINDERING VAN DE WERKLAST OP PARKETNIVEAU ...................................................... 156 
EEN RESPONSABILISERING VAN DE POLITIEDIENSTEN .......................................................... 157 
EEN VERBETERING VAN DE SAMENWERKING TUSSEN POLITIE EN PARKET ............................ 158 
HET VASTLEGGEN VAN PRIORITEITEN EN VAN EEN HARMONIEUS VERVOLGINGSBELEID ...... 158 
ANDERE PROBLEMEN BINNEN APA ..................................................................................... 159 
TOEKOMSTPERSPECTIEVEN .................................................................................................. 160 
ALGEMEEN BESLUIT ...................................................................................................... 160 
DE LEIDING OVER  HET VOORONDERZOEK  OF DE  POLITIE TUSSEN  AUTONOMIE EN  CONTROLE: 
BEVINDINGEN UIT DE RECHTSVERGELIJKING ........................................................................... 160 
1.  Leiding  en  controle  van  het  parket  op  het  vooronderzoek  en  de  politionele 
autonomie: de kloof tussen theorie en praktijk, tussen ‘paper rules’ en ‘real rules’..... 160 
2. Politionele autonomie: indicator van een verplaatsing van het zwaartepunt van het 
strafrecht naar de basis .................................................................................................. 161 
3. Welke controle op politie? ....................................................................................... 163 
EMIRISCHE VASTSTELLINGEN: TIEN ESSENTIËLE LESSEN UIT DE APA-REGELING ................ 165 
1. Beperking van de instroom op parketniveau ........................................................... 165 
2. Ongelijke verdeling van de lasten ........................................................................... 166 
3. De aard van de werklast .......................................................................................... 167 
4. Compensatie door communicerende vaten ............................................................. 170 
5. Verkorting van de doorlooptijd ............................................................................... 172 
6. Tijd waarvoor en voor wie? .................................................................................... 173 
7. Effecten op de kwaliteit van het werk ...................................................................... 173 
8. Diversiteit: zwakte of sterkte? ................................................................................. 175 
9. De niet-communiceerbaarheid van het parketbeleid .............................................. 177 
10. Het politiesepot aan de orde gesteld ..................................................................... 179 
ENKELE BEDENKINGEN OVER DE RELATIE POLITIE-PARKET ................................................. 179 
1. Communicatiemoeilijkheden: dysfunctie of machtsstrategie en culturele kloof? ... 179 
2. De interacties tussen politie en parket in het opbouwen van het strafrechtelijk beleid
 ........................................................................................................................................ 180 
3. Autonomie en verantwoordelijkheid: ‘je t’aime, moi non plus’… .......................... 181 
4. Naar een cultuur van onderhandeling in het hart van het strafrecht? .................... 182 
BELEIDSAANBEVELINGEN ........................................................................................... 184 
BIBLIOGRAFIE .................................................................................................................. 186 
 

Lijst van figuren

Figuur 1. Opsporingsonderzoek pre-APA p. 6

Figuur 2. Het APA-onderzoek p. 7

Figuur 3. Overzicht toepassing APA in Vlaanderen p. 12

Figuur 4. Overzicht toepassing APA in Wallonië p. 13

Figuur 5. Het Engelse vooronderzoek in grote lijnen p. 35

Figuur 6. Afhandelingsmodaliteiten politie p. 38

Figuur 7. Het Nederlandse vooronderzoek in grote lijnen p. 54

Figuur 8. Afhandelingsmodaliteiten p. 56

Figuur 9. Afhandeling van dossiers p. 137

Figuur 10. Stroomschema APA-dossier p. 139

Figuur 11. Verdeling APA - niet-APA parket Gent 2001 (N=40791) p. 144

Figuur 12. Verdeling APA - niet-APA politie Gent 2001 (N=67815) p. 144

Figuur 13. Verdeling preventiecodes APA Hof van Beroep Gent 2001 p. 145

Figuur 14. Eindbeslissingen APA Hof van Beroep Gent 2001 p. 146

Figuur 15. Eindbeslissingen APA Hof van Beroep Gent 2001 – bekende daders p. 147

Figuur 16. Afhandeling APA per parket 2001 p. 147

Figuur 17. Redenen sepot APA Hof van Beroep Gent 2001 p. 148

Figuur 18. Verdeling beleids- vs. technisch sepot APA Hof van Beroep Gent p. 149

Figuur 19. Reden sepot Hof van Beroep Gent 2001 APA p. 149

Figuur 20. Eindbeslissingen parket Gent 1996 – 2001 p. 150

Figuur 21. Afhandeling APA versus niet-APA Gent p. 151

Figuur 22. Afhandeling diefstal door middel van braak (17) – bekende daders p. 151

Figuur 23. Afhandeling familiale delicten (42) – bekende daders p. 152

Figuur 24. Afhandeling slagen en verwondingen (43) – bekende daders p. 152

DEEL I

THEORETISCHE REFLECTIES

Inleiding

INLEIDING Paul Ponsaers

Begin februari 2001 startte dit onderzoek, en kreeg op dat moment als titel mee “Stated goals

van APA: zijn ze opportuun en worden ze bereikt?” (project SO/02/016). Doorheen het pro-

ject werd meestal verwezen naar de werktitel “Opportuniteit en effectiviteit van de autonome

afhandeling op het niveau van de politiediensten (APA)”. Het onderzoek was een onderdeel

van het “Onderzoeksprogramma over actuele problemen met betrekking tot sociale cohesie”

dat door de “Federale Diensten voor Wetenschappelijke, Technische en Culturele aangele-

genheden” (DWTC) werd uitgewerkt en verder werd begeleid. Het thema van Autonome Po-

litieafhandeling (APA) werd door DWTC zelf in de themazetting uitdrukkelijk voorzien. Het

onderzoek kende een looptijd van twee jaar. Het werd afgerond eind februari 2003. Twee on-

derzoeksequipes werkten op het project. Enerzijds was er de Franstalige onderzoeksploeg on-

der leiding van promotor prof. dr. Yves Cartuyvels van het Séminaire Interdisciplinaire

d’Etudes Juridiques (SIEJ) van de Rechtenfaculteit van de Facultés Universitaires Saint-

Louis. Bij de start waren Vincent Francis en Christine Guillain als onderzoekers betrokken bij

dit onderzoeksgedeelte. Gedurende het onderzoek versterkte Joëlle Van Ex de onderzoeks-

ploeg. In het kader van de vergelijking met de Italiaanse situatie werd Massimo Vogliotti in-

geschakeld. Anderzijds was er de Nederlandstalige onderzoeksploeg onder leiding van pro-

motor prof. dr. Paul Ponsaers van de Onderzoeksgroep Sociale Veiligheidsanalyse (SVA) van

de Vakgroep Strafrecht & Criminologie van de Rechtsfaculteit van de Universiteit Gent. Dit

onderzoeksluik ging van start met Katrien Reynaert en Katrien Van Altert als onderzoekers.

Na de inloopfase werden beiden vervangen door Antoinette Verhage en Wouter Vanhaverbe-

ke. Het onderzoek werd begeleid door een comité dat regelmatig vergaderde onder het voor-

zitterschap van mevrouw Lieve Van Daele (programmadirecteur DWTC). Van dit begelei-

dingscomité maakten verder deel uit: Elke Devroe en Fabienne Polain (Ministerie van Justitie,

Dienst Strafrechtelijk Beleid), Bertrand Renard (Nationaal Instituut Criminalistiek & Crimi-

nologie), prof. dr. Philippe Mary en Carol Tange (ULB), Charles Tisseyre (federale politie),

Jean-Marie Berkvens (procureur des Konings te Brugge), Paul Libbrecht (substituut procureur

des Konings te Brugge), Benoît Dejemeppe (toenmalig procureur des Konings te Brussel),

Pim Vanwalleghem (substituut procureur des Konings te Brussel), prof. Frank Hutsebaut

(KUL), Jean-Claude Rinken (politiecommissaris Luik), prof. dr. Henk Van den Bunt (VU

Amsterdam), René Lévy (directeur CESDIP Parijs), prof. dr. Christian De Valkeneer (toen-

malig onderzoeksrechter te Brussel, UCL), Kris Stegen (Ministerie van Binnenlandse zaken,

onderzoekscoördinator), Hans Hofman (Directie Kwaliteitszorg, politie Gent), Daniel Roosen

(APA-officier politie Gent), Kurt Tirez (zonechef politie Asse) en Dominique Debrauwere

(parket-generaal Gent). De onderzoekers houden eraan de leden van het begeleidingscomité

van harte te danken voor hun medewerking doorheen de verschillende fasen van dit onder-

zoek

Waarover gaat dit onderzoek?

Het onderzoek vertrekt van de vaststelling dat politie en parket afgelopen jaren meermaals in

vraag werden gesteld. Deze invraagstelling vloeide enerzijds voort uit een verlies aan legiti-

miteit en geloofwaardigheid, anderzijds uit een manifest gebrek aan middelen en mankracht.

Het oplopen van de gerechtelijke achterstand was hiervan het gevolg, maar ook van de ver-

hoogde werklast die politiediensten en parketten te verwerken kregen. Men trachtte verschil-

lende oplossingen te ontwikkelen om aan deze problemen tegemoet te komen, waarvan de

In mei 2002 stond het DWTC de onderzoeksploegen toe een tussentijds seminarie, “Interlabo” genaamd, te organiseren met onderzoekers

uit diverse Europese landen. Dit seminar ging door te Gent in het kader van de G.E.R.N. (Parijs), waarvan prof. dr. Philippe Robert directeur

is. Bij deze gelegenheid werd de kans geboden de loop van het onderzoek te toetsen aan buitenlandse ervaringen, kritieken en suggesties.

Inleiding

Autonome Politionele Afhandeling (voortaan APA) – waarbij de politie voor een bepaald aan-

tal zaken het opsporingsonderzoek vervolledigt zonder tussenkomst van de parketmagistraat –

er één was. In 1995 wordt deze behandelingswijze gecreëerd om de overbelasting op de par-

ketten terug te dringen, een duidelijkere prioriteitsbepaling te kunnen realiseren en de politie-

diensten meer verantwoordelijkheden toe te kennen.

Sinds 1995 zijn in verschillende arrondissementen vormen van APA ontwikkeld, zowel in

Vlaanderen als in Wallonië, waarbij elk arrondissement haar eigen stempel drukt op de ma-

nier van uitvoeren van APA. De regelgeving blijft dus, over heel België gezien, erg divers en

daarnaast veranderlijk, mede door de regelmatige aanpassingen die de parketten doorvoeren

ten aanzien van de bestaande circulaires. Maar hier stopt de variëteit niet. Naast de officiële

vormen van APA bestaan immers nog andere, officieuze vormen van APA, die, zeker in Wal-

lonië, erg verschillende gedaanten kunnen aannemen. Bovendien zijn de verschillen tussen

Vlaanderen en Wallonië qua implementatie van (een vorm van) APA opmerkelijk te noemen:

in Wallonië past men APA vooral toe op verkeerszaken, terwijl men in Vlaanderen heeft ge-

kozen voor het ‘autonoom afhandelen’ van vooral correctionele zaken.

Centraal in dit onderzoek staat de vraag of deze APA-praktijken al dan niet een opportuun en

effectief antwoord bieden op de vragen die zich in de relatie tussen politie en parket opdrin-

gen inzake de sturing van het gerechtelijk werk enerzijds, en inzake het tegemoetkomen van

werklastproblemen anderzijds.

Volgens Van Dale verklarend woordenboek betekent ‘au·to·´noom (bn.)’ zelfstandig, onaf-

hankelijk. In de context van APA mag autonomie evenwel niet als zelfstandigheid gedefini-

eerd worden. Autonomie binnen APA betekent immers niet dat de politie als zelfstandige en-

titeit, volledig onafhankelijk van het parket beslissingen neemt, integendeel. De politie is

meer dan voorheen gebonden aan richtlijnen van en controle door het parket. Autonomie bin-

nen APA wil zeggen dat een politieofficier zelfstandig besluit welke onderzoeksdaden nog

gesteld dienen te worden vooraleer een dossier volledig is en naar het parket gestuurd kan

worden. De officier beslist niet over de opportuniteit van het al dan niet doorsturen naar het

parket: alle dossiers worden immers doorgegeven aan het parket. De zelfstandigheid zit hem

in het feit dat men zélf de toekomstige onderzoeksdaden uitdenkt en uitvoert, in tegenstelling

tot het afwachten van een kantschrift van een parketmagistraat waarop staat wat de volgende

stap in het onderzoek zal zijn. Autonomie is dus het verkeerde woord – marge of werkruimte

is meer van toepassing.

Opnieuw volgens Van Dale betekent ‘af·han·de·ling (de ~ (v.))’ afwerking, behandeling ten

einde toe. Afhandeling binnen APA betekent evenwel geen afhandeling maar eerder behande-

ling, aangezien dossiers niet ten einde toe behandeld worden. In feite is er evenveel afhande-

ling binnen APA-dossiers als binnen gewone dossiers: men voert het onderzoek, sluit het on-

derzoek af, en stuurt het dossier naar het parket. Het is op het parket dat de werkelijke afhan-

deling plaatsvindt, en in sommige gevallen is het de rechtbank die de afhandeling doet. De po-

litie neemt geen eindbeslissingen, noch over het gevolg dat aan het dossier gegeven zal wor-

den, noch over een strafmaat of een vonnis.

In voorliggend onderzoek hebben we getracht de bestaande praktijken in kaart te brengen,

maar ook de (praktische) gevolgen die de invoering van APA heeft voor zowel politie als par-

ket. Daarnaast wensten we de voor- en nadelen van de APA-praktijk te benoemen, de sterktes

en zwaktes te signaleren, maar vooral aan te geven in welke richting APA zou (kunnen) evo-

lueren, teneinde een meer efficiënt en opportuun instrument te vormen in de strijd tegen de

gerechtelijke achterstand en om een werkelijke responsabilisering van de politie te realiseren.

Multimethodologie

I. MULTIMETHODOLOGIE

Paul Ponsaers

Reeds van bij de aanvang was het ons duidelijk dat in een dergelijk onderzoek voornamelijk

diende gewerkt te worden met kwalitatieve onderzoeksmethoden, met name literatuurstudie,

semi-directieve onderzoeksinterviews, participerende observatie en dossieranalyse. De com-

plexe realiteit van het raakvlak tussen politie en parket laat zich immers moeilijk vatten in een

louter cijfermatige benadering. Dat sluit evenwel niet uit dat we doorheen het onderzoek ook

oog hebben gehad voor een meer kwantitatieve benadering. In deze zin kan hier gewag ge-

maakt worden van het hanteren van een multimethodologie (Ponsaers & Pauwels, 2002, 55-

72), waarbij met respect voor de specifieke uitgangspunten van elk van de onderzoeksmetho-

den werd gewerkt, zodat we niet vervielen in een vorm van louter eclecticisme.

1. Literatuurstudie

Tijdens de literatuurstudie, die vooral in de eerste fase van het onderzoek heeft plaatsgevon-

den, maar ook doorheen het hele onderzoek werd voortgezet, is in de eerste plaats de bestaan-

de literatuur over APA en de verhouding tussen politie en parket bestudeerd. De wetgeving

terzake werd verzameld, net als de omzendbrieven van de verschillende parketten waar APA

geïmplementeerd is of zou worden. Aan de hand van deze literatuurstudie, aangevuld met een

aantal oriënterende interviews werd de ontstaansgeschiedenis van APA gereconstrueerd, en de

juridische basis van APA onderzocht. Daarnaast werd eveneens literatuur geraadpleegd voor

de rechtsvergelijking van Engeland, Nederland, Frankrijk en Italië. Voor de rechtsvergelijking

werden ook een aantal buitenlandse experts geïnterviewd.

2. Semi-directieve onderzoeksinterviews

In een tweede fase van het onderzoek werden in de periode november 2001 tot en met maart

2002 een aantal (16 in Vlaanderen, 24 in Wallonië) semi-directieve onderzoeksinterviews af-

genomen, waarbij bevoorrechte getuigen bevraagd werden over praktijk, problemen en voor-

delen van APA. Deze bevoorrechte getuigen waren (in het geval van het parket) meestal

APA-magistraten en procureurs des Konings, en in het geval van de politie de APA-officieren

en APA-dossierbeheerders. De interviews werden afgenomen aan de hand van een interview-

gids, die gebaseerd was op drie luiken: de organisatorische aspecten van APA (wat zijn de

gevolgen van APA in de praktijk?), de institutionele aspecten van APA (wat is de impact van

APA op de verhouding politie-parket, in hoeverre is samenwerking toegenomen?) en de

maatschappelijke aspecten van APA (zijn er gevolgen voor de burger, moet er transparantie

van het beleid zijn?). De analyse van de interviews is ook aan de hand van die drie clusters

uitgevoerd.

3. Participerende observatie

Om de informatie, die tot die tijd verzameld was, enigszins te kunnen toetsen werd in de zo-

mermaanden van 2002 overgegaan tot het voeren van een participerende observatie bij één

parket en één politiekorps, beide gesitueerd in hetzelfde Vlaamse ressort. Na het leggen van

de nodige contacten en het verkrijgen van officiële toestemmingen werd uiteindelijk eind mei

van start gegaan. De participerende observatie heeft vier maanden in beslag genomen. Op te

merken is dat het in het begin niet evident was om het vertrouwen te winnen, maar na een pe-

riode van gewenning was men uiteindelijk erg behulpzaam. De participerende observatie is

Multimethodologie

voor ons, voornamelijk op politieniveau, een erg waardevol en nuttig instrument geweest. Het

inzicht in de problematiek van de praktijk en realiteit van APA, dat in deze periode verworven

kon worden, zowel bij politie als bij parket, is van groot belang voor een correcte lezing en in-

terpretatie van de andere onderzoeksresultaten.

4. Dossieranalyse

Tijdens de participerende observatie werd de onderzoekers tevens de kans geboden om een

aantal dossiers van begin tot eind op te volgen. Dit stelde hen in de mogelijkheid om van bij

de start een aantal zaken mee te volgen in hun gang door het strafrechtelijk systeem. Door de-

ze dossieranalyse werd het afhandelingsbeleid van het parket duidelijker, wat in sommige ge-

vallen een nogal ontnuchterende uitwerking had. Bovendien kon inzicht verkregen worden in

de verschillende beslissingsmomenten die er zijn binnen een APA-dossier, de keuzes waar po-

litiemensen soms voor staan en de problemen die men kan tegenkomen bij de uitoefening van

politionele taken.

5. Bijkomende controle-interviews

In de zomermaanden van 2002 werden tevens een aantal bijkomende semi-directieve contro-

le-interviews afgenomen met bevoorrechte getuigen die niet direct dagelijks met APA te ma-

ken hebben, maar wel een kijk hebben op de voor- en nadelen ervan. Het was immers onze

overtuiging dat advocaten, onderzoeksrechters en andere actoren in het veld niet zelden een

afwijkende zienswijze hebben op de APA-praktijk. In totaal zijn door de onderzoekers in dit

kader 10 interviews afgenomen.

6. Rondetafelconferenties

In oktober 2002 werd door elke equipe twee rondetafelconferenties georganiseerd, waarbij

telkens ofwel parketmagistraten ofwel politiemensen uitgenodigd werden. De genodigden wa-

ren voornamelijk diegenen die al eerder hadden meegewerkt aan het onderzoek. Een aantal

weken vooraf werd aan de respondenten een korte synthesetekst toegestuurd, met een samen-

vatting van de resultaten van het onderzoek tot op dat moment. Tijdens de rondetafelconferen-

ties kreeg men de kans te reageren op die synthesetekst, waardoor het mogelijk werd om onze

resultaten te toetsen.

7. Cijferanalyse

Vanaf oktober 2001 is gestart met de verzameling van het cijfermateriaal dat bestaat over

APA-zaken op de Vlaamse parketten, om zoveel mogelijk gelijkaardige cijfers te kunnen ver-

gelijken. Helaas bleek al snel dat niet elk parket systematisch cijfers bijhoudt van APA-zaken,

en wanneer er al cijfers zijn, is de betrouwbaarheid ervan twijfelachtig. Daarom moesten we

ons beperken tot de analyse van enkel het meest volledige van het aanwezige cijfermateriaal,

wat ertoe leidt dat we geen volledig beeld kunnen geven van de APA-praktijk in ons land.

Wel geven de cijfers een indicatie van de manier waarop met APA-zaken wordt omgegaan in

één rechtsgebied van een Hof van Beroep waar veel zaken middels APA worden afgewerkt.

Na de verzameling van de cijfers begon de werkelijke analyse ervan, die eind augustus afge-

rond kon worden. Uiteindelijk werden de meest opvallende resultaten geselecteerd, waardoor

een globaal beeld van de afhandeling van APA-dossiers ontstond.

Genese APA

II. GENESE VAN DE AUTONOME POLITIONELE AFHANDELING

Antoinette Verhage

1. De context

Sedert lange tijd kan de verhouding tussen politie en parket als delicaat bestempeld worden.

Het parket, als vervolgingsinstelling, is immers in grote mate afhankelijk van de opsporings-

activiteiten van de politie. Toch werd algemeen aangenomen dat het parket de politie dient te

sturen en controleren, en eindverantwoordelijke is voor het onderzoek in strafzaken. Deze

theoretische werkverdeling leidde al meermaals tot problematische situaties, temeer daar de

sturing en controle in de praktijk vaak uitbleef. De kloof die ontstond tussen deze twee acto-

ren in de strafbedeling veroorzaakte een moeilijk werkbare situatie. Door het wederzijds wan-

trouwen dat beide instanties aan de dag legden – het parket werd verweten zich in een ivoren

toren te bevinden, terwijl men de politie van non-professionalisme beschuldigde – bleef af-

stemming en samenwerking onmogelijk. Daarnaast waren er de interne problemen: de hoge

werklast op de parketten, het informeel afhandelen van zaken door de politie, de non-

registratie van bepaalde feiten…

Eerdere pogingen om tot een duidelijke werkverdeling te komen

brachten weinig verande-

ring in die verhouding met zich mee. De wet-Franchimont

echter maakte een eind aan de

theoretische onduidelijkheid omtrent de verdeling van de bevoegdheden, door te benadrukken

dat de procureur des Konings verantwoordelijk is voor het opsporingsonderzoek en een beleid

dient te voeren in zijn arrondissement. Daarnaast werd in deze wet een autonoom politieop-

treden voor het eerst binnen een wettelijk kader naar voren gebracht.

Ook de wet op de geïntegreerde politie biedt meer duidelijkheid, door het opmaken van een

nationaal en zonaal veiligheidsplan voorop te stellen, waardoor de politie, samen met burge-

meester, bestuurlijke directeurcoördinator en het parket, het beleid voor de desbetreffende po-

litiezone dient samen te stellen. Samenwerking komt dus – ook wettelijk – steeds meer op de

voorgrond te staan.

Bovendien besefte men de laatste jaren meer en meer dat de politie meer vertrouwen verdien-

de door de verhoogde professionalisering bij de politie, als gevolg van verbeterde expertise,

opleiding en middelen

. Bij de parketten groeide daarnaast het besef dat het opsporingsonder-

zoek niet langer op minutieuze wijze kon opgevolgd worden: de aantallen werden te groot en

de werklast was te hoog. Een andere invulling van het begrip leiding en controle drong zich

op.

2. Ontstaan van APA in het Hof van Beroep Gent

Zoals de Wet op het politieambt van 5 augustus 1992, de regeringsverklaring van 19 juni 1995, de Wet van 4

maart 1997 tot instelling van het College van Procureurs-Generaal en tot instelling van het ambt van nationaal

magistraat (B.S., 30 april 1997), het Octopusakkoord (1998) en de wet van 22 december 1998 betreffende de ver-

ticale integratie van het Openbaar Ministerie, het Federale parket en de raad van procureurs des Konings (B.S.,

10 februari 1999).

Wet van 12 maart 1998 tot verbetering van de strafrechtspleging in het stadium van het opsporingsonderzoek

en het gerechtelijk onderzoek, B.S., 2 april 1998.

Ook de Commissie-Dutroux wees hierop, stellende dat: “op het vlak van de politie worden de keuzes gemaakt,

de targets vastgesteld, inlichtingen verzameld, opgeslagen en vergeleken, en dossiers aangelegd” (Parlementaire

Documentatie, gewone zitting 1996-1997, n° 713/6, p. 111).

Genese APA

Met deze problemen in het achterhoofd, werd ook binnen het Hof van Beroep Gent een zeer

hoge werklast geconstateerd. De individuele werkdruk per parketmagistraat werd in 1995 be-

rekend op 8313 dossiers per jaar, en ligt waarschijnlijk in werkelijkheid nog hoger (Denen-

bourg, 1999, p. 2). Deze hoge werkdruk was voornamelijk te wijten aan de effectieve stijging

van de instroom van het aantal zaken bij de parketten, en een niet-evenredige aangroei van het

personeel. Men had dus twee keuzes: ofwel de instroom (kwalitatief) inperken, ofwel het par-

ket versterken met meer mensen en meer middelen.

Binnen de rijkswacht functioneerde bovendien al een aantal jaren een systeem, waarbij de

dossiers zo ver mogelijk binnen het rijkswachtdistrict werden afgewerkt alvorens deze naar

het parket te sturen. De sterk gestructureerde en hiërarchische opbouw van de rijkswacht cre-

eerde hier de mogelijkheden voor.

Ook binnen het Hof van Beroep Gent werd daarom naar het proces van het opsporingsonder-

zoek gekeken, met als doel het efficiënter en doorzichtiger maken van de procedure.

De informatieoverdracht

tussen politie en parket,

zeker waar het eenvoudige

zaken betrof, kon immers

beter georganiseerd wor-

den (Figuur 1).

Er werden vragen gesteld

bij deze manier van han-

delen, waarbij de procu-

reur des Konings vooral

als ‘brievenbus’ fungeert.

In het najaar van 1995

werd daarom een werk-

groep opgestart met leden

van het parket en de poli-

tie, die moest nagaan in

welke mate de politie au-

tonoom bepaalde strafrechtelijke dossiers kon behandelen, zodat de instroom naar het parket

zou verminderen en het opsporingsonderzoek efficiënter ingericht kon worden.

Naar aanleiding van het rapport van de werkgroep (D. 137/5.1 dd. 13/03/1996) werd in Brug-

ge een proefproject opgestart dat de benaming ‘APA’ of Autonome Politionele Afhandeling

kreeg. APA kreeg een aantal officiële doelstellingen mee

. Ten eerste moest APA een ver-

mindering van de werklast op parketniveau veroorzaken, zodat men zich op het parket voor

belangrijkere taken kon vrijmaken; bijvoorbeeld “het toezicht op de proactieve opsporing, het

vastleggen van prioriteiten, het ontwikkelen van initiatieven op het vlak van onderlinge taak-

verdeling en het sturen van het lokaal vijfhoeksoverleg, waar het om de uitoefening van de

gerechtelijke politie en het uitstippelen van een harmonieus vervolgingsbeleid gaat” (R.50/98,

1998). Daarnaast zou de politie door haar meer verantwoordelijke taak een grotere arbeidste-

vredenheid krijgen. Beide zaken zouden kunnen leiden tot een verbeterde samenwerking tus-

sen politie en parket, met meer overleg en coördinatie. APA werd dan ook als een aanzet tot

een nieuwe verhouding tussen politie en parket gezien, waarbij men als echte partners zou

gaan samenwerken.

Een meer uitgebreide versie van deze tekst vindt u in: Verhage, A., Autonome Politionele Afhandeling: iets

nieuws onder de zon? In: Handboek Politiediensten, afl. 64, nr. 153, 2002, p. 3-50.

Vaststellende zone

Andere zones

Labo

Eindbeslissing

Proces gaat door

tot dossier compleet is

Navolgende pv's

naar PdK

PdK stuurt

kantschriften

Aanvankelijk pv

naar PdK

Vaststelling feit

Figuur 1 Opsporingsonderzoek pre-APA

Genese APA

De wettelijke basis voor APA werd gevonden in artikel 28bis, par. 1, tweede lid wet-

Franchimont, en in meerdere arresten van het Hof van Cassatie (Arresten dd. 25/04/1989 en

27/07/1999), waaronder het arrest van 25 april 1989, dat voorziet in een uitgesteld verslag.

Sommigen zijn echter van mening dat APA geen aparte wettelijke basis behoeft, daar APA

geen betrekking heeft op de afhandeling van zaken, en de APA-richtlijnen aldus binnen de

wettelijke regels vallen

Na een grondige evaluatie van het pilootproject met de betrokken partners, werd besloten tot

een uitbreiding van APA naar het gehele arrondissement van Brugge. Tegelijk werden in de

andere arrondissementen van het Hof van Beroep Gent gelijkaardige projecten opgestart.

Vanaf 15 februari 1999 is het APA-project uitgebreid tot het gehele ressort van het Hof van

Beroep van Gent, en wordt eveneens buiten de grenzen van het ressort toegepast. De tabel aan

het eind van dit hoofdstuk geeft weer waar APA wordt toegepast in België en op welke wijze.

3. APA in de regelgeving

3.1. De origine van APA: Hof van Beroep Gent

In het Hof van Beroep Gent, de bakermat van APA, wordt APA als volgt omschreven: “Het

op zelfstandige wijze uitvoeren van het opsporingsonderzoek betreffende welomschreven

strafbare feiten op een welbepaald grondgebied, door de algemene politiediensten, onder toe-

zicht van de Procureur des Konings, en onder de directe leiding van officieren van betrokken

politiekorpsen” (R. 50/98, 1998).

Deze definitie van APA houdt in, dat de politiediensten binnen het ressort van het Hof van

Beroep Gent het opsporingsonderzoek voor specifieke feiten (feiten van gemeenrecht, ge-

pleegd door meerderjarige daders, die niet onder de categorieën inzake klassiek PV vallen –

deze feiten zijn gevat in een APA-lijst) op zelfstandige wijze dienen af te ronden. Hierbij be-

schikt de politie over een aantal mogelijkheden: men kan een beroep doen op de collega’s van

de lokale politie in het gehele ressort (door middel van een APA-kantschrift), men kan een

rechtstreeks beroep doen op het laboratoriumpersoneel van de Gerechtelijke Dienst, en men

kan trachten een schaderegeling te bewerkstelligen tussen dader en slachtoffer in geval van

louter materiële schade. Dit laatste

dient wel binnen de APA-termijn van

drie maanden afgesloten te zijn. Het

proces ziet er nu als volgt uit (Figuur

2). Een voorwaarde die gesteld wordt,

is dat de feiten gepleegd dienen te

zijn binnen het arrondissement van de

gevatte politiedienst, zoniet moet het

dossier naar het parket van de feiten

doorgestuurd worden en kan dus geen

APA geopend worden in de gevatte

zone. De plaats van de feiten bepaalt

dus welke zone het onderzoek voor

zijn rekening neemt, alhoewel er hier

verschillen in interpretatie bestaan

tussen de zeven arrondissementen.

Voor onderzoek buiten het ressort van

Een meer gedetailleerde beschrijving van de juridische principes ten aanzien van APA vindt u in hoofdstuk III:

De juridische principes toegepast op de autonome politionele afhandeling.

Kantschriften

naar andere zones

Labo GDA

Schaderegeling?

Dossier

compleet binnen

3 - 5 mnd: naar PdK

Eindbeslissing

Verder onderzoek; o.a.:

Dossierbeheerder of

vaststeller voert verder

onderzoek uit

Binnen 3 weken openen APA-dossier

(door dossierbeheerder of vaststeller)

Feit voldoet aan APA-

voorwaarden

Figuur 2 Het APA-onderzoek

Genese APA

het Hof van Beroep moet het dossier naar het parket gezonden worden: in het Hof van Beroep

Gent werkt APA enkel binnen de grenzen van het Hof van Beroep.

Tegelijk met de invoering van APA, werd het systeem van de VPV’s (vereenvoudigde pro-

cessen-verbaal) uitgebreid; dit laat toe een aantal (aan de hand van een lijst bepaalde) feiten

op verkorte wijze te registreren. Hierdoor zou een tijdswinst ontstaan die de tijd die men in

APA dient te investeren, zou moeten compenseren.

De controle en het toezicht op de goede werking van APA wordt op politioneel niveau door

de APA-officieren uitgevoerd: deze dragen de eindverantwoordelijkheid voor alle dossiers,

houden de termijnen in de gaten en controleren alle stappen van het APA-proces. Op parket-

niveau wordt de controle door de APA-magistraat uitgevoerd: deze heeft de algemene leiding

over de werking van APA en kan bijsturen waar en wanneer dit nodig is. Deze controle kan

doorgevoerd worden op basis van drie veiligheidssystemen: ten eerste is er de maandelijkse

listing van de lopende APA-dossiers, ten tweede moeten delicate misdrijven direct per fax

gemeld worden aan de APA-magistraat (die kan beslissen of het dossier binnen APA mag

blijven of niet), en tenslotte is er de eindcontrole op de afgewerkte dossiers die op het parket

binnenkomen. Ook kunnen tijdens het overleg tussen parket en politie problemen besproken

worden, en praktijken bijgestuurd worden.

3.2. Diversiteit in systemen

Er zijn verschillende toepassingswijzen van APA; zoals gesteld wordt APA immers in meer-

dere arrondissementen toegepast, waarbij elk arrondissement haar eigen APA-specificiteiten

heeft. Hierna volgen een aantal voorbeelden van die verschillende werkwijzen.

Mechelen

In Mechelen (D. 28/98, 1998) wordt grotendeels hetzelfde systeem toegepast als in Gent, met

als voornaamste verschil dat kantschriften tussen politiediensten enkel gericht mogen worden

naar de arrondissementen Antwerpen en Turnhout – naast de politiediensten van het eigen ar-

rondissement.

Antwerpen

De definitie die de omzendbrief van de Procureur des Konings te Antwerpen aan APA gaf is

de volgende: “het door de politie zelfstandig afwerken van een opsporingsonderzoek met het

oog op het nemen van een eindbeslissing door het Openbaar Ministerie” (147/00, 2000).

In Antwerpen koos men ervoor om APA als restcategorie te benaderen: alles wat niet op klas-

sieke wijze (PV) of verkorte wijze (VPV/PVR) afgehandeld kan worden, is APA. Ook ver-

keerszaken moeten als APA behandeld worden (in tegenstelling tot Gent, waar men de procu-

reurs vrijlaat in die keuze). In Antwerpen is de zone die de feiten heeft vastgesteld degene die

het onderzoek verder zet en dossierbeheerder wordt.

In tegenstelling tot in Gent, werkt het Antwerpse systeem nationaal: kantschriften kunnen

naar alle politiezones van België gestuurd worden, zonodig voorzien van een vertaling.

Het parket wordt door middel van een kopie van het voorblad van het aanvankelijk PV binnen

zeven dagen op de hoogte gesteld van het openen van een APA-dossier – zo kunnen vragen

van verzekeringsmaatschappijen en andere door het parket beantwoord worden. Daarnaast

wordt maandelijks een listing gemaakt van de APA-dossiers die niet binnen de termijn – vier

maanden – werden afgewerkt.

Genese APA

Charleroi

In Charleroi wordt het oorspronkelijk (klassiek) proces-verbaal in correctionele zaken steeds

naar de magistraat verzonden. Hij is degene die na een eerste lezing van het proces-verbaal

beslist of APA al dan niet wordt toegepast. Het is dus niet de politieofficier die op basis van

een lijst en de kwalificatie die hij aan bepaalde feiten geeft, de APA procedure ambtshalve zal

aanvangen. Bovendien zal de parketmagistraat bij de mededeling dat er tot APA mag worden

overgegaan een kantschrift voegen met de lijst van gewoonlijke onderzoeksdaden die moeten

worden gesteld naargelang het misdrijf. In Charleroi wordt de politionele behandeling van het

dossier dus sterk omkaderd.

Brussel

Het ontwerp van richtlijn in Brussel lijkt in grote lijnen op de omzendbrief van Antwerpen.

Ook in Brussel zal APA namelijk worden toegepast voor een ‘restcategorie’ van misdrijven.

Zoals in Antwerpen kan ook in Brussel de politieofficier de sluiting van het APA-dossier sug-

gereren aan de magistraat.

4. Kadering van APA

APA is geen op zichzelf staand behandelingsmechanisme, ze hangt samen met andere politio-

nele behandelingswijzen, waaruit men steeds weer een keuze dient te maken. De behande-

lingsmogelijkheden voor strafzaken worden hieronder kort besproken.

Ten eerste is er het klassiek proces-verbaal; dit wordt gebruikt voor feiten die een zeer ernstig

karakter vertonen, een snelle tussenkomst van het Openbaar Ministerie vereisen of een bij-

zondere strafproceduriële aanpak behoeven. In deze gevallen wordt een aanvankelijk proces-

verbaal opgesteld dat naar het parket gestuurd wordt. De magistraat geeft opdrachten voor

verder onderzoek door middel van kantschriften, totdat het dossier volledig is.

Vervolgens is er APA. De strafbare feiten die in aanmerking komen voor een APA

maken

het voorwerp uit van onderzoek dat op volledig zelfstandige wijze wordt uitgevoerd door de

politie, zodat de parketmagistraat slechts nog een eindbeslissing dient te nemen over een vol-

ledig afgerond dossier.

Het VPV (vereenvoudigd proces-verbaal) of PVR (procedure vereenvoudigde registratie) is

een zeer beknopt proces-verbaal, dat opgesteld wordt naar aanleiding van mineure feiten die

op parketniveau quasi stelselmatig geseponeerd (zouden) worden

. Deze VPV’s blijven op het

Hof van Beroep Gent, toepassing APA voor de volgende feiten: aanmatiging openbaar ambt; aanplakkingen (bekende da-

der); afzetterij; bedreigingen (bekende dader); andere bedreigingen; bedrieglijke verberging (bekende dader); beschadigin-

gen; bevolkingsregisters (bekende dader); bezoekrecht; brandstichting (bekende dader); burenruzie ernstige materiële/fysieke

schade; diefstal auto´s/moto´s; diefstallen, enkelvoudige, bekende dader; diefstallen, gewone; diefstallen art. 467 Sw.; diefstal

van fietsen en bromfietsen; diefstal – gauwdiefstal; diefstallen – familiedeelname; loondiefstal; winkeldiefstal; diefstallen van

waardevolle goederen en of belangrijke buit; eerroof; valse naamdracht; valsheid in geschrifte; vandalisme; verboden wapen-

dracht; verdwijningen (geen onrustwekkende); oplichting; overtredingen Sw.; politieverordening; schending briefgeheim;

schuldig verzuim; slagen en verwondingen; lichte schade; sluikstorting; smaad; graffiti; grafschennis; heling; kinderverwaar-

lozing – niet-ernstige feiten; kwaadwillige ruchtbaarmaking; laster; logementbriefjes; misbruik van vertrouwen; niet- betalen

onderhoudsgeld; openbare dronkenschap; vernielingen (bekende dader); weerspannigheid; wegmaken in beslag genomen

goed; woonstschennis; zedenfeiten (lichtere feiten); zelfmoordpoging.

Aanplakkingen onbekende dader BZW; afzetterij onbekende dader; eenvoudige bedreigingen onbekende dader; bedrieglijke

verberging onbekende dader; alle vormen van verlies; beledigingen; beschadigingen en vernieling: opzettelijk door onbeken-

de dader (incl. vandalisme, graffiti), onopzettelijk (bv. telefoonkabels bij graafwerken); brandstichting: onopzettelijk met ge-

ringe materiële schade, opzettelijk van geïsoleerd voorwerp door onbekende dader (bv. vuilnisbak); burenruzie; caféruzie;

onenigheid: zonder ernstige materiële of fysieke schade; diefstal: enkelvoudige diefstallen door onbekende dader (o.m. van

fietsen en bromfietsen, uit ongesloten voertuigen, ten nadele van winkels; gauwdiefstallen zonder enige aanwijzing naar de

dader) behalve bij zeer ernstig nadeel; diefstal door middel van braak door onbekende dader in strandkabines; kleine diefstal-

Genese APA

politiebureau, en worden slechts in de vorm van maandelijkse listings naar het parket ge-

stuurd. De mogelijkheid bestaat dat het parket, na controle van de listing, beslist dat van een

zaak toch een volledig PV opgemaakt dient te worden, wat ook mogelijk is aangezien de in-

formatie op het politiebureau bewaard blijft.

5. De discussie bij de start van APA

Alhoewel voor sommigen APA slechts een formalisatie van een bestaande toestand is, werden

er toch nogal wat bezwaren opgeworpen bij de invoering van APA, waarvan de meeste vanuit

legalistisch standpunt kwamen. Volgens sommigen zou APA voorbijgaan aan de algemene

rechtsprincipes, als zijnde een ondergraving van de bevoegdheidsregeling van het parket

(Mulkers, 1998, p. 15). Delegatie van bevoegdheden is dan in strijd met de wet, en kan een

open deur zijn naar een formeel politiesepot. Beter zou men de parketten versterken door

meer en beter opgeleid personeel aan te trekken.

Toch wordt deze eerder legalistische stelling niet onderschreven door de meer pragmatisch

ingestelde parketten, voornamelijk de grotere parketten, waar de werkdruk erg hoog ligt. Daar

wordt toegegeven dat de controle op het opsporingsonderzoek eerder een formaliteit is als ge-

volg van de grote aantallen dossiers die men te verwerken krijgt. Toch betekent dit gebrek aan

controle niet dat de leiding van de procureur des Konings afwezig is, maar dat er een andere

invulling aan gegeven wordt. De controlemomenten binnen APA (de listing, de faxmelding,

het overleg en het lezen van het dossier), zorgen ervoor dat het parket het dossier op elk mo-

ment naar zich toe kan trekken, waardoor de controle zeker aanwezig is. Bovendien: “leiding

en verantwoordelijkheid kan ook delegatie van bevoegdheden binnen welomlijnde regels in-

houden!” (De Wulf, 1998, p. 17).

Sommigen zijn daarenboven van mening dat de controle vanuit het parket zelfs is toegenomen

binnen APA, juist door die controlemomenten en het feit dat het dossier binnen enkele maan-

den op het parket moet zijn, terwijl klassieke PV’s soms veel langer op zich laten wachten.

Daarnaast wordt de politie nu door de APA- en VPV-lijsten in een bepaalde (registra-

tie)richting gedwongen, waar zij vroeger meer vrijheid had in haar handelen.

Een ander bezwaar bij de invoering van APA was de impact die APA zou hebben op de werk-

last van de politie. APA werd gezien als louter een werkafschuiving naar de politie toe, als

een louter administratieve afhandeling die onder het mom van schijnmotieven en beloften aan

de politie, ingevoerd is.

Het is een feit dat de politionele werklast gestegen is door APA, hoewel dit soms gecompen-

seerd wordt door de invoering van de VPV’s. Maar voor sommigen is APA deze investering

ook waard: men verwacht de ontwikkeling van een nieuwe relatie tussen politie en parket,

waarin transparantie, feedback en samenwerking een belangrijke rol spelen. Een nieuwe rela-

tie, die zelfs in sommige gevallen zou kunnen leiden tot meer afstemming van het opspo-

ringsbeleid op het vervolgingsbeleid, een stap in de goede richting (Verhage (a), 2002, p. 7-

17). In hoeverre dit ook in werkelijkheid een gevolg van APA is, zal blijken uit de volgende

hoofdstukken.

len/gelegenheidsdiefstallen/geen verzwarende omstandigheden/geen samenloop; eerroof; laster en kwaadwillige ruchtbaar-

making door onbekende dader; inbreuken op gemeentelijke en provinciale verordeningen door onbekende dader; onopzette-

lijke slagen of verwondingen zonder betrokkenheid van derden (bv. val op de openbare weg); opzettelijke slagen zonder of

met slechts lichte gevolgen door onbekende dader; overtredingen uit het Sw. (titel X) door onbekende dader; sluikstorting

door onbekende dader; verlaten echtelijke woning: indien verblijfplaats vast staat.

Genese APA

Een meer praktisch probleem bij de invoering van APA was de diversiteit van de regelgeving

in de verschillende arrondissementen. Deze diversiteit maakt APA in de praktijk moeilijker te

realiseren, aangezien de verschillende manieren van werken per arrondissement slecht te ver-

kopen zijn aan de mensen op het terrein. Men wil graag duidelijkheid en overzichtelijkheid.

De parketten echter, vragen juist om meer diversiteit, en dan wel met de mogelijkheid om in

het eigen arrondissement eigen prioriteiten te kunnen stellen, zodat lokale problemen en fe-

nomenen op de juiste manier aangepakt kunnen worden.

6. Tot slot

De autonome politionele behandeling blijkt een gevoelig onderwerp te zijn. APA raakt de de-

licate machtsverhoudingen die bestaan tussen politie en parket. Het is een onderwerp dat

voortdurend in beweging is, voornamelijk omdat het gehele politielandschap voortdurend

wijzigt. De onvoorspelbaarheid van de politiepraktijk leidt ertoe dat wie vandaag APA-

officier is, het morgen niet meer hoeft te zijn, wat een hinderpaal is voor de continuïteit en de

uniformiteit van de toepassing van APA.

APA kan gezien worden als een kans, een aanzet om de verhoudingen te verbeteren, wanneer

beide partijen die kans met beide handen aangrijpen. Er zijn namelijk ook goede voorbeelden!

Een goede communicatie tussen politie en parket (maar ook tussen parketten onderling) kan

helpen de voordelen te herkennen en uit te bouwen. Toch blijft het afwachten, want zoals ge-

zegd blijft APA zich voortdurend ontwikkelen, en is het systeem nog niet overal volgroeid.

Er rest ons nog een aantal vragen: is APA nu opportuun en effectief? Hoe gaat het Openbaar

Ministerie om met de verworven tijdswinst, en is er inderdaad meer werktevredenheid bij de

politie door APA? Hoe handelt het parket de APA-dossiers af? Is APA de investering waard?

Is de verhouding tussen de politie en het parket verbeterd? Wordt de politie werkelijk bena-

derd als ‘partner in crime-control’? Met andere woorden: zijn de vooropgestelde doelen van

APA bereikt?

APA in VLAANDEREN dd. 01/11/2002

Ressort

Arrondissement

APA?

Regelgeving

Lijst/rest

Verkeer?

Kantschriften?

Termijn & opm.

Kennisgeving

VPV/PVR?

Antwerpen

Ja: vanaf 01/01/2001

PdK: R. 147/00 dd. 08-12-2000; R. 23/00

dd. 29-12-2000;R. 45/01 dd. 10-04-2001; R.

071/2001 dd. 5/07/2001

Rest

Ja; maar niet

meer overal

toegepast

Heel België

4 mnd; vroegtijdige afsluiting

mogelijk. IB dient te worden

bijgevoegd

kopie voorblad aanvanke-

lijk PV en listing

PVR vanaf 01-09-2000; PdK R.

103/00 dd. 25-08-2000

Hasselt

Ja: vanaf 01/02/2002

PdK: Omzendbrief Proces Verbaal, ongeda-

teerd.

Rest

Enkel ongeval-

len

Ressort Hof van

Beroep Antwerpen

4 mnd; vroegtijdige afsluiting

mogelijk. IB

dient te worden bijgevoegd

kopie voorblad aanvanke-

lijk PV en listing

PVR; zelfde omzendbrief

Mechelen

Ja: vanaf 01/01/1999

Omzendbrief 28/98, dd. 16/11/1998

Lim. Lijst

Nee

Arr. Antwerpen en

Turnhout

3 mnd; IB dient te worden bijge-

voegd

kopie voorblad aanvanke-

lijk PV en listing

PVR; werd uitgebreid door de-

zelfde omzendbrief

Tongeren

Nee

In voorbereiding

VPV; lim lijst

Turnhout

Ja: vanaf 03/12/2001

(bij de rijkswacht

vanaf 01/02/1998)

PdK (zelfde omzendbrief als Antwerpen)

Rest

Ja; maar niet

meer overal

toegepast

Heel België

4 mnd; vroegtijdige afsluiting

mogelijk

kopie voorblad aanvanke-

lijk PV en listing

PVR; werd uitgebreid door de-

zelfde omzendbrief

Brussel

Nee

A.O.O. - proefproject: DOC-rijkswacht V45

dd. 01/11/1998; Dops/46912 dd.10/09/1998

Rest

Nee

Rijkswachtdistrict

2 mnd

aanmeldingsfiche

Ja: worden naar parket gestuurd

Vanaf 01/01/2003

vervangen door APA

PdK: voorontwerp circulaire

Rest

Heel België

4 mnd; vroegtijdige afsluiting

mogelijk; er is in feedback voor-

zien

kopie voorblad aanvanke-

lijk PV en listing

Ja: DOC-pol 168, dd. 29/01/99

Leuven

Nee

Beheer der plichten / synthesenota sinds '95.

PdK 24/04/95

Rest

nvt

tussen 6 wk en 2 mnd

nvt

Dienstnota pol. 440/99

dd.01/10/99 & A. 60/1-3 dd.

14/12/00

Vanaf 01/01/2003

vervangen door APA

PdK: A.40/10-2 dd. 14/08/2002

Lim. lijst

Nee

Heel België

3 mnd; IB dient te worden bijge-

voegd

kopie voorblad aanvanke-

lijk PV

Ja: verruimd door A.40/10-2

dd.14/08/2002

Gent

Brugge

Ja: vanaf 01/04/1996

(pilootproject)

PG: R. 13/97 dd. 20/03/1997, R. 21/98 dd.

15/04/1998, R. 50/98 dd. 31/12/1998; nieu-

we circ. verwacht. PdK: D/137/4-D.889/4

Lim. lijst

Nee

Ressort Hof van

Beroep Gent

3 mnd

maandelijkse listing

Ja: R. nr. 26/96 dd. 25/06/1996

en R. nr. 12/97 dd. 20/03/1997

Dendermonde

Ja: vanaf 01/05/1997

PG: R. 13/97 dd. 20/03/1997, R. 21/98 dd.

15/04/1998, R. 50/98 dd. 31/12/1998; nieu-

we circ. verwacht. PdK omzendbrief dd.

05/02/01 (verkeer)

Lim. lijst

Ja: sinds 1 april

2001

Ressort Hof van

Beroep Gent,

Antwerpen en

Mons (verkeer)

3 mnd voor correctionele zaken,

2 mnd voor verkeer

kopie voorblad en listing

Ja: VPV PG 26/96 en 12/97

Gent

Ja: vanaf 01/05/1997

beperkt grondgebied,

vanaf 15/02/1999 ge-

heel grondgebied

PG: R. 13/97 dd. 20/03/1997, R. 21/98 dd.

15/04/1998, R. 50/98 dd. 31/12/1998; nieu-

we circ. verwacht.

Lim. lijst

Nee

Ressort Hof van

Beroep Gent

3 mnd; wordt meestal uitgebreid

tot 5 mnd

maandelijkse listing

Ja: VPV PG 26/96 en 12/97

Ieper

15/02/1999

PG: R. 13/97 dd. 20/03/1997, R. 21/98 dd.

15/04/1998, R. 50/98 dd. 31/12/1998; nieu-

we circ. verwacht.

Lim. lijst

Nee

Ressort Hof van

Beroep Gent

3 mnd

maandelijkse listing

Ja: VPV PG 26/96 en 12/97

Kortrijk

Vanaf 01/05/1997

beperkt grondgebied,

vanaf 15/02/1999 ge-

heel arr.

PG: R. 13/97 dd. 20/03/1997, R. 21/98 dd.

15/04/1998, R. 50/98 dd. 31/12/1998; nieu-

we circ. verwacht.

Lim. lijst

Nee

Ressort Hof van

Beroep Gent

3 mnd

maandelijkse listing

Ja: VPV PG 26/96 en 12/97

Oudenaarde

01/05/1997 beperkt

grondgebied, vanaf

15/05/1998 geheel

arr.

PG: R. 13/97 dd. 20/03/1997, R. 21/98 dd.

15/04/1998, R. 50/98 dd. 31/12/1998; nieu-

we circ. verwacht.PdK: 37/98 en 54/2000

(verkeer)

Lim. lijst

Ressort Hof van

Beroep Gent

Corr. zaken 3 mnd; verkeersza-

ken 2 mnd

maandelijkse listing

Ja: VPV PG 26/96 en 12/97

Veurne

15/05/1998

PG: R. 13/97 dd. 20/03/1997, R. 21/98 dd.

15/04/1998, R. 50/98 dd. 31/12/1998; nieu-

we circ. verwacht.

Lim. lijst

Nee

Ressort Hof van

Beroep Gent

3 mnd

maandelijkse listing

Ja: VPV PG 26/96 en 12/97

Figuur 3. Overzicht toepassing APA in Vlaanderen

APA in Wallonië dd. 01/11/2002

Ressort

Arrondissement

Regelgeving

APA-verkeer +

startdatum volgens

de richtlijn

APA-correctioneel

Lijst van feiten

Territorium

Termijn

Kennisgeving

VPV/PVR

Luik

Arlon

OZ. PG Luik 23.06.00 - C61/00

OZ. PdK 10.08.00 + aanvulling

24.8.00

Ja, sinds 04.10.00

Nee

Nee, enkel verkeer

Gerechtel. arr. +

HvB Brussel-Bergen-

Luik

2 mnd

Aanvankelijk PV

Dinant

OZ. PG Luik 23.06.00 - C61/00

OZ. PdK 10.08.00 + aanvulling 24.08.00

Ja, sinds 4.10.00

Nee

Gerechtel. arr. +

HvB Brussel-Bergen-

Luik

2 mnd

Kopie voorblad aanvankelijk

PV met vermelding APA

Ja, maar beperkt tot

drugs

Eupen

OZ. PG Luik 23.06.00 - C61/00

(vertaald en medegedeeld) Richtl. PdK

19.10.00

Richtl. PdK 21.08.00

Ja, sinds 01.09.00

Ja, voor mineure delic-

ten, sinds 01.09.00

Nee

Gerechtel. arr. – er-

buiten mogelijk maar

taalprobleem (Duits)

60 dagen

Aanvankelijk PV met ver-

melding APA

Nee

Huy

OZ. PG Luik 23.06.00 - C61/00

Ja, passief APA: sinds

01.09.00 /

APA 01.11.02

Nee

Gerechtel. arr. Bergen

en Luik

60 dagen

Aanvankelijk PV met ver-

melding APA

Ja, maar doorgezon-

den naar en geregi-

streerd op het parket

Luik

OZ. PG Luik 23.06.00 - C61/00

Richtl. PdK 30.02.00

Richtl. PdK 01.09.2002 (gestuurd APA)

Ja, sinds 01.03.02

Ja, gestuurd APA (dos-

sier circuleeert – niet

gecentraliseerd bij 1

politiedienst)

Ja, voor gestuurd

APA

Voor verkeer HvB

Brussel-Bergen-Luik

Gestuurd APA: ar-

rondissement

2 mnd

Nee

Marche-en-Famenne

OZ. PG Luik 23.06.00 - C61/00

Richtl. PdK 20.02.02 - G629

Ja, sinds 01.03.00

Nee

Heel België

60 dagen

Aanvankelijk PV

Nee

Namen

OZ. PG Luik 23.06.00 - C61/00

OZ. PdK 02.10.00

Ja, sinds 04.09.00

Nee

Gerechtel. arr. + HvB

Brussel-Bergen-Luik

60 dagen

Aanvankelijk PV

Neufchâteau

OZ. PG Luik 23.06.00 - C61/00

Ja, sinds 01.01.02

Nee

Gerechtel. arr. + HvB

Luik + arr.Charleroi

60 dagen

Kopie voorblad

Verviers

OZ. PG Luik 23.06.00 - C61/00

Richtl. PdK 18.12.98 (P.1247.E)

Ja, sinds 01.09.00

Nee (maar overwogen

en in voorbereiding)

Nee

Waalse regio + Brus-

sel + Duitstalig ge-

bied (uitvoering van

opdrachten op vraag

heel België)

60 dagen

Aanvankelijk PV met ver-

meldig APA

Nee

Bergen

Charleroi

OZ. PG 14/2000 C175 dd. 10.07.2000

Richtl. PdK 03.12.98, 6.4.2001 ref 309,

02.11.01 ref 1240

Ja, sinds 01.01.99

Ja, sinds 01.02.02

Nee, beslissing

van de magistraat

OZ. 03.12.98 = poli-

tiezone/ OZ.06.04.02

gerechtel. arr./

OZ.02.1101 heel Bel-

gië

Verkeer: 2 mnd

Correctioneel: 4 mnd

Aanvankelijk PV met ver-

melding APA

Ja, in bepaalde mate-

ries

Bergen

OZ. 17.12.98 en 16.01.02 (A60/8)

(nieuwe OZ. in voorbereiding)

Ja, sinds 01.01.99

Ja, sinds 01.02.02

Restcategorie (be-

paalde materies

uitgezonderd)

Verkeer : heel België

Correctioneel: ge-

rechtel. arr. Bergen

4 mnd (maar zal verande-

ren naar 3 mnd)

Sinds december 2002 : kopie

voorblad met vermelding

APA

Nee

Doornik

Richtl. PdK 18.12.98 P.1247.E

OZ. PdK 27.12.00

Ja, sinds 01.01.99

Nee

Gerechtel. arr. Bergen

2 mnd

In theorie: kopie voorblad

In praktijk: aanvankelijk PV

Ja, maar zeer beperkt

Brussel

Nijvel

Richtl. PdK 25.3.99

Ja, sinds 01.04.99

Nee

Gerechtel. arr. Nijvel

+ HvB Bergen

2 mnd

Nee, maar soms kopie voor-

blad

Nee

Figuur 4. Overzicht toepassing APA in Wallonië

OZ.: omzendbrief Arr.: Arrondissement

Richtl.: richtlijn HvB: Hof van Beroep

PdK: procureur des Konings Passief APA: enkel uitvoering van opdrachten

PG: procureur generaal gevraagd door andere arrondissementen

Juridisch kader

III. DE JURIDISCHE PRINCIPES TOEGEPAST OP DE AUTONOME POLI-

TIONELE AFHANDELING

Christine Guillain

1. Inleiding

Het artikel 28bis, §1, alinea 3 van het Wetboek van Strafvordering

stipuleert dat “(…) het

opsporingsonderzoek wordt gevoerd onder de leiding en het gezag van de procureur des Ko-

nings. Hij draagt hiervoor de verantwoordelijkheid”. De wet-Franchimont

herinnert er ons

aan dat het opsporingsonderzoek gevoerd wordt onder de leiding, de bevoegdheid en de ver-

antwoordelijkheid van de procureur des Konings, maar de wet heeft de mogelijkheid tot het

delegeren van bevoegdheden naar de politiediensten toe echter niet uitgesloten (Vander-

meersch, Klees, 1998, 426). Het artikel 28bis, §1, alinea 2 Sv. stelt inderdaad dat “de algeme-

ne beginselen volgens welke de politiediensten autonoom kunnen optreden, worden vastge-

legd bij wet en volgens de bijzondere regels vastgesteld bij richtlijn uitgevaardigd overeen-

komstig de artikelen 143bis en 143ter van het Gerechtelijk Wetboek”. Zo zijn meteen de pro-

blemen van legaliteit en legitimiteit van de autonome actie van de politiediensten aangehaald.

Het is in deze context dat de problematiek van de Autonome Politionele Afhandeling (APA)

moet gezien worden. Dit dispositief heeft het licht gezien in diverse Belgische gerechtelijke

arrondissementen op basis van circulaires van procureurs-generaal en omzendbrieven van

procureurs des Konings

. Gezien het belang van de situatie heeft de wetgever eraan gehou-

den de zeggingschap over de delegatie van bevoegdheden voor zich te houden en te vermijden

dat de basis voor de bevoegdheden van de politie voortspruit uit omzendbrieven waarvan de

legitimiteit kan in vraag gesteld worden (Vandermeersch, Klees, 1998, 426)

. Hoewel het

wetboek van Strafvordering voorziet dat men via omzendbrieven de autonomie van de poli-

tiediensten kan bepalen, moet de wet toch nog in een vrij groot aantal aangelegenheden de al-

gemene principes vastleggen.

Bij gebrek aan een wet loopt APA het risico tegenstrijdig te zijn met het artikel 12, 1e alinea

van de Grondwet dat stipuleert dat “niemand kan worden vervolgd dan in de gevallen die de

wet bepaalt en in de vorm die zij voorschrijft”. De Raad van State benadrukt bovendien in

zijn oordeel over het voorontwerp van wet met betrekking tot de verbetering van de straf-

rechtsprocedure in het stadium van het opsporingsonderzoek en het vooronderzoek dat “een

nadere bepaling van de grenzen van het optreden van de opsporingsambtenaren in de zuiver

politionele fase nuttig zou zijn. Meer in het bijzonder zou bepaald kunnen worden hoever de

opsporingsambtenaren autonoom opsporingshandelingen kunnen stellen, zonder daarvan

kennis te moeten geven aan de procureur des Konings, zoals bepaald in de artikelen 29, 53 en

54 van het Wetboek van Strafvordering”

. Tot op vandaag is er geen enkele wet die APA

omkadert. Sommige parketten hebben omzendbrieven – die uiteraard niet kunnen beantwoor-

den aan het criterium van de legaliteit – uitgeschreven voor hun eigen arrondissement en het

Hierna Sv.

Wet van 12 maart 1998, B.S., 2 april 1998.

Binnen de grenzen vastgelegd door de omzendbrieven van de minister van Justitie en van het parket-generaal

kan de procureur des Konings de voorwaarden van de autonome actie van de politie bepalen.

Het is daarenboven interessant te onthullen dat het ontwerp aangenomen door de Kamer geen referentie bevat-

te naar de wet aangezien het artikel 28bis Sv. stipuleert dat de modaliteiten van APA geregeld zijn bij wijze van

omzendbrieven. De verwijzing naar de wet werd toegevoegd bij wijze van een amendement in de Senaat.

Advies van de Raad van State, Parlementaire Documentatie, 1996-1997, n° 857/1, 110.

Juridisch kader

College van procureurs-generaal heeft op 10 juli 2000 een omzendbrief aangenomen met be-

trekking tot de wet van 12 maart 1998 waarbinnen het algemeen kader van APA opgenomen

2. Probleemstelling

Alvorens de problematiek van APA op het juridische vlak volledig uit te spitten, kunnen en-

kele vaststellingen genoteerd worden:

1. Niemand kan ontkennen dat de politie over een grote autonomie beschikt bij de uitoefe-

ning van zijn taken en dientengevolge een beslissende rol speelt in de strafrechtsvoorzie-

ning.

2. De overbelasting van het strafrechtssysteem is van die aard geworden dat de politie aan-

gesproken wordt om een deel van de reguleringsfunctie op zich te nemen (Janssens, Ver-

vaele, 1990, 6). Op deze manier wordt het eerder zeldzaam dat de magistraten zelf daden

stellen in het opsporingsonderzoek zodanig dat delegeren eigenlijk in de praktijk de regel

geworden is.

3. De procureur des Konings is afhankelijk van de manier waarop de politie hem informatie

doorspeelt met als gevolg dat het in feite de politie is die het vooronderzoek voert. Op de-

ze manier is de verbalisatie niet steeds verzekerd. De kans bestaat dat een proces-verbaal

omwille van opportuniteitsredenen niet opgemaakt wordt of het politionele niveau niet

verlaat (Janssens, Vervaele, 1990, 6).

4. Hoewel het politiesepot geen juridische realiteit is, is het toch onbetwistbaar zo dat een

reeks inbreuken niet te vinden is bij de procureur. Een groot aantal rapporten en studies,

zowel in België als in het buitenland, hebben inderdaad aangetoond dat het politiesepot

een evidentie geworden is waar de procureur steeds minder vat op heeft

5. Dientengevolge behandelt de procureur slechts een deel van de gekende en geregistreerde

criminaliteit zodat het afhankelijksverband van de politie jegens de procureur des Konings

zich heeft omgedraaid: het is niet langer de procureur maar wel de politie die de toegang

naar het strafrechtssysteem controleert.

Om deze vaststellingen te duiden, is het rapport van de Commissie-Dutroux-Nihoul en con-

sorten zeer verhelderend: “De analyse van de regeling op het stuk van de strafrechtsbedeling

toont immers duidelijk aan dat alle parketten de zaken selecteren en dat is vooral het geval op

politioneel niveau. Niet alle geconstateerde feiten en niet alle ingediende klachten worden

door het gerecht geregistreerd. Interne gebruiken die nu eens op efficiëntielogica en dan weer

op het persoonlijk oordeel van de politieambtenaren steunen zijn er de oorzaak van dat de in-

formatiestroom gefilterd wordt. (…) De parketten en de onderzoeksrechters zijn bij het geven

van leiding aan hun onderzoeken en bij het uitstippelen van hun onderzoeksstrategie volledig

aangewezen op de informatie die de politiediensten aanleveren. Een ongezonde situatie, die

de magistratuur in een afhankelijke situatie plaatst en dus ook hun mogelijkheid om echt lei-

ding te geven hypothekeert. (…) In rechte moet het parket het politieonderzoek coördineren

en leiden; in feite wordt het er vaak door gedomineerd”

COL 9/2000 van 10 juli 2000 met betrekking tot de wet van 12 maart 1998. Het addendum 1, punt 13 is aan

APA gewijd.

Zie in het bijzonder de referenties geciteerd in Janssens, Vervaele, Le ministère public et la politique de clas-

sement sans suite, Bruxelles, Bruylant, 1990, 7.

Parlementaire onderzoek naar de wijze waarop het onderzoek door politie en gerecht werd gevoerd in de zaak

“Dutroux-Nihoul en consorten”, Parlementaire Documentatie, 1996-1997, n° 713/6, p. 120-123.

Juridisch kader

Geconfronteerd met deze afwijkingen, was het de bedoeling van de Franchimont-hervorming

zowel de bevoegdheden van de procureur als zijn mogelijkheden tot controle op de politie te

versterken. Tevens zou de politie een relatieve autonomie krijgen bij het uitoefenen van zijn

taken.

3. De macht over het opsporingsonderzoek van de procureur des Konings: dirigerende

rol en politionele autonomie

3.1. Wetgevende teksten en praktijken op het veld

3.1.1. De procureur des Konings leidt het opsporingsonderzoek

Het artikel 28ter, §1, alinea1 Sv. stipuleert dat “de procureur des Konings een algemene op-

sporingsplicht en een algemeen opsporingsrecht heeft”. Dat opsporingsonderzoek wordt als

volgt gedefinieerd in artikel 28bis, §1, alinea 1 Sv.: “Het opsporingsonderzoek is het geheel

van de handelingen die ertoe strekken de misdrijven, hun daders en de bewijzen ervan op te

sporen en de gegevens te verzamelen die dienstig zijn voor de uitoefening van de strafvorde-

ring”. Volgens de Commissie voor het strafprocesrecht bevat het opsporingsonderzoek, “de

opsporing van misdrijven, daders, en bewijzen, terwijl in de definitie van het gerechtelijk on-

derzoek enkel melding wordt gemaakt van het opsporen van daders en bewijzen en dus niet

van het opsporen van de misdrijven zelf. Reden hiervoor is dat de onderzoeksrechter steeds

wordt geadieerd voor een feit dat reeds zou begaan zijn, en hij de inbreuk zelf niet meer moet

opsporen. Dit in tegenstelling tot het opsporingsonderzoek dat onder meer tot doel heeft mis-

drijven die nog niet zijn vastgesteld, op te sporen. Vandaar het verschil in definitie tussen het

opsporingsonderzoek en het gerechtelijk onderzoek”

Door de uitdrukking “de ‘gegevens voor het uitoefenen van de strafvordering’ wordt bedoeld

alle elementen die het parket toelaten de opportuniteit om de strafvordering uit te oefenen, te

beoordelen. Hierbij gaat het niet enkel om het bewijsmateriaal dat het bestaan van de feiten

betreft maar om alle gegevens die in overweging moeten worden genomen, bijvoorbeeld de-

gene die betrekking hebben op de persoon van de verdachte of het algemeen belang”

Zoals reeds aangetoond, speelt het opsporingsonderzoek zich af onder de leiding en de be-

voegdheid van de procureur des Konings die er ook de verantwoordelijkheid voor draagt. Nog

steeds volgens de Commissie Strafprocesrecht duidt de notie ‘leiding’ erop dat de procureur

van zeer dichtbij betrokken is bij de concrete daden van onderzoek en dat hij er de verant-

woordelijkheid voor draagt. De Commissie stelde voor het concept ‘bevoegdheid’ te verlaten

met als motief dat deze term verwijst naar een eerder vage controle zonder direct verband met

de onderzoeksdaden – uiteindelijk werd deze term toch weerhouden door het Parlement

Ook de Raad van State benadrukte dit in zijn advies over het voorontwerp van wet: “er is on-

duidelijkheid over de precieze inhoud van die leiding. Die onzekerheid zou aanleiding kunnen

geven tot betwistingen omtrent de respectieve verantwoordelijkheid van het openbaar minis-

terie en de politiediensten, bijvoorbeeld bij vastgestelde gebreken in een opsporingsonder-

zoek”

Rapport de la Commission pour le droit de la procédure pénale. Ed. Collection scientifique de la Faculté de

Droit de Liège, Maklu, 1994, 25.

Ibid.

Ibid., 26. Zie ook De Kamer, Parlementaire Documentatie, 1996-1997, n° 857/1, 21.

Advies van de Raad van State, Parlementaire Documentatie, 1996-1997, n° 857/1, 110.

Juridisch kader

Ten gevolge daarvan schijnt APA tegenstrijdig zowel met het principe van de leiding over het

opsporingsonderzoek door de procureur als met de verplichting van de overdracht van infor-

matie waaraan de politie onderworpen is.

De procureur kan evenwel volgens artikel 28ter, §1, alinea 2 Sv. aanbevelingen en precieze

aanwijzingen geven over de middelen die men dient aan te wenden en de uitwegen die men

dient te kiezen. Er is dus niets dat hem in de weg staat om, binnen de lijnen uitgezet door het

strafrechtelijk beleid, APA te beschouwen als één van de middelen om het opsporingsbeleid –

dat hij dient op te maken in het kader van zijn taak in het opsporingsonderzoek – te realiseren.

Het past echter toch rekening te houden met de beschikkingen van de wet op het Politieambt

die enerzijds stelt dat de procureur zich niet mag mengen in de organisatie van de politie-

dienst

en anderzijds dat de hiërarchische oversten van de politiediensten de operationele lei-

ding over de uitvoering van het voorafgaandelijk onderzoek in handen houden

Volgens de procureur-generaal Demanet “komt het noch de procureur-generaal, noch de pro-

cureur des Konings toe richtlijnen uit te vaardigen op technisch vlak (…). In dit perspectief is

het opportuun de autonomie van de brigadecommandant te respecteren door het aan hem

over te laten om de optimale condities waarin de operatie van gerechtelijke politie zal plaats-

vinden, te bepalen” (eigen vertaling) (Demanet, 1994, 160). De politiemensen beschikten

reeds voor de Franchimonthervorming over de mogelijkheid tot het nemen van initiatief, ook

al onttrok dit hen niet aan de macht van de bevoegde overheden

. Het artikel 6 van de wet op

het Politieambt stipuleert uitdrukkelijk: “in de gevallen waarin de politiediensten krachtens

de wet op eigen initiatief kunnen optreden, blijven zij overeenkomstig de wet ressorteren on-

der de bevoegde overheden” en artikel 8 preciseert dat de politie de opportuniteit van de vor-

deringen van de procureur des Konings niet mag in vraag stellen behalve wanneer deze mani-

fest illegaal zouden blijken. De Franchimonthervorming heeft deze regels bevestigd door te

voorzien dat de officieren en agenten van gerechtelijke politie die op eigen initiatief handelen

de procureur des Konings inlichten over de gevoerde onderzoeksdaden, binnen de termijn en

volgens de modaliteiten die hij vastlegt in een omzendbrief (art. 28ter, §2 Sv.).

De Raad van State stelt evenwel in zijn advies over het voorontwerp van wet betreffende de

verbetering van de strafprocedure in het stadium van het vooronderzoek en het opsporingson-

derzoek dat “noch het ontworpen artikel 28bis, noch het genoemde artikel 8 van de wet van 5

augustus 1992

zijn evenwel voldoende om duidelijk te maken wie beslist over de tijdens een

opsporingsonderzoek te stellen handelingen. Hierbij rijzen vragen in verband met de betrok-

kenheid van het openbaar ministerie bij elke concrete opsporingshandeling en in verband met

het initiatief- en appreciatierecht van de met de uitvoering van het onderzoek belaste ambte-

naren. Ook op dit punt zou het ontwerp aangevuld kunnen worden”

3.1.2. De praktijk: de autonomie van de politiediensten met betrekking tot het doorspelen van

informatie

Artikel 8/1 van de Wet op het Politieambt.

Artikelen 7 en 8/6 van de Wet op het Politieambt.

De wet op het Politieambt duidt aan dat de politiediensten hun missie volbrengen onder de autoriteit en de ver-

antwoordelijkheid van bevoegde overheden (art. 1) en dat zij hun missie uitvoeren in overeenstemming met de

orders, instructies, verzoeken en omzendbrieven van deze overheden (art. 5/6).

Sinds de hervorming van de wet van 7 december 1998 slaat dit op het artikel 7 van de wet op het politieambt.

Advies van de Raad van State, Parlementaire Documentatie, 1996-1997, n° 857/1, 111.

Juridisch kader

De toenemende autonomie van de politiediensten in het stadium van het vooronderzoek heeft

zich recent vertaald doorheen de verschillende hervormingen die de wet-Franchimont op gang

heeft gebracht: APA, politionele pro-activiteit, de mini-instructie, debat over de rol van de

onderzoeksrechter als ‘onderzoeksrechter’ of ‘rechter van het onderzoek’. Maar de autonomie

van de politiediensten kenmerkt zich op een meer klassieke (en ouderwetse) manier ook door

de verplichting van het doorgeven van informatie verzameld door de politie naar het parket.

In principe moet elke inlichting of vaststelling die de politie verkrijgt tijdens hun gerechtelijke

taken in kennis gebracht worden van de bevoegde autoriteiten. Men weet ondertussen dat het

er in de praktijk anders aan toe gaat en dat de politiefunctionarissen over een bepaalde ma-

noeuvreerruimte beschikken en dit niet enkel met betrekking tot de gegevens die ze meedelen

maar evenzeer met betrekking tot de termijn waarbinnen de gegevens dienen medegedeeld te

worden.

Daarom is het raadzaam zich te bezinnen over de modaliteiten van deze informatieoverdracht

(de manieren en de vormen) door de politie naar de procureur des Konings, evenzeer als de

nieuwe dispositieven (APA, VPV, listing…) die de klassieke manier van overdracht en be-

handeling van de gegevens verzameld door de politiediensten, verdringen. Het is evenzeer

aangewezen zich te beraden over de controle uitgeoefend door de procureur des Konings en

over de sancties en/of onbenulligheden voorzien in geval van het niet-respecteren van de wet-

telijke principes of reglementen. In hetgeen volgt, laten we de wettelijke dispositieven de re-

vue passeren waarbij we hun reden van bestaan bekijken in het licht van hun doel in de straf-

rechtsprocedure.

3.1.3. De bestaande wettelijke maatregelen en de rechtspraak van het Hof van Cassatie

Artikel 29 Sv. stelt dat “iedere gestelde overheid, ieder openbaar officier of ambtenaar die in

de uitoefening van zijn ambt kennis krijgt van een misdaad of van een wanbedrijf is verplicht

daarvan dadelijk bericht te geven aan de procureur des Konings bij de rechtbank binnen wier

rechtsgebied die misdaad of dat wanbedrijf is gepleegd of de verdachte zou kunnen worden

gevonden, en aan die magistraat alle desbetreffende inlichtingen, processen-verbaal en akten

te doen toekomen”

Hoewel dit artikel geen enkele vorm bepaalt waarin de politiediensten de informatie betref-

fende het plegen van een inbreuk dienen door te geven aan de procureur des Konings, schrijft

het artikel wel voor om dadelijk alle desbetreffende inlichtingen door te geven. Artikel 29 Sv.

laat dus verstaan dat de politiediensten geen keuze hebben welke informatie men doorgeeft, of

wanneer men dat doet.

We vestigen ook de aandacht op twee andere artikels. Artikel 53 Sv. stelt dat “de hulpofficie-

ren van politie zenden de aangiften, processen-verbaal en andere akten, door hen opgemaakt,

in de gevallen waarin zij bevoegd zijn, onverwijld aan de procureur des Konings, die gehou-

den is zonder uitstel kennis te nemen van de processtukken en ze met de vorderingen welke hij

geraden acht, aan de onderzoeksrechter te doen toekomen”. Anderzijds bepaalt artikel 54

Sv.: “In geval van aangifte van andere misdaden of wanbedrijven dan die waarvan de vast-

stelling tot hun onmiddellijke bevoegdheid behoort, doen de officieren van gerechtelijke poli-

tie de aan hen gedane aangiften ook onverwijld toekomen aan de procureur des Konings, die

ze samen met zijn vordering aan de onderzoeksrechter bezorgt”

Artikel 29 van het Wetboek van Strafvordering heeft geen betrekking op de overtredingen.

Artikel 54 van het Wetboek van Strafvordering heeft geen betrekking op de overtredingen.

Juridisch kader

Een arrest van het Hof van Cassatie van 25 april 1989 heeft de reikwijdte van het artikel 29

Sv. gerelativeerd in de volgende termen: “Overwegende dat artikel 29 van het Wetboek van

Strafvordering – waarin de door het woord ‘dadelijk’ opgelegde spoed van berichtgeving het

teloorgaan van bewijzen beoogt te vermijden – niet de officieren en agenten van gerechtelijke

politie bedoelt die in de uitoefening van hun ambt kennis krijgen van een overeenkomstig arti-

kel 8 van het Wetboek van Strafvordering tot hun opsporingsbevoegdheid behorende misdaad

of wanbedrijf, in welk geval geen wettelijke bepaling of essentiële procedureregel belet dat zij

hun opsporing zouden aanvatten en doorvoeren zonder voorafgaandelijk en dadelijk bericht

te geven aan de procureur des Konings”

Dit arrest is evenwel tot stand gekomen voor de aanneming van de Wet op het Politieambt

van 5 augustus 1992 die herinnerde aan de verplichting van het overbrengen van informatie

naar de procureur des Konings en de vorm ervan preciseerde. Artikel 15 van de Wet op het

Politieambt stelt: “Bij het vervullen van hun opdrachten van gerechtelijke politie, hebben de

rijkswacht, de gemeentepolitie en de gerechtelijke politie bij de parketten als taak: 1º de mis-

daden, de wanbedrijven en de overtredingen op te sporen, de bewijzen ervan te verzamelen,

daarvan kennis te geven aan de bevoegde overheden, de daders ervan te vatten, aan te hou-

den en ter beschikking te stellen van de bevoegde overheid, op de wijze en in de vormen be-

paald door de wet, (…) 4º het verslag van hun opdrachten en de inlichtingen die zij naar aan-

leiding ervan hebben ingewonnen aan de bevoegde overheden te bezorgen”. Artikel 40 van

diezelfde wet preciseert: “De bij een politieambtenaar ingediende klachten of aangiften, als-

ook de nopens misdrijven verkregen inlichtingen en gedane vaststellingen worden opgenomen

in processen-verbaal die aan de bevoegde gerechtelijke overheden worden toegezonden”. De

wet specificeert niet binnen welke tijdsspanne de informatie ter kennis van de procureur des

Konings gebracht dient te worden. Hoewel deze artikels niet direct aanleiding geven tot een

politiesepot, lijkt men toch de deur open te houden voor wat betreft de tijd waarbinnen de po-

litiediensten informatie moeten doorgeven en staat men zo een zekere autonomie toe aan die

laatste.

Hoewel de Wet op het Politieambt de manier waarop informatie dient te worden doorgegeven

aan de procureur des Konings formaliseert, is het proces-verbaal niet voor iedereen het ver-

plichte begin van een vervolging (uitzonderingen daargelaten). Ook al vertegenwoordigt het

PV een aanzienlijke gewichtigheid in de gerechtelijke praktijk, het reikt de procureur enkel

elementen aan die hij dient te interpreteren. Bovendien moeten we eraan herinneren dat de

PV’s die misdaden en wanbedrijven constateren, de waarde hebben van eenvoudige inlichtin-

gen, die de rechter op geen enkele manier binden (Bosly, Vandermeersch, 2001, p. 306).

Na de Franchimont-hervorming, die gewijd is aan het opsporingsonderzoek, specificeert arti-

kel 28ter §2 Sv.:“De officieren en agenten van gerechtelijke politie die op eigen initiatief

handelen, lichten de procureur des Konings in over de gevoerde opsporingen binnen de ter-

mijn en op de wijze die deze bij richtlijn vastlegt”. Artikel 28ter §4 al. 2 voegt hieraan toe dat:

“de politieambtenaren van de overeenkomstig het vorig lid aangewezen politiedienst lichten

dadelijk de bevoegde gerechtelijke overheid in over de informatie en inlichtingen in hun bezit

en over elke ondernomen opsporing op de door de procureur des Konings vastgestelde wij-

ze”. Volgens het commentaar bij de artikels van het voorontwerp van wet betreffen deze arti-

kels de autonome interventie door de politie

Cass. 25 april 1989, Pas., I, p. 994.

Parl. St., Kamer, 1996-1997, nr. 857/1 21.

Juridisch kader

Na de Franchimont-hervorming heeft het Hof van Cassatie opnieuw het recht dat aan de poli-

tiediensten wordt toegekend om op autonome wijze te handelen in het kader van hun werk-

zaamheden zonder vooraf de procureur des Konings te waarschuwen, bevestigd (arrest van 21

augustus 2001).

Het voorontwerp van Wetboek van Strafprocesrecht, opgesteld door de Commissie Strafpro-

cesrecht voorziet dat – wanneer een inbreuk van geringe ernst lijkt te zijn – de officier van ge-

rechtelijke politie door het parket gemachtigd kan worden om het PV niet door te sturen. Het

akkoord van de procureur des Konings wordt wel vereist en er moet melding gemaakt worden

van het PV in een speciaal register waarvan de inhoud periodiek dient te worden doorgegeven

aan de procureur des Konings

Twee vaststellingen kunnen hier gemaakt worden: ten eerste het bestaan van verschillende

teksten wat de lezing van de verplichtingen voor politiemensen ten aanzien van het doorgeven

van informatie naar hun hiërarchische meerderen helemaal niet gemakkelijk maakt. Een har-

monisatie op dit gebied is zonder twijfel noodzakelijk

. Dit gebrek aan duidelijkheid geeft de

politiediensten een manoeuvreerruimte ten aanzien van de wijze waarop men deze verplich-

ting gaat respecteren. Deze relatieve flexibiliteit werd bovendien aangemoedigd door ener-

zijds het bestaan van een rechtspraak die moeilijk te verenigen leek met bepaalde wettelijke

bepalingen en anderzijds door de afwezigheid – toch zeker in het begin – van omzendbrieven

van het College van Procureurs-generaal en van de procureurs des Konings. Men maakte dus

een evolutie mee naar een verruiming van de tijdsspanne waarbinnen de informatie overge-

bracht diende te worden en een deformalisering van de juridische bepalingen die dit vraagstuk

reguleren.

3.2. De straffen voor het niet-respecteren van wettelijke bepalingen

3.2.1. Doelstellingen van de verplichting tot overdracht van informatie

De verplichting tot overdracht van informatie door de politiediensten beoogt de procureur des

Konings toe te staan om zijn taak van ‘leiding en controle’ op juiste wijze in te vullen. Dit is

essentieel om een rechtvaardig proces en de rechten van de verdediging te kunnen garanderen.

Dit middel van verdediging wordt ook onderstreept door het voorheen genoemde arrest van

het Hof van Cassatie van 25 april 1989: “rekening houdend met de noodzaak aan het niet-

tegensprekelijk karakter van de procedure in dat stadium, het voorziene toezicht van de pro-

cureur des Konings de enige waarborg uitmaakt voor de latere betrokkenen aangaande de

wijze waarop het onderzoek werd gevoerd”.

Bij gebrek aan overdracht van informatie is de controle door de procureur des Konings op de

geldigheid van de ondernomen onderzoeksdaden niet mogelijk en is het respect voor artikel

28bis, §3, al. 2 Sv. – “De procureur des Konings waakt voor de wettigheid van de bewijsmid-

delen en de loyaliteit waarmee ze worden verzameld” – ondenkbaar. Wanneer deze over-

dracht van informatie uitgesteld wordt in de tijd stelt zich de vraag naar de effectiviteit van de

controle door de procureur des Konings aangezien deze geen tijdige kennis heeft van de on-

derzoeksdaden van de politiediensten en de manier waarop ze uitgevoerd worden.

Voorontwerp van Wetboek van Strafprocesrecht, Parl. St., Kamer van Volksvertegenwoordigers en Senaat,

50-2043/1 en 2-1288/1, art. 119-122.

De Commissie Dutroux-Nihoul en consorten heeft bovendien aanbevolen om artikel 6 van de wet op het Poli-

tieambt aan te passen (nu artikel 8/1 van die wet)

Juridisch kader

3.2.2. Het bewijs voor een inbreuk dient op wettelijke en loyale manier gerapporteerd te wor-

den

Volgens artikel 28bis, §3, al. 2 Sv., waakt de procureur des Konings over de wettelijkheid van

de bewijzen en de loyaliteit waarmee ze verzameld worden. Een bewijs is niet alleen illegaal

wanneer het op een manifest verboden manier verzameld is, maar ook wanneer het op een

manier verzameld is die tegengesteld is aan de basisprincipes van het strafprocesrecht of aan

de algemene rechtsprincipes, zoals het principe van gelijkwaardigheid. Elk bewijs dat in strijd

met die regels of principes verzameld is, is dus illegaal en elke strafvordering gebaseerd op

dat bewijs is onontvankelijk. De strafvordering is slechts ontvankelijk wanneer het bewijs

waarop de strafvordering gebaseerd is, op legale wijze verkregen is.

Wat de legaliteit betreft heeft het Hof van Cassatie in haar arrest van 21 augustus 2001 ver-

duidelijkt dat: “de in art. 28ter Sv. bedoelde verplichting om de procureur des Konings op de

hoogte te brengen is noch substantieel noch op straffe van nietigheid voorgeschreven”.

Wat de loyaliteit betreft, heeft de Commissie Strafprocesrecht gepreciseerd dat: “de term

‘loyaliteit’ refereert naar het feit dat de voorziene middelen verenigd moeten worden met res-

pect voor de wet. Dat zal vooral zijn belang hebben aangezien de bewijsmiddelen zullen ver-

zameld worden door verschillende politiediensten die elk specifieke onderzoekstechnieken ge-

bruiken. Het is in deze fase dat het risico van misbruik en de noodzaak van controle het

grootst zijn. Om deze controle op een efficiënte manier te kunnen verzekeren, zal de onder-

zoeksrechter zich vertrouwd moeten maken met het werk en de cultuur van de politie”

De partijen binnen een dossier moeten evenwel de procedure ten gronde afwachten voordat

men eventuele fouten of nalatigheden die eventueel in de loop van het onderzoek zijn voorge-

komen, kan aanvechten. Zolang het opsporingsonderzoek geen tegensprekelijk karakter heeft

gekregen, blijven de partijen een voornamelijk passieve rol spelen omdat ze geen kennis kun-

nen nemen van het dossier, behalve wanneer de procureur des Konings daarmee instemt. De

partijen hebben dus geen enkele mogelijkheid om een controle uit te oefenen op een onder-

zoeksdaad

. Het is dan ook paradoxaal te constateren dat geen enkele controle uitgeoefend

kan worden terwijl de regulering van de macht over het opsporingsonderzoek van de procu-

reur des Konings door de Franchimont-hervorming voorgehouden wordt als een van de

krachtlijnen van het voorontwerp van wet. De tijdswinst die door de nieuwe modaliteiten –

zoals APA – gegenereerd wordt, dreigt dan ook contraproductief te zijn als de procedures aan

het einde gekenmerkt worden door onregelmatigheden

Het voorontwerp van Wetboek van Strafprocesrecht opgesteld door de Commissie Strafpro-

cesrecht voorziet voor degenen die verdacht worden van het plegen van een inbreuk zowel

een toegangsrecht tot het dossier als de mogelijkheid tot het vragen van bijkomende onder-

zoeksdaden aan de procureur des Konings

Rapport de la Commission pour le droit de la procédure pénale, op. cit., p. 40.

Behalve de controle die eventueel nadien uitgeoefend kan worden door de onderzoeksrechters.

Dat APA een versnelling van het opsporingsonderzoek als doel heeft meegekregen komt duidelijk naar voren

in de verschillende circulaires. De circulaire van een bepaald parket bijvoorbeeld stelt dat “we moeten trachten

de administratieve werklast van zowel magistraten als politiediensten te verminderen om zo de vertraging in de

behandeling van strikt bepaalde gerechtelijke dossiers te doen dalen, de samenstelling van die dossiers te ver-

snellen en dus een snellere justitie mogelijk te maken om zo tegemoet te komen aan de aspiraties van de rechts-

onderhorigen in het algemeen en de slachtoffers in het bijzonder”.

Voorontwerp van Wetboek van Strafprocesrecht, op. cit., artikels 123 - 126.

Juridisch kader

3.2.3. De disciplinaire sancties voor politiemensen

Zoals het opsporingsonderzoek wordt uitgevoerd onder de leiding, controle en verantwoorde-

lijkheid van de procureur des Konings – die richtlijnen kan geven aan de politie in het kader

van het strafrechtelijk beleid waarvoor hij, binnen zijn arrondissement, verantwoordelijk is –

zo is het de procureur-generaal die het toezicht over de politiediensten uitoefent

Het Openbaar Ministerie beschikt dus zeker over een disciplinaire bevoegdheid ten aanzien

van de politiediensten, maar deze wordt beperkt tot enerzijds de nalatigheden binnen het ka-

der van het uitoefenen van de daden van gerechtelijke politie, en anderzijds tot de maatregel

van de waarschuwing (Janssens, Vervaele, 1990, p. 7)

. Zoals Matthijs bevestigt, is deze dis-

ciplinaire macht erg beperkt in vergelijking met de zware verantwoordelijkheid die de uitoe-

fening van de taak van gerechtelijke politie met zich meebrengt (Matthijs, 1983, p. 370) en de

bijzonder lichte straffen.

4. De toepassing van de juridische principes in het systeem van APA

A priori kan APA in strijd lijken met het principe van de verantwoordelijkheid voor en de lei-

ding van het opsporingsonderzoek door de procureur des Konings en met de verplichting tot

het geven van informatie door de politiediensten. Toch moet men het niet-doorgeven van in-

formatie niet verwarren met het uitstellen van het geven van informatie. De non-overdracht

van informatie verhindert immers het vervolgingsrecht van de procureur des Konings en kan

dus gelijkgesteld worden met het politiesepot, wat de politionele autonomie in de fase van het

vooronderzoek aanzienlijk zou vergroten.

APA onderscheidt zich van andere praktijken die een snellere behandeling van informatie als

doel hebben zoals het vereenvoudigd proces-verbaal en de listing. Inderdaad kan het niet-

opsturen van het PV of het niet-doorsturen van een uitvoerig PV de procureur des Konings

verhinderen de vervolging in te stellen, wanneer de beschrijving van de feiten te kort is om

een vervolging op te baseren. In dat geval zou de procureur des Konings geneigd kunnen zijn

om de beslissing van de verbaliserende overheden (om minder belang te hechten aan het ge-

constateerde feit) te ondersteunen, wat zou kunnen leiden tot een ongelijkheid in de behande-

ling van de rechtsonderhorigen – dit is echter moeilijk te rechtvaardigen. Anderzijds bestaat er

binnen APA wel een verplichting tot inlichting, maar deze is uitgesteld in de tijd; dit betekent

dat de politie over een bepaalde autonomie beschikt ten aanzien van de onderzoeksdaden die

zij zullen stellen voordat ze het dossier naar de procureur des Konings sturen. Dit houdt in dat

de procureur niet langer de kans krijgt om het dossier op het moment van het opsporingson-

derzoek te controleren. Aangezien de normale procedure inhoudt dat het aanvankelijk PV di-

rect naar de procureur des Konings gestuurd moet worden en dat het opsporingsonderzoek

gevoerd dient te worden onder de leiding van een magistraat, veronderstelt het toepassen van

APA integendeel dat het PV pas later opgestuurd wordt en dat het opsporingsonderzoek ge-

leid wordt door een officier van gerechtelijke politie.

Artikel 279 Sv. stelt dat “Alle officieren van gerechtelijke politie staan onder toezicht van, al naargelang van

het door de wet gemaakte onderscheid, de procureur-generaal bij het hof van beroep of de federale procureur.

Al degenen die, volgens artikel 9 van dit wetboek, uit hoofd van een ambt, zelfs van een bestuursambt, door de

wet belast zijn met het verrichten van sommige daden van gerechtelijke politie, staan, doch alleen in dit verband,

onder hetzelfde toezicht”. Volgens artikel 280 Sv.: “De officieren van gerechtelijke politie worden, in geval van

nalatigheid, door de procureur-generaal gewaarschuwd (…)”.

Zie de straffen voorzien voor recidive door de artikels 281 e.v. en artikel 259 Strafwetboek.

Juridisch kader

Deze relatieve autonomie is ondertussen vaak gelimiteerd door omzendbrieven van procu-

reurs des Konings met betrekking tot APA in de schoot van hun arrondissement. De meeste

van deze omzendbrieven leggen in dit kader de politiediensten op om een kopie van het aan-

vankelijk PV op te sturen naar de procureur des Konings. Eén parket stelt zelfs dat, in navol-

ging van het opstarten van een pro-actief onderzoek door de politiediensten

, de voorafgaan-

de toestemming van de procureur noodzakelijk is om een APA-dossier te kunnen opstarten.

APA brengt op die manier de mogelijkheid met zich mee voor de politiediensten om het initi-

atief te nemen tot het voeren van een opsporingsonderzoek van het begin tot het einde met de

toestemming en onder de controle van de procureur. Volgens Van den Wyngaert, heeft de

wet-Franchimont het mogelijk gemaakt voor de politie om op een autonome manier te hande-

len, maar het betreft dan wel een relatieve en gecontroleerde autonomie die het principe van

de autoriteit en de leiding van de procureur des Konings niet in het gedrang brengt (Van den

Wyngaert, 1998, 45). Deze mening wordt gedeeld door procureur-generaal Schins in zijn cir-

culaire van 31 december 1998, waarin staat: “de eindverantwoordelijkheid van de procureur

des Konings voor het opsporingsonderzoek verhindert dus niet dat de algemene politiedien-

sten op een vrij zelfstandige wijze dit onderzoek betreffende welomschreven strafbare feiten

onder de directe leiding van officieren van gerechtelijke politie zouden uitvoeren, weliswaar

onder toezicht van de procureur des Konings”

. De circulaire van het College van procu-

reurs-generaal van 10 juli 2000 beschouwt APA als in overeenstemming met de wet van 12

maart 1998

. Men kan zich afvragen of dit dispositief dat aldus tot stand kwam, wel leidt tot

een werkelijke autonomie voor de politiediensten. De vraag zou dan zijn of, door de macht

van de procureur des Konings te versterken, de wet-Franchimont deze laatste wel de middelen

toebedeeld heeft om ervoor te zorgen dat deze controle geen puur formele controle zou zijn –

in de veronderstelling dat de controle effectief was voor APA bestond.

In de reeds aangehaalde omzendbrief heeft procureur-generaal Schins van Gent, een definitie

gegeven van de autonome politionele afhandeling als “de zelfstandige politionele behandeling

van welbepaalde dossiers in de fase van het opsporingsonderzoek, waarbij de algemene poli-

tiediensten steeds onder een bijzonder geregelde vorm van toezicht van de magistratuur wer-

ken zonder evenwel de klacht, aangifte of vaststelling te kunnen afhandelen in de betekenis

van het treffen van een eindbeslissing, die nog steeds door de parketmagistraat wordt geno-

men”

. De omzendbrief van het College van procureurs-generaal van 10 juli 2000 met be-

trekking tot de wet van 12 maart 1998 preciseert dat “APA bijgevolg volkomen past in de

richtlijnen welke op grond van art. 28ter §2 en 28bis §1 Sv. kunnen vastgelegd worden”.

Volgens de bewoording van de circulaire “om te voorkomen dat er een spanningsveld ont-

staat tussen enerzijds het autonoom optreden van politiediensten binnen de APA, en ander-

zijds het legaliteitsbeginsel, het loyaliteitsbeginsel, en de invulling van het begrip leiding en

verantwoordelijkheid van de procureur des Konings dient een algemeen kader te worden be-

paald waaraan de APA moet voldoen” – de circulaire bepaalt dus een algemeen kader voor

APA

De procureur des Konings heeft sindsdien de ruimte om binnen de omzendbrieven van de mi-

nister van Justitie voor zijn eigen arrondissement omzendbrieven uit te schrijven met de be-

doeling de modaliteiten te bepalen volgens dewelke de politie zich dient te gedragen tijdens

Art. 28bis, §2 Sv.

COL9/2000 met betrekking tot de wet van 12 maart 1998, addendum 1, punt 13, p. 20.

Ibidem, p. 19.

Ibidem, p. 21.

Ibidem, p. 21-23.

Juridisch kader

haar gerechtelijke opdrachten en zo de manier waarop en de termijn waarbinnen de informatie

aan hem dient overgemaakt te worden, vast te leggen.

Een autonome politionele actie betekent niet noodzakelijk dat de procureur des Konings zich

onttrekt aan de leiding en de verantwoordelijkheid van het opsporingsonderzoek. Integendeel,

het parket kan deze gelegenheid aangrijpen om de leiding over het onderzoek opnieuw op te

nemen, daar waar het parket deze zou verloren hebben bij het totstandkomen van bepaalde

dispositieven zoals APA. Ze kan zich evenzeer richten op een efficiëntere behandeling van

een aantal zaken, in die mate dat een groot aantal dossiers klaar zijn, wanneer ze op het parket

toekomen, zodat ze dat een gepast gerechtelijk gevolg kunnen krijgen. In de gewone procedu-

re van de informatieoverdracht, voert de politiedienst die het aanvankelijk PV opstelt, een

aantal taken uit na telefonische toestemming van de procureur zonder dat het dossier noodza-

kelijkerwijs via het parket gaat. Dit zou zelfs mogelijk zijn voor een serie andere taken die

moeten uitgevoerd worden, hetzij door de vaststellende politiedienst, hetzij door een andere

politiedienst wanneer het onderzoek dit vereist. De procureur des Konings behoudt de leiding

over deze onderzoeksdaad, na eerst de politie dienst geïnformeerd te hebben. Het wetboek van

Strafvordering stipuleert niet dat het vooronderzoek gevoerd wordt door maar wel onder de

leiding van de procureur des Konings, gezien het parket reeds sinds lang de uitvoering van de

onderzoeksdaden niet meer op zich neemt. Bovendien, kan redelijkerwijs beschouwd worden

dat de verzoeken aan het adres van politiediensten, bij wijze van de omzendbrieven van het

College van procureurs-generaal en het College van de procureurs des Konings, volstaan om

de autonome actie van de politiediensten te kaderen op die manier dat het parket haar greep

op de leiding over het onderzoek bewaart.

Conceptueel kader

IV. CONCEPTUEEL KADER VAN DE AUTONOME POLITIONELE AF-

HANDELING

Vincent Francis

Antoinette Verhage

Wouter Vanhaverbeke

1. Inleiding

Hier stellen we een kort historisch en sociologisch kader voor met betrekking tot het ontstaan

van de autonome politionele afhandeling (APA) in België. Eerst willen we vooral de creatie

van dit specifieke dispositief, refererend naar een aantal Franse, Belgische maar ook Neder-

landse ervaringen, in een groter kader plaatsen: dat van de transformaties van de politionele

en gerechtelijke interventie dat naar voren komt in een sociale context. Deze context wordt

enerzijds gekenmerkt door de stijging van het thema ‘onveiligheid’ en anderzijds door een

evolutie in de manier van reguleren door de overheid (paragraaf 2). Daarna willen we de rela-

tionele en machtsverhoudingen verduidelijken die de relatie politie – parket binnen die con-

text kenmerken. De interacties tussen die twee actoren zijn bepalend in de creatie en toepas-

sing van nieuwe modaliteiten als APA. Hier willen we trachten de verhoudingen die zich

voordoen tussen die twee actoren beter te verklaren. Zo kunnen we begrijpen op welke manier

deze nieuwe modaliteiten van het strafrecht zich ontwikkelen (paragraaf 3). We onderstrepen

tenslotte concluderend (paragraaf 4) het belang van een systemische studie van APA als mo-

daliteit die de kern van de relatie tussen actoren uit verschillende systemen raakt.

2. De transformaties van de politionele en gerechtelijke interventie

2.1. De algemene context: de groei van het thema van onveiligheid en nieuwe modaliteiten

In Frankrijk duikt eind jaren ‘70, en in België eind jaren ’80, het onveiligheidsgevoel op in

het publieke debat. Voor sommigen vertolkt dit fenomeen, geconstrueerd door de media en de

politiek ook een diepgaande malaise van de maatschappij (Gleizal, 1993). Dit zal leiden tot

het ontwikkelen van nieuwe vormen van veiligheidsbeleid

– met als resultaat een aantal

nieuwe modaliteiten zowel in België als in Frankrijk.

In Frankrijk onderstrepen de rapporten van Peyrefitte

(1977) en Bonnemaison (1982), in

verschillende politieke contexten, het onveiligheidsprobleem. In de jaren die volgen, wordt

een stedelijke politiek opgezet die op min of meer directe wijze het veiligheidsvraagstuk

tracht te integreren: door middel van het creëren van nieuwe preventiemodaliteiten en het in-

voegen van het strafrecht op het lokale niveau (Wyvekens, 1997). Deze nieuwe modaliteiten

hebben onder andere als doel de rol van lokale gemeenschappen te herwaarderen – dit min of

meer in contrast met de sociale vraagstukken waarin men ook de veiligheidsdimensie onder-

streept. Maar pas vanaf 1991 zal het concept ‘veiligheid’ zich echt innestelen in de politionele

en gerechtelijke praktijken met het ontstaan van de lokale veiligheidsplannen. Deze richten

zich op de oprichting van justitiehuizen en rechtshuizen (geplaatst in de wijken, met steun van

lokale politieke autoriteiten) (Duprez, Body-Gendreau, 2001). Deze lokale veiligheidsplannen

Zie in dit verband Cartuyvels (1996), Schaut (1999) en Mary (2001).

Het rapport ‘Peyrefitte” (Peyrefitte, 1997) installeert een werkelijke “veiligheidsideologie die repressie voor-

opstelt, het individualisme verscherpt en bepaalde waarden van de rechtsstaat opnieuw in vraag stelt” (eigen

vert.). Het rapport ‘Bonnemaison’ (Bonnemaison, 1982) pleit voor het instellen van een evenwicht tussen repres-

sie en preventie, wat de integratieprocessen zou bevorderen (strijd tegen de sociale uitsluiting).

Conceptueel kader

maken deel uit van de logica dat het rechtssysteem “de eisen van het grondgebied met die van

het partnership (die resulteren uit de stedelijke politiek) verenigt, zonder evenwel haar voor-

rechten of de specificiteit van haar handelen te verliezen” (eigen vertaling) (Wyvekens,1998).

Dit lokalisatieproces zal niet zonder weerstand plaatsvinden, omdat het republikeins model

traditioneel geassocieerd wordt met een gecentraliseerd beheer van veiligheidsvraagstukken

(Thoenig, 1994).

Wat Nederland betreft, moet vermeld worden dat het Openbaar Ministerie al in de tweede

helft van de jaren ’60 onder vuur kwam te liggen. Door die gezagscrisis bestaat er daar al veel

eerder een cultuur van beleidsplannen. Ondanks deze vorm van beleid is er door de jaren heen

ernstige kritiek geuit op het functioneren van het parket. Tijdens de jaren ’90 kende men twee

belangrijke onderzoekscommissies: de Commissie-Donner stelde in 1994 dat er een groot ge-

brek was aan controle op de politiediensten (Verrest, 2000, p. 83) De Commissie-Donner op-

teerde bovendien voor een verschuiving van een lokaal naar een nationaal beleid. De Com-

missie-Van Traa kwam in 1996 tot een gelijkaardige conclusie; er is meer controle nodig door

het Openbaar Ministerie en een nieuwe wet moet deze controle mogelijk maken. De Wet Bij-

zondere Opsporingsbevoegdheden kwam er dan ook in 1999. Ook werd een College van Pro-

cureurs-generaal geïnstalleerd dat diende te waken over de landelijke coördinatie binnen het

OM.In 1997 wordt echter een beleidsplan gepubliceerd, waarin men breekt met deze filosofie:

de “Perspectiefnotitie” benadrukt juist de lokaliteit van problemen, en stelt dat de lokale situa-

tie en lokale partners een stempel drukken op het strafrechtelijk handhavingsbeleid. Dit be-

leidsplan stelt dan ook dat het moeilijk is nationale doelen te stellen t.a.v. lokale problemen

(College van Procureurs-generaal, 1997). Een voorbeeld van deze lokale aanpak is het project

“Justitie in de Buurt” (JIB) dat startte in 1997 en geheel past binnen de beleidsoptie van ‘ge-

biedsgebonden werken’ van het Nederlandse OM. De veiligheidsproblemen worden binnen

een kleinschalige opzet aangepakt, waarbij de JIB’s wijkposten zijn die zich richten op het te-

rugdringen van de criminaliteit en het verminderen van onveiligheidsgevoelens. Dit wordt be-

reikt door de zichtbare aanwezigheid van justitie in probleemwijken, maar ook door bemidde-

ling, slachtofferzorg, informatieverstrekking en de afhandeling van specifiek wijkgerelateerde

misdrijven

In België riep het veiligheidsvraagstuk eerst een politioneel antwoord op, voordat in de loop

van de jaren ‘90 veranderingen op gerechtelijk niveau plaatsvonden. Wat dat politioneel ant-

woord betreft, benadrukken het bevorderen van een ‘nabije politie’ en de ontwikkeling van

een ‘globaal en geïntegreerd’ preventiebeleid (1992) de politieke wil om te investeren in het

gebied van de dagelijkse onveiligheid (Cartuyvels, Hebberecht, 2001). Het ontstaan van de

Veiligheidscontracten, in 1996 vervangen door de Veiligheids- en Samenlevingscontracten,

symboliseert dit nieuwe aandachtsveld sterk. Het zorgde, voornamelijk in het zuiden van het

land, voor debatten en kritieken op de neveneffecten van veiligheid die ze met zich meebrach-

ten

. Eerst werden deze Veiligheidscontracten afgesloten tussen het Ministerie van Binnen-

landse Zaken en de lokale verantwoordelijken van 20 steden en gemeenten die ‘gevaar liepen’

Brussel, Vlaanderen en Wallonië. Later breidden de Veiligheidscontracten zich uit naar een

steeds toenemend aantal lokale entiteiten. Deze Veiligheidscontracten – waar uiteindelijk ook

andere opdrachtgevers zich bij aansloten: het Waals gewest, het Brussels gewest en, later, het

Vlaams gewest – bevoordelen een horizontale preventie door middel van partnership op lo-

kaal niveau.

Zie in dit verband Cartuyvels (1994) en Poulet (1995).

Conceptueel kader

Een andere invloedrijke factor in het politionele luik was de politiehervorming naar aanlei-

ding van de wet tot organisatie van een geïntegreerde politiedienst, gestructureerd op twee ni-

veaus (7 december 1998, B.S., 5 januari 1999). Deze wet geeft een nieuwe aanzet tot een ver-

betering van de relatie politie – parket, aangezien er een nieuw overlegorgaan opgericht wordt

(de zonale veiligheidsraad – waarin de zonechef van de lokale politie, de procureur des Ko-

nings, de burgemeester en de directeurcoördinator van de federale politie zetelen) waarbinnen

men systematisch zal overleggen, en een prioriteitenplan dient vast te leggen.

Op gerechtelijk gebied werd vanaf november 1992 een regeringsplan uitgewerkt, genaamd

“Versnelling en modernisering van het strafrecht” (Parl. St. 1991-1992, nr. 209/2, p. 10). Dit

keer wordt een verticale aanpak vooropgesteld waarbinnen verschillende nieuwe voorzienin-

gen moeten leiden tot een snellere en meer systematische gerechtelijke reactie op kleine (fre-

quente en repetitieve) criminaliteit. De belangrijkste initiatieven die zich hier voordoen zijn

alternatieven voor preventieve detentie, gerechtelijke bemiddeling, onmiddellijke verschijning

en de gemeenschapsdienst in het kader van probatie. Deze initiatieven zijn recent vervolledigd

door het creëren van een nieuwe procedure van onmiddellijke verschijning (2002) bedoeld om

het gerechtelijk proces te versnellen en te strijden tegen kleine criminaliteit (Cartuyvels, Ma-

ry, 2001). De lokalisatietendens is ook in België te herkennen; binnen het gedachtengoed van

een nabije en snelle justitie werden verschillende initiatieven genomen, zoals de invoering

van de justitiehuizen (die de verbinding tussen bevolking en justitie moeten vormen) en de

justitieantennes, die justitie en bestuur dichter bij de burger willen brengen om sneller te kun-

nen reageren op specifieke problemen die in een bepaalde buurt aanwezig zijn, maar ook om

bepaalde groepen daders efficiënter te kunnen aanpakken (Fieuws, 1998, p. 44). Dit initiatief

bleef echter beperkt tot initiatieven in Brussel, Genk en La Louvière.

2.2. Transformaties

Vier vaststellingen vloeien voort uit de instelling van deze nieuwe modaliteiten: een kloof

tussen het ideaal van de politionele actie, een toegenomen lokalisatie van het veiligheidsbe-

leid, een horizontalisatie van het strafrecht en tenslotte een verplaatsing van de strafrechtelijke

tussenkomst van een latere fase naar een vroegere fase.

2.2.1. Van ordehandhaving naar interne veiligheid: een verschuiving van prioriteiten

Op karikaturale manier voorgesteld kan gezegd worden dat voor het eind van de jaren ‘70 in

Frankrijk en voor het eind van de jaren ‘80 in België, het beschermen en handhaven van de

openbare orde prioritair was. Vandaar dat het ook vooral de kleinere criminaliteit is, die dicht

bij de mensen staat (autodiefstal), de incivilities (graffiti) en economische marginaliteit (jonge

werklozen), die op politiek vlak als sociaal probleem voorgesteld worden

. Er is dan ook een

werkelijke breuk vast te stellen in het actieterrein van politie en justitie – aangezien de logica

van de openbare ordehandhaving toch vaak bepaald werd door de interne veiligheid en de

controle van verschillende leefterritoria en interacties op lokaal niveau.

2.2.2. Lokalisatie van veiligheidsbeleid

Een nieuwe manier van denken over de politionele en justitiële interventie ontstaat. Deze be-

staat uit het benaderen van problemen op een steeds lokaler wordend vlak. De aandacht van

politieke autoriteiten, tot dan toe gedomineerd door het vermijden van wanorde, richt zich nu

Zie voor Frankrijk Thoenig (1994) en voor België Van Outrive, Cartuyvels, Ponsaers (1991).

Conceptueel kader

op vraagstukken die gelinkt zijn aan onveiligheid en kleine criminaliteit, daar waar ze voor-

komen. Ten aanzien van deze initiatieven, wil deze nieuwe beweging de interventie zowel in

tijd als in ruimte dichterbij brengen, om zo adequaat mogelijk te kunnen reageren op de ver-

wachtingen en vragen van de burger. Uit een Nederlands onderzoek blijkt dat de burgers er

groot belang aan hechten dat justitie dichter bij de mensen in de buurt komt (Justitie Issue

Monitor September 1998). De hernieuwde aandacht voor het slachtoffer is een duidelijke ui-

ting van het (proberen) tegemoetkomen aan de wensen van de burger. Er zijn initiatieven zo-

wel op het niveau van de politie (slachtofferbejegening) (Wet op het Politieambt van 5 augus-

tus 1992, B.S., 22 december 1992) als op parketniveau (slachtofferopvang) (Ministeriële Om-

zendbrief dd. 13 juli 1993, opgeheven door de Ministeriële richtlijn inzake het onthaal van

slachtoffers op parketten en rechtbanken, dd. 15 september 1997). Ook de wet-Franchimont

geeft de slachtoffers nieuwe rechten; zo krijgen ze nu bijvoorbeeld recht op inzage van het

dossier.

2.2.3. Verticale en horizontale aanpak: de ontwikkeling van het strafrechtelijk ingrijpen

De problematiek van de openbare ordehandhaving werd lange tijd beheerst door een ‘sectori-

ele aanpak’, die gekenmerkt werd door verzuiling en verticaliteit van de interventies. De

overgang naar een veiligheidsbeleid gaat hier samen met een gedeeltelijk afglijden naar een

horizontale, meer open aanpak, waarbij verschillende actoren betrokken worden. Het gaat er-

om, zowel voor de politie als voor het parket, dat men dichter tot elkaar en tot de andere loka-

le actoren komt, om zo een “diagnose van de veiligheidsproblemen die binnen de stad gecon-

stateerd worden, te kunnen stellen” (Estèbe, 1994, p. 34), zodat men als netwerk hier ant-

woorden op kan bedenken, in het kader van een globale en geïntegreerde aanpak. De staat is

niet langer de ‘bevelhebber’, die door algemene en abstracte richtlijnen op te leggen een loka-

le probleemsituatie tracht op te lossen. De staat wordt integendeel steeds meer een gangma-

ker, die, om de horizontale aanpak te stimuleren op lokaal niveau, het partnership tussen alle

actoren die verbonden zijn met de veiligheidszorg, stimuleert. Toch blijft de staat, omdat hij

nu eenmaal de algemene controle niet wenst te verliezen

, een overheersende factor in een

systeem van gekruiste interacties dat ‘verticaliteit’ en ‘horizontaliteit’ mengt volgens een lo-

gica van de piramide en van het netwerk (Oost en Van de Kerchove, 2002).

2.2.4. Verplaatsing van de interventie van het hoger gelegen deel naar het lager gelegen deel

van het strafrechtssysteem

In de continentale landen wordt de relatie tussen politie en parket gekarakteriseerd door een

steeds groter wordende marginalisering van de gerechtelijke actoren ten opzichte van de poli-

tionele actoren (Lévy, 1993, p. 85). Die evolutie kan opnieuw gekaderd worden in een grotere

beweging die het bestuur van het strafrecht kenmerkt. Van de rechtspraak naar de staande

magistratuur, van de onderzoeksrechter naar het parket, van het parket naar de politie, de ten-

dens is een verplaatsing naar een vroegere fase in het strafrechtssysteem. Deze verplaatsing

wordt onderstreept door de creatie van nieuwe praktijken en nieuwe modaliteiten voor politie

en parket die in principe voorbehouden zijn aan andere actoren (in België: politionele bemid-

deling, APA, mini-instructie, strafbemiddeling; in Frankrijk: ‘traitement en temps réel’, sepot

verbonden aan bemiddeling, transactie, strafbemiddeling…). Deze modaliteiten worden vaak

onder het mom van snelheid en effectiviteit ingevoerd. Dit proces staat voor een verplaatsing

van het beheer van de criminaliteit van hoog naar laag in het strafrechtelijke systeem, en meer

De methode van interactief bevelvoeren over de veiligheidscontracten is hier exemplarisch. Een orgaan van

het Ministerie van Binnenlandse Zaken, het VSPP (Vast Secretariaat voor het Preventiebeleid) heeft de taak ge-

kregen de lopende projecten te stimuleren en evalueren.

Conceptueel kader

precies naar het raakvlak tussen politie en parket. Dit proces onderstreept ook de stijging van

de macht van het parket, dat de eindverantwoordelijke geworden is voor het opsporingsonder-

zoek, de leider van het strafrechtelijk traject. Maar misschien onderstreept dit proces nog meer

de macht van de politie: de professionalisatie en de stijging van de middelen van de politie

(De Valkeneer, 1997) dragen bij aan de stijging van de autonomie en aan het in vraag stellen

van haar relaties met de andere gerechtelijke actoren.

In België waren het vooral de Bendecommissies en de Commissie-Dutroux die de aanzet ga-

ven tot een andere vorm van criminaliteitsbeleid. De Bendecommissie II concludeerde dat het

toezicht op de opsporing te wensen overliet, en dat er nog steeds geen adequaat opsporings-

en vervolgingsbeleid gevoerd werd (Parl. St., Kamer, 1997-1998, nr. 573/7). De Commissie-

Dutroux bevestigde dit en stelde dat er geen gezag uitgeoefend werd op het gerechtelijke op-

treden van de politiediensten, daarnaast zouden de parketten zich teveel fixeren op het eigen

arrondissement en niet communiceren met anderen. Het Octopusakkoord, de wet-

Franchimont en de wet van 22 december 1998 integreren de voorstellen van de verschillende

commissies. In de wet-Franchimont (artikel 28bis, par. 1, al. 3 Sv.) staat immers gestipuleerd

dat de procureur des Konings verplicht is een opsporings- en vervolgingsbeleid op te stellen.

De wet-Franchimont erkent echter ook het autonoom opsporingsrecht van de politie (art.

28bis, par. 1, al. 2, Wetboek van Strafvordering), alhoewel de beginselen om dit autonoom

optreden te omkaderen tot op heden nog niet vastgelegd zijn

2.3. ‘Traitement en temps réel’ in Frankrijk en de Autonome Politionele Afhandeling in Bel-

gië: overeenkomsten en verschillen

Binnen de geschetste context van deze transformaties (die allen de interventiemodaliteiten in

het strafrechtssysteem beïnvloeden), dat in België het idee van APA officieel ingang heeft ge-

vonden. We komen hier niet uitgebreid terug op deze modaliteit en de doelstellingen die eraan

verbonden zijn – versnelling van de behandeling van dossiers, responsabilisatie van politie-

mensen en vermindering van de werklast van het parket (zie hiervoor Hoofdstuk II, Genese

van APA). Toch is het niet onbelangrijk om even te kijken naar het Franse systeem van de

TTR: de inwerkingtreding van TTR lijkt tegemoet te komen aan een gelijkaardig probleem en

een gelijkaardige logica. TTR vindt immers plaats binnen dezelfde relatie politie – parket en

wil tevens effectiviteit en snelheid van het strafrechtssysteem – binnen de mogelijkheden –

bewerkstellingen met betrekking tot vormen van kleine delinquentie op lokaal niveau.

2.3.1. Traitement en Temps Réel (TTR)

Vanaf 1995 zijn er verschillende hervormingen van de strafrechtelijke procedures geweest in

Frankrijk, met als doel de strafrechtelijke reactie op een inbreuk te versnellen. We kunnen

bijvoorbeeld verwijzen naar mechanismen van vrijwillige verschijning, de dagvaarding, de

onmiddellijke verschijning, de strafbemiddeling of de oproeping per proces-verbaal (Brunet,

1998, p. 91). Deze hervormingen hebben gezorgd voor een grotere soepelheid in de behande-

ling door het strafrechtelijk systeem; dit is het gevolg van de grotere diversiteit aan interven-

tiemodaliteiten. In het kader van dat nieuwe gamma aan modaliteiten hebben een aantal par-

ketten, om een antwoord te kunnen geven op concrete problemen die het onveiligheidsgevoel

doen stijgen (Vogelweith, 1997), besloten hun toevlucht te nemen tot een nieuwe manier van

behandelen van politionele informatie: de Traitement en Temps Réel. De TTR heeft als doel

een systematische overdracht van informatie te verzekeren van politie naar parket in een zeer

Zie in dit verband de bijdrage in het huidig onderzoek van Christine Guillain, hoofdstuk 3.

Conceptueel kader

korte tijdsspanne. Concreet vraagt het parket de politie om onmiddellijk de namen van daders

telefonisch door te geven, hoe klein de inbreuk ook is (voorwaarde is wel dat de zaak opgelost

is). Het parket neemt dan in de meeste gevallen direct een beslissing, waarbij men put uit de

nieuwe modaliteiten die er sinds 1975 zijn. Doel is om het gerechtelijk optreden op hetzelfde

moment uit te voeren als het politionele optreden; met andere woorden de politionele onder-

zoekstijd loopt gelijk met de gerechtelijke beslissingstijd

2.3.2. TTR en APA, tweelingbroers?

Zoals APA in België, is de TTR eerst opgedoken op het terrein, namelijk op het raakvlak tus-

sen politie en parket, voordat het geformaliseerd werd bij ministeriële omzendbrief in 1992.

Als resultaat van een experiment op het parket van Bobigny, is de TTR vandaag het klassieke

gerechtelijke antwoord aan het worden op de kleine en gemiddelde stedelijke criminaliteit, be-

loond met een a posteriori legalisatie.

Zoals APA, geeft de TTR de wens aan om een openlijk beleid op te stellen dat een antwoord

geeft op het lokale onveiligheidsgevoel. De veralgemenisering van de TTR vereist immers dat

er over dat antwoord is nagedacht. In die nieuwe context moeten antwoorden enigszins voor-

geprogrammeerd zijn, wat leidt tot een “onvermijdelijk vastleggen door het parket (en de poli-

tie) van de algemene criteria die de diverse types van reacties bepalen” (eigen vertaling)

(Brunet, 1998, p. 103). APA dwingt de gerechtelijke autoriteiten (al dan niet in samenwerking

met de politiediensten) ook tot het vastleggen van prioriteiten in een openlijk beleid, vooral

als men APA in perspectief ziet met andere manier waarop inbreuken kunnen behandeld wor-

den. Immers, de keuze voor het behandelen van bepaalde zaken als APA, andere als vereen-

voudigde processen-verbaal en weer andere als klassiek processen-verbaal, leidt tot het vooraf

vastleggen van prioriteiten ten aanzien van de behandeling van inbreuken. Toch is er een fun-

damenteel verschil. Daar waar APA bedoeld is om de politionele autonomie te doen groeien

in de fase van het vooronderzoek, leidt de TTR integendeel tot het hernemen van controle

door het parket. De politionele autonomie in Frankrijk verontrustte de gerechtelijke actoren en

resulteerde in het benadrukken van het principe van ‘leiding en controle’ van het parket tij-

dens het vooronderzoek. Ook in Nederland is dit fenomeen te herkennen: daar wilde men na

de ‘IRT-affaire’

, meer controle uitoefenen op de politie. De politionele autonomie was tot

dat moment steeds groter geworden – in Nederland bestaat ook een politiesepot, in tegenstel-

ling tot Frankrijk en België – waardoor misbruiken van het systeem mogelijk werden. De wet

op de bijzondere opsporingsbevoegdheden (27 mei 1999) werd dan ook als een direct gevolg

gezien van deze affaire.

Naast een nadruk op de ‘leiding en controle’ door het parket, lijkt de TTR tevens de praktijk

van het politiesepot tegen te gaan. Dit is vooral het geval omdat TTR het beheer van de zaken

en een versnelling van de doorstroom als effect heeft (‘new management’). TTR schrijft zich

in zowel in een wens naar versnelling als naar systematisering van de gerechtelijke respons op

kleine criminaliteit. Het gaat erom sneller te reageren en dit zo vaak mogelijk te doen. Ook al

lijkt dit doel niet bepalend te zijn geweest voor de invoering van APA in België, kan men zich

toch afvragen of deze nieuwe modaliteit geen bijdrage levert aan een grotere effectiviteit van

het strafrecht. Laat APA immers theoretisch niet toe een snellere reactie te geven op crimina-

liteit omdat het dossier in principe sneller vervolledigd is door de politie en zo sneller bij het

parket terechtkomt?

Zie voor meer details over de ‘Traitement en Temps Réel’ Hoofdstuk V Rechtsvergelijking, par. 2.

Zie hoofdstuk V Rechtsvergelijking, par. 4.

Conceptueel kader

3. De relatie tussen politie en parket: relationele ruimte en machtsverhoudingen

Na het kaderen van APA in een historisch en macrosociologisch perspectief, lijkt het ons no-

dig na te denken, op microsociologisch niveau, over de verschillende soorten van relaties tus-

sen politiemensen en parketmagistraten. Als men wil begrijpen hoe nieuwe initiatieven, zoals

APA, ontstaan, moet men de logica achter het raakvlak politie – parket, waarbinnen deze ini-

tiatieven functioneren, goed begrijpen.

3.1. Tussen formeel en informeel

Hoewel de relaties tussen de gerechtelijke macht en de politie functioneren binnen een geheel

van wettelijke bepalingen, geven deze wettelijke bepalingen geen echte hiërarchische lijn aan

tussen deze twee instanties van het gerechtelijk systeem (De Valkeneer, 1997). De verhoudin-

gen tussen deze actoren zijn vastgelegd door twee principes. Als eerste – een juridisch figuur

met vage contouren – is er de vordering van de politiediensten door het Openbaar Ministerie;

ten tweede is er de verplichting ten aanzien van de politionele actoren om op systematische

wijze hun informatie door te geven in de vorm van een proces-verbaal

(artikel 39 Wetboek

van Strafvordering). Binnen dit kader lijkt het functioneren van politie en justitie “meer chao-

tisch en minder logisch” (eigen vertaling) (Mouhanna en Ackerman, 1995, p. 138), wat laat

denken over de hiërarchische verhouding die de formele teksten weergeven. De politie is

meer dan de operationele arm van de gerechtelijke autoriteiten. Ze beschikt over een feitelijke

autonomie die haar toelaat om gedeeltelijk afstand te nemen van het Openbaar Ministerie. Zo

kan ze haar activiteiten soms eerder in functie van haar eigen belangen beheren dan in functie

van het algemeen belang (De Valkeneer, 1997).

De politionele autonomie wordt mogelijk gemaakt door het feit dat “het politionele werk niet

het gevolg is van een optelling van voorgeschreven taken, maar het gevolg van een selectie

van activiteiten door de geïnteresseerden zelf” (eigen vertaling) (Monjardet, 1997, p. 34). Het

politiewerk kent ook geen duidelijke definitie van de taken die uitgevoerd moeten worden,

noch van de te realiseren productie. Dit laat een appreciatiemarge open, die individueel en in-

stitutioneel, soms substantieel is ten aanzien van de interveniërende. Deze marge is belang-

rijk, zeker omdat het geheel aan taken dat vervuld moet worden in grote mate de capaciteit

van het aanwezige politiepersoneel overstijgt (Monjardet, 1996). Geconfronteerd met de on-

mogelijkheid om alle wetten te doen respecteren en de te hoge werklast, maakt de politie een

selectie, zowel voor wat betreft het reageren op vragen die vanuit het parket gesteld worden,

als voor het doorgeven van vaststellingen van inbreuken. Diverse observaties

tonen aan dat

de keuzecriteria extreem variëren en slechts zelden uitgelegd worden. Deze criteria lijken erg

subjectief, structureel en zelfs conjunctureel. Het gebrek aan middelen, zowel structureel als

personeel, dwingt de politie tot het gebruiken van een zeker autonomie waaruit uiteindelijk

specifieke repressieve modaliteiten voortkomen. Deze modaliteiten weerspiegelen niet echt de

bedoelingen van het parket maar zijn ook niet altijd de reflectie van een vooraf bepaalde poli-

tionele intentie (Mouhanna en Ackerman, 1995). Toch zijn er een aantal voordelen te noemen

van het autonoom politieoptreden binnen APA. De politiediensten worden immers aange-

sproken op hun verantwoordelijkheid. De individuele politiefunctionaris kan zelf beslissing of

er nog onderzoeksdaden dienen gesteld te worden, in welke volgorde, wanneer genoeg ele-

menten verzameld zijn… Dit alles moet uiteraard steeds gebeuren binnen de richtlijnen die

In België heeft een recent arrest van het Hof van Cassatie (21 augustus 2001) het karakter van deze verplich-

ting sterk genuanceerd (zie ook Hoofdstuk III, Juridisch kader van APA).

Zie onder andere Monjardet, 1996, Lévy, 1987, De Valkeneer, 1988, Devresse, 2000, Francis, 2000 en Setbon,

1995.

Conceptueel kader

door het parket uitgezet zijn. Deze vorm van werken levert een meerwaarde aan het politie-

werk en aan de arbeidsvreugde. Niet langer enkel als speelbal van de parketmagistraten te

functioneren, is een positieve evolutie.

Een gevaar van een grotere beslissingsruimte van de politie kan echter zijn dat er een discre-

pantie ontstaat tussen het opsporingsbeleid van de politie en het vervolgingsbeleid van het

parket. Autonomie voor de politie brengt immers automatisch een aantal keuzemomenten met

zich mee. De groeiende discretionaire bevoegdheid zou dan kunnen leiden tot een eigen op-

sporingsbeleid bij de politie. Het is echter essentieel voor alle betrokkenen partijen – niet al-

leen politie en parket, maar zeker en vast ook de burger – dat deze discrepantie er niet komt of

toch minstens zo klein mogelijk gehouden wordt. Beide partners zijn gezamenlijk verant-

woordelijk voor een adequate reactie op delinquentie. Als hun werking echter niet op elkaar

afgesteld is, werkt dit de efficiëntie niet in de hand. Voor een optimalisering van zo’n werkre-

latie zou een systematische feedback, waarbij de gevolgen van een concreet dossier in het bij-

zonder en van een categorie van delicten in het algemeen meegedeeld wordt, een zeer grote

hulp kunnen betekenen. Een inzicht in het vervolgingsbeleid van het parket is enkel mogelijk

op deze manier – zo ook voor de afstemming van het opsporingsbeleid op het vervolgingsbe-

leid.

3.2. Het ontstaan van een samenwerking

3.2.1. Moeilijkheden in de samenwerking tussen politie en parket

De machtsverhoudingen en de logica die werken binnen de verhoudingen tussen politie en

parket verklaren dat een samenwerking tussen die twee van nature problematisch zal zijn. En-

kele voorbeelden hiervan zijn de vertragingen in het versturen van info of het weerhouden van

info, de afwezigheid van feedback en het gebrek aan communicatie. Verschillende verklaren-

de factoren worden naar voren gebracht:

a) De moeilijkheden van de samenwerking tussen politie en parket zijn niet direct verbon-

den aan een ontbrekend wettelijk kader of een institutioneel disfunctioneren, maar eerder aan

het bestaan van specifieke praktijken binnen beide instituten, gevormd door professionele en

institutionele logica. Een verandering van ‘wettelijk-administratieve’ aard, opgelegd van bo-

venaf om een grotere samenwerking te verkrijgen, biedt geen goede garanties tot succes. Ton-

ry en Morris (1992) stellen dat de hiërarchische bevelen zich vertalen binnen de politie (zoals

binnen andere organisaties) als “nevenverschijnselen, perverse effecten en disfunctioneren. De

procedures zijn omgekeerd en ontdaan van hun duidelijke functie door de uitvoerders” (eigen

vertaling). Verschillende studies in Frankrijk en België

tonen ook aan dat de politie officiële

bevelen van bovenaf ontdoet van de inhoud en die binnen hun eigen belangen inpast.

b) De formele samenwerking kan perverse effecten hebben, omdat er geen voorafgaande

goede informele samenwerking geweest is. Wanneer de samenwerking met een derde formeel

georganiseerd is, zo onderstreept Thoenig, “zijn de partners geneigd om de uitwisseling on-

derling te zien als teleurstellend, oppervlakkig, en als samenwerking die de vertegenwoordig-

de partijen niet echt betrekt” (eigen vertaling). Volgens Thoenig:“in de meerderheid van de

geobserveerde zaken, lijkt het overleg moeilijk en arm, sporadisch en ingehouden” (eigen

vertaling) (Thoenig, a1994, p. 366). Men constateert ook dat, ondanks het feit dat het Wet-

boek van Strafvordering de verhoudingen tussen magistraten en politiemensen en de onder-

Zie Robert 1990, Monjardet, 1993, Monjardet, 1996, Lévy, 1987, Onderzoek van het DWTC “Onveiligheids-

gevoel en sociale uitsluiting” 1996 – 2000.

Conceptueel kader

linge relatie zou moeten regelen, dat dit wetboek meer gebruikt wordt door de actoren om een

wederzijdse afscheiding tussen de twee instellingen in stand te houden. De procedures die

formeel de verhouding tussen magistraten en politiemensen regelen, laten toe om vermij-

dingsstrategieën te ontwikkelen tussen beiden, om inmenging van de een in de sfeer van de

ander te voorkomen. De formalisering van samenwerking laat toe om op voorhand ieders ver-

antwoordelijkheden te preciseren, wat gevaarlijk kan zijn voor de minst machtige actoren in

dat kader.

c) Zowel voor politiemensen als voor magistraten wordt de afstand tot de andere instantie,

waarmee samengewerkt dient te worden, versterkt door de ideeën die men over elkaar heeft

wat zeker bijdraagt tot de vermijdingsreflex ten aanzien van de ander. “Verschillende politie-

mensen zien de magistratuur – wanneer ze al niet opgenomen zijn in een “horde de juges

rouges” – als pietluttige mensen, die nogal arrogant en onnodig wantrouwend zijn. Voor de

magistraten daarentegen, kunnen de ordediensten nooit aan hun lot overgelaten worden, om-

dat ze teveel geneigd zijn het vertrouwen dat men hen schenkt, te misbruiken” (eigen verta-

ling) (Thoenig, a1994, p. 368). Door die verschillende culturen worden de twee instanties

eerder van elkaar afgesloten dan dat men wil samenwerken.

3.2.2. Samenwerkingsfactoren

Ondanks die moeilijkheden tonen verschillende Franse onderzoeken aan (Thoenig, b1994;

Gatto et Mouhanna, a2001) dat er tussen politie en parket verschillende vormen van samen-

werking bestaan rond publieke veiligheid. APA, net als de TTR, is een initiatief dat slechts

kan functioneren binnen een kader van samenwerking. Daarom lijkt het interessant om die pa-

radox te kunnen begrijpen (‘tegennatuurlijke samenwerking’). Ook hier zijn er verschillende

verklaringen mogelijk:

a) De bovenstaande onderzoeken hebben het belang van persoonlijke affiniteit tussen de acto-

ren aangetoond. Er kunnen echte netwerken ontstaan waarbinnen politie en magistraten met

elkaar in contact gebracht worden. Zo is er bijvoorbeeld vriendschap, wederzijds vertrouwen

en gezelligheid. Dit netwerk van kennissen en vriendschappen tussen actoren van verschillen-

de instanties, wat Thoenig (1994a, p. 373) noemt de “extra-institutionele relationele porte-

feuille” (eigen vertaling), is een goede indicator voor de mogelijkheid tot samenwerking bin-

nen een gerechtelijk ressort. Hoe beter dit netwerk van informele relaties is ontwikkeld tussen

de actoren, hoe minder het formele register gebruikt moet worden. De actoren kunnen dan

meer afstand nemen van de formele normen en kunnen meer soepelheid tonen in het toepas-

sen van die normen. Dat vergemakkelijkt het onderling afspreken en smeedt het partnership.

Wanneer de magistraat zo’n soepelheid aan de dag legt, verzekert hij zich van de ‘goodwill’

van de politieman, wat hem weer toelaat soepelheid te tonen. Het begrijpen en het rekening

houden met de belangen van de ander laat dan toe ook je eigen belangen na te streven.

b) Aan de basis van een min of meer ontwikkelde samenwerking wordt een “geheel van erg

sterke en erg individuele relaties gevonden tussen de officier van gerechtelijke politie en de

magistraat” (eigen vertaling) (Mouhanna en Ackerman, 1995, p. 142). Men moet de juiste

man voor het juiste dossier vinden, totdat men samenwerkingsverbanden creëert tussen een

officier van gerechtelijke politie en een magistraat die zich specialiseren en een quasi-

monopolie ontwikkelen (Mouhanna en Ackerman, 1995, p. 143). Die onderlinge afhankelijk-

heid moet niet enkel gebaseerd zijn op het feit dat men het goed met elkaar kan vinden. Men

moet een belang hebben bij die samenwerking. In de praktijk is er dan een sterke wederzijdse

afhankelijkheid. Voor de magistraten zijn de officieren van gerechtelijke politie hun ogen,

Conceptueel kader

oren en armen, maar anderzijds is de afstand van de magistraat ook nodig om een richting en

een nut aan de politionele actie te geven.

In dit stadium kunnen we concluderen dat wanneer de nieuwe modaliteiten (zoals APA en

TTR) een grotere samenwerking vragen tussen politie en parket, dat dit enkel verwezenlijkt

kan worden wanneer men wil samenwerken. Eerder dan hierover wetten te maken, moet men

vooral “de praktijken herdefiniëren, wat leidt tot het opleggen van een permanente betrok-

kenheid van de actoren op elk niveau, een constante sensibilisering, het in de kiem smoren

van conflicten, het veranderen van routines en het reorganiseren van dispositieven, procedu-

res, werkmethodes die enkel op lokaal plan uitgevoerd kunnen worden” (eigen vertaling)

(Lévy, 1993, p. 96). Met andere woorden, de relaties en samenwerking tussen politie en par-

ket worden meer bepaald door de dagelijkse persoonlijke relaties dan door het respecteren van

abstracte regels (Lévy, 1993, p. 96). De toevlucht naar enkel een formele instelling, of het op-

leggen van samenwerking van bovenaf is niet voldoende om de praktijk te beïnvloeden. Toch

zijn de momenten van formeel overleg niet te verwaarlozen. Deze laten immers ook toe om

verschillende actoren persoonlijk te ontmoeten. En geven deze formele contacten immers ook

geen platform tot het nemen van formele beslissingen, zoals in de zonale veiligheidsraad en

het rechercheoverleg? En bovendien, zouden door deze formele contacten geen nieuwe per-

soonlijke contacten kunnen ontwikkeld worden?

4. Conclusie

APA maakt – zoals andere initiatieven die binnen het raakvlak politie-parket ingebouwd zijn

– deel uit van de transformaties van het strafrechtelijk systeem, maar legt deze ook bloot.

Waar het strafrechtelijk systeem zich vroeger voornamelijk richtte op de ordehandhaving,

wordt nu aandacht gegeven aan het lokale probleem van kleine criminaliteit wat een onveilig-

heidsgevoel produceert. Deze wijziging wordt gekenmerkt door een eis naar nabijheid en

partnership in de totstandkoming van het gerechtelijk antwoord, waarbij het centrum van het

zwaartepunt zich verlegt van een latere fase naar een vroegere fase in dit proces.

Om goed de nieuwe modaliteiten zoals APA en TTR te kunnen begrijpen, moet men ze bekij-

ken binnen de context, rekening houdend met de verhoudingen tussen de actoren binnen de

verschillende systemen, met verschillende en vaak tegenstrijdige belangen. Een systemische

aanpak van het strafrecht is dan ook nodig. Deze systemische aanpak plaatst op de voorgrond

dat de politie en het parket open systemen zijn, waarvan de samenhang van de interventie en-

kel begrepen kan worden in termen van hun wederzijdse interacties, binnen een constant ver-

anderende setting – tegengesteld aan wat een institutionele aanpak doet: het benadrukken van

de wettelijke ratio en de prioriteiten van organisatie. “De ‘productie’ van het gerechtelijke en

politionele apparaat wordt uiteindelijk vooral gekoppeld aan de relationele banden tussen

beiden – die vaak de vorm aannemen van autonome twee-eenheden gevormd tussen een magi-

straat en een officier van gerechtelijke politie – dan aan teksten, strafrechtelijk beleid of al-

gemene richtlijnen van verschillende instanties” (eigen vertaling) (Mouhanna en Ackerman,

1995, p. 147).

Conceptueel kader

V. RECHTSVERGELIJKING

In dit hoofdstuk geven we de neerslag van een vergelijkend onderzoek met betrekking tot de

dispositieven of praktijken die zich hebben ontwikkeld in vier verschillende landen: Enge-

land, Frankrijk, Italië en Nederland. Hierbij werd voornamelijk, aan de hand van een korte

historische schets, gekeken naar de ontwikkelingen in die vier specifieke landen die geleid

hebben tot een verandering in de relatie tussen politie en parket en de taakverdeling tussen de-

ze twee actoren. Het doel was na te gaan of in die vier landen ook dispositieven bestaan die

dezelfde objectieven nastreven als APA, en zoniet, waarom er geen behoefte is aan een andere

werkwijze. Loopt het systeem goed zoals het is, functioneren de actoren van het strafrechts-

systeem naar behoren, of is men bang voor een te grote politionele autonomie en ziet men

daarom een initiatief dat een grotere autonomie voor de politie met zich meebrengt liever

gaan dan komen? In het onderstaande hoofdstuk zullen de attitudes van de strafrechtsactoren

in deze vier landen besproken worden, waarna een meer algemene conclusie de landen naast

elkaar en tegenover het Belgische systeem plaatst.

1. De Engelse strafrechtsketen

Antoinette Verhage

1.1. Het vooronderzoek

Engeland kent een accusatoir of ‘common law’-rechtssysteem, wat inhoudt dat er geen objec-

tieve machtsstructuur bestaat. Het in de continentale landen bestaande machtsevenwicht en de

piramidale hiërarchische structuur is niet aanwezig in Engeland, mede dankzij het feit dat in

Engeland de Franse Revolutie uitgebleven is: de lokale machten wilden geen gecentraliseerd

systeem boven zich. De machtsstructuur waar de Franse Revolutie aan ten grondslag lag, is

bijgevolg niet ingebed in de Engelse cultuur. Dit impliceert een maximale discretionaire be-

voegdheid voor alle partners in de strafrechtsbedeling. Er is dan ook geen centrale coördine-

rende organisatie. De functies die in continentale landen door het ministerie van Justitie wor-

den uitgevoerd, worden in Engeland uitgevoerd door het ‘Home Office’ en de ‘Lord Chancel-

lor’s Office’ (Freeman, 1987, p. 49). Er is geen uniform vervolgingssysteem voor het gehele

Verenigd Koninkrijk; in Schotland en Ierland zijn andere systemen van kracht dan in Enge-

land en Wales.

Het vervolgingssysteem in Schotland toont vele gelijkenissen met het continentaal vervol-

gingssysteem. Zo is er in elk gebied een ‘procurator-general’, wiens functie te vergelijken is

met de onderzoeksrechter van de continentale systemen. Hij controleert en leidt de politie in

haar opsporingsonderzoek, ondervraagt de verdachten en de getuigen (Ashworth, 2000, p.

259). Hier zal echter gefocust worden op het vervolgingssysteem van Engeland en Wales,

waar de ‘Crown Prosecution Service’ (of ‘CPS’) de vervolging van politiezaken in handen

heeft. Deze vervolgingsinstelling zal later nog uitgebreid besproken worden.

In grote lijnen komt het vooronderzoek in Engeland neer op de volgende praktijk: na vaststel-

ling van een feit, heeft de politie verschillende mogelijkheden, zoals hieronder zal beschreven

worden. Pas wanneer de politie zaken doorverwijst voor vervolging, kan de ‘CPS’ vervolgen.

De ‘CPS’ onderzoekt vervolgens of er voldoende grond is voor vervolging. Alle strafrechte-

lijke instanties in Engeland kunnen de vervolging instellen, behalve de ‘CPS’ en de ‘Director

of Public Prosecutions’ (Sanders, 1999, p. 61).

Feit

Politie

CPS

Beslissing tot vervolging; Ja:

Figuur 5. Het Engelse vooronderzoek in grote lijnen

Conceptueel kader

1.2. De politie

Tot voor 1829 bestond er geen georganiseerde politiedienst in Engeland. Vervolgingen wer-

den uitgevoerd door slachtoffers zelf of door andere burgers die in opdracht werkten.

Sinds het midden van de negentiende eeuw werd de politie geleidelijk aan geïntroduceerd op

lokaal niveau. Deze politiekorpsen werden gezien als een bedreigende partij voor de bestaan-

de macht en zeggingschap van de lokale elite. Daardoor kreeg de politie geen specifieke ver-

volgingsbevoegdheid. Maar net zoals elke burger een private vervolging kon starten tegen-

over een verdachte, kon ook de politie iemand vervolgen namens het slachtoffer. Het was bo-

vendien niet nodig dat het slachtoffer formeel de toelating gaf aan de politie om te vervolgen

in diens naam.

De politie in Engeland heeft een maximale macht om naar eigen goeddunken te handelen in

het kader van het opsporingsonderzoek. Zij is onafhankelijk en autonoom, en agenten zijn

slechts verantwoording schuldig aan hun superieuren en aan de wet. Directe parlementaire

controle is bijna niet mogelijk (Royakkers, 1997, p. 25). De discretionaire bevoegdheid is op

de laagste niveaus het ruimst: de lagere rangen hebben over het algemeen meer contact met de

burgers, en zijn dus vaker in de positie om gebruik te maken van hun discretionaire bevoegd-

heden. Er zijn geen richtlijnen voor het politiesepot: elk misdrijf kan geseponeerd worden. Er

kan advies gevraagd worden aan de ‘CPS’ maar dit is geen verplichting, en komt dan ook zeer

zelden voor, ook al tracht men dit van hogerhand te stimuleren. In de praktijk van het politie-

bureau wordt echter veel discretie uitgeoefend: hoe verdachten ondervraagd worden, hoe en

of ze voorgeleid worden zijn beslissingen die enkel op dat niveau genomen worden, samen

met de beslissing tot het geven van een waarschuwing of het klasseren zonder gevolg.

Het ‘Lord Scarman Report on the Brixton Disorders’ (HSMO, 1981) keek voor de eerste maal

kritisch naar de relatief grote macht die de politie heeft bij het beslissen over de beoordeling

van vastgestelde feiten. Men stelde dat er een balans diende te zijn tussen prioriteiten van de

politie en het effect daarvan op de burger. Discretionaire bevoegdheid vormt het hart van de

politiefunctie en daarom is het van belang dat de gemeenschap het wat en waarom van acties

van politieagenten begrijpt (Pike, 1985, p. 68). De ruimte die de politie heeft in haar beslis-

singen is een gevolg van de Engelse wet; deze wordt tevens gekenmerkt door permissiviteit

en discretionaire ruimte. Wetten zijn geen imperatieven, maar behoren geïnterpreteerd te wor-

den. De juridische controle is van dien aard, dat, hoewel politieagenten de wet moeten ge-

hoorzamen, er een grote grijze ruimte is voor de beoordeling van politioneel handelen. Dit

komt voornamelijk omdat de wet onduidelijk is op dit punt. De juridische controle blijft dus

beperkt, en in het algemeen zal men niet ingrijpen voordat er een klacht is van een burger of

van de Advocaat-generaal (Brogden, 1982, p. 132).

Deze ruimte is wel enigszins beperkt door de ‘PACE’-wetgeving (Police and Criminal Evi-

dence Act) van 1984, alhoewel de wet ook belangrijke nieuwe mogelijkheden biedt (Benyon

& Bourn, 1986, p. 59-60). ‘PACE’ introduceert een aantal ‘safeguards’ voor de discretionaire

bevoegdheid van de politie, zoals een aantal criteria waaraan voldaan moet worden voordat

men iemand mag fouilleren op straat (Brown, 1997, p. 15). Zo werd onder andere het criteri-

um ingevoerd dat er een ‘redelijke verdenking’ aanwezig moet zijn vooraleer er actie onder-

nomen mag worden door de politie. Het effect van deze regeling wordt echter betwist, aange-

zien ‘PACE’ voor meerdere interpretaties vatbaar is (Home Office, 2001).

De discretionaire bevoegdheid waarover de politie in Engeland beschikt blijft dus zeer ruim,

en dit past binnen de Engelse cultuur, waar geen centraal gezag aanvaard werd en wordt. Voor

de politie blijkt dit uit de antipathie voor de ‘CPS’, waarvan men vreesde dat deze de politie

zou gaan controleren. Een centrale controle over de bevoegdheden van de politie wordt dan

ook ten zeerste tegengewerkt.

Conceptueel kader

iii

1.3. Het Openbaar Ministerie

Voordat de ‘CPS’ opgericht werd in de jaren ‘80, waren de politie en de ‘DPP’ (‘Director of

Public Prosecutions’) verantwoordelijk voor de vervolging. De politie deed de routineuze

vervolgingen, terwijl de ‘DPP’ zaken als moord, nationale veiligheid en misdrijven door pu-

blieke figuren en politiemensen vervolgde. Dit betekende dat de politie het grootste deel van

de vervolgingen instelde. De duale rol van de politie (opsporing en vervolging) leidde tot

steeds meer ongerustheid. Zo werd gesteld dat de functie van ‘crime control’ het ‘due process’

van de vervolging in gevaar kon brengen, of meer dat deze twee principes met elkaar zouden

botsen. Bovendien werden teveel ‘zwakke’ zaken, en zaken die eigenlijk een alternatieve af-

handeling zouden moeten krijgen, vervolgd. Daarnaast varieerde het vervolgingsbeleid im-

mens van gebied tot gebied.

De ‘PACE’-wet van 1984 kaartte dit probleem aan, maar het was pas door de ‘Prosecution of

Offences Act’ in 1985 dat de wettelijke basis voor de oprichting van de ‘CPS’ werd gelegd,

waarmee een onafhankelijk vervolgingsorgaan voor Engeland en Wales werd ingesteld. De

‘CPS’ moet onder andere de politie in een vroeg stadium adviseren over de toegankelijkheid

van bewijsmateriaal, de zaken onderzoeken (kijken of er voldoende bewijs is) en de vervol-

ging voor de rechtbank leiden. Wanneer de politie heeft besloten dat alleen vervolging de juis-

te reactievorm is, wordt de zaak doorverwezen naar de ‘CPS’. De invoering van de ‘CPS’

legde de drempel voor vervolging hoger, en creëerde bovendien een onafhankelijke instantie.

De verwachting was dat rechterlijke dwalingen nu grotendeels voorkomen zouden worden,

maar vanaf het midden van de jaren ’80 kwam een reeks nieuwe fouten aan het licht, zoals de

bekende ‘Guilford Four’. Toch leidden deze fouten niet tot een vermindering van de be-

voegdheden van politie en vervolging; de ‘Criminal Justice and Public Order Act’ (1994), de

‘Criminal Appeal Act’ (1995), de ‘Criminal Procedure and Investigations Act’ (1998) en de

‘Criminal Justice Act’ (1998) geven allen de politie en de vervolging belangrijke macht,

waardoor de rechten en bescherming van de verdachte sterk gereduceerd worden. Men meent

dat dit een reactie was op de periode van midden jaren ‘80, waarin de tegengestelde tendens

(extreme bescherming van de verdachte) waar te nemen was (Sanders & Young, 2000, p. 21).

De ‘CPS’ is verantwoordelijk voor de meeste vervolgingen, maar ook een aantal andere in-

stanties kan de strafrechtelijke vervolging inzetten (zoals in handelszaken). Ook privé-

personen mogen vervolgingen instellen, maar dit gebeurt zelden.

De ‘Glidewell Commissie’ trachtte in 1998 de samenwerking tussen de ‘CPS’ en de politie te

verbeteren. Om de efficiëntie en effectiviteit van de voorbereiding van strafzaken te optimali-

seren, stelde deze commissie voor dat in elk groot politiebureau een ‘Criminal Justice Unit’

(‘CJU’)

opgericht werd, waar politieagenten, ‘crown prosecutors’ en ‘CPS-caseworkers’

samen konden werken aan het nemen van vervolgingsbeslissingen (Glidewell, 1998). Dit

voorstel werd reeds geïmplementeerd (Ashworth, 2000, p. 263). In de ‘CJU’s’ wordt ervoor

gezorgd dat zaken behoorlijk voorbereid worden, en daarnaast worden zaken opgevolgd tij-

dens het verloop voor de rechtbank. Deze ‘Criminal Justice Units’ zullen verder uitgebouwd

worden in de toekomst, waardoor een betere vorm van samenwerking, een hogere kwaliteit

van dossiers en efficiënter gebruik van middelen zou moeten ontstaan (Criminal Justice: the

way ahead, 2001). Bovendien wordt de samenwerking met de politie gepromoot, vooral door

het aantal ‘CJU’s’ aanzienlijk te vergroten.

In vergelijking met de continentale landen is het aantal openbare aanklagers in Engeland laag.

Volgens de ‘UN Survey of Crime Trends and the Operation of the Criminal Justice System’

was het gemiddeld aantal openbare aanklagers in 1994 per 100.000 inwoners: Portugal 10,

‘CJU’ is enigszins te vergelijken met de JIB (Justitie in de Buurt)-projecten in Nederland.

Conceptueel kader

Figuur 6. Afhandelingsmodaliteiten politie

Vaststelling feit

Politie

Afhandelingsmodaliteiten politie:

No formal action: geen registratie / sepot (25% van de

zaken met gekende dader)

Immediate informal

warning:triviale feiten

Formal warning: geschreven waarschuwing

Fixed notice penalty: verkeersovertredingen

On the spot penalty: boete

Caution: formele waarschuwing - registratie in

Criminal Record Office (20-45% vd

gekende daders)

Prosecution

CPS

CPS beslist over al dan niet

vervolgen.

Er zijn voor de CPS geen

andere afhandelingswijzen.

België en Zweden 8, Denemarken, Finland en Duitsland 7, Schotland 5, Engeland en Wales 4

en Spanje en Nederland 3. De reorganisatie van de ‘CPS’ (zoals te vinden in het beleidsplan

voor 2001) zal dan ook betekenen dat dit aantal omhoog gaat (Criminal Justice: the way

ahead, 2001). De ‘DPP’ (Director of Public Prosecutions) is verantwoordelijk voor het beleid

van de ‘CPS’. Er is geen wetgeving over verplichte vervolging in bepaalde zaken, noch is er

wetgeving over wanneer juist niet te vervolgen. Maar beleid is moeilijk te bepalen wanneer er

weinig keuzes gemaakt kunnen worden. De ‘CPS’ is in feite meer beperkt in haar mogelijk-

heden dan de politie. Zij kunnen geen transactie of boete aanbieden, ze kunnen verdachten

niet doorverwijzen naar bemiddeling of andere alternatieve afhandelingsmodaliteiten. Deze

situatie resulteert uit het feit dat de politie al deze alternatieven voorhanden heeft. Het enige

dat de ‘CPS’ te beslissen heeft is de keuze tussen vervolgen of seponeren

. Haar beslissings-

ruimte is dus zeer minimaal.

1.4. Afhandelingsmodaliteiten politie

Nadat een zaak aangegeven is bij de politie, heeft deze de keuze uit een groot scala aan be-

handelingsmogelijkheden. Kort gezegd ligt het grootste deel van de discretionaire bevoegd-

heid niet bij de vervolgingsinstantie maar bij de politie. Deze heeft de keuze uit verschillende

opties:

1.5. Verhouding ‘CPS’ – politie

Theoretisch is de ‘CPS’ onafhankelijk van de politie, en kunnen vervolgingen stopgezet wor-

den. Als zodanig gaat zij uit van het opportuniteitsbeginsel. Anderzijds heeft de ‘CPS’ geen

positief injunctierecht, en kan zij van de politie geen bijkomende opsporingshandelingen vra-

gen. Hierbij moge het duidelijk zijn dat, hoewel de ‘CPS’ in theorie onafhankelijk is van de

politie, zij wel afhankelijk is van de inlichtingen die de politie geeft. De aanklager is op dit

punt dan ook volledig onderworpen aan de informatie die verzameld is door de politie (Da-

vies, Croall & Tyrer, 1995, p. 96). Daarom kan het mogelijk zijn, mede omdat de politie al

een filterfunctie heeft, dat de ‘CPS’ alle zaken die zij van de politie krijgt, het vervolgen

waard vindt (of het vervolgen waard wil vinden). Het seponeren van zaken door de ‘CPS’ zal

de relatie met de politie immers niet ten goede komen (Davies, Croall & Tyrer, 1995, p. 126).

Ongeveer 12% van de zaken wordt door de CPS geseponeerd (Sanders, 1999, p. 61)

Conceptueel kader

De essentie van het systeem is dat de politie het besluit neemt om al dan niet te vervolgen: zij

besluit over een alternatieve afhandeling, en zij besluit over de aanklacht die ingediend wordt.

Controle door de ‘CPS’ over de politie, zoals vooropgesteld in de Royal Commission on Cri-

minal Procedure, is in de praktijk niet uitvoerbaar, aangezien de ‘CPS’ met een structureel

personeelstekort kampt. Bovendien zou de politie een strenge controle door de ‘CPS’ waar-

schijnlijk niet over haar kant laten gaan (Royakkers, 1997, p. 127).

Er zijn wel pogingen geweest om de scheiding van functies tussen de politie en de ‘CPS’ te

veranderen, zoals de voorbereiding van ‘Charging Standards’ voor een aantal misdrijven. Dit

zijn formulieren die door de politie en de ‘CPS’ gezamenlijk opgesteld worden en een gede-

tailleerde beschrijving geven van de misdrijven en de omstandigheden waarin men een zaak

moet doorverwijzen voor vervolging. Een tweede initiatief was het aanmoedigen van de poli-

tie om advies aan de ‘CPS’ te vragen vooraleer men overging tot beschuldiging van de ver-

dachte. Dit werd voorgesteld naar aanleiding van het hoge aantal verkeerde aanklachten.

Aanvankelijk trachtte men aanklagers op politiebureaus dit te laten doen, maar in slechts 2%

van de gevallen werd advies gevraagd. Daarom wordt nu getracht dit te integreren in de eer-

der genoemde CJU’S. De verhouding tussen de politie en de ‘CPS’ is een éénrichtingsver-

houding, waarbij de ‘CPS’ afhankelijk is van de informatie die gegeven wordt door de politie.

Pas wanneer de beslissing tot vervolgen eenmaal is genomen, stuurt de politie de zaak naar de

‘CPS’. Dit betekent dat de ‘CPS’ weinig keuzemogelijkheden meer heeft. Wel kunnen er door

de ‘CPS’ bijkomende onderzoeksdaden gevraagd worden, maar de politie is niet verplicht om

op deze vraag in te gaan. De politie in Engeland heeft dan ook zeer veel macht in handen, en

dit zal voorlopig ook niet ingeperkt worden, aangezien elke vorm van controle van bovenaf

ten sterkste weerstaan wordt. In het beleidsplan voor 2001 wordt de relatie tussen de ‘CPS’ en

de politie wederom besproken. Er wordt een aanzet gegeven tot het ontwikkelen van een nati-

onale aanpak voor het verlenen van vroeghulp (advisering vóór arrestatie) door het ‘CPS’.

Hierdoor zou de kwaliteit van het onderzoek verbeteren, het aantal vervolgingen verhogen en

het aantal sepots dalen.

Er zijn dus wel initiatieven genomen om de relatie tussen de ‘CPS’ en de politie te verbeteren,

maar tot op heden blijft de ‘CPS’ in grote mate afhankelijk van de politie. Bovendien behoudt

de politie haar zeer ruime discretionaire bevoegdheid. Ook de ‘CPS’ is vrij in het seponeren

van zaken. Beide instanties beschikken dus over een ongekende handelingsvrijheid, zeker in

vergelijking met de continentale politie en justitie. De verschillen in opvatting en in praktijk

zijn zeer groot. Zo is het opvallend dat men in Engeland het aantal vervolgingen wil laten stij-

gen, terwijl men in België juist zoekt naar manieren om de instroom van het parket te doen

dalen.

1.6. Oplossingen uit Engeland?

De situatie in Engeland zal in België weinig enthousiaste reacties opleveren. Alhoewel in En-

geland de controle op de politie steeds toeneemt, en men de samenwerking tussen politie en

‘CPS’ nu ook op formele wijze tracht te stimuleren en verplicht te maken, lijkt het toch niet

aangewezen om het Engelse systeem, met alle gevaren van dien, in België over te nemen. In

Engeland kent de politie een enorme discretionaire bevoegdheid, en in België wordt juist ge-

vreesd voor een te grote autonomie van de politie. Men tracht integendeel juist die (beperkte)

autonomie nog meer te beperken, want controle van de politie wordt door de meerderheid als

een noodzaak gezien. Het gevaar dat het Engelse systeem met zich meebrengt, is vooral een

gevaar voor willekeur of bevooroordeeld handelen door de politie (Verhage(b), 2002, p. 85-

123), en dat zijn zaken waar men hier niet op zit te wachten. Ook de positie die de ‘CPS’ in-

neemt ten aanzien van de politie zou hier niet geaccepteerd worden door de parketten of door

justitie in het algemeen. De voordelen van het Engelse systeem (zoals een laag aantal vervol-

Conceptueel kader

gingen, met als resultaat dat het systeem daar niet volledig dichtgeslibd is, of het feit dat er

een ‘snellere’ reactie komt op feiten) wegen voor ons dan ook geenszins op tegen de nadelen

die een dergelijk systeem met zich mee zou brengen.

2. De politionele autonomie in Frankrijk: naar een herovering door het parket?

Yves Cartuyvels

met medewerking van François de Koninck

2.1. Inleiding

Hoewel de politionele autonomie in België niet dezelfde proporties aanneemt als in Frankrijk,

zijn de problemen waaraan het Belgische dispositief dient te beantwoorden bij haar introduc-

tie wel degelijk aanwezig. De versnelling van een systematischer strafrechtelijk antwoord met

betrekking tot kleine, veel voorkomende geschillen, een stijging van de efficiëntie van de

strafrechtsketen door een betere verdeling van de (te hoge) werklasten, de verbetering van de

communicatie en de verduidelijking van de beleids- en controlerelaties tussen de politie en het

parket met betrekking tot het vooronderzoek, zijn het onderwerp geweest van diverse initia-

tieven sinds de jaren ’80. Maar tegengesteld aan de tendens die APA in België officieel om-

kadert, lijkt de evolutie in Frankrijk zich te vertalen in de wil om het parket de politie te laten

heroveren. De autonomie van de politie, die nochtans reeds meer dan een eeuw verworven

was, werd opnieuw in vraag gesteld.

Alvorens dit proces te analyseren, lijkt het noodzakelijk eerst een overzicht te geven van de

afwikkeling van het vooronderzoek in Frankrijk waarbij het accent zal gelegd worden op de

plaats die de gerechtelijke politie inneemt en de relaties die er in dit verband zijn met het par-

ket – een verhaal over autonomie en controle (1). Vervolgens kunnen we in een tweede deel

beter inzoomen op een politiek die, uitgerekend via de invoering van de ‘Traitement en

Temps Réel’, een nieuwe, substantiëlere inhoud wenst te geven aan de notie leiding en con-

trole van het politioneel opsporingsonderzoek door het parket (2).

2.2. Het vooronderzoek in Frankrijk

2.2.1. De rol van de gerechtelijke politie in het vooronderzoek of het politioneel onderzoek

In Frankrijk wordt de fase van het politioneel onderzoek gestart door de bekendmaking van de

inbreuk, een klacht van het slachtoffer of de vaststelling van de politie of het Openbaar Minis-

terie (Delmas-Marty, 2002, 14). Deze politionele fase van de strafrechtelijke procedure, ook

de fase van het vooronderzoek genoemd (Rassat, 1995, 195), betreft dus de periode die loopt

tussen het moment waarop de inbreuk (vermoedelijk) werd gepleegd en het moment waarop

de gerechtelijke autoriteiten het dossier opnemen om (al dan niet) het gerechtelijk optreden te

starten.

In dit voorafgaand stadium ziet de gerechtelijke politie – en vooral de officieren en agenten

van gerechtelijke politie – zich vier mogelijke rollen toegemeten:

1. een informatierol, met de transmissie van alle informatie over de inbreuken waar men ken-

nis van genomen heeft bij wijze van proces-verbaal naar het parket;

Conceptueel kader

vii

2. een onderzoeksrol, volgens twee mogelijke modaliteiten. Een eerste procedure was reeds in

1808 voorzien door artikel 32 van het wetboek van Strafvordering: onderzoek bij betrapping

op heterdaad is mogelijk wanneer een inbreuk wordt gepleegd of net gepleegd werd, of wan-

neer korte tijd na de feiten, de verdachte persoon gevolgd wordt door het publiek geroep, of

gevonden wordt in bezit van de objecten of de sporen of aanwijzingen met zich meedraagt,

die veronderstellen dat hij heeft deelgenomen aan de misdaad of het delict (art. 53, al. 1

CPP

). In principe is de betrapping op heterdaad, mogelijk gedurende een periode van maxi-

maal 8 dagen (art. 53, al. 2 ‘Code de la Procedure Pénal’, hierna CPP genoemd, gewijzigd

door de wet van 23 juni 1999), gereserveerd voor feiten van een zekere ernst (misdaden en de-

licten strafbaar met een gevangenisstraf (art. 67 CPP)) en waarvan het bestaan geen twijfel

doet rijzen. Het voorafgaand onderzoek (l’enquête préliminaire), dat tegenwoordig de alle-

daagse praktijk geworden is, was in 1808 niet voorzien: de wetgever had in die tijd weinig

vertrouwen in een politioneel onderzoek, zoals het voordien reeds toegestaan was aan de gen-

darmerie door de wet van ‘Germinal an VI’ (Rassat, 1995, 525). In de praktijk zien we echter

dat het voorafgaand onderzoek zich ontwikkelt in de marge van de wet, omwille van pragma-

tische redenen (men wil de overbelasting van de rechtbank met onnuttige, onbelangrijke za-

ken vermijden). Dit wordt in 1960 in een wet gegoten door het nieuwe CPP (ordonnantie van

4 juni 1960), die stipuleert dat de officieren van gerechtelijke politie overgaan tot het vooraf-

gaand onderzoek ofwel in opdracht van de procureur des Konings ofwel ambtshalve. Deze

procedure staat onder blijvende kritiek van sommigen omdat het de deur opent voor een soort

van politiesepot terwijl de politie formeel niet over een dergelijke modaliteit beschikt

. Onder

de onderzoeksdaden bestaat ook nog de mogelijkheid van de aanhouding ter voorgeleiding die

indirect de politionele autonomie in vraag stelt: deze modaliteit biedt de mogelijkheid om een

verdachte gedurende een periode van 24 uur – die eventueel kan verlengd worden in functie

van de aard van de ondervraging en de feiten – ter beschikking te houden van de ondervra-

gers, hetzij op zijn thuisadres, hetzij op de plaats van de feiten, hetzij op het politiebureau. Het

resultaat van deze operatie moet vastgelegd worden in een proces-verbaal waarvan de mel-

dingen overgeschreven worden in een politieregister dat naar het parket gezonden wordt (Ras-

sat, 1995, 548).

3. Een arrestatierol van daders die op heterdaad betrapt worden. In dat geval dient de politie

onmiddellijk de gerechtelijke politie te waarschuwen.

4. ‘Convoquer en justice’: wanneer het onderzoek afgelopen is, stuurt de politie het dossier

door naar de procureur van de Republiek. Niettemin kunnen de officieren van gerechtelijke

politie in opdracht van de procureur van de Republiek onmiddellijk de vervolging instellen

door aan de voorlopig gehechte kennis te geven van een ‘convocation en justice’ die de cor-

rectionele rechtbank vat (art. 390-391, 560, al. 3 CPP) (Delmas-Marty, 2002, 15).

2.2.2. De macht van de gerechtelijke politie en de controle door het Openbaar Ministerie ge-

durende het vooronderzoek: het verschil tussen de theorie en de praktijk

De agenten van gerechtelijke politie en de officieren van gerechtelijke politie oefenen de facto

de grootste verantwoordelijkheid uit over de politionele fase van het onderzoek. Zij kunnen

inbreuken vaststellen en processen-verbaal opstellen, het initiatief nemen tot voorafgaand on-

derzoek, getuigenissen opnemen in een proces-verbaal of overgaan tot een ‘parade

d’identification’ (Pradel, 1997, 147). Andere onderzoeksdaden zijn echter enkel voorbehou-

den voor de officieren van gerechtelijke politie (een aanhouding ter voorgeleiding bevelen, de

openbare macht opeisen voor de uitoefening van hun taken, of bepaalde rogatoire commissies

uitvoeren) (art. 14 en 17 CPP).

Code de Procédure Pénal

Merle en Vitu, n° 239, geciteerd door Rassat (1995, 517).

Conceptueel kader

viii

Wat is de marge van de autonomie van de (officieren van) gerechtelijke politie en welke zijn

de grenzen van hun acties? Op geografisch vlak oefenen de officieren van gerechtelijke politie

hun gezag uit ‘binnen de territoriale grenzen waar ze gewoonlijk opereren’ (eigen vertaling)

(art. 18, al. 1 CPP). Er zijn echter verschillende uitbreidingen voorzien

. Op materieel vlak is

het in principe het Openbaar Ministerie dat ‘de overhand heeft op de gerechtelijke politie’

(Pradel, 1997, 128). Concreet betekent dit dat de leden van de gerechtelijke politie geplaatst

werden onder de leiding van de procureur van de Republiek in het ressort van zijn rechtbank

(art. 12 en 41, al. 2 CPP), en dat ze onderworpen zijn aan het toezicht van de procureur-

generaal en aan de controle van de Kamer van Inbeschuldigingstelling (art. 13 en 38 CPP).

Aangezien de procureur ook beschikt over de bevoegdheden van een officier van gerechtelij-

ke politie, is hij dus eigenlijk de echte leider van het onderzoek omdat hij de afwikkeling er-

van controleert (Delmas-Marty, 2002, 16). Op het vlak van termijnen uiteindelijk zijn er

meerdere artikelen in het Wetboek van Strafvordering die de noodzaak aanduiden van het

zonder uitstel of slechts na een korte termijn doorsturen van de klachten, de aangiften, de in-

lichtingen of processen-verbaal betreffende inbreuken waarvan de politie kennis neemt (art.

19, 27, 40 CPP). Vanuit deze drievoudige invalshoek lijkt de autonomie van de gerechtelijke

politie, onder gerechtelijke controle geplaatst, sterk gelimiteerd binnen een systeem met een

sterk hiërarchische structuur.

Maar hoe uit dit zich in de praktijk? De vaststellingen zijn blijkbaar nogal afwijkend. Begin-

nend met de wetten van 1863 die de heterdaadprocedure installeerden met de bedoeling het

gerechtelijk antwoord op de kleine delinquentie in de grote steden te versnellen, werd een

proces van verplaatsing van het zwaartepunt van het strafrechtssysteem naar de basis (‘vers le

bas’) in gang gezet. Dit proces van decentralisering zou niet enkel de rol en de macht van het

parket doen toenemen (zowaar ten nadele van de onderzoeksrechter), die zo de werkelijke

wisselwachter wordt van het strafrechtelijke traject, maar ook, zoniet vooral, die van de poli-

tie. De professionalisering en de techniciteit van de politionele middelen, die geen tegenhan-

ger kent op het gerechtelijke niveau, hebben de reële onafhankelijkheid van een actor die zo

de werkelijke leverancier van het strafrechtssysteem wordt, doen toenemen (Lévy, 2000, 56-

58). Zowel wat betreft het tijdsaspect (de politie is in de praktijk de beheerser van de kalender

van het doorsturen van een dossier naar het parket – hierbij worden de maatregelen die de

wetgever min of meer strikt voorschrijft in deze materie niet gerespecteerd (Rassat, 1995, 17))

als het materiële (een autonome behandeling van het dossier alvorens het naar het parket door

te zenden, zijn toevlucht nemend tot de techniek van de ‘main courante’) is de politionele au-

tonomie in de praktijk bevestigd in de loop van de tijd. Deze evolutie, die zich inschrijft bin-

nen een managementperspectief ‘avant la lettre’, bezorgd om de efficiëntie en de snelheid in

het gevecht tegen de kleine delinquentie, is geworteld in de ontwikkeling van de competenties

van de politie. Dit heeft een visie die gedetermineerd is door concepten als ‘leiding’, ‘sturing’

en ‘verantwoordelijkheid’ voor het onderzoek voor gevolg – op die manier wordt de rol van

het parket gereduceerd tot een a posteriori controle van de formele regelmatigheid.

Zo kunnen de rijkswachters met een graad en de rijkswachters met de hoedanigheid van officier van gerechte-

lijke politie acties uitvoeren buiten hun kanton, voor zover ze binnen het ressort van de rechtbank ‘de grande in-

stance’ blijven (art. 18, al. 2 CPP), en kunnen de officieren van gerechtelijke politie zich verplaatsen om onder-

zoeksdaden te stellen in het volledige ressort van de rechtbank ‘de grande instance’, in dringende gevallen zelfs

in de aangrenzende ressorten (art. 18, al. 3 CPP). Bovendien kunnen de procureur van de Republiek en de onder-

zoeksrechter in dringende gevallen vragen aan een officier van gerechtelijke politie van een ressort te handelen

op het grondgebied van het ganse land wanneer hij zich laat begeleiden door een collega die dezelfde functies

uitoefent in het betreffende gebied (art. 18, al. 4. CPP).

Conceptueel kader

Dit perspectief dat ervoor zorgt dat de parketmagistraat niet langer de echte leider van het op-

sporingsonderzoek is, wordt vandaag teruggeëist door bepaalde politieverantwoordelijken in

België

. Vanaf de jaren ’80 roept dit perspectief een reactie op vanuit de gerechtelijke scène

in Frankrijk. Het is in die zin dat sommigen de verschillende hervormingen in de voorafgaan-

de fase van het strafproces in Frankrijk gedurende de laatste twintig jaar, analyseren – men

ziet hierin ‘een gerechtelijke wil van een herovering’ (eigen vertaling) ten voordele van het

parket en een uiting van de bezorgdheid om de machtsverhouding tussen de gerechtelijke

macht en de politie opnieuw in evenwicht te brengen (Lévy, 2000, 59).

2.3. Hernemen van de controle op de politie?

Gedurende de jaren ’80 is Frankrijk, zoals andere Europese landen, geconfronteerd met pro-

blemen met betrekking tot onveiligheid, grotendeels samenhangend met de kleine delinquen-

tie in de grote steden. Zoals elders werd een sociaal-democratisch compromis gesloten over

de combinatie van een preventiepolitiek (met een meer sociale connotatie) en diverse juridi-

sche politieken, inspelend op een ideaal van ruimtelijke nabijheid (het lokale), nabijheid in de

tijd (de snelheid) en relationele nabijheid (een beter overleg tussen de verschillende partners),

om dezen die men een eeuw geleden ‘populatie op drift’ noemde beter te kunnen begelei-

den

. Het is in dat kader dat men het succes van de nieuwe proceduriële dispositieven moet

zien (onmiddellijke verschijning, verschijning voor een strafbemiddelingsinstantie, oproeping

bij proces-verbaal van de procureur van de Republiek, oproeping bij proces-verbaal van de

OGP/AGP) en de diversificatie van de gerechtelijke antwoorden ter beschikking van het par-

ket (seponering onder voorwaarden, klasseren zonder gevolg na bemiddeling, strafrechtelijke

boete). Deze dispositieven moeten het strafrechtelijk antwoord op de kleine delinquentie in de

wijken versnellen en systematiseren.

Maar als het de bedoeling is de efficiëntie van een zekere strafrechtelijke repressie te verho-

gen, is het ook van belang de banden tussen de eerste partners in de veiligheid – politie en

parket – opnieuw in evenwicht te brengen. Getuige daarvan zijn meerdere officiële teksten

tussen 1988 en 2001, alsook de introductie van een dispositief ‘le Traitement en Temps Réel’

dat de bedoeling heeft de ‘politionele tijd’ en de ‘parkettijd’ te fusioneren.

2.3.1. Herbevestiging van de autoriteit van het parket over de politie: de formele teksten

(1988-2001)

Diverse officiële teksten met betrekking tot een hervorming van het strafrechtelijk beleid die

diverse dispositieven voor een gerechtelijk antwoord op de kleine delinquentie introduceren

of legaliseren sinds de jaren ’80, onderlijnen één prioriteit: een belangrijkere sturingsmacht te

geven aan het parket op het vlak van strafrechtelijk beleid op lokaal niveau en het parket op-

nieuw een effectieve controle op zijn politionele partners doen uitoefenen.

Men tracht dit te bewerkstelligen met onder andere een document van het Ministerie van Jus-

titie, getiteld Oriëntaties voor een publieke service van de Justitie (eigen vertaling). Deze

We denken aan generaal Deridder, voormalig hooggeplaatst verantwoordelijke van de rijkswacht, die de in-

planting van APA (de autonome politionele afhandeling) rechtvaardigde binnen de groei van de competenties

van de politie (Bosly, 1997).

De literatuur gewijd aan de ‘lokale integratie’ van het strafrecht en aan de preventiepolitiek met meerdere

partners is bijzonder overvloedig. Zie onder andere Donzelot, Estebe, 1994; Wyvekens 1997; Wyvekens, Faget,

2000; Duprez-Body-Gendrot, 2001, etc.

We zijn gestopt bij 2001 – gedurende dat jaar is de regering in Frankrijk veranderd en dit zou wel eens het be-

gin kunnen zijn van een nieuwe periode wat veiligheidspolitiek betreft.

Conceptueel kader

tekst onderlijnt dat men, indien nodig, de autoriteit van de parketmagistraten – die ze hebben

in de wet op de gerechtelijke politie – wil herbevestigen, door een hechtere samenwerking te

organiseren maar ook door de controle op de politionele actie te versterken in de domeinen

zoals de identiteitscontrole, de aanhouding ter voorgeleiding of interventies met grote publie-

ke impact, en dit in het bijzonder om ‘het evenwicht van de machten te garanderen’ (eigen

vertaling) (Ministerie van Justitie, 1988, 20, geciteerd in Lévy, 2000, 59). In 1991 verduide-

lijkt een plan getiteld Modernisering van het gerechtelijk instituut (eigen vertaling) de nood-

zaak van het opnieuw geven van een zekere marge aan het parket (door een depenalisering

van de cheques zonder dekking binnen verkeerszaken) en om haar oriëntatiefuncties te doen

toenemen (door het in het leven roepen van verschillende van de dispositieven van diversifi-

catie zoals eerder reeds beschreven). Maar de tekst voorziet zelfs in een ‘verbetering van de

voorwaarden van leiding en controle van de gerechtelijke politie door het parket’ (eigen ver-

taling) (Ministerie van Justitie, 1991). In juni 1998 is er een wetsvoorstel met betrekking tot

het gerechtelijk optreden in strafrechtsmaterie en ter wijziging van het wetboek van strafvor-

dering

dat een hoofdstuk III bevat met de titel Dispositieven ter versterking van de controle

van gerechtelijke overheid over de gerechtelijke politie (eigen vertaling). Het artikel 6 van dit

hoofdstuk III stelt een wijziging van het artikel 41 van het Wetboek van Strafvordering voor

met betrekking tot de leiding van het politioneel vooronderzoek, waarbij verduidelijkt wordt

dat ‘de procureur van de Republiek de afwikkeling van het vooronderzoek alsook de maatre-

gelen van de aanhouding ter voorleiding controleert’ (eigen vertaling) en dat ‘hij de activitei-

ten van de officieren en agenten van gerechtelijke politie in het ressort van zijn rechtbank

leidt’ (eigen vertaling). De tekst legt zelfs de nadruk op de noodzaak van een beter overleg

tussen het parket en de politieverantwoordelijken, op een strikte fixatie van de termijnen voor

het politioneel onderzoek door de procureur (art. 8) en op een verplichting voor de officieren

van gerechtelijke politie om verantwoording af te leggen voor de staat van vooruitgang van

een onderzoek na een jaar. Het bovenliggende doel van de tekst is duidelijk: ‘aan de procu-

reur van de Republiek en aan de onderzoeksrechter nieuwe middelen verschaffen om hen

werkelijk toe te laten de activiteiten van de diensten van de gerechtelijke politie te controleren

om zo de efficiëntie van het gevecht tegen de delinquentie te verbeteren’ (eigen vertaling)

(Ministerie van Justitie, 1998, exposé des motifs, 3-4).

Verder is er nog een wetsvoorstel ter bevordering van de efficiëntie van de strafrechtsproce-

dure

(eigen vertaling) over de noodzaak van controle van het parket over de agenten van de

douane ‘met betrekking tot de bescherming van de individuele vrijheden’ (eigen vertaling)

(Ministerie van Justitie, 1999); er is ook nog een tekst van de ‘Chancellerie’ (de Minister van

Justitie), getiteld ‘De hervorming van de Justitie in zeven teksten’ (eigen vertaling) (januari

2000) die herinnert aan de noodzaak om ‘de plaats en de rol, de prerogatieven en de taken

van elkeen (uitvoerende, wetgevende en rechterlijke macht) te verduidelijken’ (eigen verta-

ling) en de noodzaak om ‘het evenwicht tussen de efficiëntie van het onderzoek en de rechten

van de verschillende partijen in het proces’ (eigen vertaling) te garanderen (Ministerie van

Justitie, 2000). In 2001 uiteindelijk komt er een tekst, getekend door de Minister van Justitie

M. Branchu, getiteld ‘Circulaires van de leiding van de criminele zaken en de gratie’ (eigen

vertaling); deze tekst stelt diverse pistes ter verbetering en verduidelijking van de relaties tus-

sen de politie en het parket voor. Behalve de organisatie van ‘conferenties van gerechtelijk

optreden’ opengesteld voor de verschillende partners in het onveiligheidsdebat en een plei-

dooi ten voordele van frequentere, directe contacten tussen procureurs en politiemensen, legt

de tekst het accent op vier elementen die moeten bijdragen tot het verzekeren van een ‘effec-

tieve leiding van de activiteiten van gerechtelijke politie’ (eigen vertaling): 1° de gezamenlij-

Dit wetsvoorstel mondde uit in een wet op 15 juni 2000.

Dit wetsvoorstel mondde uit in de wet n° 99-515 van 23 juni 1999.

Conceptueel kader

ke instelling (door het parket en de chefs van de diensten van gerechtelijke politie) van onder-

zoeksprotocollen onder de controle van de procureurs-generaal; 2° de fixatie van de termijnen

van onderzoek door de procureur (art. 75, 1 CPP); 3° het belang van een grotere transparantie

van de strafrechtspolitiek naar het publiek toe, de organisatie van periodieke persconferenties

en informatievergaderingen; 4° de ontwikkeling van de ‘traitement en temps réel’ – een dis-

positief met vier cumulatieve voordelen: verbeteren van de leiding van het politioneel onder-

zoek door het parket, het direct contact met de onderzoekers privilegiëren en zo een betere

opvolging van de dossiers verzekeren, voorrang geven aan een vluggere oriëntatie van de on-

derzoeken naar een gediversifieerd strafrechtelijk antwoord en dankzij de tijdswinst verkregen

door de eenvoudigere behandeling van kleine zaken, toelaten om complexere onderzoeken ef-

ficiënter te kunnen behandelen (Ministerie van Justitie, 9 mei 2001).

Zoals Lévy onderstreept, beoogt de algemene richting van de politiek van het gevecht tegen

de (kleine) delinquentie van de laatste jaren een diversificatie van de gerechtelijke reactie en

een versnelling maar vertaalt ze ook de bezorgdheid om ‘Justitie te versterken, en in het bij-

zonder het parket, tegenover de politie’ (eigen vertaling) (Lévy, 2000, 60). Of dit hernemen

van controle door het parket zich vertaalt in de praktijk, is een andere vraag. De analyse van

de ‘traitement en temps réel’ biedt hier zonder twijfel een aantal interessante elementen van

antwoord.

2.3.2. Een speciale modaliteit: de ‘Traitement en Temps Réel’

De ‘Traitement en Temps Réel’, afgekort TTR, werd in 1992 gelegaliseerd en laat het parket

toe om een beslissing te nemen over het vervolg van een zaak tijdens het politionele onder-

zoek. Deze beslissing wordt genomen tijdens de aanhoudingsfase, op het moment dat de ver-

dachte zich nog in het politiebureau bevindt. Dit wordt mogelijk gemaakt door het feit dat het

parket binnen zeer korte tijd geïnformeerd wordt over misdaden, wanbedrijven of overtredin-

gen die door de politie vastgesteld zijn. Enerzijds wordt het principe van het onmiddellijk ver-

sturen van informatie naar de procureur van de Republiek hierdoor bekrachtigd, anderzijds

wordt gebroken met de traagheid van het gerechtelijk systeem gebaseerd op het versturen en

ontvangen van geschreven kantschriften (Brunet, 1998, p. 95).

Een Oriëntatienota van het Ministerie van Justitie specificeert dat de TTR betekent dat: 1) de

opsporingsdienst alle strafzaken en correctionele zaken die gerelateerd zijn aan overtredingen

van de vijfde klasse – enkel wanneer ze opgehelderd zijn, nadat de dader verhoord is en nog

aanwezig is op het politiebureau – telefonisch doorgeeft aan het parket; 2) het parket “telefo-

nisch en binnen korte tijd instructies geeft die nuttig zijn voor het vervolg van het onderzoek,

ofwel, als de zaak afgesloten lijkt, de vervolging in haar verschillende vormen, instelt” (eigen

vertaling). In de praktijk, als de zaak afgesloten lijkt, zal het parket “haar interesse kunnen

tonen door een beroep te doen op de wet, door een convocatie per proces-verbaal” (eigen

vertaling), door een onmiddellijke verschijning voor de rechtbank, door het voorstellen van de

zaak voor een instructiemagistraat, ofwel door de officier van gerechtelijke politie op de

hoogte te brengen van haar interesse voor “een sepot onder voorwaarden, een convocatie

voor een strafbemiddelingsinstantie…” (eigen vertaling) etcetera (Ministerie van Justitie, ok-

tober 2002, p. 4 en p. 7).

De doelstellingen van de TTR worden duidelijk omschreven in de oriëntatienota:

1) het versnellen van het strafrechtelijk systeem “door een kortsluiting van de procedures die

traditioneel, uitgesteld in de tijd, per post uitgevoerd werden..” (eigen vert.). Gekoppeld aan

een toevlucht tot snelle procedures, moet de TTR “bepaalde diensten van het parket ontlasten

Conceptueel kader

xii

van verschillende repetitieve taken (bureau d’ordre, audiencement) maar ook de parketmagi-

straten zelf, wat toelaat productiviteitswinst vrij te maken” (eigen vert.). Om echt doeltreffend

te zijn is voor de TTR nodig dat “er mechanismen geïnstalleerd worden voor de directe over-

dracht van informatie over de lopende procedures, en dit tussen de verschillende onderzoeks-

diensten binnen een arrondissement, zelfs binnen een Hof van Beroep”, zonder dat men deze

informatie elke keer langs het parket moet laten gaan. Binnen dat systeem wordt het parket

pas telefonisch in kennis gesteld op het moment dat het politionele onderzoek afgesloten

wordt, wat haar toelaat om op dat moment haar gerechtelijke keuze te maken;

2) een “observatorium voor delinquentie” (eigen vert.) en voor de activiteiten van de onder-

zoeksdiensten ter beschikking stellen van het parket, en het verminderen van het sepotpercen-

tage dat vaak verbonden is aan een te late gerechtelijke reactie;

3) een controle- en richtinggevend instrument zijn voor de gerechtelijke politie. Enerzijds een

richtinggevend instrument omdat “het vervangen van een systematische reactie door een se-

lectieve reactie, die min of meer door de onderzoeksdiensten zelf gesteld wordt, leidt tot het

toelaten van het parket om meer haar macht als leider van het onderzoek uit te oefenen, en

pas hoog in het strafrechtelijk proces in te grijpen” (eigen vert.). Anderzijds moeten de ver-

schillende contacten die groeien tussen procureurs en officieren van gerechtelijke politie ertoe

leiden dat de magistraat “zijn beslissingen uitlegt, het strafrechtelijk gevolg dat aan zaken ge-

geven wordt meedeelt en zijn oriëntaties en prioriteiten ten aanzien van het strafrechtelijk be-

leid toelicht”.

TTR kan ook als controle-instrument gezien worden, omdat het systematisch antwoord dat op

zaken gegeven wordt het parket toelaat “een persoonlijke relatie op te bouwen met de onder-

zoekers, beter de kwaliteit en de hardheid van hun werk in te schatten en de effectiviteit – zo-

wel in termen van opheldering als in termen van de moeilijkheden die ze tegenkomen – te

waarderen” (eigen vert.) (Ministerie van Justitie, oktober 2002, p. 6 – 9).

Op organisatorisch vlak wordt verwacht dat de TTR het parket zal versterken

door een vol-

doende uitgeruste structuur te creëren om de stijging van het aantal telefonische meldingen te

kunnen behandelen, wat ook verklaart dat de TTR beperkt dient te blijven tot de grotere

rechtsgebieden. Omdat de TTR de fase binnen het strafrechtssysteem vóór het uitvoeren van

de straffen aangaat, moet men ook denken in functie van de navolgende fasen: het proces, de

rechterlijke uitspraak en de strafuitvoering. Er moeten twee soorten perverse effecten verme-

den worden: slechte, onvolledige en juridisch niet gefundeerde dossiers die op de bureaus van

de rechters ten gronde terechtkomen; en een overbelasting van de strafrechters. Een korte zin-

speling wordt dan ook gemaakt op de opportuniteit “van een herdefiniëring van de voorwaar-

den voor het uitoefenen van het recht op verdediging” (eigen vert.).

Het lijkt moeilijk – zeker omdat er geen systematische evaluatie gedaan is – om de werkelijke

impact van de TTR in te schatten, zeker wanneer het gaat om de impact die de TTR heeft op

de relaties tussen politie en parket (Lévy, 2000). Toch kan men opmerken dat een groot deel

van de politionele activiteiten die zich voor het eerste telefonisch contact met het parket voor-

doen (politiesepot, ‘main courante’) buiten de gerechtelijke controle blijven.

2.4. Conclusie

Gezien vanuit de problemen die APA in België tegenkomt, kunnen er een aantal opmerkingen

gemaakt worden met betrekking tot de ontwikkelingen in Frankrijk. Ten eerste zijn de contex-

ten en problematieken relatief gelijkaardig. Zowel in België als in Frankrijk ontstaan nieuwe

Dit is misschien een fundamenteel verschil met APA, dat, om aan gelijkaardige problemen van overbelasting

en snelheid tegemoet te komen, een versterking op politioneel niveau vooropstelt.

Conceptueel kader

xiii

modaliteiten in het kader van een delokalisatie van de strijd tegen de kleine delinquentie. De-

ze nieuwe modaliteiten hebben als doel de effectiviteit van het strafrecht te verhogen, de

werklast te herverdelen om productiviteitswinst te genereren of de relaties tussen politie en

parket anders te reguleren. Het andere markante element is de realiteit van een politionele au-

tonomie, in tegenstelling tot de – soms nogal vage – wettelijke voorschriften, die samengaat

met een continue verplaatsing van het zwaartepunt van boven naar beneden in het strafrecht.

Argumenten als professionalisatie (politiediensten) en de technicisering van het onderzoek

spelen hier een belangrijke rol in het afbakenen van machts- en autoriteitsrelaties.

Toch bestaan er verschillen. APA onderschrijft formeel het principe van de politionele auto-

nomie, maar de Franse modaliteit toont een bepaalde minachting in de bezorgdheid om een

grotere gerechtelijke controle uit te oefenen ten aanzien van de politionele activiteiten.

De strategie om tegemoet te komen aan de gevolgen van een te hoge werklast is hier niet zo-

zeer het responsabiliseren van politiemensen, maar het verhogen van de middelen van het

parket en het intensifiëren van de samenwerking met de politiediensten. Opvallend is de te-

rugkeer van het thema ‘law and order’ in het debat. Zelfs als er misschien een zelfrechtvaar-

digende retoriek is, ziet justitie zich als de incarnatie van de verdediger van rechten en vrij-

heden, tegenover een politie die impliciet aan de ene kant van de orde staat. Dit debat, dat de

logica van het management negeert, is slechts in lichte mate aanwezig in het debat rond APA

in België. Men legt bovendien de nadruk op de transparantie van het strafrechtelijk beleid ten

aanzien van het publiek, wat nauwelijks aan de orde is bij ons.

Tot slot leidt de Franse ervaring met TTR tot drie vragen of overwegingen.

1. In hoeverre moet de zoektocht naar effectiviteit leiden tot een verplaatsing van bevoegd-

heden en macht naar het lagere deel van het strafrechtelijk systeem? Hoe moet dit proces

van deformalisatie van het strafrecht verzoend worden met het respect voor de rechten en

vrijheden van burgers?

2. Geconfronteerd met een te hoge werklast, is men geneigd deze werklast over te dragen

naar andere actoren binnen het strafrechtelijk systeem (logica van APA). Toch zijn ook

andere keuzes voorhanden: het verminderen van de instroom – depenalisering; het ver-

sterken van de middelen van de overbelaste actoren, het verbeteren van de relaties tussen

de actoren binnen het systeem... Deze keuzes zijn noch strategisch, noch politiek niet on-

belangrijk.

3. Hoe moet het principe van leiding en controle op het politionele onderzoek door het par-

ket geconcipieerd worden? Moet men van het parket de werkelijke leider van het politio-

neel onderzoek maken, in naam van haar competenties en haar opleiding, of moet men

van het parket een ‘rechter van het onderzoek’ maken, en dus haar rol beperken tot een

formele kwaliteitscontrole, met als doel het vermijden van tegenvallers voor de rechter?

3. Rol van de politie in de Italiaanse strafrechtsketen

Massimo Vogliotti

3.1. Inleiding

In Italië kenmerkt de hedendaagse strafrechtelijke scène zich door het opnieuw op de voor-

grond treden van de politie. Nochtans is tijdens de jaren ’80 de dominante rol van de politie

tijdens het strafrechtelijk onderzoek beginnen verzwakken ten voordele van het Openbaar Mi-

nisterie. In enkele strafrechtelijke onderzoeken, gevoerd door het parket van Turijn in 1985, in

Conceptueel kader

xiv

de sector van de fiscale ontduiking hebben de procureurs zich een volledig onuitgegeven rol

toegemeten. De magistraten hebben toen niet gehandeld naar aanleiding van een dossier of

een aangifte van de politie – zoals het de gewoonte was – maar op eigen initiatief. Deze ten-

dens waarbij een deel van het Openbaar Ministerie zichzelf een actievere rol toemeet, heeft

zich duidelijk geuit gedurende de jaren ’90. Toen hebben de zaken in het kader van de opera-

tie ‘Schone Handen’ (ingesteld door het parket van Milaan in 1992) en bepaalde strafrechte-

lijke onderzoeken naar de ‘mafia’ waarbij belangrijke politieke figuren betrokken waren, een

pertinente bijdrage geleverd aan de snelle achteruitgang van het politiek establishment van de

Eerste Republiek. Dankzij de uitvergroting van dit herstel van legaliteit, bewerkstelligd door

de media en gesteund door de publieke opinie, hebben de parketten de laatste jaren de publie-

ke scène in Italië gedomineerd. De stijging in draagkracht van deze ‘beschuldigingsmacht’ en

de crisis van de legitimiteit van de politieke klasse – benadrukt door het ‘einde van hun im-

muniteit’ – konden niet anders dan een verzwakking van de positie van de politie tot gevolg

hebben, daar deze hiërarchisch gelinkt is aan de uitvoerende macht.

Deze situatie is echter aan het veranderen. Meerdere tekenen wijzen erop dat de politie beetje

bij beetje uit de schaduw treedt. Wij vermelden onder andere bepaalde wetshervormingen die

de politie meer gewicht willen geven, wetsvoorstellen die de onderzoeksactiviteiten van het

parket aantasten als ook zijn sturingsmacht, en bepaalde recente evenementen gedurende de-

welke de politie de hoofdrol gespeeld heeft (bijvoorbeeld de top van de G8 in Genève van 20

tot 22 juli 2001).

3.2. Het statuut van de gerechtelijke politie en zijn relaties met het parket

Eerst en vooral dient gezegd dat het proces van de groei van de functionele onafhankelijkheid

van de gerechtelijke politie ten aanzien van het parket – een proces dat voorzichtig in gang

werd gezet door een hervorming in 1955 – schijnt halt te houden en zelfs lijkt om te keren. Dit

proces was geïnspireerd door art. 109 van de Republikeinse Grondwet van 1948; dit voorzag

in ‘l’autorità giudiziaria dispone direttamente della polizia giudiziaria’. Gedurende de werken

van de ‘Assemblea constituente’ gingen er verschillende stemmen op om het systeem zoals

voorzien in het fascistische Wetboek van Strafvordering van 1930 te verwerpen. Volgens de

originele versie van het art. 220 van dit wetboek hing de gerechtelijke politie af van de procu-

reur-generaal bij het Hof van Beroep en van de procureur des Konings. Deze onafhankelijk-

heid bestond echter enkel in theorie. Er werd namelijk geen enkele organisationele macht toe-

vertrouwd aan de gerechtelijke autoriteiten. Deze kon enkel disciplinaire sancties opleggen bij

daden van nalatigheid of wetsovertredingen begaan door agenten van de gerechtelijke politie.

De uitvoering van deze straffen gebeurde evenwel door de politionele administratieve over-

heid en niet de gerechtelijke overheid.

In de ‘Assemblea constituente’ hebben de volksvertegenwoordigers lange tijd gedebatteerd

over de wenselijkheid van het oprichten van een autonoom politiekorps dat exclusief afhanke-

lijk zou zijn van de magistratuur om op deze manier de autonomie van de gerechtelijke over-

heden over de politie te vergroten. Dit idee werd uiteindelijk verworpen omdat men vreesde

zo een overmatig verspreide en onafhankelijke macht te creëren – zoals de magistratuur. Het

van de fascisten overgeërfde systeem werd dus niet aangepast. De gerechtelijke politie behield

– en behoudt nog steeds – een hybride aard: ze hangt wat haar functioneren betreft af van de

gerechtelijke overheid en administratief en hiërarchisch is ze ondergeschikt aan de uitvoeren-

Conceptueel kader

de macht

. Deze dubbele band heeft als effect dat de macht en de onafhankelijkheid van de

magistratuur gedurende de eerste jaren van de Republiek afzwakte.

Zeven jaar na het in voege treden van de Grondwet heeft de wetgever het systeem aangepast.

Ten eerste werd de band versterkt tussen de hoge parketmagistraten (procureur-generaal en

procureur van de Republiek) en de hoogste politieofficieren (wet 18.6.1955, n° 517); ten

tweede werden de politiediensten bij de parketten opgericht. Deze organismen waren evenwel

onstabiel (de hiërarchische oversten konden de samenstelling ervan naar willekeur aanpassen)

en hadden tekort aan technische middelen en adequaat personeel. De zwakheid van deze dien-

sten kon zich vooral manifesteren gezien diverse territoriale politiekorpsen ploegen oprichtten

die zich specialiseerden in taken van gerechtelijke politie – deze waren wel voorzien van ade-

quate middelen en gekwalificeerd en voldoende personeel. Het gevolg hiervan was dat het

merendeel van de gerechtelijke onderzoeken en vooral de complexe en delicate zaken, recht-

streeks gevoerd werden door externe politiediensten: de ‘Questure’, de verschillende ‘Co-

mandi’ van de ‘Carabinieri’ en de ‘Comandi’ van de ‘Guardia di Finanza’. Deze praktijken

maakten het grondwettelijke principe van de leiding over de politie door de magistratuur in-

houdsloos. De band tussen de officieren en de agenten van de gerechtelijke politie met de ad-

ministratieve structuur van de uitvoerende macht, is een element dat voortdurend een impact

heeft op de gerechtelijke onderzoeken.

Het nieuwe Wetboek van Strafvordering heeft gereageerd op deze situatie, evenwel zonder te

raken aan de hybride aard van de gerechtelijke politie. Zoals blijkt uit de voorbereidende wer-

ken, was het de wil van het parlement om “een reële functionele onafhankelijkheid (en dus

geen hiërarchische) onafhankelijkheid van de gerechtelijke politie tegenover de magistra-

tuur”

(eigen vertaling) te bewerkstelligen. In dit perspectief heeft de Commissie die belast

was met de uitwerking van dit nieuwe Wetboek uitdrukkelijk gekozen om de oude gerechte-

lijke politiediensten bij de parketten te versterken. Deze ploegen (die ‘sezioni di polizia

giudiziaria’ genoemd worden) zijn toegevoegd aan elk bureau van het Openbaar Ministerie.

De gerechtelijke overheid beschikt zo direct over personeel van deze secties. Men heeft er bo-

vendien voor gezorgd dat de uitvoerende macht geen lid van zo’n sectie een opdracht kan ge-

ven zonder de toelating van de chef van het betrokken bureau. Om deze secties goed te kun-

nen laten functioneren, werd ervoor gezorgd dat zij met minstens dubbel zoveel mensen zijn

als er procureurs zijn.

De verbetering van de kwaliteit en de kwantiteit van de politie gevoegd bij elke substituut-

procureur heeft positieve effecten gehad. De politiemensen leven bijna in symbiose met de

parketten, hetgeen toelaat het professionalisme van het personeel te laten toenemen en om aan

de substituten de trouw van hun politieagenten te verzekeren. Een groot deel van de zaken in

de operatie ‘Schone Handen’, bijvoorbeeld, werd behandeld door deze secties. Nu, zoals we

bij het begin van deze tekst aangebracht hebben, dreigt dit eerbaar proces afgebroken te wor-

den. Zowel het programma van de Minister van Justitie

als de inhoud van een ‘mozione’ ge-

In Italië zijn er drie politiekorpsen die de functies van gerechtelijke politie op zich nemen. Er is de ‘Polizia di

Stato’ die onder de bevoegdheid van het Ministerie van Binnenlandse Zaken valt, ‘l’Arma dei Carabinieri’, toe-

gevoegd aan het Ministerie van Defensie en de ‘Guardia di Finanza’ die afhangt van het Ministerie van Financi-

en.

Relazione al Progetto preliminare, Supplemento ordinario n° 2 alla Gazzetta Ufficiale, 24.10.1988, Serie Ge-

nerale, p. 25.

Het programma werd voorgesteld aan het Parlement op 24 en 26 juli 2001. Het deel dat gewijd is aan de relatie

politie-parket is het volgende: “Occorre definire i rapporti fra polizia giudiziaria e pubblico ministero, con ciò

tracciando una netta linea di confine fra investigazioni preventive e giudiziarie”, aldus preciserend – in ant-

Conceptueel kader

xvi

stemd door de Senaat op 5 november 2001

en een wetsvoorstel van 23 november 2002 door

een lid van het parlement van een overheidspartij (wetsvoorstel “Mornino”, C/2217), hebben

als doel de afhankelijkheidsband van de politie ten overstaan van het parket af te zwakken.

3.3. De relatie tussen politie en parket in de fase van het vooronderzoek: het doorgeven van

informatie naar het parket…

De nieuwe wet van 1988 (gebaseerd op het accusatoir systeem) had duidelijk als doel om af-

stand te nemen van de praktijk die ervoor bestond (die inquisitoir van aard was). Het vroegere

wetboek bevestigde het doorgeven van informatie naar het parket wanneer de autonome on-

derzoekshandelingen afgerond waren – en dit voor alle gevallen behalve de zeer zware feiten.

Het dossier van de politie zou een fundamentele rol spelen voor de rechtbank. De bedoeling

van de wetgever in 1988 was echter om het parket de effectieve leiding te geven over het op-

sporingsonderzoek vanaf het begin, en om het gewicht van het politionele onderzoek op de

beslissing van de rechter te verminderen. In dit perspectief voorziet artikel 347 van het nieuwe

wetboek dat de informatie binnen de 48 uur na kennisname van het feit aan het parket door-

gegeven moet worden. Al snel bleek dit systeem erg rigide en inefficiënt. In 1992 heeft de

wetgever dan ook besloten om terug te keren naar het oude systeem door een nieuwe, flexibe-

lere formule te introduceren: het doorgeven van informatie zonder uitstel. Deze hervorming

moest de politie toelaten om de informatie nauwkeuriger op te stellen, en zo te vermijden dat

het parket bedolven werd onder een groter aantal processen-verbaal die echter onvolledig wa-

ren. Toch heeft die hervorming geen diepgaande invloed gehad op de praktijk van de politie

die nog steeds slechts partiële informatie doorgeeft ook voor de minder ernstige inbreuken –

hoewel ze nu toch beschikt over een langere termijn.

Deze situatie moest veranderen met de inwerkingtreding op 2 januari 2002 van een nieuwe

rechtspraak ten aanzien van minder ernstige inbreuken (‘giudice di pace’). Artikel 11 van het

wettelijk decreet 274/2000 verplicht de politie zelfs om een geschreven ‘relazione’ te sturen

naar het parket waarin de autonome onderzoekshandelingen beschreven worden die men bin-

nen een periode van de vier maanden gedaan heeft. Uiteindelijk heeft de wetgever recentelijk

besloten dat de aangiften van feiten waarvan de dader onbekend blijft naar het parket gestuurd

moeten worden in de vorm van maandelijkse listings – dit om aan de politie een langere ter-

mijn te geven om de daders te vinden en om het werk van de parketten te verlichten (art.

107bis van de beschikkingen ter vernieuwing van het wetboek, geïntroduceerd door de wet

479/99).

3.4. …en het autonoom onderzoek door de politie

In theorie wordt het Italiaanse systeem vanaf de ‘contrahervorming’ in 1992, gekenmerkt door

een duidelijke evolutie van groeiende politionele autonomie. De regering hernam enkele as-

pecten van de oude procedure om de rechter toe te staan enkele elementen van de bewijsvoe-

ring die tijdens het opsporingsonderzoek verzameld waren, te gebruiken bij het nemen van

woord op de Commissie Justitie van de Kamer van 3/8/2001 – dat “fare arretrare l’attuale sfera d’azione dei

pubblici ministeri”.

Deze motie beshouwt als ‘indispensabile’, onder andere “la netta distinzione organizzativa e funzionale

dell’attività di polizia giudiziaria dall’attività inquirente del Pubblico Ministero nel quadro dell’articolo 109

della Costituzione, con ripartizione chiara delle competenze per quanto attiene contenuti, forme e tempi, anche

processuali” (in Cassazione penale, 2001, p. 3627).

Conceptueel kader

xvii

zijn eindbeslissing

. In de praktijk echter, kunnen deze ontwikkelingen niet zo lineair voor-

gesteld worden. Men kan niet ontkennen dat vanaf de inwerkingtreding van het nieuwe wet-

boek van strafvordering, een groot deel van de politie het artikel 348 op enge wijze geïnter-

preteerd heeft. Dit artikel 348 regelt het autonome onderzoek door de gerechtelijke politie. Dit

had als effect dat men op passieve wijze de kantschriften van de procureur – die vaak hun be-

stemming niet bereiken – ging afwachten nadat men informatie had doorgegeven aan het par-

ket. Na de hervorming van 1992, die onder andere als doel had de autonomie van de politie in

het opsporingsonderzoek te versterken, zijn de activiteiten van de gerechtelijke politie weer

een beetje toegenomen, maar niet voldoende om de wensen van de wetgever en alle parketten

te vervullen

. Deze situatie is een gevolg van het feit dat de onderzoeken die door de politie

gevoerd worden, afhankelijk zijn van een aantal factoren die het formele recht niet kan be-

heersen. De omvang van het politionele onderzoek hangt grotendeels af van het politieke kli-

maat, de geografische context (aantal en types van inbreuken) en van de personele middelen

(aantal politiemensen, motivatie, professionalisme, persoonlijke relaties met de procureurs en

de interpretatie van ieders sociale rol). Al deze factoren leiden uiteindelijk tot het geven van

een belangrijke macht aan de politie die haar toelaat de strafrechtelijke input te bepalen, bui-

ten de controle van de magistratuur.

Wanneer men de kwaliteit en de effectiviteit van het politioneel onderzoek evalueert, kunnen

er verschillende soorten inbreuken onderscheiden worden. Zoals gebleken is uit verschillende

interviews met de procureurs van parketten als Turijn en Milaan, neigt de politie tot het privi-

legiëren van onderzoeken die een groot mediaspektakel, een grotere persoonlijke voldoening

en carrièrevoordelen met zich meebrengen. De politie negeert dus enerzijds routine-

inbreuken, en houdt zich anderzijds bezig met bepaalde belangrijke zaken zonder op korte

termijn een magistraat te informeren of hem alle informatie te geven, wat nodig is opdat de

magistraat het onderzoek zou kunnen leiden en controleren. De redenen voor die ondoorzich-

tigheid kunnen divers zijn, zoals bijvoorbeeld de concurrentie tussen verschillende korpsen en

de wil om delicate zaken in de doofpot te stoppen. Hoewel de politionele autonomie geen

problemen met zich meebrengt voor de minder ernstige zaken, is dit niet hetzelfde voor de be-

langrijkere zaken. Dan is een snelle en volledige informatieoverdracht immers nodig om een

uniforme leiding van het opsporingsonderzoek te kunnen realiseren en te vermijden dat be-

moeienissen van verschillende politiekorpsen het resultaat compromitteren.

3.5. Kort overzicht van de recente, wettelijke evolutie van het politioneel onderzoek

1. Het nieuwe wetboek van strafvordering

Artikel 348, alinea 1 van het nieuwe wetboek van strafvordering voorziet in haar originele

versie dat: “tot het moment waarop het Openbaar Ministerie haar richtlijnen openbaar maakt

(…), ontvangt de gerechtelijke politie elk element dat nuttig kan zijn voor het opsporen van de

feiten en het identificeren van de schuldige” (eigen vertaling). Alinea 3 van datzelfde artikel

voegt hieraan toe dat de politie “alle onderzoeksdaden die, in het kader van de verzonden

kantschriften, nodig zijn voor het vaststellen van inbreuken of die zich opdringen door de

aanwezige elementen” (eigen vertaling) moet stellen, na de tussenkomst van de procureur. In

Deze ‘tegenhervorming’ resulteerde uit drie vonnissen van het ‘Cour constitutionelle’ in 1992 (nr. 24, 252 en

255). De moorden op de rechters Falcone en Borsellino, uitgevoerd door de maffia hebben de regering ertoe ge-

dwongen om het afbouwen van de accusatoire procedure te versnellen.

Zie bijvoorbeeld de circulaire van de procureur van de Republiek van Milaan, Gerardo D’Ambrosio, van 10

augustus 1999 (N.774/99), die de politie aanmoedigde om autonome onderzoeken te doen naar inbreuken in ver-

band met stedelijke criminaliteit.

Conceptueel kader

xviii

dat laatste geval is vastgesteld dat de politie de bewijslast dient te beschermen en zonder uit-

stel de procureur dient te informeren.

Door een ambiguïteit tussen deze tekst en de ‘Relazione al progetto preliminare’, hebben

commentatoren en politiemensen dit geïnterpreteerd als het verhinderen van de politie om het

onderzoek verder te zetten nadat de informatie aan de procureur overgemaakt is.

2. Het wetgevend decreet 306/1992, omgezet in wet 356/1992

Om een standpunt in te nemen tegen de enge interpretatie van artikel 348 van het wetboek van

strafvordering en om het politionele optreden ten aanzien van de minst ernstige feiten te ver-

zekeren, heeft de wetgever gepreciseerd dat “zelfs na de overdracht van informatie” het poli-

tioneel onderzoek verder gezet dient te worden. Daarnaast heeft de wetgever duidelijk ge-

maakt dat na de tussenkomst van de procureur de politie alle nodige onderzoeken moet doen

om de feiten vast te stellen.

3. De wet 128/2001 (‘Pacchetto sicurezza’)

De originele versie van de ‘Pacchetto sicurezza’ had onder andere een politionele autonomie

van drie maanden voor het opsporingsonderzoek voorzien, voor alle inbreuken. Deze regel,

die de verhoudingen tussen politie en parket grondig zou veranderen, is uiteindelijk niet door-

gevoerd. De wetgever heeft zich beperkt tot het aanbrengen van enkele wettelijke veranderin-

gen om nog duidelijker dan in 1992 te benadrukken dat de politie een autonome onderzoeks-

bevoegdheid heeft tot het moment dat zij kantschriften van het parket ontvangt. De symboli-

sche waarde van deze aanpassingen is duidelijk als men weet dat het hof van Cassatie zich

meerdere malen heeft uitgesproken over het feit dat het wetboek van strafvordering de politie

ook een autonome onderzoeksbevoegdheid toeliet na het ontvangen van kantschriften van de

procureur – zo werd de politie enkel verboden onderzoeksdaden te stellen die ingaan tegen de

richtlijnen van het parket

4. Het wettelijk decreet 274/2000 (‘giudice di pace’)

Het wettelijk decreet 274/2000, waarnaar we reeds verwezen hebben, voert een nieuw princi-

pe in dat de verhoudingen tussen politie en parket tijdens het vooronderzoek volledig veran-

dert, tenminste ten aanzien van de minder ernstige inbreuken. Artikel 11 van dit decreet stipu-

leert dat de politie “op eigen initiatief alle onderzoeksdaden uitvoert die noodzakelijk zijn

voor de reconstructie van de feiten en voor de identificatie van de schuldige, en vervolgens al-

le resultaten van die activiteiten doorstuurt, door middel van een geschreven ‘relazione’, en

binnen een tijdsspanne van vier maanden” (eigen vertaling).

Dit proces van versterking van de politionele autonomie gaat samen met de tendens tot af-

zwakken van de onderzoeksactiviteit van het parket. De politieke wil om de functionele af-

hankelijkheid tussen politie en parket te verminderen, werd reeds besproken (het programma

van de Minister van Justitie, een motie in de Senaat en het project ‘Mornino’). Binnen dezelf-

de opvatting is er de wil om de magistraten van het parket ervan te weerhouden het onderzoek

te leiden wanneer er geen aangifte of klacht is van een burger, een publieke administratie of

de politie. Artikel 132 van het voorontwerp tot hervorming van de grondwet, gestemd op 4

april 1997 door de ‘Commissione bicamerale’

, en artikel 20 en 22 van het plan ‘Mornino’

hebben als doel de procureur tot een simpele ontvanger van aangiftes te maken. Deze maatre-

gelen riskeren echter een remmende werking te hebben op bepaalde onderzoeken (bijvoor-

beeld in zaken als corruptie, belastingontduiking of milieubescherming) waarvan het starten

Zie onder andere Sez. I, 4 mei 1994, Ferraro, in Cassazione Penale, 1997, p. 445 e.v., en Sez., VI, 1 april

1998, Esposito, in Giustizia penale, 1999, II, p. 297.

Deze Commissie werd ingesteld door de grondwet van 24 januari 1997, n. 1 ter vervanging van het tweede

deel van de Italiaanse Grondwet van 1948 (dit voorontwerp is nog niet in wet omgezet). De tekst van het art.

132 luidt als volgt: “Il pubblico ministero ha l’obbligo di esercitare l’azione penale e a tal fine avvia le indagini

quando ha notizia di un reato”.

Conceptueel kader

xix

van een dossier meestal van het initiatief van het parket afhangt. De laatste jaren is er steeds

meer vraag om carrières van de procureurs en de zittende magistratuur van elkaar te scheiden.

Heden ten dage kunnen deze twee categorieën beiden een beroep doen op dezelfde voordelen

en behoren ze tot hetzelfde korps. In dit verband moeten de voorstellen die in de ‘Commissio-

ne bicamerale’ ingediend zijn, en, meer recent, het programma van de minister van justitie en

de motie van de Senaat in herinnering gebracht worden. Deel b van de motie pleit voor een

“distinzione funzionale e organizzativa delle funzioni inquirenti, requirenti e delle funzioni

giudicanti”. Binnen deze doelstelling hebben de strafrechtsadvocaten recent een staking van

drie dagen gehouden (van 16 tot 18 september 2002) om een scheiding van die twee carrières

te bekomen. Bijna alle rechters en een groot deel van de rechtsleer vrezen dat deze hervor-

ming een vertegenwoordiging is van de eerste stap naar politieke controle over het openbaar

ministerie

4. De Nederlandse strafrechtsketen

Antoinette Verhage

4.1. Het vooronderzoek

Nederland stond tot op heden bekend om haar milde strafrechtsklimaat. De nadruk op alterna-

tieve afhandelingen in Nederland is inherent aan het Nederlandse strafrechtssysteem, geïnspi-

reerd door onder meer het abolitionisme van Louk Hulsman in de jaren ’70. Mede als gevolg

van deze stroming ontstond een vergrote aandacht voor alternatieve afhandelingswijzen. Men

wilde vooral een betekenisvolle reactie op criminaliteit, en dit zowel voor dader en slachtoffer

als voor de gehele maatschappij. In de Nederlandse strafrechtspleging zien we dan ook een

gamma aan alternatieve maatregelen, gaande van het politiesepot tot financiële overeenkom-

sten tussen het Openbaar Ministerie en de verdachte (Brants & Field, 1995, p. 134). De Ne-

derlandse strafwetgeving is gebaseerd op het Franse recht, en ook al is de wetgeving sterk

ontwikkeld sinds de Franse tijd, de opbouw van het strafproces en de organen die erin optre-

den zijn grotendeels hetzelfde gebleven (Verrest, 2000).

Het vooronderzoek in Nederland verloopt als volgt: naar aanleiding van een verdenking kan

een opsporingsonderzoek worden ingesteld, waarin door opsporingsambtenaren wordt onder-

zocht of de verdenking gegrond is, en wie als schuldige dient te worden aangemerkt. Hierbij

wordt gezocht naar bewijs dat de gerezen vermoedens kan bevestigen of ontzenuwen. De op-

sporingsambtenaren maken een PV op van hun verrichtingen en bevindingen dat naar de offi-

cier van Justitie gestuurd wordt. Deze besluit tot het al dan niet instellen van de vervolging.

Wanneer de officier van Justitie tot vervolging overgaat, kan hij de zaak bij de rechter aan-

brengen, maar hij kan ook eerst nader onderzoek door de rechter-commissaris nodig achten.

Deze laatste stelt een gerechtelijk vooronderzoek in. Op basis van de uitkomst van dit gerech-

telijk vooronderzoek besluit de officier van Justitie of hij/zij tot verdere vervolging overgaat

of niet. Deze fase van het strafproces is het voorbereidend onderzoek (Siebers, Van Tilburg &

Visser, 2001). Kenmerkend in deze fase is het vervolgingsmonopolie van het Openbaar Mi-

nisterie. Het vervolgen van strafbare feiten is uitsluitend aan het Openbaar Ministerie opge-

dragen. Het Openbaar Ministerie is niet verplicht alle strafbare feiten die haar ter kennis ko-

men te vervolgen: het opportuniteitsbeginsel is van kracht, wat inhoudt dat het Openbaar Mi-

nisterie voor elke zaak beslist of vervolgen gepast is

. De politie in Nederland staat onder ge-

zag van zowel de burgemeester als de officier van Justitie. Wanneer de politie in een gemeen-

te optreedt ter handhaving van de openbare orde en ter uitvoering van de hulpverleningstaak,

art. 141 en art. 148, tweede lid Wetboek van Strafvordering

Conceptueel kader

Politie

Openbaar Ministerie

Feit

Politioneel

onderzoek

Vervolging ?

Rechter-commissaris

Figuur 7. Het Nederlandse vooronderzoek in grote lijnen

staat zij onder gezag van de burgemeester, wanneer zij optreedt ter strafrechtelijke handha-

ving van de rechtsorde, staat zij onder gezag van de officier van Justitie

4.2. De politie

In de grote meerderheid van de zaken heeft het Openbaar Ministerie geen directe bemoeienis

met de opsporing, alhoewel deze onder de verantwoordelijkheid van de officier van Justitie

geschiedt. De hulpofficier van Justitie vormt de tussenschakel tussen het Openbaar Ministerie

en de in de praktijk werkende politieagent(e). De hulpofficieren beschikken over bijzondere

bevoegdheden: zij kunnen bijvoorbeeld de verdachte in verzekering stellen, huiszoeking ter

inbeslagneming doen, en zij dragen de eindverantwoordelijkheid voor de processen-verbaal.

In 1994 is de nieuwe Nederlandse Politiewet 1993 in werking getreden (deze vervangt de Po-

litiewet van 1957), waardoor het politieapparaat geherstructureerd werd: er werden 25 regio-

korpsen en 1 landelijke politiedienst (KLPD) gecreëerd uit 148 gemeentekorpsen en de Rijks-

politie. De politie in Nederland was zelf een van de motoren achter de politiehervorming in

1993. De politie is ondergeschikt aan het bevoegd gezag: de burgemeester/korpsbeheerder en

de officier van Justitie. Via het driehoeksoverleg wordt er toezicht op het beleid gehouden; de

officier van Justitie, de burgemeester en de korpschef bespreken hier de taakuitvoering en

stemmen het politiebeleid op elkaar af (Royakkers, 1997, p. 211). De reorganisatie leidde tot

een vergroting van de autonomie van de politie. Een voorbeeld hiervan is de despecialisatie

van de lokale teams – dit leidt tot een minder scherp gedefinieerde taak, en minder prioritei-

tenstelling van buitenaf.

4.3. Afhandelingsmodaliteiten van de politie

De beslissingsbevoegdheid van de politie in Nederland gaat verder dan in andere continentale

landen, als gevolg van de erkenning van het zogenaamde politiesepot. In principe is in Neder-

land het legaliteitsbeginsel van kracht, dat stelt dat men van elke zaak die ter kennis komt van

de politie een PV op dient te stellen. Hierop zijn een aantal wettelijke uitzonderingen: zo geldt

ten aanzien van jeugdzaken een voorwaardelijk politiesepot. De opsporingsambtenaar kan, na

toestemming te hebben verkregen van de officier van Justitie, aan de verdachte voorstellen

om deel te nemen aan een Halt-project. Na een succesvolle deelname aan Halt, vervalt het

recht tot uitoefening van de strafvordering (Van Daele, 1997, p. 30). Ook de omzendbrief van

de Minister van Justitie van 27 september 1976 stelt dat er een aantal gevallen zijn waarbij de

politie zich mag beperken tot de registratie van informatie (Gabriel, 1997/1998, p. 51).

In de jaren ‘80 worden een aantal experimenten opgestart rond het politiesepot. Een sepot was

toen in de meeste arrondissementen mogelijk voor mishandeling, belediging, huisvredebreuk,

vernieling, eenvoudige diefstal, verduistering en geringe vormen van heling. Later werd deze

categorie nog uitgebreid. Ook werden er een aantal zaken uitgesloten van een politiesepot.

Het sepotbeleid werd vastgesteld per arrondissement en varieerde dus ook per arrondissement.

Het politiesepot houdt in dat de politieofficier oordeelt of van een bepaalde zaak PV opgesteld

moet worden of niet. Dit gebeurt aan de hand van de richtlijnen van het parket. Men vond de

Politiewet 1993, hfst. 4, art. 12-13.

Conceptueel kader

xxi

juridische verantwoording voor het werken met een politiesepot in de rechtsfiguur van het

mandaat. De politie oefent de sepotbevoegdheid van het Openbaar Ministerie uit in haar on-

dergeschiktheid. Het Openbaar Ministerie behoudt zo evenwel de leiding over de opsporing

en de vervolging van strafbare feiten (Gabriel, 1997/1998, p. 52).

Indien na vaststelling van een feit beslist wordt de zaak op politieniveau af te handelen, wordt

wel een summier PV opgemaakt dat in het korps bewaard blijft.

Naast de mogelijkheid om een zaak te seponeren, beschikt de politie bovendien sinds 1958

over een aantal wettelijke alternatieve afhandelingsmodaliteiten. Zo mogen opsporingsambte-

naren een transactie aanbieden voor overtredingen wanneer deze bij heterdaad vastgesteld

werden of door technische middelen ontdekt werden

. Sinds de Wet van 16 september 1993

is de transactiebevoegdheid uitgebreid tot bepaalde lichte misdrijven, zoals bijvoorbeeld win-

keldiefstal. Het vervolgingsrecht gaat teniet, nadat de geldsom betaald is (Huls et al, 2000).

Wanneer deze som niet betaald wordt, zal er door de officier van Justitie een transactie wor-

den aangeboden, en in theorie volgt hierna vervolging. De meeste politietransacties worden

opgesteld bij verkeersovertredingen (Brants & Field, 1995, p. 135). De politietransactie in het

verkeer is intussen vervangen door de administratieve transactie op grond van de Wet-Mulder

of de Wet administratiefrechtelijke handhaving verkeersvoorschriften in 1989 (Suyver, 1994,

p. 44). De politie kan nu een administratieve boete opleggen.

4.4. Het Openbaar Ministerie

De officier van Justitie is belast met de opsporing en vervolging van de strafbare feiten waar-

van hij kennisneemt binnen het rechtsgebied van de rechtbank waarin hij is geplaatst en met

de opsporing van de feiten binnen dat rechtsgebied waarvan andere rechtbanken en kantonge-

rechten kennisnemen. Als zodanig is hij de hoogste opsporingsambtenaar

. De officier van

Justitie mag met toestemming van het parkethoofd bevoegdheden delegeren aan parketmede-

werkers. Dit betreft mandaatverlening aan niet-gerechtelijke ambtenaren zoals de parketsecre-

tarissen die dagvaardingen uitbrengen.

Het Openbaar Ministerie werd gereorganiseerd na het rapport van de Commissie-Donner in

1994. Dit rapport toonde aan dat het Openbaar Ministerie te maken had met een opsporings-

en vervolgingsbeleid op twee verschillende niveaus: nationaal en lokaal. Dit resulteerde in een

diffuus beleid. Men achtte daarom een duidelijk beleidsstandpunt nodig, en meende dat de

verschillende prioriteiten moesten gevat worden in één nationaal beleid. De nieuwe Wet

R.O.

is dan ook op 1 juni 1999 in werking getreden. Er was een structuur nodig met een cen-

trale leiding, welke gecreëerd werd door de omvorming van de vergadering van Procureurs-

generaal tot het College van Procureurs-generaal (Verrest, 2000, p. 83).

Tot voor kort was er weinig controle van het Openbaar Ministerie over de politie. De politie

had bijzonder veel autonomie in de opsporingsactiviteiten, met name wanneer het ging om

georganiseerde criminaliteit. De parlementaire onderzoekscommissie inzake opsporingsme-

thoden (commissie Van Traa 1996), naar aanleiding van de IRT-affaire, maakte duidelijk dat

de politie deze uitgebreide autonomie dan ook zeer uitgebreid illegaal toepaste. Het gebrek

aan wetgeving en duidelijke regels, maar ook het gebrek aan autoriteit en supervisie door het

Openbaar Ministerie waren debet aan deze praktijken. Bovendien was er geen coherente or-

ganisatie van de politie door het bestaan van verschillende IRT-afdelingen (interregionale re-

cherche teams), wiens bezigheden meestal geheim bleven. Na deze parlementaire commissie

artikel 74c Wetboek van Strafrecht.

Stb. 516.

art. 141 Wetboek van Strafvordering.

Wet op de Rechterlijke Organisatie - Stb. 2001, 494.

Conceptueel kader

xxii

Vaststelling

feit

Politie

Afhandelingsmodali-

teiten politie:

Politiesepot

Halt

(minderjarigen)

Transactie

PV naar parket

Geen

gevolg

Na Halt

geen

gevolg

betaling

geldsom

geen

gevolg

Openbaar

Ministerie

Voorwaardelijk sepot

Transactie

Afhandelingsmodali-

teiten OM:

Schikking

Sepot

Voeging

Vervolging

Figuur 8 Afhandelingsmodaliteiten politie en parket

werden een aantal regels inzake opsporingsmethoden vastgelegd door het parlement

. Naast

deze wet BOB werd tevens officieel benadrukt dat de officier van Justitie op alle momenten in

het vooronderzoek en zelfs in het verkennend onderzoek tussen kan komen. De rol van de

Nederlandse rechter-commissaris is teruggebracht tot het incidenteel toetsen van de toepas-

sing van enkele opsporingsbevoegdheden en dwangmiddelen.

4.5. Afhandeling door het Openbaar Ministerie

Het Openbaar Ministerie heeft geleidelijk aan meer mogelijkheden tot afhandeling gekregen.

Het eerste voorbeeld hiervan is de Wet op geldelijke straffen in 1983, die de toepassingsmo-

gelijkheid van transacties aanzienlijk verbreedde. Onder bepaalde voorwaarden mag de offi-

cier van Justitie nu aanbieden om, tegen betaling van een geldsom, de vervolging te laten ver-

vallen. De grootte van de som kan hoog oplopen; bij deze afhandeling komt er dus geen rech-

ter aan te pas (Kelk, 1995, p. 1-20). In de praktijk vormen de transacties een groot deel van

het werk van het Openbaar Ministerie; daders zijn eerder geneigd de boete te betalen, omdat

er verder geen gevolgen aan vast zitten: de rechtbankzitting wordt vermeden. Dit betekent

evenwel ook dat er geen rechterlijke controle is op deze vorm van afhandeling. Het Openbaar

Ministerie beheerst tevens de onmiddellijke inning van administratieve boetes ten aanzien van

lichte verkeersovertredingen (zoals wanneer iemand tegen het besluit van de politieagent in

beroep gaat). Uit de cijfers van 1999 aangaande het strafrechtelijk traject blijkt, dat zeer wei-

nig van het totaal aantal zaken uiteindelijk door de rechter afgedaan wordt (Schreuders et al.,

1999). In percentages komt dit neer op 2,40% van het geschatte aantal zaken (op basis van

slachtofferenquêtes), en op 6,57% van het totaal aantal aangiften.

Bovendien is er al van een deel van de feiten geen PV opgemaakt: het aantal delicten waarvan

een PV of aangiftebewijs is ondertekend, is 79,67%. In schemavorm kan de afhandeling van

een feit in Nederland als volgt worden weergegeven:

4.6. Verhouding tussen politie en parket

Momenteel is de praktijk nog steeds van dien aard, dat de officier van Justitie zich volledig

baseert op het dossier van de feiten dat geheel bestaat uit informatie die door de politie ver-

zameld is. Toch is er een evolutie merkbaar in de richting van meer controle door het Open-

baar Ministerie, met name dat het Openbaar Ministerie een steeds actievere rol gaat spelen in

de opsporing. Dit gebeurt door het uitvaardigen van geschreven of mondelinge instructies

naar de politie inzake het onderzoek naar gespecificeerde feiten (Tak, 2000, p. 127). Dit kan

Wet bijzondere Opsporingsbevoegdheden, Sb. 1999 243, van kracht sinds 1 februari 2000.

Conceptueel kader

xxiii

echter ook gezien worden als een gevolg van de stijgende complexiteit van de zaken en het

gebrek aan financiële middelen, wat ertoe leidt dat het stellen van prioriteiten noodzakelijk is.

Bovendien heeft het hooggerechtshof er regelmatig op gewezen dat de rechtmatigheid van het

verkregen bewijs noodzakelijk is, waaruit voortvloeit dat de officier van Justitie een belang-

rijke taak heeft in het op een vroeg tijdstip in het onderzoek vaststellen wat de juiste en

rechtmatige methode van opsporing is.

In de jaren ‘90 werd duidelijk dat het toenmalige systeem niet goed functioneerde: de politie

had hoe dan ook geen zicht op het beleid dat het Openbaar ministerie hanteerde, en besteedde

bijgevolg veel tijd aan zaken die later bij het parket geseponeerd werden (Van Daele, 1998, p.

8). Meer bepaald bleek dat het Openbaar Ministerie 40% van de door de politie aangebrachte

zaken seponeerde. Het ging dan voor een deel over technische sepots (met als oorzaak verja-

ring, gebrek aan bewijs…). Er werden nauwelijks richtlijnen meegedeeld door het Openbaar

Ministerie, en slechts incidenteel werden afspraken gemaakt met betrekking tot de afstem-

ming tussen opsporing en vervolging. In deze periode groeit de overtuiging binnen het Open-

baar Ministerie dat zij op een andere wijze dient om te gaan met de politie. Een belangrijk

uitgangspunt van het plan ‘Strafrecht met beleid’ van 1990 was dan ook dat de geloofwaar-

digheid van de rechtshandhaving vereist dat de strafrechtelijke interventie voldoet aan een

aantal kwaliteitseisen, te weten: zekerheid, snelheid en aangepastheid van de aard en zwaarte

van de sanctie (Strafrecht met beleid. Beleidsplan Openbaar Ministerie 1990-1995, 1990, p.

16-17).

Ook binnen het concept ‘Integrale Veiligheid’ komt de eis naar samenwerking naar voren. De

Integrale Veiligheidsrapportage die de regering in 1993 aan de Kamer zond, beoogde een ont-

kokering en samenwerking tussen de bestuurders van politie en justitie. De politie dient bo-

vendien samen te werken met het Openbaar Ministerie, gemeentelijke diensten, organisaties,

rijksdiensten en de burger. Een gezamenlijke inspanning op basis van een gezamenlijke ver-

antwoordelijkheid dringt zich op (Weimar & Sinning, 1994, p. 14). Na een proefproject in het

najaar van 1993 wordt in 1994 het project Wijkteamadoptie (Van Daele, 1998, p. 10; Weimar

& Sinning, 1994, p. 13-16) opgezet, met als doel het realiseren van een kwaliteitsverbetering

bij de afhandeling van strafzaken. Het project loopt tussen het arrondissementsparket Amster-

dam en de politieregio Amsterdam-Amstelland. Door middel van gezamenlijke inspanning en

gedeelde verantwoordelijkheid, wil men komen tot een snellere en betere afhandeling van de

eenvoudige misdrijfzaken, wat in principe een daling van het percentage technische en be-

leidssepots zou moeten teweeg brengen.

Binnen dit project ontstaat een nieuwe functie, met name de hulpofficier-parketsecretaris, af-

gekort ‘hopper’ (Weimar & Sinning, 1994, p. 15). De hulpofficier-parketsecretaris is een

soort verbindingsofficier tussen de politie en het Openbaar Ministerie, een politieofficier die

op het parket een opleiding gevolgd heeft. Door de informatie-uitwisseling zou de kloof tus-

sen het Openbaar Ministerie en de politie voor een groot deel gedicht moeten worden. In be-

ginsel bestonden de werkzaamheden van de ‘hopper’ uit het zoveel mogelijk uitreiken van

dagvaardingen in persoon en het uitreiken van transacties of voorwaardelijke dagvaardingen

(Hopper-project, 2001). Het was de bedoeling om in de eindsituatie uit te komen op een situa-

tie waarbij er 24u op 24 een dagvaarding aan een verdachte in persoon ofwel een transactie of

een voorwaardelijke dagvaarding kan worden uitgereikt. De ‘hoppers’ werden gemandateerd

door het Openbaar Ministerie om misdrijven van de wijkteams zelfstandig af te handelen, met

uitzondering van de zaken die voor de officier van Justitie moesten worden geleid.

Thans is de functie van ‘hopper’ uitgegroeid tot iemand die de kwaliteit van de instroom en de

verhoging van de vervolgingskwaliteit bewaakt en als vooruitgeschoven post fungeert om het

OM-beleid in het politieveld te implementeren en bekend te maken. Na evaluatie van het pro-

ject bleek dat de zaken die door politiesecretarissen of hoppers zijn afgedaan aanzienlijk kor-

Conceptueel kader

xxiv

tere doorlooptijden en lagere sepotpercentages kennen (Elffers & Pols, 1999, p. 41). Ook de

zekerheid van de strafrechtelijke interventie is door de ‘hopper’-inzet toegenomen. In die ge-

vallen waar de ‘hopper’ een dagvaarding of een transactievoorstel uitschrijft, heeft de betrok-

ken persoon daar weet van wanneer hij het politiebureau verlaat. De ‘hopper’ kan dus gezien

worden als de ‘missing link’ tussen politie- en parketniveau, gemandateerd tot het zelfstandig

afhandelen van zaken die geen directe tussenkomst van de parketmagistraat vereisen. Daar-

naast kan de ‘hopper’ fungeren als aanspreekpunt voor de politiekorpsen en kan er door de

‘hopper’ feedback gegeven worden naar de politie toe over specifieke dossiers. Ook de vraag

naar feedback was immers groot, en de tegemoetkoming aan die vraag zal de verhouding poli-

tie – parket alleen maar ten goede komen.

4.7. Tot slot

Het Nederlandse systeem leunt in theorie dicht aan bij het Belgische: de principes komen

overeen, maar de uitwerking in de praktijk is zeer verschillend (Verhage, (b) 2002, p. 85-123).

Zo kent de politieman in Nederland een grotere handelingsvrijheid dan zijn of haar Belgische

collega, waardoor de instroom op de parketten kwantitatief en kwalitatief beperkt kan blijven.

Maar, een te grote autonomie voor de politie kan ook tot misstanden leiden, wat duidelijk is

geworden door de IRT-affaire in de jaren ‘90. Toch heeft men beseft dat het blijven overspoe-

len van het strafrechtsysteem met dossiers geen werkbare situatie was, en dat de instroom be-

perkt moest worden. Door het installeren van de ‘hopper’ op de politiebureaus kon een zekere

controle gehouden worden op de aantallen dossiers die naar het parket gestuurd werden. Maar

ook hier zijn er kanttekeningen te plaatsen: wat met de verschillen tussen de beleidsbeslissin-

gen die de ‘hoppers’ bij de verscheidene politiekorpsen voeren? Daarnaast moet opgepast

worden voor excessen: het Openbaar Ministerie in Nederland is bekend om haar beleidsvisie,

waarin ze een minimum- en maximumbeperking oplegt aan het aantal processen-verbaal in

een bepaalde materie. De vraag is of dat de richting is die men in België op moet gaan?

5. Conclusies

Joëlle Van Ex

Uit de verschillende teksten blijkt wederom dat de gerechtelijke organisatie sterk verbonden

blijft aan de geschiedenis van een land, en dat men het strafrechtssysteem moeilijk los kan

zien van de politieke context. Daarnaast worden veranderingen aan dat systeem vaak inge-

voerd na bepaalde gebeurtenissen of schandalen die in grote media- of publieke belangstelling

staan (‘Mani Pulite’, ‘Guilford Four’, Brixton disorders’, ‘IRT-affaire’…). De verwijzingen

naar deze plotselinge bewustwordingen en de vragen die ze oproepen zijn opvallend. België is

hier ook een goed voorbeeld van: ook al stond de hervorming van het wetboek van strafvorde-

ring al lang op de agenda – sinds het begin van de jaren ’90 – het is onbetwistbaar dat de af-

faire-Dutroux niet alleen een versnellende maar ook een vernieuwende impuls heeft gegeven.

De discussie over het voorontwerp van wet werd op vraag van de Commissie-Dutroux weer

opgenomen tot het moment van de publicatie van de conclusies. Daarna zijn verschillende

amendementen ingediend waarvan een reeks betrekking had op “een betere regeling van de

verhouding tussen de politiediensten en de gerechtelijke instanties”

. De gevolgen van die

‘affaires’ evolueren echter niet altijd in dezelfde richting. Het ingrijpen van de politiek in Ita-

lië onderscheidt zich van de andere door het feit dat die hervorming voornamelijk effect had

Wetsontwerp tot verbetering van de strafrechtspleging in het stadium van het opsporingsonderzoek en het ge-

rechtelijk onderzoek. Verslag namens de Commissie voor de Justitie. Parl. Doc. Kamer van Volksvertegen-

woordigers, Gewone Zitting 1996-1997, p. 5.

Conceptueel kader

xxv

op het parket en haar handelingsruimte. In een poging tot zelfbescherming en om te vermijden

dat de rust en stilte van de burger weer verstoord werd, tracht de regering de macht van het

parket te beperken, die van de politie te vergroten en de politie minder afhankelijk van het

parket te maken. Het is onrustwekkend dat het parket enigszins ‘ontheemd’ achterblijft, haar

macht is ontnomen omdat zij op onafhankelijke wijze gehandeld heeft en niet geaarzeld heeft

om de politiek en de industrie aan te vallen, tot voor kort ontastbaar. Deze Italiaanse omme-

keer, die als zeker symptomatisch gezien mag worden voor een land die een relatief zwakke

politieke stabiliteit heeft, toont aan dat geen enkel land gespaard blijft van een politieke

koerswijziging (in het algemeen en voor wat betreft het gerecht).

In elk bestudeerd land valt een stijgende interesse op te merken voor de verhoudingen tussen

politie en parket. De nadruk wordt gelegd op de communicatie en de samenwerking tussen de

verschillende instanties. Zo wordt een ‘Criminal Justice Unit’ (CJU) gecreëerd in het hart van

verschillende grote politiecommissariaten in Engeland, die de samenwerking tussen de politie,

de ‘crownprosecutor’ en de ‘caseworker’ moeten verbeteren. Bovendien zal het aantal CJU’s

nog toenemen. In Nederland is het de hopper die de verbinding maakt tussen politie en parket.

In Italië is er ook een fase van interinstitutionele toenadering geweest, maar in tegenstelling

tot deze twee andere landen, is het de politie die fysiek het parket benaderd heeft door de

creatie van secties die aan magistraten verbonden werden. Frankrijk wordt dan weer geken-

merkt door het stimuleren van informeel, telefonisch contact. De ‘traitement en temps réel’

heeft onder andere als doel om deze informele contacten tussen onderzoekers en magistraten

te bevorderen. In België zal het aanwijzen van een APA-verantwoordelijke zowel bij het par-

ket als bij de politie wellicht een betere communicatie tot gevolg hebben. Deze verantwoorde-

lijken kunnen herkennings- en verbindingspersonen worden tussen de twee werelden. Overi-

gens moest de politiehervorming een beter en aangepast overlegplatform invoeren, zelfs als –

dit zullen we later zien – het succes van formele samenkomsten vooral afhankelijk is van de

mate van persoonlijke en informele contacten tussen de leden van de verschillende instanties.

De tendens naar een interinstitutionele toenadering lijkt vaak samen te gaan met de bezorgd-

heid voor het terugnemen van controle over de politionele activiteiten. Deze bezorgdheid

komt niet zo naar voren in Engeland waar de politie, als gevolg van haar geschiedenis en haar

gerechtelijk systeem, in feite de beslissende rol speelt. De ontwikkeling van de ‘Crown Prose-

cution Service’ is hier tekenend voor: ook al lijkt deze instelling in de praktijk niet in staat een

echte controle op de politie door te voeren, toch bezien de Engelse politiediensten de CPS

vanuit een negatief standpunt en trachten neutraliseringsmechanismen aan te wenden.

In Nederland zijn diverse maatregelen genomen om recherchemethoden wettelijk te omkade-

ren en om de macht van het Openbaar Ministerie om in te grijpen te vergroten. Het Openbaar

Ministerie zal dan ook een meer actieve rol spelen in het onderzoek naar inbreuken. Ook al

heeft de politie in Nederland de mogelijkheid om het politiesepot toe te passen, toch wordt het

kader voor dit politiesepot bepaald door het parket. Tenslotte is er de hybride ‘hopper’, die

tussen parket en politie in functioneert en gemandateerd wordt door het Openbaar Ministerie

om transacties te regelen en dagvaardingen af te leveren, maar ook om het beleid van het

Openbaar Ministerie door te geven. De ‘hopper’ wordt gezien als een vooruitgeschoven post

van het parket die niet alleen het beleid van het parket zal duidelijk maken, maar ook de nodi-

ge feedback kan geven. De ‘hopper’ lijkt een beetje op de oude Officier van het Openbaar

Ministerie in België die, zo lijkt het, dezelfde ‘missing link’-functie uitoefende, ook al waren

zijn bevoegdheden minder verregaand dan die van zijn Hollandse collega. Zo vertegenwoor-

digde hij ook het parket bij zittingen. De figuur van de mandaat, dat gebruikt wordt in Neder-

land – zowel voor het politiesepot als voor de ‘hopper’ - is interessant. Formeel is het het par-

ket dat via de intermediair van de ‘hopper’ of de politieagent functioneert. Er bestaat dan een

Conceptueel kader

xxvi

werkelijke delegatie. Feitelijk kan men zich afvragen of APA in België ook een vorm van de-

legeren inhoudt, omdat het werk – dat verplaatst wordt van parket naar politie – wordt uitge-

voerd door politiemensen en de controle van de magistraat pas aan het eind van het parcours

plaatsvindt, op het moment dat het dossier compleet is. Het woord ‘delegatie’ of ‘mandaat’

wordt weinig gebruikt in België, omdat er vaak een negatieve connotatie aan gekoppeld

wordt. In Frankrijk heeft het parket haar eigen autoriteit willen bevestigen door een nauwere

samenwerking op te zetten; dit vertaalt zich onder andere in de ‘traitement en temps réel’ –

welke aan de magistraten toe moet staan om al vroeg in het strafsysteem in te kunnen grijpen

maar ook, door de meer voorkomende contacten, het werk van de politie beter te kunnen eva-

lueren. De politie had immers door de jaren heen een bepaalde gerechtelijke autonomie ver-

overd, waardoor de rol van het parket teruggebracht werd tot slechts een formele a posteriori

controle. De Franse evolutie is te kenmerken door het terugwinnen van de macht door het

parket. Italië kenmerkt zich door de tegenovergestelde evolutie; het parket verliest terrein,

terwijl het toch leek alsof men de politie onder strenge controle had. De wetshervormingen

hebben als doel de leiding over de politie door het parket te laten verminderen. Daarnaast wil

men de macht van het parket tot het nemen van initiatieven bij afwezigheid van formele richt-

lijnen doen afnemen. Het ontstaan van een specifieke rechtspraak (‘giudici di pace’) en een

autonomie voor de politie passen zeer goed binnen een uitbreiding van de politionele onaf-

hankelijkheid ten aanzien van het parket.

De specificiteiten van het terrein zelf mogen niet vergeten worden in het vergelijkingsproces.

De gegevens van de ‘UN Survey of Crime Trends and the Operation of the Criminal Justice

System’ zijn dan ook veelverklarend. In België bijvoorbeeld zijn er twee keer zoveel magi-

straten als in Nederland of Engeland. Het is dan ook duidelijk dat de taak van de gerechtelijke

actoren, rekening houdend met een aantal andere elementen, zoals het aantal politiemensen,

de beschikbare financiële middelen, de informaticasystemen en andere faciliteiten, niet in elk

land op dezelfde manier geïnterpreteerd kan worden.

Uitgaand van de gegeven cijfers kan men begrijpen hoe het komt dat de Nederlandse politie

over meer handelingsvrijheid beschikt dan hun Belgische collega’s. Aldus, en tegengesteld

aan wat lijkt te gebeuren in België, heeft de Franse regering de keuze gemaakt om haar Open-

baar Ministerie te versterken, maar daarbij moet men weten dat het aantal magistraten in

Frankrijk lager ligt dan in België. De organisatorische keuzes die men maakt blijven sterk

verbonden aan de juridische en politieke contexten en zijn niet altijd vergelijkbaar of over-

plaatsbaar. Dit gaat zeker op wanneer de wettelijke oorsprong van verschillende landen sterk

uiteenlopen (zoals bij ‘common law’ versus continentaal recht).

Toch is het niet ondenkbaar dat we een voordeel kunnen halen uit de verworven kennis en er-

varing van andere landen. Wat echter vermeden moet worden, is dat men zich blindelings laat

inspireren, en vergeet dat men rekening moet houden met de verschillende paramaters of het

succes (of de ondergang) van een organisatorische of institutionele maatregel in een land kan

kennen.

Conceptueel kader

xxvii

DEEL II

EMPIRISCHE RESULTATEN

Interviews en rondetafelconferenties

WALLONIË EN BRUSSEL

I. INTERVIEWS EN RONDETAFELCONFERENTIES

Vincent Francis

Joëlle Van Ex

Inleiding

Deze tekst is het resultaat van de analyse van een aantal interviews die in de maanden decem-

ber 2001 tot en met februari 2002 zowel in Wallonië als Brussel afgenomen werden. Hierbij

werden vertegenwoordigers van politie en parket ondervraagd. Drie opmerkingen dienen ge-

maakt te worden over het verloop van het onderzoek en de verkregen resultaten:

(1) Ten aanzien van de respondenten, zijn in twaalf van de veertien arrondissementen magi-

straten bevraagd. De meerderheid van de procureurs des Konings heeft persoonlijk toegezegd

mee te willen werken aan het interview. In drie arrondissementen werden de procureurs ver-

vangen door substituten die gespecialiseerd zijn in de autonome politionele afhandeling (hier-

na APA), en in twee andere arrondissementen werden parketsecretarissen geïnterviewd, om-

dat zij zich bezighouden met de praktische organisatie van APA. In twee arrondissementen

werden geen respondenten gevonden. In het ene arrondissement werd de te hoge werklast als

reden gegeven, in het andere zag de procureur des Konings het nut van een interview niet,

aangezien hij al het mogelijke had uitgelegd in een korte brief. Van de kant van de politie-

diensten werd door elf verschillende zones toegezegd, wat inhoudt dat drie zones niet geïnter-

viewd werden, alhoewel één ervan wel een rapport aan de onderzoekers gestuurd heeft over

de praktijken binnen APA. In het algemeen werd de onderzoeker ontvangen door de zonechef

of door een APA-officier, in twee zones werden meerdere mensen betrokken bij het interview

(vijf in de ene zone, drie in de andere zone). In die gevallen ging het om een zonechef of de

verantwoordelijke van het gerechtelijk bureau, en de verschillende APA-verantwoordelijken.

(2) Over het algemeen zijn de afspraken voor de interviews zonder veel problemen gemaakt.

Het opnemen van de gesprekken werd niet geweigerd, afgezien van één procureur des Ko-

nings die zei een ander verhaal – een ‘technisch’ verhaal – te moeten vertellen wanneer het

gesprek opgenomen zou worden. Het verkrijgen van geschreven documenten, en meer speci-

fiek van de omzendbrieven die van toepassing of in voorbereiding zijn, bleek echter soms

problematischer te zijn.

(3) De interviews ten gronde werden voorafgegaan door verkennende interviews in juni 2001.

Deze verkennende interviews stonden toe een eerste analyse te maken van de situatie, maar

ook kon aan de hand van die interviews een vragenlijst opgesteld worden die gebruikt werd

tijdens de latere semi-directieve interviews. Deze werden gevolgd door een tweetal rondeta-

felconferenties waaraan de politie en het parket afzonderlijk deelnamen. Alle geïnterviewden

werden hierbij uitgenodigd: dertien politiemensen en vijf magistraten namen deel aan die ron-

detafelconferenties waarbij het belangrijkste doel was de respondenten te confronteren met de

resultaten van het empirisch onderzoek, op basis van een synthesedocument. Enkele opmer-

kingen die bij die gelegenheid gemaakt werden zijn direct in de tekst opgenomen.

Voor een beter begrip van de draagwijdte van de resultaten moet een viertal zaken in gedach-

ten gehouden worden:

Interviews en rondetafelconferenties

(1) Tussen december 2001 en februari 2002, de periode van de interviews, werd APA niet in

alle arrondissementen van het bestudeerde gebied toegepast. Bovendien, wanneer APA wel

werd toegepast, was dat enkel voor verkeerszaken, ook al werd het begin van een tendens

naar het toepassen van APA voor correctionele zaken duidelijk. Het doel van de analyse dis-

tantieert zich dan ook van datgene dat in Vlaanderen geobserveerd werd, omdat aan de andere

kant van de taalgrens voornamelijk correctionele zaken in APA behandeld worden.

(2) De resultaten houden ook rekening met een kloof tussen het discours van de magistraten

en dat van de politiemensen ten aanzien van de toepassing van APA. Voor de magistraten

lijkt de implementatie van APA, wanneer er eenmaal een ontwerp van omzendbrief bestaat,

een evidentie, onontkoombaar en noodzakelijkerwijs trouw aan de verwachtingen van het

parket. Eenmaal geformaliseerd in een tekst is APA een toekomstige zekerheid. Voor de poli-

tiemensen, die niet altijd op de hoogte zijn van de eventuele ontwerpomzendbrieven, bestaat

APA niet totdat het effectief toegepast wordt. Een duidelijk verschil komt dus naar voren tus-

sen de manier waarop de parketten APA willen organiseren en de manier waarop de omzend-

brieven ontvangen en geoperationaliseerd worden op het terrein door de politiediensten.

(3) Het tijdens de interviews verzamelde materiaal werd geanalyseerd aan de hand van drie

dimensies van de activiteiten van parket en politie: de organisatorische dimensie, de institu-

tionele en de sociale dimensie. De analyse werd dus enerzijds afgestemd op de effecten die

APA heeft op de interne organisatie van elk instituut. Vervolgens werd gekeken naar de in-

vloed van APA op de relaties en interacties tussen politie en parket en naar de impact die

APA kan hebben op de strafrechtelijke interventie. Tot slot werd stilgestaan bij de uitwerking

die APA kan hebben op de meer sociale dimensie.

De volgende tekst herneemt eerst kort de evolutie die APA gekend heeft op het bestudeerde

terrein en de factoren die mogelijk een weerslag hebben gehad op de implementatie (1). Ver-

volgens worden de resultaten van de analyse van de drie dimensies weergegeven, om te kun-

nen vergelijken met de belangrijkste doelstellingen van APA: is APA een antwoord op de

problemen die de redenen van haar ontstaan waren (2)? Daarna richten wij ons op de proble-

matiek van de controle op de politionele activiteiten (3), waarna de analyse afgesloten zal

worden met de behandeling van de sociale implicaties (4).

1. Het ontstaan van APA op het bestudeerde terrein

1.1. APA en APA die de naam niet draagt

1.1.1. APA, veralgemeend in verkeerszaken, in de kinderschoenen voor correctionele zaken

Op het moment van de interviews werd APA-verkeer nog niet in alle arrondissementen van

Wallonië of Brussel toegepast. De procureurs des Konings hadden in het algemeen een om-

zendbrief opgesteld die APA-verkeer reguleerde, of maatregelen genomen voor de implemen-

tatie van de circulaire van de Procureur-generaal, maar de werkelijke implementatie had een

bepaalde achterstand in sommige arrondissementen, wegens verschillende oorzaken. Alhoe-

wel APA voor verkeerszaken veralgemeend is, is dit niet het geval voor correctionele zaken.

Soms kon in bepaalde grote arrondissementen wel een tendens tot de implementatie van APA

voor correctionele zaken geconstateerd worden. Dit plotselinge, nieuwe enthousiasme voor

APA in correctionele zaken weerspiegelde zich niet alleen in de gesprekken met parketmagi-

straten, maar ook door het ontstaan van ontwerpomzendbrieven die APA-correctioneel regel-

den. Deze geestdrift tot vergroting van het toepassingsgebied van APA wordt niet altijd ge-

Interviews en rondetafelconferenties

volgd door alle procureurs, en sommigen verzetten zich zelfs vol overgave tegen de toepas-

sing van APA voor correctionele zaken. Op het moment van de interviews bestonden ont-

werpomzendbrieven voor de uitbreiding van APA naar correctionele zaken in vier arrondis-

sementen. In één van die vier is de regelgeving nog steeds in de ontwerpfase en zijn er nog

mogelijkheden tot aanpassing, in twee andere arrondissementen werd de implementatie van

de regelgeving binnenkort verwacht

, en in het laatste arrondissement wordt APA nu voor

correctionele zaken toegepast, zij het binnen een beperkt geografisch gebied.

1.1.2. APA op informele wijze

Bepaalde gerechtelijke arrondissementen kenden, en dit al sinds vele jaren, verschillende re-

gelingen tussen politie en parket die APA benaderden, zonder dat ze APA genoemd werden.

Binnen die arrondissementen bestond al lang een soepele samenwerking tussen parket en poli-

tiediensten

. De politiediensten kregen als opdracht zo volledig mogelijke dossiers te verzen-

den. Het parket liet hen dus een zekere manoeuvreerruimte in de organisatie van het politione-

le werk. De beslissingen om die werkwijze toe te passen zijn meestal niet vastgelegd in offici-

ele documenten en zijn meestal informele situaties: “Lange tijd geleden gebruikten wij als

een vorm van APA die niet zo genoemd werd. Ik heb altijd de politiediensten gevraagd om

min of meer volledige onderzoeken naar het parket te sturen” (een magistraat van een klein

parket). “De politie voert al sinds lange tijd een vorm van APA uit. Wanneer een gerechtelijke

politiedienst een dossier beheert, wordt deze ertoe gebracht om bepaalde initiatieven te ne-

men om het dossier zo volledig mogelijk te maken” (een zonechef). Van de parketten die een

informele behandelingswijze toepassen die dicht aanleunt bij APA ziet niet iedereen het als

noodzakelijk om dat systeem te formaliseren. Het informele aspect van de verzoeken die bin-

nen deze ‘informele APA’ geformuleerd worden laat niet toe om een duidelijke afbakening te

maken van de inbreuken waarbij APA toegepast mag worden: “Dat is afhankelijk van de keu-

ze van de verbalisanten. Die zijn oud genoeg om te weten of er plaats is om op eigen initiatief

getuigen of slachtoffers te verhoren (…) Het is evident dat het parket in belangrijke zaken

gewaarschuwd wordt en dan instructies geeft” (een magistraat van een klein parket).

Waar richt deze ‘informele APA’ zich nu op, wat is haar doel? De vragen om het sturen van

min of meer afgeronde dossiers betreffen blijkbaar “veel zaken, de gebruikelijke zaken, de

slagen en verwondingen, de diefstallen, de verdorvenheden, wat neerkomt op een groot deel

van de dossiers waarin wij gevat zijn” (dezelfde magistraat). Het gaat dus om een niet-

verwaarloosbaar aantal zaken vanuit het gezichtspunt van de menigte. Wat het na te streven

doel betreft wenst men “een redactioneel werk van kantschriften” te vermijden, “wat erg

zwaar is en waarop we best kunnen besparen” (dezelfde magistraat). Tot slot moet onder-

streept worden dat het territorium in het algemeen beperkt is tot het rechtsgebied van de poli-

tiedienst die het dossier opgestart heeft. Vanaf het moment dat er opdrachten uitgevoerd die-

nen te worden binnen een dossier die in een ander ressort vallen moet men het dossier ver-

plicht naar het parket sturen.

1.1.3. De oorsprong van de ‘informele APA’: de ‘navette’ bij de ex-rijkswacht

De ex-rijkswacht had een informeel systeem ontwikkeld van het type ‘informele APA’, de

‘navette

’ genoemd werd. Dit systeem werd eerst geïntroduceerd op het niveau van elk dis-

In één van die twee arrondissementen is de toepassing van APA-correctioneel begonnen op 1 februari 2002.

Deze vormen van samenwerking werden vooral op initiatief van de ex-rijkswacht geïnitieerd.

Dit systeem werd zo genoemd omdat de dossiers heen-en-weer reisden tussen de verschillende politiediensten

Interviews en rondetafelconferenties

trict, maar vervolgens werd de ‘navette’ uitgebreid tot het niveau van megadistricten

. De

rijkswacht was duidelijk op de juiste wijze uitgerust en adequaat gestructureerd om zo’n mo-

daliteit te ontwikkelen, omdat zij voordeel haalde uit “de machtsstructuur om dit te doen. De

dossiers werden van districtscommandant naar districtscommandant gestuurd. Bovendien

hadden zij de autoriteit om de uitvoering van opdrachten te vragen. Wanneer een agent een

opdracht kreeg van een commandant, voerde hij deze uit” (een officier van gerechtelijke poli-

tie, APA-verantwoordelijke). Hier moet onderstreept worden dat, in tegenstelling tot de hui-

dige APA, die vorm van APA ‘avant la lettre’ plaatsvond in een strikte, piramidale en hiërar-

chische structuur, waarbij een ondergeschikte werd aangewezen om de opdrachten uit te voe-

ren. Bovendien terwijl onderzoeksvragen van het ene naar het andere district gestuurd wer-

den, of van de ene rijkswachtbrigade naar de andere binnen hetzelfde district, was het duide-

lijk voor de agenten dat die praktijk niet alleen toegestaan maar ook bevolen werd door de

districtscommandanten. Voor hen moest de verzochte brigade dus de opdracht uitvoeren op

straffe van zich te moeten verantwoorden tegenover haar hiërarchie. Bij de gemeentepolitie

werd een gelijksoortig systeem niet toegepast, tenzij in de meest belangrijke gemeenten. Het

territoriale toepassingsgebied was ook meer beperkt dan datgene dat de rijkswacht gebruikte:

het territorium van de gemeentepolitie beperkte zich tot de gemeente of de oude interpolitie-

zones (IPZ’s). Uiteindelijk werd dit systeem behouden op het niveau van de meest belangrijke

politiezones na de politiehervorming,onafhankelijk van de invoering van APA door de richt-

lijnen van de Procureurs-generaal. Een zonechef zei: “Heel de tijd heeft men een beetje met

APA gewerkt. Men gebruikte eigenlijk APA zonder het te weten. Comme le bourgeois gentil-

homme fait sa prose…”.

1.2. Verschillende factoren in de ontstaansgeschiedenis van APA

Verschillende factoren kunnen een rol gespeeld hebben in de, min of meer snelle, toepassing

van de ‘officiële’ APA. Deze factoren zijn vaak extern en hebben in bepaalde gevallen een

doorslaggevend effect gehad op de introductie van APA. Daarentegen zijn deze factoren vaak

genoemd als remmingen op de invoering van APA.

1.2.1. De grootte van het gerechtelijk arrondissement

De aanpak en de perceptie van APA zijn in het algemeen verschillend naargelang de grootte

van het parket

. De kleine parketten menen dat ze het gerechtelijk werk relatief goed kunnen

verwerken. Zij kennen weinig of geen gerechtelijke achterstand. De magistraten houden dan

ook vol dat zij in staat zijn “alles te behandelen” en zien vaak niet het nut in van het verande-

ren van een handelswijze die hen bevalt. De grote parketten echter worden vaak geconfron-

teerd met een aanzienlijke en ondraaglijke gerechtelijke achterstand: “Er zijn meer en meer

wetten, meer en meer inbreuken, waardoor men meer en meer gedragingen criminaliseert, er

is dus meer en meer werk. Men is beginnen zeggen: er moet een oplossing gevonden worden

voor dit probleem” (een magistraat van een groot parket). Geconfronteerd met moeilijkheden

in de behandeling van zaken zijn de parketten meer te vinden voor het delegeren van een deel

van het opsporingsonderzoek naar de politiediensten. Niet uit vrije keuze, maar gedwongen

door de omstandigheden. De grote parketten staan dan ook meer open voor de toepassing van

APA voor correctionele zaken. Deze koerswijziging gaat vaak gepaard met een opnieuw in

Een megadistrict is een organisatorische hergroepering van meerdere districten zodat een megadistrict over-

eenkomt met een arrondissement.

De fragmenten uit de interviews worden geïdentificeerd naargelang de eigen interpretatie van de responden-

ten: of zij vonden of ze een groot of klein parket waren. Een groot parket komt in werkelijkheid neer op een ar-

rondissement waarbinnen zich een van de vijf grootste steden van het bestudeerde terrein bevindt.

Interviews en rondetafelconferenties

vraag stellen van bepaalde taken die door het parket uitgevoerd worden, wat vaak neerkomt

op het spelen van de rol van brievenbus: “in feite is het niet echt de taak van de magistraat

meer om nog postbode te spelen” (een magistraat van een groot parket).

1.2.2. De politiehervorming, remmings- en versnellingsfactor

De politiehervorming wordt vaak aangeduid als één van de factoren die de effectieve invoe-

ring van APA afgeremd heeft. De organisatorische wijzigingen werden gezien als al zodanig

verstorend (“het is een groot zootje” – een magistraat van een groot parket) dat het teveel zou

worden om er nog een invoering van een nieuw systeem van dossierbehandeling bovenop te

doen. Daarenboven meenden sommige magistraten dat het moeilijk was om discussies te be-

ginnen met politiemensen die in het kader van die hervorming ergens anders aangesteld zou-

den kunnen worden. In die omstandigheden leek de inwerkingtreding van APA niet oppor-

tuun tot na het eind van de politionele reorganisatie. APA is dus uitgesteld – vaak ook op

vraag van de verantwoordelijke politiemensen – tot de scharnierdatum van de indeplaatsstel-

ling van de lokale politiediensten, 1 januari 2002, of zelfs tot later. Tenslotte was er in één be-

studeerd parket een interne reorganisatie aan de gang die nogal substantieel was

. Deze her-

vorming kwam nog eens bovenop de politiehervorming, die al als problematisch aangevoeld

werd. In die omstandigheden werd de invoering van APA, een bijkomende nieuwigheid, niet

als realiseerbaar gezien in de nabije toekomst.

De politiehervorming wordt echter, paradoxaal, ook genoemd als een versnellende of verge-

makkelijkende factor in de invoering van APA voor correctionele zaken. Door de hervorming

zouden de relaties tussen politie en parket meer vatbaar zijn voor verandering en “de creatie

van politiezones zou een geprivilegieerd moment zijn voor het creëren van een nieuw soort

relatie tussen politie en parket” (een magistraat van een groot parket). Ook zou de hervor-

ming een vermindering van het aantal gesprekspartners met zich meebrengen, wat APA meer

doenlijk zou maken.

1.2.3. De positie van het parket-generaal

Het hoofdstuk over de genese van APA vermeldt de belangrijke rol die de Procureur-generaal

van Gent heeft gespeeld in de uitwerking en de implementatie van APA in zijn ressort. Men

kan niet zeggen dat dit enthousiasme gedeeld werd aan de andere kant van de taalgrens. De

reserves van Madame Thilly, Procureur-generaal van Luik “die van mening was dat dit zeker

niet het type project is dat men moet lanceren, rekening houdend met de noodzaak tot de ver-

sterking van de controle op de onderzoeken” werden vermeld tijdens een interpellatie van de

Ministerie van Justitie in het parlement

. Wanneer APA formeel haar intrede doet in Wallo-

nië eind 1998 om hier en daar toegepast te worden lijkt het initiatief niet te komen van de be-

treffende parketten-generaal. De circulaire van de Procureur-generaal van Gent zal langza-

merhand doordringen tot sommige arrondissementen, net als de circulaire COL9/2000 van het

College van Procureurs-generaal die gedeeltelijk APA behandelt

. Het lijkt erop dat binnen

het ressort van minstens één Hof van Beroep het parket-generaal de toepassing van APA voor

Het ging om een nieuwe verdeling van de competentie van de magistraten, niet langer gebaseerd op het soort

inbreuk, maar op het gebied waar de inbreuk gepleegd was. Het doel van die aanpassing was deels om de contac-

ten tussen politiediensten en magistraten te verbeteren.

Interpellatie van de heer Antoine Duquesne aan de Minister van Justitie over de autonome politie afhandeling.

Kamer van Volksvertegenwoordigers, 49e zittingsperiode, S.O., 1997-1998, C 423, p. 7.

COL9/2000 van 10/07/2000 Wet van 12 maar t1998 (BS 2 april 1998) tot verbetering van de strafrechtsple-

ging in het stadium van het opsporingsonderzoek en het gerechtelijk onderzoek. – Addendum 1 aan de COL nr.

12/98 van het College van Procureurs-Generaal. Te consulteren op de site van het Ministerie van Justitie.

Interviews en rondetafelconferenties

correctionele zaken tegengehouden heeft: “De tweede reden (om APA-correctioneel tegen te

houden) was dat we moesten zien wat het parket-generaal erover dacht, en daar loopt men

niet echt warm voor het toestaan van, laat ons zeggen, grootscheepse initiatieven (…)” (een

magistraat van een groot parket). Deze bezorgdheid voor het behouden van controle over het

opsporingsonderzoek, die bevestigd werd tijdens de rondetafelconferentie, levert een gedeel-

telijke verklaring voor het feit dat op het bestudeerde gebied APA voornamelijk voor ver-

keerszaken is ingevoerd.

1.2.4. Een doorlichting door de Hoge Raad voor Justitie

Op vraag van de Minister van Justitie voerde de Hoge Raad voor Justitie een doorlichting uit

op een groot parket. In haar conclusies beveelt de Hoge Raad onder andere aan om APA te

veralgemenen

. Deze aanbeveling werd goed opgenomen en heeft in feite de initiatieven

voor de implementatie van APA-verkeer en APA-correctioneel versneld in dat arrondisse-

ment, ook al kwam de praktische toepassing ervan te laat.

2. Zijn de doelen van APA bereikt?

In verschillende circulaires die aan de basis liggen van APA worden de doelstellingen be-

sproken, maar de aanvankelijke intenties worden gepreciseerd door de Procureur-generaal van

Gent in zijn rede van 1 september 1997

. De twee belangrijkste doelstellingen worden hier

weerhouden: enerzijds een vermindering van de werklast van het parket, en anderzijds een

verandering in de verhouding tussen politie en parket. Heeft APA een (beginnende) oplossing

met zich meegebracht voor de organisatorische problemen van het parket, onder andere resul-

terend uit de stijging van het aantal te behandelen dossiers? Is er een effect op de relatie tus-

sen politie en parket? Dat is hetgeen wij hebben getracht te verifiëren op het terrein.

2.1. Een vermindering van de werklast van het parket?

2.1.1. De verplaatsing van de werklast

a. Het standpunt van de magistraten: een verplaatsing van werklast, ja maar niet overal…

In het algemeen erkennen de magistraten dat APA zorgt voor een verplaatsing van de werk-

last van het parket naar de politiediensten. Zonder APA zou het dossier volgens de regels

doorgevoerd worden door het parket, waar het ook naar terugkeert na uitvoering van de kant-

schriften. Vervolgens wacht de politie op nieuwe opdrachten van de parketmagistraat. Door

de invoering van APA komt het dossier slechts één maal in handen van de magistraat: wan-

neer het dossier compleet is en klaar om geanalyseerd te worden door de bevoegde magi-

straat: “Wat is voor ons het belang? Dat we een dossier slechts éénmaal moeten coderen,

terwijl, bij een gewoon proces-verbaal, elke keer dat een opdracht gegeven wordt door een

magistraat, het dossier langs een administratieve dienst moet passeren, die die opdracht moet

noteren, het dossier opsturen etc. Wanneer het dossier compleet arriveert, moet de admi-

Hoge Raad voor Justitie, Verslag van de doorlichting van het parket te Brussel, 21 mei 2001, punt 7.2.1.2.

aanbevelingen over APA en 7.2.1.1. over de vereenvoudigde processen-verbaal.

“Enkele beschouwingen over de rechtsbedeling en over de activiteiten van het Openbaar Ministerie in het

rechtsgebied van het Hof van Beroep te Gent”. Rede uitgesproken door de Procureur-Generaal F. Schins bij de

plechtige opening van het Hof van Beroep te Gent op 1 september 1997, onuitgegeven; “Achtergronden. Uit de

rede ter gelegenheid van de opening van het gerechtelijk jaar 1997-1998 door Frank Schins, Procureur-Generaal

bij het Hof van Beroep Gent” Orde van de Dag, 1998, afl. 1, p. 46-47.

Interviews en rondetafelconferenties

nistratie het slechts één keer behandelen. Men vermijdt alle tussenstappen en de magistraat

ziet het dossier slechts één keer, leest het één keer. Dan kan hij zijn dagvaarding voorberei-

den. Voor ons is er 100% winst” (een magistraat van een groot parket).

De klachten van de politiemensen die beweren dat ze meer werk hebben worden vaak als lo-

gisch en legitiem gezien door de magistraten: “Nu moeten ze ook op intellectueel vlak investe-

ren. Want opdat men weet wat men moet doen in een dossier, moet men het lezen. Men moet

zien wat ontbreekt en wat niet ontbreekt. Gaan we die en die getuige horen? Gaan we hem

niet horen? U ziet, dat soort beslissingen moeten genomen worden. Dus dat is een studie die

gedaan moet worden. En dat is een bijkomend werk ten aanzien van wat ze vroeger deden”

(een magistraat van een groot parket).

Maar waar situeert zich dat bijkomende werk? Er is het meer reflexieve karakter van het ge-

vraagde werk (wat onderstreept wordt door het bovenstaande citaat). Volgens de procureur

van een klein parket situeert de bijkomende werklast zich minder op het niveau van de uitvoe-

ring van de onderzoeksdaden en meer op het niveau van de verzending en de controle op die

verzending van de dossiers. De APA-verantwoordelijke zal een dispatching moeten uitvoeren,

verifiëren in hoeverre het dossier compleet is en het binnen de gestelde termijn versturen. In

principe doet hij het werk dat vroeger door de administratieve diensten van het parket uitge-

voerd werd, waarbij dan rekening gehouden moest worden met een vertraging.

Een minderheid van de magistraten bestrijdt de werkelijkheid van een verplaatsing van de

werklast naar de politie. Zij zien niet in hoe de politie meer werk kan hebben, omdat ze niets

anders doen dan de gewoonlijke onderzoeksdaden uitvoeren. Hier moeten we wel specificeren

dat deze afwijkende meningen vertegenwoordigd worden door twee parketten die APA (of

een informele versie ervan) toepassen op een beperkt gebied, dus ofwel beperkt tot hun arron-

dissement of tot één enkele politiezone. In dat geval verlaten de dossiers dus de aanvankelijke

politiedienst niet, en worden ze niet verplaatst naar andere actoren buiten het territorium – en

levert APA dus geen bijkomend werk op – wat de mening van de twee procureurs kan verkla-

ren.

b. Een verplaatsing van de werklast is evident volgens de politiediensten

De verplaatsing van de werklast van het parket naar de politie wordt bevestigd door de poli-

tiemensen: “Voor het parket is er een zeer belangrijke winst, omdat hij volledige dossiers

ontvangt, hij niets meer moet doen, wij werken in zijn plaats” (een zonechef). In verkeersza-

ken lijkt die werklast relatief beperkt, omdat het extra werk uitsluitend administratief is. Het is

het opzetten van een organisatorisch systeem voor APA dat tot de aanwending van nieuwe

middelen (maar in beperkte mate) geleid heeft, terwijl het gerechtelijk werk dat uit APA

voortvloeit niet evenredig gestegen is. De reden daarvoor is eenvoudig: de opdrachten die uit-

gevoerd dienen te worden in het kader van APA-verkeer zijn niet toegenomen in vergelijking

met de tijd voor de invoering van APA: “Wat zijn de middelen die aangewend zijn binnen uw

dienst om APA in te voeren?”. De APA-verantwoordelijke: “Ik…! In feite hebben de politie-

mensen die de onderzoeksopdrachten moeten uitvoeren niet meer werk. Behalve dat de op-

drachten direct door mijn dienst aan hen gegeven worden en niet langer van het parket ko-

men. Dat is het enige verschil” (een officier van gerechtelijke politie, verantwoordelijke

APA-verkeer). De geluiden die we hoorden tijdens de rondetafelconferentie nuanceren deze

constatering toch enigszins. De bijkomende administratieve werklast wordt als aanzienlijk ge-

zien door sommige respondenten: de lezing en herlezing van de dossiers vraagt tijd. De poli-

tiediensten benadrukken onder andere de paradox van het vragen om die extra investering

door de politie op het moment dat men community policing wil bevorderen: “Is het oppor-

Interviews en rondetafelconferenties

tuun om aan politiemensen te vragen om administratief werk te doen als je ziet dat dat een

politieman kost?” (rondetafelconferentie politie).

Hoewel APA-verkeer, schijnbaar, geen diepgaande organisatorische problemen heeft veroor-

zaakt, vrezen een groot aantal politiemensen dat dit niet hetzelfde zal zijn voor APA-

correctioneel, aangezien het dan om een groter aantal zaken gaat, die ook complexer zijn dan

verkeerszaken. De politiemensen vrezen tevens dat met APA-correctioneel, APA de regel

wordt en een zeer grote bijkomende werklast zal betekenen: “We zullen alles moeten dragen.

Betekent verkeer slechts 6% van de processen-verbaal, met de gerechtelijke zaken zal men

90% van alle dingen die gebeuren zo moeten behandelen, dat is waanzin” (een officier van

gerechtelijke politie, verantwoordelijke APA-verkeer).

“Het gerechtelijke, dat is nog moeilijker tot stand te brengen. Men riskeert meer stof te doen

opwaaien op het niveau van de gevolgen van de onderzoeken. Want een (verkeers)ongeval,

dat is nauwkeurig. Maar gerechtelijke feiten, dat is iets anders, er is regelmaat in, mensen die

slechte bedoelingen hebben, dat is ons dagelijks lot. Er zijn minder ongevallen dan slagen en

verwondingen en diefstallen. Dat is duidelijk” (een officier van gerechtelijke politie, APA-

verantwoordelijke). Het gebrek aan duidelijkheid dat gepaard gaat met de invoering van

APA-correctioneel voedt de ongerustheid. De meerderheid van de ondervraagde politiemen-

sen zeggen dat ze de doelstellingen die het parket nastreeft niet kennen, wat hen twijfelachtig

maakt tegenover deze modaliteit en ongerust over het bijkomende werk dat APA met zich

mee zal brengen.

2.1.2. Ten voordele van wie?

a. De administratieve diensten van het parket, belangrijkste begunstigden van APA-verkeer

De verplaatsing van het werk van het parket naar de politie zou moeten toestaan aan de magi-

straten om meer tijd te kunnen besteden aan de meer belangrijke dossiers, aan dossiers die

speciale aandacht vergen, zoals in het geval van het gebruik van bijzondere opsporingsmetho-

den. Ook zou het parket nu tijd moeten krijgen voor het vastleggen van prioriteiten (Schins,

1997, p. 42). Met andere woorden, het parket krijgt een tijdswinst omdat ze verlost is van een

deel van het werk, en die tijdswinst wordt niet gebruikt voor een hogere kwantiteit van het

aantal behandelde dossiers, maar voor een verhoogde kwaliteit en voor de mogelijkheid com-

plexere dossiers serieuzer te kunnen bestuderen. Het is moeilijk meetbaar of er een werkelijke

tijdswinst is, en zo ja, wat het parket met die tijdswinst doet. Als we de verschillende actoren

geloven, genereert APA werkelijk een verplaatsing van het werk van de ene instelling naar de

andere, ten voordele van het parket. Het lijkt dat in verkeerszaken, het werk niet verplaatst

wordt van het bureau van de magistraat naar dat van politiemensen, maar dat deze beweging

zich situeert tussen enerzijds de bureaus van administratief personeel, die gewoon zijn dit

soort dossiers te behandelen, en de politiediensten anderzijds.

APA-verkeer impliceert dus geen grote veranderingen voor de magistraat aangezien deze al

gewoon is aan het nemen van beslissingen op basis van een volledig dossier: “Het klopt dat

APA ten voordele van de administratieve diensten werkt, en minder ten voordele van de magi-

straten” (rondetafelconferentie magistraten). Het kan ook zo zijn dat een tijdswinst trapsge-

wijs voelbaar is, wanneer de magistraat in de mogelijkheid verkeert nieuwe taken te delegeren

naar de minder belaste administratieve diensten, waardoor hij tijd kan winnen voor andere za-

ken of handelswijzen. Deze laatste hypothese kon echter niet bevestigd worden. Integendeel,

volgens sommigen magistraten laten de huidige competenties van het administratief personeel

Interviews en rondetafelconferenties

niet toe zo’n delegatie uit te voeren. Dit zou immers een verandering in het werk van de ad-

ministratieve diensten van het parket met zich meebrengen: “Administratief personeel dat in

staat is een dossier te lezen en de beslissing te nemen die voor de hand ligt, is een zeldzaam-

heid” (rondetafelconferentie magistraten).

Als conclusie lijkt het dat in verkeerszaken de verplaatsing van het werk bestaat ten voordele

van het parket als instituut, en niet ten persoonlijken voordele van de magistraten. Het is

waarschijnlijk dat de tijdswinst die APA genereert de administratieve diensten van het parket

ontlast, die zich zouden kunnen bezighouden met de andere ontelbare dossiers die hen wach-

ten. Maar APA heeft niet als effect dat de magistraat tijd wint zodat hij zich op speciale, meer

complexe of meer aandacht eisende dossiers kan richten.

b. APA-correctioneel, een directe winst voor de magistraten van het parket?

Een direct effect op het werk van de magistraten zal meer tastbaar zijn in het perspectief van

de toepassing van APA voor correctionele zaken. APA handelt dan over dossiers die werke-

lijk door magistraten behandeld worden, en die laatsten zouden dan ook de eerste begunstig-

den zijn van de verplaatsing van werklast. Dankzij APA moet de magistraat slechts éénmaal

kennis nemen van het dossier om onmiddellijk over het gevolg te beslissen. Zodanig verliest

hij geen tijd meer met het systematisch doornemen van de kantschriften die binnenkomen en

het doorlopen van de dossiers om ze opnieuw in hun context te kunnen plaatsen voor de vol-

gende opdrachten uit te schrijven. In dit geval, maar het zijn enkel veronderstellingen, schat-

ten de magistraten in dat ze de tijdswinst die zou ontstaan zouden kunnen gebruiken voor het

beter opvolgen van bepaalde dossiers: “(…) Dat laat ook de substituten toe om over meer tijd

te beschikken om hun dossiers beter te bewerken. Ik moet u zeggen dat nou altijd de kwaliteit

van het werk aanpassen aan de kwantiteit. Wanneer men overstelpt is met werk… – wat dit

parket al een tiental jaren is – maar u zult het verschil niet aan de buitenkant kunnen zien; al-

le zittingen gingen door, er werd in alle diensten voorzien etc. Maar het moge duidelijk zijn

dat het sepot op topsnelheid werkte” (een magistraat van een groot parket).

2.1.3. Een snellere behandeling van dossiers?

a. Het versnellend effect van APA op de gerechtelijke besluitvorming

Nu de kwestie van de tijdswinst besproken is, wordt vaak de link gelegd naar de snelheid van

de besluitvorming. De snelheid van de gerechtelijke respons is een reële bezorgdheid van de

parketten. De meningen zijn vaak verdeeld over het ‘versnellend effect’ van APA. In de ana-

lyse van de verschillende standpunten is de grootte van het parket vaak van belang.

De grote parketten bevestigen vooral het versnellend effect van APA. Een tijdswinst werd

waargenomen omdat APA het heen-en-weer sturen van kleine dossiers vermijdt en zo toelaat

aan de magistraten om een beslissing te nemen op basis van een volledig dossier, zonder de

inhoud van het dossier meerdere keren voordien te moeten analyseren. Een besparing op het

niveau van de administratie en studie van het dossier werd dan ook opgemerkt.Een goed uit-

gewerkt dossier zou de magistraat stimuleren om sneller een beslissing te nemen. Daarenbo-

ven impliceert APA een andere factor in de tijd: de dossiers zouden binnen een precieze ter-

mijn – volledig – binnengestuurd moeten worden, wat de politiemensen zou verplichten deze

op prioritaire manier te behandelen. De opdrachten moeten uitgevoerd worden binnen een

specifieke tijdsspanne, en wanneer deze termijn voorbij is, wordt het naar het parket gestuurd.

In één van de grote parketten lijkt dit tijdsaspect een belangrijke rol te spelen in de toekomsti-

Interviews en rondetafelconferenties

ge scheiding tussen dossiers die wel of niet binnen APA-correctioneel behandeld kunnen

worden. Een dossier dat op reguliere wijze behandeld wordt, is pas na bijna een jaar volledig,

terwijl met APA ditzelfde dossier binnen vier maanden afgerond zal zijn.

Niet alle magistraten zijn overtuigd van het feit dat APA een snellere behandeling van dos-

siers met zich meebrengt. Twee magistraten van de kleinste parketten klagen zelfs over het

negatieve effect dat APA zou kunnen hebben op de snelheid waarmee dossiers normaal ge-

zien behandeld zijn. Deze kritiek die niet door alle kleine parketten gedeeld wordt, wordt ge-

hoord in de arrondissementen die momenteel niet met vertraging werken en die geen gerech-

telijke achterstand kennen (wat vooral bij verkeerszaken voorkomt). De termijn die de poli-

tiediensten gegeven wordt door APA om het dossier te vervolledigen zou te lang zijn en dus

contraproductief. Deze kritiek op het contraproductieve effect van APA slaat voornamelijk op

de eenvoudige dossiers zoals de verkeersongevallen zonder gewonden die zonder APA direct

verstuurd worden. Wanneer deze binnen APA behandeld zouden worden, hebben de politie-

diensten in principe twee maanden de tijd om ze te versturen: “Men wacht in het ergste geval

zestig dagen om het PV naar het parket te sturen. Dan gaat men na 60 dagen het PV klasse-

ren. Terwijl wanneer ik dit nu zonder APA doe, is het PV binnen twee dagen geseponeerd,

binnen een werkdag” (een magistraat van een klein parket).

Omdat deze parketten geen achterstand kennen, zien zij het directe nut niet in van de imple-

mentatie van APA. De toepassing van dit dispositief wordt dan ook gezien als een opoffering

die enkel ten voordele van de grote parketten werkt. Dit in het licht van de verwachte vermin-

dering van hun gerechtelijke achterstand, zij het zonder zeker te weten of deze opoffering een

werkelijk effect zal hebben: “Ik wil best een kleine achterstand hebben, ook al staat die ge-

dachte mij niet echt aan, maar op voorwaarde dat de anderen een vermindering van die ach-

terstand krijgen” (een magistraat van een klein parket). APA zou onder andere de uitvoering

van nutteloze onderzoeksdaden met zich mee kunnen brengen, die niet uitgevoerd zouden zijn

wanneer het dossier na directe doorsturing onmiddellijk geseponeerd zou zijn. Deze commen-

taren die bij de parketten verzameld zijn lijken zich in te schrijven in een dynamiek van sepot

en houden, in een puur strafrechtelijk opzicht, geen of weinig rekening met de eventuele

meerwaarde die een volledig dossier zou kunnen hebben in een burgerlijke zaak. Voor andere

magistraten, die een meer duurzame visie hebben, heeft het resultaat van APA niet enkel een

louter strafrechtelijke draagwijdte, en kan dan ook gebruikt worden om burgerlijke dossiers te

voeden. De interventie van de politie en het parket schrijft zich dan ook in binnen het perspec-

tief van ‘dienst aan de burger’. Tijdens de rondetafel is evenwel gebleken dat een magistraat

had besloten - om deze ‘fout’ van APA te corrigeren en de politionele capaciteit te besparen –

dat alle processen-verbaal eerst naar de magistraat gestuurd dienen te worden zodat deze di-

rect kan overgaan tot sepot wanneer de gewone vervolging of een gevolg via APA niet oppor-

tuun lijkt.

b. Versnellen? Ja maar over de hele lijn van de strafrechtsketen

De snelheid is werkelijk een ‘leitmotiv’ voor de parketten. De snelle behandeling van dossiers

wordt overal als een prioriteit beschouwd, een zeer belangrijke bezorgdheid: “Men moet pro-

beren zo snel mogelijk te werken en bovenal moet men proberen de snelheid van de besluit-

vorming te verbeteren, dat is belangrijk” (een magistraat van een klein parket). In de mate

waarin de dossiers volledig terugkomen binnen de toegestane termijn kan men denken dat

APA-correctioneel een effect zal hebben op de snelheid van de behandeling van dossiers.

Men vermijdt onnodig heen-en-weer-sturen en dus tijdsverlies. Maar die tijdswinst heeft dui-

delijk geen nut wanneer het gevolg van het dossier niet zeker is. De magistraat die het APA-

Interviews en rondetafelconferenties

dossier behandelt moet het dossier onmiddellijk kunnen behandelen, zoniet is de door APA

gegenereerde tijdswinst verloren. Dit geldt vanzelfsprekend voor alle beslissingen die door de

magistraat genomen kunnen worden. Bovendien moeten de rechtbanken ook in staat zijn om

die dossiers binnen een relatief korte termijn te behandelen. De versnelling van de gerechte-

lijke respons wordt afgeremd wanneer die dossiers niet snel op zitting gebracht kunnen wor-

den. Het probleem stelt zich niet wanneer men meent dat APA enkel minder belangrijke dos-

siers betreft die sowieso niet vervolgd zullen worden en/of dossiers waarvoor de onderzoeks-

daden enkel in het licht van een burgerlijke procedure uitgevoerd worden (bijvoorbeeld bij

dossiers voor verkeerszaken waar de onderzoeksdaden vaak uitgevoerd worden in het belang

van de verzekeringsmaatschappijen en de betrokken personen).

2.1.4. Politiemensen dubbel belast?

Zoals hierboven benadrukt wordt zal de geregistreerde overbelasting relatief beperkt zijn in

verkeerszaken, omdat deze voornamelijk van administratieve aard is. Deze redenering gaat

niet op bij correctionele zaken, en de politiemensen vrezen dan te worden overstelpt door de

dossiers, gezien het grote aantal en de complexiteit van de zaken die APA-correctioneel ver-

tegenwoordigt. Bovendien zou volgens sommigen de verlichting van de werklast op parketni-

veau perverse effecten kunnen hebben. Bevrijd van een aantal van haar taken zou het parket

in staat zijn om de politie meer opdrachten te geven in het kader van belangrijkere onder-

zoeken. De ordediensten zouden dan het risico lopen dubbel belast te worden: enerzijds door

de verplaatsing van het werk door APA zelf, en anderzijds door een grotere vraag vanuit het

parket om onderzoeksdaden. De systemische aanpak binnen de analyse van modaliteiten als

APA die de organisatie van een segment van het strafrechtelijk systeem modificeren kan niet

genegeerd worden: de politie en het parket maken deel uit van een systeem waarbinnen de ac-

tiviteit van de één effecten heeft op de ander.

Bovendien, wanneer men verwijst naar de sociologie van de politie van Monjardet (1996), die

het voortduren van de te hoge werklast op politioneel niveau naar voren schuift, is het niet de

vraag of de politie werkelijk overbelast is (omdat zij dat per definitie is), maar om, met het

oog op die werklast, het selectieproces dat door politiemensen gebruikt wordt met betrekking

tot hun professionele logica en actiecapaciteit, duidelijk te maken. Eerder dan zich te richten

op de eventuele werklast die door APA gegenereerd zou worden, moet men aandacht geven

aan de verbreking van het evenwicht die APA veroorzaakt. Het evenwicht tussen de uit te

voeren taken en de pertinentie van die taken in de ogen van de politie zou namelijk verstoord

kunnen worden. Met andere woorden moet men zich afvragen of het eventuele bijkomende

werk dat APA veroorzaakt zich nog inschrijft in hun professionele logica en of het zin heeft

voor hen. Het merendeel van het werk wordt namelijk door politiemensen gezien als nuttig

wanneer er, onder andere, een vervolging of een versnelling van de procedure door ontstaat.

Wanneer APA enkel de minder ernstige inbreuken zal betreffen en slechts overeenkomt met

een fase die voorbereidt op het sepot, kan APA een demotiverend effect hebben met een gro-

ter risico op het afraffelen van dossiers.

Op deze vraag zullen de politiemensen niet kunnen antwoorden tenzij ze toegang hebben tot

de logica van het parket ten aanzien van de invoering van APA, of kennis hebben van de ge-

volgen die aan de dossiers gegeven zullen worden, wat, blijkbaar, niet altijd het geval is: “We

weten niet wat het doel van het parket is met de invoering van APA. Wil men het toepassen op

inbreuken die men wil vervolgen of op inbreuken die men normaal gezien zal seponeren? Wij

weten er niets van” (een officier van gerechtelijke politie, verantwoordelijke APA-verkeer).

Interviews en rondetafelconferenties

2.2. Een verandering in de relatie politie-parket?

Het tweede doel van APA is het aanpassen van de relaties tussen politie en parket. We zullen

deze vraag in twee delen behandelen. Ten eerste vermelden we de formele en informele ka-

ders die bijdragen aan de productie van een strafrechtelijk beleid. In dit kader ontwikkelen

zich verticale en horizontale processen die, terwijl ze deelnemen aan het samenstellen van een

strafrechtelijk beleid, specifiek de relaties tussen politie en parket beïnvloeden (2.2.1). Ver-

volgens bespreken we in welke mate APA deze productiewijze kan beïnvloeden en bij kan

dragen aan het richting geven van de relaties tussen politie en parket (2.2.2.).

2.2.1. Het samenstellen van een strafrechtelijk beleid

Het uitwerken van een strafrechtelijk beleid berust op twee pijlers. De eerste pijler is het uit-

werken van een prioriteitenvolgorde door de autoriteiten ten aanzien van de vervolging voor-

afgaand aan de concrete inwerkingtreding van het gerechtelijk optreden. Dit is het discours,

zoals uitgevoerd door de omzendbrieven en andere circulaires over strafrechtelijk beleid (punt

a). De tweede pijler is meer direct verbonden aan de manier waarop het gerechtelijk optreden

concreet op het terrein ingevuld wordt, in het kader van een interactie tussen parket en politie.

Het strafrechtelijk beleid is hier het resultaat van het gerechtelijk optreden zelf (punt b).

a. Een strafrechtelijk beleid voorafgaand aan het gerechtelijk optreden: het discours

Het begrijpen van het uitwerkingsproces van een strafrechtelijk beleid veronderstelt het bloot-

leggen van de modaliteiten die een schaal van prioriteiten weergeven ten aanzien van de be-

handeling van inbreuken. Er zijn drie types van bronnen over het uitwerken van een strafrech-

telijk beleid: verticale bronnen, horizontale bronnen en politionele bronnen. De verticale

bronnen (a.1) worden direct gevoed door het parket die, op formele of informele wijze, haar

prioriteiten doorgeeft ten aanzien van vervolgingen aan de politie. Deze institutionele metho-

den van organisatie van een strafrechtelijk beleid zijn de eerste waarnaar politiemensen ver-

wijzen om hun activiteiten op het terrein te verklaren. De horizontale bronnen (a.2) zijn het

resultaat van een formele of informele samenwerking tussen politie en parket, waar soms ook

de lokale politieke autoriteiten aan deelnemen. Tot slot, de politionele bronnen (a.3), worden

enkel gevoed door politionele besluiten. Deze drie bronnen zijn niet exclusief de een of de

ander. Zij kunnen elkaar doorkruisen, met elkaar concurreren of elkaar aanvullen.

a.1. De verticale bronnen van strafrechtelijk beleid

- Transparantie of ondoorzichtigheid? De voor- en nadelen van een zekere vaagheid…

De communicatie over het strafrechtelijk beleid dat uitgewerkt is door het parket, kan formeel

verlopen via omzendbrieven. Volgens de meerderheid van de geïnterviewde politiemensen

zijn die omzendbrieven niet altijd een grote toevlucht, omdat ze vooral ver inbreuken gaan die

prioritair zijn voor het parket en niet over inbreuken die dat niet zijn. De formele weg lijkt

vaak slechts weinig aanwijzingen te geven over de praktijken van het parket ten aanzien van

haar sepotbeleid, en zegt daarom ook indirect weinig over het gebruik van het resultaat van de

politionele activiteiten. Veel van de bevraagde politiemensen klagen over dat wat zij be-

schouwen als een officiële vaagheid ten aanzien van het beleid door het parket. Deze vaag-

heid kan twee vormen aannemen. Enerzijds is er het opstapelen van soms tegenstrijdige om-

zendbrieven, soms aangepast of verouderd, wat geen duidelijkheid geeft: “als men zich wil

baseren op circulaires, moet men die van vijf jaar geleden weer naar boven halen die door

Interviews en rondetafelconferenties

een andere circulaire twee jaar geleden aangepast is en zo gaat alles door elkaar. Bovendien,

die zijn niet precies en soms tegenstrijdig. Er zou een vernieuwing moeten komen van de om-

zendbrieven die verdeeld zijn, of geannuleerd, of afgeschaft, of aangepast, vijf of tien jaar ge-

leden, dat zou niet ten onrechte zijn” (een officier van gerechtelijke politie, APA-

verantwoordelijke).

Anderzijds worden sommige omzendbrieven, bijvoorbeeld de verplichting voor de politie-

mensen in herinnering brengen om het parket te informeren over elke inbreuk en dus ook de

minder ernstige inbreuken, telefonisch tegengesproken. Twee zonechefs signaleren dit, zij

kregen informele telefonische informatie waarbij een soepelheid in de verbalisering toege-

staan werd, wat een formele omzendbrief tegenspreekt. Dit dubbele discours compliceert de

positie van de politieman.

Volgens sommige magistraten is die relatieve vaagheid en de vrijheid van handelen die aan de

politie gegeven wordt onvermijdelijk. Ten eerste kan het politiewerk niet gereguleerd worden

tot in de kleinste details: “Moeten zij voortdurend rondlopen met 50 circulaires bij zich? Er

moeten natuurlijk circulaires zijn, maar zij moeten zich richten op de belangrijkste proble-

men. Toch moet er een beetje handelingsvrijheid zijn voor de politieagenten” (een magistraat

van een klein parket). Die handelingsvrijheid laat toe inbreuken te filteren volgens hun ernst.

De politie zal dus de facto belast worden met de behandeling van minder ernstige inbreuken.

Enkele magistraten erkennen overigens dat politiemensen soms tussenkomen om direct be-

paalde conflicten te regelen. Die realiteit wordt bevestigd door de politie: “Vaak zijn politie-

mensen verplicht te bemiddelen. Het is duidelijk dat met het grote aantal burenruzies waar-

mee zij geconfronteerd worden, zij aan bemiddeling doen” (een magistraat van een klein par-

ket). “In sommige wijken regel ik soms zelf zaken. Voor banale dingen. Misschien zou ik het

parket hierover moeten inlichten, maar zo is het nu eenmaal” (een officier van gerechtelijke

politie, gerechtelijk verantwoordelijke).

De vaagheid die deze praktijken toelaat is problematisch voor de politiemensen. Ten eerste

omdat dit niet altijd toelaat om op nuttige en selectieve wijze de acties op het terrein te coör-

dineren: “Ten aanzien van verkeerszaken moeten wij tijd besteden aan het uitvoeren van ra-

darcontroles, en vervolgens vernemen we dat het parket niet vervolgt tenzij er specifieke ge-

vaarlijke omstandigheden zijn, omdat ze teveel werk hebben om zich met de rest bezig te hou-

den.Wij gaan dus niet voor niets verbaliseren, wij gaan onze radars niet meer uitzetten” (een

zonechef). Bovendien gaat het vaak over de behandeling van lastige zaken, zowel voor politie

als voor parket, zoals familiale moeilijkheden, burenruzies of het weglopen van minderjari-

gen. Deze zeer frequentie situaties zijn vaak in het begin niet erg ernstig, en dan is er geen

aanleiding om het parket te informeren, volgens de politie. Het probleem is dat die – aanvan-

kelijk niet zo ernstige – situaties altijd vatbaar zijn voor een verslechtering (familiale conflic-

ten of burenruzies) of naar het einde toe serieus kunnen worden (verdwijning van minderjari-

gen). De handelingsruimte die aan de politie gegeven wordt, en die nooit officieel toegegeven

wordt, kan dan problematisch worden wanneer er een zaak is die verkeerd afloopt, en die ei-

genlijk aan het parket gerapporteerd had moeten worden. Volgens de meerderheid van de po-

litieagenten zouden magistraten dan de neiging vertonen om zich te verschuilen achter de of-

ficiële teksten, zelfs als zij zelfs weten dat deze moeilijk uitvoerbaar zijn of ze zelf telefonisch

tegengesproken hebben: “Het is ondenkbaar om richtlijnen van de gerechtelijke autoriteiten

te ontvangen die zeggen: tegengesteld aan wat het wetboek van Strafvordering stelt moet u

niet verbaliseren, probeer de zaken maar te regelen

. Stel u voor wat een schandaal dat zou

Opmerking: het ‘regelen van zaken’ komt niet tegemoet aan de wens van de bevolking die voor meer en meer

zaken een beroep doet op de politie. Meer en meer wordt de politie gevraagd minder ernstige zaken via gerechte-

Interviews en rondetafelconferenties

zijn voor het parket wanneer het uit de hand loopt” (officier van gerechtelijke politie, APA-

verantwoordelijke). “Wanneer de magistraat niet tevreden is (over de afwezigheid van een

politionele reactie ten aanzien van een klacht) zal hij u een kort kantschriftje sturen dat min of

meer verraderlijk en boosaardig is, stellend: het niet-respecteren van mijn circulaire X of Y

wat betreft het gerechtelijk optreden… en voilà, trek uw plan, u heeft niet gerespecteerd wat

ik geschreven heb. Hij zal nooit vermelden wat hij u mondeling gezegd heeft” (een officier

van gerechtelijke politie, gerechtelijk verantwoordelijke).

Geconfronteerd met de risico’s van een verkeerde inschatting van een situatie of van het uit

de hand lopen van een situatie, eist de politie een grotere officiële duidelijkheid over de han-

delingsruimte die hen gelaten wordt. Zonder die officiële duidelijkheid riskeren zij als de eni-

ge verantwoordelijken aangewezen te worden. Volgens sommige politiefunctionarissen prefe-

reert het parket twee lijnen te volgen: een formele en een informele, om zo een zekere ambi-

guïteit te behouden. Waarom maken magistraten niet de keuze, verondersteld dat zij zich be-

wust zijn van het problematische karakter van die vaagheid voor politiemensen, voor duide-

lijkheid en precisie? Naast de motieven die hierboven gegeven werden, lijken nog twee ele-

menten de keuze van de parketten voor een meer ambigue en minder transparante positie te

kunnen verklaren: enerzijds, hoewel men voldoende geïnformeerd wil worden, wenst het par-

ket niet systematisch gestoord te worden, omdat dat niet nuttig lijkt. Anderzijds zou absolute

duidelijkheid de parketten verplichten openbaar te verklaren dat zij zelf overstelpt zijn door

“een monstrueuze prioriteitenlijst” en dat er inbreuken zijn waar ze zich niet mee bezig hou-

den (rondetafelconferentie magistraten)

-Het beeld dat leeft van elkaar: de communicatiekloof en haar gevolgen

Voor sommige bevraagde politiemensen is het gebrek aan duidelijkheid vanuit het parket ook

direct verbonden met de voorstellingen van de politiewereld die leven binnen de magistratuur.

Sommige politiefunctionarissen zien in het gebrek aan transparantie een teken van een zekere

minachting door de magistraten. Die laatsten zouden de politiediensten niet zien als partners

in het geheel, en hen daarom onwetend laten over het beleid dat ze voeren. Dit beeld, dat niet

veralgemeenbaar is, lijkt meer indringend te zijn in kleine arrondissementen “die conservatie-

ver zijn dan andere” en vertaalt de cultuurkloof tussen de twee werelden: “Ik zeg het u, we

zijn niet van dezelfde wereld. Zeker voor de magistraten. Wij zijn uitvoerders” (een zon-

echef); “U kunt een vraag stellen aan een magistraat voor die en die zaak, en men zal u ver-

wijten dat u getelefoneerd of hem gestoord hebt. Hier is het een aristocratie

” (een zonechef

binnen een klein arrondissement). Dit gevoel niet gewaardeerd te worden dat geuit wordt door

de politie komt niet overeen met het discours van het parket. Sommige magistraten maken

melding van een kwalitatieve verbetering binnen de politiediensten, stellend dat er inspannin-

gen gedaan zijn binnen de opleiding die geleid hebben tot een zekere professionalisatie.

Bovendien, en in tegenstelling tot wat veel politiemensen denken, wensen de magistraten

vaak een beter partnership. Soms gaat die wens samen met een herinnering aan het verschil

tussen de rollen van beide instituten: “Het is de taak van het parket te klasseren, te vervolgen

lijke weg te regelen. En omdat de politie niet reageert (en dus niet verbaliseert), reageren de burgers en dienen

direct klacht in bij de procureur. Dit gebeurt, volgens magistraten en politieagenten, meer sinds de affaire Du-

troux.

Opmerking: binnen één gerechtelijk arrondissement heeft de politie kennis gekregen van een omzendbrief met

een lijst van feiten die niet naar het parket gestuurd moeten worden.

Deze mening wordt niet door alle politiemensen gedeeld, zeker niet binnen de grotere politiezones. Maar deze

mening werd vaak genoeg geuit om hier vermeld te worden.

Interviews en rondetafelconferenties

of om de uitdoving van het gerechtelijk optreden vast te stellen” (een magistraat van een klein

parket). De politieman moet geen beslissingen nemen over het gevolg van het dossier. De

wens van responsabilisering van de politie wordt geregeld geuit wanneer men het onderwerp

APA bespreekt, maar dat gaat niet zonder de politie een recht tot oriëntatie van het dossier te

geven. In een enkel geval echter heeft een magistraat duidelijk gesteld dat de responsabilisatie

ook zou kunnen betekenen dat de politie de mogelijkheid krijgt om suggesties te geven over

het gevolg van het APA-dossier. De omzendbrief in dat arrondissement voorziet dan ook dat

wanneer de magistraat niet binnen de maand heeft gereageerd, zijn zwijgen instemming bete-

kent: “Goed, heeft het nut dat men onderzoeksdaden uitvoert waarvan men weet dat die voor

niets uitgevoerd worden? Hij (de politieman) zal dan een soort kantschrift schrijven of een

briefje waarin hij aan te magistraat zal zeggen: Ik doe een voorstel tot vroegtijdige afsluiting

van het dossier om die reden. Dan is het weer aan de magistraat om te zien of hij akkoord is”

(een magistraat van een groot parket).

Het verschil tussen het discours van de politie die het gebrek aan achting van de magistratuur

en het discours van de magistratuur – welke wijzen op een aantal politionele kwaliteiten – wat

gunstig is voor samenwerking, roept een aantal vragen op. Het geeft het bestaan van een be-

langrijke communicatiekloof aan tussen de twee werelden. Misschien brengt deze kloof som-

mige politiefunctionarissen ertoe om overdreven en negatief te fantaseren over de gedachten

van het parket, ook dwingt het een groot aantal politiediensten op systematische en indirecte

wijze op zoek te gaan naar informatie over het afhandelingsbeleid van het parket. Dit doet

men om zich te verzetten tegen het gebrek aan feedback van het parket door het tot stand

brengen van meer persoonlijke contacten tussen de verschillende actoren. Meer informele

ontmoetingen met een substituut procureur des Konings, een griffier of een parketjurist, laten

vaak toe om iets meer te weten te komen over de prioriteiten van het openbaar ministerie: “Ik

stimuleer mijn mensen om niet te treuzelen bij het parket. Ik zeg hen niet te aarzelen om ge-

dag te gaan zeggen aan die of die substituut. Het kennen van de filosofie van het parket maakt

de zaken makkelijker wanneer men een probleem heeft in een dossier, of wanneer men niet

weet hoe een onderzoek verder te zetten” (een officier van gerechtelijke politie, APA-

verantwoordelijke). De telefonische gesprekken over specifieke dossiers laten ook aan de po-

litie toe om meer informatie te krijgen over de filosofie van het parket in het algemeen, door

veralgemening. Maar die manier van communiceren blijft onzeker: “On ne sait pas à quelle

sauce on va être mangés!” (een officier van gerechtelijke politie, verantwoordelijke voor de

gerechtelijke dienst).

Bovendien wordt de gezochte informatie niet altijd gevonden. Soms maken de magistraten,

volgens de politiediensten, gebruik van een echte black-out: “Ik herinner me dat we hem vra-

gen hebben gesteld om te preciseren of we moesten verbaliseren met betrekking tot minder

ernstige conflicten. Nooit hebben we daar een antwoord op gehad, noch mondeling, noch

schriftelijk, vanzelfsprekend” (een officier van gerechtelijke politie, APA-verantwoordelijke).

De magistraten zeggen zich bewust te zijn van het probleem dat het gebrek aan feedback ten

aanzien van het gevolg van het dossier

met zich meebrengt, en betreuren die situatie. Zij be-

vestigen zich in een materiële onmogelijkheid te bevinden om te kunnen antwoorden op die

vraag van de politie omdat de massa van het werk hen dwingt vaker op meer informele wijze

te communiceren met de politie.

Dat is waarom volgens hen de verhoudingen van goede kwaliteit zijn in de kleinere parketten

waar de verhoudingen van nature meer informeel zijn (“de politie durft al eens te bellen”) en

De feedback over dossiers is een manier voor de politie om indirect de prioriteiten van het parket te kennen,

dus haar beleid.

Interviews en rondetafelconferenties

de magistraten, die meer beschikbaar zijn, niet aarzelen om uitleg te geven (“men legt hen uit

waarom men heeft moeten seponeren”). De analyse van de politionele interviews spreekt ech-

ter deze constatering tegen. Er blijkt integendeel uit dat de informele verhoudingen niet nood-

zakelijkerwijs vaker voorkomen binnen de kleine parketten en dat, wanneer dat wel het geval

is, de contacten niet altijd beter zijn: “We hebben op dezelfde schoolbanken gezeten, we ken-

nen elkaar goed, maar nu hij procureur is, laat hij me verstaan dat hij me er professioneel

niet bij zal betrekken” (een officier van gerechtelijke politie, APA-verantwoordelijke). Som-

mige politiefunctionarissen die werken binnen belangrijke arrondissementen zijn tevreden

over de contacten die zij hebben met hun magistraten. Het lijkt dus, vanuit politioneel oog-

punt, dat de frequentie en de aard van de verhouding politie-parket niet bepaald worden door

de grootte van het arrondissement waarin zij werken.

-Het creëren van ‘grijze zones’: een machtsstrategie?

Hier zullen we een beetje afstand nemen ten aanzien van de ontvangen discours en een meer

theoretische interpretatie voorstellen die op een andere manier rekening houdt met de relatie

politie-parket. Het gebrek aan transparantie wordt soms gezien als een vorm van minachting

ten aanzien van politiemensen en kan gezien worden als het teken van een communicatie-

kloof. Toch kan dit gebrek aan transparantie ook geïnterpreteerd worden in het kader van de

machtsverhoudingen die zich afspelen binnen de twee instituten. Het parket leidt in principe

de onderzoeksactiviteiten en de beslissingen die zij in dat kader neemt tonen haar verant-

woordelijkheid. Het is soms delicaat, zelfs risicovol, om haar beleid openbaar te maken. Haar

keuzes en prioriteiten duidelijk kenbaar maken zou als effect kunnen hebben dat ze in een on-

comfortabele situatie komt: dan moet zij haar politiek volgen en ermee rekening houden bij

wanneer er kritiek op is. A contrario vertegenwoordigt transparantie, bijvoorbeeld over het

sepotbeleid, een zeker comfort voor de ondergeschikte politiemensen. Transparantie laat de

politie toe om zich te ontdoen van haar verantwoordelijkheid door te refereren naar de richt-

lijnen van het parket bij problemen, terwijl de huidige vaagheid de verantwoordelijkheid en

de lastige keuze om zelf te opereren bij de politie legt.

In dat opzicht kan men overwegen dat het parket baat heeft bij het creëren van “grijze zones”

(Crozier, 1956; Crozier en Friedberg, 1977). Die grijze zones zorgen dat er een vaagheid be-

staat rond haar eigen praktijken, vooral wanneer deze ‘lastige zaken’ betreffen zoals hierbo-

ven beschreven, waarvan de behandeling geen systematische juridische procedure vereist.

Dergelijke ‘grijze zones’ staan het parket een zekere autonomie toe ten aanzien van de politie

en maken het mogelijk om haar ‘lagere’ partner in een positie van toenemende responsabilisa-

tie (en kwetsbaarheid) te manoeuvreren. De politie wordt er nu toe gebracht om zelf een se-

lectie te maken – wat nodig is door het hoog aantal situaties dat zij moet behandelen (Monjar-

det, 1996) – zonder zich te kunnen verschuilen achter een richtlijn van het parket. Met andere

woorden, waar de vaagheid of ondoorzichtigheid het parket in de kaart speelt, door haar auto-

nomie te vergroten en het nemen van verantwoordelijkheid af te zwakken,vergroot het risico

voor de politie. Dat verklaart zonder twijfel ook waarom politiemensen, wanneer zij gecon-

fronteerd worden met de behandeling van situaties die teveel verantwoordelijkheid vragen,

die onzekerheid niet appreciëren en meer strikte regels en meer transparantie eisen.

De machtsverhoudingen rond het principe van communicatie verklaren deels de redenen

waarom men slecht communiceert binnen de relatie politie-parket, toch volgens de bestudeer-

de parketten. Deze analyse toont aan dat hetgeen men op het eerste zicht had kunnen zien als

een disfunctioneren van justitie op het niveau van de relatie politie-parket, ook begrepen kan

worden als een machtsstrategie ontwikkeld door het parket in haar eigen logica. De slechte

Interviews en rondetafelconferenties

communicatie over strafrechtelijk beleid legt in de praktijk geen disfunctioneren bloot, maar

een wijze van functioneren, eigen aan het parket.

Hier moeten we opmerken dat, wanneer de politie geconfronteerd wordt met een gebrek aan

transparantie van het parket, zij ook haar eigen ‘grijze zones’ creëert. Ook zij geeft geen grote

openheid van zaken voor een aantal van haar eigen activiteiten, zeker wanneer zij een speci-

fieke behandeling van inbreuken bevoorrecht. Dit type van behandeling, die een exclusieve

politionele ondersteuning vereist, ontsnapt in grote mate aan de kennis van het parket.

a.2. De horizontale bronnen van het strafrechtelijk beleid

-Het informeel overleg: van variabele waarde volgens de politiediensten en magistraten

Het discours over het strafrechtelijk beleid ontstaat ook in het kader van het overleg tussen

politie en parket. Dit type overleg kan zich eerst realiseren bij gelegenheid van informele

ontmoetingen tussen politiemensen en magistraten die hun prioriteiten op tafel leggen in func-

tie van de logica en belangen van hun eigen instelling. Sommige politiediensten zien die in-

formele samenwerking met het parket als lonend. Het informeel overleg laat toe de eisen van

de politie te behandelen, actievormen te bespreken en het eens te raken over prioriteiten, hoe-

wel het ondenkbaar zou zijn de inhoud van die discussies in een omzendbrief te formaliseren:

“Ik heb hier een document met onze eisen. Het is een lijst van feiten die wij niet langer als

prioriteit zouden willen behandelen. Er is een gemeenschappelijke overdenking geweest rond

de feiten die we niet langer gerechtelijk zouden behandelen, en het parket heeft veranderingen

aangebracht. We hebben compromissen gevonden” (een zonechef). “ Wat kunt u doen, ge-

rechtelijke overheid, om de politie te ondersteunen en te dragen? Wij, politie, gaan zeggen:

“we zullen 2.000 uren inzetten voor dat soort controleacties, bijvoorbeeld, in de onderzoeken

naar autodiefstal”. Bent u daarmee akkoord, gerechtelijke overheid, om systematisch de in-

breuken die binnen die eerste prioriteit vallen te vervolgen? Ja? Nee? Nee, want het is geen

prioriteit voor u en dus zal het voor ons ook geen prioriteit zijn. We zijn er gezamenlijk mee

gestopt, maar dat zult u in geen enkele omzendbrief terugvinden, niet dromen! Dat is tussen

ons” (een zonechef).

Voor de meerderheid van de politiemensen is het normaal dat hun kennis van en nabijheid tot

het terrein van hen partners van de magistraten maakt in de samenstelling van een strafrechte-

lijk beleid: “Ik denk dat het goed is dat de procureur des Konings direct contact heeft met

mensen als wij die dagelijks de dossiers behandelen, dat hij naar hen luistert…” (een zon-

echef).

Toch, in bepaalde arrondissementen laat de staat van de interinstitutionele relaties niet – of

toch moeilijk – toe om enige samenwerking te overwegen. De politiediensten wijzen op het

feit dat “de magistratuur snel op haar paard zit als het over haar bevoegdheden gaat” (een

zonechef), menend dat het samenstellen van een vervolgingsbeleid enkel haar aangaat: “Ik

heb een brief gestuurd naar de procureur des Konings die hem informeerde dat wij een toe-

name van de diefstallen uit auto’s hadden, in meerdere wijken. Ik heb hem voorgesteld om

ons op dat probleem te concentreren. Hij heeft me nogal droog geantwoord dat het niet aan

mij was om hem te dicteren wat het strafrechtelijk beleid van zijn arrondissement moet zijn”

(een zonechef). Overigens moeten we opmerken dat het bestaan van een cultuur van infor-

meel overleg enkel door de politie genoemd wordt. De magistraten spreken vooral over for-

mele overlegmomenten. Men kan zich hier afvragen of het de magistraten zijn die het belang

van dat informeel overleg, en de impact van de politie erop, onderschatten, ofwel, integen-

Interviews en rondetafelconferenties

deel, dat het de politiediensten zijn die hun mogelijke invloed op de beslissingen van magi-

straten overschatten.

-Het formeel overleg: een relatief belang verbonden aan informele, al eerder bestaande, rela-

ties

De bijeenkomst van de politionele logica en die van het parket kan ook plaatsvinden ter gele-

genheid van formele en grootschalige vergaderingen. Zo werden ook, voor de politiehervor-

ming, ontmoetingen georganiseerd in het kader van het vijfhoeksoverleg. Men stelde daar een

gezamenlijke gedragslijn vast ten aanzien van het strafrechtelijk beleid, waardoor de ‘veilig-

heidscharters’ ontwikkeld konden worden. Op dat overleg waren de lokale autoriteiten van de

politie aanwezig en de verantwoordelijken van de politie op lokaal niveau. Dezelfde dyna-

miek wordt momenteel gebruikt in het kader van de politiehervorming, onder de naam van

‘zonale veiligheidsraden’. Deze zonale veiligheidsraden worden op verschillende manieren

gepercipieerd door de politiediensten, afhankelijk van het arrondissement waar ze werken. In

twee arrondissementen menen de politiemensen dat de officiële bijeenkomsten geen enkele

synergie voortbrengen, omdat elke aanwezige de neiging heeft om op zijn eigen mening te

hameren, en worden aangevoeld als verplichtingen en dus niet echt serieus genomen: “We

gaan er met lood in de schoenen naartoe, de procureur wil nooit akkoord gaan met de voor-

stellen die wij doen” (een zonechef). “De vergaderingen die georganiseerd worden op syste-

matische en officiële wijze bevatten niet voldoende de mensen die het beste op de hoogte zijn

van gerechtelijk werk. Daar zijn de korpschef en de procureur die, alhoewel ze interessante

zaken zeggen, niet de personen zijn die dagdagelijks dossiers behandelen” (een zonechef).

Integendeel, wanneer politiemensen zeggen dat ze voorstanders zijn van het opzetten zijn van

dat soort overlegmomenten, is dat meestal omdat die een interinstitutionele manier van com-

municeren toelaten, voor die verbanden die in informele sfeer al goed waren. Volgens die po-

litiemensen is de formalisatie van die contacten met het parket niet echt productief tenzij er al

eerdere minder formele contacten bestonden. In dat opzicht zien veel politiediensten een ver-

betering van de relatie tussen politie en parket sinds vele jaren. Een verandering in die cultuur

is volgens hen gestimuleerd door de zaak-Dutroux: “Men zag de magistraten niet genoeg. Het

was de oude cultuur. Ik geloof dat dat door de magistraten zelf kwam. Ik herinner me, in het

begin van mijn carrière, dat er geen sprake was van het bezoeken van een magistraat. Ze za-

ten in hun ivoren toren. Men moest goed nadenken: of je hem stoorde of niet. Hier in ons ar-

rondissement, zijn er veel jonge magistraten die na Dutroux gekomen zijn en die de politie

niet langer zien als hun uitvoerders. Maar als echte partners” (een zonechef).

De politie is dus in het algemeen sceptisch over de intrinsieke waarde van het formeel over-

leg. Dit reflecteert eerder de kwaliteit van de bestaande communicatie tussen politie en magi-

straten dan dat het ze verbetert. En als sommigen het waardevol vinden dat de zonale veilig-

heidsraden ingesteld worden zoals voorzien in de politiehervorming, toch zou dat op zijn

minst kunnen bijdragen aan het forceren van het contact. Maar de meerderheid gelooft niet

erg in de impact van dat soort hervorming, wanneer deze niet gepaard zou gaan met een wer-

kelijke cultuurverandering: “Het zijn niet de hervormingen die alles zullen veranderen. Er is

een hervorming van de mentaliteit nodig, wat veel tijd kan vragen” (een zonechef). Het scep-

ticisme van de politie wordt niet gedeeld door de geïnterviewde magistraten. Deze laatsten

bevestigen unaniem dat het het parket is die haar strafrechtelijk beleid bepaalt. Toch is het be-

langrijk om regelmatig platforms te organiseren over de recherche met de zonechefs om te

discussiëren over criminele fenomenen die in het arrondissement voorkomen, en om de re-

chercheprioriteiten te bespreken: “Het strafrechtelijk beleid, ja, men spreekt daarover met

Interviews en rondetafelconferenties

hen omdat men hen de keus wil geven. Ik denk dat men nog altijd niet goed beseft dat wij, op

niveau van het terrein, dat wij de keuzes moeten maken. We kunnen niet alles vervolgen, al-

tijd, maakt niet uit hoe dus moet men hen vragen inspanningen te doen binnen een specifiek

domein in functie van de evolutie van de criminaliteit” (een magistraat van een groot parket).

Volgens de magistraten is APA eveneens het resultaat van overleg en niet opgelegd van bo-

venaf, en dit in meer dan één arrondissement (rondetafelconferentie magistraten).

-De inbreng van de lokale autoriteiten in de logica van overleg

Een aantal politiemensen merken op dat de burgemeesters steeds meer aanwezig zijn en veel-

eisender worden bij het opzetten van een strafrechtelijk beleid op lokaal niveau. Meer dan

vroeger geven de lokale autoriteiten een andere richting aan bepaalde ideeën van het parket of

de politie, om zo hun eigen doelen te kunnen integreren: “Wanneer de politieman en de magi-

straat op een bepaald lokaal niveau overleggen, is het nog steeds niet de burgemeester die

100% op niveau van zijn gemeenschap zal discussiëren, want hij is meer dan ons bezorgd om

de reacties van zijn administratieve diensten die overigens minder en minder aarzelen om

hem van alles en nog wat te vragen” (een zonechef). “Bij ons komt de burgemeester steeds

weer af met vragen over verkeersveiligheid en netheid in de straten. Men moet er rekening

mee houden en dus heeft men bijvoorbeeld minder tijd voor de verdovende middelen” (een

zonechef).

-Het belang van een ‘relationele portefeuille’ en de opkomst van een ‘légitimité de proximité’

Onze resultaten op het terrein tonen aan dat de meest productieve ontmoetingen niet noodza-

kelijk diegene zijn die geformaliseerd zijn. Die constatering kan in perspectief geplaatst wor-

den met de thesis die Thoenig

ondersteunt, die stelt dat de meest effectieve samenwerking

het best tot uiting komt in het kader van vriendschap, wederzijds vertrouwen en gezelligheid.

Elk moet zijn netwerk van kennissen en vrienden met actoren van de andere instelling, ten

nutte maken. Dit noemt Thoenig (1994a) de extra-institutionele relationele portefeuille, wat

een goede indicator is van de capaciteit tot samenwerking binnen een gerechtelijk arrondis-

sement. Hoe meer dit netwerk gebruikt wordt, hoe meer de actoren afstand kunnen nemen van

de formele normen en meer soepelheid aan de dag kunnen leggen in de toepassing van die

normen. Dit vergemakkelijkt het wederzijds regelen en verbindt de partners. Wanneer de ma-

gistraat een dergelijke soepelheid aan de dag legt, verzekert hij zich van de dankbaarheid van

de politie en deze doet hetzelfde ten aanzien van de magistraat. Het begrijpen en rekening

houden met de eisen van de ander rechtvaardigt dat je van de ander hetzelfde verwacht.

De ontmoeting tussen politie en magistratuur stelt ook het probleem van het kruisen van hun

respectievelijke legitimiteiten. De magistraat baseert zijn legitimiteit op zijn institutionele,

wettelijke positie en de politie op haar nabijheid tot het criminele fenomeen. Van de kant van

de politie is er dan ook een vraag tot erkenning, omdat zij ervan uitgaan dat hun legitimiteit

van het terrein een grotere autonomie in hun beslissingen ten aanzien van het te voeren beleid

rechtvaardigt. Deze legitimiteit, die meer en meer bevestigd wordt, verklaart zonder twijfel

ook de belangrijkste rol die de lokale politieke autoriteit speelt in het vastleggen van de ge-

rechtelijke of administratieve prioriteiten. De burgemeester, meer aanwezig dan vroeger vol-

gens de politie, brengt de zorgen naar voren die de administratie naar zijn vermoeden heeft op

lokaal niveau. De duale relatie politie-parket wordt een triptiek politie-parket-lokale overheid

in het uitwerken van de prioriteiten van het strafrechtelijk beleid. Conventies worden moge-

Zie onder andere de bijdrage van V. Francis, A. Verhage, W. Vanhaverbeke: Conceptueel kader van de Auto-

nome Politionele Afhandeling.

Interviews en rondetafelconferenties

lijk. Meestal worden die conventies gemaakt onder het mom van een legitimiteit van nabij-

heid en ten nadele van het parket, die gezien wordt als de partij die verder van de realiteit en

van de zorgen van terrein staat.

a.3. De politionele bronnen

Het gebrek aan interinstitutionele communicatie, wat vaak door de politie beschreven werd,

leidt ertoe dat zij initiatieven nemen en ergens anders indicaties gaan zoeken van hetgeen hun

actie in het terrein dient te leiden. Met dat doel verzamelen zij informatie via opiniepeilingen

bij de bevolking om meer te weten over de problemen die de burgers op lokaal niveau bezig-

houden; in de nationale statistieken die toestaan de meer transversale problemen te ontdekken;

in de gegevens van de federale statistici (van de ex-APSD), welke gezien worden als indicato-

ren die aangeven wat de gerechtelijke autoriteiten op lokaal niveau interesseert; in de media

die aan een politie toestaan “de polsslag van de bevolking” te meten (een zonechef). Dus, hoe

meer een parket haar strafrechtelijk beleid geheim houdt, hoe meer de politie als eerste selec-

tieorgaan van inbreuken het risico loopt om zelf haar prioriteiten te stellen.

b. Een strafrechtelijk beleid dat ontstaat in de interactie politie-parket: actieregister

Het begrijpen van het ontstaan van een strafrechtelijk beleid, zoals ze op het terrein en in de

interactie tussen politie en parket ontwikkeld wordt, gaat langs twee wegen: ten eerste door de

analyse van de verschillende modaliteiten die inbreuken moeten behandelen en meer bepaald

deze die ontstaan op interinstitutioneel vlak; anderzijds door de analyse van het inrichtings-

proces van deze verschillende modaliteiten. Hoewel de politie formeel in principe het parket

per proces-verbaal moet informeren vanaf het moment dat een inbreuk geconstateerd wordt

zijn er verschillende modaliteiten gevonden in de praktijk die een uitzondering op die regel

vormen. Verkort proces-verbaal, het behandelen van de inbreuk op politioneel niveau en het

politiesepot zijn vormen van gerechtelijke informatieoverdracht die zich ontwikkelen op het

terrein, onder invloed van wederzijdse partijen.

b.1. Verkort proces-verbaal: vereenvoudigd proces-verbaal, handgeschreven proces-verbaal,

listing, politioneel register…

De inbreuken die als minder ernstig gezien worden of die niet opgehelderd kunnen worden bij

gebrek aan bewijzen, maken vaak het onderwerp uit van een ‘vereenvoudigd proces-verbaal’

of een ‘handgeschreven proces-verbaal’, waarin slechts een synthese van hetgeen gebeurd is

wordt opgenomen

. Het spoor van dat soort ‘minder ernstige’ inbreuken wordt bewaard om

twee redenen. Het belangrijkste doel is eerst om een informatie te registreren die later eventu-

eel nuttig kan zijn, bijvoorbeeld wanneer er nieuwe elementen naar voren zouden komen. Het

vereenvoudigd proces-verbaal laat bovendien de benadeelde partijen toe om een PV-nummer

aan hun verzekeringsmaatschappij te geven: “Enkel al om beschadigingen te melden, vragen

de verzekeringsmaatschappijen om klacht in te dienen enkel om een PV-nummer te hebben”

(een officier van gerechtelijke politie, APA-verantwoordelijke). De magistraten bevestigen

dat het bestaan van dat soort ‘samenvattende’ processen-verbaal verbonden is aan de afwe-

zigheid van ernst in dat soort zaken. Wanneer zij zorg uiten voor het behouden van de infor-

Opmerking: het principe van onmiddellijke overdracht van informatie werd wel gerelativeerd door verschil-

lende arresten van het Hof van Cassatie. Zie Ch. Guillain: De juridische principes toegepast op de autonome po-

litionele afhandeling.

Het vereenvoudigd proces-verbaal wordt onder andere toegepast voor verdovende middelen volgens de richt-

lijn van het College van Procureurs-generaal en de Minister van Justitie van 7 mei 1998.

Interviews en rondetafelconferenties

matie in het geval dat het enig nut zou kunnen hebben, wordt vastgesteld dat bepaalde feiten

automatisch geseponeerd worden en erkennen zij dat het opstellen van een regulier proces-

verbaal vervelend en overbodig kan lijken voor de gerechtelijke actoren. De politie verliest

dan kostbare tijd door het opstellen van een PV terwijl het parket er ook bij verliest omdat zij

zaken moet behandelen die toch nooit succes hebben: “De politiediensten hebben soms de

neiging om , voor zaken die niet veel belang hebben in het kader van de openbare veiligheid

en het gerechtelijk optreden, om processen-verbaal op te stellen die extreem volledig zijn,

zelfs volumineus. Men verhoort drie, vier personen. Zij noemen dat vaak ‘verschillende bur-

gers’ (…) Het risico in dat soort zaken is dat gesignaleerd wordt dat er een verschillende

burgerlijke zaak is. Dat interesseert ons niet erg” (een magistraat van een klein parket).

In het algemeen worden de samenvattende processen-verbaal bij de politiediensten bewaard.

In sommige arrondissementen wordt regelmatig een listing van vereenvoudigde processen-

verbaal naar de parketten gestuurd door de politie. Die praktijk is niet systematisch, omdat het

behandelen van die listing een relatief zware praktijk is, zeker wanneer het juiste informatica-

systeem niet altijd aanwezig is: “De Vlaamse collega’s zeiden mij dat de listing relatief zwaar

is, en dat er een performant informaticaproduct nodig is om dat te verwerken. En dat is het

een beetje waarom ik twijfel om het bij ons te implementeren: de informatica is niet op maat,

dat zal de zaken niet vereenvoudigen, dat zal het zwaarder maken” (een magistraat van een

groot parket).

In één arrondissement, tot slot, wordt het parket niet systematisch geïnformeerd over het be-

staan van deze processen-verbaal. De feiten worden in een register ingeschreven dat bijge-

houden wordt op het niveau van de politiediensten, met een referentienummer: “Voor de fei-

ten die het parket niet kan uitspitten, maken we een PV op dat we bijhouden. Deze feiten heb-

ben een PV-nummer, wat wil zeggen dat we het aanvankelijk PV terugzoeken wanneer we de

dader aantreffen, bijvoorbeeld in het geval van graffiti. (…) Het zit in de computer, maar in

het programma heeft dit PV het etiket: ‘niet doorgestuurd’. Op dat moment veranderen we dit

label en nemen we het PV opnieuw in behandeling. En op het moment dat we de dader of an-

dere elementen vinden, zoeken we dus dat nummer opnieuw op en veranderen we het statuut

van dit PV. Van ‘niet doorgestuurd’ naar ‘in behandeling’. We trekken het PV naar ons toe,

we heractiveren het” (een OGP, APA-verantwoordelijke).

Deze vereenvoudigde behandelingsmodaliteiten van sommige inbreuken worden door de poli-

tierespondenten beschouwd als een vorm van automatisch sepot op politioneel niveau: “Het

parket laat toe dat wanneer de politie ter plaatse gaat voor de vaststelling van een gering feit

dat ze enkel een vereenvoudigd proces-verbaal opmaakt in plaats van het uitbrengen van een

rapport en het opstellen van een echt proces-verbaal waaraan sowieso geen enkel gevolg zal

gegeven worden op het niveau van het parket” (een OGP, APA-verantwoordelijke). Volgens

de politiemensen is dit soort van behandeling uiteraard zeer interessant voor het parket dat op

deze manier een deel van de geschillen weerhouden weet op niveau van de politie voor zover

deze niet ernstig zijn. Deze dispositieven van het weerhouden van processen-verbaal op het

politionele niveau roepen onmiddellijk de vraag van de effectiviteit van de controle op de in-

houd van de PV’s: “Als de vereenvoudigde processen-verbaal (op het politionele niveau) op

een CD-rom (…) of diskettes blijven, waar is dan de controle?” (een magistraat van een klein

parket).

b.2. Inbreuken behandeld op het niveau van de politie: de plaatselijke bemiddeling of een ge-

controleerd politiesepot

Interviews en rondetafelconferenties

Een ander interinstitutioneel knutselwerk werd geïdentificeerd in minstens twee arrondisse-

menten. Het gaat over de plaatselijke bemiddeling. Deze bestaat erin dat men de dader van

een inbreuk voorstelt om zijn dossier te seponeren in het stadium van de procedure op politie-

niveau – wat dus betekent dat zijn PV niet doorgestuurd wordt naar het parket – op voorwaar-

de dat hij de hem ten laste gelegde feiten bekent en dat hij aanvaardt de schade aan het slacht-

offer, als er één is, te herstellen: “Op dat moment seponeren we op het niveau van de politie-

diensten; we zenden het PV niet door en elke vervolging blijft achterwege” (een zonechef).

Dit dispositief werd ingesteld in akkoord met en onder controle van het parket. De betreffende

inbreuken mogen nooit complex zijn en mogen niet onder de bevoegdheid van een onder-

zoeksrechter vallen. Het gaat dus in zekere zin om een politiesepot onder voorwaarden en on-

der controle van een magistraat: “Deze zaak werd natuurlijk besproken met het parket – bij-

voorbeeld de manier waarop we hen dienen te zeggen dat de dader niet akkoord gaat en dat

een magistraat het dossier op zijn niveau moet oppakken” (een zonechef).

Van de zijde van de magistraten groeit de interesse voor de plaatselijke bemiddeling: “Men

ontvangt een PV: men scheldt elkaar uit omdat de haag te hoog is, omdat de bal van de buur-

jongens te vaak in hun tuin belandt, omdat de ander te veel lawaai maakt of dergelijke. Dan

zeg ik: ‘We zijn slecht in dergelijke zaken, we zijn niet op het terrein; strafrechtelijk gezien

zijn deze dossiers niets waard’. Men moet tot andere conflictoplossingen overgaan in derge-

lijke gevallen” (een magistraat van een groot parket).

b.3. Het politiesepot

Het gaat hier over een politiepraktijk die als gevolg heeft dat het parket niet geïnformeerd is

over het bestaan van een inbreuk, ofwel omdat de politie beslist geen proces-verbaal op te

starten, ofwel omdat de politie besluit het aanvankelijk PV niet door te sturen naar het parket.

Deze soort van behandelingsmodaliteiten is, volgens de meeste politierespondenten, werke-

lijkheid. Het fenomeen ‘politiesepot’ wordt trouwens reeds geruime tijd vermeld in weten-

schappelijke literatuur met betrekking tot politiepraktijken (Monjardet, 1996; Lévy, 1987;

Bernat de Celis, 1993; Reiner, 1993; etc.). Dit houdt een manier van selecteren van inbreuken

in temeer daar het geheel van taken dat men dient te vervullen veel groter is dan de capaciteit

van de politie (Monjardet, 1996, 38). Men moet een schifting doorvoeren: “Vorig jaar nog

hebben wij zaken geklasseerd. Het parket was niet op de hoogte. Ik – en bij mijn collega’s is

dat hetzelfde – kan u zeggen dat ik een lade had van bijna een meter hoog die gevuld was met

rapporten van agenten, PV’s waaraan men begonnen was en die nooit doorgestuurd geweest

zijn. Deze werden geklasseerd wegens gebrek aan tijd” (een OGP, APA-verantwoordelijke).

Men kan denken dat het politiesepot een voorwaarde is voor het goed functioneren van de po-

litie als instituut, maar ook dat het deelneemt aan de ontlasting van gerechtelijk systeem in

zijn geheel – denk maar aan de afhankelijkheidsverbanden die er bestaan tussen de verschil-

lende instanties van het systeem (politie-parket-rechter ten gronde): “Als we alles verbalise-

ren, dan kan men op het parket niet meer volgen. Zij hebben reeds veel dossiers die mogelijk

nutteloos zijn” (een OGP, APA-verantwoordelijke). Volgens de politierespondenten komen

deze praktijken de magistraten goed uit want “zij verkiezen vaak niets te weten wanneer wij

de ogen sluiten voor kleine delinquenten” (een OGP, APA-verantwoordelijke).

2.2.2. Gevolgen van de formalisering van APA op de relaties tussen politie en parket

Interviews en rondetafelconferenties

Dit deel heeft directer betrekking op de impact die APA zou kunnen hebben op de relaties

tussen de politie en het parket, namelijk op de communicatie tussen deze twee instanties (a),

de invloed van APA op het gevolg van de gerechtelijk actie (b) of op de andere modaliteiten

van behandelen van politionele informatie (c).

a. Impact van APA op de communicatie tussen de politie en het parket

a.1. Impact van APA op de transparantie van het parket

APA-verkeer en het vooruitzicht van APA-correctioneel hebben, volgens de politieresponden-

ten, de aard van de communicatie tussen de politiediensten en de parketten niet fundamenteel

gewijzigd. De praktijken van deze laatste zouden niet transparanter geworden zijn dan voor-

heen: “Ik denk dat APA zich beperkt tot een omzendbrief die men ontvangt. Men had contact

kunnen hebben met een verantwoordelijke van het parket om een beetje te zien in welke rich-

ting men wil dat dat gaat. Omdat we nu simpelweg een nota hebben die zegt: ‘We zullen dat

zo doen’, zonder te weten waarom” (een OGP, APA-verantwoordelijke).

Waar de contacten zich soms vermenigvuldigd hebben, is het vooral om technische informatie

met betrekking tot de toepassingsmodaliteiten van APA te verkrijgen of door te spelen.

a.2. Impact van APA op de verantwoordelijkheden van de actoren

-Een verplaatsing van verantwoordelijkheden: werkelijkheid of ‘zand in de ogen’?

Aangezien APA enkel verkeerszaken betreft, lijkt het vanzelfsprekend dat het administratieve

karakter ervan geen verplaatsing van verantwoordelijkheden met zich meebrengt. De te ne-

men beslissingen vragen in feite geen enkele interpretatie op politioneel niveau: “Wat doet

een officier wanneer een APA-dossier met betrekking tot verkeer bij hem toekomt? Het is een-

voudig, dat werkt als een machine, niets meer. De taken zijn voor de hand liggend. Hij doet

systematisch de taken die hij moet vervullen. Zijn er getuigen? Indien wel, verhoort men de-

ze… en dan typt men het PV uit en zendt men het door. Men wacht tot het terugkeert en wan-

neer het klaar is, is er niets meer te doen. Het dossier is compleet en men zendt het door naar

het parket. Men moet enkel de termijnen respecteren. Men zou kunnen zeggen dat dit louter

administratief is, niet?” (een OGP, APA-verantwoordelijke).

Wat APA-correctioneel betreft daarentegen, verwacht de meerderheid van de politiemensen

dat dit nieuwe dispositief gepaard zal gaan met een betere communicatie van de kant van het

parket. De politieagent zal meer aangesproken worden op zijn verantwoordelijkheden omdat

hij onmiskenbaar delicatere beslissingen zal moeten nemen dan wanneer het over APA-

verkeer gaat: “We zullen moeten interpreteren, oordelen en beslissen of deze of gene onder-

zoeksdaad noodzakelijk, nuttig of onmisbaar is. Ok, nu weet men wanneer men verantwoorde-

lijke is, dat men zijn verantwoordelijkheden moet dragen. Maar als het voorvalt dat we een

dossier naar het parket sturen waarin wij het niet noodzakelijk geacht hebben deze of gene

onderzoeksdaad te stellen en dat het parket het tegenovergestelde denkt en ons vraagt waar-

om we een bepaalde daad niet gesteld hebben, dan zullen we ons moeten verantwoorden. Dat

is een nieuwe soort verantwoordelijkheid” (een OGP, APA-verantwoordelijke).

Deze voorzienbare groei van de politionele verantwoordelijkheden in de behandeling van

APA-correctioneel is een gedachte die gedeeld wordt door de magistraten. Zij zien bovendien

soms een element van motivatie voor de politiemensen. Dit discours over de verantwoorde-

lijkheden wordt direct gerelativeerd door bepaalde politiemensen die dit afdoen als het strooi-

Interviews en rondetafelconferenties

en van zand in hun ogen met de bedoeling de werkverschuiving gemakkelijker te doen aan-

vaarden: “Dat is crème fraîche” (rondetafelconferentie met de politie).

-De nostalgie naar de Officier bij het Openbaar Ministerie

Vaak roepen de magistraten, wanneer de vraag van de verantwoordelijkheden van de politie-

agenten opgeworpen wordt, het beeld van de oude officier bij het Openbaar Ministerie weer

op. Deze actor beschikte bij volmacht over de bevoegdheid om het openbaar optreden te ver-

zekeren

. Het ging in het merendeel van de gevallen om politieambtenaren gespecialiseerd in

verkeerszaken, met een zeer grote kennis van het terrein, die zetelden op de plaats van de ma-

gistraten. Degenen die deze figuur gekend hebben, vinden het jammer dat deze verdwenen is

en pleiten voor de terugkeer ervan: “Zij waren gespecialiseerd. Zij beschikten bij volmacht –

van een KB en niet van een simpele volmacht van de procureur des Konings aan één persoon

– over de bevoegdheid om het openbaar optreden te verzekeren in dossiers van verkeerszaken

en zij aanvaardden ook de verantwoordelijkheid van de terechtzittingen en de eventuele ver-

volgingen. (…) Als men dit systeem terug op punt zou zetten, dan geloof ik dat in zijn geheel

bekeken alles zou vergemakkelijken” (een magistraat van een klein parket).

Het verdwijnen van de officier van het Openbaar Ministerie, die in staat was het beleid van

het parket te kennen, wordt eveneens betreurd aan politionele zijde omdat hij de link uitmaak-

te die heden ten dage vaak blijkt te ontbreken. Zoals sommige leden van de parketten, dringen

zij aan op het herstellen van een verbindingsofficier; men vraagt zich tegelijkertijd af waarom

deze functie werd geschrapt: “met APA vindt men het warm water opnieuw uit” (rondetafel-

conferentie politie). Een verbindingsofficier die goed geïnformeerd is, zou de politie toelaten

om ten volle de verschuiving van verantwoordelijkheden ten gevolge van APA te dragen: “Er

zou een persoon moeten zijn die in een vroeger stadium beslissingen kan nemen. Het is te

zeggen dat het mij tegen staat dat ik mijn mensen doe werken in de wetenschap dat het dos-

sier zal geseponeerd worden. Ik wil gedekt zijn wanneer ik hen zeg dat een bepaald dossier in

de prullenmand mag verdwijnen! Ik denk dat hoe vroeger in het gerechtelijk traject er iemand

is die bekwaam is om beslissingen te nemen, hoe beter dat zou zijn. Men zou zich zelfs een

functie of een dienst kunnen indenken die men dan hulpsubstituut of zo zou kunnen noemen;

deze zou dan de bevoegdheid hebben om beslissingen te nemen en zou 24 uur op 24 politie-

ambtenaar zijn. Tot op zekere hoogte lijkt dit zelfs evident. Men zou deze persoon kunnen con-

tacteren om te weten hoe men een zaak dient aan te pakken – alsof deze persoon een substi-

tuut zou zijn” (een OGP, APA-verantwoordelijke).

-De controle op de politionele activiteit

De verplaatsing van verantwoordelijkheden die de opstart van APA-correctioneel met zich

meebrengt, laat een mogelijk tekort in termen van controle op de politionele activiteit door het

parket voorzien. Een dergelijk verlies van controle is niet wenselijk volgens het merendeel

van de magistraten, zelfs niet volgens een deel van de politierespondenten. Niettemin wordt

deze oplossing in de grote parketten, door beide types actoren, momenteel beschouwd als het

enige denkbare middel om verpletterende gerechtelijke geschillen aan te kunnen: “Het is

waar dat dit onlogisch kan lijken omdat de wet-Franchimont voor de eerste maal stipuleert

dat het de procureur des Konings is die verantwoordelijk is voor het onderzoek en hier (met

APA) delegeert men onze verantwoordelijkheid voor onbepaalde tijd. In het begin vond ik dat

Het ging om een politieofficier speciaal afgevaardigd met dit doel: KB van 28 maart 1968 met betrekking tot

de te vervullen voorwaarden om beschouwd te worden als lid van het personeel ter beschikking gesteld van de

officier bij het Openbaar Ministerie bij de politierechtbank, M.B., 04 april 1968.

Interviews en rondetafelconferenties

enigszins choquerend. Ik zei tegen mezelf: ‘Eindelijk neemt de wetgever de moeite om de rol

van de Procureur des Konings in het gerechtelijk onderzoek te preciseren; men zegt duidelijk

dat hij de verantwoordelijke is, de leider van het onderzoek’. En toch haast men zich om onze

bevoegdheden te delegeren naar iemand anders. Dat stoorde me destijds enigszins, dat cho-

queerde me een beetje en ik zei: ‘Ik ben tegenstander van APA omdat dit net tot stand komt op

een moment dat men vastlegt dat de procureur de leiding heeft over het onderzoek. Het is on-

logisch om er zich op dat moment van te ontdoen. Onlogisch, maar er is geen enkele manier

om het anders te doen” (een magistraat van een klein parket).

Is er geen enkele manier om het anders aan te pakken? Dat is niet zeker, want een alternatief

zou kunnen zijn om de administratieve diensten van de parketten te versterken, eerder dan de

politiediensten te versterken: “Dat was hetgeen ik destijds gezegd heb, dat is hetgeen ik zou

verkozen hebben, eerder dan belangrijke politionele hoofdkwartieren in elke politiezone. Men

versterkt het administratief personeel van de parketten en dat zou ons toelaten om zelf te doen

wat men momenteel verlangt van de politiediensten. Men moet inderdaad bekennen dat we

het personeel niet hebben om dat te doen. APA is dus het enige alternatief in de huidige mate-

riële situatie” (dezelfde magistraat).

b. Gevolg van APA op de uitkomst van het gerechtelijk optreden

APA heeft, zowel volgens de magistraten als volgens de politiemensen die het uitvoeren, een

positieve invloed op de snelheid van behandelen van de dossiers. Men kan zich evenwel af-

vragen in hoeverre het werk, op autonome wijze uitgevoerd door de politieagent, de beslissing

van de magistraat zal beïnvloeden. Zal deze laatste niet eerder geneigd zijn te vervolgen wan-

neer hij geconfronteerd wordt met een dossier waarin een politiefunctionaris veel geïnves-

teerd heeft en waarin eventueel de overtuiging van de politieagent dat hij zou moeten vervol-

gen, doorschemert? De ondervraagde politiemensen zijn op dit punt verdeeld. Voor de ene

groep is het duidelijk dat de kwaliteit van hun werk niet determinerend is voor het al dan niet

opstarten van de vervolging en dat dit niet zo zou moeten zijn ook: “Naar mijn mening heeft

dat niets met elkaar te maken. Een dossier dat goed ineen steekt, kan evenzeer aanleiding ge-

ven voor een sepot juist omdat het de noodzakelijke elementen ervoor bevat. Wij behandelen

de dossiers. Wij waken erover dat het compleet is. Wij zenden het door. Maar wij geven geen

enkele mening over het gevolg dat er moet aan gegeven worden. Dat is niet onze taak” (een

OGP, APA-verantwoordelijke).

Voor de andere groep daarentegen, is het denkbaar dat de magistraat enige terughoudendheid

heeft om te seponeren uit respect voor het gepresteerde werk: “Het zou kunnen dat dit ge-

beurt. Men kan begrijpen dat de magistraat onder de indruk zou zijn van het werk of dat hij

wenst te vervolgen omdat hij vindt dat hij rekening moet houden met het werk van de politie.

Ja, dat is mogelijk. Ik zou zelfs zeggen dat dit menselijk is” (een zonechef).

Voor het merendeel van de magistraten zal APA geen invloed hebben op het gevolg van een

dossier omdat dit gelinkt is aan andere criteria, zoals de prioriteiten van het parket of de voor-

uitzichten van een gerechtelijk gevolg voor het dossier: “Het is niet de tijd die men eraan ge-

spendeerd heeft die bepaalt of we vervolgen of niet. Er zijn zaken die we systematisch vervol-

gen. Dronkenschap achter het stuur, vluchtmisdrijven, afwezigheid van verzekering…” (een

magistraat van een groot parket).

“Zelfs als de politieagent goed gewerkt heeft maar er blijft nog steeds twijfel, dan zal de ma-

gistraat het risico niet lopen om te dagvaarden wanneer er een kans bestaat op vrijspraak”

(een magistraat van een klein parket).

Interviews en rondetafelconferenties

Enkel de magistraat van een klein parket toont zich voorzichtiger en hij deelt voor een stuk de

mening van bepaalde politiemensen door de mogelijke invloed van het gerealiseerde politio-

nele werk binnen APA op de gerechtelijke beslissing te onderlijnen. Deze mening staat geïso-

leerd van de andere magistraten. Niettemin ziet deze magistraat een risico in het sterk linken

van de magistraten aan een dispositief dat ze zelf ingesteld hebben en in het indirect toenemen

van het gewicht van de politie in de bepaling van de prioriteiten van het strafrechtelijk beleid:

“Ik denk dat men riskeert onder de indruk te zijn van de hoeveelheid werk dat uitgevoerd

werd. Het is een normale menselijke reactie dat men zegt: ‘Zal ik een sepotbeslissing nemen?

Is deze volledig gerechtvaardigd, zelfs als de zware investering van de politiedienst of van

zijn leden hiermee genegeerd wordt? (…) Daar bevindt zich uiteraard het gevaar. (…) Als

een dergelijke attitude zou gegeneraliseerd worden – als bijvoorbeeld de politiedienst zou be-

slissen in welk delicttype maximaal zou geïnvesteerd worden, zou men terechtkomen bij een

situatie waarbij het de facto de politiedienst is die het strafrechtelijk beleid bepaalt. Dat zou

volgens mijn gevoel niet normaal zijn omdat elkeen in de organisatie van onze samenleving

een eigen rol te vervullen heeft” (een magistraat van een klein parket).

c. Gevolgen van APA op de afhandelingsmodaliteiten van de andere inbreuken

c.1. Vraag naar compensatie

Het politionele discours met betrekking tot de verplaatsing van de werklast van het parket

naar de politie wordt vaak vergezeld van een vraag naar compensatie. Met andere woorden,

als men met APA de politie overbelast aan de ene kant, moet men hen ontlasten aan de andere

kant door bijvoorbeeld een aantal inbreuken op een vereenvoudigde manier te laten afhande-

len. De politie laat het overigens niet na te pogen de balans in evenwicht te brengen, op ge-

vaar af op de vingers getikt te worden: “Voor ons is APA een ‘deal’. Wij willen ofwel PV’s

die we niet dienen door te sturen, ofwel vereenvoudigde PV’s” (een OGP, APA-

verantwoordelijke).

“Ik wil APA zeker en vast toepassen voor bepaalde materies, maar dan wil ik wel dat men me

de mogelijkheid biedt meer vereenvoudigde PV’s op te stellen of zelf bepaalde zaken zonder

gevolg te klasseren in andere materies” (een zonechef). “Sinds men (het parket) APA-verkeer

heeft opgelegd, hebben wij bij wijze van compensatie discreet bepaalde inbreuken op de VPV-

lijst opgenomen terwijl ze daar eigenlijk niet thuishoren. Het parket heeft niks gezegd. Dus

zijn wij doorgegaan met andere inbreuken, maar toen heeft de griffier gereageerd: men had

er ook slagen en verwondingen tussen geplaatst…Dat was teveel” (een OGP, APA-

verantwoordelijke).

De meerderheid van de ondervraagde magistraten gaan ermee akkoord de VPV’s te beschou-

wen als een compensatie voor het extra werk dat APA met zich meebrengt: “omdat we van de

politieagenten uiteraard een inspanning vragen. Wanneer we hen vragen bepaalde zaken in

APA af te handelen, moeten ze zelf ook nog een hele serie taken vervullen. Zij moeten een on-

derzoek coördineren dat normaal gezien door het parket gecoördineerd wordt. Zij doen wat

wij vroeger deden. Het is normaal dat wij hen toelaten een aantal zaken te vereenvoudigen

bijvoorbeeld en dus vereenvoudigde processen-verbaal op te stellen” (een magistraat van een

groot parket).

Het vereenvoudigd PV is dus vaak het gevolg van APA, waarbij het beschouwd wordt als een

antwoord op de werkoverlast. Dat verklaart ongetwijfeld dat waar de politiemensen vragende

Interviews en rondetafelconferenties

partij zijn, bepaalde magistraten daarentegen ertoe neigen deze tendens te willen afremmen:

“We hebben er nog niet zo lang geleden met de procureur over gediscussieerd. Ik heb toen

tegen mezelf gezegd: ‘Dit zou wel eens een goed moment kunnen zijn om de deal een beetje te

herzien’. Waarom niet meer vereenvoudigde PV’s? De procureur heeft toen gezegd: ‘Niet te

rap gaan’. Maar hij is toen toch beginnen nadenken” (een zonechef).

De gevraagde compensaties geven in elk geval blijk van een mogelijke verandering van de

politionele actie op het terrein. Inderdaad, de nieuwe dispositieven (samenvattende of uitge-

stelde PV’s aan de ene kant, APA en gewoon PV aan de andere kant) brengen een nieuwe or-

de in de prioriteiten aan. Bepaalde magistraten zijn zich daar van bewust en merken op dat,

als de keuze om een delict in VPV af te handelen door de politie gemaakt wordt, dat de politie

de facto dan ook gedeeltelijk de macht heeft om het gerechtelijk optreden te bepalen.

c.2. Een heroriëntatie van het optreden van het parket naar de zwaardere delicten?

Een aantal politieagenten stellen dat ze het gevoel hebben dat “de magistraten de interessante

zaken voor zichzelf reserveren en de politieagenten de kleine delinquenten overhouden” (een

OGP, APA-verantwoordelijke). Deze politionele beschouwing lijkt overeen te komen met de

hoop van bepaalde magistraten. Deze hopen – dankzij de verkregen tijdswinst – zich te kun-

nen toeleggen op “de belangrijkste criminaliteit, hetzij in verkeerszaken, hetzij in een andere

materie; want als een dossier op zitting komt na vijf jaar, is het de moeite niet meer. Dan

kunnen we het evengoed onmiddellijk in de bak gooien” (een magistraat van een groot par-

ket).

Het is echter niet zeker dat de tijdswinst het werkelijk zal toelaten aan de magistraten om

meer tijd te wijden aan belangrijke dossiers. Misschien zullen ze enkel een klein beetje meer

tijd hebben om de massa gewone dossiers te behandelen.

3. De autonome politionele afhandeling en de controle van de politionele activiteit

De gerechtelijke fase die het vonnis voorafgaat berust in grote mate op de ‘verplichte samen-

werking’ (Mouhanna en Ackermann, 1995, 137) tussen deze twee instituties die elk hun eigen

logica hebben. Elk heeft zijn eigen doelen, zijn eigen gedwongenheden en zijn eigen regels.

Hoe komen de leden van deze twee instituties tot samenwerking? Deze vraag roept andere

vragen op die te maken hebben met de autonomie van de actoren en met hun controlerelaties.

Hoe en in welke mate leiden en controleren de magistraten het gerechtelijk werk van de poli-

tieagenten? Halen deze laatsten, tengevolge van de interinstitutionele machtsspelletjes, geen

voordeel uit hun bewegingsvrijheid om hun standpunten te valoriseren?

3.1. Het officiële discours: APA is verenigbaar met de bevoegdheid van leiding en controle

van het parket

De overdracht van informatie door de politiediensten binnen relatief korte termijnen is één

van de middelen voor de procureur om zijn toezichts- en controlemacht uit te oefenen. Voor

zover hij de overdracht van informatie binnen een termijn organiseert – want de PV’s komen

(in principe) op het parket na een verloop van tijd – werpt APA hier uiteraard vragen op. Staat

dit nog steeds een reële controle van de politionele activiteit door het parket toe?

Volgens procureur-generaal Schins is APA niet in strijd met het principe van de controle over

het onderzoek door het Openbaar Ministerie: “De parketmagistraat behoudt immers het vol-

Interviews en rondetafelconferenties

ledig toezicht op de dossiers die overeenkomstig de door mij ingevoerde methode van afhan-

deling worden onderzocht. Zo wordt in elk parket een ervaren magistraat aangeduid die als

contact persoon fungeert door de APA-verantwoordelijken bij de politiediensten. Die magi-

straat neemt de algemene leiding over van de werking van een systeem en oefent toezicht uit

op het goede verloop ervan. Hij waakt er tevens over dat er in het APA-systeem geen onder-

zoeken worden verricht die onmiddellijk de leiding van een parketmagistraat vereisten. Het

Openbaar Ministerie krijgt kennis van de komende APA-onderzoeken door het toesturen van

maandelijkse listings van de in onderzoek zijnde zaken (...). Het Openbaar Ministerie kan op

elk ogenblik het dossier naar zich toe trekken, aanvullende opdrachten, verlenen of desgeval-

lend een andere politiedienst met het dossier gelasten” (Schins, 1997, 43-44).

3.2. Het politionele standpunt: een beperkt risico van de autonomie

Voor het merendeel van de politiemensen houdt de hen door APA toegekende autonomie

geen gevaar in wat betreft de controle over de politionele activiteiten. Meerdere elementen

worden naar voren geschoven:

- De bestaande controles zouden voldoende en efficiënt zijn. De politiemensen duiden

verschillende vormen van controle aan: de interne controle uitgeoefend door de hi-

erarchie, de externe controle die kan uitgevoerd worden door het comité P, de controle

van de algemene inspectie van de politiediensten en tenslotte de controle van de magi-

straat die steeds een recht van toezicht heeft.

- Wat de huidige controle van het parket betreft, duiden verschillende politieagenten er-

op dat deze controle reeds een zeer relatief karakter heeft omdat de opvolging van de

dossiers vaak a posteriori gebeurt. Wat meer is, het parket maakt ook beoordelings-

fouten bij de opvolging van dossiers; volgens sommigen zelfs meer dan de politie,

omwille van hun afstand tot het terrein.

- Bovendien is voor de meerderheid van de politierespondenten de vraag met betrekking

tot een verlies van controle ten gevolge van een grotere autonomie niet pertinent. APA

zou niet zozeer de autonomie doen toenemen maar wel de verantwoordelijkheden van

de politieagent: “Autonomie? Niet voor ons. We voelen het helemaal niet zo aan. Ik

heb zin om te zeggen dat het een mooi woord is om de verplaatsing van de werklast te

omschrijven. Autonomie in administratieve behandeling, dat stelt niet veel voor. In fei-

te ben ik enkel autonoom in het zetten van mijn stempel en daar houdt het mee op. En

als we ooit zaken van gemeen recht in APA zullen moeten behandelen, dan weet ik ze-

ker dat we niet autonomer zullen zijn, integendeel ik ben zeker dat we dan verant-

woordelijker zullen zijn” (een OGP, APA-verantwoordelijke).

In de veronderstelling dat APA-correctioneel een grotere vrijheid van handelen voor de poli-

tieagenten met zich meebrengt, moet men dan schrik hebben voor misbruiken? De politieres-

pondenten reageren verdeeld. Voor de ene groep gaat het vooral over het vertrouwen stellen

in de capaciteiten van de politie om zichzelf te controleren. Het lijkt aangewezen meer ver-

antwoordelijkheden te geven aan de politie: “Men kan zeer ver gaan; wij zijn competent, wij

zijn er klaar voor” (een zonechef). Voor anderen zijn de risico’s op misbruiken reëel, in het

bijzonder bij APA-correctioneel. Het APA-systeem zou een gevaar kunnen inhouden omdat

het filtersysteem van de inbreuken die in aanmerking komen voor APA niet correct functio-

neert. Bepaalde zware delicten, die vragen om de rechtswaarborgen, zouden kunnen behan-

deld worden door de politie zonder dat het parket op de hoogte gesteld wordt. Dit is zeker niet

wenselijk: “Elk heeft zijn plaats in het systeem. De politieagent is er om onderzoek te doen

onder de bevoegdheid van een magistraat – dat is de filosofie van de wet” (een zonechef).

Interviews en rondetafelconferenties

3.3. Het standpunt van de magistraten: tussen het verlangen om te delegeren en de wil om de

controle te behouden

Het onderwerp van de politionele autonomie roept bij de magistraten diverse reacties op: de

autonomie raakt aan de kennis van de feiten (3.3.1.), aan de controle over de daden gesteld

door de politieagent in het kader van APA-dossiers (3.3.2.), of dat de autonomie betrekking

heeft op het respecteren van termijnen waarbinnen de dossiers behandeld worden (3.3.3.).

3.3.1. De bezorgdheid om vlug op de hoogte gesteld te worden

Wat betreft het kennis nemen van de feiten zijn er diverse gevoelige punten. Een magistraat

van een klein parket die ervan overtuigd is “dat men voor hem niets verborgen kan houden”

stelt echter onmiddellijk “dat dit nooit uit te sluiten valt”. De politie die de informatie verza-

melt, zal uiteraard ook deze zijn die in eerste instantie zal beslissen over de distributie ervan.

Maar de tijden zijn veranderd… Dezelfde magistraat herinnert aan de positieve invloed van

de zaak-Dutroux op de communicatie van informatie door de politie: “Nu stel ik vast dat er

een bezorgdheid is om me op de hoogte te houden van alles wat er gebeurt, van alle informa-

tie die de politie ter beschikking heeft”. Bepaalde magistraten beschouwen het als noodzake-

lijk dat zij onmiddellijk en volledig worden geïnformeerd van de feiten die plaats vinden op

hun grondgebied – zelfs al zijn de dossiers behandeld in APA. Voor hen voldoet het doorstu-

ren van de eerste pagina van het PV met de melding dat het om een APA-dossier gaat niet aan

deze vraag om informatie. Deze procureurs eisen dat men het aanvankelijk PV doorstuurt. Zij

hopen op deze manier hun functie beter te kunnen uitoefenen.

Voor bepaalde magistraten is de informatie ook van belang voor de dienstverlening die zij

willen bieden aan derden, zoals verzekeringsmaatschappijen en burgerlijke partijen. Hoe kan

men de vragen van derden beantwoorden wanneer de dossiers niet geopend zijn en dus niet te

identificeren? Moeten deze vragen onbeantwoord blijven in afwachting van de terugkeer van

het APA-proces-verbaal? Het met uitstel doorsturen van de aanvankelijke PV’s vertraagt de

onmiddellijke regulering door de verzekeringsmaatschappijen, “wat helemaal niet in het be-

lang is van een snelle of normale justitie (…)” (een magistraat van een klein parket). Met an-

dere woorden, de vraag naar informatie is niet steeds gelinkt aan controledoeleinden maar

soms ook aan de noodzaak geïnformeerd te zijn. Ook is er een magistraat van een klein parket

die stelt dat de analyse van een aanvankelijk PV in het begin van de rit (dus alvorens over te

gaan tot APA) een besparing van de gerechtelijke capaciteit mogelijk maakt. De magistraat

die belast is met het dossier kan vaststellen dat bijkomende kantschriften niet noodzakelijk

zijn en onmiddellijk een beslissing nemen op basis van het aanvankelijk PV. Bepaalde politie-

respondenten hebben dit nadeel van APA eveneens aangeduid: “Het is frustrerend omdat men

gedurende een bepaalde tijd kan werken op een bepaald dossier terwijl men weet dat moest

het parket op de hoogte zou zijn, de zaak onmiddellijk zou geregeld zijn” (een OGP, APA-

verantwoordelijke). In een (groot) parket waar het beheer van de informatie een belangrijk

punt lijkt, beschouwt men de kennisname van het aanvankelijk PV als essentieel: het is op ba-

sis van dit PV dat de magistraat zal uitmaken of APA in gang gezet wordt. APA brengt in dit

arrondissement dus maar een beperkte autonomie teweeg voor de politieagenten. Het alge-

meen kantschrift dat verstuurd wordt door de magistraat, is vergezeld van een lijst van taken –

ook ‘grille de travail’ genoemd – die men dient uit te voeren,: “Ze hebben een kader omdat ze

geen 25 overbodige verhoren zouden doen. Maar daarnaast dient men ook een beetje ver-

beelding te hebben”.

3.3.2. De controle op de behandeling van het dossier door de politie

Interviews en rondetafelconferenties

De meerderheid van de magistraten beschouwt de controle op de materiële behandeling van

de APA-dossiers door de politie als een minder cruciaal probleem – vooral omdat de belang-

rijke dossiers wel nog steeds gecontroleerd worden en dat er overlegplatformen zijn om de re-

gelingen te treffen: “Het is geen verlies van controle om aan de politie te vragen zich uit de

slag te trekken, omdat wij de zwaardere dossiers nog steeds behandelen op de klassieke ma-

nier” (een magistraat van een groot parket). “Wanneer de substituten een probleem tegenko-

men, dan bespreken ze dat met mij en dan zet ik dat recht” (een magistraat van een klein par-

ket).

Een magistraat erkent overigens dat men wanneer een dossier zich in APA bevindt, het toch

steeds te pakken kan krijgen – niettegenstaande het verlies van directe controle inderdaad re-

eel is. Een andere magistraat onderlijnt echter dat het misschien noodzakelijk zou zijn iets

meer vertrouwen te stellen in de politieagenten: “Zoals ik u gezegd heb, we lezen enkel de

processen-verbaal en we kennen het terrein niet. Of men kan ons té weinig vertellen, of men

geeft enkel indrukken door of enkel materiële vaststellingen… In elk geval weten de politie-

mensen er meer van dan wij. Dus waarom zouden wij op een bepaald moment hen niet ons

volledige vertrouwen geven en zeggen: ‘Jullie brengen ons een afgewerkt dossier’” (een ma-

gistraat van een klein parket)

3.3.3. Naleven van de termijnen voor het afhandelen van APA-dossiers

In het algemeen gesproken zijn er weinig klachten met betrekking tot het respecteren van de

vooropgestelde termijnen voor het doorsturen van de dossiers die in APA behandeld werden.

De termijnen worden niet vaak overschreden en wanneer de termijn afgelopen is of dit zal

doen, lichten de politiebeambten de magistraten in. De APA-officier, die op het niveau van de

politie verantwoordelijk is voor de opvolging van APA, heeft een controletaak toegekend ge-

kregen. Hij moet toezien op de goede afwikkeling van de APA-dossiers en ervoor zorgen dat

ze afgewerkt en tijdig op het parket toekomen. Zijn interventie zal een invloed hebben op de

interne controle omdat “de APA-officier rekenschap zal moeten vragen aan diegene aan wie

hij een dossier doorgestuurd heeft” (een magistraat van een groot parket). Volgens bepaalde

ondervraagde politiemensen kan deze situatie nadelige gevolgen hebben voor de kwaliteit van

de relaties tussen de politiediensten: “We zijn begonnen met het doorsturen van APA-dossiers

naar andere politiediensten sinds oktober en we hebben nog niets zien terugkomen. Omdat we

niet willen overkomen als twistziek en vals, hebben we die mensen opgebeld en gezegd dat we

nog niets ontvangen hadden. Twee maanden later zijn we opnieuw begonnen en hebben we

ons voorgenomen die mensen toch een beetje lastig te vallen en men heeft toen geantwoord:

‘Gelieve ons een kopie te zenden, want we zijn alles kwijtgeraakt’” (een OGP, APA-

verantwoordelijke).

Wat kunnen we hieruit besluiten? Het concept van een strikte controle waar het parket nog

steeds schijnt aan te willen vasthouden, wordt soms opnieuw in vraag gesteld. Dit soort con-

trole is misschien ooit mogelijk geweest omdat er toen minder werk was. Vandaag beschou-

wen sommige parketmagistraten het als een illusie te geloven dat men controle kan uitoefenen

op elk PV dat naar het parket doorgezonden wordt: “Het is niet op die manier dat we de poli-

tiediensten controleren” (een magistraat van een groot parket). De wetsdiarree en het extra

werk dat dit met zich meebrengt, maakten deze controle onmogelijk. Bovendien zijn er in

APA bepaalde vastgelegde termijn voor de behandeling van de dossiers voorzien en hield dit

geen gevaar in omdat de controle met enig uitstel toch uitgevoerd wordt. Dit controlevraag-

stuk blijft niettemin gevoelig, omdat het net de vrees van een verlies van controle en een ze-

Interviews en rondetafelconferenties

ker wantrouwen ten overstaan van de politie, is die ervoor zorgt dat APA in Wallonië vooral

toegepast wordt in verkeerszaken en dat men de toepassing van APA voor correctionele zaken

probeert af te remmen: “In Wallonië denkt men meer als volgt: ‘Opgelet, we zullen onze con-

trolemacht verliezen; we moeten de politiediensten wantrouwen; etc.’ Men is misschien wan-

trouwiger. Ja, ik denk dat het dat is. Het is hoofdzakelijk een zienswijze’” (een magistraat van

een groot parket); “Ik geloof dat het parket-generaal van X meer aandacht schenkt dan de

anderen aan de noodzaak voor het parket om de politie bij de hand te houden” (een magi-

straat van een groot parket). Deze huiverende houding is waarschijnlijk niet vreemd aan de

diverse affaires die het land opgeschrikt hebben en die nog steeds aanwezig zijn bij bepaalde

mensen. Vanuit dit standpunt is APA-verkeer het gevolg van een aanvaardbaar compromis: er

is autonomie verleend voor mineure feiten en de taken die uitgevoerd moeten worden, zijn

niet compromitterend.

Houdt APA werkelijk een grotere politionele autonomie in? Houdt het op poten zetten van

een ‘formeel’ APA verband met de officialisering en de accentuering van de politionele auto-

nomie of daarentegen eerder met een bezorgdheid van de kant van het parket om de politione-

le autonomie opnieuw in te kaderen? Op dit punt zijn de verschillende opvattingen over APA

interessant: de ene groep, die zich soepeler opstelt, voorziet een eerder formele controlerol

voor het parket; de anderen, die strikter zijn, verzekeren een eerder permanente opvolging van

de politionele activiteiten door het parket.

4. Enkele meer maatschappelijke bedenkingen

4.1. APA is een realiteit, echter zonder uniformiteit

4.1.1. APA, een vernieuwing?

We hebben vroeger al aangegeven dat verschillende informele en op APA gelijkende sys-

temen reeds enige tijd werden toegepast in bepaalde arrondissementen: APA bestond reeds

maar werd nog niet zo genoemd. In een aantal gevallen lijkt het alsof het huidige APA over-

eenstemt met een formalisering van een reeds bestaand dispositief. Er is één aspect dat de

huidige toestand onderscheidt van de vroegere, informele systemen: de geografische plaats

van haar toepassing. De reglementering laat in het algemeen een geografisch vrij ruime toe-

passing toe; dit wil zeggen dat de politieagenten die belast zijn met het dossier ertoe aangezet

worden de uitvoering van taken te vragen aan collega’s in andere arrondissementen. Deze sa-

menwerking tussen arrondissementen was niet mogelijk zolang APA niet gereglementeerd

was. Het is inderdaad zo, volgens de geïnterviewde magistraten, dat de initiatieven van de po-

litiemensen ophielden vanaf dat er taken moesten vervuld worden in het ressort van een ande-

re jurisdictie. In dat geval nam de magistraat het dossier opnieuw over.

De territoriale dimensie brengt ons bij het probleem van het taalgebruik en de vertaling. Dit

element wordt vaak aangebracht als een remmende factor voor de toepassing van APA over

het ganse Belgische grondgebied. De samenwerking met de Nederlandstalige collega’s is

vaak gewenst, maar wordt heden ten dage weinig beoefend wegens organisationele moeilijk-

heden van vertaling van de opdrachten en kantschriften alsook wie de vertaalkosten op zich

dient te nemen. Wie moet vertalen en vooral wie moet deze vertalingen betalen? Voor be-

paalde parketten schijnt dit niet problematisch omdat de procureurs beslist hebben hun verta-

lers ter beschikking te stellen van de politie. Andere parketten zijn terughoudender om initia-

tieven te nemen: ze vrezen op het einde van de rit geconfronteerd te worden met een factuur

die misschien niet als gerechtskosten zal beschouwd worden (twee magistraten van kleine

Interviews en rondetafelconferenties

parketten). Deze ongerustheid wordt gevoed door het discours van de Minister van Justitie

die, wanneer hij naar zijn mening gevraagd werd, geen duidelijk stelling heeft ingenomen wat

betreft het op zich nemen van de vertaalkosten. Overigens, zelfs als deze kosten effectief be-

schouwd worden als gerechtskosten, moeten ze nog het voorwerp uitmaken van een taxatie –

dit is een formaliteit die veel tijd in beslag neemt en dus contraproductief zou zijn.

4.1.2. APA: een realiteit zonder uniformiteit?

APA is een onontkoombare realiteit geworden, wat de tegenstanders ervan ook mogen den-

ken. Het autonoom optreden van de politieagent is voorzien in het Wetboek van Strafvorde-

ring

, het college van Procureurs-generaal heeft er de algemene principes van beschreven in

de omzendbrief COL9/2000, addendum 13, er zijn circulaires en omzendbrieven gemaakt om

deze materie te reguleren. De voorschriften zijn niet overal dezelfde in de verschillende ar-

rondissementen. Het gebrek aan uniformiteit in APA is aanwezig op verschillende niveaus.

Aan de ene kant bestaat er een duidelijke kloof tussen de materies waarvoor APA toegepast

wordt in Vlaanderen en Wallonië: APA voor correctionele zaken versus APA voor verkeer.

Aan de andere kant bestaat er een diversiteit in de toepassingsmodaliteiten voorzien voor

APA. Afhankelijk van het arrondissement is APA inderdaad toepasbaar voor verschillende

inbreuken, de termijnen voor het uitvoeren van de taken zijn niet overal dezelfde, de samen-

werking met de politiebeambten van een ander arrondissement of taalgebied is al dan niet

mogelijk…

De mening met betrekking tot het belang van een uniforme regelgeving of eerder het behoud

van een zekere diversiteit in de praktijken, zijn verdeeld. Enkele magistraten zijn ervan over-

tuigd dat een algemene reglementering onmisbaar is. Niet handelen op een homogene manier

wordt als problematisch ervaren: “Als er geen uniforme procedure is, wordt het een beetje

anarchistisch” (een magistraat van een groot parket). Diezelfde magistraat acht het ook nood-

zakelijk om, in afwachting van een algemeen geldend reglement, initiatieven te nemen om de

zaken te laten vooruitgaan; “Als men geen initiatieven neemt, bestaat het risico dat er niets

zal gebeuren”. Voor anderen laat de diversiteit net toe het systeem aan te passen aan de lokale

specificiteiten, die soms sterk verschillend kunnen zijn. Deze specificiteiten kunnen geogra-

fisch van aard zijn (grenssituaties, sterke aanwezigheid van autowegennetwerk…), betrekking

hebben op de grootte van het parket, van methodologische aard zijn (manier van werken) of

van een meer pragmatische orde (het strafrechtelijk beleid en de toepasbaarheid van APA

voor bepaalde feiten). Volgens dit standpunt staat de diversiteit een samenwerking tussen ver-

schillende arrondissementen niet in de weg, voor zover de politieagenten goed op de hoogte

zijn van de toepassingsprincipes in de vragende arrondissementen. Men kan zich echter on-

middellijk afvragen of dit geen utopie is…

De politierespondenten in hun geheel delen de zaken mee die specifiek moeten zijn en de za-

ken die gemeenschappelijk moeten blijven. Volgens hen is het nodig dat de diversiteit behou-

den blijft voor wat betreft het soort inbreuken dat voor APA in aanmerking komt: “APA op

het nationale niveau heeft niet veel zin. Het behoort per definitie tot het gebied van de lokale

politie. Het is plausibel en logisch op het niveau van het arrondissement” (een zonechef).

Integendeel, deze vergaande diversiteit moet vergezeld zijn van een standaardisatie van de

administratieve modaliteiten van de toepassing op het nationale niveau: “Er zijn nog politie-

Artikel 28bis §1 al. 2 van het Wetboek van Strafvordering: “De algemene beginselen volgens welke de poli-

tiediensten autonoom kunnen optreden, worden vastgelegd bij wet en volgens de bijzondere regels vastgesteld

bij richtlijn uitgevaardigd overeenkomstig de artikelen 143bis en 143 ter van het Gerechtelijk Wetboek”.

Interviews en rondetafelconferenties

agenten die het principe niet goed begrepen hebben. Bovendien doktert elke politiedienst zijn

eigen APA-systeem uit. Iedereen werkt anders. De formulieren zijn verschillend, bepaalde

diensten informeren hun parket wanneer ze een verzoek van (een politiedienst) van een ander

arrondissement uitvoeren. Dus heeft het parket soms een navolgend PV maar weet het niet

van welk dossier dat komt. Er moet een gelijke modus operandi zijn voor iedereen” (een

OGP, APA-verantwoordelijke).

Men wijst er nog op dat het het college van procureurs-generaal is, die bevoegd is om alge-

mene en uniforme maatregelen te nemen. Een volledig andere kwestie is te weten of dit or-

gaan in de praktijk voldoende dicht bij het terrein staat om dit op een pertinente manier te

kunnen doen. Volgens een magistraat is de kloof tussen de werkelijkheid op het terrein en het

college van procureurs-generaal compleet en heeft het college niet de vereiste legitimiteit. Het

is opmerkelijk vast te stellen dat de politierespondenten hetzelfde gebrek aan legitimiteit ver-

wijten aan de procureurs des Konings omwille van hun afstand tot het terrein. Met andere

woorden, de nabijheid is steeds relatief. Deze nabijheid is op het zelfde moment een argument

van legitimiteit voor een actor ten overstaan van dezen die zich structureel boven hen bevin-

den en is een zwak punt ten overstaan van deze die zich onder hen bevinden.

4.2. APA ten dienste van de bevolking?

APA legt fel de nadruk op een snelle reactie en dit aspect van snelheid wordt vaak als leidraad

gebruikt door de magistraten. Behalve het belang van de snelheid vanuit gerechtelijk oogpunt

(verjaring vermijden, snel een gerechtelijk antwoord bekomen), kan men zich ook voorstellen

dat een dossier dat vlug afgesloten wordt voordelig is voor zowel de dader als voor de bena-

deelde partij. Bepaalde magistraten zijn zich bewust van het belang van een compleet en vlug

afgehandeld strafrechtelijk dossier voor de burgerlijke geschillen. De dossiers kunnen inder-

daad gebruikt worden om, na het uitputten van het strafrechtelijk optreden, burgerrechtelijke

stappen op te baseren – daar heeft men er alle belang bij dat het dossier zo volledig mogelijk

is, zelfs als dit geen aanleiding geeft tot vervolging: “We houden onszelf uiteindelijk voor dat

een goed en volledig repressief dossier de burgerlijke rechter ook zal helpen” (een magistraat

van een groot parket). APA – in het algemeen mogelijk voor dossiers met een geringe ernst –

kan in bepaalde gevallen als instrument aangewend worden bij de vervulling van deze alimen-

tatiefunctie voor burgerlijke dossiers. In verkeerszaken bestaat de kans dat de verzekerings-

maatschappijen er belang bij hebben dat alle betrokken partijen en getuigen verhoord zijn

door de politie.

De politierespondenten in het geheel duiden ook dit positieve aspect van APA aan in de

dienstverlening naar de burgers toe: “APA biedt ook de mogelijkheid aan de politieagenten

om een dienst te verlenen aan de burgers door deel te nemen aan een justitie die vlugger tot

een resultaat komt dan in het klassieke systeem” (een OGP, APA-verantwoordelijke).

Een ondervraagde politieagent zette echter een domper op dit optimisme. Volgens hem zou de

werkoverlast die door APA uitgelokt wordt, er de oorzaak van zijn dat de politie deze dienst-

verlening niet kan waarmaken – APA maakt de aanwezigheid van de politie op straat name-

lijk moeilijker: “De politie zal met APA niet meer middelen maar wel meer werk hebben. Het

gevolg zou wel eens kunnen zijn dat de politiediensten constant zullen verzuipen in het werk

en dit ten nadele van een werkelijke dienstverlening aan de bevolking” (een OGP, APA-

verantwoordelijke).

Interviews en rondetafelconferenties

5. Conclusies

Het was eerder onverwacht om vast te stellen dat APA, aangekondigd als nieuw dispositief

om onder andere het parket te ontlasten, in werkelijkheid niet meer is dan de formalisering

van bestaande praktijken, althans toch in bepaalde arrondissementen. Deze formalisering

heeft tegelijkertijd ook toegelaten (of afgedwongen?) dat deze manier van behandelen van

dossiers een geografische uitbreiding gekend heeft – we vinden het bijna in het volledige be-

studeerde gebied terug, ook al beperkt het zich in hoofdzaak tot verkeerszaken en zijn de toe-

passingsmodaliteiten sterk verschillend naargelang de gerechtelijke arrondissementen. Deze

diversiteit kan, behalve de organisationele problemen dat het opwekt, ook vragen doen rijzen

over de gelijkheid van behandeling van de rechtsonderhorigen.

APA wordt door de politie vaak gezien als het ongewild op zich nemen van bijkomend admi-

nistratief werk, enkel in het voordeel van het parket. Dankzij APA-verkeer ontdoet het parket

zich van een massa werk dat vroeger vooral toekwam aan haar administratieve diensten. Het

parket haalt dus het meeste voordelen uit deze werkverschuiving. De responsabilisering van

de politieagent, aangekondigd als positief effect van APA voor de politie, zou geen werke-

lijkheid geworden zijn. APA-verkeer wordt vooral toegepast op mineure feiten en brengt dus

geen grotere verantwoordelijkheid mee in vergelijking met vroeger omdat het een pure admi-

nistratieve behandeling betreft. De relaties tussen de politie en het parket lijken ook niet in

een positieve zin te evolueren. De politieagenten en de magistraten communiceren niet goed,

kennen elkaar niet en sluiten zich vaak af voor de noden van de ander. Het enige positieve

punt van APA, voor de politiemensen althans, is dat het hen gemakkelijker zal toelaten te on-

derhandelen over de toepassing van de vereenvoudigde processen-verbaal en hen dus toelaten

tot het bewerkstellingen van een beter evenwicht in de werkbalans.

APA zou aantrekkelijker kunnen zijn in het geval van toepassing in zaken van correctionele

aard. In bepaalde grote parketten, zijn bepaalde maatregelen genomen met dit doel voor ogen.

Op één of andere manier proberen de parketten ‘autonoom werken’ en ‘leiding en controle

van het onderzoek’ zo goed als mogelijk aan elkaar te koppelen – hiertoe plaatst men bijvoor-

beeld de beslissingsmacht met betrekking tot de toepassing van APA in de handen van de

substituut en/of voorziet men de politie van richtlijnen die de noodzakelijke taken voor het

vervolledigen van een dossier verduidelijken. Voor het parket, en voor zover er een door haar

duidelijk omschreven kader bestaat, is de leiding van het onderzoek en haar mogelijkheden

tot controle niet afgezwakt door APA. Hoewel de autonome politionele afhandeling oor-

spronkelijk in aanvaring leek te komen met het principe van de leiding en controle, heeft dit

idee toch beetje bij beetje ingang gevonden en zijn de weerstanden met betrekking tot APA

geslonken. APA-correctioneel veronderstelt direct ook dat de dominante rol van de magistraat

gedurende het onderzoek enigszins dient bijgesteld te worden, omdat de parketmagistraat in

feite een deel van zijn werk delegeert en dat de controle op het onderzoek niet meer zal kun-

nen verlopen zoals voorheen.

Men kan zich afvragen of het moet geaccepteerd worden – in naam van een managements-

denken (de machine laten draaien) – dat bepaalde elementen die de democratische principes

garanderen – zoals bijvoorbeeld de externe controle over de instituties – in onevenwicht ge-

bracht worden. Zal men op deze manier niet een te grote mogelijkheid tot het nemen van ini-

tiatief in hoofde van de politieagenten creëren – men vindt hiertoe een inspiratiebron in het

Angelsaksische rechtssysteem. Dergelijke praktijken kunnen in ons rechtssysteem echter niet

Interviews en rondetafelconferenties

gevaloriseerd worden

100

– in tegenstelling tot het Angelsaksische model

101

waar een aantal

bakens het respect voor de grondrechten garanderen. Als APA moet gezien worden als een

stap in de richting van een complete scheiding tussen het opsporings- en vervolgingsonder-

zoek, zou het dan niet beter zijn ons rechtssysteem in zijn geheel opnieuw te bekijken? Op die

manier zou deze nieuwe oriëntatie zich volledig kunnen inpassen in een coherent geheel dat

een doorgedreven controle op de gerechtelijke activiteit toelaat.

Omgekeerd zou men zich ook de vraag kunnen stellen of de formalisering van een bestaand

dispositief niet in de richting gaat van een versterking van de controle en leiding van het par-

ket. Ter herinnering, APA bestond reeds, maar werd nog niet zo genoemd. Het parket is niet

meer in staat om stap voor stap alle onderzoeksdaden te volgen en de klassieke opvatting van

haar missie evolueert naar een moderner concept. Door het formaliseren en het kaderen van

dit dispositief, zou het kunnen dat het parket beter of misschien adequater het onderzoek leidt

dan voorheen. Dat alles verdient een diepere beschouwing omdat het raakt aan de fundamen-

tele principes voor het functioneren van onze maatschappij.

100

Ten minste voor wat betreft het voorafgaandelijk onderzoek.

101

Dit kent een accusatoir en tegensprekelijk karakter van de eerste onderzoeksdaden.

Bijkomende interviews

II. BIJKOMENDE INTERVIEWS

Vincent Francis

Joëlle Van Ex

1. Inleiding

De onderzoeksploegen hebben besloten om bijkomende interviews af te nemen bij responden-

ten die een band hebben met de gerechtelijke wereld zonder direct betrokken te zijn bij APA.

Het belang van deze interviews ligt erin dat het systeem van de administratie van het straf-

recht via een ander perspectief dan deze van de politie of het parket dat APA anders direct

met zich meebrengt, benaderd wordt. Wat denken andere actoren binnen de strafrechtsketen

over APA?

De respondenten werden gekozen door zoveel mogelijk te zoeken naar evenwicht tussen acto-

ren die dezelfde functie vervullen in het Franstalige als in het Nederlandstalige landsgedeel-

te.

102

Wij hebben evenzeer onze aandacht gevestigd op een geografisch gediversifieerde ver-

deling van de actoren; er is met andere woorden voor gezorgd dat de geïnterviewden niet al-

len afkomstig waren uit deze zelfde regio’s of steden. Twee zetelend rechters, twee onder-

zoeksrechters, een raadsman bij een Hof van Beroep, twee advocaten, een verantwoordelijke

voor een forum voor bemiddeling en herstel, een vertegenwoordigster van de Liga voor de

Mensenrechten en een politieofficier van een zone waar men bezig is met de implementatie

APA werden onderworpen aan deze bijkomende interviews. De onderzoeksploeg heeft ook

twee procureurs-generaal gecontacteerd met wie het gesprek echter niet is kunnen doorgaan.

Een formele weigering is er niet geweest, maar er was een duidelijk aanwezige weerstand te-

gen het concreet organiseren van een ontmoeting.

Bij wijze van voorbereiding op het interview werden de gecontacteerde personen in het bezit

gesteld van een tekst van drie pagina’s waarin in het kort uitgelegd werd wat APA is en waar-

in een blik werd gegund op de eerste resultaten van het onderzoek. Een vragenlijst die niet op

voorhand werd voorgelegd, diende als leidraad bij de interviews die dus semi-directief van

aard waren.

2. Gemeenschappelijke vaststellingen

Alle respondenten erkennen het probleem waar de parketten mee worstelen wanneer het gaat

over de input van strafdossiers: “De massa papier wordt onbeheersbaar” (een onderzoeks-

rechter). Voor een aantal dossiers is het onvermijdelijk dat een gerechtelijke reactie uitblijft –

dit resulteert echter in een frustratie op het vlak van de politie, die het werk levert tijdens het

vooronderzoek, zowel als bij de bevolking die, als slachtoffer van inbreuken, ziet dat zijn dos-

sier geen gevolg kent. De zaken die zonder gevolg blijven, zijn vaak deze die bestempeld

worden als kleine of futiele zaken. Reeds van bij het begin benadrukt het grootste deel van de

geïnterviewden het belang van deze feiten voor de burger. Hoewel deze feiten niet het voor-

werp uitmaken van een strenge, wettelijke bestraffing, zijn ze toch oorzaak van een sterke irri-

tatie bij de bevolking – bovendien versterkt deze irritatie het onveiligheidsgevoel. Handtas-

diefstal, diefstal van autoradio, sluikstorten… zijn zichtbare feiten die iedereen irriteren. Hun

impact op de samenleving is groter dan men op het eerste zicht zou denken en het zou niet

correct zijn deze zaken af te doen als ‘futiel’.

102

De citaten uit de interviews die gevolgd worden door een * zijn een vrije vertaling.

Bijkomende interviews

Sinds 1996 wordt justitie sterk gemediatiseerd en aarzelt de burger niet langer om kritiek te

spuien en te reageren: men houdt zich bezig met het gerecht. De burger “is mondiger” en

richt zich gemakkelijker tot de gerechtelijke autoriteiten. De geïnterviewde personen zijn ver-

deeld over wat de verwachtingen zijn van de burger wanneer ze geconfronteerd worden met

delinquente feiten. Volgens sommigen is het voor de burger van belang dat “hun zaak voor de

rechter komt” (een onderzoeksrechter). Volgens anderen wil de burger een reactie, die niet

noodzakelijk de vorm van een proces dient aan te nemen. Een politionele interventie op zich

kan reeds een zekere tegemoetkoming betekenen voor de burger. Het zonder gevolg klasseren

van bepaalde dossiers zou niet noodzakelijk als nutteloos en demotiverend beschouwd wor-

den: “Het doel van het onderzoek is niet alleen dat de betrokkene wordt gestraft, maar het feit

dat men ziet dat een zaak wordt opgevolgd, is op zich ook al een resultaat” (een rechter).

Vanuit dit standpunt bekeken, meent deze rechter dat elk dossier een ernstig gevolg verdient –

behalve dan deze waar er geen manifeste inbreuk is.

3. De verschuiving van de werklast

Volgens alle respondenten is de verplaatsing van werk van het parket naar de politie een lo-

gisch gevolg van APA. Een onderzoeksrechter vermoedt dat deze verplaatsing te kaderen valt

binnen een evolutie die reeds twee eeuwen terug gestart is, namelijk dat er een “verplaatsing

is van het zwaartepunt van het gerechtelijk werk van het hoger gelegen deel van het straf-

rechtssysteem naar het lager gelegen deel”*. De tijdswinst gegenereerd door APA zou even-

wel niet meetbaar zijn: “Ze (de parketmagistraten) kunnen in een koffiekot zitten of een zwaar

crimineel dossier bekijken” (een rechter). Maar, zo stelt een advocaat, er is geen enkele vrees

dat het parket zonder werk zou vallen. De magistraten zullen niet met hun duimen zitten

draaien, maar zullen de mogelijkheid hebben zich bezig te houden met andere dossiers en

mogelijk, waarom niet, het proces van het uitschrijven van opdrachten versnellen. Een raads-

man bij een Hof van Beroep zou graag weten of deze verplaatsing van werk niet “de taak van

de politieofficieren zwaarder zou maken in plaats van de politieman in de straat meer werk te

geven. Inderdaad, om er voor te zorgen dat dossiers volwaardig zijn, moeten ze van een goe-

de juridische kwaliteit zijn en niet enkel politioneel goed zijn. Het zijn dus vanaf nu de OGP’s

die zullen moeten waken dat deze juridische kwaliteit aanwezig is”*.

Voor een meerderheid van de geïnterviewden zou deze verplaatsing die APA teweegbrengt

een goede evolutie zijn. Het werk dat verplaatst is, hoorde niet meer gedaan te worden door

magistraten. De magistraten gebruik(t)en energie voor absoluut nutteloze dingen (“prullaria

en dan klagen over overlast” (een rechter)). De parketmagistraten kunnen zich niet meer met

alles bezig houden. Een onderzoeksrechter voor die stelt dat het parket zich nu weer kan fo-

cussen op haar kerntaken, houdt een gelijkaardig discours: “Ik denk dat het belangrijkste is

dat wij, de magistraten, met APA ons werkelijk zullen kunnen bezig houden met de complexe-

re zaken. Voor het moment is hetgeen wij doen voor 80% basistaken. Men hoeft niet zeer slim

te zijn. (…) Magistraten moeten zich enkel concentreren op belangrijke onderzoeken. Dit wil

zeggen deze die een bepaald niveau van complexiteit hebben, waar er belangrijke betwistin-

gen zijn, waar er grote belangen op het spel staan. Het is moeilijk om criteria te geven, maar

het zijn die onderzoeken waar de magistraat (onderzoeksrechter) een meerwaarde kan bren-

gen. Voor mij moet de tussenkomst van een actor in het strafrechtssysteem steeds een meer-

waarde opleveren en dat is niet steeds het geval tegenwoordig. Er zijn veel dossiers waar de

magistraat niks bijbrengt”*.

Bijkomende interviews

Dit verhindert echter niet dat deze verplaatsing van werk niet bij iedereen in goede aarde valt

en dat er bepaalde mensen ongerust zijn. Een rechter benadrukt dat de politiediensten - wan-

neer ze niet aangestuurd worden door een magistraat - niet in staat zijn om dossiers te produ-

ceren die alle constitutieve elementen van het misdrijf bevatten: “Wanneer de inbreuk bij-

voorbeeld een speciale taak vereist dan kan ik, als rechter, u zeggen dat ik in mijn dossiers

nooit de noodzakelijke elementen terugvind omdat de politie er niet aan denkt. Dit gezegd

zijnde, ook de procureurs denken er niet steeds aan. Ik ben ervan overtuigd dat we met APA

in correctionele zaken nog meer het risico lopen dat er dossiers die niet alle elementen die ik,

als rechter, nodig heb, zullen bevatten”*. De vertegenwoordigster van de Liga van de Men-

senrechten ziet een verband tussen de ontwikkeling van de middelen en de knowhow van de

politie, waarbij de politieke wereld een belangrijke rol speelt, en de vaststelling van een ge-

rechtelijk systeem dat niet de mogelijkheid gehad heeft zich op dezelfde manier te ontwikke-

len. Niet alles is echter materieel: “In antwoord op deze vaststelling, veeleer dan de middelen

van de parketten op te drijven, verschuift men het werk naar de politie”* (de Liga voor de

Mensenrechten). Daartegenover stelt een onderzoeksrechter dat een versterking van het parket

of van de politie een onjuist debat is gezien het huidige justitiële model: “Wanneer we de

scheiding van de machten binnen de Staat bekijken, dan zien we dat de politie en het parket

een zeer gelijkaardige activiteit uitoefenen wat betreft de activiteiten van gerechtelijke politie.

Deze activiteit wordt namelijk uitgevoerd door de Uitvoerende Macht. Men zou zich dus kun-

nen afvragen of het parket nog steeds een even onafhankelijk orgaan is als twee eeuwen gele-

den wat betreft haar onafhankelijkheid in het voeren van het opsporingsonderzoek. Met als

gevolg dat een verplaatsing van de gerechtelijke activiteit naar de politie me niet zozeer

shockeert. Men beheert de zaken op een ander niveau maar men blijft in de praktijk binnen

dezelfde sfeer”*. Met andere woorden: de weegschaal zou reeds meer overhellen in de rich-

ting van de politie…

4. Wie heeft de leiding over wat?

Het Wetboek van Strafvordering stelt dat het parket het beheer heeft over de informatie. Maar

hebben de magistraten werkelijk de leiding over het opsporingsonderzoek? En wat verstaat

men onder leiding? In de praktijk geven de magistraten vooral algemene richtlijnen en zijn het

de politiemensen die beslissen over het concrete werk. De politieagenten komen regelmatig

het akkoord van de magistraten vragen in verband met de maatregelen die ze moeten nemen

en schijnen deze ruil bovendien wel te appreciëren (een onderzoeksrechter). Meerdere res-

pondenten brengen in herinnering dat deze interactie belangrijk is: de magistraat krijgt de za-

ken slechts met enige vertraging onder ogen in tegenstelling tot de onderzoeker op het terrein.

Deze afstand zou toelaten om het opsporingsonderzoek beter te oriënteren en te waken over

de legaliteit van de procedure – op basis van de juridische bakens waarover de magistraat be-

schikt (de Liga voor de Mensenrechten). De politiecultuur verschilt van de parketcultuur: de

politiebeambte voert een gericht onderzoek, hij zoekt de dader en maakt zich weinig zorgen

om de procedure die volgt: “Politiemensen zijn succesgericht” (een politieofficier). De kijk

die men heeft op een dossier is dus verschillend naargelang de institutie: “De vraag is natuur-

lijk hoe zelfstandig de politie kan optreden vanuit haar cultuur en in hoeverre zij volledig

zelfstandig kan handelen” (een onderzoeksrechter). Heden ten dage, en zelfs wanneer het zo

is dat de politiemensen vaak een onderzoek beginnen bij wijze van automatisme, zou de fase

van overleg met de politiemensen met betrekking tot de richting die het dossier uitmoet, nog

vrij reëel zijn zowel op parketniveau als op het niveau van het onderzoek.

Voor meerdere geïnterviewden is APA niet verenigbaar met de leiding van het onderzoek ge-

zien het in de regel de magistraat is die de afloop ervan bepaalt. Door het vastleggen van een

Bijkomende interviews

algemeen kader, door het bepalen in welke zaken APA kan toegepast worden en door het van

naderbij opvolgen van de andere zaken, behoudt het parket de leiding van het opsporingson-

derzoek (een rechter). Voorafgaandelijke akkoorden, die afbakenen in welke dossiers er van

APA sprake kan zijn, zijn dus noodzakelijk opdat het principe van de leiding zou gerespec-

teerd worden (meerdere magistraten). Bepaalde evidente dossiers kunnen perfect behandeld

worden door politiemensen (een advocaat, een raadsman bij een Hof van Beroep). APA be-

eindigt de ‘postbus’-functie van het parket: “Als er van bij het begin geweten is dat er 7 ge-

tuigen zijn, dan moeten de 7 getuigen gehoord worden vooraleer het dossier naar het parket

komt” (een rechter). Een betere communicatie die de delegatie transparanter zou maken wordt

bevoordeeld door bepaalde mentaliteitsveranderingen bij de parketten, nieuwe informatica-

technieken en een beter aangepaste politiestructuur. Vroeger bestond er een echte kloof tussen

de politie en het parket “terwijl nu het besef aanwezig is dat er dialoog moet zijn tussen de

parketten en de politie en dat daardoor de politie zich gevaloriseerd voelt. (…) Ik heb de in-

druk dat wat het parket betreft, ze van hun ivoren toren aan het komen zijn” (een advocaat).

Niet alle respondenten accepteren dit concept waarbij het parket een soort ‘sturende’ leiding

geeft. Voor een minderheid is de leiding van het opsporingsonderzoek door het parket eerder

een kwestie van principes dan een kwestie van organisatie: “Het principe van de leiding door

het parket lijkt me goed en daardoor heb ik het moeilijk met APA”* (Liga voor de Mensen-

rechten). Het parket moet de touwtjes in handen houden tijdens het opsporingsonderzoek en

een dergelijke delegatie is niet wenselijk, noch gewenst. “De magistraten zijn misschien niet

competenter dan de gerechtelijke diensten van de politie, maar men heeft hen wel deze taak

gegeven. Waarom het systeem veranderen? Het is belangrijk dat er twee verschillende acto-

ren zijn om de wettelijkheid van de gerechtelijke actie te garanderen”* (Liga voor de Men-

senrechten). Een rechter treedt de Liga op dit punt bij en uit zijn vrees met betrekking tot be-

paalde toegevingen die het risico inhouden dat we evolueren naar een onrustwekkend rader-

werk: “Ik heb schrik dat men met APA – dat werkontlastend werkt voor verkeer en kleine

correctionele zaken – de deur opent naar andere, meer delicate praktijken. Ik heb schrik dat

men steeds verder gaat”*.

Een advocaat stelt dat hij van mening is dat men het gerechtelijk systeem opnieuw in be-

schouwing moet nemen en dat de functie van elke actor opnieuw gedefinieerd moet worden.

APA zou toelaten om het parket te ontlasten niet zo zeer om de politie aan te sturen als wel

om de politie te controleren: “Het Angelsaksische model kan in gang gezet worden. Het vol-

staat om de politie de leiding en de verantwoordelijkheid te geven over het opsporingsonder-

zoek”*. Het opnieuw invullen van de rol van elkeen zou het voordeel hebben dat het gezonder

is. Tegenwoordig wordt een dossier verdedigd door de vertegenwoordiger van het openbaar

ministerie en het is hij die ondervraagd wordt. Als het dossier niet volmaakt is, verdedigt hij

het zonder goed te weten wat de politie in werkelijkheid gedaan heeft. Hij voelt zich verplicht

onvoorwaardelijk hun werk te verdedigen. Hij zal zich bijvoorbeeld verplicht voelen te beves-

tigen dat het verzamelen van de bewijzen legaal verlopen is zonder het echter zeker te weten.

In dit geval is het moeilijk voor de advocaten van de verdediging om een dossier te ontleden.

Integendeel, als de politie als institutie verantwoordelijk zou zijn, zou ze zelf verantwoording

moeten afleggen tijdens het proces. Een raadsman bij een Hof van Beroep preciseert dat in de

optiek van een Angelsaksisch model, de controle niet zou moeten gedaan worden door het

parket – terwijl deze, in zijn ogen, een opsporingsdienst is op hetzelfde niveau als de politie –

maar door een werkelijk onafhankelijk orgaan “zoals bijvoorbeeld: een rechter van de vrijhe-

den”*. De interesse voor het Angelsaksische systeem wordt genuanceerd door een zittende

magistraat die de kwaliteiten van het Belgische inquisitoire systeem in herinnering brengt – in

Bijkomende interviews

100

dit systeem neemt de onderzoeksrechter een centrale rol in bij het zoeken van de waarheid, à

charge en à décharge, zonder partij te zijn in het proces.

Het blijkt dus dat het concept van leiding sterk anders gepercipieerd wordt door de verschil-

lende respondenten. Voor sommigen kan de leiding over het opsporingsonderzoek perfect

waargenomen worden binnen een vooraf gedefinieerd kader, zonder noodzakelijkerwijs de

politionele activiteiten stap voor stap te volgen. Voor anderen, een kleine minderheid, impli-

ceert de leiding over het opsporingsonderzoek de systematische opvolging van de onder-

zoeksdaden van de politie. Het gaat in dit geval om een kwestie van principes.

5. De controle

Houdt APA enig gevaar in? “Het is een kwestie van goede democratische controle” (een

rechter). Een politiebeambte is niet noodzakelijk gevaarlijker dan een magistraat. Waarom

zou hij? Een onderzoeksrechter of een parketmagistraat kan ook gevaarlijk zijn, zo niet nog

gevaarlijker. “Er is meer controle op de werking van de politie dan op de werking van de

substituten. Daarenboven, wanneer men spreekt over APA, betreft het heel beperkte bevoegd-

heden” (een rechter).

Wat meer is, het zou een illusie zijn te geloven dat de magistraat een volledige controle heeft

over de politionele activiteiten (een advocaat): er zijn teveel manieren om iets te behandelen,

de politie heeft de mogelijkheid om een aantal van zijn daden te verzwijgen en met uitzonde-

ring van enkele ‘flikken die hun roeping gemist hebben’, zijn de magistraten erbarmelijke on-

derzoekers: “Wanneer men bovendien ziet hoeveel onderzoeken gevoerd worden door de poli-

tie, moet men beseffen dat het de politiefunctionaris is die het best weet wat te doen en die de

magistraat suggesties aanbiedt waar deze meestal op ingaat. Men heeft de functie van magi-

straat in feite ‘genotariseerd’”* (een onderzoeksrechter). In het kort gezegd: de magistraten

zouden geen werkelijke greep hebben op de politionele activiteiten. Volgens een rechter zou

men nochtans geen misbruik maken van APA: “Die mensen zijn voldoende geresponsabili-

seerd en ingelicht over de draagkracht en de doelstellingen van het systeem”. Of zoals een

raadsman bij het Hof van Beroep verduidelijkt: “De politiebeambten zijn geen ‘kindereters’.

Het zijn mensen die op hun tellen passen en ik geloof wanneer men hen zegt dat ze moeten

aandachtig zijn, omdat iets enkel van hen afhangt, dat ze dan perfect in staat zijn ieders rech-

ten te respecteren, maar men moet ook niet méér van hen verlangen. Als de fundamentele

rechten op het spel staan in een dossier, is het noodzakelijk dat een onafhankelijk magistraat

tussenkomt. Dat is zeker”*. Dankzij de interventie van APA-officieren, speciaal hiervoor

aangeduid, zal de interne controle hoogstwaarschijnlijk efficiënter verlopen. De APA-

officieren “zijn eigenlijk een verlengstuk van de parketmagistraten” (een politieofficier). Bo-

vendien behoudt de magistraat een controlemogelijkheid door de uitweg van de disciplinaire

procedure.

Een rechter weigert elke vorm van politionele autonomie onder ogen te zien, zelfs wanneer

het gaat om eenvoudige zaken, omdat de risico’s van misbruik steeds aanwezig zijn: “Ik ge-

loof dat er altijd een uitwendige controle moet zijn. Sinds de politiehervorming is er al geen

tegengewicht meer van de ene politiedienst tegen de andere; die brachten elkaar min of meer

in evenwicht. Als bovendien de controle van de magistraat beperkt wordt, waar gaan we dan

naartoe? Wat een buitengewone macht voor de politie. APA moet niet toegepast worden op

basis van omzendbrieven, maar op basis van hetgeen een magistraat in elke concrete zaak be-

slist; het is aan hem om te zeggen ‘dat kan in APA afgehandeld worden en u houdt me op de

Bijkomende interviews

101

hoogte na elke taak’. Uiteraard is dit een verlies van tijd, maar het parket moet steeds geïn-

formeerd zijn”*.

6. Het strafrechtelijk beleid

Voor de geïnterviewde advocaten, alsook voor de raadsman bij het Hof van Beroep, is het van

belang dat het beleid van het parket duidelijk en uniform is. De behandeling van de burger

moet gelijk zijn in alle arrondissementen en bovenal moet de burger geïnformeerd worden

over het beleid. “Ik erger mij mateloos aan het vervolgingsbeleid, want ik heb de indruk dat

het vooral afhangt van toevalligheden, van bepaalde procureurs die in bepaalde dossiers wel

tot vervolging overgaan en in andere niet” (een advocaat). Als deze advocaat bovendien weet

dat men steeds rekening dient te houden met de persoonlijke appreciatie van de magistraat be-

last met het dossier, stelt hij dat de algemene lijnen moeten kunnen uitgezet en meegedeeld

worden: “Het kan niet dat mensen anders worden behandeld omwille van praktische motie-

ven, zoals de afwezigheid van zware criminaliteit, waardoor men zich gaat concentreren op

kleinere feiten. Dat is geen gezonde politiek. In de mate van het mogelijke zou men dezelfde

houding moeten aannemen ten aanzien van dezelfde problemen die zich stellen”. Een rechter

deelt deze mening. “Ik vind dat niet normaal. Wanneer een inbreuk vervolgd wordt in het ene

arrondissement, moet het ook vervolgd worden in de andere arrondissementen. Ik denk aan

de tijd toen men in Namen pornografische videocassettes kon verkopen onder de toonbank,

terwijl men in Brussel systematisch vervolgd werd voor hetzelfde delict. Ik vind dat shocke-

rend. Hoe wilt u dat de burger hier tegenover staat? De wet is er. Ofwel past men deze toe

ofwel doet men dit niet. En wanneer men begint met de wet niet meer toe te passen, is dit een

teken dat deze verouderd is en dat men zijn verantwoordelijkheid moet opnemen”*.

De toepassing van een algemeen en uniform beleid zal niet evident zijn. Het parket is samen-

gesteld uit magistraten met eigen persoonlijkheden en verschillende gevoeligheden, wat ver-

klaart dat eenzelfde dossier een ander gevolg kan krijgen afhankelijk van de magistraat die

ermee belast is. De magistraat houdt uiteraard rekening met de directieven en de omzendbrie-

ven, maar als hij ervan overtuigd is dat een dossier zonder gevolg moet geklasseerd worden,

dan is dat de beslissing die hij zal nemen (een onderzoeksrechter). Een andere onderzoeks-

rechter stelt dat hij vindt dat men het strafrechtelijk beleid moet kunnen nuanceren naargelang

de specificiteiten van het terrein. Het Strafwetboek naar de letter interpreteren heeft geen zin.

Men moet er eerder over denken als een middel dat men kan aanwenden wanneer men het no-

dig heeft: “Wanneer we kijken naar de massa van preventiemaatregelen, vraag ik me af of het

niet beter zou zijn in plaats van een goed Strafwetboek te hebben, om een goed strafrechtelijk

beleid te hebben. Het strafrechtelijk beleid wordt steeds meer een instrument van bestuur van

het strafrecht, eerder dan de redactie van een wetboek en zijn incriminaties. Het Strafwetboek

wordt een redmiddel dat men aanspreekt volgens de noodwendigheden van het terrein en van

het moment, zo lijkt me”*.

Het is probleem is uiteraard dat “elke magistraat zijn eigen beleid maakt en soms zelfs van de

ene dag op de andere”* (Liga voor de Mensenrechten). Sommige respondenten zijn van me-

ning dat de klager op de hoogte moet gesteld worden van het feit dat de inbreuk die hij aan-

geeft niet opgenomen is in de prioriteiten van het strafrechtelijk beleid. Hij moet de redenen

kennen waarom zijn dossier geseponeerd wordt. De noodzaak van de motivatie van het klas-

seren zonder gevolg keert vaak terug gedurende de verschillende interviews. Deze noodzaak

wordt niet enkel ingeroepen met betrekking tot de burger maar ook ten overstaan van de poli-

tie – een formeel communicatiekanaal tussen de politie en het parket zou hiervoor een oplos-

sing kunnen bieden: “Met andere woorden, de politie zou gewoon moeten kunnen klikken op

Bijkomende interviews

102

een computer om te weten wat er met een zaak gebeurt” (een rechter). De meerderheid van de

geïnterviewden ziet er geen belang in de politie op de hoogte te houden van het ‘negatieve’

strafrechtelijk beleid – het is te zeggen van deze dossiers die niet binnen de prioriteiten van

het parket vallen: “Volgens de wet moeten PV’s worden opgesteld. Het is belangrijk dat de

politie weet welke de prioriteiten zijn, maar dit moet niet leiden tot het niet opstellen van de

processen-verbaal” (een rechter).

7. Depenalisatie als antwoord op de input?

APA en VPV schuiven de problematiek van de depenalisatie voor zich uit. Bepaalde feiten

zouden zich niet (meer) in het strafrecht moeten bevinden. Een rechter merkt op dat als een

depenalisatie moet overwogen worden, dat er moet over gewaakt worden dat men zich niet

vergist van onderwerp. Een depenalisatie mag bijvoorbeeld niet het fiscaal of milieurecht be-

treffen, maar eerder feiten die men administratief zou kunnen regelen, zoals de ongevallen

zonder gewonden in verkeersaangelegenheden. Voor de inbreuken in het verkeer zou de in-

troductie van een ‘fiscale inning’ met een mogelijkheid van beroep, een oplossing zijn: “De

politieagent zou eigenlijk de eerste rechter zijn” (een rechter). De raadsman bij het Hof van

Beroep vindt een depenalisatie ook noodzakelijk in bijvoorbeeld de materie van het drugge-

bruik. Voor andere inbreuken zou het aangewezen zijn dat ze op een alternatieve manier be-

handeld worden met de mogelijkheid beroep te doen op de ‘uitschakelende functie’ van het

strafrecht: “Het is zo dat men bij herhaald delinquent gedrag enkele berispingen geeft, maar

daarna zit men zonder uitwegen. In dat geval maakt men dit individu handelingsonbekwaam,

het is te zeggen men stuurt hem naar de gevangenis. Deze oplossing is een beetje belachelijk

en banaal maar in sommige gevallen zijn er geen andere mogelijkheden”*.

Als het aantal wetten te groot is, dan worden er evenveel klachten geformuleerd over de kwa-

liteit van de redactie ervan die te wensen overlaat. In feite worden de wetten het voorwerp van

meerdere interpretaties en discussies voor de rechtbank, hetgeen problemen creëert. Deze si-

tuatie kan uiteraard aanleiding geven tot een juridische onzekerheid (een advocaat).

Wat er ook van zij, een lichte depenalisatie zou geen groot verschil uitmaken in het licht van

de wetgevende inflatie die momenteel bestaat en die evenzeer het strafrecht raakt. “Idealiter

zou men de impact van het strafrecht sterk moeten beperken en enkel de ‘grote zaken’ penali-

seren. (…) Sinds de affaire-Dutroux is het echter ondenkbaar geworden om te spreken over

depenalisatie. Ik zie dus geen andere oplossing dan een stuk van de beslissingsmacht te dele-

geren naar de politie toe. Het is tegen mijn principes, maar ik zie niet hoe het anders aan te

pakken”* (een rechter). En verder “zou depenalisatie een manier zijn om te remediëren aan

het gebrek aan middelen van justitie aangezien men justitie de middelen niet wil geven om te

kunnen functioneren”* (een rechter). “En het strafrechtelijk beleid vat het als volgt samen:

we kunnen niet alles doen dus behandelen we verkrachting wel maar aanranding van de eer-

baarheid niet. Bovendien zal een buitenstrafrechtelijke behandeling een verplaatsing van de

werklast naar een ander niveau teweeg brengen: naar het burgerlijke, de bemiddelingsdien-

sten, etc.”*.

APA zou zich ook kunnen inschrijven binnen het proces van de alternatieve afhandeling van

bepaalde geschillen. Voor de verantwoordelijke van de bemiddelingsdienst is de depenalisatie

niet echt gewenst. Hij beschouwt het moment van de neerlegging van de klacht als een be-

langrijk moment dat men niet mag laten voorbijgaan. Dat wil niet zeggen dat de klacht nood-

zakelijk voor de rechtbank moet komen en leiden tot een veroordeling. Het antwoord van de

maatschappij kan gediversifieerd zijn en de burger tegemoet treden. Een straf is zeker niet de

enige mogelijke oplossing. Hij denkt aan de alternatieven waarbij men de nadruk legt op het

Bijkomende interviews

103

feit dat het belangrijk is dat “de politie het eerste echelon van de rechtsstaat is waartoe de

burger zich kan wenden om uit te leggen wat hem overkomen is”*. Het is niet wenselijk ie-

mand weg te zenden, zoals het dikwijls gebeurt, omdat dat hij geconfronteerd werd met een

burgerlijk probleem. Volgens hem kan de bemiddeling een bevredigend antwoord bieden,

zowel voor het slachtoffer als voor de burger. Uiteraard kan deze mogelijkheid enkel beoogd

worden wanneer de dader gekend is en de feiten toegeeft, wat in het algemeen gesproken niet

het meest voorkomende geval is. Een bemiddeling op het politionele niveau is niet ondenk-

baar en in die optiek zou APA een sleutelmoment kunnen zijn. De politie werkt op een inte-

ressant niveau, men begeeft zich op het terrein en staat in onmiddellijk contact met de feiten.

APA zou een ‘dynamisch en communicatief’ moment kunnen worden en zo dienst doen als

een mogelijk rendez-vous om een vorm van politionele bemiddeling op te zetten. De politio-

nele bijdrage zou bijvoorbeeld kunnen zijn dat men een geschreven uitnodiging stuurt naar de

dader om het slachtoffer schadeloos te stellen, wat zou kunnen leiden tot een positief resul-

taat. De politie wordt in het kader van bemiddeling beschouwd als een volwaardige partner

die voldoende dicht bij de burger staat. De politionele actie zou zich moeten inschrijven in

een vooraf gedefinieerd kader dat van bovenaf komt (het parket). De geïnterviewde officier

van politie bestempelt het idee van bemiddeling op politioneel niveau als theoretisch uitste-

kend: “Dat is een zeer goed idee. De mensen zullen zeggen: de politie heeft iets gedaan. Want

wat hebben ze nu gedaan? Niets. Een A4 vuilgemaakt”. Een andere vraag is of de politie vol-

doende opgeleid is om dit te doen. Bovendien vraagt bemiddeling een investering van tijd en

de praktische organisatie van deze modaliteit stelt problemen.

Hoever kan de politionele autonomie gaan bij de behandeling van dossiers? Een onderzoeks-

rechter suggereert dat de politie een sanctie zou kunnen opleggen, een regeling van de scha-

devergoeding trachten te bekomen, of een boete uitschrijven: “Op lokaal niveau een aantal

problemen behandelen, waarom niet? Men zou ook veel verder kunnen gaan. Dat zou een

vorm zijn van delokalisatie van justitie: een benadering op het terrein. Een reeks van zaken

zou op het niveau van de politie behandeld kunnen worden. Waarom, bijvoorbeeld, zou de po-

litie geen – ik weet dat het een revolutionair idee is – transacties kunnen voorstellen in be-

paalde strafzaken? Dus veel verder gaan dan enkel het onderzoek. Men zou bijvoorbeeld een

strafbemiddeling kunnen voorstellen, een transactie. Daar zou ik het niet moeilijk mee heb-

ben. Als dat soort van behandeling mislukt, kan men nog altijd de klassieke weg volgen en

vervolgen voor de rechtbank. Men vindt dat terug in het idee van het regelen van het straf-

rechtelijk beleid dat gevoerd wordt op niveau van het terrein. Hier treedt de politie buiten

haar traditionele opdracht en krijgt een quasi gerechtelijke opdracht. Dat stoort me niet”*.

Hier moeten we wel opmerken dat dit scenario niet gewenst is door de andere respondenten,

en dat er zelfs een categorische afwijzing is door een rechter voor wie het “afschuwelijk zou

zijn om zo’n macht te geven aan een orgaan dat zo snel geneigd om over de schreef te gaan,

zoals een recente geschiedenis aangetoond heeft”*.

8. Een formele uniformiteit van de praktijken

Bij herhaling wordt gesuggereerd om APA wettelijk te regelen: “APA wettelijk kaderen is een

goede zaak omdat deze praktijken uit de hand kunnen lopen”* (een raadsman bij het Hof van

Beroep). De diversiteit die momenteel heerst tussen de verschillende modaliteiten van APA is

geen ideale situatie. De wet kan echter niet zomaar veranderd worden: het is niet voldoende

om een bestaande praktijk te integreren zonder rekening te houden met eventuele kritiek die

geformuleerd kan worden. De Wet op de bijzondere opsporingsmethoden wordt genoemd als

een slecht voorbeeld: in plaats van een al zeer bekritiseerde praktijk te verbeteren en te kade-

ren, doet de wet niets anders dan het bestaande systeem integraal overnemen. De vrees voor

Bijkomende interviews

104

bekrachtiging van praktijken zonder kritische analyse of aanpassing, wordt opgeworpen door

verschillende actoren. Een rechter die in opstand komt tegen de algemene reflex van het offi-

cialiseren van informele praktijken: “Dus omdat het bestaat, en omdat het niet wettelijk is,

maakt men het wettelijk… Nee, dat is niet serieus”*. Deze praktijk van het officialiseren van

politionele activiteiten wordt gevoeld als een zekere constante: er duiken steeds nieuwe prak-

tijken op, die praktijken worden in vraag gesteld – onder andere omdat het uit de hand loopt –

om dan uiteindelijk binnen een wet gekaderd te worden: “Men zegt: dat bestaat, dat is nodig

(…) en men stelt zich geen principevragen. Hoever zal APA gaan? Zal men ook de macht van

de onderzoeksrechters verminderen?”* (de Liga voor de Mensenrechten). Andere actoren ge-

ven toe dat het belangrijk is om een wettelijk kader te geven: “Men moet meer rekening hou-

den met de realiteit en trachten die in te schrijven binnen een kader dat het best de rechten

van de rechtsonderhorigen beschermt. Dat is beter dan tot elke prijs een idealistisch model op

te hemelen, dat niet te realiseren valt”* (een advocaat). Een onderzoeksrechter zei ons: “Hoe

dan ook kan men de politiediensten niet echt controleren in de huidige stand van zaken. Poli-

tionele autonomie is er en zal er blijven. Waarom dit dan niet officieel regelen in plaats van te

doen alsof men werkelijk de situatie controleert?”*.

9. Valorisatie

Biedt APA een meerwaarde aan de politie? Niet echt, of slechts op een zeer beperkte wijze.

De politie verandert enkel in haar kwaliteit als uitvoerder van het parket. De ‘waardevermeer-

dering’ is een grappig woord… APA heeft een mobilisatie van politionele capaciteit tot ge-

volg, en in dit geval, een vermindering van de politionele aanwezigheid op straat: “Er is min-

der blauw op straat”. Toch zou APA waardevermeerderend kunnen zijn ten aanzien van wat

er gebeurt in het klassieke systeem, “het systeem dat de politiemensen volledig paternaliseert.

Sommigen klagen erover en vragen dat men hen als volwassenen zou behandelen, anderen

scheppen behagen in het vertoeven in een deresponsabiliserend systeem. De politieman moet

zich een echte gerechtelijke cultuur aanmeten en de taken binnen APA moeten zin hebben: dat

men hen niet vraagt een dossier te behandelen dat anders na de eerste lezing door een magi-

straat geseponeerd zou zijn”* (een raadsman bij het Hof van Beroep).

Wanneer de politie daarentegen in staat zou zijn om te seponeren, zou de situatie anders zijn:

“Dan krijg je verantwoordelijkheid (…), dan pas krijgen wij vertrouwen” (een politieoffi-

cier). De beslissing tot sepot zou evenwel niet door elke politieman genomen kunnen worden.

“Daarvoor heb je speciale politiemensen nodig”. Er zijn politiemensen aan wie je die taak

niet zou kunnen toevertrouwen. De mogelijkheid om te seponeren zou APA wel aantrekkelij-

ker maken: “Moest je kunnen seponeren dan zou ik zeggen, ola mannen, nu heb je wel macht,

nu heb jij wel de dingen die een substituut kan doen” (nog steeds de politieofficier). Het gaat

om een kwestie van vertrouwen, maar ook van capaciteit. De meningen van de andere actoren

over dit onderwerp zijn verdeeld. Voor één van de twee advocaten maakt het weinig uit of het

de politie of het parket is dat seponeert, het belangrijkste is dat er een motivatie gegeven

wordt voor het politiesepot. Het debat over het sepot raakt werkelijke de fundamenten van ons

strafrechtssysteem en de reacties op dit onderwerp zijn erg levendig en divers. Voor de één is

het politiesepot denkbaar maar dan enkel in zaken van kleine criminaliteit waarbij een contro-

le van het parket mogelijk is (een onderzoeksrechter). Voor een ander: “Het sepot moet de

taak van de parketmagistraat blijven, en het liefst onafhankelijk”*. Een derde, tenslotte, is

vervuld met afgrijzen: “Een sepot op zich is al verdacht. Nu, met de wet-Franchimont, moet

men het motiveren, dat is toch al dat; ook al wordt dit niet echt toegepast in de grote parket-

ten waar men motiveert zoals men het hen vraagt. Het sepot lijkt altijd al verdacht voor de

bevolking. Men zegt: men seponeert omdat het die en die persoon is, etc. Wat overigens niet

Bijkomende interviews

105

altijd verkeerd gedacht is. Ik heb als advocaat (voordat hij rechter was) ook al sepots meege-

maakt die ik nooit gekregen zou hebben voor de kleine Marokkaan op de hoek. Dus, wanneer

het de politie is die kan seponeren, zonder toezicht van buitenaf, vind ik dat het niet mogelijk

is. Als er zelfs bij de magistraten al verschillen in sepotbeleid zijn, is het duidelijk dat de risi-

co’s op politioneel niveau nog groter zijn. Zij staan zo dicht bij het terrein dat het risico nog

groter is om hen te zien verwikkeld raken in sepotpraktijken omdat het die persoon is, een tip-

gever, een informant of de zoon van een edele etc. Neen, ik geloof dat daar de risico’s groot

zijn. Ik stel de rechtschapenheid van de politieman niet in vraag, maar wanneer men in per-

manent contact is met de bevolking is het niet eenvoudig om onaantastbaar te blijven”* (een

rechter).

10. Conclusies: tussen pragmatisme en idealisme…

Er zijn duidelijk twee stromingen te onderscheiden bij de respondenten, ook al kunnen de

meningen soms genuanceerd zijn. De ene stroming kenmerkt zich door klassieke of idealisti-

sche denkbeelden, de andere is meer pragmatisch ingesteld. De idealisten prijzen de onvoor-

waardelijke vooropstelling van de principes van de meer dan twee eeuwen oude gerechtelijke

organisatie aan. Het respect voor die principes wordt gezien als een garantie voor het demo-

cratisch functioneren van onze instituten. In dat opzicht moet het Openbaar Ministerie de

functie van leiding en controle over het politionele onderzoek bewaren. Tegenover dit stand-

punt menen de pragmatici rekening te moeten houden met de realiteit van het terrein, wat

verklaart dat zij een meer open houding aannemen ten aanzien van APA. De keuze voor een

pragmatische attitude betekent niet noodzakelijk een verwerping van de filosofie. Vaak vloeit

ze voort uit een bewustwordingsproces dat het systeem zoals het is niet (goed) werkt. Boven-

dien zou het zelfbedrog zijn om te geloven dat de magistraat het politioneel onderzoek contro-

leert. De principes die opnieuw benadrukt worden in de Wet-Franchimont zouden niets anders

zijn dan vrome wensen. Deze pragmatische stelling – vaak tegengesteld aan de initiële filoso-

fische overtuiging – wordt het meest ingenomen en gaat dus in de richting van een aanvaar-

ding van APA, ook al is het vaak met tegenzin.

Interviews Vlaanderen

106

VLAANDEREN

I. INTERVIEWS VLAANDEREN: APA DOOR DE OGEN VAN POLITIE EN

PARKET

Antoinette Verhage

Wouter Vanhaverbeke

1. Inleiding

Van december 2001 tot maart 2002 zijn een aantal semi-directieve interviews afgenomen met

zestien vertegenwoordigers van Vlaamse politiediensten en parketten, zowel met degenen die

al enige tijd ervaring hadden met APA, als met degenen die nog maar net begonnen waren of

op dat moment nog moesten beginnen. Hierbij dient vermeld te worden dat de parketten en

politiediensten die we hiervoor benaderd hebben, allen enthousiast hun medewerking ver-

leend hebben. Bij de politiediensten waren het vooral de APA-officieren en APA-

dossierbeheerders die bevraagd werden, bij de parketten voornamelijk de APA-magistraten.

Een semi-directief interview houdt in dat er geen gestructureerde vragenlijst gevolgd wordt

bij het gesprek, maar om een enigszins gestructureerde gegevensverzameling mogelijk te ma-

ken, zijn de interviews gevoerd aan de hand van een checklist. Deze checklist is onderver-

deeld in drie clusters: organisatorisch, maatschappelijk en institutioneel. Deze drie clusters

zijn terug te vinden in onderstaande synthese van de interviews.

De anonieme verwerking van de interviews resulteert in de aanduiding van de geciteerde poli-

tieman of -vrouw met “P” en de aanduiding van de geciteerde parketmagistraat met “M”. In

deze tekst is het de bedoeling de implementatie van APA en de eventuele problemen en pijn-

punten te condenseren, maar ook om de kijk op en de mening over de huidige verhoudingen

en beleidsopties van de verschillende parketten en politiediensten nader te bekijken.

2. Synthese van de interviews met de Vlaamse politiediensten

2.1. Praktische (organisatorische) implicaties van APA

Onder deze noemer werd gevraagd naar de praktische werking van APA in de betreffende po-

litiedienst, de problemen die zich voordeden, de mogelijkheden die APA eventueel biedt voor

de politieagent, maar ook naar de werklast die APA met zich meebrengt. Zoals duidelijk zal

worden, is dit praktische deel het meest besproken door de respondenten van de politie, om-

dat dit ook hetgeen is waar zij het meest mee geconfronteerd worden. De praktijk is wat telt,

in dit geval.

2.1.1. Implementatie van APA

Blijkbaar is de invoering van APA niet altijd in overleg met de politie gebeurd. Slechts in

twee gevallen was er samenwerking tussen politie en parket vóór de implementatie van APA.

Dit wordt door de meeste politiediensten als een gebrek aangeduid. Waar dan wel samenwer-

king is geweest inzake implementatie van APA, is dit toch beperkt: “Naar de uitwerking heeft

men met het verzet van de politiediensten (omdat APA zoveel administratief werk met zich

meebrengt) helemaal geen rekening gehouden. Dat werk heeft men gewoon aan de politie

overgelaten. Aan de andere kant heeft men wel geluisterd inzake VPV” (P.8.). De meeste po-

Interviews Vlaanderen

107

litiediensten hebben APA aanvaard, sommigen wel met enige tegenzin. Wat éénmaal naar vo-

ren gebracht wordt, is dat in sommige korpsen de interne opdrachten niet zo goed aanvaard

worden door de collega’s: “Intern wordt wel moeilijker geaccepteerd dat er opdrachten ge-

geven worden. Men reageert dan met de gedachte: doe ik mijn werk niet goed, misschien? Als

een collega zo’n opdracht geeft, wordt het eerder aanzien als controle. Maar dit is volledig

intern en volledig persoonlijk. De één kan dit beter verdragen dan de ander” (P.2.). Ook an-

dere politiediensten hebben interne (kleine) problemen, zoals fouten die door de vaststellers

gemaakt worden, wellicht als gevolg van het niet lezen van interne nota’s. In de meeste geval-

len is het de vaststeller die beslist of een zaak een APA-dossier wordt of niet.

Enkele politiediensten werkten echter op een andere wijze: “De beslissing wordt door ons (de

APA-officieren) genomen, dat gebeurt niet door de vaststeller. (…) Hoe kunnen die politie-

agenten de keuze maken om te zeggen dat iets geen APA is? Dat kunnen zij toch niet, dat ligt

vast, maar leg dat maar eens uit aan de gewone man” (P.5.). Wat hierbij opgemerkt dient te

worden, is dat door dit systeem, waarbij de vaststeller eenvoudigweg zijn PV’s doorstuurt

naar de APA-officier, er voor de vaststeller weinig of geen winst in het APA-systeem zit. In

de meeste gevallen komt een dossier ook niet terug bij de vaststeller, maar gaat dit naar een

andere dienst of een andere politieman of -vrouw. Op dat vlak is er dan werkelijk geen zicht

op het dossier, en is er weinig sprake van ‘autonomie’. De APA-officier neemt dan letterlijk

het werk van het parket over en schrijft kantschriften uit naar zijn politiemensen. APA wordt

dan een puur administratief systeem.

2.1.2. Gevolgen van de implementatie van APA

De meningen zijn hier verdeeld: vijf politiediensten zeggen dat APA zeker een grote werklast

met zich meebrengt, terwijl de drie andere zeggen dat er geen hogere werklast is door APA.

De verhoging van de werklast wordt als volgt gemotiveerd: “APA brengt voor ons een pak

meer werk mee, je moet zorgen dat je dossiers in orde zijn, je moet zorgen dat een pak bijko-

mende getuigen verhoord zijn, dat er eventueel een schaderegeling getroffen wordt, enzo-

meer” (P.1.). Een andere politiedienst bevestigt dit: “Als je het goed wilt doen, brengt het een

grote werklast mee” (P.3).

Er zijn tevens politiediensten die vooral kampen met de grote werklast inzake verkeerszaken,

die APA met zich meebrengt (drie van de acht korpsen behandelen ook verkeerszaken binnen

APA): “Het is een toename van de werklast, en dat is het altijd geweest. Vroeger was het

eenvoudig, toen werd een proces-verbaal opgesteld, er werd een termijn gewacht of het ant-

woordformulier al dan niet teruggestuurd werd naar hier, dan werd het gestuurd naar het

parket, en eigenlijk was het gedaan. Nu is het niet altijd gedaan. APA vraagt dus meer werk”

(P.3.). Hierbij werd vooral gewezen op de leasingfirma’s, die het werk van de politie bedui-

dend ingewikkelder maken. Dit levert een groot aantal extra formulieren op. Toch zijn er ook

twee politiediensten die wel klagen over het vele werk dat APA vraagt, maar die inzake ver-

keer eigenlijk weinig problemen hebben. Opvallend is wel dat men vaak de vrees uitdrukt

voor het in de toekomst moeten behandelen van verkeerszaken.

Niet alleen verkeerszaken brengen veel werk met zich mee, ook wanneer er geen verkeersza-

ken in APA behandeld worden, wordt een grote stijging van de werklast gemeld. Eén politie-

dienst meldt zelfs louter een stijging van het werk, en meent dat er geen enkel voordeel aan

APA verbonden is: “Het brengt enkel meer werk mee voor ons. Nu zijn er drie mensen met

APA bezig die eigenlijk op een andere manier zouden kunnen ingezet worden, maar die nu

enkel werk van het parket op zich nemen” (P.5.).

Interviews Vlaanderen

108

Blijkbaar is het bijkomende werk voornamelijk administratief van aard: “Het probleem is dat

dit systeem administratief heel wat werk met zich meebrengt. Wij moeten daar zelf in begin-

nen pluizen: wat gaan we in dit dossier doen, wat niet. Terwijl vroeger de kous af was wan-

neer het dossier vertrokken was” (P.8.). De drie andere politiediensten, die weinig of geen

stijging van de werklast rapporteerden, baseren dit op het feit dat, ook al is er meer admi-

nistratie nodig bij APA, en moet alles wat er in APA gebeurt goed opgevolgd worden, APA

in het geheel toch een efficiënter systeem is.Eén van hen wijst ook op het effect van de

VPV’s: de werklast die door APA ontstaat, wordt gecompenseerd door de VPV’s. “Wij zitten

nu door de 60% aan VPV’s. In die VPV’s is toch een stuk minder administratief werk te ver-

richten, en men vergeet dit vaak. Men ziet altijd de nadelen en niet de voordelen” (P.4.). Bo-

vendien is de werklast ook afhankelijk van een goede organisatie: “Men moet zijn zaken or-

ganiseren zoals het hoort. Het is een kwestie van organisatie, management en iedereen erin

betrekken. Dat doet men in veel korpsen niet” (P.4.). Ook een andere politieman meent dat de

werklast afhankelijk is van de voorbereiding en de organisatie van APA: “Bij ons is er capa-

citeit voor en wij weten waar wij aan beginnen” (P.7.).

Andere problemen in verband met APA, naast – voor enkelen – de gestegen werklast, zijn

bijvoorbeeld de termijnen waarbinnen dossiers afgerond dienen te zijn. Vooral in de samen-

werking met andere politiediensten komt men tijd tekort. Een slechts door één politiedienst

aangehaald probleem is het feit dat de politie nu zelf dient te beslissen wanneer en in welke

mate er nog verder onderzoek nodig is. “Men heeft de verantwoordelijkheid over het dossier

dus in de handen van de APA-officier gelegd. En daarbij weten we niet altijd of onze mening

strookt met die van de parketmagistraat. Stel dat er een vechtpartij gebeurt en dat er zeven

getuigen zijn; is het dan aan ons om één van die personen te verhoren of alle zeven? En dan

nog, wanneer ze verhoord worden, wij hebben niet de opportuniteit om te beslissen dat wij er

geen gevolg aan geven. (…) Terwijl vroeger het parket zei: ‘dit vervolgen we toch niet’ en er

werd niets meer gedaan in het dossier (…) Wij zijn geen parketmagistraten. Men duwt voor

een stuk het vervolgingsbeleid in handen van de politie” (P.8.).

Een vaak gemeld probleem van APA zijn de financiële gevolgen. De kosten die gepaard gaan

met de invoering van het APA-systeem (kopiekosten, verzendingskosten) zijn voor enkele po-

litiediensten echt bezwaarlijk: “APA kost ons niet alleen personeel maar er zijn inderdaad

ook extra kosten – logistiek. Wij hebben daar geen regeling over met het parket” (P.8.). In

één geval is een kostenregeling getroffen tussen het parket en de betreffende politiedienst. Er

zijn enkele politiediensten die zich niet druk maken over de kosten van APA, één merkt ook

op dat het ‘oude’ systeem nog kostelijker was: “Je moet eens kijken hoeveel kantschriften je

van het parket kreeg per dossier. En elk kantschrift komt toe met een postzegel en elk kant-

schrift moet ingeschreven en uitgeschreven worden. Dat kost meer hè. Er zullen wel meer

kosten zijn maar het zijn andere kosten, die verlegd worden naar de lokale politie” (P.7.).

Nog een ander gevolg van de APA-richtlijn is de vraag vanuit het parket om binnen de APA-

zaken een schaderegeling te bewerkstelligen tussen dader en slachtoffer. Deze schaderegeling

wordt niet echt met veel enthousiasme in de praktijk gebracht door de politiediensten. De

meeste politiediensten zeggen dat ze dit wel willen toepassen, maar dat ze de termijn er niet

voor gaan overschrijden. “Maar dat heeft wel veel voeten in de aarde, daar komt nog veel bij

kijken. Met een aantal benadeelden is dat niet zo evident, dan is er veel over en weer geloop.

Maar als we het niet doen, krijgen we het toch terug van het parket” (P.1.). Vaak wil men

wel trachten een schaderegeling tot stand te brengen, maar is dat niet haalbaar binnen de ter-

mijn. Eén politiedienst zegt dat de schaderegeling vaak toegepast wordt.

Interviews Vlaanderen

109

2.1.3. APA-zaken

Met betrekking tot de APA-lijst (waarbij meteen opgemerkt moet worden dat dit niet te letter-

lijk genomen moet worden – vijf van de acht werken niet met een lijst, maar met APA als

‘restcategorie’), denkt het merendeel wel dat die zo goed is. “Het overgrote deel van de in-

breuken valt al binnen APA. Uitgezonderd de zware zaken, die echt te zwaar zijn om alleen af

te handelen door de politie” (P.2.). Bijna alle politiediensten vinden dat de lijst wel strikt ge-

noeg is opgemaakt, dus die hoeft niet meer aangepast te worden. Eén politiedienst merkt hier

wel op, dat bijvoorbeeld zelfmoordpoging (wat in se geen misdrijf is) niet op de lijst hoeft,

maar dat dit erop staat omdat het parket van mening was dat het niet altijd zeker is of het wel

een zelfmoordpoging is of niet. Deze politieman vindt dit eigenlijk een minachtende instelling

van het parket, alsof de politie dit soort zaken niet (in overleg met de wetsdokter) kan inschat-

ten.

2.1.4. Verkeerszaken

Verkeer binnen APA is een ‘gevoelig’ onderwerp bij de politiediensten. Drie van de acht poli-

tiediensten die ondervraagd zijn, behandelen verkeerszaken binnen APA (P.1, P.3. en P.8.),

minstens één zal verkeerszaken in de toekomst gaan verwerken. Eén van de drie die verkeers-

zaken binnen APA behandelen merkt regelmatig op dat dit toch wel erg veel werk met zich

meebrengt. Hierbij wordt tevens verwezen naar de verschillen in mentaliteit tussen de politie-

rechtbank en de rechtbank van eerste aanleg. De politierechtbank is veel strikter, men wil dat

het onderzoek tot in de puntjes uitgevoerd is. Er is vaak nogal wat papierwerk dat gedaan

moet worden voordat een verkeersdossier afgesloten kan worden.

De politiediensten die nog geen ervaring hebben met verkeer in APA, vermoeden wel dat dit

in de toekomst ook ingevoerd zal worden. Eén van hen zegt: “Het kan perfect voor verkeers-

ongevallen, dan kan het dossier volledig naar het parket. Eigenlijk zou het heel simpel zijn,

zeker voor verkeersongevallen. Dat geeft geen extra werk, dat zijn zaken die sowieso moeten

gebeuren” (P.2.).

Twee politiediensten hebben in het begin (dus in de beginfase van APA) verkeerszaken in

APA behandeld, maar zijn daar na korte tijd mee gestopt: “We hebben dus een fout gemaakt

door daar verkeer bij te halen, maar dat is er uit gebonjourd, want verkeer dat is hopeloos,

dat is niet te overzien. Als je elke verkeersinbreuk die hier gebeurd is in APA moet doen dan

zit je zo in het zottenkot” (P.6.).

2.1.5. Vereenvoudigde Processen-Verbaal (VPV)

In elk ondervraagd korps wordt een vorm van vereenvoudigde registratie gebruikt: ofwel het

‘vereenvoudigd proces-verbaal’ ofwel de ‘procedure vereenvoudigde registratie’. Beide regi-

stratiemogelijkheden komen sterk overeen. In de meeste gevallen is het gebruik van de ver-

eenvoudigde registratie ingevoerd of uitgebreid bij de implementatie van APA.

Over de VPV’s lopen, zoals al eerder opgemerkt, de meningen uiteen. De één vindt het een

nuttig registratiemiddel, de ander zegt er juist meer werk door te krijgen. Vooral de voormali-

ge rijkswachters zeggen een tijdsverlies te hebben door die VPV’s op te maken. Dit komt

enerzijds door het feit dat men nu zaken moet registreren die men vroeger niet registreerde,

maar anderzijds ook door de verschillende systemen: “Een VPV in POLIS maken is net als

Interviews Vlaanderen

110

het maken van een gewoon PV. Een VPV in PIP duurt hooguit vier minuten” (P.7.). De wet

van de communicerende vaten, namelijk de tijdscompensatie die er is door de VPV’s gaat niet

altijd op: “De eenvoudige PV-registratie is voor ons ook een werktoename geweest. In het

verleden werden bijvoorbeeld verloren documenten en voorwerpen niet in PV neergelegd, dat

werd ingeschreven in een register, en daarmee was het afgesloten. Nu moet er een PVR opge-

steld worden, er moet geseind worden en dergelijke meer, wat vroeger absoluut niet gebeur-

de. Politioneel was het vroeger verkeerd” (P.3.). Een andere politiedienst bevestigt deze op-

merking: “Die VPV-lijsten moeten nog eens gecontroleerd worden, want er is ook een gevaar

met de VPV’s: het kan een gemakkelijkheidsoplossing zijn voor de vaststellers. Het is aan de

verantwoordelijken om hierop toe te zien” (P. 2.). Wel wordt door deze politiedienst aange-

geven dat het VPV voor de vaststeller eenvoudiger is: “Hij brengt zijn gegevens in in PIP,

meestal gebeurt dat toch op klacht hier op het bureel. Met die gegevens kan hij onmiddellijk

het PV opstellen” (P. 2.).

Iedereen is het er wel over eens dat het systeem van de vereenvoudigde processen-verbaal niet

gelijkgesteld kan worden met een politiesepot: het parket krijgt een listing en de VPV’s kun-

nen dan opgevraagd worden door het parket. Dit gebeurt overigens niet zo vaak. “Tenzij, bij

bepaalde feiten, zoals huiselijke moeilijkheden. Als er zo om de twee weken boel is in een ge-

zin, dan gaat het parket vragen om al die VPV’s eens door te sturen” (P.1.).

Veel zaken met ‘dader onbekend’ worden met een VPV afgehandeld. “Bij de start van het

dossier moet je de selectie maken of het VPV wordt of APA. Als er werkelijk geen aanleidin-

gen zijn naar een verdachte wordt het VPV. Bijvoorbeeld : handtas gestolen en dader in een

glimp gezien, dan wordt dit VPV want ga die eens zoeken” (P.2). Het gegeven dat door ‘on-

bekende dader’ veel zaken verkort kunnen weergegeven worden in een VPV brengt zoals ge-

zegd voor sommigen een verlichting van de werklast met zich mee, voor anderen juist niet.

Wat wel door meerdere politiediensten gezegd wordt, is dat men met het VPV voorzichtig

omspringt: “Het is niet omdat iets een vereenvoudigde registratie is, dat het niet onderzocht

wordt. Als er toch nog bepaalde aanwijzingen zijn, is het ook aan de APA-verantwoordelijke

om te zeggen om bepaalde dingen nog eens na te zien” (P.2.). Een andere politiedienst wijst

juist op het gevaar dat mensen eerder zaken door middel van een VPV afhandelen omdat ze

dan geen werk meer hebben. Anderzijds: “Op die manier kunnen we wel tijd winnen: vroeger

maakte men bijvoorbeeld voor een verkeersongeval een PV op dat 20 pagina’s lang was en

niet gelezen werd. Nu maakt men voor hetzelfde feit een VPV dat slechts 2 pagina’s lang is en

ook niet gelezen wordt” (P.8.). Maar: “De grootste voordelen zitten bij het parket waar men

vroeger elke morgen een groot aantal dossiers opzijschoof omwille van bijvoorbeeld onbe-

kende dader. Deze dossiers worden nu hier opzijgeschoven door de VPV’s” (P.8).

2.1.6. Evaluatie APA

APA wordt wel positief geëvalueerd door de meeste politiemensen, ondanks de aangehaalde

bezwaren: “Eens je de lijst kent, gaat het eigenlijk vlot. Ik heb weinig problemen, dat de men-

sen een verkeerde inschatting maken, is uitzonderlijk. En als het gebeurt, is het meestal niet

doordat ze de lijst niet kennen, maar door de werkdruk. Wanneer er drie, vier mensen staan

om een aangifte te doen, en je moet het één en het ander, na elkaar, door elkaar doen, dan

begint men wel fouten te maken. Maar het gaat goed, de aanvang was moeilijker” (P.3.).

De meeste politiemensen bevestigen dus wel dat APA ook zijn leuke kanten heeft: “Ik vind

het interessant en leuk. Je volgt de dossiers op tot ze afgewerkt zijn. Je kunt nu ook beter in-

spelen op de situatie omdat je het dossier eigenlijk volledig beheerst. Wij kennen de bevolking

Interviews Vlaanderen

111

van de gemeente, wij kennen zo’n persoon en de aandacht die wij eraan gaan schenken kan

hoger of lager zijn. Op dat vlak is het dus wel een verbetering” (P.3.). Velen spreken over

‘voldoening’, ‘efficiëntie’, ‘kijk op het geheel’, ‘bemiddelaar spelen’. Eén politiedienst zegt

hierover: “De evaluatie van APA is positief, maar de werkdruk speelt zeker mee. Anderzijds is

het werk interessanter geworden voor de vaststellers, omdat zij na het opstellen van een dos-

sier het dossier volledig kunnen opvolgen. Dat geeft voor een aantal mensen echt een positie-

ve werkstimulans” (P.3.).

Twee politiediensten zeggen dat APA eigenlijk een formalisering is van een bestaande toe-

stand: “Hetgeen wij nu doen in APA, deden wij vroeger ook, maar dan op meer beperkte wij-

ze. We gingen bijvoorbeeld niet eigenhandig opdrachten schrijven naar politiediensten buiten

ons gebied, maar zaken die zich concreet binnen ons gebied afspeelden, met al de verschil-

lende districten, dat werd compleet onderzocht, ook toen stuurden wij die zaken niet half af-

gewerkt naar het parket” (P.4.). Twee politiediensten echter vinden APA een louter negatieve

ontwikkeling: “Dat is allemaal werk dat wij uit handen van het parket pakken. Persoonlijk

vind ik dat het parket dit zelf moet doen. (…) APA is gewoon een job van het parket die bij

ons terechtkomt. Ik weet wel dat er op het parket te weinig personeel is, maar dit wordt opge-

lost op de kop van de politie” (P.5.). Een andere politiedienst ziet wel wat voordelen, maar de

nadelen overheersen: “Het APA-beheer op zich, daar winnen wij niks mee. Het voordeel zit

vooral in de VPV’s. Men had ons voorgehouden dat wij door het APA-systeem er beter van

zouden worden. Maar waar ligt nu de winst voor ons?” (P.8.).

De algemene teneur is echter positief. “APA is een positieve ontwikkeling. Dat gaat nog ver-

beteren denk ik, dat kan niet anders. Allez, positief, ik zie dat wel zitten” (P.6.). Praktische

problemen, zoals de eerder aangehaalde termijn waarbinnen APA-dossiers afgewerkt dienen

te zijn, zijn er weinig of niet. Wat men wel opmerkt is dat het parket soms wat meer duide-

lijkheid zou mogen geven, en de circulaires van tijd tot tijd eens vernieuwen.

Een opmerking die gemaakt wordt met betrekking tot de praktijk is de vraag wie de dossier-

beheerder is van een APA-dossier. Binnen het Hof van Beroep Gent is dit in de meeste geval-

len de vaststellende politiedienst. Binnen het Hof van Beroep Antwerpen is dit in twee geval-

len de politiedienst van de plaats van de feiten, in een ander geval ook de vaststellende poli-

tiedienst. Dit kan tot verwarring leiden. Hierover wordt opgemerkt: “Ik vind het beter als de

plaats van de feiten dossierbeheerder is, wij kennen de plaats en de situatie. Bovendien kan

men op die manier geen werk meer afschuiven naar andere politiezones. Met volk doorver-

wijzen snijdt men nu in zijn eigen vingers” (P.8.).

2.2. Institutionele implicaties van APA

In dit luik werden vragen gesteld naar de verhoudingen tussen beide actoren (politie en par-

ket) inzake APA. Er werd gepeild naar de samenwerking, naar de feedback die de politie al

dan niet krijgt van het parket, naar de contacten die er zijn met het parket, en uiteindelijk naar

de afstemming van het opsporingsbeleid op het vervolgingsbeleid.

2.2.1. Samenwerking?

De samenwerking is een eerste aandachtspunt in dit onderdeel. In de verschillende APA-

circulaires wordt immers een ‘nieuwe relatie met de politie’ als doel gesteld. De samenwer-

king tussen beide actoren zou dus verbeterd moeten zijn, als gevolg van een toename van de

contacten en een toename van overleg.

Interviews Vlaanderen

112

Maar wanneer deze vraag gesteld wordt aan de politiediensten, reageert men hier meestal af-

wijzend op. Alle politiediensten, op één na, ontkennen dat er een verandering, laat staan een

verbetering, te merken is als gevolg van de invoering van APA. De contacten met het parket

zijn niet toegenomen, de APA-verantwoordelijken werken volledig zelfstandig. Eén politie-

dienst merkt op dat de verhouding met het parket ook moeilijk te veranderen is: “Men zit vast

in een bepaald kader en men staat niet open voor nieuwe winden, voor nieuwe ideeën. Er zal

nog heel veel water naar de zee moeten stromen, misschien via de jongere generatie, om in

België dat gedaan te krijgen” (P.4.).

Wel meent een politiedienst dat de drempel naar het parket verminderd is. “Die is al jaren

verminderd. Het verschil tussen tien jaar geleden en nu: tien jaar geleden was er geen com-

municatie mogelijk, dat is nu wel mogelijk. Er is een duidelijke mentaliteitswijziging gekomen

op de parketten, dat heeft eigenlijk weinig te maken met APA of VPV, maar met de mentali-

teit. Er zijn ook veel meer jonge mensen op het parket” (P.3). In één geval is er wel een ver-

betering merkbaar in de relatie met het parket, en die verbetering is rechtstreeks te danken aan

APA en VPV: “De samenwerking met het parket is zeer goed, met de zonemagistraat. Wij

hebben daar een heel goed contact mee. Wekelijks zien we die een halve dag. Daarnaast zijn

er regelmatig evaluatievergaderingen over APA, en daar is de APA-magistraat altijd bij

aanwezig. Vóór PVR en APA was dat niet zo” (P.6.).

De vergaderingen met het parket, die er in het begin regelmatig waren, zijn nu gestopt. De

meeste politiediensten wijten dit aan de reorganisatie van de politie. Wanneer alles op punt

gesteld is, zullen er waarschijnlijk wel weer vergaderingen komen. Verder wordt APA eigen-

lijk weinig besproken. In het rechercheoverleg staat APA niet op de agenda, en in de lokale

veiligheidsraad komt APA ook niet ter sprake. “Eigenlijk wordt er heel weinig gecommuni-

ceerd over APA, heel weinig” (P.3.). Op één politiedienst na, is er wel vraag naar meer com-

municatie over APA, en wil men eigenlijk wel een structureel overleg, ook om het beleid van

het parket eens aan de orde te kunnen stellen.

De samenwerking met andere politiediensten verloopt niet altijd zonder problemen: de ter-

mijn blijkt hier vaak een struikelblok, omdat andere politiediensten geen voorrang geven aan

dossiers van een ‘vreemde’ politiedienst: “Ik laat niet altijd via een APA-kantschrift het on-

derzoek ergens verder doen, maar laat soms de mensen hier het verder doen, omdat zij het

dossier goed beheersen. En dat doe ik hier dus, omdat ik gemerkt heb dat sommige kantschrif-

ten uitgevoerd worden op een wijze dat je beter niets op papier zet dan wel iets op papier zet”

(P.3.).

De meeste politiediensten zien wel problemen in een samenwerking met Wallonië, omdat de

taal hier een extra struikelblok vormt. Bovendien moeten de dossiers eerst vertaald worden,

wat een aanzienlijke vertraging oplevert: “De bundels met vertalingen zijn over tijd. Alle-

maal. Je zit hier dan met oude dossiers die je niet buiten krijgt. Het kost veel tijd om die bun-

del te laten vertalen en dan wordt je termijn op slag heel kort” (P.6.). Ook wordt het pro-

bleem met de tolken opgeworpen: er zijn te weinig tolken beschikbaar, waardoor dossiers nog

meer vertraging oplopen.

2.2.2. Feedback

De tweede vraag binnen dit thema peilde naar de mate van feedback door het parket. Alle po-

litiediensten (op één na) stellen uitdrukkelijk dat ze geen informatie krijgen van het parket

Interviews Vlaanderen

113

over de APA-zaken die zij behandelen. De uitzondering die hier de regel bevestigt, is een po-

litiedienst waar men zegt wel feedback te zullen krijgen in de toekomst: “We hebben hier een

afspraak met het parket dat wanneer een bepaald dossier afgehandeld is en wij vragen naar

het gevolg van die zaak dan vertelt men wat we goed gedaan hebben en waar bijsturing nodig

is, en men geeft ons mee wanneer een bepaalde zaak voorkomt of welke gerechtelijke beslis-

sing er genomen is. Die mensen hebben daar nu meer tijd voor. Dat vind ik persoonlijk een

goed initiatief. En dit gebeurt niet alleen in APA-zaken, ook in de klassieke procedure bestaat

die mogelijkheid” (P.8.).

Maar dit is niet zo in de andere zones. Eén politiedienst meent zelfs dat het parket dit soort in-

formatie niet mag geven, omdat dat niet wettelijk zou zijn. Deze opmerking is overigens ge-

baseerd op een antwoord van het parket naar aanleiding van een vraag van de betreffende po-

litiedienst, waarbij men zei dat men die informatie niet mocht geven. Eén respondent meent

dat feedback niet nodig is: “Wij hebben het parket niet te controleren. Heeft dat echt nut?

Dan zouden we misschien bepaalde zaken gewoon niet aanpakken, maar dan zijn het de bur-

gers die gaan klagen. Het is interessant dat je zoiets zou weten, maar ja…” (P.5.). Boven-

dien: “Het gevaar is dat je dan een eigen seponeringsbeleid gaat voeren en dat is nu toch ook

weer niet de bedoeling” (P.5.).

Een andere politiedienst merkt op dat het wel interessant zou zijn om te weten of ze goed be-

zig zijn of niet: “Moesten er bijvoorbeeld zaken zijn die anders kunnen, dan zou ik wel meer

feedback willen. Als je dossiers op een bepaalde manier behandelt, en op het parket denken ze

daar anders over, dan wil ik dat toch wel weten” (P.1.). Daarnaast wijst een politiedienst op

het gebruik van de nota voor vroegtijdige afsluiting van APA (dit is een nota die aan het dos-

sier gevoegd kan worden wanneer de politie meent dat verder onderzoek in een zaak nutteloos

zal zijn). Om in te kunnen schatten of verder onderzoek nog nuttig is, zijn toch wel enkele

richtlijnen van het parket nodig. “We hebben al een paar keer gepraat met de procureur van

onze zone, en zij zegt: je moet een beetje denken zoals ik zou denken, maar ik kan dat niet

zwart-wit op papier zetten” (P.6.). Op die manier is wel moeilijk te bepalen wanneer men

moet stoppen met het onderzoek en wanneer niet. Deze problematiek wordt ook door de vol-

gende politiedienst onderschreven: “Het probleem zit hem bij de opportuniteit: moeten we

hier verder gaan of niet? De kans bestaat dat een andere zone een zaak tot op het bot onder-

zoekt, terwijl wij beslissen dat niet te doen. Vroeger was het de parketmagistraat die daarover

besliste. Hij kon een beleid voeren dat geldig was over het ganse arrondissement. Nu is er een

soort van beleid per zone” (P.8.).

De meeste politiediensten willen wel graag weten wat er met dossiers gebeurt op het parket.

Bovendien is het noodzakelijk om inzage te krijgen in het beleid van het parket: “Het was de

bedoeling van APA om het werk van het parket te rationaliseren, maar ook het werk van de

politiediensten te rationaliseren, maar vooral ook naar de politiediensten een vereenvoudi-

ging van de administratieve kant in het opstellen van de processen-verbaal in onze gerechte-

lijke taak. Daarvoor is het volgens mij noodzakelijk om inzicht te hebben in hoe het parket

functioneert. Van het moment dat het PV hier vertrekt naar het parket, horen wij daar niets

meer van. Tenzij de procureur vindt, dat er nog bijkomende onderzoekshandelingen gesteld

moeten worden, bij middel van kantschrift, maar verder horen wij daar niets van. Welke za-

ken krijgen welk gevolg?” (P.4.).

2.2.3. Afstemming van het opsporingsbeleid op het vervolgingsbeleid

Interviews Vlaanderen

114

De uiteindelijke vraag die hier gesteld werd, naar aanleiding van de voorgaande vragen, was

die naar de mogelijkheid en opportuniteit van de afstemming van het opsporingsbeleid op het

vervolgingsbeleid. Men is het er over eens dat dit een verbetering zou zijn. Sommigen zijn

echter iets meer overtuigd dan anderen: “Het sepotbeleid kenbaar maken aan zijn medewer-

kers, en dat zijn wij dan toch als politie, is blijkbaar nog altijd taboe. Om de één of andere

reden is dat een zeer pijnlijk punt. En op die manier kunt ge natuurlijk niet verder ontwikke-

len. Want als men op het parket stelt, dat zij duidelijk gaan stellen, ook naar de politiedien-

sten toe, in samenspraak, wat hun prioriteiten zijn, dan kan de politie, eens wij daar goede

kennis van hebben, toch binnen een bepaald afgelijnd kader, zeggen dat we bepaalde zaken

uit APA halen en daar een vereenvoudigd proces-verbaal voor gaan opstellen” (P.4.).

De afstemming is volgens deze politiedienst een vereiste, en de anderen volgen in deze rede-

nering, zij het dat niet iedereen zulke verregaande ideeën heeft over die afstemming. “Er zijn

strafrechtelijke feiten zonder vervolgingswaarde. Maar hoe vullen we ‘vervolgingswaarde’ in,

wat is dat allemaal? Ik wil vermijden dat men, ook op het parket, aandacht besteedt aan za-

ken die geen aandacht waard zijn. Zodat men voor ogen kan houden waar men mee bezig is.

Rationalisering bij de politie, rationalisering op het parket en dus energie steken in zaken met

waarde” (P.4.).

2.3. Maatschappelijke impact van APA

In het derde luik werden vragen gesteld als: hoe denkt u over transparantie van het beleid

(zowel naar de politie als naar de bevolking), kan een politiesepot bestaan in de toekomst, en

moet er een uniforme regeling komen voor APA. De antwoorden waren in dit deel erg uiteen-

lopend. Waar men het over praktische zaken vaak eens was, zijn hier grotere verschillen waar

te nemen.

2.3.1. APA als beleidsinstrument

De transparantie van het beleid van het parket is in het vorige onderdeel al besproken, en zo-

als gesteld was die geheel afwezig volgens alle politiediensten. De meesten horen via via wel

het één en ander, maar zekerheid is er niet, en er is niets schriftelijk vastgelegd. Vooral het

feit dat niets op papier gezet wordt, is een knelpunt voor de politiediensten. Mondeling wordt,

bijvoorbeeld in het vroegere vijfhoeksoverleg, wel wat uitleg gegeven over het beleid dat het

parket voert, maar men kan of wil dit niet zwart op wit zetten. “Wekelijks hebben we contact

met onze zonemagistraat, en die geeft dan wel duidelijkheid over het beleid aan ons, maar

niet aan de lagere rangen. En niet zwart op wit” (P.6.). Wat natuurlijk tot onzekere situaties

leidt, omdat men geen schriftelijke bronnen heeft om zich op te baseren. Een beleidsinstru-

ment is APA dus niet volgens de politiemensen, ook al zijn er nu lijsten waardoor het parket

toch een zekere informatie geeft over het belang dat zij hecht aan bepaalde zaken.

2.3.2. Transparantie naar bevolking toe

Transparantie vanuit het parket naar de politie toe is al afwezig, laat staan de transparantie

naar de bevolking toe. De politie denkt daar wel iets anders over dan het parket. De meeste

politiediensten zijn het erover eens, dat de burgers moeten weten wat er met hun klacht ge-

beurt, en of iets door het parket behandeld zal worden of niet. Ook al reageert de burger hier

waarschijnlijk niet enthousiast op. “De ervaring leert dat de mensen het niet appreciëren. (…)

Het is moeilijk om uit te leggen dat er niets meer is om op verder te gaan. (…) Het enige wat

aangewezen is, is dat de opsteller zegt aan de klachtlegger dat de klacht opgenomen is, dat

Interviews Vlaanderen

115

het geregistreerd is, maar dat het voorlopig hier (bij de politie) blijft. Als er nieuwe bewijzen

komen, zal dat onderzocht worden, maar er is altijd het tijdsgebrek, er is niet de tijd voor om

de werkwijze duidelijk uit te leggen, mensen zijn al kwaad omdat ze moeten wachten, dus op

den duur is het een vicieuze cirkel” (P.2.). Een ander vindt die duidelijkheid wel degelijk in

het voordeel van de burger: “In heel die historie van APA is het voor de burger ook duidelij-

ker, wij kunnen duidelijkere antwoorden geven. Je kan een duidelijker beeld geven aan de

slachtoffers, welke aandacht er aan hun feit besteed wordt. Nu weten wij wat er met een dos-

sier gebeurt, vroeger wisten wij dat niet. (…) Ik vind dat mensen mogen weten dat hun klacht

opgeschreven wordt, maar niet overgemaakt wordt aan het parket. Je moet daar eerlijk in zijn

tegenover de mensen” (P.3.). Bovendien is APA voor de burger een positieve ontwikkeling,

omdat het nu sneller gaat:“Het dossier is sneller rond; de bevolking is daarmee geholpen”

(P.5.).

2.3.3. Uniformiteit of diversiteit?

Een belangrijk thema binnen het maatschappelijke luik is de vraag of er een voor heel België

geldende regelgeving moet komen, of er juist diversiteit mogelijk gemaakt moet worden,

waarbinnen elk arrondissement haar eigen nadrukken kan leggen en haar eigen werkwijzen

kan toepassen?

De reacties zijn hier unaniem: uniformisering is nodig. Dit om de praktijk te vereenvoudigen,

de samenwerking met andere politiediensten te verbeteren, en binnen heel Vlaanderen APA te

kunnen uitvoeren. “Nu in België is er geen eenheid van benadering. (…) Er is geen éénduidig

beleid en dat kan je aan je mensen op het terrein niet verkopen hoor” (P.4.). Bovendien:

“Met uniformisering kan men over het Vlaamse land een APA-gebied maken, en dan mis-

schien de periode (de termijn) een maand of twee verlengen. Dan kan dat echt perfect werken.

(…) Dan zou er echt één lijst moeten zijn voor elk parket en voor elke politiedienst, en waar

men zich dan ook echt aan zou gaan houden. Want als we met verschillende lijsten moeten

beginnen werken is het niet overzichtelijk meer” (P.2.). De roep vanuit de praktijk blijft dus

toch dringend de vraag om een uniforme toepassing. De lokale prioriteiten kunnen hierin wel

een plaats krijgen, bijvoorbeeld doordat het parket om bijkomende onderzoekshandelingen

kan vragen, of door het maken van duidelijke afspraken tussen parket en politie. Een ander

thema is de vraag naar uniformiteit binnen het arrondissement. Verschillende zones kunnen

immers de richtlijnen anders interpreteren. In de interviews met de parketten kwam naar vo-

ren dat dit niet het geval was, maar de politie denkt hier toch anders over: “Nu heeft men een

soort van beleid per zone. En men heeft per zone ook één magistraat als coördinator van APA

aangeduid. Dan is het die ene magistraat die beslist of iets vervolgd wordt of niet. Zo kunnen

er verschillen zijn tussen twee zones” (P.8). Slechts één politiedienst vindt het niet nodig dat

een uniform APA-systeem voor België ingevoerd zou worden.

2.3.4. Toekomstvisies

Eén politieman pleit voor een verdere ontwikkeling van de VPV’s en van APA zelf, zodat er

nog meer zaken afgehandeld kunnen worden in VPV, zodat de politie meer tijd kan gaan be-

steden aan belangrijkere zaken. “Wij kunnen dan nog andere materies, andere criminaliteit

ook gaan onderzoeken in APA. Dat kan dan, want dan is er tijdsruimte gecreëerd door de

VPV’s. Dat is de wet van de communicerende vaten” (P.4.). Over het algemeen denkt men

niet dat er in de nabije toekomst een grotere beslissingsbevoegdheid voor de politie zal ko-

men. Maar sommigen willen dit wel: “Wij kunnen onze energie beter richten op zaken die wel

vervolgingswaarde hebben. Laat ons ons toespitsen op zaken met een inhoud die vervol-

Interviews Vlaanderen

116

gingswaarde hebben, en die vervolgingswaarde kan zich dan vertalen in het doorsturen naar

de rechtbank, het doorverwijzen naar slachtofferhulp, enfin, waar een acceptabele reactie

van het parket gecreëerd wordt. Als het parket duidelijk is en zegt: dat vervolgen wij niet, en

wij als politie zien dat in de stad bijvoorbeeld bepaalde problemen wel aandacht nodig heb-

ben, dan kan dat ook op een andere manier aangepakt worden, door een administratieve boe-

te of iets dergelijks, niet door het opstellen van een proces-verbaal!” (P.4.).

3. Synthese van de interviews met de Vlaamse parketten

3.1. Praktische (organisatorische) implicaties van APA

Ook bij de parketten werd eerst de organisatorische impact besproken: wat is de invloed van

APA op de dagdagelijkse praktijk bij de parketten, hoe is APA in het arrondissement tot stand

gekomen, wat zijn de gevolgen van APA bij parket en politie, en tenslotte, hoe wordt APA

geëvalueerd door het betreffende parket.

3.1.1. Implementatie van APA

De werking van APA in de verschillende arrondissementen was een eerste onderwerp. Hierbij

werd gevraagd naar de praktijkervaring die tot nu toe opgedaan was met APA, naar de even-

tuele problemen die er waren, maar ook naar de manier van opstarten van APA.

Wat met stelligheid gezegd kan worden, is dat APA door alle parketten unaniem als (zeer) po-

sitief geëvalueerd werd. In alle arrondissementen is veel tijd gestoken in de implementatie van

APA, wat door enkele gemotiveerd werd met de opmerking: “Als we APA van een ander ar-

rondissement hadden gekopieerd, dan hadden we APA veel vroeger kunnen invoeren, maar

we hebben de tijd gemaakt om zelf een goed systeem uit te denken. Je moet uiteraard aanpas-

sen aan de plaats; je kan niet zomaar een systeem kopiëren” (M. 1). In de meeste gevallen is

men inderdaad een jaar bezig geweest met het op punt stellen van de circulaire over APA. Nu

verloopt APA ‘vlot’. Vaak heeft men gewacht met de invoering voor de gehele lokale politie

totdat de politiehervorming voltooid was: “We hebben gewacht tot na de politiehervorming,

maar wel de omzendbrief al verspreid met de bedoeling dat de APA-officieren reeds konden

aangeduid worden en zich reeds konden voorbereiden. Dit waren dan ook zoveel mogelijk

mensen die dit werk ook al binnen de rijkswacht gedaan hadden” (M.8.).

De politiehervorming is in sommige gevallen wel een (extra) obstakel geweest voor de invoe-

ring van APA. In het begin werd vaak contact gezocht door de APA-verantwoordelijken,

maar de laatste tijd komt dit in alle arrondissementen eigenlijk nauwelijks meer voor. Toch is

in sommige gevallen een echt contact uitgebouwd, zeker wanneer APA nog maar korte tijd is

ingevoerd worden regelmatig bijeenkomsten belegd. Ook door de andere magistraten wordt

de vereenvoudiging van de politiezones gezien als een verbetering ten aanzien van APA:“De

vereenvoudiging zal het APA-systeem waarschijnlijk een nieuwe impuls geven. De APA-

officieren gaan een fulltime job krijgen, er dagdagelijks mee bezig zijn, en dus wordt het sys-

teem begrijpelijker en gemakkelijker te gebruiken” (M.1.). Er dient wel degelijk een controle

uitgeoefend te worden door de politie over de APA-dossiers: “De verantwoordelijkheid van

de APA-officier is juist het terechtwijzen van zijn mensen, bijsturen, dus die functie is wel de-

gelijk nodig. Zijn verantwoordelijkheid is om te delegeren, om te filteren” (M.4.).

3.1.2. Gevolgen van APA

Interviews Vlaanderen

117

De gevolgen van APA voor het parket zijn merkbaar: zo is bijna iedereen het erover eens dat

APA een snellere doorlooptijd van de dossiers op het parket tot gevolg heeft. Beslissingen

kunnen direct nadat het dossier binnengekomen is genomen worden, omdat men een volledig

dossier krijgt. Eén magistraat merkt hierover op: “Door APA kan het parket rationaliseren,

elke overtollige manipulatie van het dossier wordt geminimaliseerd. Vroeger werkte de magi-

straat als robot: hij schreef een kantschrift uit naargelang wat er op het laatste blad van het

dossier stond. De tijdswinst is niet meetbaar, maar wel aanwezig. Het principe is: wanneer

een dienst tussenkomt, dan moet dat zijn in functie van een meerwaarde die geleverd kan

worden” (M.1.). Een andere magistraat stelt: “De tijd waarin APA-dossiers hier op het parket

behandeld worden is zeer kort. Maar het komt natuurlijk samen met andere dossiers, dossiers

waar je je soms in moet vastbijten. Bovendien zie ik dat de termijnen waarbinnen eindvorde-

ringen worden opgesteld aanzienlijk verkort zijn. En dat is een indirect gevolg van APA”

(M.4.). Toch zijn er ook parketten waar de tijdswinst (nog) niet duidelijk aanwezig is: “In de

toekomst hopen we wel iets van die tijdswinst te merken. Maar de politiediensten zijn alle-

maal begonnen met hun kasten leeg te halen, ze hebben ook die integratie achter de rug, bij

hen is ook veel blijven liggen. Dus voor ons is er geen tijdswinst tot nu toe” (M.9.).

Wat sommigen wel een nadeel vinden, is het feit dat men op het parket geen dossier heeft,

zodat men op vragen van slachtoffers en verzekeringsmaatschappijen niet kan antwoorden.

Hiervoor zijn oplossingen, maar die zijn nog niet officieel: “Het zou eigenlijk nuttig zijn als

ze in Brussel daar iets aan zouden doen, op de centrale computer. Waarom kunnen ze niet één

vakje toevoegen aan het notitienummer, zodat we VPV, APA of KL erin kunnen zetten. En dan

is het eigenlijk heel makkelijk om die gegevens terug op te vragen. Ook zijn we aan het zoeken

naar een systeem waarin wij gaan vragen om in het nummer van de registratie ‘VPV’ op te

nemen, en dat ook duidelijk aan de mensen mee te geven: als je informatie wilt, dat hoort bij

dat nummer” (M.9.). Een voordeel van APA is wel: “De termijn van drie maanden van APA

maakt dat je meer toezicht hebt op de APA-dossiers die binnenkomen dan op de reguliere

dossiers. Daar hebben we hier eigenlijk geen toezicht op” (M.3.).

Dat er tijdswinst is, is dus geconstateerd, maar een ander verhaal is dan weer waar die tijds-

winst voor gebruikt wordt. De meeste parketten zeggen dat de tijdswinst door APA er wel is,

maar dat niet aan te tonen valt waar die nu voor gebruikt wordt. Eigenlijk is iedereen het er-

over eens dat die tijd nu grotendeels aangewend wordt voor de zwaardere dossiers. “De par-

ketten hebben de laatste jaren tal van nieuwe taken gekregen. Het personeel is niet in die ma-

te uitgebreid en dat moet opgevangen worden. De dingen die we nu doen, daarvoor hadden

we geen tijd gehad als APA er niet was” (M.2.). Maar dezelfde magistraat voegt eraan toe:

“Maar we moeten de tijd die vrijkomt door APA nu ook weer niet overdrijven. Het is een posi-

tief saldo voor ons, dat is zeker, maar om het nu als de mirakeloplossing de hemel in te gaan

prijzen, dat zou niet juist zijn” (M.2.). Een andere stem: “Die tijdswinst zou kunnen aange-

wend worden voor een betere, rechtstreekse controle op de politie (…) want er is werk aan de

winkel” (M.6.).

Wanneer specifiek de vraag gesteld wordt of zij die tijd nu gebruiken voor het stellen van pri-

oriteiten en het voeren van een beleid, is het antwoord indirect ontkennend. “Een onrecht-

streeks gevolg van APA is dat we tijd hebben gekregen om onze dossiers te behandelen, en

dat los van prioriteiten. Ik ben ervan overtuigd dat APA de magistraten sneller doet werken.

Een kenmerk van een goede justitie is een snelle reactie. Dat is dus wel te danken aan APA”

(M.4.). Een ander gevolg van APA dat één magistraat aanhaalt, is de arbeidsvreugde die APA

teweeg zou brengen bij de mensen op het parket. Dit “als gevolg van het feit dat ze niet meer

hele dagen kantschriften zitten uit te schrijven. APA en VPV verhogen de kwaliteit van de in-

Interviews Vlaanderen

118

put, of verminderen de input, en verhogen waarschijnlijk ook de kwaliteit van de output”

(M.4.).

Ook bij de politie zou de arbeidstevredenheid toegenomen zijn door APA. Gevraagd naar de

inschatting door het parket van de appreciatie van APA door de politiediensten, denken de

meeste dat APA stimulerend werkt. Velen noemen de arbeidsbevrediging, de grotere verant-

woordelijkheid en de meerwaarde die APA geeft aan het politiewerk. Men is het er eigenlijk

wel over eens dat de politiediensten erg enthousiast zijn over APA. In één arrondissement

heeft de politie zelfs (volgens het parket) gezegd dat de extra werklast “ruimschoots gecom-

penseerd werd door de grotere verantwoordelijkheid die men kreeg” (M.8.). Kwalitatief zou

het politiewerk er zeker op vooruit gegaan zijn door de grotere autonomie waarover politie-

mensen nu beschikken. Eén magistraat slechts merkte op dat “politiemensen het niet altijd

accepteren dat zij opdrachten krijgen van iemand die niet hun meerdere is” (M.2.). Vroeger,

als een kantschrift van het parket kwam, werd dat beter geaccepteerd dan wanneer een collega

om een bijkomende onderzoeksdaad vraagt.

De dossiers die de politiediensten nu zelfstandig behandelen, zijn over het algemeen van een

goede kwaliteit. Enkele keren valt de opmerking dat de politie teveel werk verricht in een

dossier, en meestal komt het erop neer dat men eerder te veel dan te weinig doet. Het komt

zeer weinig voor dat er nog bijkomende onderzoekshandelingen gevraagd moeten worden

door het parket.

Er zijn een aantal, voornamelijk praktische, problemen die zich regelmatig voordoen bij APA-

dossiers. Zo wordt door één magistraat het feit dat de dossierbeheerder de politiedienst is die

de vaststelling gedaan heeft, gezien als een struikelblok voor een goede praktische werking.

“Dat zal nog nader bekeken moeten worden, want we kunnen de logica toch niet laten ver-

krachten door de informatica” (M.4.). Door deze regeling in de circulaire kan het gebeuren

dat dezelfde misdrijven in de dezelfde plaats gepleegd worden, maar dat die bij verschillende

politiediensten gesignaleerd worden. De link tussen deze misdrijven is dan moeilijk te leggen.

Ook de gestegen kosten, een veelgehoorde klacht van de politie, worden door één parket ge-

noemd. (M.1.). In één geval neemt het parket overigens zelf die kosten voor zijn rekening

(M.3). Een parketmagistraat uit een arrondissement waar APA nog niet geïmplementeerd is,

anticipeert reeds op dit probleem: “Men merkt misschien terecht op dat het financiële pro-

blemen gaat opleveren. (…) Ik zal nota nemen van die zaken of wij kunnen dat aan de be-

voegde ministeries voorleggen en aangeven dat zich daar een probleem stelt, maar wij kun-

nen daarom niet een systeem niet invoeren” (M.6.).

De reactie van de politie op de invoering van APA is over het algemeen dezelfde: eerst tegen-

kanting, maar uiteindelijk acceptatie. “Er was een terughoudendheid, een aarzeling omdat

men niet goed wist wat het was. Maar bij alle projecten die tot stand zijn gekomen, is telkens

geluisterd naar de inbreng van de politie; en dankzij de klank van de mensen te velde is het

systeem geworden wat het is. Vroeger werden dit soort zaken van bovenaf opgelegd, maar nu

wordt stelselmatig overleg gepleegd” (M.1.). De anderen sluiten zich hierbij aan, stellend:

“Er zijn weinig weerstanden meer tegenover APA vanuit de politiediensten” (M.4.). In enkele

gevallen is de politie zelf vragende partij geweest voor de invoering van APA. Een collega-

magistraat bevestigt dit: “Blijkbaar is er toch wel begrip voor de situatie dat men het parket

niet altijd kantschriften kan laten sturen, zeker voor kleinere zaken” (M.7.). Toch zijn er ook

negatieve geluiden opgevangen: “De politiediensten zijn verdeeld over het systeem, er zijn er

een aantal die eigenlijk heel tevreden zijn, en dan vooral tevreden over die verkorte registra-

Interviews Vlaanderen

119

ties, en er zijn er een aantal die wat problemen met die registraties hebben, die zeggen dat het

nu precies is alsof ze er niets meer aan doen” (M.9.).

3.1.3. APA-lijst

De APA-lijst is in alle gevallen naar volle tevredenheid. Er zouden alleen wel wat zaken uit

APA naar het vereenvoudigd proces-verbaal kunnen gaan, zo meent het merendeel van de

magistraten. “De VPV’s compenseren natuurlijk. Als VPV niet zou bestaan zou APA er niet

zijn” (M.4.). “Er zouden nog meer zaken in VPV kunnen afgehandeld worden. Bijvoorbeeld

de kleine winkeldiefstallen, waar de schade onmiddellijk geregeld wordt, dan is het niet nodig

om nog verhoren af te nemen” (M.5.). Ook is in één arrondissement de APA-lijst in constante

ontwikkeling: “We hebben een lijst opgemaakt van de registraties (VPV’s). Maar dat is zo

moeilijk om daar een lijst van op te stellen. We hebben dan gezegd: deze lijst is voorlopig, nu

krijgen we de APA-dossiers binnen en als we dan zien, dat we bepaalde zaken systematisch

seponeren, is het de bedoeling dat we de lijst van de VPV’s daarmee aanvullen. Zodat de po-

litiediensten weten: ik werk aan een APA-dossier en daar wordt een gevolg aan gegeven”

(M.9.). Maar, men moet er zich wel van bewust zijn dat “VPV niet betekent dat er geen on-

derzoeksinspanning gedaan hoeft te worden” (M.4.). Want: “Als de dader onbekend is, kan

het ook een gemakkelijkheidsoplossing zijn om het maar in VPV te steken” (M.3.). In meerde-

re arrondissementen is gekozen voor APA als een restcategorie, in plaats van een limitatieve

lijst op te stellen met feiten die binnen APA behandeld kunnen worden. De keuze hiervoor

werd als volgt gemotiveerd: “Het is heel moeilijk bepaalde misdrijven af te bakenen. Je moet

dit gaan vertalen naar het PIP en POLIS-systeem, dat werkt met een codering. Om die mis-

drijven juist te kaderen zorgde toch wel eens voor interpretatieproblemen. (M.8.).

3.1.4. Verkeer binnen APA

Aangaande verkeerszaken die in APA afgehandeld kunnen worden, zeggen de meeste magi-

straten dat verkeer binnen APA een enorme werkvermindering met zich mee zou brengen.

Twee van de zes hebben ervaring met verkeer binnen APA en kunnen dit dus beamen. Bo-

vendien vinden de meesten dat “verkeerszaken zich bij uitstek lenen voor een autonome af-

handeling, omdat een groot pakket van dossiers op geautomatiseerde wijze wordt afgehan-

deld. Dat is lopendebandwerk. Bovendien krijgen de politiediensten uiteindelijk die opdrach-

ten toch, van het parket of van een andere politiedienst, dus uitvoeren moeten ze ze toch”

(M.1.). Daartegenover staat dat APA voor verkeerszaken inhoudt dat “APA veel werkverlich-

ting met zich meebrengt voor de administratie, omdat de werkdruk voor verkeer bij de admi-

nistratie ligt en niet bij de magistraat” (M.2.). Ook al geven alle magistraten toe dat APA, en

dan voornamelijk ten aanzien van verkeer, een duidelijke verhoging van de werklast van de

politie betekent; toch stelt één magistraat dat de politie vragende partij was voor het opnemen

van verkeerszaken in APA (M.5.).

3.1.5. Evaluatie

Over het nut van APA wordt alleen lovend gesproken: “Hetgeen vroeger gebeurde was onlo-

gisch, maar was historisch gegroeid. Al wat politioneel onderzoek is, moet de politie zelf

doen, daar moet het parket niet in tussenkomen, behalve dan voor bijzondere onderzoeks-

maatregelen” (M.2.). Een andere magistraat stelt: “APA is een vorm van revolutie, waarbij

het parket niet langer paternalistisch en betuttelend controleert wat de politie doet” (M.1.).

De evaluatie van het opgestarte systeem is niet altijd even systematisch gebeurd, behalve bij

één parket, waar men stelt: “Maandelijks wordt door de administratie een verslag opgemaakt

Interviews Vlaanderen

120

van de onvolkomenheden en problemen die zich stellen inzake APA, dus daarover wordt ge-

rapporteerd” (M.1.). Dit is ook het enige arrondissement waar na de oorspronkelijke invoe-

ring van APA nog herinnerende of hervormende omzendbrieven uitgebracht zijn. Alle arron-

dissementen zeggen dat er, na herhaaldelijke contacten met de politiediensten in de beginfase

van APA, nu eigenlijk geen problemen meer zijn, en dat het contact met de politie inzake vra-

gen of problemen zich beperkt tot louter uitzonderingen. In de praktijk is het echter wel nodig

dat men blijft bijsturen, want een aantal zaken zijn voor verbetering vatbaar. “APA moet

steeds bijgestuurd worden, het is geen statisch systeem, het evolueert. Dus de komende maan-

den en jaren moet APA opgevolgd worden, ook door in te spelen op de actualiteit” (M.1.). In

één arrondissement is APA een vast agendapunt tijdens het arrondissementeel rechercheover-

leg: “Op die manier kunnen alle politiediensten op hun vragen een antwoord krijgen. We stel-

len echter vast dat dit agendapunt de laatste maanden niet meer benut wordt. Daaruit con-

cludeer ik dat er voor de politiemensen te velde nog weinig praktische problemen zijn”

(M.8.).

3.2. Institutionele vraagstukken

In het gedeelte van het interview dat handelde over de institutionele vraagstukken, werden

vragen gesteld als: is APA geen verschuiving van het probleem; hoe verloopt de informatie-

voorziening van het parket naar de politie toe; is er feedback naar de politie toe; hoe denkt u

over een afstemming van het opsporingsbeleid op het vervolgingsbeleid en is controle over de

politie nodig?

3.2.1. Samenwerking?

Over de communicatie tussen het parket en de politie wordt vaak opgemerkt dat de communi-

catie inzake APA in het begin zeer vaak voorkwam, maar naarmate APA verder ingeburgerd

raakte bij de politiediensten, namen de vragen van de politie en dus het contact met het parket

af. Eén magistraat merkt op dat APA wel gezorgd heeft voor een verbetering in de communi-

catie tussen het parket en de politie: “Ik denk wel dat het arrondissementeel rechercheoverleg

en de veiligheidsplannen meer en meer discussie gaan teweeg brengen rond het beleid van

het parket. Er komen ook steeds meer vragen vanuit de politie inzake het beleid. Dus nu is er

meer en directer overleg tussen parket en politie” (M.2.). In één geval is er werkelijk sprake

van een positieve verandering in de samenwerking tussen parket en politie: “Wij wilden niet

enkel werk afschuiven naar de politie toe, in tegenstelling tot de andere arrondissementen.

Wij wilden een andere manier van werken creëren. Het geheel is niet meer werk, ook de basis

heeft niet meer werk” (M.9.). Informeel contact (telefonisch, via e-mail of in de wandelgan-

gen) komt vaker voor dan vroeger, maar de vraag is of dat te wijten is aan de invoering van

APA of dat de attitudes van het parket en de politie eenvoudigweg geëvolueerd zijn in de laat-

ste decennia.

In het rechercheoverleg wordt, afgezien van specifieke problemen, APA zo goed als nooit be-

sproken: “Het rechercheoverleg is de plaats waar het beleid wordt besproken. APA komt

daar nu en dan ter sprake, zeg twee keer per jaar. Dat wil dan ook zeggen dat er geen grote

problemen zijn” (M.5). In verband met de contacten met de politie wordt wel meerdere ma-

len opgemerkt, dat niet altijd bekend is op het parket wie de APA-officier of de APA-

verantwoordelijke is. Door het rumoerige politielandschap tijdens de hervormingen zijn er in

elk korps vele veranderingen geweest. Dat heeft met zich meegebracht dat ook de functie

APA-verantwoordelijke een aantal malen van persoon is veranderd. Vandaar dat het onder-

houden van persoonlijke contacten met de APA-verantwoordelijke of APA-officier geen sine-

Interviews Vlaanderen

121

cure is. Als de hervorming gefinaliseerd is, zijn de meeste magistraten van plan een nieuwe

vergadering te beleggen om de communicatie met de APA-verantwoordelijken te hernieuwen.

3.2.2. Feedback naar de politie

Ten aanzien van de transparantie van het beleid werd door twee magistraten gesteld dat hier-

aan gewerkt werd. Eén magistraat betoogde: “Een jaar geleden is een systeem ingesteld

waardoor de politiediensten systematisch mededelingen krijgen over belangrijke vonnissen of

arresten. Bovendien is er een omzendbrief gemaakt over het feit dat zij mededeling kunnen

krijgen van alle vonnissen en arresten waar zij belangstelling voor hebben, maar dan moeten

ze dat wel vragen” (M.1.). Een andere magistraat zei, dat door tweewekelijks persoonlijk con-

tact met de politiediensten (er gaat letterlijk een delegatie van het parket naar de verschillende

zones toe) de feedback naar de politie toe behoorlijk verbeterd is. “Wanneer de politiedien-

sten vragen hebben in verband met dossiers hebben ze twee mogelijkheden: ofwel leggen zij

dat dossier aan de kant totdat wij op bezoek komen, ofwel kunnen zij ons een kantschrift ma-

ken. Wij gaan naar hun toe, om aan de hand van de behandeling van de dossiers en de be-

spreking van de dossiers te zorgen dat zij op de hoogte zijn van welke richting wij uitwillen.

Want er is geen algemeen beleid van het parket hier, er zijn geen nota’s met ‘het beleid’ van

het parket” (M.9.). Daarnaast worden in het ARO ook vonnissen besproken: “Ik bekijk ook

nog eens alle vonnissen die gemaakt worden, maandelijks, en als daar dingen bij zijn die inte-

ressant zijn voor de politiediensten, dan maak ik daar wel een kopietje van en verspreid dat

via het ARO. Dus we proberen feedback tot stand te brengen, maar we zijn daar nog niet zo

lang mee bezig, en het gaat met vallen en opstaan.” (M.9.).

Kort gezegd zijn dit de enige parketten waar men openheid van zaken geeft (gesteld dat die

informatie de politie ook bereikt) inzake beleidskeuzes die gemaakt worden. De politiedien-

sten reageren zeer positief op deze openheid:“Het wordt wel geapprecieerd dat we naar de

politiezones gaan, je krijgt een goede wisselwerking en dat is positief. De politiediensten we-

ten nu veel beter waarvoor ze werken” (M.9.). In dit arrondissement kunnen politiemensen

ook feedback krijgen over specifieke dossiers door de vraag bij het PV te voegen. Hierbij

moet wel opgemerkt worden dat de politie niet altijd van deze mogelijkheden gebruikt maakt,

en mogelijk is hier een “knop die moet omgedraaid worden bij de politiediensten” (M.1.).

De andere magistraten reageren op de vraag naar transparantie met de opmerking dat dat ei-

genlijk wel zou moeten, maar dat de feedback nog te wensen overlaat. Men geeft toe dat de

politie op geen enkele wijze zicht heeft op het beleid, tenminste niet als gevolg van feedback

door het parket. Eén magistraat merkt hier op, en hij vormt hier werkelijk een uitzondering,

dat de politiediensten eigenlijk geen recht hebben op die informatie: “In feite werkt de politie

in onze opdracht en zijn wij niet verplicht hen die feedback te geven. De politiediensten zijn

eigenlijk hulpofficieren van de procureur des Konings, en een ondergeschikte kan niet aan

zijn baas gaan vragen wat hij gedaan heeft met die dossiers. Wij moeten ons niet verantwoor-

den ten opzichte van hen” (M.3.). Een collega stelt dat de politie wel kijk kan hebben op het

beleid van het parket, omdat ze de zwaarwichtigheid van zaken ook zelf wel kunnen inschat-

ten. Een afstemming van het opsporingsonderzoek op het vervolgingsonderzoek is volgens

hem een gevaarlijke zaak: “Dan gaan we komen tot situaties dat de politie meer mensen gaat

afwimpelen die komen met klachten die wel serieus zijn en dus serieus genomen moeten wor-

den” (M.5.). Op deze uitgesproken meningen na, zijn de andere magistraten het erover eens

dat de politie meer zicht zou moeten krijgen op het beleid. “Ook door het parket is er altijd

een engagement geweest om zoveel mogelijk feedback te geven aan de politie. Maar als we

Interviews Vlaanderen

122

willen feedback geven gaat dat alleen maar werken als we daarvoor een systeem installeren”

(M.7.).

3.2.3. Afstemming van het opsporingsonderzoek op het vervolgingsonderzoek

Van feedback naar de politie naar de afstemming van het opsporingsbeleid op het vervol-

gingsbeleid is vervolgens een logische stap. Immers, de politiediensten kunnen enkel hun be-

leid afstemmen op het vervolgingsbeleid wanneer zij voldoende inzicht hebben in wat dat

vervolgingsbeleid inhoudt. De meningen over de afstemming zijn wederom verdeeld. Een

magistraat zegt hierover: “Wij zouden ons ertoe kunnen verbinden, als we werkelijk willen

samenwerken, dat we feedback geven naar de politie. Maar het is ook zo dat de perceptie van

de politiedienst op dat vlak ook anders is dan bij ons. Wij doen ook vaak werk dat niet altijd

in vervolging of straf resulteert. (…) Maar indien blijkt dat wij stelselmatig zaken seponeren

waarin de politie veel tijd investeert, zou dit toch op elkaar afgestemd moeten worden. Die af-

stemming van inspanning is wel nodig” (M.4.). Een collega sluit zich aan, maar stelt: “Het

probleem is dat wij een algemene richtlijn hebben en die is seponeren” (M.3.).

De voorkeur voor feedback wordt gedeeld door de volgende magistraat: “Ik denk dat het een

goede zaak zou zijn als de politie meer zicht zou hebben op het beleid van het parket, vooral

omdat ze zich met hun beperkte capaciteit dan zouden kunnen richten op zaken die wij ook

echt belangrijk vinden, in plaats van hun tijd te verdoen met zaken die hier toch geseponeerd

worden. Zij moeten ook hun opsporingsbeleid oriënteren naar wat wij belangrijk vinden. In

plaats van zich bezig te houden met dingen die wij niet belangrijk vinden, zouden ze zich be-

zig moeten houden met dingen die voor ons wel belangrijk zijn” (M.2.). Wanneer gevraagd

wordt naar de reden van het gebrek aan afstemming, wordt het antwoord als volgt weergege-

ven:“Het lijkt heel evident dat het opsporingsbeleid afgestemd wordt op het vervolgingsbe-

leid, maar dat is het niet. Historisch is het altijd anders geweest. De input van de parketten is

altijd bepaald geweest door de politie en men pikte dat. En dat moet eigenlijk andersom zijn:

het zijn de parketten die moeten bepalen wat hun input moet zijn” (M.2.).

Eén van de magistraten die het principe van afstemming absoluut niet zien zitten is de vol-

gende: “Je kan dat niet zo makkelijk zeggen. Het is de magistraat die de opportuniteit beoor-

deelt. Want als je dat doet, ga je de politie voor een stuk in de plaats van de magistraat stel-

len, hij zal dan gaan oordelen over de opportuniteit van het al dan niet ingaan van de straf-

vordering” (M.5.). Een andere – meer gematigde – tegenstander stelt: “Als je gaat zeggen aan

de politie: ‘daar doen wij niets mee’, dan zal de politie dergelijke zaken niet meer verbalise-

ren. Dat beïnvloedt hun verbaliseringsgedrag en dat is fout. Zo zien we nu reeds dat de politie

massaal gestopt is met PV’s op te maken inzake softdrugs” (M.7.).

3.3. Maatschappelijke impact van APA

Het maatschappelijke luik van de interviews was vooral gericht op beleidsmatige aspecten.

Vragen die hierbij gesteld werden waren: kan APA gezien worden als verduidelijking van het

beleid op parketniveau; is er nood aan uniformisering van APA over het hele land; wie maakt

de keuzes, of wie is de motor achter verandering in beleidsopties; en hoe denkt het parket

over transparantie van het beleid.

3.3.1. APA als beleidsinstrument

Interviews Vlaanderen

123

APA als beleidsinstrument is iets wat de parketten niet zien zitten. “Datgene wat binnen APA

gebeurt valt niet binnen de prioriteiten van het parket. Dat is eigenlijk al een vorm van be-

leid” (M.4.). Een andere magistraat merkt op: “Laat ons zeggen dat de zaken die in APA af-

gewerkt worden nu niet bepaald die dossiers zijn die de criminele politiek gaan bepalen. Het

zijn meestal vrij banale zaken. Ik zie APA als prioriteiteninstrument niet zo direct zitten”

(M.5.). Ook de vraag of het beleid door APA en VPV duidelijker is geworden naar de politie

toe wordt meestal ontkennend beantwoord. Twee magistraten merken hier zelfs op dat de po-

litie juist niet inziet wat het beleid van het parket is, omdat ze teveel tijd besteden aan een

APA-dossier: “ Ze gaan maar voort met verhoren en met het onderzoek… ze doen eigenlijk

teveel. Een substituut zal er zoveel werk niet insteken. Moesten ze het aanvankelijk PV door-

sturen, zou de substituut dat gewoon geseponeerd hebben” (M.5.). Hierbij wordt door enkelen

dan ook wederom benadrukt dat er nood is aan explicitering van het beleid. “Wat wel zo is, is

als je aan de politie meer bevoegdheden geeft, zij het beleid van het parket goed moeten ken-

nen. In het verleden konden wij aanvankelijke PV’s onmiddellijk seponeren. Wat je nu met

APA krijgt is dat de politie veel werk steekt in een dossier, terwijl het misschien allemaal niet

nodig geweest was” (M.2.).

Sommigen menen wel dat door de APA-lijst en de VPV-lijst aangegeven wordt dat het parket

deze zaken bijna stelselmatig seponeert. Bovendien: “Ons beleid is toch meer een non-

vervolgingsbeleid, opgelegd door het parket-generaal. Wij moeten zo weinig mogelijk vervol-

gen” (M.3.). Kortom, men is het er over eens dat APA een technische modaliteit is, en geen

beleidsinstrument. Het beleidsmatig werken op het parket is niet overal even ingeburgerd. Een

magistraat zegt hierover: “Magistraten hebben altijd hun handen vol gehad met de individue-

le dossiers, en het beleidsmatig werken, daar is minder traditie in. Zo ga je weinig parketten

vinden waar het vervolgingsbeleid staat uitgeschreven op papier, tenzij voor bepaalde do-

meinen” (M.2.).

3.3.2. Transparantie naar de bevolking

Inzake de transparantie naar de bevolking, is er één parket dat meent: “De feedback die naar

de politiediensten toe gegeven wordt, zou ook, via de politie, aan de bevolking gegeven moe-

ten worden. Ook als dit een sepot is, dan kan de politie hen de reden van dat sepot medede-

len” (M.1.). Een ander parket is tevens van mening dat de burger zicht kan krijgen op het be-

leid dat het parket voert: “de burger kan dat ja. Wij spelen geen verstoppertje, wij zijn een

glazen huis. Het zou misschien beter meer gebeuren. De burger heeft daar recht op” (M.8.).

Ook de volgende magistraat is het hiermee eens: “De politie zou moeten doorgeven aan de

burger dat hun feit in VPV geregistreerd zal worden en wat dat inhoudt” (M.9.).

3.3.3. Uniformiteit of diversiteit?

Aangaande de implementatie van APA en andere vormen van beleid op de parketten, werd de

vraag gesteld naar de manier waarop dit doorgevoerd was. Was dit een initiatief van de par-

ketten zelf, of was het een initiatief van het parket-generaal?

Een magistraat stelt vast: “We hebben een hele reeks circulaires bekeken en we zijn tot de

vaststelling gekomen dat het een disparaat systeem is, iedereen werkt dat op zijn eigen wijze

uit, met verschillende termijnen, met of zonder listings, met verkeer of alleen correctionele

zaken” (M.7.).

Interviews Vlaanderen

124

De vraag die zich hierbij opdringt, is of men dient te streven naar uniformiteit of naar diversi-

teit. Met andere woorden: moet er een uniform, nationaal beleid inzake APA opgesteld wor-

den, of is er juist plaats nodig voor de lokale accenten en problemen? Dit is één van de vragen

die de meest wisselende maar ook de meest tegenstrijdige reacties oproept. De meningen lo-

pen eigenlijk uiteen van geen uniformisering tot gehele uniformisering. De meest uitgespro-

ken mening is de volgende: “Ik ben niet gewonnen voor een eenvormig systeem. APA-

systemen moeten aangepast worden aan de plaats en de situatie. Ik ben gewonnen voor stan-

daardisatie, maar enkel in die mate dat het een meerwaarde oplevert. Wanneer standaardisa-

tie ten koste gaat van efficiëntie of adequaat functioneren, dan ben ik er dus niet voor gewon-

nen” (M.1.).

Een wat meer genuanceerde uitspraak luidt: “Ik kan mij voorstellen dat elk parket de lijst kan

aanpassen in functie van de lokale prioriteiten. Het moment om aan uniformisering te doen is

nu. Maar er is een duidelijk verschil van aanpak tussen de verschillende arrondissementen.

Het College van Procureurs-generaal is wel het best geplaatst om uniformisering te bewerk-

stelligen” (M.4.). Een andere magistraat merkt echter op: “Rond bepaalde materies zal er een

beleid ontwikkeld worden door het College van Procureurs-generaal. Maar over APA is geen

circulaire van PG, daar is zelfs over gezegd dat het geen beleid is maar een materie van ten-

uitvoerlegging, daarvoor is de Procureur-generaal niet bevoegd” (M.5). “Er zijn twee polen,

er is een zekere polarisatie die nooit weggewerkt kan worden. Men heeft aan de ene kant de

neiging om alles op centraal vlak, op nationaal vlak te regelen, en aan de andere kant is er de

meer lokaal gerichte tendens die rekening wil houden met de specificiteit van de lokale situa-

tie. Wanneer we dialogeren nationaal – lokaal, moeten we zien wat er absoluut op nationaal

vlak geregeld kan worden en wat best door de lokale overheden kan beslist worden. Maar dit

staat nog in zijn kinderschoenen. Momenteel wordt alles nog teveel gezien in machtsverhou-

dingen” (M.1.). Een andere magistraat meent dan dat de minister van Justitie zich op unifor-

misering zou moeten toeleggen: “Het zou eigenlijk wel wenselijk zijn dat de Minister van Jus-

titie dat ook aanpakt, omdat het proefproject goed verlopen is, dat hij dan het initiatief zou

nemen om dat in het hele land toe te passen” (M.9.).

Meerdere malen werd in dit verband gewezen op de verschillen in denkwijze en attitudes tus-

sen Vlaanderen en Wallonië: “Er is zo’n groot verschil tussen Wallonië en Vlaanderen, in

Wallonië meent men dat APA door Franchimont niet is toegestaan” (M.3.). Vervolgens wordt

hierop gereageerd met: “Maar dat komt omdat ze zo op hun donder hebben gekregen na de

zaak Dutroux, zodat het parket als verantwoordelijke werd aangesteld om die verontwaardi-

ging op te vangen, zodat de politie sterker gecontroleerd zou worden. Nu is men daar banger

voor autonomie op het politionele vlak” (M.4.). Zijn collega is het met hem eens: “Qua af-

stemming tussen de parketten onderling zie ik meer en meer een verschil in politieke cultuur

groeien tussen Wallonië en Vlaanderen. Wallonië is veel behoudsgezinder, daar houdt men

veel meer de macht aan zich op het parket. Terwijl wij die eigenlijk steeds meer uit handen

geven” (M.5.). Deze magistraten geven aan dat een uniform beleid voor het gehele land zeker

bemoeilijkt kan worden door de verschillen in politieke cultuur tussen Vlaanderen en Wallo-

nië.

3.3.4. De kijk op de toekomst…

Tijdens de interviews werd gepolst naar het toekomstbeeld dat de magistraten hebben ten

aanzien van het beleid op parketniveau. Enkelen haalden hierbij het buurland Nederland aan.

“In België kennen wij momenteel het politiesepot niet. In Nederland kent men dat wel. Als je

natuurlijk het sepot in handen van de politie geeft, dan kunnen ze veel beter zelf bepalen in

Interviews Vlaanderen

125

welk soort zaken ze nog verder willen gaan. Ik denk dat we daar op termijn wel naartoe gaan,

maar dat gaat nog een tijd duren. Maar dan is er wel een mentaliteitswijziging nodig, een

controle ook, die moet uitgebouwd worden. Maar waar moeten we naartoe, als je ziet dat in

Nederland van de PV’s die op de parketten terechtkomen, 90% vervolgd wordt, omdat de rest

bij de politie blijft…” (M.2.). “In Nederland is er een parketsecretaris die de beslissing neemt

over de opportuniteit van het doorsturen van de dossiers naar het parket, zodat enkel de za-

ken waar iets mee gedaan kan worden op parketniveau op het parket terechtkomen. Als je dat

hier zou toepassen zou je ons werk danig verminderen” (M.3.). Eén magistraat stelt daarte-

genover: “Hier zou het systeem van Nederland niet aanvaard worden. Dat een officier van

Justitie telefonisch mededeelt aan de politie: hier moet je niets meer mee doen want dat ga ik

seponeren. Dat zou hier niet aanvaard worden. De querulanten zijn juist het sterkst betrokken

bij hun zaak, mensen zouden dan brieven gaan schrijven, telefoneren…” (M.5.).

In twee van de interviews kwam een sterke drang naar vernieuwing naar voren. Zo zijn er

twee magistraten die voorstander zijn van een meer constructieve dialoog met de politiedien-

sten. “Wij willen op een totaal andere wijze gaan samenwerken met de politiediensten, en wij

zijn ook volop bezig om een structuur te realiseren die ons toelaat om af te stappen van het

dirigistische, gecentraliseerde sturingsmodel en te gaan naar een werkelijke dialoog met de

politiediensten. Alleen is het zo dat het besef dat het deze richting uit moet, slechts heel lang-

zaam doordringt” (M.1.). “We moeten ook naar een Nederlands systeem, in plaats van alles

naar de parketten te sturen. Maar dan is er de angst voor onregelmatigheden; men denkt dat

de politie het niet aan kan… Ik vind dat op het moment de politie zich op een hoog niveau be-

vindt, op politioneel vlak is er heel wat kwaliteit en die mensen kunnen dat zeker aan. Er is

nog een hele weg af te leggen, maar misschien zal Vlaanderen die weg iets makkelijker afleg-

gen dan Wallonië” (M.2.).

4. Conclusies

4.1. Praktisch

De politiediensten voerden in het praktische luik een aantal problemen aan, zoals de termijn

van afhandeling van APA-dossiers, de werklast, de kosten en dergelijke meer. Zowel de poli-

tiediensten als de parketten zijn zich bewust van het feit dat de werklast voor de politie danig

is toegenomen, zeker wanneer men zowel correctionele als verkeerszaken in APA behandelt.

De behandeling van verkeerszaken is door enkele politiezones zelfs gestaakt na een korte

proefperiode. Toch benadrukken de parketten de tijdswinst die APA voor hen heeft opgele-

verd, waardoor men meer tijd kan besteden aan de behandeling van zwaardere dossiers. De

tijd kan helaas niet besteed worden aan beleidsvorming, hiervoor is de werklast nog steeds te

hoog. Bovendien zijn dit soort zaken moeilijk meetbaar.

Afgezien van de werklast en de andere nadelen, zijn zowel de politie als de parketten relatief

tevreden over de wijze van functioneren van APA binnen het arrondissement. Na een aantal

obstakels bij de invoering van APA loopt nu eigenlijk alles goed. Helaas zien sommige poli-

tiediensten geen voordelen van APA voor de politie; de werklast is gestegen, maar het werk is

niet interessanter of leuker geworden. APA betekent voor hen slechts een afschuiving van de

werklast van het parket naar de politie. De nadelen wegen in deze gevallen zeker niet op tegen

de voordelen. Sommigen echter zijn van mening dat de burger baat heeft bij APA: zaken zijn

sneller afgehandeld (zowel op politie- als op parketniveau), en een goede justitie is een snelle

justitie. Daarnaast menen sommigen dat het een voordeel is dat de burger bij de politie terecht

Interviews Vlaanderen

126

kan voor vragen over zijn of haar dossier – tevens omdat de drempel naar de politie voor de

burger een stuk lager ligt dan de drempel naar het parket.

De uitbreiding van de APA-lijst is geen punt van discussie: deze is goed, kan niet meer naar

boven (richting PV-zaken) uitgebreid worden, maar misschien nog wel naar beneden (richting

VPV-zaken). De parketten menen immers dat een deel van de APA-zaken toch niet vervolgd

worden op parketniveau, en de politiediensten weten dat dit soort zaken niet belangrijk zijn en

investeren er dan ook weinig tijd in.

Volgens de parketten heeft de politie wel degelijk inspraak gehad bij de implementatie van

APA, maar dit wordt door bijna alle politiediensten tegengesproken.

4.2. Institutioneel

In het institutionele luik kwamen veel tegenstrijdige meningen naar voren. Beide groepen res-

pondenten zeiden dat er in het begin veel contact was tussen politie en parket, maar dat dit

mettertijd verminderde, omdat APA verder ingeburgerd raakte. Dit neemt echter niet weg dat

contacten tussen beiden niet nog steeds waardevol zou kunnen zijn. De politie is vragende

partij voor meer overleg en samenwerking, temeer daar door de contacten ook het beleid van

het parket wat meer duidelijk gemaakt werd. De parketten zijn zich hier meestal wel van be-

wust, maar stellen het plannen van die vergadering steeds uit wegens tijdgebrek en wegens de

politiehervorming.

Waar de parketten stelden geen problemen te hebben met het geven van feedback over speci-

fieke dossiers, lieten de politiemensen ons weten dat wanneer men om informatie inzake spe-

cifieke dossiers vraagt, men het deksel op de neus krijgt. Ook de contacten tussen de APA-

magistraat en de APA-officier laten te wensen over; in sommige gevallen weet men bij de po-

litie niet wie de APA-magistraat is, en andersom. Zowel de politie als het parket verklaren dit

door te wijzen op de politiehervorming en de constante veranderingen van functie die plaats-

vinden: wie vandaag APA-officier of APA-magistraat is, hoeft dit morgen niet meer te zijn,

en dit bemoeilijkt het opbouwen van persoonlijke contacten tussen beiden.

De transparantie van het beleid naar de politie toe laat nog veel te wensen over. In feite is die

transparantie afwezig, en heeft de politie geen inzicht in het beleid dat het parket (of beter de

parketmagistraat) voert. Er zijn wat mondelinge afspraken tussen de ‘hogere rangen’, maar dit

wordt zeker niet zwart op wit gezet, waardoor de politie nergens op kan terugvallen bij het

nemen van bepaalde opportuniteitsbeslissingen (zoals hoeveel getuigen te verhoren). De poli-

tie blijft nadrukkelijk aandringen op duidelijkheid van het beleid door het parket. Ook de par-

ketten zijn zich bewust van het feit dat er meer feedback moet komen, maar weten niet goed

hoe dat aangepakt moet worden. Er zou een systematische terugkoppeling moeten ontstaan,

maar ook hiervoor ontbreekt vaak tijd en mankracht.

Een gevolg van feedback en meer inzicht in het beleid zou kunnen zijn dat er meer afstem-

ming ontstaat van het opsporingsbeleid op het vervolgingsbeleid en andersom. Enkele magi-

straten zien dit echter niet direct zitten, wijzend op het gevaar van non-registratie van feiten

en het politiesepot. Dat oordeel komt volgens hen slechts aan de magistraat toe. Andere magi-

straten echter zijn gematigd enthousiast over afstemming: dat zou logisch zijn omdat de poli-

tie dan haar capaciteit zou kunnen richten op de zaken die voor het parket echt belangrijk zijn.

Ook de politie ziet hier de voordelen van in, alhoewel sommigen twijfelen aan het nut van

feedback en afstemming, stellend dat zij gewoon hun werk doen en verder niets hoeven te we-

ten.

Interviews Vlaanderen

127

De ‘nieuwe relatie’ tussen politie en parket die APA zou bewerkstelligen is niet echt tot uiting

gekomen. De politiediensten kunnen niet veel veranderingen constateren, op één uitzondering

na. Er wordt eigenlijk weinig gecommuniceerd over APA, waardoor de verhoudingen tussen

beiden ook niet kunnen veranderen: er is weinig tot geen contact.

De controle door het parket is volgens sommige politierespondenten toegenomen, volgens

anderen afgenomen. De parketten menen wel een beter overzicht te hebben op APA-dossiers:

waar deze dossiers binnen enkele maanden binnenkomen, kunnen reguliere PV’s nog veel

langer wegblijven.

4.3. Maatschappelijk

Inzake autonomie werden de politiediensten gevraagd naar de beslissingsbevoegdheid waar-

over ze momenteel beschikken. Sommige respondenten zeiden liever een grotere beslissings-

bevoegdheid te willen hebben, zodat men zich zou kunnen richten op de ‘vervolgingswaardi-

ge’ zaken, en niet langer administratief werk te moeten doen voor zaken die op parketniveau

toch maar geseponeerd worden. Toch zijn ook hier andere meningen te horen: sommigen lij-

ken angstig voor die autonomie en benadrukken het gevaar van een politioneel sepot. Ook de

parketten wijzen op dit risico.

De meeste parketten zien APA niet als een beleidsinstrument, de zaken zijn meestal van ge-

ringer belang, dus geen zaken die de criminele politiek gaan beïnvloeden. Men haast zich te

zeggen dat ook kleine zaken lokaal zwaar kunnen wegen, maar men benadrukt toch de gerin-

ge impact van APA op het beleid. Daarnaast wordt uitgelegd dat een beleidstraditie nadrukke-

lijk afwezig is op de parketten, dat is nog maar korte tijd op gang aan het komen. Enerzijds is

dit te wijten aan een gebrek aan traditie in het neerschrijven van het vervolgingsbeleid, ander-

zijds aan de moeilijkheid van het op papier zetten van prioriteiten, omdat er zoveel verschil-

lende parameters zijn waar men rekening mee moet houden. Over de transparantie naar de

bevolking lopen de meningen uiteen: waar de politie overwegend van mening is dat men als

slachtoffer recht heeft op informatie over de afhandeling van een dossier (of iets als VPV ge-

registreerd zal worden bijvoorbeeld), vinden de parketten dat – op één uitzondering na – geen

goede zaak. Dat zou opschudding kunnen veroorzaken.

Het laatste item van de checklist was de vraag of er nu uniformiteit of diversiteit moet zijn in

de APA-regelgeving. Sommige parketten hebben hier een duidelijke mening over: men vraagt

meer aandacht voor de lokale problematiek, meer autonomie voor het arrondissement, en

minder dirigisme van bovenaf. Diversiteit dus. Ook zijn er een aantal parketten die menen dat

er zeker een uniforme regelgeving moet zijn binnen APA, voor heel België, en dan het liefst

door het College van Procureurs-generaal. De politiediensten daarentegen stellen unaniem dat

er een uniforme regelgeving moet komen: er moet duidelijkheid zijn in de praktijk.

APA geobserveerd

128

II. APA IN DE PRAKTIJK

Wouter Vanhaverbeke

1. APA geobserveerd in de praktijk in Vlaanderen

Ons onderzoek met betrekking tot APA en de gestelde doelen ervan heeft zich gedurende een

hele tijd toegespitst op theoretische bevindingen aangevuld met diepte-interviews. Tijdens de

interviews hebben we wel af en toe een politie-uniform van dichtbij gezien en door de gangen

van een parket gewandeld, maar hoe APA op het terrein tot leven komt, bleef nog steeds voor

een stuk ongekend. Om daar een beter zicht op te krijgen werd besloten een participerende

observatie te organiseren. We hebben ervoor gekozen de observaties te laten doorgaan in één

politiekorps en een bijhorend parket. Hierbij wilden we belangrijke sleutel- en beslissings-

momenten opsporen en in zekere zin meemaken. Hoe komt een APA-dossier tot stand? Over

welke zaken spreken we? Wanneer en door wie wordt het onderscheid gemaakt tussen VPV,

APA en klassiek PV? Welke bijkomende onderzoeksdaden dienen uitgevoerd te worden en hoe

gebeurt dit? Welke plaats neemt APA in binnen het volledige takenpakket van de politieman?

Deze vragen hebben vooral betrekking op het niveau van de politie. Eens dit beeld een zo vol-

ledig mogelijke invulling gekregen heeft, wensen we de draad op te nemen op het parket. De

belangrijkste vraag is hier welk gevolg gegeven wordt aan APA-dossiers. Welke (soort) zaken

worden gevonnist? Komen veel APA-zaken in aanmerking voor een alternatieve afhandeling?

Of komen de meeste APA’s terecht op de grote hoop sepots? We wensten tevens inzicht te

verwerven in de doorlooptijd van dossiers: hoe veel tijd ligt er tussen het feit en de definitieve

afhandeling op het parket?

1.1. Participerende observatie op politieniveau

De observaties bij de politie verliepen over twee verschillende trajecten. In de eerste plaats

zijn we mee de straat opgetrokken. Dit betekent dat we een aantal shifts mee op pad zijn ge-

gaan met zowel de interventiepolitie als de wijkpolitie. Ten tweede hebben we een aantal po-

litiedossiers die in APA behandeld werden van naderbij bekeken en opgevolgd.

Tijdens de voorbereidende verkenningsgesprekken werd het ons duidelijk dat de APA-officier

ons initiële vertrekpunt en onze naaste begeleider zou worden. Ook bij de interventiedienst en

de wijkpolitie beloofde men dat we konden rekenen op hun volledige steun en medewerking.

De lokale recherchedienst (LRD) gaf aan dat we weinig tot niet met hen in contact zouden

komen, aangezien zij slechts zeer zelden een APA-dossier behandelen.

De start van de periode van participerende observatie verliep vrij vlot. We werden telkens

hartelijk verwelkomd door de APA-officier. Deze vormt als het ware het centraal punt van het

APA-gebeuren. Op het APA-bureel wordt elke dag een dagverslag opgemaakt over de APA-

zaken die de dag ervoor opgestart zijn. Ook wordt telkens gecontroleerd of aan een aantal

voorwaarden voldaan is: betreft de zaak een APA-feit, werd de termijn voor het openen van

een APA-dossier (3 weken na de feiten) gerespecteerd… Daarnaast houdt men zich bezig met

de opvolging van de APA’s waarbij men vooral de termijn voor ogen houdt. Er worden rap-

pels gestuurd naar de dossierbeheerders wanneer een dossier 3 maand lopende is, opnieuw na

4 maand en uiteindelijk na 5 maand een definitief rappel met de melding dat het dossier on-

middellijk dient doorgestuurd te worden naar het parket. Ook is het APA-bureel een aan-

spreekpunt voor de dossierbeheerders. Omgekeerd wordt een dossierbeheerder ook wel eens

op het matje geroepen wanneer hij een (grove) fout gemaakt heeft. Tenslotte vormen de APA-

APA geobserveerd

129

officier en zijn rechterhand de tussenschakel tussen de politie-uitvoerders en het parket: de

APA-officier zendt het dossier door naar het parket.

De eerste dagen van onze observatie bestaan vooral uit de selectie van de dossiers die we

wensten te analyseren – hierover meer in het tweede deel van deze tekst. Na deze selectie ke-

ren we gedurende een periode van een drietal weken regelmatig terug om de stand van de

door ons geselecteerde dossiers te bekijken. Daarnaast doen wij meerdere pogingen om de ob-

servatie bij de interventiepolitie op de rails te zetten. Een aantal factoren zijn er echter ver-

antwoordelijk voor dat dit zeer stroef verloopt. We zijn eigenlijk nog geen stap verder geraakt

en besluiten voorlopig onze pijlen te richten op de wijkpolitie: we maken een afspraak met de

APA-verantwoordelijken om er de volgende dag eens langs te gaan.

We worden er vervolgens vriendelijk ontvangen. Ook op het niveau van de wijkdienst staan 2

mensen in voor de opvolging van APA. Voor hen is dit echter geen fulltime bezigheid. Hier

krijgen we voor het eerst – maar niet voor het laatst – te horen dat men in de praktijk sommi-

ge APA-delicten al een tijdje niet meer in APA afhandelt: bijvoorbeeld het niet-aangeven van

een woonstverandering; daar maakt men VPV van op omdat het vaak voorkomt en er weinig

kan aan onderzocht worden. Zo lang er geen reactie komt vanuit het parket, zal men dit blij-

ven doen. Hier duidt men een voordeel van APA aan: op wijkniveau is het mogelijk om meer

overzicht te krijgen op wat er gebeurt. Wanneer we op het punt staan te vertrekken om een

huiszoeking bij te wonen, loopt het echter opnieuw fout. De wijkcommissaris weigert ons te

laten meegaan; hij stelt zich er vragen bij of onze machtiging – die uitgaat van de Procureur-

generaal – wel voldoende garantie biedt en of een huiszoeking bijwonen ons iets zou kunnen

bijbrengen. We krijgen echter de toezegging dat we mee op pad kunnen maar dat een huis-

zoeking hem toch te ver gaat. Er worden afspraken gemaakt over verdere contacten maar de-

ze keer komen we wel van een kale reis terug.

Wij merken voor onszelf op dat we reeds een maand bezig zijn en dat we nog niet veel verder

staan dan op de eerste dag. Blijkbaar is de politiecultuur nog erg gesloten. Na het vinden van

nieuwe moed nemen we contact op met een hoofdinspecteur van de interventiepolitie die

reeds eerder toegezegd had dat we met zijn team mee op stap konden gaan. Door een samen-

loop van omstandigheden was dit tot nu toe nog niet gelukt. Nu staat echter niets onze obser-

vatie nog in de weg en we spreken af om er de volgende dag aan te beginnen. Achteraf gezien

was dit moment een ommekeer in onze observatie: vanaf nu verloopt alles naar wens en kun-

nen we mee zowel met de interventie- als met de wijkpolitie. We werkten een aantal shifts

mee bij de interventiedienst: een paar vroege diensten, een paar late diensten en zelfs een

nacht. Ook met de wijkdienst gingen we verscheidene malen op stap – zowel met een buurtin-

specteur als met de sociale recherche. Tijdens deze participerende observaties konden we de

agenten aan het werk zien en kregen we de gelegenheid met hen te spreken.

De krachten werden verdeeld: de ene onderzoeker focuste zich op de interventiepolitie; de

ander op de wijkpolitie. Zo hebben we een interventie kunnen bijwonen voor slagen en ver-

wondingen in de relationele sfeer, het oppakken van een illegaal, het arresteren van een dron-

ken man, een diefstal van portefeuille waar veel geld in stak en nog een aantal andere feiten.

Wij hadden het (on)geluk dat er gedurende de observaties geen zware delicten aan het licht

kwamen. Daarnaast werd ook een shift aan de receptie bijgewoond waar een aantal APA’s

van bij de aangifte konden geobserveerd worden; zo was er een vrouw die aangifte kwam

doen van slagen toegebracht door haar man. Ze wenste het huis te verlaten. Er werd intensief

gezocht naar een vluchthuis. Enkele dagen later kan men de man verhoren en deze verklaart

dat zijn vrouw reeds naar huis teruggekeerd is. Dit was een duidelijke bron van frustratie bij

APA geobserveerd

130

de behandelende agent. Het dossier werd op dit punt afgerond en verstuurd naar het parket.

Het gevolg daarvan zal waarschijnlijk een sepot zijn met als motief ‘misdrijf van relationele

aard’ of ‘toestand geregulariseerd’. Verder hebben we een aantal verhoren bijgewoond, geob-

serveerd in de teamlokalen en gesprekken gevoerd met de politieagenten zelf. De observatie

bij een wijkdienst van de betrokken zone bestond uit het mee op pad gaan met een wijkagent

en met iemand van de sociale recherche. Hier konden we wel een aantal afspraken maken om

bijkomende onderzoeksdaden – hoofdzakelijk verhoren – in het kader van APA-dossiers te

volgen. Zo hebben we een verhoor meegemaakt van een vermoedelijke verdachte van slagen

en verwondingen jegens zijn vrouw. Deze zaak bleek er uiteindelijk één te zijn van echtelijke

problemen. Gevolg: na verhoor van de beide partijen wordt het APA-dossier afgesloten om

het aan het oordeel van de parketmagistraat over te laten. Dit voorbeeld is een dossier dat be-

handeld werd door de sociale recherche: hier stelt men dat men de betrokkenen verhoort,

maar dat men ook poogt tot een soort verzoening te komen tussen beide partijen en dat men

checkt in welke mate een oplossing mogelijk is – een filosofie die uiteraard past binnen die

van APA.

We zijn er getuige van geweest hoe APA een dagdagelijkse realiteit is binnen de politie. We

zagen echter ook hoe er nog vele andere aspecten van het politiewerk hun plaats opeisen. Uit

hetgeen we gezien en gehoord hebben, distilleerden wij de onderstaande bedenkingen.

Een eerste fundamentele vaststelling is dat de ernst van de APA-feiten en -dossiers behoorlijk

miniem blijft. Dit is de reden dat er vaak weinig tot geen bijkomende onderzoeksdaden dienen

gesteld te worden. Verhoor van klager en/of slachtoffer, het opsporen van de dader – indien

nodig en mogelijk – en ook deze aan verhoor onderwerpen; meer valt er vaak niet te doen.

Wanneer men erin slaagt de dader aan een verhoor te onderwerpen, ontkent deze vaak elke

betrokkenheid – waarop de politie noodgedwongen afziet van verder onderzoek. Een contact-

persoon bij de politie stelt echter dat het verhoor van een dader soms reeds enig effect kan

teweegbrengen – zowel bij dader als slachtoffer. Als men een bekennende dader heeft – een

minderheid – kan men nog pogen tot een schadeloosstelling te komen. Dit is vaak moeilijk te

bewerkstelligen. Het slachtoffer laat na om een schadebestek door te geven, de dader weigert

te betalen, de politie dient verscheidene malen aan te dringen… Een dergelijk dossier is zeer

arbeidsintensief en overschrijdt bijna steeds de vooropgestelde APA-termijn. Naast de scha-

deregeling zijn er nog andere redenen waarom APA-dossiers regelmatig niet binnen de voor-

opgestelde termijn afgewerkt raken: een verslag van het labo van de gerechtelijke politie laat

vaak een hele tijd op zich wachten – tijdens de observatie hebben we een voorbeeld gezien

van een verslag dat 3 maand na datum bij de dossierbeheerder toekwam; resultaat: ‘geen re-

levante sporen konden gereleveerd worden’. Een derde mogelijke reden van vertraging zijn

de APA-kantschriften. De uitvoering ervan gebeurt – op zijn zachtst gezegd – niet steeds on-

middellijk. Ofwel ligt die opdracht in die andere zone ergens aan de kant, ofwel – want we

moeten niet onmiddellijk het slechtste denken – heeft men reeds verscheidene pogingen ge-

daan de te verhoren persoon aan te treffen maar telkens tevergeefs.

Op het niveau van de vaststellers en dossierbeheerders geeft men aan dat APA een logischer

manier van werken is. Vroeger zag men in een aantal dossiers ook wel wat er nog kon gedaan

worden maar moest men niettemin het kantschrift van het parket afwachten.

Bij APA komt tevens een administratieve molen op gang: het dossier moet opgestart worden

(binnen de 3 weken), dit wordt gecontroleerd door het APA-bureel, aanvankelijke en navol-

gende PV’s dienen opgemaakt te worden, APA-kantschriften dienen verstuurd te worden (al

APA geobserveerd

131

dan niet binnen de eigen politiezone), de termijnen worden gecontroleerd door het APA-

bureel en men verstuurt de nodige rappels… Door de strenge controle die APA vereist, wordt

de APA-officier na verloop van tijd dan ook niet zeer geliefd. Een aantal politieagenten heb-

ben het gevoel dat ze overstelpt worden met regelgeving en procedures in het algemeen en

voor APA in het bijzonder – het verwerken en opvolgen vergt veel tijd. In de geobserveerde

politiezone waren 3 mensen fulltime bezig met het volbrengen van APA-administratie in het

administratief centrum. Per wijk zijn er ook nog eens één of twee mensen die een groot deel

van hun tijd hieraan dienen op te offeren. Daarnaast heeft elke dossierbeheerder ook zijn

handen vol; men vertelde hoe van hen verwacht wordt dat ze ook af en toe de straat op gaan

maar dat hen de tijd hiervoor ontbreekt – uiteraard speelt niet enkel APA hier een rol in,

maar het wordt wel als een reden genoemd. Op deze manier is APA er volgens hen dus mee

verantwoordelijk voor dat er minder blauw op straat aanwezig is.

Onze contactpersonen geven aan dat bij de politie het vermoeden bestaat dat een hoog percen-

tage van de APA-dossiers zonder gevolg geklasseerd wordt op het parket. Het gevoel leeft dat

de politie veel overbodig werk levert. Welke zin heeft het om werk te steken in een dossier

dat geen enkele vervolgingswaarde heeft? Zo vertelde een teamleider van de interventiepolitie

ons dat hij het gevoel heeft dat het aantal APA’s lichtjes aan het afnemen is. In bepaalde za-

ken maakt men soms in plaats van een APA opnieuw een klassiek PV op. Men denkt dat een

parketmagistraat met dergelijke zaak toch weinig kan aanvangen: seponering is het logische

gevolg; elke minuut die men er langer aan spendeert, is tevergeefs. Nog een illustratie dat een

nieuwe omzendbrief, met een aangepaste APA-lijst, ook aan de basis welkom zou zijn.

De filosofie binnen APA van het kunnen opvolgen van dossiers, een daardoor grotere betrok-

kenheid bij het werk, meer gemotiveerd politiepersoneel en interessanter werk is niet voor ie-

dereen waarheid geworden. Sommigen noemen deze voordelen wel, maar dan slechts als er

specifiek gevraagd wordt naar een mogelijk voordeel van APA. In sommige gevallen wegen

deze voordelen zwaarder door dan in andere gevallen. Ook kan hier een verschil opgemerkt

worden tussen de attitude van politie-inspecteurs die bij de interventie werken, en inspecteurs

die op de wijk of de sociale recherche werkzaam zijn. De interventie-inspecteurs hebben vaak

weinig tijd om administratieve werkzaamheden op een rustige wijze te kunnen uitvoeren,

eenvoudigweg omdat zij steeds ‘brandjes moeten blussen’. Tijdens al deze bezigheden is er

geen tijd om zich betrokken te voelen bij een dossier en is het zeer moeilijk om bijkomende

onderzoekshandelingen te plannen – dossiers blijven langer liggen. Als men de keuze had,

zou men bij de interventieteams liever een gewoon PV opstellen en naar het parket sturen, dan

een APA starten en zelf de navolgende onderzoekshandelingen uitvoeren en opvolgen.

APA past beter binnen de filosofie van de wijkpolitie: verhoren en dergelijke kunnen op voor-

hand worden gepland, afspraken kunnen worden vastgelegd, waardoor APA beter tot haar

recht komt. APA is immers een extra administratieve last, maar heeft het voordeel dat men

met meer autonomie aan een dossier kan werken. Zo noemde een commissaris bij de wijkpoli-

tie het een voordeel van APA dat er nu meer overzicht is op wat er op de wijk gebeurt, door-

dat de dossiers meer en intensiever opgevolgd worden dan vroeger. Men is zelf bezig met de

lopende dossiers, en men is dus meer op de hoogte van de stand van zaken in de wijk. Dit

voordeel wordt echter niet genoemd door de vaststellers – de inspecteurs – die de praktische

uitvoering van de APA’s moeten verzorgen. De algemene teneur is daar: APA veroorzaakt

meer werk, meer administratie, en men heeft al te weinig tijd. Sommigen hebben constant

meer dossiers in behandeling dan ze aankunnen, waardoor een project als APA – en zeker

een eventuele uitbreiding naar verkeerszaken – niet met open armen verwelkomd wordt.

APA geobserveerd

132

De politie liep blijkbaar niet warm voor het project APA en doet dat nog steeds niet. Vele

voordelen ondervindt men niet. Na enkele jaren ervaring is er echter een aanvaarding geko-

men. Het besef leeft dat deze manier van werken in haar geheel efficiënter is dan het oude

systeem. Maar men weet echter ook dat het voordeel zich vooral situeert bij de parketten.

1.2. Participerende observatie op parketniveau

De participerende observatie op parketniveau was heel wat minder omvattend. De belang-

rijkste reden hiervoor is dat APA op het parket weinig impact heeft op de manier van werken.

De belangrijkste vernieuwing is dat de parketmagistraten nu een aantal dossiers die betrek-

king hebben op eerder mineure feiten pas in handen krijgen op het moment dat ze volledig

zijn. Waar men vroeger het PV las en een kantschrift uitschreef, hoeft men dit heden ten dage

niet meer te doen. Het observeren van iets dat niet gebeurt, lijkt uiteraard weinig zinvol en

moeilijk te realiseren. Het is ook niet zo dat de APA-dossiers allemaal op een centraal punt

samenkomen.

Op elk parket is er één APA-magistraat. Deze substituut is verantwoordelijk voor de opvol-

ging van de APA’s. Hij waakt erover dat alles vlot verloopt en hij is het aanspreekpunt voor

de politie. Hij krijgt echter niet meer of minder APA’s op zijn bureau dan elk van zijn colle-

ga’s. Op het geobserveerd parket worden de dossiers onderverdeeld naargelang de inhoud.

Elke magistraat heeft zijn eigen ‘specialiteit’. Elk APA-dossier komt terecht bij de magistraat

onder wiens bevoegdheid deze valt en elke magistraat krijgt zijn deel van de APA’s te verwer-

ken.

Tijdens onze observatie kregen we de indruk dat deze dossiers ook niet apart behandeld wor-

den: ze bevinden zich tussen de grote hoop; ze krijgen wel een stempel ‘APA’, maar dit is ze-

ker geen bepalende factor bij de behandeling van de zaak.

Ten gevolge van de bovenstaande elementen heeft de observatie op parketniveau zich hoofd-

zakelijk beperkt tot het inkijken van de door ons geselecteerde en bestudeerde zaken in het

kader van onze dossieranalyse. Voor de resultaten verwijzen we naar de hiernavolgende tekst.

2. Dossieranalyse: het leven van een APA-dossier

De eerste dagen van onze observatie brachten we – zoals reeds gezegd – door met de selectie

van dossiers die we wensten op te volgen – hierbij hielden we steeds voor ogen een behoorlijk

representatief beeld van de zaken binnen APA te bekomen. We deden dit aan de hand van het

dagverslag. Dit bevat per dossier het dossiernummer van de politie. Daarnaast geeft het ook

het notitienummer van de zaak, een korte omschrijving van de feiten en de naam van de vast-

steller weer.

In een eerste fase hebben we recent geopende dossiers geselecteerd – in totaal 45. Deze zaken

kwamen in aanmerking voor de door ons vooropgestelde opvolging in de praktijk. Op twee

verschillende tijdstippen verder tijdens de periode van observatie hebben we nog een selectie

gemaakt zodat we in totaal 100 dossiers geanalyseerd hebben. De bedoeling van deze twee

bijkomende selectiemomenten was enerzijds om het aantal dossiers te verruimen en ander-

zijds om ook een aantal dossiers te analyseren die langere tijd bij de politie in behandeling

zijn – hiertoe gebruikten we de dagverslagen die reeds enkele maanden oud waren.

APA geobserveerd

133

Daarna zijn we begonnen met het inzien van de geselecteerde dossiers. Dit deden we aan de

hand van de database van de processen-verbaal. In het dagverslag staat immers slechts een

zeer korte weergave van de feiten. Zonder het volledige aanvankelijk PV is het eigenlijk niet

mogelijk om te weten wat het feit precies inhoudt. Bij de verwerking van de dossiers kregen

we alle medewerking die we maar konden wensen. Zo werd bij de uitboeking een kopie van

het dossier voor ons bewaard zodat we het te allen tijde konden inzien.

Aanvankelijk zouden we de stappen die in de afwerking van de dossiers genomen werden in

de praktijk volgen, maar dit bleek niet haalbaar. Wanneer we contact opnamen met de dos-

sierbeheerders – hoofdinspecteurs van politie – verzekerde men ons dat het bijna steeds on-

voorspelbaar is wanneer een volgende onderzoeksdaad zal gesteld worden. Na deze vaststel-

ling besloten we om onze dossieropvolging enigszins aan te passen en ons te beperken tot het

bestuderen van de schriftelijke neerslag. Op deze manier kunnen we ook een inzicht krijgen in

de diverse beslissingsmomenten die er zijn binnen APA.

Na de drie selectiemomenten die plaatsgrepen zoals hierboven beschreven werd, hadden we

een totaal bestand van 100 APA-dossiers. De verdeling van deze dossiers over de verschillen-

de preventiecodes ziet er in grote lijnen uit als volgt: slagen en verwondingen (code 43), dief-

stal door middel van braak (17), gewone diefstal (18) en vernielingen (50) namen de eerste

plaatsen in met elk 11 of 12 dossiers. Daarna volgde een tweede groep met verduistering en

oplichting (20), bedreigingen (45), delicten in de persoonlijke levenssfeer (53) en openbare

dronkenschap (92) – elk van deze preventiecodes kwam een vijftal keer voor. Ten slotte had-

den we nog een aantal dossiers die (bijna) uniek waren in hun soort; bijvoorbeeld winkeldief-

stal (12), identiteitsdelicten (13), (poging tot) zelfmoord (31)…

Tijdens het opzoeken van het aanvankelijk PV op de PC is het twee keer voorgekomen dat er

geen PV te vinden was bij een bijbehorend PV-nummer. Uit navraag bleek dat het niet ver-

plicht is direct een PV op te stellen: het dossier moet binnen 3 weken na aangifte opgestart

worden, maar het PV dient pas uiterlijk voor het wegzenden van het dossier opgemaakt te

worden. Een ander fenomeen dat we tegengekomen zijn, is de ‘dubbele boeking’; dit zijn dos-

siers die twee keer opgemaakt zijn met betrekking tot hetzelfde feit. Er wordt dan één van de

twee dossiers geannuleerd. De dossierbeheerder van een dossier kan ook wijzigen; door ziek-

te, verlof of andere redenen kan iemand het dossier overdragen aan een andere teamleider.

Dit is echter een vrij zeldzame gebeurtenis – waar we één maal getuige van konden zijn.

Door het inkijken van de kopieën van de dossiers die naar het parket gestuurd zijn, konden we

een overzicht maken van de verschillende onderzoeksdaden die zich opdringen binnen APA.

Op die manier zijn we er tijdens onze dossieranalyse in geslaagd een beeld te krijgen van de

levensloop van een APA-dossier. Hieronder maken we een beschrijving vanaf de start van het

dossier; daarna komen de stappen die de politie onderneemt aan bod, om uiteindelijk de af-

handeling op parketniveau in kaart te brengen. Een schema van dit proces werd op het einde

van dit hoofdstuk in bijlage toegevoegd.

Aan de basis van elk dossier ligt uiteraard een crimineel feit – alhoewel op sommige feiten het

etiket crimineel niet helemaal van toepassing is; zo vonden wij bijvoorbeeld een APA-dossier

opgemaakt ten gevolge van een klacht wegens het ontbreken van één kassei waardoor het

‘slachtoffer’ gevallen was. Deze gevallen zijn echter uitzonderingen. Het overgrote aandeel –

77 van de 100 dossiers – van de aangifte van de feiten gebeurt vrijwel onmiddellijk na het de-

lict – dus op dezelfde dag of de dag erna. Een minderheid wordt pas na een groter verloop van

APA geobserveerd

134

tijd aangegeven bij de politie – 8 binnen de maand, 12 na meer dan één maand en 3 na een pe-

riode van meer dan één jaar.

Nadat het feit bij de politie bekend gemaakt is – via een klacht of een (telefonische) melding –

en het APA-dossier werd geopend, kunnen de politie-inspecteurs aan de slag. Tijdens de 3

maanden ‘autonomie’, die maximum verlengd kan worden tot 5 maanden, wordt van hen

verwacht dat ze alles doen wat in hun mogelijkheden ligt, om het dossier te vervolledigen. Bij

de geanalyseerde dossiers konden we vaststellen dat men meestal niet meer doet (of kan doen)

dan een aantal verhoren afnemen en het bijvoegen van bepaalde attesten. Er wordt steeds een

verhoor afgenomen van de klager of aangever en/of het slachtoffer. Op basis van de gegevens

die uit de initiële vaststellingen en verhoren naar boven komen, kan men op zoek naar een

mogelijke verdachte of dader. Het moet echter gezegd dat een aantal zaken – 21 van onze 100

dossiers – zonder één enkel vermoeden omtrent de daders reeds op dit punt – noodgedwongen

– afgesloten wordt.

In de andere dossiers zoekt men de verdachte op en neemt men van deze persoon ook een

verhoor af. We vonden in 51 dossiers een verhoor van de dader terug – 14 keer diende men

hiertoe een kantschrift te sturen naar een andere zone. Als deze man of vrouw echter – al dan

niet naar waarheid – ontkent ook maar iets met de feiten te maken te hebben, staat de politie-

inspecteur veelal machteloos. Ook dit is meermaals – bij onze dossieranalyse 13 maal – aan-

leiding tot het afsluiten van een dossier. In de overige dossiers zijn er een aantal andere moge-

lijkheden wat betreft de dader: ofwel kan men deze – vaak na meerdere pogingen – niet aan-

treffen, ofwel is er geen dader – zelfs geen onbekende; bijvoorbeeld openbare dronkenschap

of relationele moeilijkheden waarbij de beide partijen elkaar beschuldigen.

De tweede onderzoeksdaad die frequent gesteld wordt in het kader van APA, is het bijvoegen

van bepaalde attesten. Als het slachtoffer lichamelijke letsels overhoudt aan de feiten, vraagt

de politie een medisch attest te bezorgen. Men vraagt aan het slachtoffer dit te doen binnen de

14 dagen. Af en toe echter getroost het slachtoffer zich de moeite niet deze belofte na te ko-

men. Daarop dient de politie dan het slachtoffer opnieuw op te zoeken met de vraag dit alsnog

te doen. Soms wordt dit handig opgevangen: in enkele dossiers zagen we in de verklaring

staan dat ‘ik (het slachtoffer) afzie van verdere schadevergoeding indien het medisch attest

jullie diensten niet bereikt binnen de 14 dagen’. Bij stoffelijke schade dient het slachtoffer een

schadebestek op te (laten) maken en dit bij de politie af te geven – ook dit komt in het dossier

terecht. Bij de bestudeerde dossiers varieerden de schadebestekken tussen minimum € 20 en

maximum € 2160.

De enkelingen die daarna ook nog hun schade vergoed zien, mogen zich gelukkig prijzen. Het

gebeurt weinig dat een dader de feiten volledig bekent en zich bovendien bereid verklaart de

schade te vergoeden. Maar in 7 dossiers zagen we toch een betalingsbewijs verschijnen: de

dader vergoedt de kosten, het slachtoffer is schadeloos gesteld, het dossier is rond. In een der-

gelijk geval heeft APA zijn doel bereikt en bestaat de kans dat de behandelende politie-

inspecteur een meerwaarde voelt van het ‘autonoom handelen’. Dat betekent niet onmiddellijk

dat de 93 andere slachtoffers volledig in de kou blijven staan: niet elk dossier heeft namelijk

een nadeel dat in geld kan uitgedrukt worden. Niet-naleven van bezoekrecht bijvoorbeeld kan

niet goedgemaakt worden door het overschrijven van een bepaalde som. Bij een aantal andere

dossiers is het onmogelijk tot een schaderegeling te komen – wanneer de dader onbekend is

bijvoorbeeld.

APA geobserveerd

135

Een andere bijkomende onderzoeksdaad is het sporenonderzoek door het labo van de gerech-

telijke dienst van het arrondissement. Dit komt echter niet zo vaak voor: in de 100 bestudeer-

de dossiers is het labo van de GDA slechts 6 keer in actie gekomen. De dossierbeheerder kan

hiervoor weinig uitrichten. Het enige dat hij kan doen is wachten tot de GDA haar werk ge-

daan heeft. Nog enkele andere mogelijke opsporingshandelingen die de politie ter beschikking

heeft, zijn een buurtonderzoek en het laten bekijken van het fotoarchief. Uit onze dossierstu-

die komt echter naar voor dat daar slechts weinig – elk slechts één maal – gebruik van ge-

maakt wordt.

Het onderzoek zoals het gevoerd wordt binnen de eigen politiezone levert uiteindelijk het

volgende beeld op. Meestal worden er slechts 1 of 2 onderzoeksdaden gesteld – verhoor van

het slachtoffer en soms de dader. In de meer arbeidsintensieve dossiers – wanneer er sprake is

van een (poging tot) schadeloosstelling – kan dit aantal oplopen tot maximum 6 of 7. In onge-

veer 1 op de 3 dossiers vertrekt een APA-kantschrift naar de eigen of naburige zone. De

grootte van de bestudeerde zone is er de oorzaak van dat men naar de wijken van de eigen zo-

ne ook kantschriften stuurt. De grensoverschrijdende kantschriften vertrekken meestal naar

naburige of dichtbijgelegen zones. Het is ook zeer opvallend hoe een ruime meerderheid van

deze kantschriften het verhoor van de verdachte of dader als voorwerp heeft. Een klein aantal

kantschriften wordt uitgeschreven ter verhoor van slachtoffer, getuige of betrokkene. We trof-

fen geen enkel kantschrift aan dat een andere onderzoeksdaad dan een verhoor vroeg aan de

bestemmeling. De snelheid waarmee men reageert op een dergelijk kantschrift varieert sterk.

In de bestudeerde dossiers vonden we een kantschrift dat een week na verzending reeds terug

was bij de opdrachtgever. Dit positieve voorbeeld heeft echter ook een tegenpool: de maxi-

mumduur was meer dan twee en een halve maand. Over het volledige aantal kantschriften be-

keken is de meest realistische termijn voor het vervullen van een APA-opdracht ongeveer 3

weken.

Rekening houdend met het feit dat een APA-dossier in principe binnen de 3 maand moet af-

gewerkt worden op politieniveau, wordt het duidelijk dat een groot aantal dossiers deze ter-

mijn niet haalt. De APA-kantschriften – zowel binnen als buiten de zone, het labo-onderzoek

door de GDA, het ‘heen en weer’-geloop bij het bewerkstelligen van een schadeloosstelling…

Het zijn allemaal redenen waarom de termijn van 3 maand vaak niet kan gerespecteerd wor-

den. Tot twee maal toe krijgt men een maand uitstel. Na een periode van 5 maand echter

stuurt de APA-officier een derde rappel die de onmiddellijke afsluiting van het dossier be-

veelt. Deze afsluiting dient te gebeuren in de staat waarin het dossier zich bevindt – ongeacht

of men nog wacht op een verslag van het labo of een kantschrift dat nog niet uitgevoerd is.

De doorlooptijd op politieniveau van de door ons geanalyseerde dossiers varieert tussen mi-

nimaal 4 dagen en maximaal 161 dagen. Het onderzoek naar een diefstal van autoradio uit een

voertuig door een onbekende dader zonder verdere sporen noch aanleiding tot verder onder-

zoek, was op politieniveau na 4 dagen afgerond. Aan het andere eind van de tijdslijn staat een

dossier dat 161 dagen – 5 maand en 10 dagen – bij de politie aansleepte. Het gaat om een le-

ning van geld te goeder trouw waarbij men uiteindelijk weigert terug te betalen. Nadien be-

looft de dader wel aan de politie om het geld in schijven terug te geven aan de eigenaar. Er

blijkt in het dossier weinig onderzoek gebeurd te zijn maar niettegenstaande heeft het toch de

termijn van 5 maand overschreden. Tussen deze uitersten in, neemt de termijn bij de politie

quasi alle mogelijke waarden aan. Hierbij vertoont geen enkele waarde een piek – zelfs niet

rond de 3 maanden, wat misschien kon verwacht worden. Het lijkt dus dat deze politiedienst

er in slaagt de hen toegekende termijn – maximum 5 maanden – te respecteren. Geen enkel

dossier overschrijdt deze termijn met meer dan 10 dagen. De termijn van drie maand wordt

APA geobserveerd

136

echter niet als dwingend ervaren, als we zien dat men niet echt lijkt toe te werken naar die

deadline. We dienen nog even te vermelden dat op het moment van het afsluiten van onze

participerende observatie – en dus ook van onze dossieranalyse – 5 dossiers nog steeds in be-

handeling zijn bij de politie. Het zijn allemaal dossiers die de periode van 5 maand al bereikt

hebben of dit binnenkort zouden doen. Geen enkele van deze zaken valt op door zijn ernst

noch op een andere manier. Verwacht wordt dat deze dossiers na 5 maand en in reactie op de

derde rappel zullen doorgestuurd worden naar het parket.

Het zou in zekere zin logisch zijn om vast te stellen dat het vooral de ‘zwaardere zaken’ zijn

die 5 maanden onderzoek op politieniveau vereisen. Het doorvlooien van de dossiers leert ons

echter dat hier zeer moeilijk een lijn in te trekken is. Zo duurt het onderzoek naar een diefstal

met een nadeel van ongeveer € 100 en een bekennende dader – die echter de gestolen goe-

deren teruggeeft – bijna 5 maanden, terwijl een onderzoek naar een diefstal van een geldsom

(€ 650) met gebruik maken van de bankkaart van de eigenaar na 2 weken afgerond is. Uiter-

aard spelen hier nog een aantal andere factoren in mee: er is wel een direct verband tussen het

al dan niet kennen van de dader en de doorlooptijd op politieniveau. Zoals reeds eerder aan-

gegeven sluit men regelmatig een zaak waarin elk spoor naar de dader ontbreekt na enkele

dagen of weken af. Dit is uiteraard een logische beslissing. Desalniettemin staat dit soms in

contrast met het nadeel dat het slachtoffer ondervindt.

Eens alle onderzoeksdaden volbracht zijn, verhuist het dossier van bij de dossierbeheerder

naar de behandelende parketmagistraat. Hierbij maakt het een tussenstop bij de APA-officier.

Deze ‘reisweg’ neemt in het algemeen ongeveer 10 dagen in beslag. Gelet op deze vertraging,

gesteld dat het in- en uitboeken van de vroegere kantschriften ook zoveel tijd in beslag nam,

kunnen we wellicht opmerken dat dit alleen al zorgt voor een versnelling van de doorlooptijd.

Eens deze overstap gemaakt heeft een dossier zijn laatste levensfase bereikt. In een groot aan-

tal van de gevallen blijkt deze zeer kort te zijn. Dit was dan ook één van de achterliggende

motivaties bij de invoering van APA: door het afleveren van volledige dossiers door de politie

dient de parketmagistraat in een groot aantal gevallen enkel nog een eindbeslissing te nemen.

De eindbeslissingen genomen met betrekking tot de door ons bestudeerde dossiers, zijn vrij

monotoon (zie figuur 9: Afhandeling van de dossiers). Ze werden hoofdzakelijk zonder ge-

volg geklasseerd. De alternatieven voor seponering waren ‘vooronderzoek’, ‘ter voorlegging’

aan de substituut, ‘te dagen’ en voeging. De dossiers die in vooronderzoek zijn, kunnen ook

nog een effectief gevolg kennen. De kans is echter even groot dat na het nagaan van de huidi-

ge situatie ook deze zaken verticaal geklasseerd worden. ‘Ter voorlegging’ betekent dat het

dossier binnen afzienbare tijd opnieuw in behandeling genomen wordt door de magistraat die

verantwoordelijk is voor het dossier. De verwachting is dat men op dat moment een kant-

schrift stuurt naar de politie met de vraag om de huidige situatie na te gaan. Als op dat mo-

ment de toestand geregulariseerd is, zal ook dit dossier een sepot te beurt vallen. Een vijftal

dossiers waren gevoegd. Een aantal gelijkaardige feiten – meestal met een zelfde dader – ko-

men samen zodat er toch enig gewicht in het dossier zit. Deze dossiers hebben dan misschien

een grotere kans om voor de rechter te verschijnen.

Niettemin zijn we twee APA-dossiers tegengekomen die gevonnist werden: de dader had bij

herhaling (tweemaal) getankt zonder te betalen. De totale schade bedraagt – slechts – €60. De

dader stond echter reeds gesignaleerd voor andere feiten. Op de bewuste rechtszitting komt de

dader niet opdagen; hij werd bij verstek veroordeeld tot 3 maanden hoofdgevangenisstraf en

een boete van €200. Een andere zaak stond op de rol en hebben we in het kader van onze dos-

sieranalyse bijgewoond. Het betrof een diefstal van nummerplaat waarbij de dader vrij is on-

APA geobserveerd

137

der voorwaarden. Omdat deze nieuwe inbreuk een overtreding uitmaakt op zijn probatie-

voorwaarden werd hij hiervoor gedaagd. Het is dus niet de zwaarte van de APA-zaak die hier

bepalend is maar wel de voorgeschiedenis van de dader. Tijdens de rechtszitting werd door

niemand het woord APA in de mond genomen. De zaak verliep zoals alle andere. Wanneer

we de rechter vroegen naar zijn ervaring met APA, stelde deze dat hij het systeem kent, het af

en toe ziet opduiken in een dossier maar dat dit verder geen enkel effect heeft op de rechts-

pleging op het niveau van de rechtbank. De dader werd uiteindelijk veroordeeld tot 1 maand

effectieve gevangenisstraf en een boete van € 100. Nog drie andere zaken halen de rechtbank

zeker en vast: deze hadden op het moment van analyse het etiket ‘te dagen’ – wat wil zeggen

dat er nog geen zittingsdag bepaald is maar dat dit in de nabije toekomst zou gebeuren.

De redenen van sepot zijn veelvuldig:

dader onbekend (19), geen misdrijf (10),

misdrijf van relationele aard (9)… Een

seponering omwille van een onbekende

dader is een logisch gegeven. Een mis-

drijf van relationele aard kan vele ladin-

gen dekken: bedreigingen binnen een re-

latie waarbij de dader belooft het niet

meer te doen, is één ding. Beschadiging

van een auto waarbij de schade oploopt

tot € 580 en de ‘dader’ – de ex-vriend –

ontkent, is toch al iets anders.

Wat gebeurt nu met een APA-dossier op het parket? In 18 van de geanalyseerde dossiers

stuurt de behandelende magistraat een kantschrift naar de politie. De redenen hiervoor zijn:

seining van de dader (3), bijvoegen van een inlichtingenbulletin (3), nagaan van de huidige si-

tuatie (5)… Er zijn slechts twee dossiers waarin het parket een kantschrift stuurt met meerdere

opdrachten. We stellen vast dat de politie consequent vlot reageert op de plichten van het par-

ket: waar men APA-opdrachten van collega’s soms pas na 2 maand terugstuurt, beantwoordt

men de kantschriften van de parketten steevast binnen de 2 tot 3 weken. De dossiers die geen

kantschriften behoeven, kunnen in een recordtempo afgehandeld worden. De datum van de

sepotbeslissingen is quasi steeds dezelfde als die van binnenkomst.

We hebben vervolgens de beide termijnen van behandeling – politie en parket – opgeteld. De

afhandeling in recordtempo op het parket heeft spectaculaire gevolgen voor de totale door-

looptijd van dossiers. De eindbeslissing in één dossier, uiteraard een sepot, werd genomen

welgeteld 12 dagen – 4 dagen bij de politie, 1 dag op het parket en 7 dagen ‘onderweg’ – na

de feiten. De andere seponeringen gebeurden allen binnen een zeer redelijke termijn van

maximum 5 tot 6 maanden – waarbij de periode van het politieonderzoek het meest determi-

nerend is. Het dossier waarin we een vonnis te zien kregen, kende zijn definitief lot 5 en een

halve maand na de datum van het feit.

Men zou dus kunnen stellen dat APA een positieve invloed heeft op de doorlooptijd van – te

seponeren – dossiers. Ook de twee dossiers die gevonnist werden, kenden een snelle door-

loop. De andere dossiers die wel een beslissing met waarde krijgen – cf. strafbemiddeling,

voegingen, vooronderzoeken… – belanden echter mee in de gerechtelijke achterstand en zul-

len hun definitieve lot waarschijnlijk pas kennen na verloop van een langere tijdsspanne. Men

zou aan de andere kant ook de vraag kunnen stellen of het werk dat de politie in een groot

aantal van de APA’s steekt, wel loont. Weegt het voordeel van de magistraat die enkel nog

een volledig afgewerkt dossier dient door te nemen op tegen het aandeel van het politiewerk

FIGUUR 9: Afhandeling van dossiers

Dossier in

strafbemiddel

Op parket

geen APA

Ter

beschikking

Vonnis

Bij PdK

Te dagen

Ter

voorlegging

Voeging

Nog steeds

bij politie

Vooron-

derzoek

Zonder

gevolg

aantal

APA geobserveerd

138

dat eigenlijk tevergeefs verricht werd? Of rechtvaardigt de verhoogde kwaliteit van de onder-

zoeken in APA – door de politie – en deze in niet-APA-zaken – door een betere mogelijkheid

tot sturing en opvolging door de parketmagistraten wegens de ontstane tijdswinst – de nieuwe

manier van werken?

APA geobserveerd

139

Balie CIC*

Bij feiten buiten eigen

grondgebied: meldverslag

doorsturen naar plaats vd

feiten

Interventieteam

neemt aangifte op

Aangifte

feit

Wijkdienst neemt aangifte

Bij feiten binnen eigen

grondgebied: opstellen

meldverslag

Openen APA-dossier binnen 3

weken als:

- opdrachten buiten grondgebied

-pv niet binnen maand naar PdK*

Bij APA: verdere

onderzoekshandelingen:

Volgens interne

richtlijnen:

- Interventie

- Wijkpolitie

- Lokale recherche

Status 1 VPV APA PV

Bij betwisting gaat

dossier naar Directie

Operaties, die beslist

over dienst van

afhandeling

Wijkdienst / vaststeller

handelt af: bij

reguliere zaken onder

toezicht van

dossierbeheerder

Dossier gaat naar

LRD* voor specifieke

feiten (vb. autocrim.,

woninginbraken)

Interventie: vaststeller

handelt af onder

toezicht van dossier-

beheerder

Verhoor Inbeslagneming Schaderegeling Onderzoek door

labo GDA Opdrachten

andere zones

Bijvoegen

attesten

Dossier

compleet:

parket

Figuur 10 Stroomschema APA-dossier

* CIC = Centrum voor Informatie

en Communicatie – meldkamer

* Status 1 = kort meldverslag

* LRD = Lokale Recherche

Dienst

* PdK = Procureur des Konings

* GDA = Gerechtelijke Dienst

voor het Arrondissement

APA rond de tafel

140

III. APA ROND DE TAFEL: EEN DISCUSSIE

Wouter Vanhaverbeke

Antoinette Verhage

1. Methodologie

Voor de twee rondetafelconferenties werden in totaal een 25-tal personen verwelkomd; zowel

parketmagistraten als politiemensen, die allen van dichtbij met APA te maken hebben. We

hebben de keuze gemaakt voor twee afzonderlijke groepsdiscussies: één voor het parket en

één voor de politie. Deze keuze werd gemaakt om mensen vrijuit te kunnen laten spreken, wat

wellicht niet mogelijk is wanneer (hiërarchisch) verschillende ‘rangen en standen’ rond de ta-

fel zitten. Bij de uitnodiging voor de rondetafelconferenties die naar alle geïnterviewden ge-

stuurd werd, voegden we een synthesetekst, waarin een samenvatting van de resultaten van

het onderzoek weergegeven werd. Deze tekst vormde de basis voor de discussie. In wat volgt

trachten we de hoofdpunten uit beide discussies – telkens eerst politie, dan parket – kort weer

te geven.

2. Werklast

Politie

APA is in de eerste plaats een afschuiving van werk door het parket naar de politie toe. Het

parket zocht een uitlaatklep voor de enorme hoeveelheid dossiers die zich opstapelden. Door

de opvolging van een aantal – niet zwaarwichtige – feiten door de politie te laten waarnemen,

valt een stuk werklast op parketniveau weg. Bij de politie komt zo een grotere werklast in die

dossiers – deze werklast situeert zich hoofdzakelijk op het administratieve vlak. Uit het

groepsgesprek bleek dat het een spijtige zaak is dat de verschuiving van werk gebeurt net in

die zaken waar het parket heel vaak niks mee aanvangt. De politie heeft soms het gevoel werk

voor niks te moeten verrichten. In een aantal gevallen doet men nu meer in een dossier dan

vroeger het geval zou geweest zijn. Ook de schaderegeling zorgt voor een verhoging van de

werkdruk. In een aantal gevallen speelt dit zich zelfs meer af op burgerlijk vlak dan op straf-

rechtelijk vlak; de politie kruipt hier soms noodgedwongen in de huid van een ‘geüniformeerd

incassobureau’.

Parket

Alle parketten melden een sterke stijging van de tijdswinst als gevolg van APA – maar ver-

melden hier wel bij dat het zeer moeilijk meetbaar is. De tijdswinst die APA genereert, wordt

door de parketten gebruikt voor de behandeling van (steeds) zwaardere dossiers – APA zorgt

ervoor dat men meer kwaliteit kan leveren in dergelijke zaken. Zo gaat men ook beleidsmatig

te werk: men creëert een beleid voor die zwaardere dossiers door er in te werken.

3. Verkeer

Politie

In enkele arrondissementen worden ook verkeerszaken in APA afgehandeld – in de meeste

echter niet; sommigen zijn ermee gestopt. De algemene mening is dat dit enkel meer admini-

stratief werk met zich meebrengt. In die zin is het niet onlogisch dat men in Wallonië enkel

APA-verkeer doet. Men dient zich te beperken tot één van beide; de politie kan het niet aan

zowel APA te doen voor correctionele zaken als voor verkeerszaken.

APA rond de tafel

141

Parket

Verkeerszaken genereren enkel pakken administratie, dus is de enige oplossing om verkeers-

zaken op een andere manier te verwerken, en niet binnen APA. Men is van mening dat binnen

verkeerszaken een meer moderne manier van werken toegepast moet worden. Daarnaast is de

politie sterke tegenstander van verkeer binnen APA, dus mag dat niet opgelegd worden.

4. Sepots

Politie

Wanneer men het sepotpercentage van APA’s hoort, kijken sommigen verbaasd op, anderen

niet. Een aantal politiemensen stelt dat de sepots hun rekening niet maakt: elk dient zijn eigen

werk te doen. Een groot deel van de sepotbeslissingen kan pas genomen worden wanneer het

dossier volledig is – dit was vroeger zo, dit is nu nog zo. Een aantal andere sepots zijn voorlo-

pige beslissingen tot er een navolgende komt – denk maar aan de zaken met betrekking tot het

niet naleven van het bezoekrecht. Het is echter jammer wanneer men onderzoek voert naar

een zaak waarvan de parketmagistraat reeds bij de aanvang had kunnen meedelen dat deze

zou geseponeerd worden. Daar staat dan echter weer tegenover dat de politie – in sommige ar-

rondissementen – de mogelijkheid heeft om een APA-onderzoek vroegtijdig af te sluiten. Bij

deze dient men de reden te vermelden en het blijkt dat deze redenen dezelfde zijn als deze die

het parket hanteert bij seponering. De ervaring leert ook dat het parket quasi nooit tegen dit

voorstel van de politie ingaat. In een ander arrondissement had het parket meegedeeld aan de

politie dat zij bij de behandeling van de APA’s moesten ‘denken zoals de procureur zou den-

ken’. Dit kan men echter enkel afleiden uit de algemene richtlijnen en uit de ervaring die men

opdoet met de kantschriften die men nog krijgt in de afgesloten APA’s.

Parket

De sepotcijfers verbazen de parketten niet: dit soort zaken werd vóór APA ook al gesepo-

neerd, bovendien worden niet-APA-zaken ook veel geseponeerd. Aangezien men ook voor

een sepot een volledig dossier moet hebben (ook al lijkt men in de praktijk wel af te stappen

van die redenering), dient de politie ook in minder ernstige zaken tijd te investeren. Daarnaast

moet een groot deel van het werk gedaan worden voor derden, bijvoorbeeld een verzeke-

ringsmaatschappij. Dit is vooral werk dat op burgerlijk vlak gebruikt kan worden. Bovendien

zijn de APA-feiten vaak bagatellen en is te verwachten dat er een sepot volgt op deze zaken.

Men moet ook in gedachten houden dat een sepot niet altijd een minderwaardig gevolg van

een dossier is. Een parketmagistraat voelt aan wanneer tussengekomen dient te worden. Soms

is ook louter de politionele tussenkomst voldoende geweest om het probleem op te lossen.

Men betreurt wel het feit dat de politie zowel deze sepotcijfers als het gebrek aan feedback als

demotiverend ervaart, zeker omdat men de kwaliteiten van de politiediensten sterk waardeert.

5. Feedback

Politie

Niettegenstaande de afwezigheid van feedback vanuit het parket – zowel in algemene zin als

met betrekking tot concrete dossiers – staan een aantal politiemensen neutraal tegenover dit

idee. De meerderheid echter is wel degelijk voorstander van een terugkoppeling. Hierbij heeft

men niet zozeer behoefte om te weten wat het gevolg is dat de parketmagistraat geeft aan een

door hen behandeld dossier als wel aan algemene feedback: in welk soort zaken gaat het par-

ket over tot vervolging, in welke niet? In de huidige situatie is er een gebrek aan communica-

tie en zijn het opsporingsbeleid en het vervolgingsbeleid twee verschillende werelden. Op het

terrein overheerst soms het gevoel dat het politiewerk tot niets leidt en dat werkt uiteraard

APA rond de tafel

142

demotiverend. In deze optiek zou het een mooi idee zijn dat een parketmagistraat tot bij de

politie komt om op het terrein zelf reeds een zekere sturing te kunnen geven en duidelijkheid

te scheppen. In één arrondissement heeft het parket voorgesteld om het omgekeerde te doen.

Parket

De parketten bevestigen de grote vraag naar feedback vanuit de politie, en men tracht daar aan

tegemoet te komen, zij het in beperkte wijze. Zo wordt het voorbeeld gegeven van een jaar-

lijkse bijeenkomst met de politie, waarin men afspraken maakt over de praktijk van APA. Het

parket stelt echter dat de politie deze afspraken niet altijd nakomt, waardoor de motivatie tot

vaker bijeenkomen afneemt. Een ander parket is van plan stelselmatige feedback te geven aan

de politiediensten over APA-zaken, maar twijfelt nog over de wijze van implementatie hier-

van.

6. Burger

Politie

Het parket geeft de politie al weinig tot geen duidelijkheid, laat staan dat de burger de weg

wordt gewezen in deze doolhof. De politierespondenten stellen echter bijna unaniem dat er

morgen revolutie komt als je aan de burger duidelijk maakt wat er gebeurt met zijn zaak na

aangifte bij de politie. Na verloop van tijd zouden niet enkel de slachtoffers van delicten we-

ten wat al dan niet een kans maakt op het parket, maar ook de daders. En dit laatste zou dan

uiteraard een vrijgeleide worden tot het stellen van nog meer criminele gedragingen.

Parket

De burger merkt eigenlijk niets van de invoering van APA, behalve wellicht dat de doorloop

van dossiers korter geworden is. Daarnaast wijst men op het feit dat men terecht kan bij de

politie voor informatie over de zaak, wat toch een lagere drempel betekent dan wanneer men

naar het parket moet gaan. De meningen zijn verdeeld over de vraag of er transparantie van

het beleid dient te komen naar de burgers toe; men wijst op het feit dat de maatschappij steeds

meer van hen verlangt, terwijl rechters en onderzoeksrechters ook nalaten ten aanzien van het

parket een duidelijk beleid te voeren.

7. Uniformiteit

Politie

De huidige APA-situatie is een lappendeken van regelgevingen waar geen enkele politieman

zijn weg in terugvindt. Kort en krachtig: uniformiteit moet er zijn; zo kan men niet verder.

Parket

Uniformiteit zou het beste zijn – de huidige verschillen in aanpak zijn nefast – maar is een

utopie: er zijn mentaliteitsverschillen, en plaatselijke omstandigheden en verhoudingen zijn

niet overal gelijk. Het is bijna onmogelijk om iedereen op één lijn te krijgen, zeker wanneer

Wallonië erbij betrokken wordt. Het College van Procureurs-generaal is de instantie die dit

eigenlijk zou moeten regelen.

8. Het systeem

Parket

Men moet zich niet blindstaren op de (hoge) sepotcijfers: overal heersen capaciteitsproble-

men. Zowel op de parketten als bij de politie, maar ook in de rest van de strafrechtsketen.

APA rond de tafel

143

Men weet geen blijf met vervolgingswaardige zaken: men kan ze niet allemaal op zitting

brengen, en ook niet allemaal op alternatieve manier afhandelen. Vandaar dat men verplicht is

een groot aantal zaken te seponeren. Daarom zou het nuttig zijn een aantal zaken uit het straf-

recht te halen. Tevens wordt het idee geopperd om het systeem te verbeteren door een ‘dis-

patch-magistraat’ op het politiebureau te installeren, die dan kan nagaan welke investering de

politie in een zaak moet doen. Ook de parketten zitten vast in een verouderd systeem, waar-

binnen de politie uitvoerder blijft van de staande magistratuur. Ideaal zou zijn dat officieren

zelfstandig alle dossiers zouden kunnen afwerken, maar dit is niet wettelijk! De hoge admini-

stratieve lasten binnen APA zijn dan ook een gevolg van de uitdrukkelijke vraag naar leiding

over het opsporingsonderzoek door de wetgever. Zo is ook het parket beperkt in haar hande-

len en beleidsvorming.

9. Besluit

Meer afspraken met het parket, feedback in algemene zin, een uniforme regelgeving en meer

personeel voor de politie, zijn enkele van de door de politie gevraagde aanpassingen. Ook het

aanpassen van de APA- en VPV-lijst lijkt gewenst. Zo kan men waardevollere zaken auto-

noom afhandelen en blijft de filosofie van het zich kunnen optrekken aan het zelfstanding

voeren van het opsporingsonderzoek nog enigszins gerespecteerd. Indien niet tegemoet ge-

komen wordt aan enkele van deze eisen, stellen een aantal politiefunctionarissen dat het APA-

systeem zou kunnen doodbloeden. Sommigen zouden nu reeds liever verdergaan zonder APA.

Het parket stelt open te staan voor deze kritieken maar niet in de mogelijkheid te verkeren de-

ze te ondervangen: men zit zelf vast in een bureaucratische, verouderde structuur die momen-

teel overvol zit maar niet eenvoudig kan aangepast worden. Daarenboven zijn persoonlijkhe-

den, mentaliteitsverschillen en plaatselijke omstandigheden ervoor verantwoordelijk dat APA

een zeer diverse praktijk kent. Het lijkt er niet op dat dit binnenkort zal veranderd worden.

APA in cijfers

144

IV. DE AUTONOME POLITIONELE AFHANDELING IN CIJFERS

Wouter Vanhaverbeke

Antoinette Verhage

1. Inleiding

Een volgende fase van ons empirisch onderzoek bestond uit een analyse van cijfermateriaal.

Bij de verzameling van deze cijfergegevens kregen we de zeer gewaardeerde medewerking

van het parket-generaal te Gent dat ons de cijfers van het jaar 2001 voor alle arrondissemen-

ten van het Hof van Beroep Gent ter beschikking stelde. Daarnaast verleende ook de politie

Gent haar medewerking door inzage te verlenen in de politiecijfers van de politiezone Gent

voor het jaar 2001. Tenslotte werden ons – om een vergelijking in de tijd mogelijk te maken –

cijfergegevens van het jaar 1996 voor het gerechtelijk arrondissement Gent ter beschikking

gesteld. De bedoeling was om via objectieve cijfers de eerder bekomen empirische resultaten

aan te vullen en te toetsen aan kwantitatieve informatie. Uit de grote hoop cijfermatige gege-

vens wensen we de volgende elementen te distilleren.

In de eerste plaats was het de bedoeling een beeld te krijgen van het aantal zaken dat binnen

APA behandeld wordt. Hoeveel zijn er? Hoe ligt de verhouding PV-APA-VPV? Wat is de

impact van APA op het dagdagelijkse politiewerk? Ten tweede wilden we een blik werpen op

de afhandeling van APA-zaken. Wat doet het parket met de dossiers die in APA behandeld

werden? Welke waarde hecht men aan APA-zaken? Hoeveel sepots, minnelijke schikkingen

en vonnissen vinden we? Ook een verdeling tussen de sepots om technische reden en deze om

beleidsredenen is nuttig: worden APA-zaken voornamelijk om technische of om opportu-

niteitsredenen geseponeerd? Daarna hebben we de zaken met onbekende daders en deze met

bekende daders van elkaar gescheiden. Na het wegfilteren van de dossiers met onbekende da-

ders, kan een realistischer beeld gegeven worden van de afhandeling bij de bekende daders.

Om redenen die tegen dan wel duidelijk zullen zijn – namelijk een overwicht van het aantal

sepots – zullen we dieper ingaan op de redenen van sepots. Zijn er bepaalde sepotmotiverin-

gen die heel vaak gebruikt worden in het kader van APA? Als laatste puntje wensen we een

vergelijking te maken in de tijd: vertoont het beeld van de strafrechtelijke afhandeling van za-

ken drastische veranderingen in de laatste jaren? Heeft APA een verregaande impact op het

afhandelingsbeleid van de parketten? Hiertoe werd een vergelijking gemaakt tussen 1996 –

voor APA ingevoerd werd – en 2001 – na enkele jaren praktijkervaring.

2. Overzicht van het aantal zaken dat binnen APA behandeld wordt

Om een zicht te krijgen op de verdeling APA – niet-APA werd gefocust op het gerechtelijk

arrondissement Gent. Voor het parket Gent zien we dat in het jaar 2001 precies één derde van

het totaal aantal dossiers APA’s

waren (Figuur 11). Op politio-

neel niveau nemen de APA’s

echter een aanzienlijk minder

prominente plaats in (Figuur

12).

Bij de politie Gent vertrekken

slechts 9% van de zaken als

APA. Eén op de drie wordt

verwerkt in een VPV en nog

APA

33%

Niet-

APA

67%

Figuur 11 Verdeling

APA – niet-APA parket

Gent 2001 (N=40791)

klas-

siek

58,7%

APA

9,1%

VPV

32,1%

Figuur 12 Verdeling

APA – niet-APA politie

Gent 2001 (N=67815)

APA in cijfers

145

steeds meer dan de helft van de PV’s zijn gewone, klassieke PV’s. Deze verdeling ziet er toch

wel wat anders uit dan bij het parket. Dit verschil is echter grotendeels te verklaren door het

feit dat de VPV’s niet terug te vinden zijn in het systeem van het parket, waardoor in het to-

taal aantal dossiers enkel gewone PV’s en APA’s te vinden zijn. Daarnaast moet rekening ge-

houden worden met het feit dat de dossiers die de politie ‘naar het parket’ zendt, niet alleen op

het parket van de procureur des Konings terechtkomen. Er zijn ook een aantal dossiers die

naar het politieparket gestuurd worden. In feite mag in deze berekening enkel rekening ge-

houden worden met het absolute aantal van de APA’s, opgemaakt bij de politie Gent

(N=6205), ten opzichte van het totaal aantal APA-dossiers op het parket van Gent (N=13319).

Dit komt neer op een aandeel van de politiezone Gent van 46,5% in het totaal aantal APA-

dossiers dat op het parket van eerste aanleg behandeld wordt.

De verdeling APA versus niet-APA voor het parket kan nog verder uitgesplitst worden per

preventiecode

103

. Op deze manier wordt duidelijk welke feiten het meest voor een APA in

aanmerking komen. Hieruit blijkt dat er geen enkele preventiecode is waar alleen APA’s in

opgemaakt worden. Andersom is dat wel het geval: een groot aantal zaken zijn immers uitge-

sloten van een APA-behandeling. Meestal is APA in de minderheid, behalve bij een paar uit-

zonderingen.

Ter illustratie van de impact die APA heeft op het alledaagse politiewerk: per week worden in

de politiezone Gent gemiddeld 120 APA-dossiers gestart. Wanneer dan rekening gehouden

wordt met het administratieve werk dat een APA-dossier met zich meebrengt, en de opvol-

ging van de dossiers, betekent dit toch een stijging van de politionele werklast, zeker gelet op

de al relatief hoge werklast per politiebeambte. Hierbij komt nog dat men een APA-bureel in-

gesteld heeft, zowel per wijk als per politiezone. Ook deze opvolging kost tijd en mensen, en

vraagt dus een investering van politionele kant.

Kan het hierboven geschetste beeld veralgemeend worden naar het hele Hof van Beroep

Gent? De volgende grafiek – Figuur 13 – geeft het antwoord op deze vraag. Deze figuur toont

het aantal APA’s per preventiecode in procent uitgedrukt.

Figuur 13 Verdeling preventiecodes APA Hof van Beroep Gent 2001 (N=54873)

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

Brugge Gent Dendermonde Ieper Kortrijk Oudenaarde Veurne

Zoals de grafiek duidelijk maakt, zijn de preventiecodes die het meest voorkomen diefstal

door middel van braak (preventiecode 17), gewone diefstal (18), familiale delicten (42), op-

103

Dit is de code die de parketten toekennen aan de diverse categorieën van misdrijven.

APA in cijfers

146

zettelijke slagen en verwondingen (43) en vernielingen (50). Ook andere vormen van diefstal,

zoals winkeldiefstal (12) en huisdiefstal (14) komen veel voor. Daarnaast zijn ook de identi-

teitsdelicten (13) en verduistering en oplichting (20) een relatief grote groep.

Toch is de verdeling van die soorten delicten niet geheel uniform over het Hof van Beroep.

Zoals te zien in de grafiek, zijn er arrondissementen die grote pieken in bepaalde preventie-

codes weergeven. Voorbeelden hiervan zijn Ieper die in de preventiecode 42 een grote piek

vertoont (15%), en Veurne die in 50 een veel hoger percentage (11%) kent dan de andere 6

arrondissementen. In de preventiecode 17 is het Kortrijk (39%) die een hoger percentage za-

ken kent dan de rest. Ook Gent haalt hier een hoge score (36%). Hoe zijn deze verschillen nu

te verklaren? Het eerste dat opvalt, is dat het vooral de kleinere arrondissementen zijn die de

pieken vertonen (op Gent na), en wellicht is dit te wijten aan het feit dat de werkdruk in klei-

nere arrondissementen lager ligt. In grotere politiezones en arrondissementen, wordt af en

toe vanwege de werkdruk een gewoon PV opgemaakt, in plaats van een APA, bijvoorbeeld in

zaken zoals enkelvoudige diefstallen waar de vaststellingen gedaan zijn en men weinig hoop

heeft om de dader te kunnen vatten. Het zou kunnen dat dit in kleinere arrondissementen min-

der gebeurt.

Bovendien moeten er wel enkele vraagtekens geplaatst worden bij de totstandkoming van de

preventiecodes: de politie kent een initiële preventiecode toe aan een dossier, maar deze kan,

na verder onderzoek, door het parket nog aangepast worden. Daarnaast is de ‘dekking’ van

een preventiecode niet altijd dezelfde. Het is immers moeilijk om aan individuele zaken een

éénduidige code toe te kennen. Bovendien overlappen zaken elkaar vaak, of komen er meer-

dere zaken binnen één dossier voor, en ook dan moet er één code toegekend worden. Er kan

dus slechts een relatieve waarde gehecht worden aan de lading van een preventiecode.

3. De afhandeling van APA-zaken

Aangezien APA voor de politie een relatief grote impact heeft qua werkdruk en werklast, lijkt

de wijze van afhandelen door het parket voor hen van belang. Een kleine kanttekening kan

hier zijn, dat men vaak door de lage ‘vervolgingswaarde’ van de APA-feiten wel vermoedt dat

het vervolgingspercentage waarschijnlijk erg laag zal liggen. Maar ook met die lage vervol-

gingswaarde in het achterhoofd, blijft het sepotpercentage van APA-dossiers hoog. Uit Figuur

14 Eindbeslissingen APA Hof van Beroep Gent 2001 blijkt dat 73,5% (40331) van alle APA-

zaken in 2001 geseponeerd werd.

Figuur 14 Eindbeslissingen APA Hof van Beroep Gent 2001 (N=54873)

1,0%

0,8%

0,3%

3,5%

73,5%

9,8%

10,5%

0,7%

20%

40%

60%

80%

100%

Andere Minn. schikk. Strafbemidd. Ter

beschikking Voeging Vonnis Voor-

onderzoek Zonder

gevolg

De twee andere meest voorkomende beslissingen in APA-dossiers zijn voeging en vooronder-

zoek, twee zaken waar verder weinig conclusies aan verbonden kunnen worden. Het percen-

tage vonnissen is 0,6% – slechts 341 zaken van de 54873 zaken in 2001 binnen het hele Hof

van Beroep, zijn gevonnist. Ook strafbemiddeling en minnelijke schikking komen erg weinig

voor: respectievelijk 0,3% (169 zaken) en 0,8% (431 zaken). Dit staat in schril contrast met

APA in cijfers

147

wat kon verwacht worden, aangezien APA-zaken juist bij uitstek in aanmerking lijken te ko-

men voor deze twee vormen van alternatieve afhandeling.

Om echter een realistischer beeld van de afhandeling op parketniveau te krijgen, hebben we in

de volgende grafiek – Figuur 15 – de bekende daders afgezonderd. In zaken waar de dader

bekend is, zullen er minder technische sepots zijn – wegens bijvoorbeeld dader onbekend of

gebrek aan bewijzen. Deze grafiek geeft inderdaad een meer genuanceerd beeld. Desalniette-

min blijft het aantal vonnissen en alternatieven zeer laag.

Figuur 15 Eindbeslissingen APA Hof van Beroep Gent 2001 – Bekende daders

(N=29895)

104

1,8%

1,1%

0,6%

4,1%

12,6%

1,1%

14,2%

64,4%

20%

40%

60%

80%

100%

Andere Minn. Schikk. Strafbemidd. Ter

beschikking Voeging Vonnis Voor-

onderzoek Zonder

Gevolg

De afhandeling van APA-zaken werd tevens bekeken per arrondissement. Hierbij werd de

vraag gesteld of er grote verschillen in afhandeling zijn tussen de zeven arrondissementen van

het Hof van Beroep van Gent. In Figuur 16 Afhandeling APA per parket 2001 (N=54873)

worden deze verschillen weergegeven, voor het totaal aantal daders.

Figuur 16 Afhandeling APA per parket 2001 (N=54873)

1,7%

61,4%

14,6%

0,3%

15,1%

6,8%

0,2%

0,5%

2,2%

83,2%

0,8%

1,1%

3,3%

7,2%

5,5%

20%

40%

60%

80%

100%

Andere Minn. schikk. Strafbemidd. Ter

beschikking Voeging Vonnis Voor-

onderzoek Zonder

gevolg

Brugge Dendermonde Gent Ieper Kortrijk Oudenaarde Veurne

Uit deze grafiek blijkt dat er nog relatief grote verschillen bestaan tussen de arrondissementen

wanneer gelet wordt op de percentages van afhandelingsmodaliteiten. Ook in de sepotpercen-

tages komen grote verschillen naar voren. Dendermonde kent het laagste sepotpercentage –

dat wordt echter gecompenseerd door een hoger percentage vooronderzoeken en voegingen.

Na Dendermonde volgen Ieper en Oudenaarde. Kortrijk toont het andere uiterste: met 83,7%

sepot is dit het arrondissement met het hoogst aantal sepots. Dit is opvallend, omdat eerder

verwacht zou kunnen worden dat een groter arrondissement ook meer seponeert. Een ander

arrondissement met een hoog sepotpercentage is Gent, gevolgd door Veurne.

104

Onder “Andere” wordt verstaan: Arrest Hof van Beroep, Arrest Hof van Cassatie, Arrest Kamer van Inbe-

schuldigingstelling, Beroep tegen beschikking Raadkamer, Beschikking Raadkamer, Burgerlijke belangen, Cor-

rectionalisatie, Dagvaarding door magistraat, Herroeping Uitspraak, In onderzoek, Sine Die, Verzet, Voorziening

in Cassatie, Zitting. Deze vormen van afhandeling komen zelden of niet voor binnen APA. “Minnelijke schikking

totaal” en “strafbemiddeling totaal” zijn de geweigerde, voltooide én lopende schikkingen of bemiddelingen.

APA in cijfers

148

Toch moet hier opgemerkt worden dat het beeld van de afhandeling van de APA-dossiers ook

terugkomt in de studie van ‘algemene’ cijfers inzake afhandelingsbeleid van de parketten.

Onderzoek van Fijnaut et al. (2000, p. 75) naar de instroom op parketniveau in 1996 levert

een gelijkaardig beeld op.

4. De sepotbeslissingen van naderbij bekeken

Wegens het vrij grote aantal sepotbeslissingen in het kader van APA wensen we hier even

verder op in te zoomen: welke motiveringen worden door de parketmagistraten gegeven voor

sepot? Dit valt af te leiden uit de volgende grafiek – Figuur 17. Het totaal aantal zaken is als

volgt verdeeld: 19252 hebben een bekende dader; in 21079 dossiers blijft de dader onbekend.

Figuur 17 Redenen sepot APA Hof van Beroep Gent 2001 (N=40331); bekende vs. onbe-

kende dader

105

0,2%

3,3%

11,9%

2,0%

3,8%

23,3%

13,4%

12,7%

4,2%

2,4%

4,8%

10,9%

4,8%

2,1%

92,9%

20%

40%

60%

80%

100%

Andere

prioriteiten

Beperkte

mtsch. w.

Dader

onbekend

Geen misdrijf

Houding van

het

slachtoffer

Misdrijf van

relationele

aard

Nadeel

gering

Onvoldoende

bewijzen

Overlijden

van de dader

Restcategorie

Seining van

de dader

Toestand

geregular.

Toevallige

feiten

Vergoeding

van

slachtoffer

Wanver-

houding

%totaal bekend (N=19252) %totaal onbekend (N=21079)

De sepots in zaken waar de dader onbekend is, krijgen in 93% van de gevallen het label ‘da-

der onbekend’ mee. Dit betekent dus dat er in 7% van de sepots bij een onbekende dader re-

denen gegeven worden als ‘andere prioriteiten’, ‘geen misdrijf’ of ‘nadeel gering’. De sepots

bij bekende dader tonen een gediversifieerder beeld wat sepotredenen betreft. De belangrijk-

ste motiveringen zijn ‘onvoldoende bewijzen’ (23,3%), ‘toestand geregulariseerd’ (13,4%),

‘misdrijf van relationele aard’ (12,7%) en ‘andere prioriteiten bij de vervolgingsinstantie’

(11,9%). We willen hier nog even wijzen op een anomalie in de grafiek: 0,2% van de sepots

bij de bekende daders worden geseponeerd omwille van ‘dader onbekend’. In deze gevallen

gaat het hoogstwaarschijnlijk om een dader die door het slachtoffer als dader aangewezen

werd maar die bij zijn verhoor ontkent iets met de zaak te maken te hebben. Op het parket se-

poneert men dan soms omwille van ‘dader onbekend’.

De redenen van sepot kunnen opgedeeld worden in twee categorieën: de beleidssepots en de

technische sepots. Onder de beleidssepots – dit zijn sepots om opportuniteitsredenen – vallen:

‘andere prioriteiten voor de vervolgingsinstantie’, ‘beperkte maatschappelijke weerslag’,

‘houding van het slachtoffer’, ‘misdrijf van relationele aard’, ‘nadeel dat veroorzaakt werd

door het misdrijf is gering’, ‘regularisatie van de toestand’, ‘toevallige feiten met een oorzaak

in specifieke omstandigheden’, ‘vergoeding van het slachtoffer’ en ‘wanverhouding tussen de

gevolgen van de vervolging en de door het misdrijf veroorzaakte maatschappelijke versto-

ring’. De technische sepots – sepots omwille van een ‘technische’ onmogelijkheid de dader te

105

De categorie ‘andere’ houdt in: ‘afwezigheid van voorgaanden’, ‘gebrek aan klacht bij klachtmisdrijf’, ‘jeug-

dige leeftijd van de dader’, ‘klachtafstand bij klachtmisdrijf’, ‘kracht van gewijsde’, ‘onbevoegdheid van de na-

tionale vervolgingsinstanties’, ‘overmaken van de zaak aan de ambtenaar bevoegd voor de administratieve geld-

boeten’, pretoriaanse probatie’, ‘overschrijden van de redelijke termijn voor vervolging’, ‘aanwezigheid van een

strafuitsluitende verschoningsgrond’, ‘te weinig recherchecapaciteit’ en ‘verjaring’.

APA in cijfers

149

vervolgen – zijn: ‘dader onbekend’, ‘geen misdrijf’, ‘onvoldoende bewijzen’ en ‘overlijden

van de dader’. Daarnaast is er nog een motivering voor sepot ‘seining van de dader’, wat in-

houdt dat de dader geseind is, maar op dit moment onvindbaar. De huidige evolutie bij de

rechtbank is namelijk dat vonnissen bij verstek zoveel mogelijk vermeden dienen te worden,

met als gevolg dat de dader geseind wordt, om later, wanneer hij gevonden is, te vervolgen.

Dit is geen definitieve beslissing, maar eerder een voorlopig sepot.

Om nu een duidelijk beeld te geven van de verdeling beleids- versus technisch sepot volgt

hieronder de weergave – Figuur 18 – van die verdeling voor het hele Hof van Beroep in 2001,

voor zowel bekende als onbekende daders.

Figuur 18 Verdeling beleids- vs. technisch sepot APA Hof van Beroep Gent 2001

(N=40331)

59%

35%

98%

50%

100%

bekende onbekende

Beleidssepot Technisch sepot Rest

Voor de bekende daders heeft het sepot om opportuniteitsredenen de overhand: 59% van de

zaken wordt om die redenen geseponeerd. Dit percentage is hoog: twee derde van de sepotbe-

slissingen (met een bekende dader en waarschijnlijk ook de andere elementen voor vervolging

aanwezig zijn) worden immers genomen omdat het parket vervolging niet ‘opportuun’ acht.

Wat betreft de zaken met onbekende daders zijn 98% van de sepots technische sepots.

Figuur 19 Reden sepot Hof van Beroep Gent 2001 APA; bekende daders per arrondis-

sement (N=19252)

12%

23%

17%

18%

20%

11%

44%

20%

40%

60%

80%

100%

Andere

prioriteiten bij

vervolgingsinst.

Beperkte

maatschappelijke

weerslag

Dader onbekend

Geen misdrijf

Houding van het

slachtoffer

Misdrijf van

relationele aard

Nadeel gering

Onvoldoende

bewijzen

Overlijden van de

dader

Restcategorie

Seining van de

dader

Toestand

geregulariseerd

Toevallige feiten

Vergoeding van

het slachtoffer

Wanverhouding

gevolgen van

strafvervolging-

Brugge Dendermonde Gent Ieper Kortrijk Oudenaarde Veurne

In een volgende stap – Figuur 19 – kijken we naar de motiveringen van sepot die gegeven

werden in de verschillende arrondissementen, om vast te kunnen stellen of er al dan niet grote

diversiteit in sepotgedrag is tussen de verschillende arrondissementen. Hierbij werd gefocust

op de zaken met bekende daders.

Voor de bekende daders is in de meeste arrondissementen nog altijd het motief ‘onvoldoende

bewijzen’ het meest gebruikt. Toch blijkt er grote diversiteit te zijn tussen de arrondissemen-

ten wanneer het gaat om redenen voor sepot. Deze redenen van sepot zijn echter volgens ge-

APA in cijfers

150

consulteerde magistraten niet altijd even representatief, en dekken een grote lading. Zo kan

één zaak voor meerdere sepotredenen in aanmerking komen en kunnen sommige sepotredenen

aan een hele reeks diverse zaken toegekend worden. Men wordt geacht ergens een kleur aan

te geven, dus kiest men soms uit verschillende redenen er één uit die het sepot dient te verkla-

ren. ‘Geen misdrijf’ bijvoorbeeld, wat nog relatief veel voorkomt bij bijna alle arrondisse-

menten, wil zeggen dat niet alle elementen voor een misdrijf aanwezig zijn. Om dit te kunnen

beoordelen is volgens sommigen toch enig juridisch niveau nodig, wat bij sommige politie-

mensen niet aanwezig is. ‘Geen misdrijf’ kan ook een burgerlijk geschil zijn, zoals bijvoor-

beeld het stuktrekken van een gasleiding bij werken, een typisch APA-feit. ‘Andere prioritei-

ten’ zijn dan weer meestal drugsfeiten, de beleidsrichtlijnen inzake drugsfeiten geven namelijk

aan dat deze zaken niet vervolgd dienen te worden, dus vaak worden dit soort zaken gesepo-

neerd onder de noemer ‘andere prioriteiten’.

5. Vergelijking in de tijd

In deze paragraaf maken we een vergelijking in de tijd, meer bepaald worden de jaren 1996,

voor APA, en 2001, na 5 jaar APA-ervaring, met elkaar vergeleken. Dit is echter niet zo evi-

dent als het op het eerste zicht lijkt. Het is namelijk zo dat, om een echte vergelijking te kun-

nen maken, het mogelijk zou moeten zijn om de ‘APA-waardige’ zaken van 1996 uit de lijst

te filteren. Helaas is de keuze voor een APA of niet, niet altijd even doorzichtig en logisch;

vooral daar er meer factoren een rol spelen in die keuze dan enkel het feit – cf. Figuur 13. Met

andere woorden: in 2002 kan niet meer bepaald worden welke zaken als APA behandeld had-

den moeten worden in 1996, en die keuze kan dus ook niet afgeleid worden van een preven-

tiecode. Een vergelijking tussen beide jaargangen voor wat betreft de ‘APA-zaken’ is dus niet

haalbaar. Om toch enigszins te kunnen nagaan of APA een invloed gehad heeft op de afhan-

delingsbeslissingen van het parket hebben we een globale vergelijking gemaakt tussen alle

zaken van 1996 en 2001. Voor 2001 hebben we de cijfers bovendien opgedeeld in APA’s en

niet-APA’s.

In 1996 zijn in totaal 45585 zaken behandeld door het parket van Gent. In 2001 was dit totaal

aantal 40791. De eindbeslissingen die in deze zaken genomen zijn, worden in Figuur 20

weergegeven. Deze figuur (en ook Figuur 21) behandelt het totaal aantal zaken voor het totaal

aantal daders.

Er zijn geen grondige wijzigingen vast te stellen in het afhandelingsbeleid van het parket

wanneer de twee jaren vergeleken worden. Het sepotpercentage is lichtjes gedaald: de kans op

een sepot in 1996 was 2,29 keer groter dan de kans op geen sepot, in 2001 was die kans 2,22

keer groter dan de kans op geen sepot. Een minieme daling dus. Terwijl eigenlijk de verwach-

ting was dat het sepotpercentage sterk zou dalen – niet als een direct gevolg van APA – maar

als gevolg van de VPV’s. In 1989 werd deze afhandelingsmodaliteit al ingevoerd, maar in de-

cember 1996 en december 1998 werd de toepassing hiervan gevoelig uitgebreid. Een uitbrei-

ding van de VPV-lijst zou dan logischerwijs moeten leiden tot een merkbare daling van het

sepotpercentage in niet-VPV-aangelegenheden. Merkwaardig genoeg komt deze verwachting

nergens tot uiting in de cijfers. Hiermee rekening houdend zouden we dus eigenlijk kunnen

stellen dat het werkelijke sepotpercentage gestegen is.

Figuur 20 Eindbeslissingen parket Gent 1996 – 2001 (N=86376)

APA in cijfers

151

0,3%

1,1%

6,2%

10,7%

8,3%

1,6%

2,4%

0,0%

69,6%

6,5%

3,8%

7,0%

1,5%

2,7%

9,2%

68,9%

20%

40%

60%

80%

100%

Andere Minn.

Schikk. Strafbemidd. Ter

beschikking Voeging Vonnis Voor-

onderzoek Zonder

gevolg

1996 2001

We menen te kunnen concluderen dat APA geen verregaande invloed heeft op het afhande-

lingsbeleid van het parket. Er is in het algemene beeld een lichte daling waar te nemen in het

aantal sepots: een daling van 0,7% – we moeten er echter rekening mee houden dat er nog

een groter aantal zaken van 2001 in vooronderzoek is; het sepotpercentage kan dus nog stij-

gen. Maar daarnaast is het totaal aantal zaken waar het parket mee belast wordt ook gevoelig

gedaald – 5000 zaken minder. Hierdoor komt meer tijd vrij voor de behandeling van een dos-

sier, wat wellicht ook een lichte impact heeft gehad op het sepotpercentage.

Figuur 21 Afhandeling APA versus Niet-APA Gent (N=40791)

82%

10%

66%

20%

40%

60%

80%

100%

Andere Minn. schikk. Strafbemidd. Ter

Beschikking Voeging Vonnis Voor-

onderzoek Zonder

Gevolg

APA Niet_APA

Een laatste vergelijking die zeker en vast de moeite waard is: in hoeverre verschilt het beeld

van afhandeling van APA-zaken van dit van de niet-APA-zaken? Zoals Figuur 21 duidelijk

maakt, is er een verschil van 18% bij de sepots: er worden veel meer APA’s verticaal geklas-

seerd dan niet-APA’s. Het percentage vonnissen ligt aanzienlijk hoger bij de niet-APA-zaken:

5 % tegenover 1%. Dit geeft toch het belang weer dat aan niet-APA’s gehecht wordt: blijk-

baar zijn APA-zaken voor het parket van minder gewicht dan de feiten die door middel van

gewone PV’s binnenkomen. Dit is ook begrijpelijk: de APA-lijst bestaat hoofdzakelijk uit fei-

ten met een geringe ernst. Strafbemiddeling en minnelijke schikking komen in beide catego-

rieën weinig of niet voor. In het algemeen blijft het echter zo dat over de gevolgen buiten se-

pot weinig gezegd kan worden: vooronderzoek en voeging zijn tijdelijke beslissingen; die

dossiers kunnen in principe nog alle kanten uit.

6. Afhandeling per delict

In deze paragraaf bekijken we of de afhandeling per delict overeenstemt met het algemene

beeld dat hierboven geschetst werd. We doen dit voor de drie meest voorkomende APA-

delicten: diefstal door middel van braak (preventiecode 17), familiale delicten (42) en slagen

en verwondingen (43). De eindbeslissingen voor de verschillende parketten van het Hof van

Beroep Gent voor deze codes worden in onderstaande grafieken weergegeven

106

In elke grafiek staan de verschillende arrondissementen van het Hof van Beroep naast elkaar in alfabetische

volgorde, te weten: Brugge, Dendermonde, Gent, Ieper, Kortrijk, Oudenaarde en Veurne.

APA in cijfers

152

Figuur 22 Afhandeling diefstal door middel van braak (17) 2001 – bekende daders

(N=1030) 26

18,4%

48,5%

24,8%

0,0%

8,4%

12,2%

1,3%

0,6%

1,8%

5,5%

70,0%

6,7%

3,3%

20%

40%

60%

80%

100%

Andere Minn. schikk. Strafbemidd. Ter

Beschikking Voeging Vonnis Voor-

onderzoek Zonder

Gevolg

Figuur 23 Afhandeling familiale delicten (42) 2001 – bekende daders (N=5198)26

47,8%

3,7%

1,4%

1,1%

0,6%

8,5%

19,5%

10,6%

64,3%

32,0%

0,0%

13,2%

0,3%

0,1%

1,7%

20%

40%

60%

80%

100%

Andere Minn. schikk. Strafbemidd. Ter

Beschikking Voeging Vonnis Voor-

onderzoek Zonder

Gevolg

Figuur 24 Afhandeling slagen en verwondingen (43) 2001 – bekende daders (N=6259)26

12,7%

1,3%

0,6%

1,1%

1,4%

0,7%

19,5%

6,2%

59,1%

1,7%

0,3%

76,9%

4,7%

3,3%

12,2%

10,4%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

Andere Minn. schikk. Strafbemidd. Ter

beschikking Voeging Vonnis Voor-

onderzoek Zonder

Gevolg

Het algemene beeld blijft hetzelfde: het sepot overheerst. De alternatieven voor sepot zijn ook

hier weer voeging en vooronderzoek. We zien echter dat de percentages sterk kunnen wisse-

len naargelang de verschillende arrondissementen. Bij diefstal met braak bijvoorbeeld varieert

het sepotpercentage tussen 48% en 70%. Ook bij de andere afhandelingsmodalteiten nemen

we soms sterke schommelingen waar: in Brugge worden 18% van de APA’s gevoegd bij een

ander dossier terwijl dat percentage in Gent slechts 1,3% bedraagt. Opvallend bij alle preven-

tiecodes is dat er in sommige arrondissementen helemaal geen vonnissen zijn.

Enkel bij familiale delicten (42) – bigamie, verlaten van de echtelijke woning, familieverla-

ting, niet-naleven van bezoekrecht… – wordt een klein(er) aantal dossiers zonder gevolg ge-

klasseerd: tussen 32% en 64%; dit cijfer wordt echter grotendeels gecompenseerd door een

groter aantal voegingen – in Brugge bijvoorbeeld 47%. In Dendermonde is het sepotpercenta-

ge voor de preventiecode 42 het hoogst, gecombineerd met een laag aantal voegingen (8%).

Het hoge aantal voegingen inzake familiale delicten vindt hoogstwaarschijnlijk zijn oorzaak

in het grote aantal herhaalde klachten bijvoorbeeld met betrekking tot het niet-naleven van

bezoekrecht. In dergelijke aangelegenheden wordt pas tot vervolging overgegaan wanneer

blijkt dat de toestand blijft aanslepen.

APA in cijfers

153

Het sepotpercentage met betrekking tot zaken van slagen en verwondingen is het hoogst: tus-

sen 59% en 77%. Hier zien we de alternatieven eindelijk enigszins te voorschijn komen – al is

het (goede?) voorbeeld van Oudenaarde dat 4,7% van haar dossiers in strafbemiddeling af-

handelt daar de belangrijkste oorzaak van.

Het beeld van de afhandeling van zaken lijkt vrij misdrijfspecifiek te zijn en behoorlijk con-

sistent over de grenzen van de diverse arrondissementen. Dit is ook het geval wanneer we de

redenen van sepot van naderbij bekijken. Zo worden diefstallen heel vaak geseponeerd om-

wille van een onbekende dader – dit geldt voor alle arrondissementen. Bij de familiale delic-

ten zijn de belangrijkste redenen ‘onvoldoende bewijzen’ en ‘geen misdrijf’. Tussen de diver-

se arrondissementen zijn deze twee redenen in evenwicht: de parketten die vaak seponeren

omwille van onvoldoende bewijzen, doen dit veel minder omwille van ‘geen misdrijf’ – en

omgekeerd. Bij de sepotredenen van de opzettelijke slagen en verwondingen verkrijgen we

het meest gediversifieerde beeld. De belangrijkste motivatie voor sepot is ‘misdrijf van rela-

tionele aard’. ‘Onvoldoende bewijzen’, ‘houding van het slachtoffer’ en ‘toestand geregulari-

seerd’ nemen de volgende plaatsen in.

Niettegenstaande het feit dat elke preventiecode een eigen beeld van afhandeling en zijn eigen

sepotmotivaties en redenen kent, beantwoorden deze beelden toch aan het beeld van de af-

handeling in zijn geheel: APA’s worden hoofdzakelijk geseponeerd; de andere afhandelings-

modaliteiten die naar voor komen zijn in de eerste plaats vooronderzoek en voeging.

7. Conclusies en bevindingen

De verzameling van het omvangrijke cijfermateriaal zorgde voor verschillende technische

problemen. Zo bleken cijfers onderling niet vergelijkbaar wegens verschillende administratie-

ve problemen. Bovendien brengt het werken met een ‘levend bestand’ een continue wijziging

van de statistische gegevens met zich mee – dit bemoeilijkt op zijn beurt de interpretatie er-

van. Ook de vergelijking tussen de twee jaargangen liep niet van een leien dakje: na een po-

ging om de APA’s van nu te vergelijken met deze die achteraf gezien in 1996 APA zouden

geweest zijn, hebben we ons toch verplicht gezien ons te beperken tot een algemene vergelij-

king tussen de twee jaren. Een volgende beperking was dat we enkel cijfers konden bestude-

ren van het Hof van Beroep Gent. In andere parketten zijn er geen volledige en betrouwbare

cijfers te krijgen of komen de APA’s niet onder een aparte noemer in de statistieken terecht.

Rekening houdend met het bovenstaande komen we tot de volgende conclusies en bevindin-

gen.

In 2001 kwamen bij het parket te Gent 40791 dossiers binnen, waarvan er 13319, ofwel

33,3% APA-dossiers waren. De politie Gent opende 6205 APA-dossiers in 2001, wat neer-

komt op 120 APA-dossiers per week. Uitgaande van het feit dat APA meer administratie met

zich meebrengt dan het openen van een gewoon PV of het opstellen van een vereenvoudigd

proces-verbaal, mede door het opvragen van bijkomende onderzoeksdaden door de vaststeller

zelf (wat vroeger door het parket gedaan werd), kan gesteld worden dat APA een grotere

werklast met zich meebrengt voor de politie. De preventiecodes 17 (diefstal met braak), 42

(familiale delicten) en 43 (slagen en verwondingen) worden het meest binnen APA afgehan-

deld.

De wijze van afhandeling van APA-zaken op het niveau van het parket geeft één overheersen-

de indruk: sepot. Over de hele lijn bekeken wordt binnen het Hof van Beroep 73% van het to-

APA in cijfers

154

taal aantal APA-zaken geseponeerd. Dit is een hoog aantal, wat iets genuanceerd wordt als

alleen gekeken wordt naar de zaken met bekende dader. Maar ook dan is het sepotpercentage

nog 64% – hier moet echter wel bij vermeld worden dat dit percentage hetzelfde is als bij de

niet-APA-zaken. Bij de onbekende daders vinden we een sepotpercentage van 80,7% voor het

hele Hof van Beroep van Gent. De overige meest voorkomende gevolgen zijn tijdelijke beslis-

singen, zoals voeging, vooronderzoek en terbeschikkingstelling van een ander parket. Opval-

lend laag is het aandeel van alternatieve afhandelingsmodaliteiten, zoals minnelijke schikking

of strafbemiddeling. Bij de bekende daders komt dit neer op een percentage van 1,4% voor de

minnelijke schikkingen; de strafbemiddelingen worden nog minder toegepast: 0,5%. Wat wel

opvalt is dat de alternatieve afhandelingen – minnelijke schikking en bemiddeling – meer ge-

bruikt worden in de kleinere arrondissementen.

De vergelijking tussen twee jaren van afhandeling op het niveau van het parket, 1996 en 2001,

toont aan dat er door die vijf jaren heen niet zoveel veranderd is qua afhandeling. Er wordt

nog steeds voornamelijk geseponeerd, gevoegd en ter beschikking van een ander parket ge-

steld. Toch zou de verwachting zijn dat het sepotpercentage over die vijf jaar gedaald is: het

aantal zaken dat als VPV mag afgehandeld worden is sindsdien immers gestegen.

Het hoge sepotpercentage binnen zaken als familiale delicten en slagen en verwondingen,

waarbij het gaat om geschillen tussen mensen die elkaar kennen, en waarschijnlijk terugko-

mende problemen hebben, lijkt in het eerste opzicht begrijpelijk. Deze situatie is vaak alweer

gestabiliseerd op het moment dat het parket bij het dossier betrokken raakt. Door een sepot

voorkomt men immers een strafrechtelijke stigmatisering. Aan de andere kant kan een sepot

in dergelijke zaak op langere termijn tot nog grotere problemen leiden. De escalatie van dit

soort problematiek zou misschien voorkomen kunnen worden door een ingrijpen (door het

parket of door de politie) in een vroeger stadium. Misschien is een minnelijke schikking of

strafbemiddeling niet direct op haar plaats, maar het op gang brengen van een gesprek zou in

een aantal gevallen waarschijnlijk positievere gevolgen kunnen hebben dan een sepot. Sa-

menwerking met bijvoorbeeld OCMW’s of hulpverlenende instanties zou wellicht ook een

oplossing zijn voor de onderliggende problematiek die aan de basis ligt van de aangiften en

delicten.

Daarnaast is het hoge sepotpercentage binnen de APA’s voornamelijk te wijten aan het hoog

aantal onbekende daders en het ‘futiele’ gehalte van sommige zaken die binnen APA afge-

handeld behoren te worden. Men zou zich de vraag kunnen stellen of een aanpassing van de

APA-lijst zich opdringt. Bovendien lijkt de tijd rijp om een aantal zaken met een grotere ver-

volgingswaarde een categorie te laten zakken: van klassiek PV naar APA. Ook de alternatie-

ven voor de strafrechtelijke afhandeling, zoals strafbemiddeling en minnelijke schikking zou-

den vooral binnen APA meer toegepast kunnen worden – de huidige stand terzake is wel erg

bedroevend.

De les die gehaald kan worden uit het voorgelegde statistisch materiaal is wellicht dat cijfers

altijd met enig wantrouwen bekeken dienen te worden: ten eerste is er de kwaliteit van het cij-

fermateriaal, die eigenlijk moeilijk beoordeeld kan worden, en ten tweede blijft er het pro-

bleem van de waarde van de gegeven gevolgen (bijvoorbeeld ‘voeging’ en ‘ter beschikking’)

en redenen voor sepot. Het beleid van het parket kan zich op dit moment nog niet overal base-

ren op betrouwbaar en degelijk cijfermateriaal, maar wellicht dat met de introductie van Phe-

nix aan dit probleem gewerkt kan worden. Want een geloofwaardig en doordacht beleid dient

gestoeld te zijn op degelijke en betrouwbare informatie.

APA in cijfers

155

Een andere concrete vaststelling is dat de gevolgen van het invoeren van het APA-systeem

niet op vlak van afhandeling op parketniveau dienen gezocht te worden. APA is een nieuwe

manier van werken voor de politie en ook het parket merkt een verschil, al was het maar dat

zij bepaalde administratieve taken niet meer moeten vervullen. Het eindresultaat van een zaak

zal echter quasi steeds hetzelfde zijn of deze nu op de klassieke manier behandeld werd of als

de politie er zelfstandig onderzoek in verricht heeft. Het gevoel dat men als politiebeambte

soms nutteloos werk levert, lijkt deels terecht. Aan de andere kant ziet de parketmagistraat

zich niet verplicht om een zaak wel te vervolgen omdat de politie er meer energie in gestoken

heeft. Dit speelt niet mee als een criterium in de strafrechtspleging – en terecht uiteraard. De

vraag blijft of dit besef de heersende gevoelens van ongenoegen en frustratie op politieniveau

enig soelaas kan bieden.

Effectiviteit en opportuniteit

156

V. EFFECTIVITEIT EN OPPORTUNITEIT VAN APA IN VLAANDEREN

Antoinette Verhage

Wouter Vanhaverbeke

1. Inleiding

Bij de invoering van APA in Vlaanderen werden een aantal doelen voor ogen gehouden. Het

belangrijkste doel was het verminderen van de hoge werklast die op de parketten heerste,

door een rationalisatie van het opsporingsonderzoek in eenvoudige zaken. Ten tweede beoog-

de men een responsabilisering van de politiediensten die, als gevolg van een hogere graad

van professionaliteit en middelen, een meer verantwoordelijke taak verdienden, waardoor de

politionele werktevredenheid zou toenemen. Bovendien zou het werk interessanter worden

omdat dossiers van begin tot eind door dezelfde vaststeller gevolgd zouden kunnen worden.

Deze responsabilisering zou er eveneens toe moeten leiden dat het parket meer tijd kon inves-

teren in een aantal andere, meer belangrijke, taken, zoals het vastleggen van prioriteiten en

het uitstippelen van een harmonieus vervolgingsbeleid. Een gevolg van deze vernieuwde taak-

verdeling zou zijn, dat de relatie tussen parket en politie hervormd zou worden en gekenmerkt

zou worden door samenwerking en overleg.

In de eindfase van het Vlaamse luik van het onderzoek naar de ‘stated goals’ van APA, is het

tijd om te kijken naar de mate waarin die officiële doelstellingen verwezenlijkt zijn. Met ande-

re woorden: is APA opportuun en effectief?

2. Vermindering van de werklast op parketniveau

Het verminderen van de werkdruk op de parketten, de basisdoelstelling van APA, lijkt verwe-

zenlijkt: in haar geheel gezien verloopt het opsporingsonderzoek voor ‘eenvoudige zaken’

sneller en efficiënter. Zaken komen waarschijnlijk sneller op een eindbeslissing uit (dit is ech-

ter niet meer dan een aanvoelen, want er zijn geen cijfergegevens aanwezig over doorlooptij-

den in strafzaken tot nu toe, iets wat toch zeker de moeite waard is om eens van naderbij te

bekijken) – ook al is die beslissing vaak een sepot. Alle geconsulteerde parketmagistraten

stellen dat de werklast danig verminderd is, maar dit ook is eerder een gevoel; zij kunnen dit

niet staven met gegevens. De parketmagistraten zien dan ook vooral de voordelen van APA:

zij krijgen een volledig afgerond dossier voor zich, waarover alleen nog een eindoordeel ge-

veld moet worden. Kantschriften sturen is niet langer nodig: de politie beslist zelf welke on-

derzoeksdaden nog gesteld dienen te worden. Bovendien was het al vaak de politieagent die

deze beslissing nam: op het eind van het PV suggereerde de opsteller immers altijd wat er

nog gedaan moest worden in het dossier. De parketmagistraat nam dan ook vaak die sugges-

tie over in zijn of haar kantschrift. In principe lijkt er dus niet veel veranderd. Voor het parket

is het enige verschil dat de onderzoeksdaden niet langer door de parketmagistraat bevolen

worden, maar door de dossierbeheerders bij de politie zelf.

Maar daar houdt het niet op. Want ook al lijkt er weinig veranderd, voor de politiediensten

heeft APA wel degelijk een impact in de praktijk. De politiediensten stellen dat APA in het

geheel gezien wel een efficiënter proces is: er is geen heen-en-weer-sturen meer van kant-

schriften, dus het in- en uitboeken van dossiers die uitgewisseld worden tussen parket en poli-

tie is niet langer nodig, wat tijd bespaart. Maar de impact die APA op het dagelijks politie-

werk heeft, is groot. We spraken tijdens ons onderzoek met meerdere mensen uit de praktijk,

maar bij geen van allen kwam een meer uitgesproken mening naar voren als bij de politie.

Effectiviteit en opportuniteit

157

Rechters, advocaten, daders en slachtoffers merken weinig of niets van de invoering van

APA, maar de verhoging van de werkdruk die APA teweeg gebracht heeft bij de politie, resul-

teert in weinig enthousiaste reacties op de politionele werkvloer wanneer APA ter sprake

wordt gebracht. Op het eerste zicht lijkt deze verhoging van de werklast ongegrond: dat wat

de politie nu aan onderzoeksdaden uitvoert, moest immers vroeger ook gedaan worden; enkel

de opdrachtgever is veranderd. Hierbij worden echter een aantal zaken over het hoofd gezien:

zo komt er naast het stellen van de onderzoeksdaden een hoop werk kijken bij de implementa-

tie van APA. Bijvoorbeeld de opvolging van het APA-geheel door de dossierbeheerders.

Vroeger was het eenvoudig: het PV werd opgesteld en naar het parket gestuurd. Coördinatie

door dossierbeheerders was in feite niet nodig. Nu moeten de verschillende opdrachten die

gegeven zijn binnen een APA-dossier verzameld worden en bijeengehouden worden, wat

meer opvolging vraagt. Ten tweede is er de opvolging op zonaal niveau. Een zonaal APA-

bureel moet de in- en uitgeboekte APA’s bijhouden, controleren op inhoud, de termijnen in

het oog houden en dergelijke meer. Met de opvolging alleen zijn dus al een aantal mensen be-

zig. Daarnaast zijn er de taken die de vaststellers moeten uitvoeren: bijvoorbeeld het geven

van opdrachten aan andere zones, het trachten tot stand brengen van een schaderegeling… In

totaal een aanzienlijk pakket aan werkzaamheden dat bij het dagelijks werk komt.

Een belangrijk toekomstperspectief dat hier vermeld dient te worden is de implementatie van

ISLP (Integrated System for the Local Police) binnen de lokale politie. Ondanks de vele ver-

zuchtingen over dit nieuwe registratiesysteem, wijst een korps op een aantal voordelen van

ISLP – specifiek in de toepassing voor APA; zo zouden bestanden nu aan elkaar gelinkt kun-

nen worden, wat inhoudt dat de opvolging op geautomatiseerde wijze uitgevoerd kan worden.

Een dagverslag bijvoorbeeld wordt nu automatisch gegenereerd en een aantal standaardfouten

worden door het systeem herkend (bijvoorbeeld wanneer een feit niet binnen APA behandeld

mag worden, wanneer een feit op een ander grondgebied gepleegd is…). Ook de rappels wor-

den geheel zelfstandig door het systeem aangemaakt en verzonden. Daarnaast biedt ISLP

meer mogelijkheden voor de opvolging: er kunnen meer parameters dan vroeger ingevoerd

worden en is er dus meer evaluatiemateriaal voorhanden. Tussen alle negatieve geluiden over

het moeilijke en omvangrijke ISLP is dit positieve geluid toch een belangrijk punt om te ver-

melden.

3. Een responsabilisering van de politiediensten

Op het vlak van de voordelen die APA voor de politie met zich zou meebrengen, werden de

verwachtingen niet ingelost. De retoriek van het geven van meer verantwoordelijkheid en als

gevolg een grotere arbeidsvreugde is geen waarheid geworden. Integendeel: autonomie bin-

nen APA is, zoals al in de inleiding gesteld werd, geen echte zelfstandigheid. Als vaststeller

of dossierbeheerder (of APA-officier) beschikt men niet over een grotere autonomie dan

voorheen, maar een andere vorm van zelfstandigheid. In plaats van het kantschrift van het

parket af te wachten, neemt men zelf stappen in het onderzoek, en bepaalt zo welke onder-

zoeksdaden nog gesteld dienen te worden voordat het dossier volledig is en naar het parket

gestuurd kan worden. Van echte afhandeling is dus geen sprake. Daarnaast zijn APA-zaken

nu niet de zaken waar politiemensen zich in kunnen ‘vastbijten’, het zijn geen zaken die een

intensief onderzoek vragen. Meestal zijn APA-dossiers routinematige zaken, waarbij slechts

enkele verhoren uitgevoerd dienen te worden. Er valt met andere woorden niet veel eer mee te

behalen. Natuurlijk moet er wel aandacht geschonken worden aan dat soort zaken, al is het

maar om escalatie te voorkomen. ‘Arbeidsvreugde’ is echter wel erg optimistisch gesteld. Het

opvolgen van dossiers is ook niet altijd mogelijk voor de vaststeller, dossiers worden onder-

ling verdeeld, dus niet altijd door dezelfde vaststeller afgewerkt. Ook daar is dus geen voor-

Effectiviteit en opportuniteit

158

deel te behalen voor de politiediensten, en van ‘interessanter werk’ is dan ook geen sprake.

Bovendien blijft het de vraag of men van een responsabilisering kan spreken wanneer de poli-

tie ‘autonomie’ krijgt in het behandelen van zaken die quasi altijd geseponeerd worden op

parketniveau…

Wat sommigen wel als positief punt noemen is dat APA toelaat een beter overzicht te krijgen

van hetgeen er in een wijk gebeurt. Door APA op te volgen, kan men het geheel van feiten dat

binnen een bepaald gebied voorkomt beter overzien. Dat is niet direct te danken aan APA

zelf, maar aan de opvolging die APA vereist. Toch kan dit overzicht zeker als een voordeel

van APA gezien worden.

4. Een verbetering van de samenwerking tussen politie en parket

Ondanks de goede bedoelingen bij de invoering van APA is er nog steeds een gebrek aan sa-

menwerking en overleg tussen politie en parket. Toch moet gezegd worden dat bij de imple-

mentatie van APA in de verschillende arrondissementen, in een groot aantal gevallen op

voorhand een overleg georganiseerd is tussen politie en parket. Daarbij trachtte het parket de

politiediensten te betrekken bij het vormgeven aan de APA-regulering. Helaas heeft niet in al-

le gevallen die betrokkenheid geleid tot een voor alle partijen lonende regelgeving. Een for-

meel overlegmoment, zoals dat in de beginfase van APA vaak georganiseerd werd door de

verschillende parketten, zou al voor een deel tegemoetkomen aan de vragen en opmerkingen

die de politiediensten hebben bij APA. Maar naast het instellen van dit formeel overleg, zou

het contact in het algemeen moeten toenemen. De parketten merken op, dat de politiediensten

nog steeds een beetje hun drempelvrees moeten overwinnen naar het parket toe: vaak is een

telefoontje voldoende om een heleboel problemen op te lossen. Vaak echter wordt men tegen-

gehouden door die drempelvrees om het parket te contacteren en lopen zaken uit de hand. Dat

soort contacten zouden vaker moeten voorkomen volgens de parketten, en zijn zeker niet on-

gewenst. Het initiatief hiertoe zal echter wel door de parketten genomen moeten worden,

waarbij zij duidelijk dienen te maken wat ze van de politiediensten verwachten.

5. Het vastleggen van prioriteiten en van een harmonieus vervolgingsbeleid

De door APA vrijgekomen tijd zou door de parketten geïnvesteerd worden in het geven van

feedback over de prioriteiten van het parket. Helaas is in de meeste gevallen deze doelstelling

niet bereikt: nog steeds wordt er geen feedback gegeven, en nog steeds is het beleid van het

parket geheim voor haar buitenstaanders. De parketten voeren als argument aan dat er nog

steeds te veel werk is om aan beleidsvorming te doen: de tijdswinst die APA gegenereerd

heeft wordt dan ook gebruikt voor de behandeling van de dagdagelijkse dossiers.

De vraag om feedback werd doorheen het onderzoek steeds duidelijker: er is inzicht nodig in

het beleid om weloverwogen beslissingen te kunnen nemen – zowel binnen APA als voor het

overige politionele werk. De feedback zou dan eerder in algemene aard gegeven kunnen wor-

den, informatie over elk APA-dossier vinden de meeste politiediensten niet nodig.

Bovendien zou duidelijkheid over het beleid het parket ook dwingen tot het opstellen – en het

respecteren – van een beleidsplan waarbinnen de lijnen geschetst worden voor het beleid van

de komende jaren. Een vorm van beleid is ook het sepotgedrag van het parket. Uit de dossier-

analyse en uit de studie van het cijfermateriaal bleek al dat APA’s in grote mate geseponeerd

worden. Die hoge sepotpercentages zijn niet direct motiverend voor de politie, die al veel tijd

moet investeren in APA en dan ook nog merkt dat er weinig met hun inspanningen gedaan

Effectiviteit en opportuniteit

159

wordt. Zo lijkt het alsof men veel overbodig werk levert. De parketten stellen dan wel dat elk

dossier eerst volledig moet zijn voor er een beslissing over genomen kan worden – ‘het werk

moet toch gedaan worden’ – toch hebben de meesten daar hun twijfels over. Meestal noemen

de parketten de feiten die binnen APA afgehandeld kunnen worden eerder ‘banale feiten’,

waarbinnen geen ruimte is voor prioritering, omdat deze zaken eenvoudigweg niet belangrijk

genoeg zijn om prioriteit te krijgen. De vraag die hierbij gesteld kan worden, is waarom deze

feiten dan toch nog een volledig onderzoek behoeven, terwijl het parket eigenlijk al op voor-

hand van mening is dat ze weinig ‘vervolgingswaarde’ hebben. Sommige politiediensten

vermoeden dat zaken die nu volledig onderzocht moeten worden, vroeger al direct door de

parketmagistraat geseponeerd werden. Er wordt nu dus meer tijd aan bepaalde dossiers be-

steed dan vroeger, en dat betekent geen tijdswinst.

6. Andere problemen binnen APA

Naast de verhoging van de werklast zorgt de diversiteit in regelgeving binnen APA ook voor

een aantal (praktische) problemen; zo komen de verschillende zones met verschillende rege-

lingen telkens weer problemen tegen bij de toepassing van verschillende omzendbrieven ten

aanzien van APA. Zo zijn er een aantal verschillen in implementatie, naast de feiten die bin-

nen APA behandeld mogen worden – die ook steeds verschillend zijn – een aantal meer

pragmatische zaken (naar waar mogen kantschriften gestuurd worden, wie is de beheerder

van het dossier – vaststeller of plaats van de feiten, wat is de termijn waarbinnen een dossier

vervolledigd dient te worden en zo meer) die ervoor zorgen dat wederzijdse samenwerking

niet echt makkelijk verloopt. Het gebrek aan uniformiteit in de regelgeving omtrent APA leidt

dan ook meerdere malen tot misverstanden, die praktisch gezien beperkt zouden moeten wor-

den. Ook het verschil in beleid binnen één arrondissement, veroorzaakt door interpretatiever-

schillen van dezelfde regelgeving is iets wat voorkomen kan worden door een helder, eendui-

dige regelgeving op te stellen, en wellicht ook iets te melden over de interne organisatie van

APA binnen de zone. Zo kunnen veel misverstanden en verschillen voorkomen worden.

Alhoewel de meeste parketten wel zeggen te streven naar uniformiteit, zijn er maar weinig die

echt initiatief tot het verkrijgen van uniformiteit genomen hebben. Tijdens de interviews zijn

wij slechts één parket tegengekomen dat hiertoe een (zij het niet volledig geslaagde) poging

had gedaan. Later, tijdens de rondetafelconferenties en tijdens de participerende observatie,

stelden we dezelfde vraag, en kregen we steeds hetzelfde antwoord: men wil wel, maar het

lukt niet. Het blijkt nog steeds erg moeilijk om verschillende systemen op elkaar af te stem-

men, en het probleem is dat er nog steeds andere systemen blijven bijkomen. Ook al is de

grondgedachte steeds dezelfde, toch blijft het met name voor de politiediensten een erg on-

overzichtelijke situatie. De inflexibiliteit waarmee sommige parketten zich opstellen, is hier

waarschijnlijk debet aan. Maar ook het ontbreken van een overkoepelende, algemene regelge-

ving in deze toch vrij belangrijke beleidsontwikkeling, is een groot gebrek. Algehele unifor-

miteit hoeft hierbij geen doel te zijn, maar een globale uniformiteit op bijvoorbeeld het vlak

van termijnen, interne implementatie of procedures zou wellicht een goede ontwikkeling zijn,

zeker voor de mensen die dagdagelijks geconfronteerd worden met deze verschillen. Ons in-

ziens is het aan de Minister van Justitie om deze regeling te treffen. Overigens dienen we hier

nog te vermelden dat het voorontwerp van het nieuwe wetboek van strafprocesrecht twee arti-

kelen (art. 120 en 122) opneemt die een VPV- en APA-systeem wettelijk mogelijk maken.

Het gaat hierbij niet om een gedetailleerde uitwerking ervan, want dit wordt nog steeds over-

gelaten aan de procureur des Konings. Misschien is het tijd voor de wet op de gewone opspo-

ringsmethoden?

Effectiviteit en opportuniteit

160

7. Toekomstperspectieven

In een laatste fase legden we deze problemen voor aan de grondlegger van het APA-systeem,

Procureur-Generaal F. Schins. Hij stelde dat bovenstaande problemen de basis vormen voor

de nieuwe omzendbrief voor het Hof van Beroep Gent die momenteel voorbereid wordt. Er

wordt verwacht dat men in de mate van het mogelijke aan deze verzuchtingen tegemoet zal

trachten te komen. Zo zouden een aantal zaken die nu als gewoon PV behandeld worden, als

APA behandeld kunnen worden, en verhuist een deel van de APA-feiten naar de lijst van de

VPV’s. Bovendien zullen de VPV’s enkel nog op elektronische wijze geregistreerd moeten

worden, zonder een letterlijke weergave van het verhoor. Men zoekt nog naar een manier om

de administratieve werklast te verminderen, maar binnen het huidige wettelijk kader is dat

niet evident: de wetgever vraagt om toezicht en leiding over het opsporingsonderzoek, en

daardoor is administratie en agendering van APA nodig. De implementatie van deze nieuwe

regelgeving wordt verwacht in de loop van 2003.

De vraag om feedback en transparantie kan echter niet simpelweg opgelost worden, daarvoor

is een investering nodig van de zijde van het parket. Sommige parketten hebben zich wel al

geëngageerd tot het geven van feedback, en zijn van plan dit op een systematische wijze –

bijvoorbeeld door het gebruik van computerprogramma’s – te doen. Praktisch zou het dus wel

mogelijk moeten zijn. Meer inzicht in het beleid zou al een aantal van de problemen kunnen

oplossen voor de politiediensten en zou APA misschien in een wat positiever daglicht stellen.

Want dan is er voor hen ook een voordeel verbonden aan het werken binnen APA.

Algemeen besluit

160

ALGEMEEN BESLUIT

Paul Ponsaers

Yves Cartuyvels

APA is als origineel dispositief – het werd niet ontleend aan een ander land – geïnstalleerd

tijdens de jaren ’90 om de gerechtelijke reacties op kleine delinquentie te versnellen en te sys-

tematiseren; APA was tevens een antwoord op de werkoverlast van de parketten en had de

bedoeling om de werking van de strafrechtsketen te optimaliseren. Behalve deze belangen op

het vlak van organisatie – zoals het binnen het bestuurlijk of managementperspectief, eigen

aan het hedendaagse strafrecht, past – raakt APA ook aan diversie onderwerpen die de relatie

tussen politie en parket aanbelangen en aan de manier waarop het strafrechtelijk beleid ge-

maakt wordt. We brengen hier een aantal ‘knopen’ met betrekking tot de relatieve autonomie

van de politie onder de aandacht: in de eerste plaats de juridische contextualisering en de

rechtsvergelijking (1), ten tweede de lessen die getrokken worden uit het empirisch onderzoek

(2) en in een derde deel komen we terug op enkele meer algemene vragen over de interactie

tussen de politie en het parket (3).

1. De leiding over het vooronderzoek of de politie tussen autonomie en controle: bevin-

dingen uit de rechtsvergelijking

1.1. Leiding en controle van het parket op het vooronderzoek en de politionele autonomie: de

kloof tussen theorie en praktijk, tussen ‘paper rules’ en ‘real rules’

In België is de politie – wat betreft het vooronderzoek – officieel onder de bevoegdheid, de

controle, de leiding en de verantwoordelijkheid van het parket geplaatst. Dit systeem – dat in

herinnering werd gebracht door de Commissie Franchimont – vinden we terug in diverse an-

dere Europese landen met een romaans-germaanse traditie (Frankrijk, Nederland, Italië). Het

beantwoordt eerst en vooral aan de inquisitoire logica van de eerste fase van het strafproces,

dat in handen van de staat blijft en dat niet-tegensprekelijk is. Het rechtvaardigt zich vervol-

gens zowel door een democratische zorg voor de scheiding der machten en rollen als door de

wil om de politie, als orgaan van de uitvoerende macht, onder voogdij van de rechterlijke

macht te plaatsen. Het schrijft zich tenslotte in binnen een historische visie die, in de geschie-

denis van de continentale, strafrechtelijke procedure, de politie – als orgaan van de uitvoeren-

de macht – aan de kant plaatst van de ‘crime control’ en de gerechtelijke autoriteiten – die ga-

rant staan voor de ‘rechtszekerheden’ van de burger – aan de kant van de ‘rule of law’. De

strafrechtsprocedure in het Verenigd Koninkrijk kenmerkt zich door een accusatoir systeem

vanaf de fase van het vooronderzoek; bijgevolg ontsnapt de UK gedeeltelijk aan deze verde-

ling van rollen, aangezien men zich minder wantrouwig opstelt tegenover de politie die be-

langrijke bevoegdheden krijgt toebedeeld tijdens het onderzoek.

Op het continent vertaalt de logica van de ondergeschiktheid van de politie aan het parket zich

door een dubbel principe: de dirigerende rol van de gerechtelijke autoriteit in het vooronder-

zoek enerzijds en een verplichting van overdracht van informatie verzameld door de politie

naar het parket anderzijds – deze overdracht dient op correct wijze en binnen zo kort mogelij-

ke termijn te gebeuren. Dit moet het parket toelaten een effectieve controle uit te oefenen op

de politie, ‘en temps réel’. Deze logica is een erfenis van een Latijns concept dat stelt dat de

verdeling van rollen en functies een sleutelelement is voor de rechtsstaat – dit concept zit bij

bepaalde magistraten en politiefunctionarissen nog diep verankerd, vooral in Franssprekende

landen. Men mag de opsporings- en vervolgingsactiviteiten – respectievelijk een politionele

Algemeen besluit

161

activiteit en een gerechtelijke verantwoordelijkheid – niet met elkaar vermengen omdat er te-

veel risico’s voor de burger en zijn individuele rechten aan verbonden zijn.

Dit ‘ideal-type’ geeft het beeld van een unilateraal hiërarchisch verband weer – het parket oe-

fent zijn beslissingsmacht en controlebevoegdheid uit op de politie die zich in een onderge-

schikte en afhankelijke politie bevindt. De realiteit toont dat dit sterk dient genuanceerd te

worden, hoofdzakelijk omwille van de twee volgende redenen:

1) In België, maar de tendens is ook elders waar te nemen, stellen we vast dat er een relatieve

vaagheid is van de teksten die de leidings- en controleverbanden tussen de politie en het par-

ket reguleren. In strijd met het principe van de hiërarchische ondergeschiktheid introduceren

de diversiteit, het gebrek aan klaarheid en de mogelijke tegenspraak tussen de wetgevende

bronnen en de teksten van de rechtsgeleerdheid, de facto een manoeuvreerruimte en beslis-

singsautonomie voor de politie. De terugkeer in formele wetten naar meer abstracte termen

(overdracht ‘zonder uitstel’, ‘na korte termijn’ of anderen), zoals de evolutie van de rechtsge-

leerdheid (die een zekere marge voor autonomie tijdens het vooronderzoek aan de politie toe-

kent), getuigen van een realisme die een zekere soepelheid van de teksten toelaat zodat men

beter kan inspelen op de evoluties op het terrein.

2) De realiteit van de politiepraktijk stelt het bestaan van een unilateraal hiërarchisch principe

in vraag. In België is de vaststelling duidelijk: in de loop der jaren heeft de politie zich de fac-

to een grotere autonomie in de behandeling van informatie tijdens het vooronderzoek toegeëi-

gend, door in te spelen op diverse formele en informele manieren van overdracht van informa-

tie. Deze autonomie wordt echter in geen enkele wetgevende tekst voorzien. De politie past

op een informele manier het politiesepot toe, gebruikt verdoken en gediversifieerde vormen

van autonome behandeling en overdracht van informatie, of neemt zijn toevlucht tot politione-

le bemiddeling. De marge van politionele autonomie is een feitelijke realiteit en deze evolutie

wordt zeker niet afgeremd door de veelvuldige nieuwe initiatieven zoals de pro-activiteit van

de politie, bijzondere recherchetechnieken, mini-instructie. Vergelijkbare evoluties in Frank-

rijk, Nederland en Italië bevestigen deze tendens. Volgens de modaliteiten eigen aan elk land,

heeft de politie zich een feitelijke autonomie toegeëigend waardoor de controle van het parket

teruggebracht wordt tot een formele kwaliteitscontrole die achteraf wordt doorgevoerd – op

deze manier stuurt men aan op een omkering van het afhankelijkheidsverband tussen de poli-

tie en het parket. De ontwikkeling van technische en professionele bevoegdheden van de poli-

tie (waarmee de parketmagistraten niet steeds in staat zijn te rivaliseren), de aangroei van

middelen (budgetten en personeel) alsook een pragmatische bezorgdheid (een nutteloze over-

last op het parket vermijden) worden vaak naar voren geschoven om deze evolutie te recht-

vaardigen of om de officialisering ervan te bewerkstelligen via een wettelijk dispositief.

1.2. Politionele autonomie: indicator van een verplaatsing van het zwaartepunt van het straf-

recht naar de basis

Het rechtsvergelijkend perspectief toont in de hedendaagse evolutie van het strafrecht een

drieledige beweging aan. Het accent wordt prioritair gelegd op de lokale gezamenlijke aanpak

van de kleine delinquentie als belangrijkste bron van onveiligheid; het groeiend belang van

een paradigma van terugdringen van de risico’s leidt tot de ontwikkeling van ‘pro-actieve’

manieren van interventie en het ontstaan van verschillende preventieve controledispositieven

met betrekking tot de binnenlandse veiligheid; in deze context, zien we tenslotte een verster-

king van de actoren die zich aan de basis van de strafrechtsketen bevinden. Dit kader bevor-

dert een zekere ‘deformalisering’ van het vooronderzoek en het toekennen van een grotere

Algemeen besluit

162

bewegingsvrijheid omwille van de efficiëntie. Het is in deze context dat de vraag van de ont-

wikkeling van de politionele autonomie zich stelt. Dit roept twee commentaren op:

1) Deze evolutie wordt vaak binnen een managementperspectief voorgesteld als noodzakelijk

en onmisbaar voor de doeltreffendheid, effectiviteit en efficiëntie van het strafrechtssysteem.

Bovendien heeft het rechtsvergelijkend perspectief van dit onderzoek aangetoond dat dit niet

vanzelf gaat, voor zover men de wijze van behandeling in overeenstemming wil hebben met

andere criteria van legitimiteit van de gerechtelijke interventie zoals het respect voor de rech-

ten en vrijheden van de rechtsonderhorigen. In België heeft de commissie-Dutroux (1997) de

gevolgen van een situatie van politionele autonomie scherp veroordeeld; deze leidt namelijk

tot een parket dat ‘onderworpen’ is aan de politie, waarbij het afhankelijkheidsverband tussen

de beide instituties totaal omgegooid is. Wat betreft het onderzoek, heeft het Hof van Cassatie

eveneens de kans gehad om het belang te benadrukken van een snelle en effectieve controle

van het parket op de politieactiviteit om de legaliteit en de loyauteit van de bewijzen verza-

meld door de politie te verzekeren. Er zijn dus duidelijk pragmatische motieven bij deze eis:

het gaat erom te vermijden dat een ‘tijdswinst’ in een vroege fase in de strafrechtsketen niet

resulteert in een tijdsverlies op het einde van de rit, bij de rechtspraak ten gronde, omwille van

onregelmatigheden bij het verzamelen van bewijzen. Deze eis rechtvaardigt zich echter ook

door de bezorgdheid voor de rechten van de verdediging tijdens de niet-tegensprekelijke fase

van de procedure. Ook de wens om het pro-actief onderzoek binnen een wettelijk kader te

plaatsen, is niet vreemd aan de wil om de autonome politiepraktijken – die bron kunnen zijn

van ontsporingen en eventuele misbruiken – te herkaderen (Renard, 2002).

In het buitenland is dit vraagstuk niet minder prangend. In Frankrijk werden er concrete dis-

positieven geïntroduceerd, zoals de ‘traitement en temps réel’. Deze heeft als doel de ‘contro-

le te hernemen’ over de politie en de autoriteit van de gerechtelijke instanties te versterken,

omwille van de rechtswaarborgen. In Nederland heeft de commissie Van Traa (1996) zich ge-

bogen over de belangrijke autonomie van de politie en de illegale gebruiken die eruit zouden

kunnen voortvloeien. De regulering van de onderzoeksmethoden, de zorg om een actievere rol

toe te bedelen aan het Openbaar Ministerie tijdens het onderzoek – zie de introductie van de

Hopper, een politiefunctionaris die ook dienst kan doen als ‘voorpost van het parket’ op poli-

tieniveau om de banden tussen politie en parket opnieuw aan te halen – kunnen geïnterpre-

teerd worden in hetzelfde perspectief (ook al beantwoordt dat laatste initiatief eveneens aan

andere doelen van rationalisatie en doeltreffendheid). Wat het Verenigd Koninkrijk betreft,

zal de discretionaire bevoegdheid dat het gerechtelijk systeem toekent aan de politie, ook het

voorwerp uitmaken van kritiek tijdens de jaren ’80, wat uitmondde in de oprichting van de

CPS in 1985. Deze organen, waarvan de onafhankelijkheid verkeerd wordt begrepen door de

politie, worden verondersteld om het respect voor de ‘due process of law’ te versterken. Het is

dus vaak vanuit dezelfde logica dat men deze ‘terugkeer naar het gerecht’ of de zorg om een

strengere controle van het parket op de politie (of zijn equivalent) in het leven roept: de nood-

zaak van een democratische controle op de politie, van een garantie van loyaliteit en legaliteit

van de bewijzen, van het respect voor de ‘rule of law’, wordt moeilijk te controleren bij een te

grote autonomie voor de politie op materieel vlak of in de tijd.

2) De groei van de politionele autonomie schrijft zich in binnen het ruimer kader van een ver-

plaatsing van het zwaartepunt van het strafrecht naar de basis. Lévy heeft dit proces in

Frankrijk duidelijk aangetoond. Hierbij benadrukt hij dat deze continue verplaatsing uiteinde-

lijk geleid heeft tot het versterken van de sleutelrol van de politie en het parket ten nadele van

de onderzoeksrechter en de rechter ten gronde, en zelfs van de rol van de politie ten overstaan

van het parket. In België symboliseert APA een gelijkaardige verplaatsing, ook al kan de ef-

Algemeen besluit

163

fectiviteit in de huidige omstandigheden in vraag gesteld worden. Maar APA is niet het enige

dispositief dat een dergelijke evolutie in praktijk omzet: de bemiddeling geeft het parket quasi

rechtsprekende bevoegdheden (strafbemiddeling), maar ook de politie krijgt deze bevoegdhe-

den (politionele bemiddeling); de officialisering van de pro-actieve onderzoeksmethoden, de

wet op de bijzondere opsporingsmethoden, de herdefiniëring van politionele provocatie

(wetsontwerp van 12 maart 2002)… Het zijn allen dispositieven die een groei van de politio-

nele prerogatieven inhouden. Een onderzoeksrechter parafraserend met betrekking tot de bij-

zondere opsporingsmethoden, kunnen we stellen dat de erosie van de prerogatieven van de

onderzoeksrechter een tendens is. Hij wordt namelijk ‘gemarginaliseerd in zijn rol bij het ga-

randeren van de individuele vrijheden’ en ‘geïnstrumentaliseerd in zijn functie’ ten voordele

van de procureur des Konings. Deze tendens geeft ook uiting aan een ‘vrij grote autonomie

voor de politiediensten’. De effectiviteit van de controle uitgeoefend door de procureur des

Konings is inderdaad niet zeer groot in de context van de huidige machtsverhoudingen tussen

een ‘sterk hiërarchische en versterkte politionele structuur’ en ‘de parketten die beperkte mid-

delen hebben of soms zelfs niet eens een volledig ingevuld personeelskader hebben’ (Van-

dermeersch, 2002). In de huidige context schijnt de versterking van de politie – wiens midde-

len en bevoegdheden zich voortdurend uitbreiden en die een tendens heeft tot autonomisering

– een realiteit die zich vertaalt doorheen diverse dispositieven. Men kan zich bovendien vra-

gen stellen over de huidige tendens om de burelen van de federale politie en die van het parket

geografisch van elkaar te scheiden

107

. Deze evolutie duidt het probleem van de reële controle

op de politie aan – zoals de onrustwekkende verschuiving van de gerechtelijke macht in de

richting van de uitvoerende macht in Italië aantoont. Dit vraagstuk is er ook één van het be-

houd van een ‘democratisch tegengewicht’, als men wil vermijden om zachtjes af te drijven

naar een soort staat waar de reële macht zich in de handen van de politie bevindt, hetgeen

volgens sommigen het kenmerk is van een ‘Politiestaat’ (Vandermeersch, 2002).

1.3. Welke controle op politie?

In onze landen met romaans-germaanse traditie, die gefundeerd is op het principe van de

scheiding der machten en gekruiste controle erop, is de kwestie van een externe controle op

het politionele optreden door een niet-politionele actor een centraal probleem. De feitelijke

autonomie die de politie heeft in de fase van het vooronderzoek, roept vragen op en hierop

zijn twee mogelijke types antwoorden.

Men kan op deze vaststelling reageren door de introductie van mechanismen bedoeld om de

relaties tussen politie en parket dichter aan te halen of om het parket te versterken door haar

meer middelen te geven en om de directe controle van het parket op het politionele optreden te

installeren. Het lijkt alsof deze optie gekozen werd in Frankrijk gedurende de jaren ’90, met

de ‘traitement en temps réel’. In Nederland geeft de introductie van een verbindingsofficier

met het parket op het niveau van de politie (de Hopper) misschien uiting aan een zelfde be-

zorgdheid. Omgekeerd, kan men een grotere autonomie toekennen aan de politie en deze wet-

telijk regelen, met als reden dat men geen stap achteruit wil zetten en dat het beter is om prak-

tijken te omkaderen – al is het ‘buiten-wettelijk’ (in de marge van de wet) – om een minimale

controle te verzekeren, eerder dan deze te negeren en ontwikkeling ervan niet op te volgen.

Deze kwestie heeft een drievoudige impact:

1) Het komt er eerst en vooral op aan zich af te vragen welke effectieve inhoud te geven aan

het concept ‘leiding’ over het onderzoek door het parket en welke rol toebedelen aan haar ver-

107

Dit is in het bijzonder het geval in Brussel, waar de diensten van de federale politie verhuisd zijn naar de

IBM-toren, in het noorden van Brussel.

Algemeen besluit

164

tegenwoordigers. Moet de parketmagistraat de ‘chef van het onderzoek’ worden of – in ma-

nagementtermen – een ‘coach’ belast met de nabije opvolging van het politioneel optreden en

concreet de ontwikkeling ervan verzekeren? Of moet men het parket eerder beschouwen als

een leidinggevend orgaan van op grotere afstand, een soort van ‘rechter van het onderzoek’

die zich tevreden stelt met een kwalitatieve controle die achteraf uitgevoerd wordt? Men kan

opmerken dat dit debat zich reeds afgespeeld heeft met betrekking tot de onderzoeksrechter

(rechter van het onderzoek of onderzoeksrechter?), die op zich een indicator is van de ver-

plaatsing zoals reeds beschreven.

2) Het leidt er vervolgens toe de vraag te stellen of de uitoefening van een min of meer strikte

controle van het parket (of, minder of meer autonomie toegekend aan de politie) niet moet

vastgelegd worden in functie van de geviseerde geschillen. Wanneer APA toegepast wordt in

verkeerszaken, allen geschillen met geringe ernst, betekent het geen enkel gevaar op het vlak

van de leiding en controle. Wanneer het gaat om correctionele zaken, rijzen er vragen voor

diverse actoren op het terrein die zich bezighouden met een democratische controle op het po-

litioneel optreden. In Vlaanderen, waar de legalistische reflexen minder uitgesproken zijn,

schept de uitbreiding van de politionele bevoegdheden in correctionele zaken minder proble-

men, alhoewel er geen unanimiteit is en de kloof tussen de aanhangers van een ‘bestuurlijk

pragmatisme’ en de aanhangers van de principes een realiteit is. In Wallonië zijn de weerstan-

den belangrijker; zowel magistraten als politiemensen zijn gevoeliger voor een cultuur die het

accent legt op de procedurele garanties en de verdeling van de rollen en functies. Bovenop de

culturele verschillen (en het groter of sneller ingang vinden van het Angelsaksische manage-

mentdiscours in het noorden van het land), wordt de kloof in Wallonië verklaard door het

(dys)functioneren zoals de commissie-Dutroux aan het licht gebracht heeft – dit werd vooral

sterk ervaren in het zuiden van het land. Het valt bovendien op te merken dat de professionele

positie zeker en vast een invloed heeft op de perceptie van deze kwestie: hoe dieper men

doordringt in de strafrechtsketen, hoe meer de respondenten gevoelig lijken aan de principiële

argumenten (respect voor de rechten van de verdediging, verdeling van rollen), terwijl de ac-

toren aan de basis gevoeliger zijn voor argumenten die eerder functioneel van aard zijn of te

maken hebben met de behandeling van dossiers. Wat APA betreft, zijn er meerdere modalitei-

ten zichtbaar, zowel wat betreft de vorm (een strikter kader met een ‘gedirigeerd APA’ met

een werkrooster of een soepeler dispositief) als wat de grond van de zaak aangaat (beperkt tot

verkeer, tot kleine, correctionele zaken, uitgebreid tot zwaardere feiten…).

3) Tenslotte, doorheen de ontwikkeling van de politionele autonomie en zijn modaliteiten

(van controle) stelt zich de vraag tot versterking van de administratie in het hart van het straf-

recht. APA, zoals andere dispositieven, heeft als doel de politie te versterken. Wat is de im-

pact van een dergelijke evolutie in het tijdperk van de eenheidspolitie? Zou men niet eerder de

keuze kunnen maken, zoals sommige magistraten benadrukken, om zowel in Wallonië als in

Vlaanderen, de administratieve diensten van het parket te versterken eerder dan een delegatie

van taken naar de politie te organiseren? De keuze ten voordele van de ene of de andere op-

lossing, geeft uiting aan een cultuurkwestie die sterk benadrukt wordt door de scheidingslijn –

die België doorkruist – tussen het Angelsaksische model en de Latijnse wereld: daar waar de

Angelsaksische wereld meer vertrouwen heeft in de politie en interne controlemechanismen,

heerst er in de Latijnse wereld een groter wantrouwen. Het imago van de ‘Bobby’ – politie-

man van goeden huize, niet gewapend en gereputeerd in het beschermen van de burgers –

heeft lange tijd beantwoord aan het imago van de rijkswachter – een agent die repressie

schuwt, ten dienste van de gevestigde macht. Episodes zoals de Dutroux-affaire of Semira

Adamu, operaties die gewapenderhand verliepen in bepaalde wijken of gerichte identiteits-

controles, milderen zonder twijfel het beeld van de politie niet – waarvan men enkele jaren

Algemeen besluit

165

geleden heeft kunnen wijzen op de fout gelopen afspraak met het publiek (De Valkeneer,

1989). De politionele autonomie is dus voor een groot deel een kwestie van vertrouwen en

niet iedereen deelt dezelfde mening op dit punt. Dit wordt gedemonstreerd door enerzijds een

magistraat die onderlijnt dat “de politie-inspecteurs geen kindereters zijn” terwijl een andere

stelt dat “een externe controle niks waard is in een systeem van eenheidspolitie”. Maar verder

is het ook de herverdeling van de machten tussen de rechterlijke en de uitvoerende macht die

in vraag gesteld wordt – hetgeen de Italiaanse evolutie in grote lijnen bevestigt: de autonomie

die recent aan de politie werd toegekend, schijnt de vertaling te zijn van een bezorgdheid om

de rechterlijke macht – die als te onafhankelijk beschouwd wordt – onder voogdij te plaatsen

van de uitvoerende macht.

2. Emirische vaststellingen: Tien essentiële lessen uit de APA-regeling

In 1995 werd de APA-praktijk geïntroduceerd in het Gentse parket-generaal. De modaliteitein

ervan waren: (1) het opsporingsonderzoek zo zelfstandig als mogelijk laten uitvoeren door de

lokale politie (de federale politie werd niet betrokken bij deze nieuwe praktijk), (2) voor wel-

omschreven feiten (aan de hand van een lijst van soorten van feiten, opgesteld door het par-

ket), (3) op een welbepaald territorium (waarbij de pleegplaats als bepalend wordt gezien), (4)

onder het toezicht van de Procureur des Konings. Al snel vond de praktijk ingang in verschil-

lende gerechtelijke arrondissementen, waarbij opgemerkt kon worden dat er terzelfdertijd een

grote diversiteit aan regelgeving ontstond. In navolgende tekst worden tien thema’s aangereikt

waarrond de discussie omtrent de APA-regeling zich intussen lijkt te hebben gekristalliseerd.

2.1. Beperking van de instroom op parketniveau

De basisdoelstelling die in 1995 bij de introductie door het parket-generaal van de APA-

praktijk in Gent voor ogen stond was in eerste instantie de werkbesparing die de nieuwe ma-

nier van werken moest opleveren voor het parket. De formele impuls kwam er dan ook van

parketzijde. Dit is niet te verwonderen, aangezien het volume te verwerken dossiers op de

parketten dermate hoog was opgelopen dat de magistratuur de mening was toegedaan dat in-

gegrepen diende te worden. Ofwel, zo oordeelde men, diende de instroom op parketniveau te

worden teruggebracht, ofwel dienden meer personele en materiële middelen op parketniveau

te worden verworven om de steeds verdergaande verhoging van de instroom te kunnen ver-

werken. Aangezien de parketmagistratuur geen zeggenschap heeft over de budgettaire moge-

lijkheden viel de keuze op de eerste mogelijkheid, met name de beperking de instromende

dossiers.

Parallel met deze evolutie had zich in de schoot van de voormalige rijkswacht – dus nog voor

de politiehervorming – een praktijk ontwikkeld die een dergelijk objectief kon dienen. Van de

ene districtscommandant naar de andere werden nogal eens gerechtelijke dossiers doorge-

stuurd ter aanvulling, als het ware door middel van interne kantschriften, vooraleer het vervol-

ledigde dossier werd overgemaakt aan het Openbaar Ministerie. Het feit dat de rijkswacht een

nationaal korps was, met sterke centrale sturing en een relatief strakke hiërarchie faciliteerde

deze praktijk. Het parket had evenwel weinig invloed op deze korpsinterne wijze van functio-

neren

108

Vandaag is de APA-regeling een praktijk die enkel toegepast wordt door de lokale politiediensten, waardoor

hetzelfde mechanisme als uit het verleden, in de schoot van de voormalige rijkswacht, zich niet kan voordoen. In

dit verband dringt zich echter de vraag op of dit probleem zich niet zal re-actualiseren indien de APA-regeling

ook fenomenen zou impliceren waarmee de federale politie zich inlaat. Vragen dringen zich in dit verband ook

op inzake vormen van ‘interzonale politiesamenwerking’, waarbij een APA-officier aangesteld wordt op een

Algemeen besluit

166

Het zijn deze omstandigheden die geleid hebben tot de invoering van de APA-praktijk op ini-

tiatief van het Gentse parket-generaal. Enerzijds diende hierdoor de instroom beperkt te wor-

den, anderzijds diende opnieuw inhoud gegeven te worden aan de notie ‘leiding en controle’

op het opsporingsonderzoek van de politiediensten. Een al te autonome wijze van politieaf-

handeling diende immers eveneens vermeden te worden, zo vond men. De instroom zou wor-

den beperkt door het mogelijk te maken dat de vaststellende politieambtenaar zélf het dossier

zou vervolledigen, vooraleer het naar het parket zou gestuurd worden. ‘Vervolledigen’ hield

in dat alle onderzoekshandelingen die de politie zelfstandig kon uitoefenen, uitgevoerd zou-

den worden, zonder tussenkomst van een parketmagistraat. Tijdens deze periode kon de poli-

tie zich door middel van ‘APA-kantschriften’ richten tot andere politiezones om bijkomende

onderzoeksdaden te laten uitvoeren.

‘Leiding en controle’ vanwege het parket werd gerealiseerd door het aanstellen van een APA-

magistraat, door het bepalen van de maximale politiële responstermijn, door het laten over-

maken door de politie aan het parket van een maandelijkse listing van lopende APA-dossiers,

waardoor het parket ten allen tijde de mogelijkheid geboden werd een dossier naar zich toe te

trekken, door het verplicht stellen van een dringend faxbericht in geval van ‘delicate aangele-

genheden’, en ook door de APA-praktijk te beperken tot een lijst van soorten van feiten die

door het parket werd vastgesteld. De feiten die buiten deze lijst vielen dienden afgewerkt te

worden via de tradionele, bureaucratische wijze van overzending van aanvankelijke en navol-

gende processen-verbaal en kantschriften.

Uit de participerende observatie leren we dat de ‘nieuwe’ invulling van het begrip ‘leiding en

controle’ in de praktijk door de parketmagistraat zelden tot problemen leidt: de APA-dossiers

blijken meestal erg volledig te zijn. Slechts uitzonderlijk wordt door het parket na een aantal

maanden om een beschrijving van de huidige toestand gevraagd. In de praktijk beperkt de

‘controle’ door de parketmagistraat beperkt zich in de meeste gevallen tot het eenvoudig

doorlezen van het dossier. Kortom: eigenlijk heeft de notie ‘leiding en controle’ eerder weinig

om het lijf en beperkt zich tot een formele kwalitatieve controle a posteriori van het geleverde

politiewerk.

In algemene zin kan gesteld worden dat de APA-praktijk bij de introductie werd beschouwd

als een eerste stap naar het efficiënter maken van de organisatie van het opsporingsonderzoek

door het aantal instromende dossiers op parketniveau anders te behandelen. Hierdoor zou de

APA-praktijk dan tevens een beperking van de werklast met zich meebrengen op het niveau

van het gehele strafrechtsbedelingssysteem.

2.2. Ongelijke verdeling van de lasten

Uit voorliggend onderzoek is nochtans gebleken dat de invoering van de APA-praktijk door

de politiediensten ervaren wordt als een verhoging van de werklast. Het is deze geleding in de

strafrechtsbedeling die veel meer de nadelen benadrukt dan de parketmagistratuur. De politie

ervaart het alsof de gemaakte winst werd geboekt ten nadele van haar. Onze respondenten be-

bovenzonaal niveau, of waarbij zelfs de APA-coördinatie van de lokale zones op het niveau van de Directeur-

Coördinatie (Dirco) zou opgetrokken worden. Terwijl de eerste eventualiteit (interzonale samenwerking) zich

vandaag de dag voordoet, is dat niet het geval voor de laatst gesignalieerde (coördinatie op niveau Dirco). Zie in

dit verband : PONSAERS, P., VANDEVOORDE, N., “Een kans tot herschikking van onevenwichten? Kansen

en mogelijkheden van interzonale samenwerking”, in: Interzonale Samenwerking, PONSAERS, P. (ed.), Poli-

teia, Centrum voor Politiestudies, Brussel, 2002, p. 9-26.

Algemeen besluit

167

klemtoonden dat APA de werklast van de politie sterk verhoogd heeft. Het aanstellen van

APA-officieren, het vervolledigen van dossiers, de eindcontrole erop, het eruit voortvloeiend

overleg, het treffen van schaderegelingen en de bijkomende administratieve werkzaamheden

hebben een grote impact in de praktijk, zo wordt benadrukt.

Waar er ook verkeerszaken in APA opgenomen zijn, meldt men een (sterke) stijging van de

werklast, hoewel in Franstalige korpsen (die met deze praktijk meer vertrouwd zijn dan Ne-

derlandstalige korpsen) dit argument wordt gerelativeerd. Deze verhoogde werklast zorgt er-

voor dat vanuit politieperspectief de voordelen van APA teniet gedaan worden: vanuit dat

oogpunt wordt APA beschouwd als werkverschaffing, waardoor politiemensen die anders op

straat hadden kunnen werken, nu administratief bezig zijn. Kortom: sommige politiemensen

ervaren bijkomende administratie, diversiteit in regelgeving, een stijging van de – toch al ho-

ge – werklast, het gevoel (veel) nutteloos werk te verrichten. Soms beoordeelt de individuele

politie-inspecteur de APA-praktijk als weinig valoriserend omdat het om zaken van (zeer) ge-

ringe ernst gaat, edm. In algemene zin kan toch gesteld worden dat bij de politie de perceptie

overheerst dat de beloofde voordelen van APA zich onvoldoende uiten in de praktijk.

Niettemin werd deze grondhouding vanwege de politie door verschillende van onze politiële

respondenten ook tegengesproken. Een respondent merkte immers op, dat APA in feite ge-

woon ‘degelijk politiewerk’ is, werk zoals het vroeger eigenlijk al gedaan had moeten worden.

Is het wel zo dat de APA-praktijk een grotere werklast met zich meebrengt voor de politie?

Was het voorheen niet zo dat de verzending naar het parket van een dossier eerder een manier

was om zich op een makkelijke wijze telkens weer te ontdoen van het dossier, zich te de-

responsabiliseren? Het leek er soms wel op dat de politie een dossier telkens opnieuw over-

maakte aan het parket, om het even dikwijls – als een boemerang – terug te krijgen met het

oog op verdere aanvulling. Precies in dit circulerend bureaucratisch werken ging veel tijd

verloren, wellicht meer dan de deze die geïnvesteerd werd in het uitvoeren van de gerechtelij-

ke opdrachten zelf, doch dit was minder zichtbaar en opvallend door het ‘etappe-achtig’ ka-

rakter ervan.

Daarenboven vragen sommige respondenten zich af of de politie in APA-dossiers niet meer

werk verricht dan eigenlijk wordt verwacht door de parketmagistraat? Het gaat er volgens hen

niet om een dossier ‘volledig’ te maken, het gaat erom een dossier zo samen te stellen dat de

parketmagistraat het op een relevante wijze kan afhandelen. De vraag dringt zich evenwel op

hoe een dergelijk einddoel te omschrijven valt. De suggestie van één van de respondenten-

magistraten geeft in dit verband weinig houvast: ‘Je moet denken zoals ik zou denken’. Par-

ketmagistraten erkennen dan ook dat er een deel van het werk verplaatst wordt naar de politie

doorheen de APA-praktijk, doch benadrukken dat het niet enkel gaat om ‘lopende band’ werk,

maar evenzeer om ‘reflexief, interessant’ werk. Kortom: men verwacht van een politiefunc-

tionaris dat hij zich als een ‘smart cop’ gedraagt, dat hij kan inschatten wanneer er in een dos-

sier nog verder onderzocht dient te worden en wanneer niet. Sommige politiemensen vinden

dat zij evenwel over te weinig informatie beschikken omtrent het parketbeleid om hiervan een

goede inschatting te kunnen maken.

Een eerste opvallende conclusie dient dan ook gemaakt te worden: er bestaat een (te) grote

kloof tussen de retoriek van de invoering van APA en de realiteit. In de praktijk blijken de

voordelen voor de politie in algemene zin eerder tegen te vallen.

2.3. De aard van de werklast

Algemeen besluit

168

Het valt fel op dat in de Vlaamse gerechtelijke arrondissementen de APA-praktijk vrij snel al-

gemeen verbreid raakte, hoewel met enige diversiteit in toepassingsmodaliteiten, ten aanzien

van penale dossiers; terwijl in Wallonië de praktijk niet onmiddellijk algemeen ingang vond

en er gedurende een lange periode enkel verkeersdossiers werden behandeld binnen de APA-

regeling. De verschillende receptie in Vlaanderen en Wallonië wordt door een aantal van de

respondenten toegeschreven aan een verschil in cultuur. Daar waar in Vlaanderen intussen een

meer pragmatische, manageriale aanpak wordt gepromoot, zou een meer principiële, legalisti-

sche visie in Wallonië domineren. Ondanks dat kan intussen een verruiming van de APA-

praktijk naar penale dossiers vastgesteld worden, ook in Franstalige arrondissementen, hoewel

op andere plaatsen nog steeds tegenkanting kan worden geobserveerd. Daartegenover staat

dan weer dat de APA-praktijk ook in Vlaanderen stilaan ingang vindt in verkeersaangelegen-

heden. Het grote verschil in perceptie, dat bij de start van de APA-regeling tussen beide

landsdelen kon worden opgemerkt, raakt dan ook doorheen de tijd sterk gerelativeerd. Van-

daag kunnen we stellen dat de verschillen tussen Vlaanderen en Wallonië op dit vlak metter-

tijd in grote mate uitgevlakt raken.

In dit verband dient eraan herinnerd te worden dat de penale zaken waarmee de lokale politie

in aanraking komt grotendeels ter kennis komen via de klachten van slachtoffers, behoudens

enkele zeldzame uitzonderingen. In deze zin functioneert de lokale politie eerder reactief in

deze aangelegenheden. Inzake verkeersovertredingen treedt de politie daarentegen eerder

proactief op, behoudens verkeersongevallen uiteraard

109

De politie zal in verkeersaangelegenheden verbaliseren naar aanleiding van het toezicht en de

controle die zij zelf genereert bij de handhaving van de verkeerswetgeving (en slechts uiterst

zelden reageren na klacht). Hier is het de politie zélf die met andere woorden de instroom be-

paalt. In feite valt er slechts een verkeersovertreding te verbaliseren wanneer de politie deze

effectief heeft vastgesteld. Indien dat niet het geval is (en er geen ongeval uit is voortge-

vloeid), valt er gewoonweg niets te verbaliseren. In deze zaken stellen zich daarenboven wei-

nig problemen om de overtreder te identificeren en is opheldering dan ook niet zo’n klem-

mend vraagstuk. Het merendeel van dergelijke verkeersovertredingen wordt dan ook afgedaan

via minnelijke schikking.

Tegen deze achtergrond zijn penale zaken van heel andere aard. Uit de studie van het statis-

tisch materiaal kan worden afgeleid dat vrij consequent APA-dossiers worden geopend inzake

misdrijven als diefstal met braak, gewone diefstal, familiale delicten, opzettelijke slagen en

verwondingen, bedreigingen en vernielingen. In dergelijke misdrijfcategorieën is de politie

inderdaad in grote mate afhankelijk van het aangiftegedrag van slachtoffers. Uit de statistische

studie blijkt daarenboven dat het vastgestelde extreem hoge seponeringsaandeel (73,5%) van

de overgemaakte APA-dossiers inzake penale zaken (cfr. infra) voor iets meer dan helft te

wijten is aan het feit dat de ‘dader onbekend’ is. Het gaat hier dus veeleer om een belangrijk

aandeel van technische sepots in de totaliteit.

109

We hanteren hier de termen ‘proactief’ en ‘reactief’ in de betekenis die Donald Black eraan geeft, zoals deze

gemeenzaam gehanteerd wordt in de Angelsaksische literatuur inzake Community (Oriented) Policing, en dus

niet in de zin van ‘proactieve recherche’. De proactieve situatie is volgens Black dan deze waarin de staat de

eerste stap zet om juridische procedures op gang te brengen (‘op eigen initiatief’). Reactiviteit heeft volgens

Black te maken met gedragsnormen, waarvoor een bepaald "orgaan" bestaat, dat geactiveerd wordt naar aanlei-

ding van een klacht of melding. In dit begrippenpaar worden de termen re-/pro-activiteit dus gehanteerd in func-

tie van de initiatiefnemer. Zie: BLACK, D., The Manners and Customs of Police, New York – London, Aca-

demic Press, 1980.

Algemeen besluit

169

De sturing van het verbaliseringsgedrag is in beide aangelegenheden (verkeer versus penale

zaken) dan ook fundamenteel verschillend. Er kan gesteld worden dat politie zelf meer sturing

heeft op de werklast die verkeerszaken met zich mee brengen, gezien het proactieve karakter

ervan, dan op penale aangelegenheden, die dikwijls van louter reactieve aard zijn. Dit brengt

met zich mee dat de politie inzake verkeersaangelegenheden (exclusief ongevallen) de sleutel

tot het moduleren van de werklast zélf in handen heeft, terwijl dit geenszins het geval is bij

dossiers van penale aard.

Ingeval van verkeersongevallen ligt de zaak dan weer anders. Hiervan wordt door de politie-

respondenten gezegd dat het in feite weinig uitmaakt of deze ongevallen nu al dan niet afge-

handeld worden via de APA-regeling, aangezien verkeersongevallen sowieso veel administra-

tief werk met zich mee brengen. ‘De APA-regeling verzwaart de procedure dan ook niet’, zo

wordt in dit verband gesteld. Parketmagistraten daarentegen zijn sterk vragende partij, aange-

zien zij dit werk in grote mate beschouwen als ‘lopende band werk’ en de overtuiging zijn

toegedaan dat het hanteren van de APA-praktijk in deze aangelegenheden een enorme werk-

lastvermindering met zich zou brengen.

Ook kan binnen een korps een verschil opgemerkt worden inzake de perceptie van de APA-

regeling:

- Interventie-inspecteurs, die bij uitstek reactief werkzaam zijn en in feite niet anders doen

dan ‘brandjes blussen’, hebben vaak weinig tijd om administratieve werkzaamheden op

een rustige wijze te kunnen uitvoeren. Zij hebben zeer veel taken en moet van het één naar

het ander hollen. Tijdens al deze bezigheden is er geen tijd om zich betrokken te voelen

bij een dossier en is het zeer moeilijk om bijkomende onderzoekshandelingen te plannen,

en bijgevolg blijven dossiers langer liggen. Als men de keuze had, zou men bij de inter-

ventieteams liever een gewoon PV opstellen en dat naar het parket sturen, dan een APA-

dossier te starten en zelf ook de navolgende onderzoekshandelingen te moeten uitvoeren

en opvolgen (zoals bij een verzoek aan het gerechtelijk labo). Voor deze geleding binnen

het korps staat APA haaks op de slogan ‘meer blauw op straat’.

- APA past dan ook beter binnen de filosofie van de wijkpolitie, die in eerste instantie te

maken krijgt met minder dringende aangelegenheden, planmatiger werkt en minder ge-

richt is op onvoorziene interventies. Verhoren en dergelijke kunnen op voorhand worden

gepland, en afspraken worden vastgelegd, waardoor APA beter tot haar recht komt. Van-

uit dit oogpunt is het werk van de wijkpolitie proactiever. APA wordt weliswaar be-

schouwd als een extra administratieve last, maar heeft het voordeel dat men met meer au-

tonomie aan een dossier kan werken. Wanneer men het werk binnen APA beter kan plan-

nen op voorhand en deze plannen ook effectief ten uitvoer kan brengen, worden meer de

voordelen van APA gezien. Er is meer kijk op de criminaliteit in de wijk, doordat de dos-

siers meer en intensiever opgevolgd worden dan vroeger. Wanneer er vroeger een PV

werd opgemaakt, werd dat naar het parket gestuurd en afgewacht tot het kantschrift kwam.

Nu is men zelf bezig met de lopende dossiers, en is men dus meer op de hoogte van de lo-

pende zaken in de wijk.

- Dit voordeel wordt echter niet genoemd door de vaststellers, de ‘speurders’, met andere

woorden de leden van de opsporingsdiensten – de inspecteurs – die de praktische uitvoe-

ring van de APA’s moeten verzorgen. De algemene teneur is daar: APA geeft meer werk,

meer administratie, en wij hebben al te weinig tijd. Sommigen hebben constant meer dos-

Algemeen besluit

170

siers in behandeling dan ze aankunnen, waardoor een project als APA niet met open ar-

men verwelkomd wordt. APA wordt niet beschouwd als steun in ‘crime fighting’.

Uit de vergelijking van de onderzoeksresultaten die voortkomen uit de interviews afgenomen

van APA-officieren en de vaststelling tijdens de participerende observatie, waarbij vooral le-

den van het basis- en middenkader werden geobserveerd, blijkt dat de eerste resultaten een

veel positievere representatie ten aanzien van de APA-regeling weerspiegelen dan de tweede.

Dit verschil in perceptie weerspiegelt wellicht het verschil in functie, waardoor ook een ande-

re kijk op het werk groeit. De APA-officieren (zowel per wijk als per zone) melden meer po-

sitieve gevolgen van APA: meer overzicht op wat er gebeurt binnen de eigen wijk of zone, in-

teressant werk omdat de dossiers van begin tot eind opgevolgd kunnen worden, meer kennis

van het terrein.

2.4. Compensatie door communicerende vaten

Als compensatie voor de extra werklast die de APA-praktijk meebracht in hoofde van de poli-

tie werd op verschillende plaatsen tegelijkertijd het systeem van het Vereenvoudigd Proces

Verbaal (VPV) ingevoerd (of uitgebreid, al naar gelang het arrondissement), waardoor voor

een beperkt aantal feiten (opnieuw in een lijst opgenomen door het parket) een sterk verkort

PV zou kunnen opgesteld worden. De idee ontstond dat beide systemen (APA/VPV) als

communicerende vaten zouden dienen te functioneren om de verhoogde werklast op te van-

gen. Daar waar APA meer werk meebracht in hoofde van de politie, diende het minder werk

dat de VPV-praktijk met zich meebracht dit te compenseren in het totale takenpakket van de

politie. Globaal gezien zou op het niveau van de strafrechtsbedeling normaal gezien dan ook

sprake moeten zijn van nog een grotere vermindering van de werklast

110

Uit ons onderzoek bleek dat de VPV’s de APA-werklast inderdaad wel enigszins compense-

ren, hoewel sommige respondenten beweren dat het niet steeds hoeft te gaan om een werkver-

lichting, wel om het eenvoudiger maken van het werk. In vele gevallen gaat het hier immers

over proces-verbalen die verband houden met feiten die gepleegd werden door een dader die

onbekend is (en wellicht wel zal blijven). Deze evaluatie ligt evenwel erg verschillend van

korps tot korps. Soms is men van mening dat er minder werk is door de VPV’s, soms brengt

het VPV-systeem zelfs meer werk met zich mee: ‘Er moet geregistreerd worden wat vroeger

niet geregistreerd werd’, zo wordt dan gezegd, alsof het zou gaan om een vorm van netwide-

ning. Bovendien moet het VPV-systeem ook gecontroleerd worden, om te voorkomen dat er

misbruik van gemaakt wordt. Het gevaar bestaat immers al te snel zaken met ‘onbekende da-

der’ via de VPV-praktijk af te voeren. Ook dit brengt werk met zich mee, zo wordt benadrukt.

Eerder legalistisch ingestelde respondenten waarschuwen in dit verband voor het gevaar de

invoering van een verdoken vorm van politiesepot via de VPV-praktijk. Andere parketmagi-

straten gaven ruiterlijk toe dat de controle op het opsporingsonderzoek in deze minder ernsti-

ge dossiers vaak eerder een formaliteit was dan een reële werklast. Overigens, zo beklemto-

nen sommige respondenten, bestaat er toch een lijst van types van feiten die in aanmerking

komen voor de VPV-praktijk, en deze werd toch opgesteld door het parket. Voor hen kan het

110

Voor het jaar 2001 blijkt dat 33% (of 13319) van het totaal aantal zaken op een bestudeerd parket als een

APA-dossier behandeld werd. In de andere richting blijkt echter dat er slechts 13,5% (of 6205) van de politie-

dossiers als APA’s opgestart worden en dat de resterende 86,5% voorwerp uitmaakt van een gewoon, klassiek

PV. In deze cijfers is nog geen rekening gehouden met de VPV’s (21768). Deze vorm van registratie komt vrij

vaak voor: in het totaal aantal zaken van het bestudeerde korps nemen de VPV’s in 2001 bijna één derde voor

hun rekening.

Algemeen besluit

171

dan ook niet gaan om de één of andere vorm van politiesepot (Ponsaers, 2001, p. 441-454;

Ponsaers, 2002, p. 649-666). Hierbij wordt tevens verwezen naar de praktijk in sommige par-

ketten, waar magistraten blijven eisen dat alle processen-verbaal meteen worden meegedeeld

aan het parket, precies om vroegtijdig te kunnen seponeren, en om werk uit handen te houden

van de politie of… om te voorkomen dat zijzelf tot het zogenaamd politiesepot zouden over-

gaan.

Anderzijds zien andere parketmagistraten, vooral dan in Vlaanderen, het grote voordeel van

de VPV-regeling en pleiten vurig om bepaalde feiten van de APA-lijsten over te hevelen naar

de VPV-lijsten, hoewel hierbij dient gezegd dat dit standpunt in Franstalige arrondissementen

zelden werd verwoord. In globale zin kan men immers zeggen dat VPV in Wallonië nauwe-

lijks wordt toegepast en er in dit landsgedeelte hieromtrent kritische vragen worden gesteld,

waarbij verschillende magistraten stellen dat VPV zou kunnen leiden tot een neerwaartse spi-

raal die leidt tot introductie van het politiesepot. Niettemin, er wordt in Vlaanderen een plei-

dooi gehouden om het systeem van communicerende vaten uitdrukkelijker nog te laten func-

tioneren in de richting van een werklastvermindering. In dit verband verdient het vermelding

dat in de meeste gerechtelijke arrondissementen twee soorten van feitlijsten bestaan:

(1) ofwel beschikt men over een lijst van APA-feiten en over een lijst van VPV-feiten, waar-

bij de traditionele werkwijze via kantschrift als restcategorie wordt beschouwd;

(2) ofwel beschikt men over een lijst van VPV-feiten en een lijst van traditioneel af te hande-

len feiten, waarbij de APA-praktijk dan weer als restcategorie dient te worden beschouwd.

In deze zin dient het systeem van communicerende vaten beschouwd te worden als een eerder

complex systeem van verschillende, onderling verbonden, be- en afhandelingspraktijken.

Wanneer gekeken wordt naar de afhandeling van APA-zaken op parketniveau, een pijnlijk

punt voor de politiediensten, blijkt, dat APA-zaken eigenlijk de minder belangrijke zaken zijn.

Minder belangrijk vanuit politioneel oogpunt en zeker vanuit het oogpunt van het parket. Wat

op de APA-lijst staat is per definitie geen prioriteit, zo stellen de parketten.

Het gros van de zaken gaat om (kleine, enkelvoudige) diefstallen waar het nadeel niet erg

hoog oploopt, vernielingen en beschadigingen, slagen en verwondingen of bezoekrecht. De

geringe ernst van deze zaken is er ook de oorzaak van dat er vaak weinig tot geen bijkomende

onderzoeksdaden dienen gesteld te worden. Verhoor van klager en/of slachtoffer, het opspo-

ren van de dader – indien nodig – en ook deze aan verhoor onderwerpen. Meer valt er vaak

niet te doen. Wanneer de dader onbekend is en blijft, rest er nog weinig anders dan het dossier

af te sluiten en door te sturen naar het parket. Het gevolg dat aan dergelijke zaken gegeven

wordt, valt gemakkelijk te raden. Uit onze dossierstudie op het parket bleek inderdaad dat

dergelijke zaken quasi zonder uitzondering geseponeerd worden.

Het aanpassen van de APA-lijst is vanuit dit oogpunt dan ook onvoldoende. Het is naar ons

gevoel essentieel een uitdrukkelijke keuze te maken hoe de drie be- en afhandelingsmodalitei-

VPV-lijst APA-lijst Rest =

traditionele

afhandeling

VPV-lijst Rest =

APA

afhandeling

Lijst

traditionele

afhandeling

Algemeen besluit

172

ten (VPV, APA en de traditionele wijze van werken) zich tot elkaar dienen te verhouden. Het

volstaat niet zich af te vragen of een aantal soorten van feiten niet dienen overgeheveld te

worden van APA naar VPV, en een aantal zaken van klassiek PV naar APA. Het is juist door-

heen het maken van een pertinente mix dat de instroom op het parket kan bepaald worden, de

seponeringspercentages in de hand kunnen gehouden worden, edm., maar ook welke werklast

men wil leggen op welk niveau om de gewenste kwaliteit van het geleverde werk te bekomen,

incluis verkeerszaken. Het is precies doorheen de samenstelling van een dergelijke pertinente

mix dat het mogelijk wordt terug greep te krijgen en sturing te geven aan de steeds groter

wordende volumes aan gerechtelijke dossiers.

2.5. Verkorting van de doorlooptijd

De APA-praktijk voorziet dat de politie een basistermijn van 3 (of 4) maanden krijgt, die

eventueel tweemaal (voor telkens een maand) zou kunnen verlengd worden, om een dossier

zelfstandig af te werken en over te maken aan het parket. Parketmagistraten, zo blijkt uit het

onderzoek, ervaren deze tijdslimiet als een verruiming van hun controlemogelijkheid op het

opsporingsonderzoek. In de traditionele politiële behandeling van een dossier werd een derge-

lijke tijdslimiet immers niet voorop gesteld, wat tussentijdse controle eerder bemoeilijkte.

Uit ons onderzoek is gebleken dat APA inderdaad een verkorting van de doorlooptijd van ge-

rechtelijke dossiers tot gevolg heeft gehad, alhoewel systematisch onderzoek naar dergelijke

doorlooptijden tot nu toe in België ontbreekt. Wanneer we echter in aanmerking nemen dat in

het verleden het oversturen van een dossier van politie naar parket in de dagelijkse praktijk al

snel een tiental dagen in beslag nam en dat dergelijke transfer heen-en-weer verschillende ke-

ren gebeurde in het kader van één en hetzelfde gerechtelijk dossier naar aanleiding van het

versturen van kantschriften enerzijds en navolgende processen-verbaal anderzijds, kan beslo-

ten worden dat de APA-praktijk wel degelijk een sneller werkproces met zich heeft gebracht.

APA brengt een minder bureaucratische be- en afhandeling van gerechtelijke dossiers met

zich mee. Kortom: de APA-praktijk brengt een onmiskenbare tijdswinst met zich mee op het

niveau van het gehele strafrechtsbedelingssysteem.

Op parketniveau hebben we dan ook kunnen vaststellen doorheen het onderzoek dat de APA-

regeling als unaniem positief ervaren wordt. De nieuwe praktijk laat inderdaad een snellere

doorlooptijd toe van de dossiers en laat tevens toe snellere beslissingen te nemen op volledige

dossiers. Politiemensen zien dit enigszins anders. Zij vinden dat de termijnen waarbinnen een

APA-dossier dient afgesloten te worden te kort zijn, zeker bij schaderegelingen, of wanneer

het gerechtelijk labo dient ingeschakeld te worden. Tevens benadrukken zij het tijdsverlies

door de noodzaak een goede interne controle op de behandeling van APA-dossiers te moeten

voorzien.

Zo wordt benadrukt dat bij APA een hele administratieve molen op gang komt: het dossier

moet opgestart worden (binnen de 3 weken na aangifte of vaststelling van het feit), dit wordt

gecontroleerd door het APA-bureel en indien nodig dringt men aan dit te doen, een aanvanke-

lijk PV dient opgemaakt te worden, elke onderzoeksdaad moet een schriftelijke neerslag krij-

gen in een navolgend PV, APA-kantschriften dienen verstuurd te worden (al dan niet binnen

de eigen politiezone), de termijnen worden gecontroleerd door het APA-bureel en men ver-

stuurt de nodige rappels, bij dubbele boeking maakt een dossiernummer soms voorwerp uit

van annulatie (ook dit wordt rondgestuurd). Ook worden de dossiers en APA-kantschriften in

de computer ingevoerd, op microfilm gezet en worden ze uitgeboekt bij vertrek naar parket.

Algemeen besluit

173

Op die manier hebben een aantal politie-inspecteurs het gevoel dat ze overstelpt worden met

regelgeving en procedures in het algemeen en voor APA in het bijzonder.

2.6. Tijd waarvoor en voor wie?

De ambitie bij de introductie van de APA-praktijk was om, dankzij de verminderde werklast

en de snellere doorlooptijden, tijd vrij te kunnen maken op parketniveau voor ‘belangrijkere

zaken’. De tijdswinst zou dan bijvoorbeeld kunnen aangewend worden voor het geven van in-

formatie en feedback naar de politiediensten toe, om de samenwerking tussen politie en parket

dus te optimaliseren, een reëel ‘partnership’ te kunnen uitbouwen. Op andere momenten werd

dan weer een pleidooi gehouden hierdoor tijd vrij te maken voor ‘zwaardere, ernstigere dos-

siers’. Uit ons onderzoek is echter gebleken dat de vrijgekomen tijd niet aantoonbaar geïnves-

teerd wordt in dergelijke ‘zware’ gerechtelijke dossiers, ook niet in een meer indringende be-

leidsvoering. Ook dienden we vast te stellen dat er nu niet méér prioriteiten gesteld worden

dan vóór de invoering van APA. De tijdswinst geeft blijkbaar ook geen aanleiding tot beleids-

vorming.

Uit het onderzoek ten aanzien van APA-verkeer komt naar voor dat de geboekte tijdswinst

niet noodzakelijk op het conto kan geschreven worden van de parketmagistratuur. Veel van de

tijdswinst ligt bij de behandeling van verkeerszaken binnen APA immers in overmakings- en

controleprocedures die in het verleden in feite niet door de parketmagistraat zélf werden

doorgevoerd, maar eerder door de administratieve diensten van het parket. In deze zin is het

niet zozeer de persoon van de magistraat die tijdswinst boekt, en heeft hij in feite ook niet

meer tijd voor belangrijkere dossiers. Bij de toepassing van APA voor correctionele zaken

echter komt de tijdswinst wel ten goede van de parketmagistraat, aangezien deze degene was

die vroeger de kantschriften uitschreef. In dat geval kan de tijdswinst dus wel aangewend

worden voor een eventueel meer intensieve behandeling van dossiers. In werkelijkheid zal

echter de tijdswinst waarschijnlijk hard nodig zijn voor de dagdagelijkse werkzaamheden,

vanwege de aanwezigheid van een grote gerechtelijke achterstand.

Niettemin zijn vele magistraten onder onze respondenten van oordeel dat APA het moet mo-

gelijk maken om snellere beslissingen te nemen. Vooral, zo benadrukken zij, is het vanuit

burgerrechtelijk oogpunt interessant om volledige dossiers sneller ter beschikking te hebben,

ten voordele van de slachtoffers. Niet zelden zijn het echter de verzekeringsmaatschappijen

die in feite schuilgaan achter deze partij. Overigens, zo benadrukken zij, moet niet enkel de

parketbeslissing een sneller beloop kennen, doch ook de dagvaarding en de zitting.

2.7. Effecten op de kwaliteit van het werk

Het belangrijkste effect van de invoering van de APA-regeling, zo beklemtonen sommige van

onze respondenten, zou evenwel op kwalitatief vlak liggen. De professionalisering van de po-

litie en de modernisering van het parket zouden inmiddels om een verandering in de relatie

tussen parket en politie vragen. Door de APA-praktijk zou er een groter vertrouwen in de po-

litie gesteld worden, waardoor ook de verantwoordelijkheid van de individuele politieambte-

naar zou stijgen. Deze laatste draagt immers een zwaardere verantwoordelijkheid over de dos-

siers en wordt hierdoor meer geresponsabiliseerd. Van APA werd dan ook verwacht dat het

een aanzet zou zijn tot een nieuwe relatie tussen politie en parket. Het parket zou minder ‘be-

tuttelend’ optreden. Kortom: het parket zou minder werk krijgen, de politie zou meer verant-

woordelijkheid en werktevredenheid krijgen, en de twee zouden meer en beter samenwerken.

Een win-win situatie voor beiden?

Algemeen besluit

174

Is dat zo? Gaat het hier niet louter om retorische argumenten?

Op de eerste plaats dient in dit verband benadrukt te worden dat andere actoren uit de straf-

rechtsbedeling dan politie en parket (zoals advocaten, rechters, bemiddelingsinstanties…)

weinig of geen kennis hebben omtrent de APA-regeling en er dan ook niet positief, noch ne-

gatief tegenover staan. Ook slachtoffers weten nauwelijks of niet of een zaak binnen de één of

andere regeling wordt afgehandeld. De impact van de APA-regeling kan dan ook beperkt

worden tot de relatie politie-parket.

Al met al wordt APA positief geëvalueerd door de politiediensten, ondanks de gesignaleerde

verhoging van de werklast. Zo zou de arbeidstevredenheid bij de politie stijgen. De politie-

functionaris die met strafbaar gesteld gedrag wordt geconfronteerd zou een grotere keuzemo-

gelijkheid hebben bij de behandeling van gerechtelijke dossiers, zoals het versturen van inter-

ne kantschriften naar andere zones, het naar eigen inzicht inschakelen van het labo van de

GDA, of het zich toespitsen op het bekomen van een schaderegeling ingeval van louter mate-

riële schade. Zonder dat het hier gaat om een vooropgesteld objectief kan vastgesteld worden

dat de polyvalentie van de politiefunctionaris (en in deze betekenis dan ook de de-

specialisatie) toeneemt, waardoor één van de kernpunten van de Community (Oriented) Poli-

cing-gedachte wordt gerealiseerd.

Maar is dat wel zo? Beschikt de politiefunctionaris over een breder keuzepalet? Het valt im-

mers op dat de APA-dossiers niet steeds binnen de vooropgestelde termijn afgewerkt raken.

Als er een verdachte is, gaat die zeer vaak ontkennen en… hiermee is dikwijls de kous af, met

bijna steeds een identiek gevolg op parketniveau. In het andere geval kan men nog pogen tot

een schadeloosstelling te komen. Schaderegeling blijkt immers moeilijk te bewerkstelligen.

Het slachtoffer laat na om een schadebestek door te geven, de dader weigert te betalen, de po-

litie dient verscheidene keren aan te dringen, de termijn voor het beëindigen van een APA

loopt verder. Naast de schaderegeling zijn er nog andere redenen waarom APA-dossiers re-

gelmatig niet binnen de vooropgestelde termijn afgewerkt raken: wanneer een verslag van het

labo van de gerechtelijke politie noodzakelijk is, laat dit vaak een hele tijd op zich wachten.

De uitvoering ervan gebeurt – op zijn zachtst gezegd – niet steeds onmiddellijk. Ook de uit-

voering van een APA-kantschrift laat soms lang op zich wachten: ofwel ligt die opdracht in

die andere zone ergens aan de kant, ofwel – want we moeten niet onmiddellijk het slechtste

denken – heeft men reeds verscheidene pogingen ondernomen de te verhoren persoon aan te

treffen, maar telkens tevergeefs.

Tevens is het van belang op te merken dat de APA-regeling ook een ‘winst’ zou betekenen

voor de politie door de vooropgestelde transparantie, feedback en samenwerking met het par-

ket. APA wordt als interessant ervaren doordat het dossier gevolgd kan worden, er meer ken-

nis is van het terrein als gevolg van de complete dossiers die vertrekken. Het werk wordt er

interessanter op, omdat men de dossiers zou kunnen opvolgen in plaats van de zaak feuilleton-

achtig ‘in stukjes’ te zien evolueren. Deze dossieropvolging geeft dan ook een positieve werk-

stimulans, zeggen sommigen. Hierdoor zou dan een ander kenmerk van Community

(Oriented) Policing, met name het realiseren van meer transparantie, van ‘accountability’,

worden gerealiseerd. De vraag stelt zich natuurlijk of deze kwalitatieve positieve elementen

opwegen tegen de door de politie negatief gepercipieerde kwantitatieve verschuiving van de

werklast?

Algemeen besluit

175

Overigens blijkt niet iedereen onverdeeld overtuigd van de kwalitatieve vooruitgang. Zo zijn

er onder onze respondenten die de APA-regeling ervaren als opgedrongen, eerder dan als tot

stand gekomen via reëel overleg. De inbreng van de politie in de realisatie van de APA-

praktijk beschouwen zij dan ook als eerder gebrekkig. Velen onder hen signaleren dat er wel

overleg plaatsvond rond de invoering van de APA-regeling, doch dat dit overleg wegdeem-

sterde na deze startfase en er weinig overleg overbleef rond opvolging, bijsturing en follow-

up. Het formeel contact nam af, terwijl er weliswaar vormen van informeel overleg bleven be-

staan.

Politiediensten hebben dan ook nogal eens de indruk dat het parket eerder een verticaal beleid

voert, gebaseerd op circulaires en directieven, terwijl het horizontaal overleg in ‘partnership’

weinig kansen krijgt. Verschillende van onze respondenten stelden daarenboven dat parket-

magistraten wel al eens de formele directieven informeel durven tegen te spreken, waardoor in

de feiten zich een dubbel discours ontwikkelt. Hierbij benadrukken de politiële respondenten

dat zij ‘weten’ dat het parket nooit zal herhalen wat informeel werd gezegd, mocht een zaak

slecht uitdraaien, waardoor politiemensen achterdochtig blijven ten aanzien van de houding

van de parketmagistratuur.

Ook blijken er politierespondenten te zijn die de APA-regeling als eerder bureaucratisch er-

varen. Ondanks het feit dat weliswaar de APA-officier een duidelijker zicht heeft op de af-

handeling van de dossiers, geldt dit zeker niet in dezelfde mate voor de verbalisant, zo stellen

zij. Voor hem blijft de ervaring zoals voorheen: eens een dossier verstuurd krijgt hij nauwe-

lijks enige feedback. Natuurlijk kan men zich hierbij de vraag stellen of deze kritiek niet veel-

eer betrekking heeft op de interne korpscommunicatie dan op de communicatie tussen parket

en politie.

Er zijn ook respondenten op parketniveau die de mening zijn toegedaan dat de APA-regeling

niet volledig de gemaakte beloften inlost, omdat zij later dan voorheen over een dossier be-

schikken, waardoor zij geen of slechts onvolledige antwoorden kunnen verschaffen op vragen

die afkomstig zijn van slachtoffers (of hun verzekeringsmaatschappijen). Ook wordt voorzich-

tig in herinnering gebracht dat het opstellen van een proces-verbaal ook een andere functie

kan hebben. Een PV wordt door sommigen gezien als een middel om als het ware ‘de toe-

komst af te dekken’. In veel gevallen is het niet van belang over een PV te beschikken op het

moment dat het feit zich heeft voorgedaan, doch op geen enkel ogenblik weet men bij voor-

baat of het probleem in de toekomst niet zal escaleren of zich zal herhalen. Het is in dergelij-

ke gevallen nuttig, zo vindt men, over een geschreven document te beschikken waarop kan te-

ruggevallen worden om het onderzoek opnieuw te activeren of te heroriënteren. Een PV biedt

met andere woorden een verzekering, een garantie tegen eventuele onvoorzienbare ontwikke-

lingen in de toekomst. Vanuit dergelijke redenering wordt door sommige respondenten volge-

houden dat het nodig is van alle probleemsituaties die ter kennis komen van politie en parket

over een geschreven neerslag te beschikken. ‘Eens een PV gemaakt kan er ons niets meer

overkomen’, zo lijkt te worden geredeneerd. Het blijft natuurlijk de vraag of een dergelijke

houding, gegeven de huidige tendens tot verhoging van de te registreren criminaliteit, nog te

verdedigen valt en of hiervoor APA, of meer nog VPV, geen valabel alternatief biedt.

2.8. Diversiteit: zwakte of sterkte?

De APA-regeling varieert fel van gerechtelijk arrondissement tot gerechtelijk arrondissement.

Dit brengt een aantal specifieke problemen met zich mee. Vooral wanneer een politiekorps

een kantschrift overmaakt naar een ander korps blijkt de verwarring toe te slaan. Het politie-

Algemeen besluit

176

korps dat de vraag ontvang kent immers niet altijd de spelregels die gelden bij het korps van

herkomst. Overigens is niet steeds duidelijk welk korps in feite als dossierbeheerder dient op

te treden. In de meeste gevallen is dat het korps van de plaats waar het misdrijf gepleegd

werd, doch ook hierop bestaan afwijkingen. De meeste respondenten van politiezijde zijn dan

ook de overtuiging toegedaan dat uniformisering nodig is omwille van de noodzakelijke sa-

menwerking met andere politiediensten.

Binnen een Community (Oriented) Policing visie, waar gebiedsgebonden politiezorg en

maatwerk

111

centrale kerngedachten zijn en dus nadruk gelegd wordt op de lokale context van

de problematiek, bestaan er nochtans nogal wat redenen om in termen van diversiteit te blij-

ven denken. Politierespondenten zijn evenwel de mening toegedaan dat lokale prioriteiten niet

hoeven in te boeten aan betekeniskracht met de introductie van een grotere uniformisering.

Het is volgens hen perfect denkbaar een uniforme APA-procedure uit te werken, maar niet ten

aanzien van de feiten die per arrondissement in APA behandeld dienen te worden, daarbij re-

kening houdend met de verschillen tussen Vlaanderen en Wallonië. Het gevaar bestaat im-

mers dat met het creëren van een wettelijk kader een te omvattend en log systeem zou opge-

bouwd worden, waardoor APA meer geschaad zou zijn dan geholpen.

In het kader van de ontwikkeling van Community (Oriented) Policing dient ook de belang-

wekkende trend gesignaleerd in sommige parketten, waar zonemagistraten worden aangesteld,

die goed vertrouwd zijn met de problemen die zich stellen in het gebied waarvoor zij verant-

woordelijkheid dragen. Diversifiëring naargelang gebiedsgebonden problemen wordt hierdoor

in de hand gewerkt. Ook het gegeven voorbeeld van de dispatchmagistraat (of waarom niet de

dispatchpolitieagent?) zou de huidige kloof tussen beide werelden wellicht enigszins kunnen

overbruggen. Het invoeren van een schakel tussen politie en parket, die enerzijds het beleid

van het parket communiceert naar de politie en anderzijds zorg draagt voor de correcte uitvoe-

ring van dat beleid, zou de samenwerking – en wellicht als gevolg daarvan ook de efficiëntie

– zeker ten goede komen.

Parketmagistraten hebben, zo blijkt uit het onderzoek, over dit uniformiseringsvraagstuk wis-

selende en soms tegenstrijdige opvattingen. Doch na grondige herlectuur van de verschillende

standpunten kunnen we vaststellen dat de meerderheid fervente tegenstander is van een te fel

doorgevoerde uniformisering, en dat er slechts een minderheidheid is, te situeren binnen de

hogere magistratuur, die vurig pleit voor een doorgedreven uniformisering van de APA-

regeling. Sommigen zijn de mening toegedaan dat uniformisering een zaak is voor het college

van Procureurs-Generaal, anderen koesteren dan weer de overtuiging dat het aan de minister

van Justitie is deze aangelegenheid ter harte te nemen.

Het is onze overtuiging dat de huidige situatie van diversiteit wellicht onvermijdelijk is. Het

onderzoek heeft immers uitgewezen dat er een grote verscheidenheid aan opvattingen en opi-

nies bestaat in de schoot van de diverse parketten en politiediensten, en dat APA daar juist op

een positieve wijze functioneert waar de actoren er gunstig tegenover staan. Het lijkt ons dan

ook niet aangewezen de regeling te uniformiseren, waardoor mogelijks een nivellering naar

beneden zou ontstaan. Een wetgevende regeling zou daarenboven als effect kunnen hebben

111

Hiermee wordt verwezen naar de notie ‘taylormade policing’, die in de angelsaksische literatuur naar Com-

munity (Oriented) Policing sterk wordt voorgestaan. Dit doelt op de gedachte dat gemeenschapsgerichte politie-

zorg van ‘onderaf’ in de politieorganisatie wordt gestuurd, zodat maatwerk kan worden geleverd voor de pro-

blemen en behoeften in de lokale situatie. Zie in dit verband: BRODEUR, J.-P., Tailor-made Policing, A Con-

ceptual Investigation. In: J.-P. Brodeur (Ed), (1998), How to Recognize Good Policing? SAGE Publications, p.

44-48.

Algemeen besluit

177

dat de beweging, de dynamiek, die in het gerechtelijk apparaat werd geïntroduceerd (via de

APA- en VPV-regelingen) zou leiden tot een nieuw immobilisme. Dat neemt evenwel niet

weg dat een welbegrepen uniformiserende procedureregeling hogergenoemde praktische be-

zwaren zou kunnen wegwerken.

2.9. De niet-communiceerbaarheid van het parketbeleid

Politierespondenten stellen dat het ‘parket in feite geen beleid voert’, tenminste dat er niets

schriftelijk voorhanden is waaruit dit beleid zou blijken. Zij zijn over het algemeen de mening

toegedaan dat het parket het gevoerde (sepot)beleid veel uitdrukkelijker kenbaar zou moeten

maken aan de politiekorpsen. ‘Het sepotbeleid is blijkbaar nog altijd een taboe’, zo wordt

door hen gezegd. Zij pleiten dan ook voor een betere afstemming van het opsporingsbeleid op

het vervolgingsbeleid. Politiemensen achten het noodzakelijk een inschatting te kunnen ma-

ken van datgene dat ‘vervolgingswaardig’ is.

Hoewel de meeste parketrespondenten dit standpunt kunnen bijtreden, blijven er toch een aan-

tal van mening dat een afstemming van opsporing en vervolging geen evidente zaak is en dat

het parket de input moet kunnen blijven bepalen in de verdere rechtsgang, en niet de politie.

Zij zijn blijkbaar de mening toegedaan dat een uitdrukkelijker afstemming met zich zou bren-

gen dat de politie zou trachten te anticiperen op beslissingen die hen in feite niet toekomen.

Voor de meeste magistraten dient APA dan ook gezien te worden als een eerder technische

modaliteit, zonder dat er uitdrukkelijke beleidsconsequenties door hen aan verbonden worden.

Niettemin leeft blijkbaar het besef bij de politie dat een hoog percentage van de APA-dossiers

zonder gevolg geklasseerd wordt op het parket. De daaruit voortvloeiende bedenking is dan

dat de politie veel overbodig werk levert. Geseponeerd wordt er inderdaad. Uit de analyse van

het beschikbare cijfermateriaal blijkt immers dat een zeer groot aantal dossiers tot een sepot

leidt. Opvallend is dat haast elke parketbeslissing wordt genomen op de dag van binnenkomst

van het dossier! De doorlooptijd van de dossiers op parketniveau lijkt afgenomen met de in-

troductie van APA, maar toch blijft de vraag of die tijd in werkelijkheid wel ingekort is. Vóór

de invoering van APA zou het parket wellicht niet op het aanvankelijk PV van de politie ge-

reageerd hebben. Het blijft dus onduidelijk of APA nu echt een snellere en meer efficiënte

werkwijze is, gelet op het hoog aantal sepots dat we vaststelden.

Uit een korte vergelijkende studie doorheen de tijd te Gent kunnen we besluiten dat de invoe-

ring van de APA-regeling geen ingrijpende wijziging lijkt te hebben meegebracht in het af-

handelingsbeleid van het parket, in termen van meer of minder seponeringen. Indien we een

vergelijking doorvoeren tussen de huidige APA-praktijk en de huidige traditionele afhande-

ling van PV’s (voor 2001) valt onmiddellijk een groot verschil op in seponeringsaandeel

(resp. 82% versus 64%) en in vonnissen (resp. 1% versus 5%). Behoudens de uitzondering

van familiale delicten zijn klaarblijkelijk APA-zaken voor het parket van minder gewicht (en

dus ook minder prioritair) dan de feiten die het voorwerp uitmaken van een gewoon PV. Dit is

in de eerste plaats het gevolg van een groot aantal onbekende daders, maar vooral van het ‘fu-

tiele’ gehalte van de zaken die binnen de APA-regeling afgehandeld worden. Een aanpassing

van de APA-lijst, met een groter aandeel voor de VPV’s, lijkt zich dan ook op te dringen. Het

is tevens opvallend hoe weinig men gebruikt maakt van de voor handen zijnde alternatieven,

zoals daar zijn strafbemiddeling en minnelijke schikking. En het – ongelofelijk kleine – aantal

vonnissen is al helemaal ontluisterend…

Algemeen besluit

178

Gevolg is dan ook dat in bepaalde zaken – vooral met een onbekende dader en waarin geen

verdere onderzoeksdaden kunnen gesteld worden – de politie in plaats van een APA-dossier

opnieuw een klassiek PV opmaakt. De achterliggende gedachte is dat een parketmagistraat

met dergelijke zaak toch weinig kan aanvangen: seponering is hoe dan ook het logische ge-

volg. Elke minuut die men er langer aan spendeert, is hoogstwaarschijnlijk toch tevergeefs.

Op deze manier schiet APA natuurlijk zijn doel voorbij.

Niet enkel ten aanzien van de politie, maar ook naar de bevolking toe, zo vinden politiemen-

sen, blijft het gevoerde parketbeleid weinig transparant. De politie vindt meestal dat de bevol-

king eigenlijk moet weten wat er met haar klachten gebeurt. Hoewel APA dat makkelijker

maakt, is het zeker geen garantie dat dit gebeurt. Daarenboven is er een minderheid van poli-

tiële respondenten die meent dat deze aangelegenheid niet behoort tot hun competentiedomein

en er dan ook geen uitspraken over doet. Ook een deel van de respondenten op parketniveau

zijn van mening dat de burger recht heeft op duidelijkheid omtrent het lot van zijn/haar zaak,

doch zij zijn de mening toegedaan dat dit via de politie dient te gebeuren en dus niet recht-

streeks door het parket. Maar, indien politiemensen nu precies benadrukken dat dit beleid

voor henzelf niet duidelijk is, kan moeilijk verwacht worden dat de politie de gevraagde dui-

delijkheid kan verschaffen aan de bevolking. Overigens is het opmerkelijk dat een deel van de

magistratuur zich over dit vraagstuk eigenlijk niet uitspreekt, of aangeeft dat dit domein tot

het strikte domein behoort van het vervolgingsmonopolie waarover het parket de exclusieve

bevoegdheid heeft.

De grote meerderheid van politierespondenten beklaagt zich eveneens uitdrukkelijk over het

feit dat zij geen feedback krijgen omtrent het gegeven gevolg aan de aan het parket overge-

maakte APA-dossiers. Kortom: de politie weet niet alleen niet welk gevolg het parket aan een

zaak zal geven, maar ook niet welk gevolg het eraan heeft gegeven. De meeste parketmagi-

straten vinden dat het geven van feedback inderdaad een noodzaak is, hoewel sommigen nog

steeds zeggen dat ‘politie hier geen recht op heeft’. Sommige parketten ondernemen inder-

daad pogingen om hieraan te verhelpen, bijvoorbeeld door een parketmagistraat regelmatig op

bezoek te laten gaan bij de politie. Politierespondenten signaleren in dit geval dat zij dergelij-

ke inspanningen bijzonder appreciëren.

Het gebrek aan feedback en transparantie vanuit het parket leidt vaak tot een gevoel van non-

waardering bij de politiediensten. Door het beleid geheim te houden, lijkt het alsof het parket

iets te verbergen heeft, en de politiediensten niet serieus neemt.

Wat vaak op politieniveau niet duidelijk is, is dat ook het parket zich binnen een beperkt

stramien dient te gedragen. Politie is kennelijk minder goed vertrouwd met de marges en

weerstanden waarmee het parket af te rekenen heeft. Ook zij zijn beperkt door personeelsge-

brek en overbelasting van de hogere niveaus in de strafrechtsbedeling (de rechtbank, de straf-

bemiddelingsdiensten, …). Deze geledingen kennen dezelfde problemen als de andere acto-

ren. Wanneer men als parket de politie dit soort zaken zou duidelijk maken, zou men elkaars

positie wellicht beter kunnen begrijpen. Het gebrek aan contact tussen beide werelden, alhoe-

wel de laatste jaren al sterk verbeterd, leidt vaak tot interpretatieverschillen en wederzijdse

verwijten. Het parket is de aangewezen instantie om de drempel naar haarzelf toe te vermin-

deren; vaak hebben politiediensten nogal schroom om vragen te stellen aan de parketten, ter-

wijl het contact tussen deze twee belangrijke actoren in het strafrechtssysteem toch als basis

zou moeten dienen voor het te voeren beleid. Regelmatige contactname door het parket met

de mensen aan de basis levert een zeer positieve bijdrage aan de sfeer, het wederzijds begrip

en de samenwerking.

Algemeen besluit

179

Het geven van duidelijkheid over het beleid door het parket, en uitleg geven aan politiedien-

sten over de keuzes waar ook het parket voor komt te staan zou waarschijnlijk resulteren in

meer wederzijds begrip. Bovendien zou meer transparantie ten aanzien van het vervolgingsbe-

leid – of misschien nog meer het sepotbeleid – kunnen leiden tot een afstemming van het op-

sporingsbeleid op het vervolgingsbeleid, waardoor men een doeltreffender en efficiënter sys-

teem zou kunnen ontwikkelen.

2.10. Het politiesepot aan de orde gesteld

Hiermee komen we haast onvermijdelijk terug op het vraagstuk van de opportuniteit van de

invoering van het politiesepot. Bij de politierespondenten blijkt de wil aanwezig om te be-

schikken over een ruimere beslissingsbevoegdheid, doch men hecht geen geloof aan de haal-

baarheid van de invoering ervan. Niettegenstaande dat dient vastgesteld dat er toch een aantal

parketmagistraten het standpunt innamen dat het politiesepot op zich geen slechte zaak zou

zijn, doch dat dit enkel zou kunnen mits duidelijke controle vanwege de parketten. Wanneer

men een korte blik werpt op de toekomst, verwijzen een aantal van de parketrespondenten

naar het Nederlandse systeem, waar het politiesepot een formele erkenning gekregen heeft.

Het is onze overtuiging dat er zeker zaken zijn waarbij de politie aanvoelt dat verder onder-

zoek tot niets meer zal leiden. Wanneer de politie in de mogelijkheid verkeert dit soort zaken

te signaleren en af te handelen, zou dit waarschijnlijk een aanzienlijke tijdswinst opleveren.

Wanneer dit soort zaken in een verkorte registratie zouden terechtkomen, is er altijd een spoor

terug te vinden voor bijvoorbeeld burgerlijke zaken. Dit sepot zou evenwel onder strenge con-

trole van het parket uitgevoerd dienen te worden, bijvoorbeeld aan de hand van een sepot-lijst,

wat eigenlijk momenteel al gebeurt met de VPV-lijsten. Ook deze zaken blijven immers op

politieniveau hangen, en worden slechts in de vorm van listings doorgegeven naar het parket.

Een betere communicatie over die lijst zou ook al heel wat problemen kunnen verminderen.

Nu lost men binnen sommige politiezones de tekortkomingen van die lijsten op door gewoon

een aantal APA-zaken als VPV te behandelen, en zolang er geen tegenbericht komt vanuit het

parket, blijft men dit doen. Vaak blijft dit tegenbericht dan ook uit, wat enkel bevestigt dat de

lijst aan aanpassing toe is.

3. Enkele bedenkingen over de relatie politie-parket

Oorspronkelijk waren de relaties tussen politie en parket niet het belangrijkste studieobject

van dit onderzoek dat zich interesseerde in een specifiek dispositief, APA. Vrij snel is echter

gebleken dat APA (net als een aantal andere) een indicator is van de relationele belangen tus-

sen twee sleutelactoren van het strafrecht. Het is daarom dat we hier terugkomen op enkele

sleutelelementen met betrekking tot de interactie tussen parketmagistraten en politiemensen.

3.1. Communicatiemoeilijkheden: dysfunctie of machtsstrategie en culturele kloof?

Het zijn vooral (maar niet steeds) politiefunctionarissen die klagen over terugkerende com-

municatieproblemen tussen de politie en het parket. Deze schijnen inderdaad – en dat is op

zich al een aanwijzing – niet zo belangrijk voor de magistraten. Problemen van vaagheid of

contradictorische elementen in de richtlijnen van het parket, de noodzaak zich te wenden tot

afgeleide middelen of informele procedures om noodzakelijke informatie te verkrijgen, de

afwezigheid van (de kennis van) prioriteiten van het strafrechtelijk beleid in het arrondisse-

Algemeen besluit

180

ment of het ontbreken van feedback over dossiers die overgemaakt werden aan het parket…:

het zijn enkele van de aangegeven problemen.

Deze communicatiekloof kan op twee manieren uitgelegd worden: enerzijds bestaat de moge-

lijkheid dat het niet zozeer gaat om een dysfunctie maar wel om een machtsstrategie van de

leiding van het parket. Deze laatste kan er belang bij hebben om een bepaalde ‘flou’ te behou-

den en zo ‘onzekerheidszones’ te creëren voor de politiefunctionarissen. Dit wordt impliciet

bevestigd door verschillende politiemensen. Deze zeggen dat ze een vermeerdering van ver-

antwoordelijkheden ervaren en dat ze zichzelf kwetsbaar achten gezien er een onzekerheids-

marge op hun schouders rust – deze kan zich tegen hen keren in geval van fouten. Aan de an-

dere kant vertaalt deze communicatiekloof de nabijheid van een institutionele cultuur die sec-

torieel, verticaal, gesloten en lineair is en die lange tijd de wereld van justitie en strafrecht ge-

domineerd heeft. De logica van een ‘opgelegd recht’ – die de unidimensionele rede van de

apparaten en instituties volgt, eerder dan deze van de ‘monde vécu’ (Habermas) en de interin-

stitutionele interacties – is niet de logica van communicatie, discussie of onderhandeling. Dit

maakt de erkenning van de, institutioneel gezien, zwakkere actoren door hun hiërarchische

meerdere nog moeilijker. Deze logica van hiërarchische geslotenheid – die meer herkend

wordt in grotere structuren (grote parketten) – blijft duidelijk aanwezig in het discours van

bepaalde magistraten en politiemensen die wederzijds uitwisselen van informatie of feedback

niet noodzakelijk achten; zij zien deze vraag soms als een onaanvaardbare poging tot controle

van de meerdere door een ondergeschikte, of als een verdeling van bevoegdheden die weinig

opportuun is. Op dit vlak geeft de vraag tot communicatie van politiemensen – die ook een

vraag tot (sociale en culturele) erkenning lijkt – uiting aan de manier waarop het gerechtelijk

optreden door velen opgevat wordt in de hedendaagse samenleving. Deze opvatting is hori-

zontaal en interactief, open en participatief en is voorstander van een ontsluiting van institu-

tionele grenzen en kiest voor een cultuur van dialoog. Men zou kunnen denken dat het op-

staan van een nieuwe generatie magistraten – die minder getekend zijn door de logica van de

bureaucratie en meer open staan voor de logica van netwerken – en het bestaan van stages

voor magistraten in een politiekorps, op progressieve wijze de ‘gerechtelijke burcht’ zouden

openbreken. Op dit vlak heeft de introductie van APA het gegeven, dat die ene gekende hypo-

these lijkt te bevestigen, bijna niet veranderd: een nieuw dispositief is zelden een antwoord op

een probleem waarvan de wortels cultureel zijn. Dikwijls heeft dit alleen maar als gevolg dat

het probleem elders wordt meegenomen en daar gereproduceerd. Men kan hier de formele

overlegmomenten verveelvoudigen, ze zullen niet veel kans op succes hebben als de informe-

le communicatie slecht is. De verandering van de banden tussen politie en parket verlopen

sindsdien zonder twijfel meer op cultureel vlak, via de samenstelling van de plaatselijke acto-

ren en de communicatie tussen hen, dan via de verandering van institutionele dispositieven.

3.2. De interacties tussen politie en parket in het opbouwen van het strafrechtelijk beleid

De interacties tussen politie en parket zijn geformaliseerd doorheen officiële teksten (directie-

ven, circulaires) opgelegd van bovenaf, met de bedoeling toegepast te worden op lagere ni-

veaus van het systeem. Deze ‘piramidale’ logica wordt regelmatig opgeroepen om het institu-

tioneel functioneren van de strafrechtsketen aan te tonen. Dit beeld wordt echter frequent met

de voeten getreden in de praktijk waar de concrete interactie tussen actoren van verschillende

niveaus de complexere samenwerkingsverbanden binnen een penaal netwerk benadrukken.

Drie karateristieke elementen kunnen hier aangehaald worden:

1) Eerst en vooral is het gewicht van de formele teksten vaak minder centraal en doorslagge-

vend dan de auteurs ervan denken. Deze formele teksten zijn soms niet gekend door de se-

Algemeen besluit

181

cundaire bestemmelingen ervan (zij die het dienen uit te voeren). Soms worden deze minder

beschouwd als een richtlijn dan als een bron die in rekening dient genomen te worden tussen

andere elementen (organisationele aspecten, concrete relaties, strategisch eigenbelang, etc.)

van het werk.

2) De relativering van wettelijke teksten gaat samen met een relatie diskwalificatie van alge-

mene en abstracte normen die van bovenaf opgelegd worden. Tegenwoordig is de legitimiteit

van deze regels niet meer vanzelfsprekend verzekerd. Parketmagistraten wantrouwen circulai-

res die uitgaan van het college van procureurs-generaal omdat deze ‘te ver van het werkveld’

staan en de politiemensen gebruiken soms hetzelfde argument ten overstaan van parketleden.

Een ‘legitimiteit van de nabijheid’ neigt naar het bevoordelen van normen die ontstaan daar

waar ze dienen toegepast te worden, in naam van een optimale aanpassing aan de realiteit van

het concreet werkveld. Dit mondt soms uit in paradoxen, zoals de diversiteit in meningen met

betrekking tot een al dan niet uniforme inhoud van APA aantoont: als alle actoren het eens

zouden zijn over een geharmoniseerd systeem, dan zijn er toch een vrij groot aantal (vooral

parketmagistraten) die stellen dat dit dispositief dient aangepast te worden aan hun gerechte-

lijk arrondissement en dat dit systeem niet van elders mag overgebracht of opgelegd worden.

Uniformiteit, ja, maar elk op zijn manier…

3) Tenslotte houdt de formele logica van het gerechtelijk systeem niet steeds rekening met de

verschijning van administratieve autoriteiten op het vlak van de binnenlandse veiligheid. De

verticale structuur van de bepalingen, eigen aan de hiërarchische en lineaire logica van de

strafrechtelijke ‘piramide’, is hier omgegooid door een meer horizontaal spel van ‘transsyste-

mische’ interacties – dit gaat gepaard met de discussie over de belangen van de veiligheid op

het lokale niveau van de nieuwe actoren die hierbij uitgenodigd zijn. De politie kan hier het

gevoel hebben gevangen te zitten tussen twee vuren – men moet namelijk afwegingen maken

tussen centraal gestelde prioriteiten van strafrechtelijk beleid enerzijds en een administratieve

benadering van veiligheid op het lokale niveau anderzijds. Deze manier van interactie be-

moeilijkt in het bijzonder de rol van de politie-inspecteur op het terrein; sommigen benadruk-

ken bijvoorbeeld dat de ontwikkeling van APA (als functionele prioriteit van het strafrechte-

lijk beleid) tegenstrijdig is met de eisen van een nabije politie (lokale behandeling van veilig-

heid).

3.3. Autonomie en verantwoordelijkheid: ‘je t’aime, moi non plus’…

Binnen het onderwerp van de verbanden tussen politie en parket, gaat de kwestie van de auto-

nomie samen met die van de responsabilisering. Meer autonomie betekent meer verantwoor-

delijkheden, waarvoor echter niet iedereen vragende partij is. De logica van het ‘terugdringen

van risico’s’ kan er toe leiden dat sommigen ‘paraplu’s’ zoeken: bepaalde politiemensen ver-

tellen dat het parket formele teksten oplegt om zich in te dekken, om deze vervolgens telefo-

nisch te relativeren en een inhoud te geven die in de praktijk niet haalbaar is; politiebeambten

wensen meer klaarheid of drukken de bezorgdheid uit een positie van duidelijke onderge-

schiktheid in te nemen om te vermijden dat men verantwoordelijk gesteld wordt voor zaken

die eerst onschadelijk lijken maar die uiteindelijk slecht aflopen. Dit roept twee vragen op:

hebben de politieverantwoordelijken niet de neiging de voordelen van responsabilisering die

APA met zich meebrengt, te overschatten? Het basiskader schijnt minder vragende partij op

dit vlak. Bovendien, toont deze cultuur van responsabilisering (gelinkt aan het hedendaagse

managementdiscours) in samenhang met de opkomst van het paradigma van het terugdringen

van de risico’s, geen pervers effect – te weten een tendens van deresponsabilisering in hoofde

van verschillende actoren?

Algemeen besluit

182

3.4. Naar een cultuur van onderhandeling in het hart van het strafrecht?

Een cultuur van onderhandelen maakt geleidelijk zijn intrede in de strafrechtelijke wereld, ge-

tuige daarvan de vermenigvuldiging van overlegmomenten tussen actoren van verschillende

instituties. Dit vertaalt de noodzaak – zowel voor motieven van legitimiteit en doeltreffend-

heid – om te onderhandelen over nieuwe dispositieven met hun secundaire bestemmelingen

als men wenst dat deze hun effectiviteit bewijzen. Zo weten we dat – omdat hij dit element

niet in rekening heeft genomen – de minister van Justitie zijn pogingen om de onmiddellijke

verschijning unilateraal op te leggen op een mislukking zag uitlopen, omdat hij dit wilde op-

dringen aan magistraten die er helemaal geen voorstander van waren. APA leert ons dezelfde

les: meerdere magistraten hebben benadrukt dat de reden waarom APA volgens hen goed

werkte, was dat het uitgebreid onderhandeld werd met de politie en niet enkel gekopieerd of

geïmporteerd werd en opgelegd werd zonder overleg. De gesprekken met de politiemensen

bevestigen dit feit: een groot aantal stelt dat ze vragende partij zijn voor onderhandelingen

met betrekking tot de uitwerking van een dispositief dat vatbaar is voor aanpassingen aan de

realiteit van hun werk.

De cultuur van het opleggen van normen heeft zonder twijfel zijn tijd gehad, zelfs op het

strafrechtelijk veld dat nochtans een bastion is van opgelegd recht. De politie-inspecteurs zijn

niet langer ‘blinde machines’ die tevreden zijn met het zonder discussie uitvoeren van richtlij-

nen of circulaires, wanneer deze niet pertinent zijn. De norm die men wenst op te leggen,

moet de dag van vandaag zinvol lijken voor deze die met de uitvoering ervan zullen belast

worden. Wanneer dit niet zo is, zullen deze laatste het niet nalaten strategieën uit te denken

om de norm niet na te leven. De onderhandeling over een norm is zonder twijfel de voorwaar-

de geworden voor de effectiviteit (en dus voor de mogelijke doeltreffendheid) ervan.

Bij wijze van afsluiter zullen we nog drie meer algemene zaken dat het onderzoek in de verf

gezet heeft, aanduiden. Het eerste is dat de intrede van APA onlosmakelijk verbonden is met

de ontwikkeling van het Vereenvoudigd Proces-Verbaal – hetgeen volgens sommigen gelijkt

op een politiesepot onder gerechtelijk controle. Hoe ver zou men kunnen gaan met het organi-

seren van dergelijke afleidingsmechanismen in het strafrecht en wat zouden de voordelen

kunnen zijn van het depenaliseren van bepaalde geschillen die de facto nooit behandeld wor-

den door het strafrechtssysteem?

Het tweede punt betreft de bestaande culturele verschillen. De respondenten hebben regelma-

tig naar voren geschoven dat er een kloof is in de manier van benaderen van APA tussen het

Nederlandstalige deel en het Franstalige deel van het land. Dit argument in het bijzonder werd

gebruikt om de problemen bij het harmoniseren van de verschillende systemen te benadruk-

ken. Het onderzoek laat echter toe dit soort van kloof sterk te relativeren door aan te tonen dat

er andere, misschien wel pertinentere verschillen bestaan – deze overstijgen het niveau van de

culturele verschillen. Aldus kunnen we wijzen op het bestaan van de discrepanties tussen de

meningen van politie en parket, kleine parketten tegenover grote parketten, pragmatici (vaak

actoren aan de basis van het systeem) en principiëlen (vaak zij die zich verder in de straf-

rechtsketen bevinden). Deze discrepanties – die zich ontmoeten doorheen de verschillende be-

langen – vloeien voort uit een spel van allianties en opposities dat men moeilijk kan terug-

brengen tot het cliché van een tegenstelling tussen ‘Nederlandstalige pragmatici die de princi-

pes aan de kant schuiven’ en ‘de Franssprekende idealisten die de realiteit van het terrein ont-

kennen’.

Algemeen besluit

183

Het derde punt raakt het belang van justitie in het algemeen. De problemen die APA naar vo-

ren schuift zijn reëel. Zij zijn eveneens aanwezig in het burgerlijk recht (lees: niet-

strafrechtelijk). We denken aan het probleem van de traagheid en de overlast, de communica-

tie, overleg en transparantie, waarvan de gevolgen uitzonderlijk zwaar kunnen zijn voor de

burger die in aanraking komt met het gerechtelijk apparaat. Het zou niet zo moeten zijn dat

het onderzoek voorstander is van een ‘centraal plaatsen van het strafrecht’ dat deel uitmaakt

van het doen afleiden van deze belangen – die misschien minder spectaculair en minder medi-

atiek zijn, maar evenzeer cruciaal. Wanneer een onderzoeksprogramma over het functioneren

van het burgerlijk recht?

Beleidsaanbevelingen

184

BELEIDSAANBEVELINGEN

Een rode draad doorheen dit onderzoek was de kloof tussen het discours rond APA zoals het

bij de invoering ervan gevoerd werd en de huidige realiteit. De achterliggende filosofie van

APA dient zeker en vast positief genoemd te worden – de werkdruk op het parket verminde-

ren door de politie meer autonomie toe te kennen, zodat de politieman in de straat gerespon-

sabiliseerd wordt en zijn werk gevaloriseerd; dit zou de parketten dan de mogelijkheid geven

om meer beleidsgericht te werken en een nauwer samenwerkingsverband met de politie aan te

gaan. De politie ervaart de APA-onderzoeken echter als weinig valoriserend. De samenwer-

king met het parket is niet op een andere leest geschoeid dan voorheen. Op de parketten stelt

men wel enige tijdswinst te ervaren, maar in de onmogelijkheid te verkeren deze aan te wen-

den voor beleidsvorming en het aanhalen van de relaties met de politie. Dit als gevolg van de

nog steeds hoge werklast op de parketten. Vandaar dat ook de controle op de politie – noch-

tans een wettelijke verplichting – vaak eerder in theorie dan in de praktijk uitgevoerd wordt.

Een werkelijke controle op de politie, zoals deze momenteel voorzien is in het kader van het

opsporingsonderzoek, ligt dan ook niet langer binnen de praktische mogelijkheden. Daarom

moet de controle in een andere vorm gegoten worden, die meer aangepast is aan de huidige

beperkte infrastructuur.

Om dit waar te maken zou in de eerste plaats kunnen gedacht worden aan het verder doorvoe-

ren van het APA-systeem. De fundamenten zijn er. De politie voert in de meeste gevallen een

strikte zelfregulering uit in het kader van de APA-opvolging, een zelfregulering die op par-

ketniveau, in een finale fase, nogmaals gecontroleerd kan worden. Een voordeel van deze

werkwijze is een meer efficiënte vorm van controle, waardoor de parketmagistraat de ruimte

krijgt om zich te richten op andere taken. Op deze basis zou men verder kunnen werken: zo

zou het mogelijk zijn een groter aantal inbreuken en feiten in aanmerking te laten komen voor

een APA-onderzoek. Uiteraard zou dit gepaard moeten gaan met een (nogmaals) verruimde

toepassing van de Vereenvoudigde Processen-Verbaal (VPV) – want ook de politie kent een

relatief hoge werklast. Op deze wijze zouden de politiemensen interessantere zaken te ver-

werken krijgen, en blijft de theorie van de communicerende vaten in werking. Op parketni-

veau zou de tijdswinst die door de mandatering – of het ‘uitstellen in de tijd’ – van controleta-

ken gegenereerd wordt, aangewend kunnen worden voor het uitstippelen en communiceren

van een duidelijk beleid. Dit laatste zou ook weer de politie ten goede kunnen komen, gezien

de huidige non-communicatie van het parketbeleid, die als een belangrijke dysfunctie (zeker

in APA-zaken, waar de politie zelf ook over opportuniteit van onderzoeksdaden moet beslis-

sen) kan beschouwd worden.

In deze context kan men ook de vraag stellen of het politiesepot – onder een vrij strikte con-

trole van het parket – een wenselijke toekomstoptie is. Ons inziens lijkt dit vrij verregaand.

Een dergelijk idee is hoogstwaarschijnlijk zijn tijd nog ver vooruit. Een drastische mentali-

teitsverandering is noodzakelijk vooraleer deze modaliteit in België zou kunnen aan de orde

komen. De verwachting is dat hiertegen vele proteststemmen zouden rijzen, op verschillende

niveaus, binnen de verschillende instituties. Zo zou men binnen de parketten kunnen vrezen

om nu werkelijk de controle te verliezen. Bovendien vergt de invoering van een politiesepot

een andere inrichting van de huidige strafrechtsinfrastructuur: de politiediensten zouden bin-

nen het huidige kader van onbekendheid met en onduidelijkheid over het beleid van het par-

ket, een bijkomende verantwoordelijkheid moeten dragen, die ze niet kunnen toetsen aan par-

ketbeleid. Dat zou tot een zeer grote kwetsbaarheid van de politiediensten kunnen leiden.

Beleidsaanbevelingen

185

Een heikel punt is uiteraard de huidige diversiteit in APA-praktijken. Velen – zeker op politi-

oneel niveau – zijn de mening toegedaan dat algehele uniformiteit de enige positieve evolutie

zou zijn. Op parketniveau daarentegen, lijkt men vooral de positieve kanten te zien van de

mogelijkheid om het systeem aan de eigen specifieke context aan te passen. Vanuit praktisch

oogpunt bekeken zou de eis tot uniformisering quasi onhaalbaar zijn. De belangrijkste reden

hiervoor is uiteraard de kloof – en deze is zeker niet enkel linguïstisch – tussen Vlaanderen en

Wallonië. Niettemin dienen we te beseffen dat deze scheidingsmuur steeds minder hoog

wordt: we zien dat er in Wallonië reeds in meerdere gerechtelijke arrondissementen de wil be-

staat om ook correctionele zaken in het APA-systeem te betrekken en dat men aan de Vlaam-

se kant van de taalgrens steeds meer begint te denken aan het opnemen van verkeerszaken in

APA. Een voorstel zou dan ook kunnen zijn om een overkoepelende uniforme procedure voor

te schrijven – via een omzendbrief van de Minister van Justitie bijvoorbeeld – waarbinnen el-

ke procureur(-generaal) zijn eigen accenten kan aanbrengen. Zo zou de APA-praktijk voor

een aantal van haar actoren een stuk gemakkelijker worden. Bovendien lijkt een dergelijke

manier van werken in overeenstemming met het principe van de rechtsgelijkheid van de bur-

ger. Hierbij moet men echter waakzaam zijn dat het creëren van een uniform systeem niet ten

koste gaat van de flexibiliteit; uniformiteit te allen prijze zou kunnen resulteren in een log en

zwaar systeem, wat de huidige goede werking van APA in de betrokken arrondissementen

zou kunnen benadelen. Geen uniformiteit koste wat kost…

Deze aanbevelingen vloeien rechtstreeks voort uit ons empirisch onderzoek en zijn dus gro-

tendeels de verwoording van hetgeen er leeft bij de APA-uitvoerders bij politie en parket. De

algemene teneur, die zeker niet uit het oog verloren moet worden, is duidelijk dat het APA-

systeem zeker en vast zijn positieve kanten heeft. Weliswaar lijkt de tijd rijp om een aantal

aanpassingen – zoals we ze hier hebben weergegeven – voor te stellen, zowel ter verbetering

van APA als om de verdere evolutie te stimuleren. Op die manier zou het APA-systeem kun-

nen uitgroeien tot een modaliteit naar ieders tevredenheid en dreigt het geen lege doos te wor-

den.

Rechtsvergelijking

186

BIBLIOGRAFIE

BOEKEN EN ARTIKELS

AMATO G., “Si avvicina la nascita del poliziotto di quartiere”, in Guida al diritto, 2001, n°

16, 65 – 68.

ASHWORTH A., “Developments in the Public Prosecutor’s Office in England and Wales”,

European Journal of Crime, Criminal Law and Criminal Justice, vol. 8, nr 3, 2000.

BENYON J., BOURN C., The Police. Powers, Procedures and Proprieties. Oxford, Per-

gamon Press, 1986.

BERNAT DE CELIS J., “Police et victimisation : réflexions autour de la main-courante”, Ar-

chives de politique Criminelle, n°6, 1993, 147-170.

BONNEMAISON G., Face à la délinquance, prévention, répression, solidarité, Rapport de la

commission des maires sur la sécurité, Paris, La Documentation Française, 1983.

BONSIGNORI R., “Nuovi profili processuali delle indagini motu proprio della polizia giudi-

ziaria”, in SPANGHER (dir.), Le nuove norme sulla tutela della sicurezza dei cittadini (c.d.

“Pacchetto sicurezza”), Milano, Giuffrè, 2001, 148 – 180.

BOSLY H.D., “La fonction de police judiciaire : de la dépendance vers l’autonomie ?” in Li-

ber amicorum, José Vanderveeren, Bruxelles, 1997.

BOSLY H-D., VANDERMEERSCH D., Droit de la procédure pénale, Bruxelles, La Charte,

2001.

BRANTS C., FIELD S., “Discretion and Accountability in Prosecution: A Comparative Per-

spective on Keeping Crime out of Court” in HARDING, C., FENNELL, P., JŐRG, N.,

SWART B., Criminal Justice in Europe. A Comparative Study. Oxford, Clarendon Press,

1995.

BRESCIANI L., “Art. 4 - Attività a iniziativa della polizia giudiziaria”, in Legislazione

penale, 1993, 62 – 79.

BRICHETTI R., “Indagini preliminari: la polizia torna protagonista”, in Guida al diritto,

2000, n. 38, 97 - 104.

BROGDEN M., The Police: Autonomy and Consent. London, Academic Press, 1982.

BROWN D., Pace ten years on: a review of the research. London, Home Office, Research

Study 155, 1997.

BRUNET B., “Le traitement en temps réel : la Justice confrontée à l’urgence comme moyen

habituel de résolution de la crise social”, Droit et Société, 1998, n°38, 91-107.

Rechtsvergelijking

187

BUELENS F., “Autonome Politionele Afhandeling: een oude taart met nieuwe slagroom”,

Orde van de dag, afl. 1, 1998.

CANTONE R., “I poteri della polizia giudiziaria prima e dopo l’intervento del pubblico mi-

nistero”, in Cassazione penale, 2000, 3085 -3089.

CARTUYVELS Y., “Insécurité et prévention en Belgique : Les ambiguïtés d’un modèle

“globale intégré”entre concertation partenariale et intégration verticale”, Déviance et Société,

Vol 20, 2, 153-171.

CARTUYVELS Y., “Les dérives possibles des contrats de sécurité”, Bis (Bruxelles Informa-

tions Sociales), n° 130, octobre-novembre 1994.

CARTUYVELS Y., DIGNEFFE F. et al., Politique, police et justice au bord du futur, mé-

lange pour et avec Lode van Outrive, Paris, L’Harmattan, col. Déviance et Société, 1998.

Centrum voor politiestudies. Cyclus. De discretionaire bevoegdheid van de politie. RUG –

vrijdag 4 mei 1990.

CHAUMONT J.-M., “Post-scriptum”, in VAN CAMPENHOUDT L., CARTUYVELS Y.,

DIGNEFFE F., KAMINSKI D., MARY P. et ANDREA R., (dir.), Réponses à l’insécurité.

Des discours aux pratiques, Bruxelles, Labor, 2000, 233-244.

CHIAVARIO M., “Prospettive di organizzazione del pubblico ministero e della polizia giu-

diziaria”, in Rivista di diritto processuale, 1981, 463 – 502.

CROZIER M. , Le phénomène bureaucratique, Paris, Du Seuil, 1956.

CROZIER M., FRIEDBERG E., L’acteur et le système, Paris, Le Seuil, 1977.

D’AMBROSIO L., VIGNA P.L., La pratica di polizia giudiziaria, VIème éd., Padova, Cedam,

1998

DAVIES M., CROALL H., TYRER, J., Criminal Justice. An Introduction to the Criminal

Justice System in England and Wales. Longman, London, 1995.

DE COMMISSIE VOOR EEN EFFICIËNTERE POLITIESTRUCTUUR, Eindrapport.

“Eenheid in verscheidenheid – vrijheid in gebondenheid”. 1997.

DE DEVRESSE M. S., “L'impact des nouvelles orientations socio-pénales des politiques pu-

bliques sur la trajectoire des usagers de drogue à l'entrée du système pénal”, Rapport intermé-

diaire de recherche SSTC, Louvain-la-Neuve, Université Catholique de Louvain, 1998.

DE VALKENEER C., in L’affaire Dutroux. La Belgique malade de son système (Coll.),

Bruxelles, Editions Complexe, 1997.

DE VALKENEER C., “Les relations de la police avec les autorités locales: la décentralisation

policière en Belgique”, Les Cahiers de la sécurité intérieure, n° 14, 1993.

DE VALKENEER C., Police et public, un rendez-vous manqué?, Bruxelles, La Charte, 1988.

Rechtsvergelijking

188

DE WEIRELD P., Situatie van de basispolitiediensten in mei 1998. Syntheserapport. Brussel,

A.P.S.D., 1998.

DE WULF PH., “Kanttekeningen bij de locomotieftekst over het project ‘Autonome Politio-

nele Afhandeling”in Orde van de Dag, jrg. 1., n°. 1., 1998.

DELMAS-MARTY M., (.), Procédures pénales d’Europe, Paris, P.U.F., 2e éd., 2002 (à pa-

raître).

DELMAS-MARTY M., (dir.) Procédures pénales d’Europe, Paris, Thémis (coll.), PUF,

1995.

DEMANET M.G., “Place du ministère public dans la politique criminelles”in Un ministère

public pour son temps, Actes du Colloque tenu au palais de Justice de Bruxelles les 7 et 8 oc-

tobre 1994 en présence de S.A.R. le prince Philippe et sous les auspices du ministre de la Jus-

tice et des procureurs généraux près la Cour de cassation et près les Cours d’appel.

DENENBOURG K., Afhandeling Opsporingsonderzoek (APA – AOO) binnen de interpolitie-

zone Asse-Merchtem-Opwijk als pilootproject voor het gerechtelijk arrondissement Brussel.

Brussel, VUB, 1998 – 1999.

DEVRESSE M. S., "L'entrée des usagers de drogues dans le système pénal : en toute discré-

tion… Une recherche sur deux polices communales", Déviance et Société, 1999, 23, 1, 59-73.

DEVRESSE M.-S., GUILLAIN C., “Les nouvelles politiques sociopénales en matière de

toxicomanie”, in Y. CARTUYVELS Y. et MARY P., (dir.), Bruxelles, Labor, 1999, 115-129.

DONZELOT J., ESTEBE P., L’Etat animateur : essai sur la politique de la ville, Paris, Es-

prit, 1994.

DUBOLINO, “Le indagini di polizia giudiziaria nelle attuali prospettive di intervento legisla-

tivo”, in Rivista di polizia, 1999, 633 – 644.

DUPREZ D., S. BODY-GENDROT S., “Les villes en France et la sécurité”, Déviance et So-

ciété, 2001, n°4, 377-402.

ELFFERS H., POLS E., Evaluatie-onderzoek Politiesecretaris. Rotterdam, Erasmus Universi-

teit, Faculteit Rechtsgeleerdheid, 1 september 1999.

ESTEBE P., “Police, Justice et politiques locales : de l’antagonisme du contrat. Un bilan des

conseils communaux de prévention de la délinquance”, les Cahiers de la Sécurité intérieure,

n°16, 25-35, 1994.

FERRUA P., M. NOBILI, M.,TRANCHINO G., (forum), “Uffici del pubblico ministero ed

iniziative di ricerca delle notizie di reato”, in Legislazione penale, 1986, 313-334.

FIJNAUT C., VAN DAELE D., De hervorming van het openbaar ministerie, Leuven, Uni-

versitaire Pers Leuven, 1999.

FIJNAUT C., VAN DAELE D., PARMENTIER S., Een openbaar ministerie voor de 21e

eeuw. Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2000.

Rechtsvergelijking

189

FRANCIS V., “La rencontre entre la gendarmerie et les usagers de drogues, une recherche sur

une brigade de gendarmerie belge”, in VAN CAMPENHOUDT L., CARTUYVELS Y.,

DIGNEFFE F., KAMINSKI D., MARY P. et ANDREA R. (dir.), Réponses à l’insécurité.

Des discours aux pratiques, Bruxelles, Labor, 2000.

FREEMAN J.C., England, in COLE G.F., FRANKOWSKI S.J., GERTZ M.G., (eds), Major

Criminal Justice Systems. A Comparative Survey, Newbury Park, Sage Publications, 1987.

GABRIEL P., Politiesepot. Eindverhandeling ingediend binnen een opleiding aan de Gewes-

telijke en Intercommunale Politieschool Brussel, Brussel, academiejaar 1997-1998.

GATTO D., MOUHANNA C., La sécurité publique à l’épreuve du terrain, Paris,

L’Harmattan, 1993.

GIAMBRUNO S., Polizia giudiziaria, in Digesto discipline penalistiche, Torino, UTET,

2000 (Aggiornamento), 513 – 517.

GIORDANO P., Le forze dell’ordine tornano al centro delle indagini, in Guida al diritto,

2001, n° 16, 59-62.

GIORS B., Art. 11 - Attività di indagine, in Legislazione penale, 2001, 84-90.

GLEIZAL J.-J., “L’Etat, les collectivités locales et la sécurité: concepts et politiques”, Les

Cahiers de la Sécurité intérieure, n° 16, 1994.

GLIDEWELL I., Sir, The Review of the Crown Prosecution Service :A Report. HMSO, Lon-

don, 1998.

Home Office. Police Research Series, Paper 130, Police Stops, Decision making and Practice.

URL:http://www.homeoffice.gov.uk/prgpubs/prs130.pdf (24/09/2001)

Hopper project. Arrondissementsparket Amsterdam, URL: http://www.openbaar minis-

terie.nl/ap-amsterdam-project/hopper.htm (18/09/2001)

HSMO The Brixton Disorders 10-12 April 1981, Cmnd 8427

HSMO, Criminal Justice. The Way Ahead. 2001, URL: http://www.official-documents.co.

uk/document/cm50/5074/5074.pdf (09/10/2001)

HULS F.W.M., SCHREUDERS M,.M., TER HORST-VAN BREUKELEN M.H., VAN

TULDER F.P., Criminaliteit en Rechtshandhaving 2000. Ontwikkelingen en samenhangen.

CBS en WODC, Onderzoek en Beleid, nr 189, URL: http://www.min

just.nl/b_organ/wodc/publicaties/rapporten/pubrapp/ob189i.htm (17/09/2001)

HUTSEBAUT F., “De relatie tussen politie en parket: naar een nieuw partnership…?”, De

Politieofficier, n° 4, 1999.

HUTSEBAUT F., “De wet van 12/03/1998 (wet Franchimont): Een algemene situering”, Vi-

giles, jrg. 5, n°1, 1999.

Rechtsvergelijking

190

ICHINO G., “L’attività di polizia giudiziaria”, in CHIAVARIO M. et MARZADURI E.

(dir.), Giurisprudenza sistematica di diritto processuale penale, Torino, UTET, 1999, 121-

226.

JANSEN C., VERVAELE, Le ministère public et la politique de classement sans suite,

Bruxelles, Bruylant, 1990.

KELK C., “Criminal Justice in the Netherlands.” In: HARDING, C., FENNEL, P., JŐRG, N.,

SWART, B., Criminal justice in Europe. A comparative study. Oxford, Clarendon Press,

1995.

LEVY R., Du suspect au coupable: le travail de police judiciaire, Genève, Méridiens,

Klincksiek, 1987.

LEVY R., "Scripta manent: la rédaction des procès-verbaux de police", in Sociologie du Tra-

vail, 1985, 4, 408-423.

LEVY R., “Vers une redéfinition des rapports police-justice? Le poids de l’histoire”, Les Ca-

hiers de la sécurité intérieure, 1993, n° 14, 85-96.

LEVY R., “Du flagrant délit au traitement en temps réel: 130 ans de procédures pénales ra-

pide en France”, Orde van de dag. Criminaliteit en samenleving, 2000, n° 9, 53-65.

LIMA F., L’attività informativa della polizia giudiziaria nel nuovo codice di procedura pe-

nale: forma, contenuto ed efficacia probatoria dei relativi atti, in Cassazione penale, 1989,

1872 -1884.

LYBAERT D., “Autonome politiële afhandeling. Het openbaar ministerie niet langer als brie-

venbus”, Panopticon, jrg. 18, nr. 2, maart/april 1997.

MARY P., “Pénalité et gestion des risques : vers une justice “actuarielle”en Europe, Déviance

et société”, Vol. 25, n° 1, 2001, 33-52.

MATTHIJS J., Openbaar Ministerie, Algemene Practische Rechtsverzameling, Story-

Scientia, 1983, 370.

MONJARDET D., Ce que fait la police : sociologie de la force publique, Paris, La décou-

verte, 1996.

MOUHANNA C. et ACKERMANN W., “Notes et études. Une justice à deux : la procédure

pénale au quotidien, les Cahiers de la Sécurité intérieure, n° 22, 1995, 137-147.

MOUHANNA C., “Faire le gendarme de la souplesse informelle à la rigueur démocratique”,

Revue française de sociologie, a2001, 31-35.

MOUHANNA C., Polices judiciaires et magistrats, une affaire de confiance, Paris, La Do-

cumentation française, b2001.

Rechtsvergelijking

191

MULKERS J., ‘Politionele autonomie bij de uitoefening van taken van gerechtelijke politie’,

in Orde van de Dag, jrg. 1, nr. 1, 1998.

NAESEN Y., DE MAN N., “De Krijtlijnen zijn getrokken. Procureur-generaal Frank Schins

over autonome politiële afhandeling”, Politeia, jrg. 7, nr. 7, september 1997.

NAESEN Y. et DE MAN N., “De politie is op de afspraak. De autonome politiële afhande-

ling in Brugge”, Politeia, jrg. 7, nr. 7, september 1997.

OPENBAAR MINISTERIE, Strafrecht met Beleid. Beleidsplan Openbaar Ministerie 1990-

1995, 1990.

Orde van de dag. Themanummer: Autonome Politionele Afhandeling. Aflevering 1, 1998.

PALIDDA S., Polizia postmoderna, Milano, Feltrinelli, 2000.

PANSINI C., “La fase delle indagini preliminari”, in SCALFATI A. et PADOV A. (dir.), Il

giudice di pace. Un nuovo modello di giustizia penale, 2001, 145-161.

PEPINO L., “Obiettivo. Genova e il G8: i fatti, le istituzioni, la giustizia”, in Questione gius-

tizia, 2001, 881-915.

PEPINO L., “Il pubblico ministero: magistrato, funzionario o superpoliziotto?”, in Questione

giustizia, 1997, 528-546.

PERROT R., Institutions judiciaires, Paris, Montchrestien, 1998.

PIKE M., The Principles of Policing. Houndmills, The Macmillan Press LTD, 1985.

Politie. Studie-editie. ’s Gravenhage, Elsevier, 2001.

PONSAERS P.,ENHUS E., Vademecum Veiligheidsplannen. Gent, s.d..

PONSAERS P., PAUWELS L., “De methodenstrijd in de criminologie?”, in BEYENS, K.,

GOETHALS J., PONSAERS P. et VERVAEKE G. (eds.), Criminologie in actie. Handboek

criminologisch onderzoek, Politeia, Brussel, 2002.

PONSAERS P., Betekenis van een nieuwe geïntegreerde politiestructuur. Strafrecht. Wie is er

bang van het strafrecht? Postuniversitaire cyclus Willy Delva 1997/1998, Gent,

Mys&Breesch.

PONSAERS P., De betekenis van Veiligheidsplannen bij de politiehervorming, Studiedag

Centrum voor Politiestudies 30 maart 2001.

PONSAERS P., Rechtssociologie I. Gent, Universiteit Gent, Academiejaar 2000-2001, (cur-

sus).

PONSAERS P., "Community (Oriented) Policing en sociaal discretionair politie-optreden", in

: Herstelrecht tussen toekomst en verleden - Liber Amicorum Tony Peters, DUPONT L.,

HUTSEBAUT F. (eds.), Universitaire Pers Leuven, Samenleving Criminaliteit & Strafrechts-

pleging, Leuven, 2001, 441-454;

Rechtsvergelijking

192

PONSAERS P., "Doorduwen of onderhandelen? De betekenis van sociaal

discretionair optreden in het kader van gemeenschapsgerichte politie", in DUHAUT G.,

PONSAERS P., PYL G., VAN DE SOMPEL R., Voor verder onderzoek. Pour suite d'en-

quête, Politeia, Brussel, 2002, 649-666.

POULET I., Les nouvelles politiques de prévention, Bruxelles, rapport SSTC, 1995.

PRADEL J., Procédure pénale, Paris, Cujas, 1997.

PYEREFFITE A., “Réponse à la violence”, La Documentation Française, 1977.

RASSAT M.L., Procédure pénale, Paris, P.U.F., 1995.

REINER R., Policing and Police, in MAGUIRE M., MORGAN T., REINER R. (dir.) The

Oxford Handbook of Criminology, Clarendon, Oxford, 1994, 1003-1008.

ROYAKKERS C.H.M., De controle over de politie in Engeland en Wales, Deventer, Gouda

Quint, 1997.

SANDERS A., “England and Wales”, in VANDERBEKEN, T. et KILCHING, M., The role

of the public prosecutor in the European criminal justice systems. Brussel, Koninklijke

Vlaamse Academie van België voor wetenschappen en kunsten, 1999.

SCAGLIONE A., L’attività di polizia giudiziaria, Torino, Giappichelli, 2001.

SCHAUT C., “Les contrats de sécurité, l’aide à la jeunesse et les jeunes: une coexistence dif-

ficile ?”in CARTUYVELS, Y., KAMINSKI, D.,MARY, P., L’Etat face à l’insécurité,

Bruxelles, Labor, 1999, 69-99.

SCHREUDERS M., HULS F, GARNIER W., SWIERSTRA, K., Criminaliteit en rechts-

handhaving 1999. URL: http://www.minjust.nl/b_organ/wodc/publicaties/overige/ pdf/180-

02-h2.pdf (13/09/2001)

SENESE S., “L’autorità giudiziaria non dispone della polizia giudiziaria (art. 109 C.)”, in

Quale giustizia, 1972, 386-390.

SETBON M., "Drogue facteur de délinquance? D'une image à son usage", in Revue Française

de science Politique, 1995, n° 45,V, 747-774.

SIEBERS A., VAN TILBURG J., VISSER, F., Stapel en De Koning, Handboek voor de

strafvorderlijke vloek? Vigiles, jrg.3, n° 1, maart 1997.

SUYVER J., Politie in de rechtsorde. Zwolle, Tjeenk Willink, 1994.

SWART B., Criminal Justice in Europe. A comparative study, Oxford, Clarendon Press,

1995.

Rechtsvergelijking

193

TAK P., “The Netherlands”, in VANDERBEKEN T., KILCHING M., The Role of the Public

Prosecutor in the European Criminal Justice Systems, Wetteren, Universa Press, 2000.

THOENIG J.-C., “La gestion systémique de la sécurité publique”, Revue française de socio-

logie, XXXV, a1994, 357-392.

THOENIG J.-C., “La sécurité à l’épreuve du terrain”, les Cahiers de la Sécurité intérieure,

b1994, n° 16, 44-69.

TONINI P., Polizia giudiziaria e magistratura. Profili storici e sistematici, Milano, Giuffrè,

1979.

TONRY M. et MORRIS N. (eds), Modern Policing, n° 15, Chicago, University of Chicago

Press, 1992.

TTIGGIANI N., “Sui limiti dell’attività d’indagine a iniziativa della polizia giudiziaria dopo

l’intervento del pubblico ministero”, in Cassazione penale, 1997, 447 – 450.

VAN DAELE D., “Partners in de strafrechtsbedeling: het ‘autonoom’ optreden van politie-

diensten onder verantwoordelijkheid van het Openbaar Ministerie”, Vigiles, jrg. 4, n°. 3, juni

1998.

VAN DAELE D., “Het Politiesepot: een volwaardig afhandelingsmechanisme of een straf-

vorderlijke vloek?”, Vigiles, jrg. 3, n° 1, maart 1997.

VAN DEN WYNGAERT C., “Les modifications quant à l’information”, in La loi du 12 mars

1998 réformant la procédure pénale, Commission Université-Palais, 1998.

VAN OUTRIVE L., CARTUYVELS Y., PONSAERS P., Les polices en Belgique-Histoire

socio-politique du système policier de 1794 à nos jours, Evo Histoire, Vie ouvrière,

Bruxelles, 1991.

VAN THIELEN P., “De relatie tussen politie en parket. Recherchemanagement en overleg”,

Panopticon, jrg. 22, n° 1, 2001.

VANDERMEERSCH D., KLEES O., “La réforme Franchimont. Commentaire de la loi du 12

mars 1998 relative à l’amélioration de la procédure pénale au stade de l’information et de

l’instruction”, Journal des Tribunaux, 1998, n°5886, 417-448.

VERHAGE A., “Autonome Politionele Afhandeling: iets nieuws onder de zon?”, in Hand-

boek Politiediensten, afl. 64, 153, december 2002, 3-50.

VERHAGE, A.,(b) “De Nederlandse en Engelse strafrechtsketen onder een Belgische loep”,

in: PONSAERS P. (dir.), Vernieuwing in de recherche, Maklu, 2002.

VERHAGE, A.,(c) “Over de (on)mogelijkheid om een beleid te voeren op parketniveau”, in

Orde van de Dag, afl. 18, juli 2002.

VERREST P.A.M., De sturing en controle van de politie in het Franse en Nederlandse voor-

onderzoek in strafzaken. Onderzoeksnotities 2000/3, WODC. URL:

Rechtsvergelijking

194

http://www.minjust.nl/B_ORGAN/WODC/publicaties/Rapporten/pubrapp/OND00-3.htm

(20/09/2001)

VIGNA P. L. , “Polizia giudiziaria e pubblico ministero nelle indagini preliminari: acquisizi-

one della notizia criminis e ricerca delle fonti di prova”, in Giustizia penale, 1990, III, c. 385-

396.

VIOLANTE L., “La polizia giudiziaria”, in Politica del diritto, 1977, 541-551.

VOGELWEITH A., “Le visible plus que le réel”, Justice, syndicat de la magistrature, n°151,

1997.

WEIMAR A.M. en SINNING P., Kwaliteitswinst door samenwerking, Het Tijdschrift voor de

Politie, 1994, n°. 5.

WYVEKENS A. et FAGET J., La justice de proximité en Europe. Pratiques et enjeux, Tou-

louse, Erès, 2000.

WYVEKENS A., L’insertion locale de la justice pénale. Aux origines de la justice de proxi-

mité, Paris, L’Harmattan, 1997.

ZAGREBELSKY V., “Art. 109”, in BRANCA G., PIZZORUSSO A. (dir.), Commentario

della Costituzione, t. III La magistratura, Bologna, Zanichelli, 1992, 32-69.

ANDERE BRONNEN (wetten, rechtspraak, arresten, omzendbrieven en richtlijnen)

Arrêté Royal du 28 mars 1968, M.B. 04.04.1968, déterminant les conditions à remplir pour

pouvoir être considéré comme membre du personnel mis à la disposition de l'officier du mi-

nistère public près le tribunal de police.

Arrest Hof van Cassatie, Nederlandse afdeling, 2e kamer, RC894P3-1, 1989-04-25

Arrest Hof van Cassatie, Vakantiekamer, RC997R2-1, 1999-07-27.

Avant-projet de Code de procédure pénale, Doc. parl., Chambre des Représentants et Sénat,

50-2043/1 et 2-1288/1

Avis du Conseil d’Etat, Doc. Parl., Chambre, 1996-1997, n°857/1.

Belgische kamer van volksvertegenwoordigers, gewone zitting 1996 – 1997, 14 april 1997.

BERKVENS, J., Omzendbrief D. 137/4-D.889/4. Brugge, 17 januari 2002.

Cassatie, 25/04/1989, Pas I, 1989, 886, Cassatie 1988 – 1989, 992; Cassatie 27/07/1999.

Addendum à la circulaire n° Col 12/98 du Collège des procureurs généraux à consulter sur le

site du Ministère de la Justice www.just.fgov.be

Omzendbrief, DN 28/98 dd. 16/11/1998, van de Procureur des Konings te Mechelen

Rechtsvergelijking

195

Omzendbrief, R-13/97, du procureur général de Gand, du 20 mars 1997.

Omzendbrief, R-50/98, du procureur général de Gand, du 31 décembre 1998.

Omzendbrief, nr. 147/00, parket van de Procureur des Konings te Antwerpen.

Omzendbrief, COL 6/99, Ministeriële richtlijn tot regeling van de samenwerking, de coördi-

natie en de taakverdeling tussen de lokale politie en de federale politie inzake de opdrachten

van gerechtelijke politie. B.S., 16 april 1999.

Omzendbrief, COL 9/2000, Wet van 12 maart 1998 (B.S. 2 april 1998) tot verbetering van de

strafrechtspleging in het stadium van het opsporingsonderzoek en het gerechtelijk vooronder-

zoek – addendum aan de COL nr. 12/98 van het College van Procureurs-Generaal. B.S., 10 ju-

li 2000.

Conseil Supérieur de la Justice, Rapport de l'Audit du parquet de Bruxelles, 21 mai 2001,

point 7.2.1.2 recommandations sur le TPA et 7.2.1.1. sur les procès-verbaux simplifiés.

Directive commune du Ministre de la Justice et du Collège des procureurs généraux du 7 mai

1998 relative à la politique des poursuites en matière de détention et de vente au détail de

drogues illicites.

Document Parlementaire, Chambre, 1996-1997, n°857/1, 21.

Document parlementaire, Chambre, 1996-1997, n°857/1, 21.

Chambre des représentants, interpellation de Monsieur Antoine Duquenne au Ministre de la

Justice sur le traitement policier autonome. Chambre des Représentants, 49ème législature,

S.O. 1997-1998, compte rendu analytique, C 423.

Koninklijk besluit van 17 september 2001 tot vaststelling van de organisatie- en werkings-

normen van de lokale politie teneinde een gelijkwaardige minimale dienstverlening aan de

bevolking te verzekeren. B.S., 12 oktober 2001.

Document parlementaire, “l’affaire Dutroux-Nihoul et consorts”, Rapport fait au nom de la

commission d’enquête, Doc. Parl., 1996-1997.

Loi du 5 août 1992 sur la fonction de police, M.B. 22 décembre 1992.

Ministeriële Omzendbrief, 10 oktober 1997, Verhoor van gedetineerden, art. 34, Algemeen

Reglement.

Ministeriële omzendbrief, PLP 10, van 9 oktober 2001, inzake de organisatie- en werkings-

normen van de lokale politie met het oog op het waarborgen van een minimale gelijkwaardige

dienstverlening aan de bevolking. B.S., 16 oktober 2001.

Mondelinge vraag van de heer Karel Van Hoorebeke (VU&ID) aan de minister van Justitie

over de “autonome politieafhandeling”. Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers,

Commissie voor de Justitie, 6 maart 2001.

Rechtsvergelijking

196

Omzendbrief, PLP1,4 oktober 2000, inzake een enig informaticasysteem. B.S., 1 november

2000.

Opsporingsonderzoek en het gerechtelijk onderzoek, B.S. 2 april 1998

Rapport de la Commission pour le droit de la procédure pénale, Ed. Collection scientifique de

la Faculté de Droit de Liège, Maklu, 1994, 25.

SCHINS, F., Circulaire R. nr. 11/96. Gent, 5 maart 1996.

SCHINS, F., Circulaire R. nr. 12/97. Gent, 20 maart 1997.

SCHINS, F., Circulaire R. nr. 13/97. Gent, 20 maart 1997.

SCHINS, F., Circulaire R. nr. 21/98. Gent, 15 april 1998.

SCHINS, F., Circulaire R. nr. 26/96. Gent, 25 juni 1996.

SCHINS, F., Circulaire R. nr. 50/98. Gent, 31 december 1998.

VAN DEN SANDE, P., Circulaire DN 28/98. Mechelen, 16 november 1998.

VAN LIJSEBETH, B., Omzendbrief nr. 071/2001. Antwerpen, 5 juli 2001.

VAN LIJSEBETH, B., Omzendbrief nr. 147/00. Antwerpen, 8 december 2000.

VAN LIJSEBETH, B., Omzendbrief nr. 45/01. Antwerpen, 10 april 2001.

VAN LIJSEBETH, B., Omzendbrief PVR, nr. 103/00. Antwerpen, 25 augustus 2000.

VAN LIJSEBETH, B., Ontwerpomzendbrief APA A 60/1-3. Antwerpen, s.d..

VANWALLEGHEM, P., Voorontwerp richtlijn APA/ Tweede herwerkte versie. Brussel, 25

juni 2001.

VANWALLEGHEM, P., Documentatie APA-4. Brussel, 23 oktober 2002.

VITS, P., Gecoördineerde dienstbrief inzake het opstellen en afhandelen van processen-

verbaal (GPV-APA-VPV). Leuven, 1 maart 2002.

Wet Bijzondere Opsporingsbevoegdheden, 27 mei 1999.

Wet van 12 maart 1998 tot verbetering van de strafrechtspleging in het stadium van het op-

sporingsonderzoek en het gerechtelijk onderzoek. B.S., 2 april 1998.

Wet van 13 mei 1999 tot invoering van gemeentelijke administratieve sancties. B.S., 20 juni

1999.

Rechtsvergelijking

197

Wet van 4 maart 1997 tot instelling van het college van procureurs-generaal en tot instelling

van het ambt van nationaal magistraat. B.S., 30 april 1997.

Wet van 7 december 1998 tot organisatie van een geïntegreerde politiedienst gestructureerd

op twee niveaus. B.S., 5 januari 1999.

DE JONGE, H., Omzendbrief 54/2000. Oudenaarde 22 november 2000.

DE JONGE, H., Omzendbrief D.137/5.1, 37/98. Oudenaarde, 10 december 1998.

DURWAEL, A., Omzendbrief Proces-verbaal. Invoering APA, Aanpassing PVR. Hasselt,

2001.

INTERNE RICHTLIJNEN (niet gepubliceerd)

BROSSÉ, P., Practicum voor de APA-dossierbeheerder. Gent, 20 augustus 2001.

Gemeenschappelijk voorstel rijkswachtdistrict Gent en politie Gent, optimalisering werkpro-

cessen openbaar ministerie en politiediensten. 21 januari 1999.

Jaarverslag 1999. Politie Stad Gent, 2000.

PITTEVILS, M. e.a., APA. Basiscursus. Rijkswacht district Brugge, s.d..

Rapport Werkgroep. D. 137/5.1 dd. 13/03/1996 Brugge.

ROOSEN, D., Infoguide A.P.A.-project. Gent, 1 december 1997.

ResearchGate has not been able to resolve any citations for this publication.

Faire le gendarme: De la souplesse informelle à la rigueur bureaucratique

Article

Full-text available

Jan 2001

Christian Mouhanna

S'appuyant sur une enquête empirique fondée sur plus de 400 entretiens, et une analyse s'inscrivant dans le courant de l'analyse stratégique, cet article montre comment le gendarme a su s'affranchir des pesanteurs formelles qui traversent son organisation pour construire, au fil du temps, une relation avec ses concitoyens fondée moins sur la rigueur et l'autoritarisme que sur une certaine bienveillance et une utilisation discrétionnaire de la loi. Ce mode de fonctionnement se révèle générateur de tensions entre d'une part une identité professionnelle forte, construite sur ces interactions, et d'autre part une organisation très formaliste. Aujourd'hui, l'évolution des mœurs, les crises internes qui secouent l'institution, et les réactions des dirigeants ont profondément modifié le cadre de travail du gendarme, inaugurant un repli bureaucratique, et privilégiant les logiques internes à l'adaptation à des publics devenus entre-temps plus difficiles. /// Based on an empirical study of over 400 interviews, and on an analysis which was part of the strategic analysis, this article illustrates how the policeman managed to free from the formal procedures which encumber his organisation in order to build, over a period of time, a relationship with his fellow citizens, based less on severity and authoritarianism and more on a certain benevolence and discretionary use of the law. This way of working reveals itself to be a generator of tensions between, on the one hand, a strong professional identity, built on these interactions, and on the other hand a highly formalistic organisation. Today, the evolution of morals, the internal crises which shake up the institution and the reactions of its directors have deeply modified the policeman's working environment, introducing a withdrawal of bureaucracy and favouring internal logic in order to adapt to a public which meanwhile has become more difficult. /// Dieser Aufsatz stützt sich auf eine empirische Untersuchung durch mehr als 400 Gespräche, sowie eine Analyse im Rahmen der Strömung der strategischen Analyse, und zeigt, wie der Gendarm sich von den formellen Lasten zu befreien wußte, die seine Organisation durchlaufen, um im Verlauf der Zeit mit den Mitbürgern ein Verhältnis aufzubauen, das sich weniger auf Strenge und Autoritarismus stützt, sondern auf eine gewisse Großmütigkeit und eine großzügigere Anwendung der Gesetzte. Diese Funktionsweise führt jedoch zu Spannungen zwischen einerseits eine stark empfundene professionelle Identität, gestützt auf diese Interaktionen, und andererseits eine sehr formalistische Organisation. Heute haben die Entwicklung der Verhaltensweisen, die die Institution erschütternden internen Krisen und die Reaktion der Führungsspitze den Arbeitsrahmen des Gendarms tiefgehend verändert und zu einem bürokratischen Rückzug geführt, sowie zu einer Bevorzugung der internen logischen Anpassung an inzwischen schwieriger gewordenen Mitbürgern. /// Con el apoyo de una encuesta empírica basada en mas de 400 entrevistas, y un análisis inscrito en la corriente del análisis estratégico, este artículo muestra cómo el policía ha sabido vencer las dificultades formales que atravieza su organización para a través de los años construir una relación con sus conciudadanos basada no tanto en el rigor ni en el autoritarismo sino en una cierta benevolencia y una utilización personal de la ley. Este modo de funcionamiento se revela como generador de tensiones entre una identidad profesional fuerte, construida sobre sus interacciones por una parte y una organización muy formal de otra parte. Hoy en día la evolución de costumbres, las crisis internas que sacuden la institución y las reacciones de los dirigentes han modificado profundamente el cuadro de la labor policial, iniciándose por un repliegue burocrático y privilegiando lógicas internas de adaptación a un público que entre tanto se ha vuelto mas difícil.

Criminal Justice in Europe: A Comparative Study

Article

May 1995

This new book is the product of a six years association between the Willem Pompe Institution for Criminal Law and Criminology at the University of Utrecht and the Law Schools of the University of Wales at Aberystwyth and Cardiff. It contains eighteen comparative studies on criminal justice in the Netherlands, England, and Wales, concentrating on the central themes of the convergence of the adversarial - British - and inquisitorial - Dutch - system of justice and the increasing `Europeanization' of each by an ever-increasing body of European law.

Discretion and Accountability in Prosecution: A Comparative Perspective on Keeping Crime out of Court

Article

May 1995

The argument that offenders should only be brought before criminal courts as a last resort, and that diversion from prosecution is often a preferable response to crime, has only recently gained widespread official acceptance within the British criminal justice systems. Such views are of rather longer standing in Holland and this is reflected in the greater variety of diversion ary mechanisms available there and the larger numbers of known offenders kept out of court. On the surface this might be seen as a straightforward reflection of the much-vaunted liberalism of the Dutch system, its greater concern about the negative effects of stigmatization, and greater scepticism about the deterrent effect of the public court appearance. While there is certainly something to this argument, any convincing explanation of the differences in diversionary practices must be rooted in more concrete analysis of contrasts in the institutions and legal culture underpinning respective criminal justice practices.

L'Etat animateur. Essai sur la politique de la ville

Book

Sep 2020

Philippe Estèbe

Les gouvernements français ont engagé, depuis le début des années 1980, des politiques successives en direction des quartiers urbains populaires. Ce livre, écrit sur la base d'une évaluation à mi-parcours (1994) émet l'hypothèse que ces politiques ont été le banc d'essai d'un changement de posture des services de L’État vis à vis des acteurs territoriaux. Construite autour de l'instrument de "contrat", cette nouvelle posture met l'Etat en situation d'animateur de l'action publique territoriale, et moins en position de commandement. Est-ce la l'amorce d'un virage durable ?

Le traitement en temps réel : la Justice confrontée à l'urgence comme moyen habituel de résolution de la crise sociale

Article

Jan 1998

Bernard Brunet

Dealing with Justice in Real Time : Emergency as a Usual Means to Solve the Social Crisis. Since 1975, French positive law has been experiencing emergency procedures which enable the acceleration of the taking of a decision in the case of a violation of criminal law. For the author, these emergency procedures do, through their generalisation, modelling and integration with various devices of public action, participate today in a function of social regulation and closely associate the judicial institution to this function. This statement leads the author to question the consequences entailed at the level of the Law, the individuals, and the judges.

Du suspect au coupable. Le travail de la police judiciaire

Article