Easton, M., Ponsaers, P. , Demaree, Ch., Vandevoorde, N., Enhus, E., Elffers, H., Hutsebaut, F., Gunther Moor, L. (2009). Multiple Community Policing: Hoezo?, Gent: Academia Press, Reeks Samenleving en Toekomst, Federaal Wetenschapsbeleid, pp. 297.

Full text

Multiple Community Policing: Hoezo?
community.policing.book Page 1 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

community.policing.book Page 2 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

SAMENLEVING EN TOEKOMST
Multiple Community Policing: Hoezo?
Marleen Easton
Paul Ponsaers
Chaim Demarée
Natascha Vandevoorde
Els Enhus
Henk Elffers
Frank Hutsebaut
Lodewijk Gunther Moor
community.policing.book Page 3 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

Deze publicatie is het resultaat van het onderzoeksproject “Multiple community poli-
cing: hoezo?” dat gefinancierd werd door Federaal Wetenschapsbeleid in het kader van
het programma “Samenleving en Toekomst”.
Programmaverantwoordelijk: Margarida Freire in samenwerking met Aziz Naji, Lieve
Van Daele en Zakia Khattabi.
Het project werd uitgevoerd o.l.v. Prof. dr. Marleen Easton van de Hogeschool Gent,
Prof. dr. Paul Ponsaers van de Universiteit Gent, Prof. dr. Els Enhus van de Vrije Univer-
siteit Brussel, Prof. dr. Henk Elffers van de Universiteit Antwerpen en Prof. dr. Frank
Hutsebaut van de Katholieke Universiteit Leuven.
In dezelfde reeks verscheen eveneens:
• J. Bauwens, e.a., Cyberteens, cyberrisks, cybertools – Tieners en ICT, risico’s en op-
portuniteiten, Cyberteens, cyberrisks, cybertools – Les teenagers et les TIC, risques
et opportunités, 2009.
De inhoud van de teksten valt onder de verantwoordelijkheid van de auteurs.
Dit kwaliteitslabel wordt toegekend door Wetenschapsbeleid aan onderzoeksprojecten
die bij de ex-post evaluatie door een panel van buitenlandse experts een score van
minstens “sufficient” (voldoende) kregen. Het project dat het voorwerp uitmaakt van
deze publicatie heeft dit label gekregen.
© Academia Press
Eekhout 2, 9000 Gent
Tel. 09/233 80 88 Fax 09/233 14 09
Info@academiapress.be www.academiapress.be
J. Story-Scientia nv Wetenschappelijke Boekhandel
Sint-Kwintensberg 87, B-9000 Gent
Tel. 09/225 57 57 Fax 09/233 14 09
Info@story.be www.story.be
Marleen Easton, Paul Ponsaers, Chaim Demarée, Natascha Vandevoorde, Els Enhus, Henk Elffers,
Frank Hutsebaut, Lodewijk Gunther Moor
Multiple Community Policing: Hoezo?
Gent, Academia Press, 2009, ## + ### pp.
Opmaak/Mise en page: proxess.be
ISBN 978 90 382 #### #
D/2009/4804/##
NUR1 ###
U ####
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of vermenigvuldigd door middel van druk, fotokopie,
microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
CERTIFIED
QUALITY
science
F
E
D
E
R
A
A
L
W
E
T
E
N
S
C
H
A
P
S
B
E
L
E
I
D
P
O
L
I
T
I
Q
U
E
S
C
I
E
N
T
I
F
I
Q
U
E
F
E
D
E
R
A
L
E
community.policing.book Page 4 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

i
INHOUDSTAFEL
Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . vii
Algemene inleiding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
DEEL I – DE ONDERZOEKSCONTEXT
1. De politie en een gemeenschapsgerichte politiezorg . . . . . . . . . . . . . . . . 11
1.1. Een schets van het Belgische COP-model . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
1.2. Moeilijkheden en conceptuele vaagheden met betrekking tot COP. . . . . . 14
1.2.1. Weerstand van agenten tegen politiehervormingen en COP. . . . . 14
1.2.2. Dé gemeenschap? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
2. De Belgische multiculturele samenleving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
2.1. Beknopte schets van hedendaagse Belgische immigratiepatronen. . . . . . . 21
2.2. Statistische valkuilen in het afbakenen van gemeenschappen . . . . . . . . . . 24
2.3. De maatschappelijke positie van etnische minderheden . . . . . . . . . . . . . . . 27
3. De relatie tussen etnische minderheden en de politie . . . . . . . . . . . . . . . 31
3.1. Inleiding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
3.2. De studie van politie ten opzichte van etnische minderheden . . . . . . . . . . 32
3.2.1. Politiepraktijken in multiculturele buurten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
3.2.2. Politiecultuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
3.2.3. Politieselectiviteit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
3.3. De studie van etnische minderheden ten aanzien van politie . . . . . . . . . . . 44
3.3.1. “Allemaal racisten” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
3.3.2. Conflicterende referentiekaders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
3.4. Interacties tussen politie en etnische minderheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
4. Situering voorliggend onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
4.1. Een focus op concrete interacties is noodzakelijk... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
4.2. ...om hervormingen te toetsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
4.3. Interpretatiekader: betekenisverleningen, sociale constructies en labels . 55
DEEL II – METHODOLOGIE
5. Overzicht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
5.1. Een kwalitatieve aanpak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
5.2. Observaties en de etnografische methode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
community.policing.book Page i Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

INHOUDSTAFEL
ii
5.3. De methodologie in vogelvlucht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
6. De voorbereidende fase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
6.1. Een oriënterende literatuurstudie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
6.2. De selectie van een multiculturele buurt in vijf politiezones . . . . . . . . . . . 69
6.3. De contextanalyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
7. Uitvoerende fase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
7.1. De semigestructureerde interviews . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
7.2. De observaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
7.2.1. Planning. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
7.2.2. Valkuilen en strategieën . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
7.2.3. Verwerking observatiedata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
7.2.4. Kwaliteitscontrole observaties. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
7.3. Rapportage veldstudies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
7.4. De rondetafelgesprekken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
DEEL III – ONDERZOEKSRESULTATEN
8. Etnische minderheden over (de relatie met) de politie . . . . . . . . . . . . . . . 89
8.1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
8.2. Beeldvorming over de (lokale) politie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
8.2.1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
8.2.2. Factoren die een negatieve beeldvorming over de politie
genereren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
8.2.2.1. Attitude van politie-inspecteurs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
8.2.2.2. Jonge mannelijke interventieagenten vaker kop van jut. . 94
8.2.2.3. Gevoelens van ongelijke bejegening en sluimerende
achterdocht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
8.2.2.4. De maatschappelijke context en ‘erfzonden’ van de politie 97
8.2.2.5. Het land van herkomst en een onzeker verblijfsstatuut . . 98
8.2.3. Wisselwerking tussen visie op de buurt en visie op de politie . . . . 101
8.2.3.1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
8.2.3.2. Indrukken over laksisme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
8.2.3.3. Gebrekkige aanspreekbaarheid in de wijk . . . . . . . . . . . . . 105
8.2.3.4. Gebrek aan affiniteiten en kennis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
8.2.3.5. Haastwerk en gebrek aan tastbaarheid . . . . . . . . . . . . . . . . 106
8.2.3.6. Toenemende perceptieproblemen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
8.2.3.7. Tanende meldingsdrang en de vrees voor represailles. . . 108
8.2.4. Factoren die een positieve beeldvorming stimuleren. . . . . . . . . . . . 109
8.2.4.1. “Een goede relatie”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
community.policing.book Page ii Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

INHOUDSTAFEL
iii
8.2.4.2. Vooruitgang geboekt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
8.2.4.3. Nieuwkomers: relatief positief over de (Belgische) politie 111
8.2.4.4. Een sleutelrol voor de wijkwerking?. . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
8.3. Behoeften en verwachtingen ten aanzien van de politie . . . . . . . . . . . . . . . 113
8.3.1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
8.3.2. Visies op de rol van de politie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
8.3.3. Concrete verwachtingen en behoeften. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
8.3.3.1. Een toezichthoudende en doelgerichte politie. . . . . . . . . . 115
8.3.3.2. Een “objectieve” politie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
8.3.3.3. Cultuurconflicten en kennis van “subtiliteiten” . . . . . . . . 117
8.3.3.4. Meer neutrale dagdagelijkse contactmomenten . . . . . . . . 119
8.3.4. Gewenste oplossingen en grenzen van samenwerking. . . . . . . . . . 124
8.3.4.1. Een globale aanpak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
8.3.4.2. De rol van de gemeenschap en die van de ouders . . . . . . 125
8.3.4.3. “Geen klikker” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
8.3.4.4. Tegenstrijdigheden en gevoeligheden . . . . . . . . . . . . . . . . 127
8.4. Concluderende beschouwingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
9. Politie over (de relatie met) etnische minderheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
9.1. Inleiding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
9.2. Inspecteurs over politiewerk in multiculturele buurten . . . . . . . . . . . . . . . 138
9.2.1. Taalgebruik en -barrières . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
9.2.2. Ervaren weerstand geïnterpreteerd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
9.2.3. “Gesloten gemeenschappen”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
9.2.4. Variaties in sociale cohesie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
9.2.5. Interne spanningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
9.2.6. Het “laksisme” als bron voor frustraties onder politie-inspecteurs 155
9.2.7. Noodzakelijke selectiemechanismen voor normovertredend
gedrag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
9.3. Beeldvorming en categorisering van deelgemeenschappen . . . . . . . . . . . . . 160
9.3.1. Sociale categorisering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
9.3.2. Factoren die gradaties in beeldvorming bepalen . . . . . . . . . . . . . . . 163
9.3.3. Van ‘gematigde’ tot ‘radicale’ politie-inspecteurs . . . . . . . . . . . . . . 166
9.3.4. Ook doorgedreven categorisering en stereotypering van
autochtone bevolkingsgroepen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
9.4. Optreden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
9.4.1. Mate van optreden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
9.4.2. Manier van optreden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
9.4.3. Invloed van situationele factoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
9.4.4. Invloed van contextfactoren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
community.policing.book Page iii Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

INHOUDSTAFEL
iv
9.4.5. Invloed van persoonlijke factoren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
9.4.6. Invloed van organisatiekenmerken. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
9.4.6.1. Mobiliteit in het basiskader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
9.4.6.2. De ‘haastidee’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
9.4.6.3. Structureel personeelstekort voor de wijk . . . . . . . . . . . . . 189
9.5. Verhouding met diverse deelgemeenschappen in multiculturele buurten . 191
9.5.1. De verhouding met de Marokkaanse deelgemeenschappen. . . . . . 191
9.5.1.1. Relaas van een stroeve verhouding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
9.5.1.2. Een “Calimero-complex”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
9.5.1.3. Diverse strategieën en aanpakken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
9.5.1.4. Percepties over crimineel gedrag als stimulator voor een
verzuurde relatie? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
9.5.2. Verhouding met de Turkse deelgemeenschappen . . . . . . . . . . . . . . 204
9.5.2.1. Een genuanceerd positief beeld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
9.5.2.2. “Meer respect dan de Belgen”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
9.5.2.3. Een “gesloten gemeenschap” en gebrek aan tastbaarheid 206
9.5.2.4. Religiositeit en maatschappelijke isolatie . . . . . . . . . . . . . . 208
9.5.2.5. Uitdagingen voor de lokale politie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210
9.5.3. Omgang met Oost-Europese deelgemeenschappen. . . . . . . . . . . . . 211
9.5.3.1. Een diffuus en clichématig beeld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
9.5.3.2. Zigeuners . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
9.5.3.3. Cynisme en repressie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
9.5.3.4. “Informanten” voor de wijkwerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
9.5.4. Omgang met gemarginaliseerde autochtone deelgemeenschappen 218
9.5.4.1. Een pessimistisch vertoog . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
9.5.4.2. “It’s a way of life” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
9.5.4.3. Ongewenste ‘nabijheid’ en toch diverse aanpakken
‘op maat’. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
9.5.4.4. Pleisters op een houten been. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
10. Community (Oriented) Policing in multiculturele buurten . . . . . . . . . . . 229
10.1. Visie van politie-inspecteurs op COP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
10.1.1. Interventie-inspecteurs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
10.1.2. Wijkinspecteurs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
10.2. Community (Oriented) Policing in de praktijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
10.2.1. Externe oriëntering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
10.2.1.1. Maatschappelijke inbedding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
10.2.1.2. Dienstverlenende opstelling gericht op de behoeften en
verwachtingen van de bevolking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
10.2.2. Probleemoplossend werken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242
community.policing.book Page iv Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

INHOUDSTAFEL
v
10.2.3. Partnerschap. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
10.2.3.1. Intern partnerschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
10.2.3.2. Extern partnerschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
10.2.4. Verantwoording. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
10.2.5. Empowerment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
10.2.5.1. Intern empowerment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
10.2.5.2. Extern empowerment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
DEEL IV – ALGEMENE CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN
11. Algemene conclusie: spiegels tussen politie en gemeenschap . . . . . . . . 257
11.1. ‘Over- en underpolicing’ van groepen, niet van buurten . . . . . . . . . . . . . . . 257
11.2. ‘Overpolicing’ van vaste (lastige) klanten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
11.3. ‘Underpolicing’ en verwaarlozing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
11.4. Twee zijden van dezelfde medaille . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
11.5. Aversie tegen het COP-discours en toch ernaar handelen . . . . . . . . . . . . . . 268
11.6. Relatie tussen intern vertoog en aanpak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
12. Aanbevelingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
Bibliografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
Bijlage: Overzicht observatiedagen en interviews . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297
community.policing.book Page v Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

community.policing.book Page vi Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

vii
Voorwoord
De studie kadert binnen het “Onderzoeksprogramma Samenleving en
Toekomst”, in opdracht van en gefinancierd door de POD Weten-
schapsbeleid. Het project “Multiple community policing: hoezo?” ging
op 1 februari 2006 van start en werd uitgevoerd door een netwerk
bestaande uit één promotor-coördinator, met name Prof. Marleen
Easton (Hogeschool Gent) en vier promotoren, met name Prof. Paul
Ponsaers (Universiteit Gent), Prof. Els Enhus (Vrije Universiteit Brus-
sel), Prof. Henk Elffers (Universiteit Antwerpen) en Prof. Frank Hutse-
baut (Katholieke Universiteit Leuven). De onderzoekers van dienst
waren Chaim Demarée en Natascha Vandevoorde. Lodewijk Gunther
Moor (Stichting Maatschappij, Veiligheid en Politie, Nederland) werd
als externe buitenlandse expert bij dit onderzoek betrokken.
Als klankbord voor deze onderzoeksequipe, werd een begeleidings-
comité samengesteld uit externe personen die in het betrokken domein
een bekwaamheid bezitten. In het begeleidingscomité, dat viermaal
vergaderde, zetelde Lieve Van Daele (Federaal Wetenschapsbeleid),
Frank Mulleners (Politiezone Genk-As-Opglabbeek-Zutendaal), Marie-
Sophie Devresse (Université Catholique de Louvain), Johan Berckmans
(Lokale politie 5340, Brussel-West), Johan De Becker (Lokale Politie
5340, Brussel-West), Paul Jacobs (Comité P), Marijke Weewauters (Insti-
tuut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen), Elke Devroe (Dienst
voor Strafrechtelijk Beleid), Eddy Baelemans (Lokale Politie Antwer-
pen), Christel Defever (FOD Justitie), Patrick Van Parijs (Oost-Vlaamse
Politieschool), Erik Jagers (Centrum voor Gelijkheid van Kansen en
Racismebestrijding), Carrol Tange (Université Libre de Bruxelles),
Dominique Vanryckeghem (Federale Politie), Nadine Van Coppenolle
(Commissaire divisionnaire Police Locale), Hassan Bousetta (Université
de Liège), Diane Reynders (Dienst voor Strafrechtelijk Beleid), Cecile
Vandevandel (Police Fédérale Service égalité et diversité), Joke Rutten
(Dienst voor Strafrechtelijk Beleid), Martin Van Haverbeke (Vormings-
centrum Foyer), Fabienne Polain (Dienst voor Strafrechtelijk Beleid),
Dirk Jacobs (Université Libre de Bruxelles), Francine Biot (Lokale Poli-
tie Charleroi), Mehmet Sadik Karanfil (Kabinet Cemal Cavdarli), Zakia
Khattabi (Federaal Wetenschapbeleid) en Marco Martinielllo (Universi-
té Libre de Liège).
community.policing.book Page vii Wednesday, July 1 , 2009 11:17 AM

VOO R W O O RD
viii
Bij deze wil de onderzoeksploeg alle leden van het begeleidingscomité
bedanken voor hun kritische reflecties, relevante opmerkingen en de
uiteindelijke goedkeuring van voorliggend onderzoeksrapport. Boven-
dien kon de equipe vanuit Federaal Wetenschapsbeleid rekenen op de
professionele ondersteuning van programma-administrateur Mevr.
Lieve Van Daele, waarvoor dank.
In dit voorwoord gaat onze bijzondere aandacht uit naar alle politie-
mensen in de diverse politiezones en de respondenten binnen de
allochtone gemeenschappen die hebben bijgedragen tot het welslagen
van dit onderzoek. Dankzij hun bereidwillige medewerking, interesse,
openheid, leergierigheid en feedback zijn wij er als onderzoeksploeg in
geslaagd een stukje van hun werkelijkheid in kaart te brengen. Het is
zonder meer een boeiende samenwerking geworden waarop kan wor-
den verder gebouwd. Oprechte dank!
community.policing.book Page viii Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

1
Algemene inleiding
Ter gelegenheid van de politiehervorming in België, geconsolideerd
door de wet van 7 december 1998, opteerde de overheid er voor com-
munity (oriented) policing (COP) in te voeren als officieel politie-
model1. Dat de implementatie van dit model niet vanzelfsprekend zou
zijn en heel wat vragen en moeilijkheden zou opleveren lag in de lijn
van de verwachtingen. Ondanks het feit dat het COP-model haar histo-
rische wortels kende in een aantal etnisch gekleurde conflicten, drong
de vraag zich in het bijzonder op hoe dit model in België zou worden
toegepast in multiculturele buurten met een erg diverse en complexe
samenlevingscontext. De in dit rapport aangehaalde literatuur toont
aan dat zowel politie-inspecteurs als leden van etnische minderheden
menen dat de wederzijdse relatie vaak problematisch is en wantrou-
wen en afstand deze relatie karakteriseren. Deze relatie staat onder
druk omwille van problematische wederzijdse percepties, betekenis-
verleningen, visies en verwachtingen. Zulke factoren – in combinatie
met de structurele buurtfactoren (achterstelling en een heterogene
sociale en etnische mix) – vormen immers ernstige drempels voor de
implementatie van een COP-beleid, in het bijzonder omwille van
inhoudelijke ambiguïteiten die besloten liggen in het COP-model met
betrekking tot de betekenis die gehecht dient te worden aan ‘dé
gemeenschap’.
Om de ‘vertaalslag’ van COP in multiculturele buurten enerzijds te
onderzoeken en anderzijds naar de toekomst toe te ondersteunen is
inzicht in de dagdagelijkse praktijk, in de manier waarop interacties
tussen politie en etnische minderheden vorm krijgen en verlopen
onontbeerlijk. Voorliggend onderzoek wil vat krijgen op deze factoren
en processen door na te gaan in welke mate COP in multiculturele buurten
en tijdens omgang met etnische minderheden (al dan niet) vorm krijgt en hoe
beide partijen daar zelf tegenover staan. Dergelijke vorm van politieonder-
zoek sluit nauw aan bij wat vaak wordt aangeduid als politiesociologie,
hetgeen in beeld brengt hoe politiewerk concreet gestalte krijgt in het
sociaal proces tussen politie-inspecteurs en burgers en tussen inspec-
teurs onderling (van der Torre, 1998).
1Wet van 7 december 1998 tot organisatie van een geïntegreerde politiedienst, gestructureerd op twee niveaus
(WGP), B.S. 05 januari 1999.
community.policing.book Page 1 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

ALGEMENE INLEIDING
2
Voorliggend onderzoek hanteert inzichten van het sociaal constructio-
nisme als theoretische invalshoek. Het sociaal constructionisme zet bij
de studie van sociale problemen een stap achteruit en heeft aandacht
voor wie iets een (sociaal) probleem noemt en wat voor een probleem
dat zij denken dat het is. Het legt de nadruk op betekenissen
(‘meanings’) en betekenisverleningen. Betekenissen en visies genereren
voor sociale actoren immers ‘zin’ en dus structuur in hun perceptie van
de realiteit. Actoren construeren op die manier een sociale werkelijk-
heid, die ze continue (re)produceren door middel van sociale inter-
acties (Clarke, 2006; Burr, 2003; Evanoff, 2004; Gergen, 2003; Michael,
2008; Ritzer, 2005). In kader van dit onderzoek stelt de vraag zich bij-
voorbeeld in welke mate een (intern) vertoog, dat enigszins weerspie-
gelt hoe actoren ‘hun’ werkelijkheid construeren, in de politiepraktij-
ken doorschemert en al dan niet sociale (inter)acties beïnvloedt. In
voorliggend onderzoek staat dan ook de vraag centraal hoe (en
waarom) politie-inspecteurs hun wereld- en mensbeeld opbouwen
(inclusief ‘dé gemeenschap’) en op basis van die constructies categori-
seren en labelen. Vervolgens kan de vraag gesteld worden in welke
mate (en waarom) in termen van problemen of ‘grenzen’ van het haal-
bare wordt geredeneerd en wat de gevolgen daarvan zijn voor sociale
handelingen (in casu de politiepraktijk) en voor de implementatie van
een politiebeleid (in casu community oriented policing) (Van Maanen,
2005; Boussard, Loriol & Caroly, 2006).
Dit uitgangspunt reflecteert zich dan ook in de hiernavolgende drie
kerndoelstellingen van dit onderzoek:
1. Nagaan hoe COP in de interactie met etnische minderheden in het
kader van de afhandeling van dagelijkse taken en incidenten al dan
niet vorm krijgt [realiteit].
2. Nagaan hoe etnische minderheden de interactie met politie in het
kader van hun afhandeling van dagelijkse taken en incidenten perci-
piëren/ervaren en wat hun verwachtingen terzake zijn, én nagaan in
hoeverre deze verwachtingen congruent zijn met de aandachtspun-
ten binnen het COP-model [perceptie van etnische minderheden].
3. Nagaan in welke mate politiefunctionarissen die op het terrein
werkzaam zijn COP in de interactie met etnische minderheden in
kader van de afhandeling van dagelijkse taken en incidenten toepas-
baar achten, welke problemen en mogelijkheden zij terzake zien en
welke hun verwachtingen zijn [perceptie van politie].
community.policing.book Page 2 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

ALGEMENE INLEIDING
3
Inzicht in deze materie tracht aangrijpingspunten te bieden om de toe-
passing van de Belgische interpretatie van COP te ondersteunen en
levert een meerwaarde voor beleidsmakers – en andere instanties – die
de politie in haar ontwikkeling naar deze filosofie wensen te ondersteu-
nen.
Met deze focus levert voorliggend onderzoek bovendien een bijdrage
aan een onontgonnen domein binnen het wetenschappelijk onderzoek.
De relatie tussen de politie en etnische minderheden is voorheen amper
in België, en schaars in het buitenland, empirisch bestudeerd. Het
onderzoek is veelal fragmentarisch in die zin dat wordt ingezoomd op
deelaspecten van deze relatie (bijvoorbeeld institutioneel racisme cf.
Lea, 1999) of komt deze relatie slechts secundair aan bod en is het
geenszins de focus van het onderzoek (cf. onder meer Van San & Leer-
kens, 2001; Walgrave, 2001). Bovendien neemt eerder onderzoek nau-
welijks COP als uitgangspunt, wat bijdraagt tot de originaliteit van
voorliggende studie.
Omdat zelden empirisch onderzoek werd verricht, noch in België, noch
elders, naar community (oriented) policing in multiculturele buurten, is
geopteerd voor kwalitatieve onderzoeksmethoden (semi-gestructu-
reerde interviews met aansluitend observaties ‘on the spot’ en afslui-
tende rondetafelgesprekken). In relatie tot de onderzoeksdoelstellingen
pleiten drie argumenten voor deze methodologie. Een eerste argument
wordt ontleend aan de geschiktheid van dergelijke methoden om
inzicht te verwerven in de wijze waarop interacties zich in de praktijk
(de facto) manifesteren. Dat er weinig gekend is over de exacte onder-
zoekscontext en dergelijke methoden precies een exploratie van die
context in termen van beïnvloedende factoren mogelijk maakt, vormt
het tweede argument voor deze keuze. Het derde argument schuilt in
de kracht van deze methoden om de wisselwerking tussen de beteke-
nissen en percepties gehecht aan sociale fenomenen door actoren
(zowel politie als etnische minderheden) enerzijds en de praktijk van
het politiewerk anderzijds inzichtelijk te maken.
Na een voorbereidende fase (explorerende literatuurstudie) werd in zes
multiculturele buurten in respectievelijk vijf Belgische politiezones het
kwalitatieve onderzoek, dat telkens zes maanden in beslag nam, uitge-
voerd. Naast een spreiding over het Belgische grondgebied en mede-
werking van de korpsleiding, zijn de graad van verstedelijking en de
diversiteit in de verblijfsgeschiedenis van etnische minderheden de
community.policing.book Page 3 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

ALGEMENE INLEIDING
4
belangrijkste inhoudelijke criteria voor de selectie van (de multicultu-
rele buurt binnen) de politiezones. Een contextanalyse van elke politie-
zone faciliteerde de selectie van vertegenwoordigers van etnische min-
derheden (in totaal 37) in functie van de semi-gestructureerde inter-
views; waarmee de intrede in het onderzoeksveld werd gestart. Semi-
gestructureerde interviews (in totaal 24) met politie-inspecteurs uit de
geselecteerde politiezones gingen de observatieperiodes ‘on the spot’
(in totaal 182 dagen) vooraf. Het veldwerk in de zes multiculturele
buurten werd afgerond met twee rondetafelgesprekken (één in elk
landsgedeelte) waarin de globale onderzoeksresultaten en beleidsaan-
bevelingen aan ervaringsdeskundigen uit allochtone- en politiemid-
dens ter verfijning werden voorgelegd.
Het onderzoekskader en de daaruit voortvloeiende onderzoeksopzet
werden tijdens een seminarie op 14 juni 2006 uitvoerig bediscussieerd
binnen het begeleidingscomité, waarop twee onafhankelijke buiten-
landse experts met betrekking tot het onderzoeksdomein, met name
Prof. Frank Bovenkerk (Universiteit Utrecht, Nederland) en Prof.
Simon Holdaway (Sheffield University, United Kingdom) werden uit-
genodigd
Voorliggend onderzoeksrapport is opgebouwd uit vijf delen en twaalf
hoofdstukken.
In een eerste deel wordt het onderzoekskader geschetst. In een drietal
hoofdstukken wordt het onderzoek gesitueerd binnen de (inter)natio-
nale literatuur. In een eerste hoofdstuk gaat aandacht uit naar de
gemeenschapsgerichte politiezorg en de uitdaging die dit met zich
meebrengt voor politiepraktijken in multiculturele buurten. In een
tweede hoofdstuk worden de contouren geschetst van de Belgische
multiculturele samenleving waarbinnen politiepraktijken gestalte krij-
gen, met aandacht voor hedendaagse immigratiepatronen en de maat-
schappelijke positie van etnische minderheden. Het derde hoofstuk
biedt een overzicht van het onderzoek over de relatie tussen etnische
minderheden en de politie met aandacht voor beide perspectieven.
Tenslotte wordt in een vierde hoofdstuk aangegeven hoe het voorlig-
gend onderzoek kan geplaatst worden binnen de huidige stand van
(inter)nationaal onderzoek over de relatie tussen politie en etnische
minderheden.
community.policing.book Page 4 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

ALGEMENE INLEIDING
5
In een tweede deel wordt de methodologie van dit onderzoek toege-
licht met in hoofdstuk vijf aandacht voor de gemaakte keuzes in dit
kwalitatief onderzoek. De voorbereidende fase van het onderzoek
(oriënterende literatuurstudie, selectie van multiculturele buurt in vijf
politiezones, contextanalyse) wordt in hoofdstuk zes toegelicht. Hoofd-
stuk zeven reflecteert over de gehanteerde methoden (semigestructu-
reerde interviews, observaties ‘on the spot’ en rondetafelgesprekken)
die centraal staan in de uitvoerende fase van dit onderzoek.
De bulk van dit rapport vormt het derde deel waarin de onderzoeks-
resultaten worden toegelicht. In hoofdstuk acht worden de resultaten
met betrekking tot de visies, beeldvorming en percepties van etnische
minderheden over (de relatie met) de politie in kaart gebracht. In
hoofdstuk negen staan de visies, beeldvorming en percepties van poli-
tiemensen over hun werk in multiculturele buurten dan weer centraal.
In hoofdstuk tien worden de implicaties van deze resultaten voor de
implementatie van COP in multiculturele buurten geschetst.
In deel drie ten slotte, worden de conclusies van deze studie (hoofdstuk
elf) en de daaruit voortvloeiende beleidsaanbevelingen (hoofdstuk
twaalf) geformuleerd.
community.policing.book Page 5 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

community.policing.book Page 6 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

Deel I
De onderzoekscontext
community.policing.book Page 7 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

community.policing.book Page 8 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

9
In dit deel wordt het voorliggend onderzoek binnen de (inter)nationale
literatuur gesitueerd. Daarin gaat achtereenvolgens aandacht uit naar
de politie en een gemeenschapsgerichte politiezorg, de Belgische multi-
culturele samenleving en de relatie tussen politie en etnische minderhe-
den en worden de mogelijkheden en moeilijkheden van een COP-
beleid in multiculturele buurten afgetast. Deze literatuurstudie is
tevens het richtinggevende kader waarbinnen voorliggend onderzoek
gestalte krijgt. Voor wat politie en een gemeenschapsgerichte politie-
zorg betreft, wordt even teruggegrepen naar de beleidskeuze voor COP
op basis van de Wet op de geïntegreerde politiedienst van 1998. Daarna
worden de moeilijkheden en conceptuele vaagheden met betrekking tot
COP geschetst. Meer bepaald wordt de weerstand van agenten tegen
politiehervormingen (in casu COP) en moeilijkheden met concepten
zoals ‘dé gemeenschap’ toegelicht. Vervolgens wordt een schets van de
Belgische multiculturele samenleving gemaakt en ten slotte wordt inge-
zoomd op de relatie tussen de politie en etnisch minderheden.
community.policing.book Page 9 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

community.policing.book Page 10 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

11
1. DE POLITIE EN EEN GEMEENSCHAPS-
GERICHTE POLITIEZ ORG
1.1. Een schets van het Belgische
COP-model
Toen ook in België de formele sociale controlemechanismen – politie en
justitie – niet in staat bleken afdoend het hoofd te bieden aan de toene-
mende onveiligheids(gevoelens) en vooral in de tweede helft van de
jaren ‘80 het vertrouwen in deze instellingen snel afbrokkelde, vond
ook hier de idee van community (oriented) policing (COP) ingang als
dé brug om de kloof tussen politie en bevolking te dichten.
Met samenwerking als het centraal principe, werd dit model in de jaren
‘90 geïncorporeerd binnen de ruimere integrale veiligheidsgedachte.
Zonder noemenswaardige voorafgaandelijk conceptuele, noch ‘imple-
mentaire bezinning’, werden in de schoot van zowel gemeentepolitie-
korpsen als rijkswachtbrigades tal van projecten ontwikkeld, die al dan
niet terecht onder de vlag van dit model werden geplaatst (Easton,
2002). Deze heroriënteringspogingen misten echter het verhoopte suc-
ces, waarbij niet het model zelf in vraag werd gesteld maar wel werd
gewezen op onvervulde voorwaarden en een te partieel karakter van
de initiatieven (cf., o.a. Van den Broeck & Eliaerts, 1994, Easton, 2001,
Easton & Van den Broeck, 1997). Een radicalere toepassing werd dan
ook door de Commissie Dutroux aanbevolen, wat navolging kreeg in
de memorie van toelichting bij het voorstel tot de wet op de geïnte-
greerde politie van 19982. Die stipuleerde dat de lokale politie3 haar
opdrachten moet uitvoeren volgens “een geïntegreerde aanpak gebaseerd
op Community Policing” (Branckaute, 2001: 7). Samen met een radicale
herziening van de vorm van het Belgische politieapparaat of structurele
hervorming, werd op deze manier ook een herziening van de inhoud
ervan of een essentieel culturele hervorming beoogd.
De vaagheid inzake de implementatie van het COP-model bleef even-
wel een belangrijke struikelblok. Een formeel keerpunt op dat vlak
2Wet van 7 december 1998 tot organisatie van een geïntegreerde politiedienst, gestructureerd op twee niveaus
(WGP), B.S. 05 januari 1999.
3Het valt op dat in de memorie van toelichting bij de WGP community policing als een zaak voor enkel het
lokale niveau wordt aangeduid. Op dit niveau van de geïntegreerde politie stootte deze bepaling op heel wat
onbegrip. In de MO CP 1 van 27 mei 2003 (cf. infra) stelde de federale overheid dan ook dat COP van toepas-
sing is op “de geïntegreerde politie”, dus zowel de lokale als federale politie.
community.policing.book Page 11 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

DEEL I. DE ONDERZOEKSCONTEXT
12
werd bereikt met de ministeriële omzendbrief CP 1 van 27 mei 2003 en
twee begeleidende visieteksten vanuit de Directie van de Relaties met
de Lokale Politie (CGL), ressorterend onder de federale overheids-
dienst Binnenlandse Zaken (Vande Sompel, Ponsaers, Vandevenne &
Van Branteghem, 2003a; 2003b). In deze documenten wordt het
containerbegrip community policing onder invloed van de Angelsaksi-
sche maatschappelijke en politionele context, geconcretiseerd en ‘ver-
taald’ naar de Belgische situatie. Deze Belgische interpretatie van com-
munity policing – vrij vertaald als gemeenschapsgerichte politiezorg – con-
centreert zich rond vijf pijlers die aangrijpen bij politionele “waarden”
die eerder door Van Ryckeghem & Hendrickx (2001a, 2001b) werden
geformuleerd. Zij inspireerden zich hoofdzakelijk op de Zuid-Afri-
kaanse en de Zweedse politie. Deze pijlers of “waarden” van de Belgi-
sche interpretatie van COP zijn respectievelijk externe oriëntering, pro-
bleemoplossend werken, partnerschap, verantwoording en empower-
ment. In wat volgt worden elk van deze pijlers kort toegelicht op basis
van bovenstaande referentiewerken.
Externe oriëntering of externe gerichtheid is een “absolute basispeiler”
van COP en impliceert dat de “politie niet tegenover de samenleving”,
maar er “middenin” staat. Met andere woorden, “ze is in de maatschap-
pij geïntegreerd” (Vande Sompel, et.al., 2003a: 5). Dit principe duidt
enerzijds op een maatschappelijke inbedding van politie, zodat proble-
men vroegtijdig worden gedetecteerd en beter worden begrepen. Dit
moet een tijdig en gepast antwoord mogelijk maken. Anderzijds heeft
externe oriëntering ook betrekking op een dienstverlenende opstelling,
die gericht is op de behoeften en verwachtingen van de potentiële afne-
mers van de politiezorg in het algemeen en van de bevolking in het bij-
zonder. Wat de politie doet, wordt dus bepaald vanuit de samenleving
en niet meer alleen door de politie zelf. Om die behoeften en verwach-
tingen te kunnen inschatten en dus tot een betere dienstverlening te
kunnen komen, zijn nauwe relaties of ‘inbedding’ van de politie in de
gemeenschap onontbeerlijk. De volledige gemeenschap (in al haar gele-
dingen) moet hierbij steeds bereikt worden, qua dienstverlening maar
ook qua inschatting van de behoeften en verwachtingen. Politiewerk is
immers een publieke dienstverlening voor alle bevolkingsgroepen of
gemeenschappen. Dit impliceert dat de rechten en vrijheden van de
minderheidsgroepen gevrijwaard worden en voorrang hebben op de
wil van de meerderheid. COP veronderstelt dus aandacht van de politie
voor de zwakkere of kansarme gemeenschappen in de samenleving.
community.policing.book Page 12 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

1. DE POLITIE EN EEN GEMEENSCHAPSGERICHTE POLITIEZORG
13
Probleemoplossend werken houdt in dat problemen grondig worden geana-
lyseerd waardoor de politie vervolgens doordacht kan inwerken op de
oorzaken ervan, in plaats van louter aan symptoombestrijding te doen.
Preventief en proactief optreden, alsook maatwerk zijn hierbij belangrijk.
Partnerschap situeert zich zowel intern als extern. Intern partnerschap
impliceert samenwerking tussen de verschillende diensten binnen een
korps en tussen de twee niveaus van de geïntegreerde politie. Qua
extern partnerschap werkt de politie samen met de bevolking, met de
(politie)overheden en andere overheidsdiensten, alsook met maat-
schappelijke instanties. Congruent aan de integrale veiligheidsge-
dachte (waarin community policing in België werd geïntegreerd), die-
nen met andere woorden de inspanningen van alle mogelijke schakels
die in de keten van maatschappelijke veiligheid en leefbaarheid een rol
(kunnen) spelen, te worden geïntegreerd.
De politie legt aan deze partners maar ook aan de burgers tevens ver-
antwoording of rekenschap af over haar bijdrage in de veiligheidszorg
en dit meer concreet zowel over haar beleid als over de uitvoering
ervan. Geslotenheid en ondoorzichtigheid leiden immers tot wantrou-
wen, wat een samenwerking hypothekeert.
Empowerment of bekwame betrokkenheid tenslotte, staat in functie van
de responsabilisering van iedere individuele politiefunctionaris en van
de bevolking, waartoe zowel extern als intern mogelijkheden moeten
worden gecreëerd. Intern empowerment betekent interne democratise-
ring binnen politie, wat inhoudt dat de lagere kaders inspraak krijgen
in het beleid (bottom-up in plaats van top-down beslissingspatronen)
en op het terrein niet gereduceerd worden tot loutere uitvoerders maar
ook daar over een zekere beslissingsbevoegdheid4 beschikken zodat ze
4Hiermee betreden we het domein van de discretionaire ruimte van politiefunctionarissen. Zoals hoger reeds
tot uiting kwam, is een beslissingsvrijheid op het terrein inherent aan politiewerk; volgens Terpstra (2002) is
ze onvermijdelijk omdat de taken te complex zijn om geheel te worden vastgelegd in formele regels. Binnen
de traditionele politiemodellen wordt deze vrijheid evenwel in theorie zoveel mogelijk beperkt wat er in de
praktijk op neer komt dat ze wordt ontkend. Vanuit COP wordt de beslissingsruimte op het terrein daaren-
tegen erkend en worden, in kader van het bieden van maatwerk, de positieve implicaties ervan ingezien.
Zoals Aalberts & Kamminga (1983) opmerken, biedt deze bevoegdheid bijvoorbeeld ruimte om bepaalde
zaken buiten het gerechtelijke circuit te houden of in voorkomende gevallen een aanpak te kiezen die aansluit
bij culturele oriëntaties van etnische minderheden. De keerzijde van deze medaille is dat de kans bestaat dat
de discretionare ruimte ook gelegenheid biedt voor misbruiken, inbegrepen een discriminerend optreden ten
aanzien van bepaalde bevolkingsgroepen zoals etnische minderheden. Daarom benadrukt onder meer Gold-
stein (1990) dat over het discretionair politioneel optreden openlijk moet worden gediscussieerd, dat het
moet worden gestructureerd en gecontroleerd. Ook in ons land dringen Ponsaers & Enhus (2001) in het
‘Vademecum Veiligheidsplannen’ aan op een wettelijke erkenning en richtinggeving van de discretionaire
ruimte van politieambtenaren. Van Ryckeghem & Hendrickx (2001) beklemtonen naast dergelijk wettelijk
kader dat dit vertrouwen in de individuele ‘common sense’ van politiefunctionarissen ook steeds dient te
worden gedragen door een professionele vorming en een politiecultuur die het respect voor mensenrechten
bovenaan de agenda plaatst. Deze waarborgen horen de erkenning van de discretionare ruimte in commu-
nity policing te vergezellen.
community.policing.book Page 13 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

DEEL I. DE ONDERZOEKSCONTEXT
14
hun optreden zo goed mogelijk op de individuele situatie kunnen
afstemmen. Extern empowerment behelst het stimuleren van sociale
zelfredzaamheid wat een emancipatie van diverse bevolkingsgroepen
veronderstelt, zodat ook zij in staat zijn bij te dragen tot de zorg voor
hun veiligheid.
Elk van deze pijlers – zo verduidelijkt de omzendbrief CP 1 – is een
noodzakelijke component die nadrukkelijk als een rode draad doorheen de
gehele politiewerking dient te lopen én die in interactie hoort te staan
met de andere pijlers, waardoor wederzijdse versterking optreedt. Hier-
mee wordt, in tegenstelling tot de eerdere projectmatige invulling,
expliciet een totaalconcept beoogd waarvan de essentie ligt in een andere
houding en mentaliteit van de politieagent aan de basis. De implemen-
tatie van COP is echter (nog) geen sinecure gebleken, waarbij verschil-
lende factoren deze implementatie in de weg staan (Easton, Enhus,
Ponsaers & Van de Sompel, 2003).
1.2. Moeilijkheden en conceptuele vaagheden
met betrekking tot COP
In dit hoofdstuk wordt in eerste instantie de weerstand van agenten
tegen politiehervormingen en COP aangekaart en in tweede instantie
de moeilijkheden met betrekking tot de implementatie van COP, om
vervolgens conceptuele vaagheden zoals ‘dé gemeenschap’ nader te
bekijken.
1.2.1. Weerstand van agenten tegen politiehervormingen
en COP
Het interne draagvlak of steun voor community policing bij politie-
agenten wordt in het algemeen als een essentiële voorwaarde voor een
succesvolle implementatie ervan beschouwd (Segrave & Ratcliffe, 2004;
Vande Sompel & Ponsaers, Vandevenne & Van Branteghem 2003a,
2003b). In dit verband wordt politiecultuur vaak opgemerkt als een
obstakel voor verandering in het algemeen, en voor de implementatie
van COP in het bijzonder. Verschillende aspecten van deze politiecul-
tuur worden contradictorisch aan COP bevonden zoals bijvoorbeeld
het ‘politiecentrisme’ en scepticisme ten aanzien van buitenstaanders
(Hendrickx, 2003; Van den Broeck, 2001b; Van Ryckeghem & Easton,
community.policing.book Page 14 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

1. DE POLITIE EN EEN GEMEENSCHAPSGERICHTE POLITIEZORG
15
2002). Dit zou indruisen tegen het “van buiten naar binnen redeneren”
(van der Vijver & Molenkamp, 1999: 210) in kader van de externe oriën-
tering die het concept COP impliceert. Ook met betrekking tot verant-
woording duiken problemen op. Jacobs (2000: 114) stelt dat “de contro-
leurs het nog niet gewoon zijn gecontroleerd te worden”. Ook intern en
extern partnerschap stelt problemen. Inzake intern partnerschap speelt
de ‘verzuiling’ of ‘hokjesmentaliteit’ – wat wordt gekaderd binnen
aspecten van de traditionele politiecultuur – de hedendaagse politie
nog steeds parten (Van den Broeck, 2001b; Van Ryckeghem & Easton,
2002; Vandevenne, 2006). In haar evaluatie (onder meer over extern
partnerschap) bij enkele testzones merkt de Federale Directie van de
Relaties met de Lokale Politie (CGL) op dat politiefunctionarissen zich
bijzonder kritisch en afstandelijk opstellen bij het betrekken van niet-
politiefunctionarissen bij de uitvoering van hun job. Met betrekking tot
extern partnerschap duikt bovendien een meer gespannen verhouding
met etnische minderheden op, wat hierna uitgebreider aan bod komt.
De traditionele politiecultuur, zo wordt vaak gezegd, wordt gevoed
door een zelfbeeld van ‘crime-fighter’ en handhaver van ‘wet en orde’,
terwijl taken zoals hulpverlening, informatieverstrekking en onderhan-
delen – die nochtans de bulk van de politiecontacten vormen – minder
belangrijk worden geacht en vooral een lagere status krijgen (Van den
Broeck, 2001b; Van Ryckeghem & Easton, 2002). Op de werkvloer leeft
met andere woorden een onderscheid tussen ‘echt’ en ‘onecht’ politie-
werk (Boussard, Loriol & Caroly, 2006). Het is net deze laatste schemer-
zone tussen ‘politiewerk’ en ‘sociaal-maatschappelijk werk’ die in COP
wordt geaccentueerd. Enerzijds bedreigt dit de expliciete integratie van
dergelijke taken in het pakket van politiemensen, die dit aspect tot hier-
toe ontkenden. Anderzijds vloeit uit het statusverschil tussen ‘echt’ en
‘onecht’ politiewerk ook een statusverschil voort tussen verschillende
diensten die de belichaming vormen van verschillende functies. Daar-
bij staat recherche vaak bovenaan de ladder en wijkwerking onderaan.
De wijkwerking krijgt die stempel omdat de dienst bij uitstek tot doel
heeft leefbaarheids- en samenlevingsproblemen op te lossen en contac-
ten met de bevolking te onderhouden. Daarom wordt de wijkwerking
door overige diensten (te) vaak beschouwd als dé hoeksteen van COP.
Dit kan niet alleen voor een demotiverend effect bij wijkinspecteurs
zorgen, maar ‘verhard’ de reeds onvruchtbare voedingsbodem voor
wederzijdse communicatie en samenwerking, of met andere woorden
voor het intern partnerschap (Vandevoorde, Vaerewyck, Enhus & Pon-
community.policing.book Page 15 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

DEEL I. DE ONDERZOEKSCONTEXT
16
saers, 2003). Analoog wordt in de bovenvermelde evaluatiestudie van
CGL vastgesteld dat diegenen die op het vlak van COP een pioniersrol
vervullen binnen hun korps, vaak onpopulair zijn en de steun en
instemming van collega’s gering is (Vandevenne, 2006).
Het ombuigen van deze elementen van de politiecultuur vormt net de
kern van community policing. Zoals reeds aangehaald, behelst dit
model in essentie immers een andere houding en mentaliteit van de
politieambtenaar wat een cultuurwijziging impliceert. Hierbij stoot
men evenwel op een ander kenmerk van die cultuur, met name haar
grote weerstand tegen verandering (Scharff & Van Acker, 2001; Spar-
row, 1988; Van Ryckeghem & Easton, 2001) waardoor het in de praktijk
geen zeldzaamheid vormt dat de veranderingspogingen zich aanpas-
sen aan de organisatie, eerder dan dat de organisatie zich zou aanpas-
sen aan de beoogde veranderingen (Greene, Bergman & McLaughlin,
1994). De lagere rangen sluiten zich voor een behoud van de status quo,
en de vrijheid waarover zij op het terrein beschikken biedt hen ook
effectief de ruimte om veranderingen die hun oversten wensen te
implementeren, te ‘dwarsbomen’ (Rowe, 2004).
De politieorganisatie is bovendien een “front-line organisatie” (van der
Vijver, 1999: 208) of “street-level bureaucratie” (Punch, Tieleman & van
de Berg, 1999: 273; Terpstra, 2002: 16); een organisatie die formeel wordt
gekenmerkt door een strakke hiërarchie, maar waarin de uitvoerende
medewerkers beschikken over een aanzienlijke vrijheid of autonomie.
Deze autonomie leidt ertoe dat er een kloof kan ontstaan tussen ener-
zijds het beleid en anderzijds de uitvoering daarvan. Die kloof wordt in
de hand gewerkt door het complexe, onvoorspelbare en in hoge mate
reactieve karakter van het politiewerk, waardoor dit werk zich niet vol-
ledig in regels en objectieve criteria laat vatten; de relatie tussen doel-
einden en activiteiten lang niet altijd scherp en eenduidig is en sturing
bijgevolg moeilijk wordt. Bovendien wordt deze kloof ook versterkt
door de cultuur op de werkvloer waarin Bayley & Bittner de mythe
opmerken dat ‘echt’ politiewerk slechts in de praktijk kan worden
geleerd en dat alleen zij die daar dagelijks in staan de essentie ervan
kunnen aanvoelen. Deze mythe fungeert als rechtvaardiging om in het
werk een eigen lijn te trekken en dat werk af te schermen van de
invloed van buitenstaanders die er toch niets van (zouden) begrijpen.
Onder deze buitenstaanders, die het voorwerp van wantrouwen uitma-
ken, wordt ook de leiding begrepen. De kloof tussen beleid en beleids-
community.policing.book Page 16 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

1. DE POLITIE EN EEN GEMEENSCHAPSGERICHTE POLITIEZORG
17
uitvoering weerspiegelt met andere woorden een kloof tussen beleids-
makers en beleidsuitvoerders, tussen ‘managementcops’ en ‘streetcops’
(Reuss-Ianni, 1983). Aan de leiding wordt wel eens verweten vooral
bezig te zijn met de eigen carrière en voorrang te verlenen aan beleids-
matige overwegingen, die veraf staan van ‘echte’ praktische dilemma’s
op het terrein. Beleid wordt dan ook vaak beschouwd als een “speeltje
voor de bazen” (van der Vijver & Molenkamp, 1999: 208), “een papieren
tijger” (Terpstra, 2002: 64) die getuigt van onvoldoende zicht op en
begrip voor het werk dat aan de basis moet worden verricht (Punch,
Tieleman & van de Berg, 1999; Terpstra, 2002; van der Vijver & Molen-
kamp, 1999, Easton, 2008). Deze conclusies werden ook getrokken in de
evaluatiestudie van het CGL: ook hier werd een manifeste weerstand
tegen de implementatie van COP vastgesteld en ook hier wordt die in
de eerste en voornaamste plaats toegeschreven aan de bevinding dat
het beleid als te abstract en te weinig aansluitend bij de praktijk wordt
ervaren (Vandevenne, 2006).
1.2.2. Dé gemeenschap?
COP staat of valt bij het implementeren van alle vijf de pijlers, met als
eerste (en de facto voornaamste) de gemeenschapsgerichte benadering
of externe oriëntering. Dit betekent – zoals hoger aangegeven – dat de
politie zich (actief) oriënteert op de hele gemeenschap en de diverse
geledingen ervan. Het concept gemeenschap is in kader van COP (en de
pijler externe oriëntering) echter zeer ambigu. Vaak wordt gerefereerd
naar een homogene groep, met een gedeelde cultuur en/of waarden en
normen. Schneider (1999) voorziet in die context problemen om de
implementatie van een COP-beleid in sociaal achtergestelde en gefrag-
menteerde buurten te bewerkstelligen. Hij stelt dat COP teveel steunt
op een mythisch beeld van een homogene, symbiotische gemeenschap
en de implementatie- en werkingsmethoden van COP op maat van een
blanke, stabiele, bereidwillige middenklasse zijn gemaakt. De notie van
een symbiotische gemeenschap neigt bovendien naar een denkfout dat
dé gemeenschap dezelfde verwachtingen en behoeften ten aanzien van
de politie heeft. Diverse maatschappelijke ontwikkelingen, waaronder
in het bijzonder hedendaagse (im)migratiepatronen, hebben echter een
aanzienlijk heterogeniserend effect gehad. De postmoderne samenle-
ving herbergt met name verschillende waarden, normen, levensstijlen,
verschillende – soms zelfs tegengestelde – veiligheidsbehoeften, ver-
community.policing.book Page 17 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

DEEL I. DE ONDERZOEKSCONTEXT
18
wachtingen en wensen. Dé gemeenschap bestaat met andere woorden
gewoonweg niet. Niet op geografisch buurtniveau en niet in multicul-
turele buurten. Seagrave (1996) meent dat er in het beste geval verschil-
lende gemeenschappen van gedeelde belangen zijn (De Decker, 1998;
Riechers & Roberg, 1990; Van den Broeck & Eliaerts, 1995; Vande Som-
pel, Ponsaers, Vandevenne & Van Branteghem 2003a, 2003b; Van
Outrive, 1998).
Het perspectief van een symbiotische maatschappij en gedeelde
behoeften met betrekking tot COP, komt in de hedendaagse post-
moderne samenleving daarom onder enorme druk te staan. De toene-
mende (etnische) diversiteit van de hedendaagse samenleving impli-
ceert dat aandacht zou moeten worden besteed aan een aanpassing van
het COP-concept ‘gemeenschap’. In kader van deze studie is die aan-
dacht des te relevant. De hedendaagse Belgische samenleving wordt
immers gekenmerkt door de aanwezigheid van verschillende bevol-
kingsgroepen, met uiteenlopende historisch-culturele achtergrond en
afstamming (Roosens, 1998 & 2003). De vreemde5 bevolking wordt met
932.161 eenheden in 2007 op 8,8% van de totale bevolking geschat.6 Tal -
rijke vreemde nationaliteiten concentreren zich bovendien in het groot-
stedelijk weefsel of de centrumsteden (NIS, 2007; Hertogen, 2007,
Perrin 2008). Die aanzienlijke diversiteit op vlak van vreemde nationa-
liteiten in België wijst op het bestaan van etnisch(-cultureel) pluralisme,
dit bij uitstek in de Belgische centrumsteden. België is (vanuit een
demografisch-sociologisch perspectief7) daarom de facto als een multi-
culturele samenleving te beschouwen. Een verscheidenheid aan
gemeenschappen waarvan het aantal en grootte door talloze factoren –
die verder worden toelicht – snel toenemen. Die vaststelling op zich
vormt in het bijzonder een grote uitdaging voor het Belgische politie-
wezen en haar functioneren in multiculturele buurten (Easton & Gun-
ther Moor, 2008). COP impliceert immers aandacht voor de behoeften
en verwachtingen van alle geledingen van de samenleving en dus
dienstverlening aan de gehele bevolking.
5‘Vreemd’ is een juridisch begrip dat de groep van burgers die legaal in het land verblijven maar niet over de
Belgische nationaliteit beschikken afbakent.
6De etnische diversiteit van de Belgische samenleving is significant hoger dan deze statistieken op basis van
nationaliteit doen vermoeden. We komen hier later uitgebreider op terug in onze bijdrage over de moeilijk-
heden om gemeenschappen in kaart te brengen zie 2.2.
7Pierik (2003) onderscheidt drie perspectieven inzake de multiculturele samenleving. (1) De de facto vaststel-
ling van het cultureel pluralisme in de maatschappij is het demografisch-sociologisch perspectief. (2) Met een
normatieve lens kan nagegaan worden in welke mate het multiculturele model als antwoord moet dienen
voor die vaststelling van cultureel pluralisme. (3) Een politiek-beleidsmatig perspectief waarbij de concrete
beleidsmaatregelen die de multiculturele maatschappij trachten te beheren relevant zijn (Pierik, 2003).
community.policing.book Page 18 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

1. DE POLITIE EN EEN GEMEENSCHAPSGERICHTE POLITIEZORG
19
Samengevat wordt bij het verder uitwerken van dit onderzoek meege-
nomen dat er bij politieagenten op het terrein doorgaans heel wat weer-
stand is tegen politiehervormingen. De invoering van een COP-beleid
is daarop geen uitzondering. Dat politieagenten op het terrein een mate
van discretionaire ruimte ervaren in de politieorganisatie die als front-
lijnorganisatie kan worden beschouwd, draagt bij tot de ontwikkeling
van een eigen cultuur op het terrein en de idee dat er een politiebeleid
wordt gevoerd dat eerder veraf staat van de dagdagelijkse realiteit. De
conceptuele vaagheid over begrippen zoals ‘de gemeenschap’ voedt
bovendien de scepsis tegenover een gemeenschapsgerichte politiezorg.
De vraag stelt zich immers wat die gemeenschap in België dan precies
betekent. In wat volgt wordt ingezoomd op de betekenis en complexe
samenstelling van de Belgische multiculturele samenleving.
community.policing.book Page 19 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

community.policing.book Page 20 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

21
2. DE BELGISCHE MULTICULTURELE
SAMENLEVING
Om de diverse geledingen van de Belgische multiculturele samenle-
ving in kader van het onderzoeksthema te verduidelijken, volgt hier
een korte schets van de hedendaagse samenstelling van de vreemde
Belgische gemeenschappen. Er wordt kort ingezoomd op courante
immigratiepatronen die zich bovendien weerspiegelen in de termino-
logie waarmee deze groepen in de Belgische samenleving worden
geduid. Vervolgens wordt gewezen op enkele relevante statistische val-
kuilen in relatie tot het in kaart brengen van deze immigratiepatronen,
om vervolgens de maatschappelijke positie van etnische minderheden
in de Belgische samenleving beknopt aan te kaarten.
2.1. Beknopte schets van hedendaagse
Belgische immigratiepatronen
Net zoals in overige West-Europese landen hebben in België – sinds de
tweede wereldoorlog – drie min of meer afgelijnde migratiegolven
plaatsgevonden. De eerste migratiegolf stond in kader van de arbeids-
migratie van immigranten uit het middellandse zeegebied (Italië,
Spanje, Portugal, Marokko, Turkije). Die migratiegolf mondde uit –
onder invloed van de arbeidsimmigratiestop van 1974 – in een tweede
migratiegolf, meer bepaald de familie- of gezinsherenigingen. De derde
migratiegolf – die postindustrieel van aard is – is recenter en bestaat uit
een meer diffuse of diverse groep, waartoe vluchtelingen, hogere
kaders, huwelijksimmigranten en mensen zonder papieren te rekenen
zijn (Meuleman & Billiet, 2003; Wets, 2001; Timmerman, Clycq & Lode-
wycks, 2004). Sinds de immigratiestop van 1974 zijn de mogelijkheden
om legaal – hetzij definitief of tijdelijk – in het land te verblijven gelimi-
teerd en onder druk komen te staan. Er resten nog een zestal mogelijk-
heden. Immigranten kunnen legaal verblijven op basis van de
Schengenakkoorden (vrije verplaatsing van EU-burgers); in kader van
volgmigratie (gezinshereniging en -vorming); met een in tijd beperkte
verblijfsvisum; de asiel- of vluchtelingenprocedure; tijdens studies of
diplomatiek werk en tenslotte nog in kader van een gelimiteerde vorm
community.policing.book Page 21 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

DEEL I. DE ONDERZOEKSCONTEXT
22
van arbeidsimmigratie in het kader van Gewestelijke beleidskeuzes
(Loobuyck & Wets, 2001; Martens & Caestecker, 2001).
De arbeidsimmigratiestop van 1974 betekende echter geenszins dat de
immigratie stagneerde, enkel veranderde de vorm ervan. De (legale)
immigratie neemt sinds 1983 gestaag toe en leidt (bijna) elk jaar tot een
positief migratiesaldo. De voorbije jaren werden ware piekmomenten
opgemeten, met in 2005 een uitschieter van 90.000 immigraties, tegen-
over 40.000 emigraties8 (Perrin 2008; Caestecker & Wets, 2001; Lodewy-
cks, Timmerman & Wets, 2004). In de periode 1990-2005 immigreerden
in totaal een klein half miljoen mensen naar België. Daarvan zou 37%
afkomstig zijn uit een Europees en 57% uit een niet-Europees land.
Marokkanen (21%), Turken (11%), Nederlanders (10%), Fransen (8%),
maar ook Oost-Europeanen en Afrikanen voeren deze lijsten aan (Her-
togen, 2006). De voorbije jaren veranderde het immigrantenprofiel
gestaag. Het aandeel van (Oost-)Europeanen en Aziaten neemt zien-
derogen toe.
De belangrijkste hedendaagse immigratiestromen bestaan uit (interne)
Europese bewegingen, gezinshereniging, huwelijksimmigratie9 en
asielaanvragen. De asielaanvragen zijn sinds 1989 exponentieel toege-
nomen maar lijken momenteel te stabiliseren. Het fenomeen van de
huwelijksimmigratie of gezinsvorming – die vandaag voor een groot
stuk het immigratiesaldo bepalen – suggereert dat etnische minderhe-
den sterke banden met het land van oorsprong behouden (Perrin,
2006a; Kaya & Kentel, 2007). Onderzoekers zijn het erover eens dat de
(etnische en culturele) diversiteit van de Belgische samenleving snel
toeneemt. Hoewel de bevolking qua absolute aantallen relatief traag
toeneemt, is de samenstelling ervan (op etnisch en cultureel vlak) in een
sneller tempo aan het diversifiëren.
In de loop van de jaren werden talloze termen (gaande van gastarbei-
ders, buitenlanders over migranten, nieuwkomers, inburgeraars tot
inwijkelingen en clandestienen) gehanteerd om de instroom en aanwe-
8Enkel de burgers met een niet-Belgische nationaliteit worden in deze cijfers in rekening gebracht.
9De huwelijksimmigratie (of gezinsvorming) die door sommigen als onderdeel van de derde migratiegolf
wordt gezien, houdt onder meer in dat etnische minderheden die langdurig in België verblijven, verkiezen
om met een partner wonende in het land van herkomst te huwen, waarna die partner vervolgens overkomt.
Jonge Turken en in mindere mate Marokkanen verkiezen vaak een (toekomstige) trouwpartner op die
manier. Andere auteurs hebben ook oog voor huwelijksimmigratie in kader van uitbuiting, fraude en mis-
bruiken of verwijzen naar spanningen die wegens conflicterende referentiekaders, gewoontes en integratie-
problemen ontstaan. Zij wijzen op een wel zeer precaire situatie van die immigranten (Kaya & Kentel, 2007;
Timmerman, Clycq & Lodewycks, 2004).
community.policing.book Page 22 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

2. DE BELGISCHE MULTICULTURELE SAMENLEVING
23
zigheid van de zogenaamde ‘vreemde’ bevolking in België te benoe-
men en te plaatsen. Deze termen zijn vaak afhankelijk van een ‘tijds-
geest’ en vooral dan de visies op de maatschappelijke positie van de
vreemde deelgemeenschappen. Ze weerspiegelen met andere woorden
de wijze waarop de vreemde bevolking door beleidsmakers én bevol-
king worden gepercipieerd, maar ook ‘geplaatst’ in het Belgische
samenlevingsmodel. Die wijzigende perspectieven (van economische
ratio tot de constructie van het ‘vreemdelingenvraagstuk’ of ‘migran-
tenprobleem’) gingen gepaard met de eerste beleidsmaatregelen
omwille van een toenemende bewustwording van de maatschappelijke
positie en dus achterstelling van deze groepen in de Belgische samenle-
ving. Anders gezegd, de vreemde bevolking evolueerde grofweg van
het statuut van ‘gastarbeider’ tot dat van ‘migrant’ (inclusief bepaalde
rechten en verworvenheden), of meer actueel, ‘dé allochtoon’. (Geets,
Lodewycks & Vranken, 2004; Vranken, 1990; Deslé, 1997). De laatste
jaren ligt de focus steeds meer op de zogenaamde ‘derdegolfmigranten’
en mensen zonder papieren (Feys, 2002).
Die zogenaamde fases maar ook complexiteit en diversiteit van immi-
grantengemeenschappen weerspiegelen zich bij uitstek in de talloze
termen die (hebben) bestaan. De termen waaronder sommigen echt
voorbijgestreefd zijn, zijn tegelijkertijd het kind van zijn tijd: gastarbei-
ders, buitenlanders, vreemdelingen10, migranten, etnisch-culturele
minderheden, allochtonen, nieuwe Belgen, gezinsherenigers, gezins-
vormers, nieuwkomers, oudkomers, (kandidaat)vluchtelingen, woon-
wagenbewoners, nieuwe Vlamingen, inburgeraars, asielzoekers, men-
sen zonder papieren, uitgeprocedeerden, illegalen, documentlozen,
inwijkelingen, clandestienen, en dergelijke meer11
Hiermee rekening houdend worden in voorliggend onderzoek de ter-
men allochtoon en etnische minderheden gehanteerd. Allochtoon wordt
gedefinieerd12 als “een persoon met een andere sociaal-culturele herkomst,
teruggaand op een ander land van herkomst, ongeacht de huidige nationali-
teit” (Hubeau, Foblets & Jorens, 2000:19). Hiermee wordt getracht een
valkuil met betrekking tot officiële statistieken over de etnische diversi-
teit in België te omzeilen (cf., volgende titel). Om groepen van allochto-
10 De term vreemdeling is niet alleen een nog steeds veelgebruikte (eerder pejoratieve) term in de publieke opinie
om allochtonen te benoemen. Het is echter ook een juridische term om de groep van burgers af te bakenen
die legaal verblijven, maar niet over de Belgische nationaliteit beschikken.
11 We pretenderen hier geenszins exhaustief te zijn.
12 Definities inzake de term ‘allochtoon’ zijn talrijk en verschillen vaak van land tot land. Het komt erop neer
in functie van de onderzoeksopzet een gepaste definitie te kiezen en het gebruik ervan toe te lichten.
community.policing.book Page 23 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

DEEL I. DE ONDERZOEKSCONTEXT
24
nen te benoemen wordt geopteerd voor de zo neutraal mogelijke term
etnische minderheden. Etniciteit is wel een relatief begrip. In voorliggend
onderzoek wordt het gelinkt aan de idee dat het een constructie is,
omdat etniciteit een gevoel van continuïteit met een (vermeend) verle-
den kan betekenen voor de persoon in kwestie (Verkuyten, 1999). Die
constructie is ook dubbelzijdig op te vatten en het resultaat van ver-
schillende betekenisverleningen. Enerzijds door hoe de persoon zich-
zelf definieert, plaatst en zichzelf een (etnische) identiteit verschaft en
anderzijds hoe die persoon door derden wordt gecategoriseerd.
2.2. Statistische valkuilen in het afbakenen
van gemeenschappen
Met oog op de onderzoekscontext valt op dat het in kaart brengen van
de multiculturele Belgische samenleving helemaal niet voor de hand
ligt. In een notendop komt het hierop neer dat officiële cijfers door-
gaans onbetrouwbaar zijn omdat ze nauwelijks de werkelijkheid (kun-
nen) weerspiegelen. Daarbij zijn twee belemmerende factoren cruciaal.
Een eerste belemmerende factor inzake het ‘meten’ van de etnische
diversiteit van België is dat officiële cijfers doorgaans steunen op natio-
naliteit en dat de relevante demografische data niet zelden over ver-
schillende databanken heen verspreid is. Omwille van ettelijke beleids-
opties, waaronder aanpassingen in de Belgische nationaliteitswetge-
ving, versoepelde naturalisatieprocedures en gemengde huwelijken
(Lodewycks, Timmermans & Wets, 2004), zijn cijfers op basis van natio-
naliteit ontoereikend om etnische gemeenschappen in België in kaart te
brengen. Het aantal nationaliteitsverwervingen13 van burgers met een
vreemde nationaliteit wordt alleen al in de periode tussen 1990 en 2004
op 486.114 eenheden geschat. De Marokkaanse, Turkse en Italiaanse
gemeenschap zijn in die categorie de absolute koplopers (Perrin, 2006;
Hertogen, 2006). Door nationaliteitsverwervingen zijn deze mensen
minder zichtbaar in de statistieken die steunen op nationaliteit. Die
vaststelling impliceert wel dat zogenaamde migrantengemeenschap-
pen die volgens courante cijfers lijken in te krimpen, in de praktijk (als
etnische gemeenschap) daarentegen sterk kunnen groeien (Meuleman &
Billiet, 2003.) Indien de vreemde bevolking en diegenen die de Bel-
13 Door geboorte (verwerving), huwelijk, naturalisatie.
community.policing.book Page 24 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

2. DE BELGISCHE MULTICULTURELE SAMENLEVING
25
gische nationaliteit verworven hebben als een geheel worden beschou-
wen, wordt de allochtone bevolking in heel België op zo’n 16% geschat,
hetgeen ruim boven het ‘officiële’ gemiddelde van 8,6% ligt. Bovendien
concentreren deze etnische gemeenschappen zich in het grootstedelijk
weefsel zodat de verhouding tussen nationaliteit en afkomst daar wel
heel scheef getrokken is (Perrin, 2008).
Gezien het feit dat (nieuwe) etnische minderheden vaak voor buurten
in het grootstedelijk weefsel kiezen, zijn gegevens op basis van nationa-
liteit voor dit onderzoek alvast niet accuraat genoeg gebleken om dit
onderzoek te ondersteunen. Er zijn bovendien cruciale verschillen op
het vlak van beleidskeuzes en perspectieven over de zogenaamde
allochtone bevolking, als de twee grote Gewesten (Vlaanderen en Wal-
lonië) beleidsmatig worden vergeleken. Vlaanderen voert hoofdzake-
lijk een rechtstreeks (deels categoriaal) beleid dat geïnspireerd is door
het Engelse of (oud-)Nederlandse multiculturalistische integratiemo-
del. Wallonië opteert eerder voor een (onrechtstreekse) aanpak, die aan-
leunt bij het in Frankrijk gangbare assimilationistische integratiemodel
en besteedt in tegenstelling tot Vlaanderen minder aandacht aan de
etnisch-culturele identiteit van allochtonen (Jacobs & Vanderstraete,
2004; Jacobs & Rea, 2005).
Een tweede factor met betrekking tot het in kaart brengen van de Bel-
gische multiculturele samenleving is dat officiële cijfers bepaalde
gemeenschappen amper of niet (kunnen) incorporeren. In de hoofdstad
alleen al maakt men gewag van rond de 70.000 personen die niet in de
officiële statistieken zijn opgenomen (Deguerry, De Spiegelaere, Roe-
sems et al., 2004). Een groot deel betreft personen zonder een (geldige)
verblijfsvergunning en vluchtelingen of asielzoekers die in het wachtre-
gister zijn ingeschreven. Het aantal mensen zonder papieren dat zich
op het Belgische grondgebied bevindt, is erg moeilijk te schatten. Op
basis van enkele studies en ramingen schat men het aantal documentlo-
zen tussen 40.000 en 140.000 (heel het grondgebied). Rapporten sugge-
reren dat veel uitgeprocedeerde asielzoekers en diegenen met een ver-
lopen visum verkiezen om in het land te (ver)blijven, vaak in (zeer) pre-
caire en vooral onbekende of onduidelijke omstandigheden (Meuleman
& Billiet, 2003; Wets, 2001; Perrin, 2008).
Over de illegale immigratie en onwettige verblijven van vreemdelingen
zijn dus erg weinig concrete cijfers voorhanden. Cijfers over aanhou-
community.policing.book Page 25 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

DEEL I. DE ONDERZOEKSCONTEXT
26
dingen van zogenaamde clandestienen door de politie zijn in de prak-
tijk een zeldzame (vertekende) bron om een beeld over illegale immi-
gratie te bekomen. In 2006 werden een kleine 17.500 niet-EU vreemde-
lingen in onwettig verblijf door de politie tegengehouden, waaronder
Marokkanen (11%), Algerijnen (10%), Indiërs14 (9%) en tenslotte de
meest opvallend groep: de Oost-Europeanen15 (26%) (Perrin, 2008). In
respectievelijk 2003 en 2006 werden 67% en 64% van de onderschepte
clandestienen na aanhouding weer vrijgelaten, veel onder hen met een
bevel het Belgische grondgebied te verlaten.16 Onderzoekers zien ech-
ter een eerder zwak verband tussen legale en illegale immigratie
(Perrin, 2006a, 2006b, 2008). Dit blijkt uit de (relatief) uiteenlopende
profielen van migranten in de legale en illegale immigratiestromen. Dit
suggereert niettemin andermaal dat de Belgische samenleving (op
etnisch en cultureel vlak) wellicht een pak diverser is dan doorgaans op
basis van nationaliteitsstatistieken geschat wordt.
Bovenstaande onduidelijke situatie wordt – gezien de vaak precaire
situatie van etnische minderheden – door diverse sociale wetenschap-
pers dan ook aangeklaagd. Sommigen onder hen zien hierin zelfs een
voorkeur van beleidsmakers om het Belgische ‘migrantenprobleem’ te
‘verdoezelen’ tegen beter weten in (Swyngedouw, 2005; Wets, 2001).
Meer relevant binnen het kader van voorliggend onderzoek is de vraag
hoe agenten met die multiculturele realiteit (op het terrein) omgaan, in
functie van het beleid dat gevoerd wordt in het kader van een zoge-
naamde ‘officiële’ multiculturele realiteit en wat hun visies als terrei-
nexperts hieromtrent zijn. Ook duikt de vraag op welke maatschappe-
lijk positie schuilgaat achter deze ‘officiële’ realiteit. In wat volgt wordt
dan ook ingezoomd op de maatschappelijke positie van etnische min-
derheden in de Belgische samenleving.
14 Indiërs behoren ook tot de top van de Visum aanvragen.
15 De Oost-Europeanen: Roemenen (8%), Polen (7%), Bulgaren (5%) en Ex-Joegoslaven (2%), Rusland (2%),
Georgië (2%).
16 De cijfers over aanhoudingen en zogenaamde uitwijzingen met bevel het grondgebied te verlaten verschillen
sterk van jaar tot jaar en staan bovendien onder invloed van politie-efficiëntie en beleidsmaatregelen zoals
regularisatiecampagnes voor langdurig verblijvende documentlozen. Zie voor meer informatie Perrin
(2006a, 2006b, 2008).
community.policing.book Page 26 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

2. DE BELGISCHE MULTICULTURELE SAMENLEVING
27
2.3. De maatschappelijke positie van etnische
minderheden
Hoewel niet alle etnische minderheden als maatschappelijk achterge-
steld kunnen worden beschouwd, komt in de wetenschappelijke litera-
tuur vaak het beeld naar voor dat etnische minderheden behoren tot de
kwetsbare en kansarme groepen in de Belgische samenleving (Robaeys
& Perrin, et al., 2007). Er wordt in studies dikwijls gewezen op structu-
rele deprivatie en precaire maatschappelijke context waarin etnische
minderheden zich bevinden. Echter wordt vooral gefocust op de leef-
situatie van minderheden die in het kader van arbeidsimmigratie (en
gezinshereniging) zijn ingeweken en worden niet alle immigranten-
gemeenschappen in even grote mate onderzocht. Niettemin worden –
summier – een aantal van de probleemgebieden geschetst, om de
onderzoekscontext van de voorliggende studie – die immers inzoomt
op de relatie tussen politie en etnische gemeenschappen – te omkade-
ren.
De spreiding van migranten op het Belgische grondgebied correleert in
grote mate met de locatie van de (economische) sectoren die op deze
werkkrachten in het verleden een beroep deden. In de kernsteden is de
huisvesting van etnische minderheden ook afhankelijk gebleken van
het aanbod van goedkope maar verouderde woningen (Kesteloot &
Vandermotten, 2001). Op het vlak van woontypologie en buurtkwaliteit
stelt men vast dat etnische minderheden vaak in buurten huisvesten
die in de betreffende literatuur als achtergesteld tot zeer achtergesteld
worden omschreven. Hoewel enige vooruitgang wordt gesuggereerd
(Kesteloot, 2005), is de conclusie dat “een sterke samenhang tussen kansar-
moede (i.e., achterstelling) van een buurt en het percentage migranten”
(Jacobs & Swyngedouw, 2001: 217) nog steeds van belang. Die relatie is
des te relevant in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, waar talrijke
buurten met een ruime vertegenwoordiging van etnische minderheden
slecht scoren op het vlak van inkomen, werkloosheid, woningkwaliteit
en gezondheid17 (Kesteloot & Vandermotten, 2001; Vandermotten &
Kesteloot, 2007). Het betekent wel geenszins dat migrantenbuurten per
definitie achtergesteld zijn (Jacobs & Swyngedouw, 2001). De ruimtelijke
segregatie die met betrekking tot etnische minderheden wordt opge-
17 De nuancering dat achtergestelde buurten waar hoofdzakelijk autochtonen wonen op sommige vlakken
zoals woningkwaliteit en gezondheid slechter kunnen scoren is op zijn plaats.
community.policing.book Page 27 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

DEEL I. DE ONDERZOEKSCONTEXT
28
merkt kan leiden tot (een versterking van de) sociale segregatie18 en
dus in dit geval concentratie van kansarmoede in bepaalde buurten.
Contacten met andere segmenten in de samenleving zouden verminde-
ren, wat in het nadeel is van deelname aan de samenleving in haar
geheel (Vanneste, Thomas & Goossens, et al., 2007).
Uit onderzoek blijkt bovendien dat etnische minderheden te kampen
hebben met kansarmoede, uitval en discriminatie. In het (Vlaams)
onderwijs bijvoorbeeld wordt vastgesteld dat allochtonen tijdens de
toestroom in het secundair onderwijs een achterstandspositie moeten
verwerken die “cumuleert” (Duquet & Glorieux, 2006: 97) tijdens de
schoolloopbaan. Het resultaat is vooral bij Marokkanen en Turken een
lagere slaagkans, uitval en een keuze voor minderwaardige studierich-
tingen. Demotivatie, schoolmoeheid en een hogere kans op zitten-
blijven worden ook aangekaart. Er wordt in dat opzicht gewezen op
factoren zoals socio-economische achterstelling, een gebrek aan per-
spectieven in een selectief bevonden schoolsysteem; een wantrouwen
tegenover dat systeem; familiale problemen en in het bijzonder de
pedagogische en sociale context in de school (Ouali, 2005).
Vaak worden de lagere kansen van etnische minderheden op de
arbeidsmarkt aangehaald om een precaire situatie aan te kaarten. Min-
derheden zouden, ondanks een bijna even grote activiteitsgraad, een
(significant) lagere werkzaamheidsgraad hebben. Vaak relateert men
dit aan opgelopen achterstand en laaggeschooldheid. Anderen bena-
drukken vooral de rol van discriminatie en de combinatie ervan met
voorgaande factoren (Robaeys & Perrin, et al., 2007; Bousetta, 2005; Van
Den Cruyse, 2005). Robaeys e.a. (2007) die Vertommen & Martens
(2006: 3) citeren, zien bovendien een “etnostratificatie” op de arbeids-
markt. De minder aantrekkelijke banen, werkonzekerheid, lagere lonen
en slechte(re) werkomstandigheden lijken te zijn voorbestemd voor
etnische gemeenschappen.
Tezelfdertijd hebben deze structurele problemen ongetwijfeld gevolgen
voor het welzijn en kan – in het bijzonder voor de ‘derdegolfimmigran-
ten’ (Timmerman, Clycq & Lodewycks, 2004) – de migratie gepaard
gaan met stressvolle momenten. De vraag stelt zich hoe etnische min-
derheden die realiteit ondergaan en hoe dit zich verhoudt met het
18 Sociale segregatie is volgens sommigen ook het gevolg van de voorkeur om in groep te leven en gebruik te
maken van onderlinge informele netwerken en ondersteuning.
community.policing.book Page 28 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

2. DE BELGISCHE MULTICULTURELE SAMENLEVING
29
samenleven in multiculturele buurten. Een onzekere verblijfssituatie,
gebrek aan inkomen, een laag sociaal kapitaal, taalbarrières, gebrekkig
vertrouwen, etnische en sociale segregatie, grijze of zelfs illegale ‘over-
levingsstrategieën’ en factoren die autochtonen – soms onterecht – als
cultuur essentialiseren19 waaronder bepaalde gewoontes, een ‘straat-
cultuur’, een ‘oppositiecultuur’ of rancuneuze houding tegen autoriteit
of ‘België’, kunnen komen bovendrijven. Etnische minderheden kun-
nen door zowel structurele als relatieve deprivatie een grotere kans
lopen om met diverse ‘illegale’ activiteiten in contact te komen. In de
hoedanigheid van deelnemer, maar ook in die van slachtoffer. Rappor-
ten suggereren dat etnische minderheden vaker dan overige groepen
slachtoffer van misdrijven zijn en ook meer klagen over leefbaar-
heidsproblemen in buurten (Van Craen & Ackaert, 2005).
Uit bovenstaande onderzoeken met betrekking tot de Belgische multi-
culturele samenleving worden vier belangrijke vaststellingen gedistil-
leerd die van belang zijn in het kader van voorliggend onderzoek. Een
eerste vaststelling is dat het cijfermateriaal dat voorhanden is over de
zogenaamde ‘vreemde’ bevolking een vertekend beeld oplevert. Offi-
ciële cijfers steunen doorgaans op de notie ‘nationaliteit’ en geven op
die manier geen representatief beeld weer van het reëel aantal mensen
met een andere sociaal-culturele herkomst. De cijfers op basis van
nationaliteit zijn dus eerder te beschouwen als indicatief. Een tweede
vaststelling is dat er doorheen de tijd, in relatie tot de maatschappelijke
context, verschillende termen worden gehanteerd om de instroom en
aanwezigheid van de zogenaamde ‘vreemde’ bevolking in België aan te
duiden. Die ‘vreemde’ bevolking weerspiegelt dus een enorme diversi-
teit. In deze studie worden de termen ‘allochtoon’ en ‘etnische minder-
heden’ gehanteerd, deels omdat hiermee de valkuil uit de eerste vast-
stelling kan worden omzeild, gezien het een loskoppeling impliceert
van nationaliteit. Een derde vaststelling is de complexiteit van de ver-
schillende Belgische beleidsniveaus die bevoegd zijn voor het integra-
tie- en onthaalbeleid van die zogenaamde ‘vreemde’ bevolking. Er zijn
fundamentele verschillen tussen het Waalse, het Brusselse en het
Vlaamse landsgedeelte voor wat de gehanteerde concepten en beleids-
lijnen betreft. Naast specifiek Gewestelijke initiatieven, voeren bijvoor-
beeld ook de twee bevoegde Gemeenschapscommissies in het Brusselse
19 Timmerman, et al. (2004) citeren Römkes (2002: 49). Ook de studie van Bruynooghe et al. (2003) vermeldt die
kwestie.
community.policing.book Page 29 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

DEEL I. DE ONDERZOEKSCONTEXT
30
elk een minderhedenbeleid met eigen accenten (Brans et al., 2004; Car-
lier & Rea, 2001; Jacobs, 2001; Martens & Caestecker, 2001). Een vierde
vaststelling tenslotte is dat hoewel niet alle etnische minderheden als
maatschappelijk achtergesteld kunnen worden beschouwd, zij toch in
grote mate eerder behoren tot de kwetsbare en kansarme groepen in de
Belgische samenleving. Met deze vaststellingen in gedachten wordt in
wat volgt de relatie tussen politie en etnische minderheden aangekaart.
Deze relatie wordt onder de loep genomen met aandacht voor onder-
zoek dat inzoomt op de studie van politie ten opzichte van etnische
minderheden enerzijds en onderzoek dat inzoomt op de studie van
etnische minderheden ten aanzien van de politie anderzijds.
community.policing.book Page 30 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

31
3. DE RELATIE TUSSEN ETNISCHE
MINDERHEDEN EN DE POLITIE
3.1. Inleiding
De hoger vermelde literatuur toont niet alleen dat België een de facto
multiculturele samenleving is, maar eveneens dat etnische minderhe-
den zich voornamelijk concentreren in (middel)grote steden en ook
daarbinnen een concentratie optreedt in bepaalde buurten (Perrin,
2008; APS, 2007). Voor de politiezorg in deze buurten vormt dit een
belangrijke contextvariabele. Hoewel onderzoek eerder fragmentarisch
is en het gevaar van veralgemening dreigt, wijst empirisch materiaal in
de Westerse landen overwegend op een verstoorde relatie tussen politie
en etnische minderheden die wordt gekenmerkt door wederzijds wan-
trouwen of zelfs vijandelijkheid (Bowling, Phillips & Shah, 2003; Cas-
man, Gailly, Gavray, Kellens & Lamaître, 1992; Haen Marshall, 1997).
Doorheen studies naar de aard en oorzaken van deze problematische
verhouding duikt als rode draad een wederzijds negatieve beeldvor-
ming die processen van actie en reactie stuurt op, wat herhaaldelijk
leidt tot self-fulfilling prophecies waardoor een vicieuze cirkel of – ster-
ker nog – een amplificatiespiraal tot stand komt. In wat volgt, wordt op
basis van de onderzoeksliteratuur een inzicht in de hieraan onderlig-
gende processen verworven, waarbij in eerste instantie de zijde van
politie wordt verkend en daarna wordt ingegaan op deze van etnische
minderheden.
Vooraleer daartoe over te gaan, dient het reeds gesuggereerde fragmen-
tarische karakter van onderzoek in dit domein te worden toegelicht, dit
teneinde de reikwijdte van de resultaten ervan te kunnen inschatten.
Toegespitst op België valt met name een successief drievoudige vernau-
wing van het onderzoeksveld op. Vooreerst wordt bijna uitsluitend
aandacht besteed aan bevolkingsgroepen die via de eerste en daaruit
voortvloeiende tweede migratiegolf in België terechtkwamen, terwijl
de derde, postindustriële migratiegolf nauwelijks voorwerp van onder-
zoek uitmaakt. Binnen deze eerste en tweede golf bakent de onder-
zoeksinteresse zich, ten tweede, verder af naar de niet-Europese of
anders gesteld naar de Marokkaanse en Turkse gastarbeiders en hun
later ingeweken gezinsleden alsook hun in België geboren kinderen en
community.policing.book Page 31 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

DEEL I. DE ONDERZOEKSCONTEXT
32
kleinkinderen. Als een derde niveau van afbakening, concentreert
onderzoek zich daarbinnen hoofdzakelijk op jongeren, nog meer in het
bijzonder jongens en jongemannen. Een analoog onderzoeksprofiel
tekent zich af in andere West-Europese landen – die meestal een gelijk-
aardig immigratiepatroon kennen – en ook onderzoek in niet-Europese
landen spitst zich op bepaalde (onderdelen van) etnische minderheden
toe. Deze selectieve onderzoeksaandacht wordt doorgaans verant-
woord op basis van de (vast)stelling dat zich daar wat betreft de relatie
met politie de meeste – of de meest zichtbare – problemen situeren.
Diverse auteurs waarschuwen er evenwel voor dat hieruit een gevaar
van veralgemening voorvloeit, zowel binnen etnische groepen als tus-
sen etnische groepen, alsook tussen de situaties in verschillende lan-
den. Bovendien zijn niet alleen etnische minderheden – onder meer wat
betreft hun relatie met politie – heterogeen, maar is eveneens de politie
niet een homogeen geheel (Aalberts & Kamminga, 1983; Feys, 2002;
Leenders & Wesselingh, 2003). Niettemin concluderen Bowling, Phil-
lips, Campbell & Docking op basis van een vergelijkende studie dat in
verschillende landen gelijkaardige thema’s en problemen rijzen en dat
in de relatie met verschillende etnische minderheden, naast verschillen,
ook opvallende gelijkenissen aan de orde zijn (Bowling, Phillips &
Shah, 2003).
De (inter)nationale literatuur reikt meerdere verklaringen aan over de
gespannen relatie tussen politie en bepaalde etnische minderheden.
Een aantal auteurs zoekt de verklaring in de houding, attitudes, cultuur
van de politie. Anderen bestuderen de relatie vanuit de minderheden
zelf. Opvallend is het slechts beperkte onderzoek waar de interactie tus-
sen politie en minderheden centraal staat. In wat volgt wordt op basis
van een summier overzicht van wetenschappelijke bevindingen de
gespannen verhouding tussen de politie en etnische minderheden in
België (en elders) meer in detail toegelicht.
3.2. De studie van politie ten opzichte van
etnische minderheden
3.2.1. Politiepraktijken in multiculturele buurten
Niet alleen handelen en leven etnische minderheden vaker in een
sociale context (met o.a. gedeelde structurele factoren en ervaringen
community.policing.book Page 32 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

3. DE RELATIE TUSSEN ETNISCHE MINDERHEDEN EN DE POLITIE
33
zoals het wettelijk kader met betrekking tot verblijf, naturalisatie, natio-
naliteit of hun ervaringen in het onderwijs, op de arbeidsmarkt of op de
huisvestingsmarkt) die hen extra kwetsbaar maakt om betrokken te
geraken bij ‘illegale’ praktijken en/of om het slachtoffer te worden van
criminaliteit. Ze komen ook vaker in het vizier van de politie terecht.
De literatuur duidt op het bestaan van “over-policing” en “ethnic profi-
ling” naar allochtone bevolkingsgroepen toe, in het bijzonder de jonge-
ren (Feys, 2002: 775; Goodey, 2006: 207, Casman, Gailly, Gavray, Kellens
& Lamaître, 1992; De Valkeneer, 1988; Brunson & Miller, 2006). Histori-
sche studies met betrekking tot verschillende tijdsperiodes en regio’s
suggereren overigens dat dit een constante is in de politiepraktijk sinds
de uitbouw van moderne politiediensten in de grote Europese steden in
de 18de eeuw (Lis & Soly, 2001; De Koster, 2008; Davis, 1991; Easton &
Ponsaers, 2007).
Dat etnische minderheden meer kans lopen (liepen) om het onderwerp
uit te maken van politieaandacht vloeit(de) enerzijds voort uit hun ver-
hoogde zichtbaarheid in de publieke ruimte, tengevolge van een struc-
tureel ongunstige situatie (woonsituatie, werkloosheid, kansarmoede)
en culturele factoren (organisatie van het vrijetijdsleven, straatcultuur).
Tegelijkertijd is het precies in die ruimte dat de politie vanuit haar taak-
stelling voornamelijk opereert. Anderzijds wonen allochtone bevol-
kingsgroepen zoals gezegd vaker in wijken met een sociaal-econo-
mische achterstelling in verstedelijkte gebieden, en dergelijke ‘pro-
bleembuurten’ zijn (waren) dikwijls het doel van politionele operaties
(Francis, 2001; Lis & Soly, 2001; Davis, 1991; De Koster, 2008). Vandaag
is dit niet anders, immers Sun, Payne & Wu (2008: 29) stellen na een
onderzoek vast dat “socially disadvantaged neighbourhoods were more
prone to receive coercive activities than were other neighbourhoods”. Deze
specifieke politiefocus mag niet zonder meer worden afgedaan als
racistisch of discriminerend (politie)handelen. Het is immers niet
steeds gericht op het allochtoon-zijn van deze bevolkingsgroepen
an sich20, maar kan veeleer aansluiten bij een bredere logica van selec-
tieve politieaandacht op het operationele terrein, als gevolg van priori-
teitenstelling binnen het politiewerk (en door de agenten zelf). De poli-
tie-selectiviteit wordt verder nog uitvoerig toegelicht. Crowther (2004)
daarentegen merkt ook de trend op dat de politie vandaag wordt
20 Althans niet noodzakelijk. Maar onderzoek wees wel degelijk uit dat niet alleen in welbepaalde politieke
middens, maar ook binnen de politie zelf de overtuiging van allochtone oververtegenwoordiging in de cri-
minaliteitsstatistieken vaak het denken en handelen leidt (Feys, 2002: 774).
community.policing.book Page 33 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

DEEL I. DE ONDERZOEKSCONTEXT
34
beschuldigd van een under-policing van etnische gemeenschappen, met
een afgezwakte aandacht, verwaarlozing en dus onderbescherming
van deze groepen of buurten waar zij verblijven tot gevolg.
De politie is (en was) steeds gedwongen geweest keuzes te maken en
prioriteiten te stellen, rekening houdend met diverse belemmeringen.
Vragen vanuit de bevolking (i.e. het zogenaamde reactieve politiewerk)
en opdrachten van bestuurlijke of gerechtelijke overheden, leggen in
grote mate beslag op de beschikbare politiecapaciteit. Het gros van het
dagelijks politiewerk wordt hieraan besteed (Eliaerts & Enhus, 1992).
De prioriteiten of wensen van de bevolking komen evenwel niet altijd
overeen met deze van de politie en zelfs indien dat zo is, dan nog is het
onmogelijk om al die prioriteiten tegelijk te vervullen. Pro-actieve ‘full
enforcement’ is in die context van beperkte capaciteit helemaal uitge-
sloten en wordt doorgaans niet wenselijk geacht door de politie. De
kans dat de bevolking zich massaal tegen hen keert is te groot, gezien
de politie voor haar functioneren nog steeds afhankelijk is van de aan-
giftebereidheid, de medewerking of minstens de tolerantie van die
bevolking, hoe moeilijk die relatie ook wordt bevonden.
Al deze factoren nopen tot een selectieve toepassing van de wet. Zeker
voor wat het pro-actieve politie-optreden betreft lijkt alvast één patroon
toonaangevend, zowel in het verleden (Davis, 1991; De Koster, 2008) als
vandaag (Ericson, 1981; Feys, 2002: 780-781): een concentratie van de
politiefocus op gekende daders (“rounding up the usual suspects”) ener-
zijds en op ‘verdachte’ personen, dat wil zeggen diegenen die beant-
woorden aan de heersende en de politionele beelden en stereotyperin-
gen van de (potentiële) crimineel en ‘problematische’ buurten ander-
zijds. Die laatste twee categorieën komen volgens Davis (1991) concreet
neer op “the transient, the unemployed, the urban casual poor”. Etnische
minderheden, maar zeker niet uitsluitend zij, zijn precies binnen die
groepen en in dergelijke ‘zones’ oververtegenwoordigd tengevolge van
hun vaak precaire wettelijke, sociaal-economische en materiële situatie.
Iets dat Sun, Payne & Wu (2008: 27) weerspiegeld zien in hun onder-
zoek en besluiten dat “males, ethnic minorities, and poor citizens were more
likely to be subjected to coercive activities”.
community.policing.book Page 34 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

3. DE RELATIE TUSSEN ETNISCHE MINDERHEDEN EN DE POLITIE
35
3.2.2. Politiecultuur
De problematische houding van politie ten aanzien van etnische min-
derheden wordt vaak geplaatst binnen de politionele (organisatie)cul-
tuur21. Daarin wordt de bevinding gekaderd dat er politiefunctiona-
rissen zijn die stereotype denkbeelden over etnische minderheden ont-
wikkelen die bovendien aanleiding vormen tot negatieve vooroorde-
len.22 Dit werd niet alleen herhaaldelijk vastgesteld in andere landen
(Bowling, Phillips & Shah, 2003; Foster, 2003; Holdaway, 1996, 1997),
maar werd ook bevestigd door antropologisch onderzoek in België dat
meer bepaald de Brusselse en Luikse situatie in kaart bracht (Casman,
Gailly, Gavray, Kellens & Lamaître, 1992; De Valkeneer, 1988). Deze ste-
reotypes hebben vooreerst betrekking op attitudes. Ten tweede bekle-
den ook opvattingen en overtuigingen over het criminaliteitsniveau of -
patroon van bepaalde etnische groepen een centrale plaats in de poli-
tionele stereotypes. Hierin ‘weten’ politiefunctionarissen zich onder-
steund door criminaliteitstatistieken (Casman, Gailly, Gavray, Kellens
& Lemaître, 1992; Aalberts & Kamminga, 1983). De validiteit van die cij-
fers wordt echter door een overgrote meerderheid van auteurs weer-
legd (Brion, 2001, 2005; Chan, 1997; Haen Marshall, 1997).
Verder baseren politiefunctionarissen zich hier op hun ervaringen die
echter eenzijdig zijn en met name hoofdzakelijk plaatsvinden in nega-
tieve, repressieve settings waar de stereotypes eerder zullen worden
bevestigd dan weerlegd. Het is zo dat binnen de politiecultuur eigen,
vaak stereotyperende en moraliserende denkbeelden worden ontwik-
21 Organisatiecultuur wordt door Schein gedefinieerd als de dieperliggende basisassumpties en overtuigingen
die worden gedeeld door leden van een organisatie, die onbewust werkzaam zijn en op een fundamentele
als vanzelfsprekend beschouwde wijze het beeld van een organisatie over zichzelf en over haar omgeving
bepalen (Schein, 1992, Foster, 2003: 197). Weliswaar dient te worden opgemerkt dat – ook – de politiecultuur
geen homogeen geheel vormt; in de literatuur wordt vooral gewezen op een onderscheid tussen de lagere
kaders (de ‘streetcops’) en de hogere kaders (de ‘managementcops’). Vooral de cultuur van de eersten vormt
voorwerp van onderzoek, maar ook daarbinnen tekenen zich verschillende subculturen af. Niettemin leiden
vergelijkende studies tot de conclusie dat bepaalde aspecten fundamenteel zijn en dan ook over tijd en plaats
een grote stabiliteit kennen (Chan, 1997; Foster, 2003). Wanneer men het heeft over ‘de’ politiecultuur, heeft
men het doorgaans over deze gedeelde elementen of deze dominante cultuur van de lagere kaders en dit
bovendien – bij gebrek aan alternatieven – zoals vastgesteld in hoofdzakelijk Angelsaksisch onderzoek. Voor
meer over de relatie tussen cultuur, politie en politiecultuur zie Van Ryckeghem & Easton, 2001.
22 Een stereotype kan worden omschreven als “een sterk generaliserend, vereenvoudigd beeld van een groep
mensen” (Van der Werf, 2002: 316). De ontwikkeling van stereotypes wordt in de sociale psychologie welis-
waar beschouwd als een normaal, algemeen menselijk verschijnsel dat noodzakelijk is om de complexe
sociale werkelijkheid te kunnen beheersen. Stereotypes hebben evenwel een nefast effect wanneer men per-
sonen op basis daarvan – en niet op individuele basis – beoordeelt en tegemoet treedt. Dit is vooral het geval
wanneer aan het stereotype negatieve waardeoordelen worden gekoppeld of met andere woorden wanneer
het stereotype aanleiding vormt tot vooroordelen, zijnde negatieve gevoelens ten aanzien van personen die
louter gebaseerd zijn op hun lidmaatschap tot een bepaalde groep (Brehm & Cassin, 1993). Het zijn net deze
nefaste vormen van stereotypering ten aanzien van bepaalde etnische minderheden die in politieonderzoek
aan het licht kwamen.
community.policing.book Page 35 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

DEEL I. DE ONDERZOEKSCONTEXT
36
keld over criminaliteit en ‘criminele groepen’ waarbij het publiek wordt
gedepersonaliseerd (Feys, 2002; Banton, 1982). Bovendien merken Aal-
berts & Kamminga (1983) alsook Holdaway (1996, 1997) op dat stereo-
type denkpatronen eveneens in de hand worden gewerkt door het
gegeven dat politiewerk een snelle beoordeling van complexe en ambi-
gue situaties, een snel onderscheid tussen ‘goeden’ en ‘slechten’ vereist.
In dit opzicht worden stereotypes voor politiefunctionarissen eerder als
functioneel dan als disfunctioneel beschouwd. Een categorisering die
wordt bevorderd door noodzaak om dikwijls complexe en ambigue
situaties snel te doorgronden met het oog op actie, en die ook op
autochtone groepen wordt toegepast naargelang leeftijd, sekse en
sociaaleconomische status (Chan, 1997; Lea, 1999).
Overigens blijken stereotypes en daaraan verbonden vooroordelen ten
aanzien van etnische minderheden niet alleen een onderdeel te vormen
van de politiecultuur van de lagere kaders. Reiner (1999) stelde vast dat
analoge vooroordelen ook binnen de hogere kaders gangbaar (kunnen)
zijn. Holdaway (1995) geeft aan dat de veronderstellingen in de wereld
van de managementprofessionals – met andere woorden hun cultuur –
een werkcontext creëert waarin ruimte is voor ‘racialisering’23 door de
praktijkprofessionals. Hij omschrijft dit als een “stilzwijgend partner-
schap” tussen beide werelden waarin hogere kaders de neiging hebben
te weinig gewicht toe te kennen aan raciale kwesties binnen het korps.
Verder werd herhaaldelijk vastgesteld dat racistische taal tot het alle-
daags intern lexicon van politiemensen behoort. Dit wordt beschouwd
als een uiting van de zonet besproken stereotypes en vooroordelen.
(Gordon, 1983; Holdaway, 1983, 1996, 1997; Holdaway & Barron, 1997;
Skolnick & Fyfe, 2003). Ook dit blijkt niet alleen beperkt tot Britse en
Amerikaanse politiediensten. In België werd destijds (in Brusselse en
Luikse korpsen) dezelfde diagnose gesteld (Casman, Gailly, Gavray,
Kellens & Lamaître, 1992; De Valkeneer, 1988). Onderzoek in Groot-
Brittanië en ook Noorwegen geeft weliswaar aan dat dit (openlijk) dis-
cours de laatste jaren is getemperd (Sollund, 2006). Anderzijds wijzen
Britse onderzoekers er echter op dat de positieve veranderingen in dit
gebied slechts oppervlakkig of geïsoleerd zijn (Foster, Newburn & Sou-
hami, 2005; Holdaway, 2003; Rowe, 2004). Belgisch onderzoek terzake
23 Uitgaand van het theoretisch perspectief dat ‘ras’ een sociale constructie is, definieert Holdaway de door
hemzelf geïntroduceerde term “racialization” als “the ascription of race as a significant or the essential fea-
ture of a phenomenon, event or relationship” (Holdaway, 2003: 50).
community.policing.book Page 36 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

3. DE RELATIE TUSSEN ETNISCHE MINDERHEDEN EN DE POLITIE
37
ontbreekt en levert derhalve de hypthose op dat, in analogie met de
evolutie in andere landen, het verhoogd bewustzijn over dit thema
gedurende het afgelopen anderhalf decennium het (openlijk) racistisch
discours onder de Belgische politieagenten heeft getemperd. Dat poli-
tiecultuur gekenmerkt wordt door een sterke weerstand tegen verande-
ring, laat dan weer vermoeden dat deze evolutie niet vanzelfsprekend
is (Scharff & Van Acker, 2001; Sparrow, 1988; Van Ryckeghem & Easton,
2001).
In deze hardnekkigheid van het racistische taalgebruik – alsook de ste-
reotypes en vooroordelen – wordt een voorname rol toegekend aan het,
eveneens cultureel ingebedde, belang deel uit te maken van de groep.
Dit vergt een aanvaarding van, zelfs een zich inschrijven in de heer-
sende opvattingen en vertoog (de Vries, 1999; Casman, Gailly, Gavray,
Kellens & Lamaître, 1992; Holdaway, 1997; Holdaway & Barron, 1997).
Casman, Gailly, Gavray, Kellens & Lamaître (1992) merken bovendien
op dat de hogere kaders over het algemeen op de hoogte zijn van dit
discours op de werkvloer maar dit doorgaans niet aanpakken, wat kan
gelinkt worden aan het hoger vermelde “stilzwijgende partnerschap”
tussen de hogere en de lagere kaders. Menig auteur geeft voorts te ken-
nen dat stereotypes en vooroordelen niet alleen tot uiting komen in
racistisch taalgebruik onder politiefunctionarissen, maar ook het optre-
den ten aanzien van etnische minderheden zelf beïnvloedt. Daarbij gaat
het enerzijds om verbaal en fysiek racistisch geweld en anderzijds om
‘overpolicing’.
Dit voorkomen van verbaal en fysiek racistisch geweld door politie-
functionarissen werd zowel vastgesteld in andere landen (Bowling,
Phillips & Shah, 2003; Chan, 1997; Ogletree, Prosser & Smith, 1995) als
in binnenlands onderzoek, hetzij via observatie (Casman, Gailly,
Gavray, Kellens & Lamaître, 1992; De Valkeneer, 1988) hetzij via
gesprekken met jongeren van vreemde origine (Duchateau, Van Poeck
en Hebberecht, 2004; Pieters, 2004). Zoals Antonopoulos (2003)
opmerkt, is het wat betreft louter fysiek geweld weliswaar op basis van
de meeste onderzoeksdesigns moeilijk te bepalen in welke mate de dis-
proportionaliteit etnische minderheden meer treft dan (sommige)
andere bevolkingsgroepen. Niettemin kan worden besloten dat racis-
tische motieven op zijn minst in sommige gevallen van excessief poli-
tiegeweld een rol spelen. Overigens valt op dat in deze context vaak
wordt gesproken van problemen met (slechts) sommige of bepaalde
community.policing.book Page 37 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

DEEL I. DE ONDERZOEKSCONTEXT
38
agenten (cf. bv. Casman, Gailly, Gavray, Kellens & Lamaître, 1992). Dit
sluit aan bij onderzoek dat bij heel wat – andere – politiefunctionarissen
een onsamenhangendheid tussen attitudes en gedrag aan het licht
brengt. In de zin dat zij in interviews met de onderzoekers blijk geven
van vooroordelen en ook deelnemen aan het interne racistische dis-
cours maar dit geen impact heeft op de manier waarop ze met etnische
minderheden omgaan (Chan, 1997; Reiner, 2000; Rowe, 2004). Omwille
van de solidariteit en loyaliteit die met het hoger vermelde samenho-
righeidsgevoel gepaard gaat, komen zij evenwel slechts zelden tussen
wanneer collega’s wel verbaal of fysiek racistisch geweld aanwenden
(Casman, Gailly, Gavray, Kellens & Lamaître, 1992; Skolnick & Fyfe,
2005). Om dezelfde reden leiden trouwens klachten van burgers over
die praktijken slechts zelden tot een resultaat (Chan, 1997). Ze stoten op
wat Kappeler, Sluder & Alpert “the blue wall of silence” noemen (Bow-
ling, Phillips & Shah, 2003: 545) die ook in België door Casman, Gailly,
Gavray, Kellens & Lamaître (1992: 34) werd opgemerkt en werd
omschreven als “la loi du silence”.
3.2.3. Politieselectiviteit
Meer nog dan de aanwending van racistisch geweld staat anderzijds de
mate waarin politie aandacht besteedt aan etnische minderheden ter dis-
cussie, waarbij eveneens disproportionaliteit of met andere woorden
selectiviteit op de voorgrond treedt. In de literatuur wordt in dit
domein van ‘over-policing’ vooral massaal gewezen op selectiviteit
inzake identiteitscontroles of het Angelsaksische equivalent, ‘the use of
stop and search powers’ of een Franstalige variant, met name de ‘délit
de sale gueule’.
De bevinding dat leden van etnische minderheden in vergelijking met
autochtonen een veel grotere kans lopen door politie te worden staande
gehouden en te worden gecontroleerd, wordt door Bowling, Phillips &
Shah (2003) omschreven als één van de meest consistente onderzoeks-
bevindingen in dit domein. Deze praktijk viel in België – meer bepaald
in Brussel en Luik – ook Casman, Gailly, Gavray, Kellens & Lamaître
(1992) op. De Valkeneer (1988) rapporteerde op basis van zijn studie
naar de relatie tussen politie en bevolking in Brusselse gemeenten een
dubbele selectiviteit in het proactieve politieoptreden. Hij stelde met
name vast dat zowel bepaalde buurten als bepaalde personen werden
community.policing.book Page 38 Wednesday, July 1, 2009 11:17 AM

3. DE RELATIE TUSSEN ETNISCHE MINDERHEDEN EN DE POLITIE
39
geviseerd, wat resulteerde in enerzijds een overpatrouilleren in achter-
gestelde buurten met een hoge concentratie inwoners van Noord-Afri-
kaanse origine en anderzijds een veelvuldig interpelleren van perso-
nen, vooral jongemannen, die tot deze minderheid behoren. Sinds deze
studies werden met de wet op het politieambt van 1992 evenwel enkele
waarborgen in het leven geroepen die de toepassingsmarge inzake
identiteitscontroles hebben verengd (Hert & Meerschaut, 2007). Niette-
min schetste Francis (2001) ruim tien jaar na De Valkeneer hetzelfde
beeld, nadat hij – in kader van een totaal andere onderzoeksvraag –
drieënhalve maand bij een voormalig Brusselse rijkswachtbrigade had
doorgebracht. In diezelfde periode kwamen Vercaigne, Mistiaen, Wal-
grave & Kesteloot (2000) op basis van een schriftelijke bevraging van
4.496 Brusselse jongeren tot de vaststelling dat jongeren van Marok-
kaanse en Turkse afkomst beduidend meer worden gecontroleerd dan
leeftijdsgenoten van Belgische afkomst.
De meningen omtrent (de mechanismen aan de basis van) deze politie-
selectiviteit zijn (erg) verdeeld. Er kunnen vier gezichtspunten worden
onderscheiden. Vooreerst nuanceren of weerleggen een aantal onderzoe-
kers de opgeworpen selectiviteit. Zij wijzen erop dat disproportionali-
teit doorgaans wordt vastgesteld op basis van een vergelijking met de
residerende populatie terwijl echter de ‘beschikbare populatie’, in ter-
men van aanwezigheid in de publieke ruimte, een relevanter vergelij-
kingspunt vormt. In de gevallen die door de Britse Home Office
(Schuck, 2004) alsook door Waddington (2004) werden bestudeerd,
blijkt bij hantering van dit referentiepunt dat personen die staande wer-
den gehouden en werden gecontroleerd niet disproportioneel tot etni-
sche minderheden behoren. Bovendien werden in deze studies – in
tegenstelling tot de Belgische studies van De Valkeneer (1988) en Fran-
cis (2001) – geen aanwijzingen gevonden dat politiefunctionarissen zich
zouden concentreren op buurten waar etnische minderheden het meest
‘beschikbaar’ zijn. De bevinding dat leden van bepaalde etnische min-
derheden meer dan autochtonen worden gecontroleerd, is volgens deze
auteurs dus louter een gevolg van het gegeven dat zij, kaderend in een
andere levensstijl, frequenter gebruik maken van de openbare ruimte
en dus geen gevolg van politieselectiviteit.
Een tweede groep stelt de selectiviteit niet in vraag, maar meent dat die
functioneel is. Verschillende auteurs geven aan dat een efficiënt politie-
optreden selectiviteit vereist (Bovenkerk, De Haan & Yeşilgöz, 1991). In
community.policing.book Page 39 Wednesday, Jul