Content uploaded by Paul Ponsaers
Author content
All content in this area was uploaded by Paul Ponsaers on Jul 28, 2022
Content may be subject to copyright.
CPS 2018-2, nr. 47 7
Editoriaal
Hoe nieuwe lokale veiligheidsvraagstukken
ontstaan door integratie van mondiale en lokale
systemen
Cahiers Politiestudies
Jaargang 2018-2, nr. 47
p. 7-12
© Gompel&Svacina
ISBN 978-94-6371-028-2
Arjen Schmidt1, Timo Kansil2, Paul Ponsaers3 en Willy Bruggeman4, gasteditoren
In dit Cahier Politiestudies staan nieuwe en complexe veiligheids- en openbare
ordevraagstukken centraal die ontstaan door glocalisering. Onder glocalisering wordt
verstaan hoe de steeds verdere integratie tussen mondiale (globale) en lokale systemen
op lokaal niveau unieke veiligheidsvraagstukken creëert (Ritzer, 2003; Roudometof,
2016). Er zijn veel sprekende voorbeelden waar de politie dagelijks mee worstelt. Denk
aan internationaal vertakte criminele bendes die misbruik maken van lokale regelgeving
of lakse handhaving. Terroristische organisaties die in verschillende landen aanslagen
plegen. Maar ook aan cybercriminelen die vanuit landen buiten Europa op computers
inbreken en waardevolle gegevens stelen. Of aan netwerken van mensenhandelaren
die prostituees uit Oost-Europa naar West-Europa verschepen. De drijvende krachten
achter glocalisering zijn onderdeel van grote mondiale maatschappelijke veranderingen:
de toegenomen internationale mobiliteit van mensen, goederen, geld, informatie en
ideeën, en een toenemende afhankelijkheid van het internet en andere nieuwe com-
municatietechnologieën. Voor politieorganisaties is het als gevolg steeds moeilijker om
zelfstandig deze nieuwe problemen op te lossen.
In dit Cahier onderzoeken wij hoe de politie de gevolgen van glocalisering het hoofd
biedt. Vragen die aan bod komen zijn: Hoe manifesteren problemen zich lokaal? Wat
is de rol van kruispunten als havens en wereldsteden? Zijn bestaande samenwerkings-
verbanden als Europol en Interpol nog voldoende geëquipeerd om met de veranderende
dynamiek om te gaan? En hoe kan politiesamenwerking internationaal op politiek
niveau gefaciliteerd worden?
1 Arjen Schmidt is promovendus aan de afdeling Organisatiewetenschappen van de Vrije Universiteit
Amsterdam.
2 Timo Kansil is Hoofd Beleidsontwikkeling/plv. Directeur Operatiën van het Korps Nationale Politie.
3 Paul Ponsaers is hoogleraar Emeritus, UGent, Faculteit Rechten en Criminologie, Vakgroep Strafrecht,
Criminologie en Sociaal Recht.
4 Willy Bruggeman is voorzitter van de federale politieraad, België.
CPS 47 - DRUK.indd 7 20-Apr-18 3:39:05 PM
Arjen Schmidt, Timo Kansil, Paul Ponsaers en Willy Bruggeman
8 CPS 2018-2, nr. 47
Het Cahier is twee delen opgedeeld. Allereerst bespreken Henk Huisjes, Elke Devroe
en Timo Kansil wat de gevolgen van glocalisering voor de politie zelf zijn. Respectie-
velijk bespreken zij hoe lokale, stedelijke en internationale politiesamenwerking aan
verandering onderhevig is. Dit deel sluit af met een bijdrage van de hand van Marjolein
Delplace, Martine Pattyn, Katrien Van Altert, Joke Van Gelder, Paul Wouters, waarin
een toekomstgericht onderzoek wordt toegelicht. In het tweede deel bespreken Marleen
Easton, Lies De Kimpe, Michel Walrave, Lieven Pauwels, Wim Hardyns, Koen Ponnet,
Guy van Vlierden en Arjen Schmidt een rijke waaier van cases waarin we zien hoe
glocalisering tot nieuwe uitdagingen voor de politie leidt. Het Cahier bevat aanvullend
twee boekbesprekingen: Lodewijk Gunther Moor
5
bespreekt het nieuwe boek van Frank
Hoogewoning en Auke van Dijk, en Peter Kruize6 bespreekt het proefschrift van Teun
Eikenaar.
Politiesamenwerking in tijden van glocalisering
Henk Huisjes
7
gaat in op de vraag hoe politiemedewerkers in de wijkteams van de
Nederlandse politie worden voorbereid op de (mogelijke) implicaties van globalisering
en glocalisering in de eigen wijk. Lag de nadruk in het verleden vooral bij voorbeelden
op sociaal-cultureel terrein (‘diversiteit, multiculturaliteit’) en drugsgerelateerde crimi-
naliteit, tegenwoordig zijn er heel wat meer voorbeelden van glocalisering te noemen.
Om een beeld te vormen van de toerusting van politieagenten op dit veel omvattende
thema, wordt gekeken naar het aanbod van de Nederlandse Politieacademie en naar
landelijke programma’s. Voorts worden enkele didactische kernbegrippen voorgesteld.
Elke Devroe8 bespreekt in haar bijdrage de resultaten van het internationaal onderzoek
Policing European Metropolises Project. Het theoretisch uitgangspunt daarbij werd gevormd
door inzichten over de stad als ‘key nodal point’ (Castells, 1996) functionerend in een
‘world urban system’ waarbij zowel globaliseringsprocessen als nationale invloeden de
stedelijke beleidsagenda inzake veiligheid beïnvloeden. De stelling van Clegg (1989) dat
partijpolitieke macht de veiligheidsagendasetting in grote mate bepaalt, wordt getoetst
in 22 Europese steden. Verschillen de agenda’s van elkaar (divergentie) of lopen ze gelijk
(convergentie) en heeft dat inderdaad te maken met de rol, positie en partijpolitieke
kleur van de burgemeester en de coalitie? Het concept ‘regime’ (Stone, 2005) werd
vertaald naar de veiligheidsproblematiek en in een handzame ‘diagnostische toolbox’
gegoten, waarmee elke stad de veiligheidsmaatregelen opgesomd in het coalitieakkoord
in kaart kan brengen. De resultaten in deze bijdrage geven inzicht in de diversiteit van
stedelijke ‘regimes’ in Europa, geïllustreerd door concrete voorbeelden. Tevens wordt
de rol en de positie van de burgemeester in Nederland en België geschetst als meest
belangrijke speler in grootstedelijk veiligheidsbeleid.
5 Lodewijk Gunther Moor is Secretaris Stichting Maatschappij en Veiligheid (SMV).
6
Peter Kruize is doctor en lector (associate professor) bij de rechtenfaculteit van de universiteit van Kopenhagen
en senior-onderzoeker bij onderzoeksbureau Ateno in Amsterdam.
7 Henk Huisjes is bijzonder lector kennistransfer bij de Politieacademie, zijdens de Politieonderwijsraad. Hij
is tevens als gastonderzoeker verbonden aan het Amsterdam Institute for Social Science Research (AISSR),
programmagroep Geographies of Globalizations.
8 Elke Devroe is associate professor Institute of Security and Global Affairs, Faculty of Governance and Global
Affairs, Universiteit Leiden en hoofdredacteur Cahiers Politiestudies.
CPS 47 - DRUK.indd 8 20-Apr-18 3:39:05 PM
Editoriaal
CPS 2018-2, nr. 47 9
Timo Kansil betoogt dat China als nieuwe grootmacht het begrip globalisering een
nieuwe lading heeft gegeven. Het westerse globaliseringsbegrip, dat is gebaseerd op
democratie, vrije markt en individuele vrijheid, wordt zo uitgedaagd. De Chinese over-
heid stelt andere waarden centraal, te weten leiderschap, diversiteit tussen landen in
hun ontwikkeling en een forse staatssturing ten aanzien van economie en samenleving.
Ook binnen Interpol manifesteert China zich inmiddels als grootmacht. Exemplarisch
is de verkiezing van een Chinese functionaris tot de president van Interpol. Op basis van
het Chinese globaliseringsbegrip staat deze nieuwe Interpol president een ingrijpende
koerswijziging van Interpol voor. Dit zal binnen de Interpolgemeenschap tot de nodige
strijd leiden over waarden, positionering en operationele concepten. Tegelijkertijd
kan de belangstelling van China voor internationale politiesamenwerking ook als een
mogelijkheid worden gezien die samenwerking te versterken.
Marjolein Delplace, Martine Pattyn, Katrien Van Altert, Joke Van Gelder en Paul Wouters
9
schetsen in hun bijdrage drie maatschappelijke trends met hun toekomstige evolutie
en de repercussies ervan op veiligheid: technologische ontwikkelingen; economische
ontwikkelingen, transport en logistiek; en internationale politieke ontwikkelingen. De
opgang van de digitalisering biedt enorme opportuniteiten, ook voor criminelen. Ze
kunnen gemakkelijk op illegale wijze veel geld verdienen, macht verwerven of terreur
zaaien. Dit doen ze door illegale producten en diensten aan te bieden via internet
of het dark web, door informaticasystemen aan te vallen of door misbruik te maken
van de legale wereld waar bestaande expertise, logistieke en financiële netwerken
worden misleid. De sterke interconnectiviteit van ons dagelijks leven met het internet
en de mogelijkheden om enorme hoeveelheden informatie te verwerken (big data)
vormen naast nieuwe technologische mogelijkheden, ook een bedreiging voor de
veiligheid en voor de privacy. Op economisch vlak is het opdelen of fragmenteren van
de productieketens van goederen en diensten – gestuurd door het laaghouden van
de productiekosten – en de hiermee samengaande communicatie en transport naar
de wereldwijde markt, een complex gebeuren. De regulering en controle op vlak van
internationale afstemming en kwaliteitsbehoud van deze wereldwijde bewegingen bevat
heel wat hiaten, wat ook criminelen hebben opgemerkt. Machtscentra verschuiven
door opkomende nieuwe economische centra. Dit werkt ook door op politiek en sociaal
vlak. De ongelijkheid in de wereld, gepaard met gewapende conflicten, internationaal
terrorisme en klimaatsveranderingen leiden tot internationale migratie, terwijl het
internationaal overleg steeds vaker kampt met protectionistische reflexen. Deze drie
belangrijke motoren met complexe uitingen zijn risicovol en vormen niet alleen grote
uitdagingen voor de politici maar ook voor de politiediensten.
Casuïstiek
Marleen Easton10 onderzoekt de aanpak van cocaïnestromen in de haven van Antwer-
pen. Al sinds er handel gedreven wordt is veiligheid verzekeren in en rond zeehavens
een bezorgdheid van diverse autoriteiten en veiligheidsactoren. Zij worden immers
9 Allen strategisch analysten bij de Belgische Federale Politie.
10 Marleen Easton is socioloog en als hoofddocent verbonden aan de vakgroep ‘Publieke governance, ma-
nagement en financiën’ aan de Faculteit Economie en Bedrijfskunde, Universiteit Gent. Binnen de op-
leiding ‘Bestuurskunde en Publiek Management’ leidt zij sinds 2007 de onderzoeksgroep ‘Governing &
Policing Security’ (GaPS). Op UGent is zij verbonden aan het kenniscentrum N-Lab en het interdisciplinair
centrum CESSMIR. Zij is actief binnen het Centre for Policing & Security (vzw CPS), voorzitter van het
CPS 47 - DRUK.indd 9 20-Apr-18 3:39:05 PM
Arjen Schmidt, Timo Kansil, Paul Ponsaers en Willy Bruggeman
10 CPS 2018-2, nr. 47
geconfronteerd met onder meer mensenhandel, smokkel, georganiseerde misdaad,
piraterij, vervuiling en terrorisme. Het zijn stuk voor stuk geglocaliseerde fenomenen
die een internationale oorsprong hebben en tegelijk een grote lokale impact genereren.
De in- en doorvoer van cocaïne via de haven van Antwerpen neemt toe en ook de
daarmee samengaande veiligheidsproblemen in en rondom de stad. In deze bijdrage
reflecteert de onderzoeker op deze betrachting. Ze doet dat door in eerste instantie wat
conceptuele helderheid aan te brengen in de concepten die in de aanpak van glocale
fenomenen gehanteerd worden, met name stromen, knooppunten, plural policing,
nodale oriëntatie, nodal governance en netwerkvorming. In tweede instantie wordt
bekeken wat er geleerd kan worden uit eerder empirisch onderzoek hierover in de haven
van Antwerpen. In derde instantie schetst ze de in- en doorvoer van cocaïne via de haven
van Antwerpen als een glocaal fenomeen. In vierde instantie wordt het stroomplan zoals
het momenteel voorligt met aandacht voor de beleidsmatige en operationele aanpak
die erin schuilgaat beschreven. De auteur doet dit op basis van de berichtgeving in de
gesproken en geschreven pers. Er wordt afgerond met een reflectie over het stroomplan
vanuit inzichten uit eerder onderzoek over nodaal en netwerkend politiewerk in de haven
van Antwerpen. Tegelijk wordt een soort ‘ex ante’ nodale netwerkanalyse uitgevoerd op
basis van de beschikbare mediaberichtgeving over het stroomplan. Het is de betrachting
een aantal inzichten en aandachtspunten aan te reiken voor de verschillende actoren die
een rol zullen spelen in de uitvoering van het voorgestelde plan. Tegelijk is deze bijdrage
een pleidooi om het stroomplan als interessante case in de toekomst te onderwerpen
aan verder wetenschappelijk onderzoek en evaluatie.
Lies de Kimpe11, Michel Walrave12, Lieven Pauwels13, Wim Hardyns14 en Koen Ponnet15
onderzoeken phising. Phishing is een vorm van online criminaliteit waarbij inter-
netgebruikers aan de hand van misleidende e-mails verleid worden tot het delen van
persoonlijke informatie. Om deze criminele praktijk op een gerichte manier aan te
kunnen pakken, wordt in deze studie de relatie onderzocht tussen verschillende, moge-
lijks risicovolle online activiteiten die frequent voorkomen, zoals online shoppen, en het
ontvangen van phishing berichten. Daarnaast wordt ook nagegaan of internetgebruikers
met impulsieve neigingen deze riskante activiteiten vaker uitoefenen. Als theoretisch
kader wordt gebruik gemaakt van een leefstijl/routine-activiteitenperspectief. De resul-
taten tonen aan dat personen die online shoppen en/of geregeld digitaal kopiëren vaker
blootgesteld worden aan phishing. Deze online activiteiten worden over het algemeen
vaker uitgeoefend door impulsieve personen. Deze resultaten impliceren dat zeker
online shoppers en personen die vaak gekopieerde bestanden gebruiken, delen of
Innovatiecentrum voor Veiligheid (vzw INNOS) en als Adjunct Professor verbonden aan Griffith Criminology
Institute, Griffith University, Brisbane.
11 Lies de Kimpe is doctoraatsbursaal bij onderzoeksgroep MIOS, departement Communicatiewetenschappen,
Universiteit Antwerpen; lies.dekimpe@uantwerpen.be
12 Michel Walrave is professor verbonden aan het Departement Communicatiewetenschappen, Universiteit
Antwerpen, voorzitter van onderzoeksgroep MIOS; michel.walrave@uantwerpen.be
13 Lieven Pauwels is professor, verbonden aan de Vakgroep Criminologie, Strafrecht en Sociaal Recht, Universiteit
Gent en directeur van het Institute for International Research on Criminal Policy (IRCP); lieven.pauwels@
ugent.be
14
Wim Hardyns is professor, verbonden aan de Vakgroep Criminologie, Strafrecht en Sociaal Recht, Universiteit
Gent en lid van het Institute for International Research on Criminal Policy (IRCP); wim.hardyns@ugent.be
15 Koen Ponnet is professor, verbonden aan MIOS, Departement Communicatiewetenschappen, Universiteit
Antwerpen en IMEC-MICT, Vakgroep Communicatiewetenschappen, Universiteit Gent; koen.ponnet@
ugent.be
CPS 47 - DRUK.indd 10 20-Apr-18 3:39:05 PM
Editoriaal
CPS 2018-2, nr. 47 11
downloaden gesensibiliseerd en getraind moeten worden om de risico’s te herkennen
die zij lopen wanneer zij hun online routine-activiteiten uitoefenen.
Guy van Vlierden
16
onderzoekt hoe terrorisme een nieuwe dimensie krijgt. Het ter-
rorisme dat zich beroept op de radicale islam is bij uitstek een grensoverschrijdend
gegeven. De afgelopen jaren was het immers nauw verstrengeld met het verschijnsel van
de ‘foreign fighters’ die in Syrië gingen strijden om de dictatuur daar te vervangen door
een islamitische staat. Daarom nemen wij het verhaal van zo’n Belgische Syriëstrijder als
rode draad om op een journalistieke manier – vaak gesteund op niet-publieke bronnen
en waar mogelijk aan de hand van nooit eerder gepubliceerde details – te belichten hoe
die ‘foreign fighters’ de terreur tot in België hebben gebracht. Eerst schetsen we een
beeld van wie de Syriëstrijders zijn en wie hen hier ronselde. Vervolgens nemen we
onder de loep bij welke groepen ze belandden op het oorlogstoneel. We beschrijven
hoe ze aansluiting vonden bij de vroegere generaties van gewapende jihad en hoe het
fenomeen uiteindelijk ook leidde tot terreur van eigen bodem – met daders die hun
land niet meer verlaten vooraleer ze tot de actie overgaan. Ten slotte bekijken we wat de
geschiedenis van de terreurgroep Islamitische Staat (IS) kan leren over de toekomstige
dreiging – met een hereniging van jihadistische krachten als doembeeld om rekening
mee te houden.
Arjen Schmidt onderzoekt hoe de vluchtelingencrisis de Nederlandse politie voor nieuwe
uitdagingen stelt. Onder druk van globalisering en glocalisering wordt de politie steeds
meer geconfronteerd met nieuwe en complexe veiligheidsvraagstukken. De oplossing
van deze vraagstukken ligt in samenwerking met andere overheden en maatschap-
pelijke actoren in netwerken. Netwerken worden echter veelvuldig geconfronteerd
met governancedilemma’s. In dit paper onderzoekt de auteur hoe overheden tijdens de
vluchtelingencrisis met governancedilemma’s geconfronteerd werden, hoe oplossingen
op governancedilemma’s tot stand kwamen en wat voor effect dit had op het optreden
van de politie. Uit het onderzoek blijkt dat in de onderzochte Veiligheidsregio een
nieuwe bestuurlijke oplossing werd geïntroduceerd die zeer succesvol was. Voor de
betrokken politie-eenheid was het echter zeer lastig om (voldoende) bij deze nieuwe
bestuursvorm aan te sluiten.
16
Guy van Vlierden is journalist bij de krant Het Laatste Nieuws en publiceert daarnaast geregeld over terrorisme
in gespecialiseerde buitenlandse media.
CPS 47 - DRUK.indd 11 20-Apr-18 3:39:05 PM