Content uploaded by Nazmiye Ekinci
Author content
All content in this area was uploaded by Nazmiye Ekinci on Oct 11, 2023
Content may be subject to copyright.
ADIYAMAN ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ DERGİSİ
ISSN: 1308–9196 / e-ISSN:1308-7363
Yıl : 15 Sayı : 40 Nisan 2022
Yayın Geliş Tarihi: 6 Ekim 2021
Yayına Kabul Tarihi: 15 Nisan 2022
DOI Numarası: https://doi.org/10.14520/adyusbd.1005629
Makale Türü: Araştırma Makalesi/ Research Article
Atıf/Citation: Mansur, F. Özzeybek Taş, M. ve Ekinci, N. (2022). Sağlık
Çalışanlarında Merhamet Doyumu ve Merhamet Yorgunluğunun Sürekli
Öfke Düzeyine Etkisi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Dergisi, (40), 436-469.
SAĞLIK ÇALIŞANLARINDA MERHAMET DOYUMU VE
MERHAMET YORGUNLUĞUNUN SÜREKLİ ÖFKE
DÜZEYİNE ETKİSİ
Fatma MANSUR
*
Merve ÖZZEYBEK TAŞ** Nazmiye EKİNCİ***
Öz
Günümüzde hastaların giderek bilinçlendiği ve sağlık çalışanlarıyla
ilişkilerini daha fazla önemsedikleri görülmektedir. Sağlık çalışanlarının
sundukları sağlık hizmetlerinin yanı sıra hastalara karşı tutum ve
davranışlarında merhametli olmaları sağlık hizmetinin kalitesi açısından
önem taşımaktadır. Bu çalışmanın amacı, sağlık çalışanlarında merhamet
doyumu ve merhamet yorgunluğunun sürekli öfke düzeyine etkisini
belirlemektir. Araştırmanın evrenini, Türkiye’deki sağlık çalışanları,
örneklemini ise kolayda örnekleme yöntemi ile ulaşılan 386 sağlık çalışanı
oluşturmaktadır. Çalışma verileri online anket formlarıyla elde edilmiştir.
Araştırmanın sonucunda, merhamet doyumu ve merhamet yorgunluğu
arasında ters yönlü ve zayıf bir ilişki; merhamet doyumu ile sürekli öfke
arasında da yine ters yönlü ancak orta düzeyde bir ilişkinin bulunduğu
belirlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Merhamet yorgunluğu, merhamet doyumu, sürekli
öfke, sağlık çalışanları, sekonder travmatik stres.
*
Dr. Öğr. Üyesi, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi,
Sağlık Yönetimi, fatma.mansur@hbv.edu.tr
** Öğr.Gör., Ankara Medipol Üniversitesi Sağlık Hizmetleri MYO, Sağlık Turizmi İşletmeciliği,
merve.ozzeybek@ankaramedipol.edu.tr
*** Öğr.Gör., İzmir Kavram Meslek Yüksekokulu, Sağlık Kurumları İşletmeciliği,
nazmiye.ekinci@kavram.edu.tr
Sağlık Çalışanlarında Merhamet Doyumu ve Merhamet Yorgunluğunun Sürekli Öfke
Düzeyine Etkisi
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 40, Nisan 2022
437
THE EFFECT OF COMPASSION SATISFACTION AND
COMPASSION FATIGUE ON TRAIT ANGER LEVELS IN
HEALTH CARE PROFESSIONALS
Abstract
Nowadays, it is seen that patients are becoming more conscious and care
more about their relationships with healthcare professionals. In addition
to the health services they provide, it is important for the quality of health
care that healthcare professionals are compassionate in their attitudes
and behaviors towards patients. The aim of this study is to determine the
effect of compassion satisfaction and compassion fatigue on trait anger
level in healthcare workers. The population of the research consists of
health workers in Turkey, and the sample consists of 386 health workers,
who are reached by convenience sampling method. Study data were
obtained through online questionnaires. As a result of the research, an
inverse and weak relationship between compassion satisfaction and
compassion fatigue; It was also determined that there's an inverse but
moderate relationship between compassion satisfaction and trait anger.
Keywords: Compassion fatigue, compassion satisfaction, trait anger,
healthcare professionals, secondary traumatic stress.
1. GİRİŞ
İnsan hakları denildiğinde ilk akla gelen şeylerden biri kuşkusuz bireylerin
hastalıklardan korunabildiği bir çevrede sağlıklı yaşam sürdürebilme hakkıdır
(Tengilimoğlu, 2014: 72-78). Sağlık hizmetlerinin amaçlanan düzeyde
verilmesinde hasta hekim ilişkisinin büyük bir payı vardır (Kalender ve Uludağ,
2004: 117). Geçmişten bugüne bakıldığında hastaların tercih ve ihtiyaçlarının
hasta-hekim ilişkisinde önem kazanmaya başladığı 1980’li yıllara kadar daha çok
Fatma MANSUR, Merve ÖZZEYBEK TAŞ, Nazmiye EKİNCİ
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 40, Nisan 2022
438
hekim merkezli, hastanın pasif ve bağımlı olduğu, paternalistik ilişkinin yaşandığı
bir sağlık hizmeti verildiği görülmüştür. Bunu izleyen on yıl içerisindeki süreçte
bireysel sağlık hizmetleri toplumsal sağlık hizmetlerinin önünde tutulmuştur
(Özdemir, 2013: 8-12).
Günümüzde hastaların bilinçlendiği ve sağlık çalışanlarıyla ilişkilerini daha fazla
önemsedikleri görülmektedir (Öngören, 2017: 66). Hasta-hekim ilişkisini
etkileyen kavramlardan biri, merhamettir. Merhamet (şefkat) kavramı, sıklıkla
hastaya karşı olumlu duygular beslemek olarak tanımlanmaktadır (Özdemir,
2013: 8-12). Sağlık çalışanı ile hasta arasındaki ilişkileri inceleyen bazı çalışmalar,
hastaların kendileriyle iyi bir şekilde iletişim kuran sağlık çalışanından sağlık
hizmeti almak istediğini göstermektedir. Papadopoulos vd.’nin (2016: 395-396)
hemşirelerde merhamet yorgunluğunu ortaya koymak amacıyla yaptıkları
çalışmada, hastaların kişilerarası ilişkileri iyi olan hemşirelerden bakım almak
istedikleri belirtilmiştir.
Kompleks yapılarda çalışan sağlık çalışanları ise, sunmakta oldukları hizmetlerin
yoğun, riskli ve belirsizliklerle dolu yapısı nedeniyle, yaptıkları işin verdiği iş
yükünden ve stresten dolayı bazen de hasta veya hasta yakınlarının kendilerine
olan davranışları sebebiyle mutsuzluk yaşayabilmektedir. Bu durum ise sağlık
çalışanlarında tükenmişlik, yaptıkları işten tatminsizlik duyma vb. olumsuz
duygulara yol açabilmektedir. Embriaco, Paapzian, Kentish-Barnes, Pochard ve
Azoulay (2007: 482) tükenmişlik kavramını “bir iş için çok fazla emek sarf edilip o
işten çok az bir gelişme sağlandığında ortaya çıkan bir sonuç” olarak ifade
etmişlerdir. Cömert Altunay (2019: 78) sağlık çalışanlarının en çok tükenmişlik
yaşayan ve en riskli meslek grupları arasında yer aldığını ifade etmiştir.
Sağlık çalışanlarının yaşadığı olumsuz duygulardan biri de merhamet
yorgunluğudur. Merhamet yorgunluğu, hizmet sunan bireylerin empati
düzeyine göre; travmaya sebep olan yaşanmışlıkları bulunan ve yoğun strese
Sağlık Çalışanlarında Merhamet Doyumu ve Merhamet Yorgunluğunun Sürekli Öfke
Düzeyine Etkisi
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 40, Nisan 2022
439
maruz kalan bireylerle çalışmanın olağan bir sonucu olarak ortaya
çıkabilmektedir (Pehlivan, 2019: 10). Lombardo ve Eyre (2011), merhamet
yorgunluğu belirtilerine konsantrasyonda azalma, aşırı endişe, yorgunluk, baş
ağrısı, çarpıntı vb.ni de eklemiştir (Pehlivan ve Güner, 2017).
Bu çalışmada, sağlık çalışanlarında merhamet doyumu ve merhamet
yorgunluğunun sürekli öfke düzeyine etkisi araştırılmıştır. Araştırmanın problem
cümlesi “Sağlık çalışanlarında merhamet doyumu ve merhamet yorgunluğunun
sürekli öfke düzeyine etkisi var mıdır?” şeklinde belirlenmiştir.
2. KURAMSAL ÇERÇEVE
2.1 Sağlık Çalışanlarında Öfke
Moscoso ve Spielberger (2011: 349) öfkeyi “hafif sinirlilikten, yoğun bir şekilde
değişen duygulardan oluşan; hayal kırıklığı, hiddet ve şiddetten dolayı sıkıntı
veren bir duygusal durum” şeklinde tanımlamışlardır. Shahsavarini ve Sima
(2014: 144) de öfkenin evrensel ve normal bir duygu olduğunu belirtmişlerdir.
Öfke, çok boyutlu bir kavramdır. Literatürde öfke kavramı üç boyut olarak ele
alınmaktadır. Bu boyutlardan ilki fizyolojik boyuttur. Öfkenin fizyolojik boyutu
ile tehdit, engellenme vb. durumlar karşısında bireyde sempatik uyarılma ile
birlikte oluşan fizyolojik ve fiziksel değişimler ifade edilmektedir. Bu boyutlardan
ikincisi bilişsel ve duygusal boyuttur. Bilişsel ve duygusal boyut ise, bireyin
öfkeye sebep olan durumları algılama durumunu ifade etmektedir. Son boyut
ise öfkenin davranış ve tepki boyutudur. Bu boyut bireyin öfkeyi ifade ediş
tarzını, davranışlarını, tepkilerini ifade etmektedir (Sağlam, 2020: 11). Öfke
davranışı öfke yaşayan birey tarafından çeşitli şekillerde ifade edilmektedir.
Literatürde öfke ifade tarzları içerisinde sürekli öfke, kontrollü öfke, içe yönelik
öfke ve dışa yönelik öfke kavramları yer almaktadır (Karslı, 2011: 28).
Fatma MANSUR, Merve ÖZZEYBEK TAŞ, Nazmiye EKİNCİ
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 40, Nisan 2022
440
2.2 Merhamet Yorgunluğu ve Merhamet Yorgunluğuyla İlişkili Kavramlar
Joinson tarafından 1992’de ilk kez ifade edilen, literatürde “şefkat yorgunluğu”
ismiyle de açıklanan ve tüm insanlığa ait bir duygu olan “merhamet yorgunluğu”
kavramı ‘merhamet’ ve ‘yorgunluk’ kelimelerinin birlikte kullanılmasıyla
oluşmaktadır (Kişmir ve İrge, 2020). Merhamet, kaliteli sağlık hizmet
sunumunun özü ve sağlık çalışanlarının iş doyumunun ardındaki önemli bir
faktördür (Sabery, Zagheri Tafreshi, Mohtashami ve Ebadi, 2017). Sağlık
çalışanlarında meydana gelen merhamet yorgunluğu, bakım hizmeti veren sağlık
çalışanlarında hastalardan kaynaklı duygusal, ruhsal, fiziksel ve sosyal
tükenmişlik hali olarak ifade edilmektedir (Van Mol, Kompanje, Bakker ve
Nijkamp, 2014). Merhamet yorgunluğu beraberinde iş hatalarını getirebilir ve
dönüşü olmayan can kayıpları yaşanabilir. Bu durum bu kavramın önemine daha
çok dikkat çekmektedir (Lachman, 2016).
Sağlık bakım hizmeti sunumunda merhamet yorgunluğu mesleğin getirmiş
olduğu olumsuz bir durum olarak görülmekteyken, “merhamet doyumu”
(merhamet memnuniyeti) ise olumlu bir durumdur. Literatürde “merhamet
doyumu” hemşirelerin özellikle kendilerini, becerilerini ve mevcut kaynaklarını
kullanarak hastasının ağrısını gidermeye ve hafifletmeye odaklanması, onların
acısını paylaşması ve onlarla bağlantı kurmaktan güç ve ilham duyması olarak
açıklanmıştır (Çınarlı, 2019: 21-22).
3.LİTERATÜRDE YER ALAN ÇALIŞMALAR
Literatürde sağlık çalışanlarında merhamet doyumu, merhamet yorgunluğu ve
öfke değişkenlerinin farklı değişkenlerle ilişkilendirildiği çalışmalar
bulunmaktadır. Sürekli öfke özellikle acil servis çalışanlarından acil tıp
teknisyenlerinde daha yüksek düzeyde görülmektedir (Akkoç, 2011). Benzer bir
başka çalışmada ise meslek gruplarına göre sürekli öfke ve öfke ifade tarzları
Sağlık Çalışanlarında Merhamet Doyumu ve Merhamet Yorgunluğunun Sürekli Öfke
Düzeyine Etkisi
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 40, Nisan 2022
441
incelenmiş ve doktorların diğer meslek gruplarına göre öfke ve öfke kontrol alt
boyutlarında daha yüksek puan aldıkları belirlenmiştir (Bilgin Stamnitz, 2019).
Öfke ve öfke ifade tarzına yönelik yapılan bir diğer çalışmada ise erkek
hemşirelerin öfke düzeylerinin kadın hemşirelerinkinden istatistiksel olarak
anlamlı bir şekilde yüksek olduğu görülmüştür (İlhan 2014). Çalışanların hizmet
süresine göre öfke kontrolü farklılık göstermektedir ve evli ve bekâr çalışanlarda
öfke kontrolü, boşananlara göre daha yüksektir (Kayalı, Durmuş Aren, Akça ve
Tan, 2018). Bilgin Stamnitz (2019) sağlık çalışanlarında öfke ifade tarzlarının
empati ve stres düzeyleri ile ilişkisini araştırdığı çalışmada; sürekli öfke ve öfke
ifade tarzı ile empati düzeyi arasında anlamlı bir ilişki bulunmazken, algılanan
stres ile öfke ve öfke ifade tarzı arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Sağlık
çalışanlarında sürekli öfke düzeyi, tıbbi hatalara ilişkin olumlu tutumu negatif
yönde etkilemekte (Akın, 2019); öfke kontrolü ve ifade tarzlarının hemşirelerin
bakım davranışlarını etkilediği görülmektedir (Kocatepe, Uğur ve Karabacak,
2017). Öfke ifade tarzını belirlemeye yönelik yapılan çalışmada ameliyathane
hemşirelerinin öfkelerini yüksek sesle gösterdikleri öfkelerini kontrol
edemedikleri sonucuna ulaşılmıştır (Aslan, Gemlik ve Bektaş, 2016). Aynı şekilde
tıbbi sekreterlere yönelik bir çalışmada (Keskin, Gümüş ve Engin, 2011) tıbbi
sekreterlerin öfke düzeylerinin yüksek ve öfkelerini sağlıklı bir şekilde ifade
etme konusunda yetersizlikler yaşadıkları görülmüştür. Öfke ifade tarzı
kişilerarası ilişkiyi olumsuz etkileyebilmektedir ve öfke ifade tarzının
geliştirilmesi özellikle hemşirelerin kişilerarası daha az problem yaşamasına
yardımcı olmaktadır (Han, Won, Kim ve Ali, 2015).
Merhamet yorgunluğu tükenmişliğin ileri bir türüdür, travmatik deneyimler
sonucu ortaya çıkmaktadır (Yılmaz ve Üstün, 2018). Merhamet yorgunluğu
kadınlarda erkeklere göre (Polat ve Erdem, 2017), meslek gruplarına
bakıldığında ise hemşirelerde (Zhang vd., 2018; Polat ve Erdem, 2017) daha
fazla görülmektedir. Sacco, Ciurzynski, Harvey ve Intersoll (2015) 50 yaş ve üstü
Fatma MANSUR, Merve ÖZZEYBEK TAŞ, Nazmiye EKİNCİ
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 40, Nisan 2022
442
hemşirelerin, merhamet doyumunun daha yüksek, tükenmişlik ve ikincil
travmatik stres düzeylerinin daha düşük; daha genç ve / veya daha az deneyimli
hemşirelerin merhamet yorgunluğunun daha yüksek olduğunu belirtmiştir.
Çalıştıkları birimlere göre merhamet yorgunluğu düzeyinin farklılaştığını belirten
çalışmalar da bulunmaktadır. Yoğun bakım hemşirelerinin (Özcan, 2019) ve
acilde çalışan hemşirelerin (O’Callaghan, Lam, Cant ve Moss, 2019) merhamet
yorgunluğu düzeylerinin düşük olduğu belirtilmektedir. Hooper, Craig, Janvrin,
Margaret ve Reimels’in (2010) çalışmalarında ise acilde görevli hemşirelerin
büyük bir kısmında orta ile yüksek düzeyde merhamet yorgunluğu düzeyine
sahip olduğu ve acilde görevli hemşirelerin merhamet doyumu, tükenmişlik
veya merhamet yorgunluğu düzeylerinin onkoloji, nefroloji ve yoğun bakım
alanlarında çalışan hemşirelerinkinden istatistiksel olarak anlamlı bir şekilde
farklılaştığı görülmüştür. Kanser tedavisinde yer alan sağlık çalışanları (Hunt,
Denieffe ve Gooney, 2019) ve aile hekimlerinin yüksek derecede merhamet
yorgunluğu riski altındadır (El-bar, Levy, Wald ve Biderman, 2013). Aile
hekimleri arasında ise uzun yıllar deneyime, çok sayıda kronik hastaya sahip
olan ve kronik yorgunluk yaşayanlarda merhamet yorgunluğu riskinin yüksek
olduğu belirlenmiştir (Račić vd., 2018). Craig ve Sprang (2010) ise mesleki
deneyimi fazla olan sağlık çalışanlarında, hastaya yönelik kanıta dayalı
uygulamalar kullanıldığında, merhamet yorgunluğunun azaldığını belirtmiştir.
Merhamet yorgunluğunun çalışanları olumsuz yönde etkilediğine yönelik
çalışmalar incelendiğinde: merhamet yorgunluğu yüksek hemşirelerin işten
ayrılma niyetlerinin de yüksek olduğu (Kılıç, Bakan, Aslan ve Uçar, 2020);
pediatrik palyatif bakım hizmeti sunan çalışanların merhamet yorgunluğu
seviyeleri ve tükenmişliklerinin öznel iyi oluş ve performanslarını olumsuz yönde
etkilediği (Kase, Waldman ve Weintraub, 2018); sağlığı geliştirme davranışları ile
merhamet yorgunluğu, merhamet memnuniyeti ve tükenmişlik arasında anlamlı
bir ilişki olduğu (Neville ve Cole, 2014) sonucuna ulaşılmıştır. Merhamet
Sağlık Çalışanlarında Merhamet Doyumu ve Merhamet Yorgunluğunun Sürekli Öfke
Düzeyine Etkisi
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 40, Nisan 2022
443
doyumu ve tükenmişlik arasındaki ilişkiyi inceleyen bir başka çalışmada
(Hunsaker, Chen, Maughen ve Heaston, 2015) hemşirelerin tükenmişlik
konusundaki farkındalıklarının artmasının, iş memnuniyeti ve kaliteli hasta
bakımının artmasına yardımcı olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Merhamet
yorgunluğunu artıran ve azaltan unsurlara yönelik çalışmalarda ise hastalık
durumu çok ilerlemiş ve ilgiye gereksinimi olan hastalara ve ailelerine bakım
verecek hemşirelerin merhamet yorgunluğunun duygusal etkilerinin dikkate
alınması ve merhamet yorgunluğu ile başa çıkılmasında yönetici hemşirelerin
gerekli desteği sağlamaları gerektiği (Alan, 2018); hemşireler arasındaki
meslektaş ilişkisinin merhamet yorgunluğunun mesleki belirleyicileri arasında en
güçlü etkiye sahip olduğu (Balinbin vd., 2019); düşük yönetici desteği seviyesinin
daha yüksek düzeyde tükenmişlik ve merhamet yorgunluğunun önemli bir
açıklayıcısı olduğu (Hunsaker, Chen, Maughan ve Heaston, 2015) ve strese
maruz kalma ile travma sonrası stres semptomlarının olumsuz sonuçlarının
merhamet yorgunluğu ve tükenmişliğe neden olduğu (Li vd., 2014) sonuçlarına
ulaşılmıştır.
4. YÖNTEM
Bu çalışmanın amacı, sağlık çalışanlarında merhamet doyumu ve merhamet
yorgunluğunun sürekli öfke düzeyine etkisini belirlemektir. Sağlık çalışanlarında
öfke, merhamet yorgunluğu ve merhamet doyumu konuları son yıllarda
üzerinde durulmaya başlanan konular arasında yer almaktadır. Ancak bu çalışma
sağlık çalışanlarında merhamet doyumu ve merhamet yorgunluğunun sürekli
öfke düzeyi değişkenlerinin birbirine olan etkisini incelediğinden alana katkı
sağlayacağı düşünülmektedir.
Araştırmanın evrenini, Türkiye’deki sağlık çalışanları oluşturmaktadır. Örneklemi
ise kolayda örnekleme yöntemi ile araştırmaya katılmaya gönüllü sağlık
Fatma MANSUR, Merve ÖZZEYBEK TAŞ, Nazmiye EKİNCİ
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 40, Nisan 2022
444
çalışanları oluşturmaktadır. Söz konusu örneklemin yeterli olup olmadığı
konusunda büyük evrene sahip kitlelerde örnekleme hatasının (d) 0.05; olayın
evrende gözlemlenme oranının (p) 0.5 ve olayın evrende gözlemlenmeme
oranının (q) 0.5 olduğu durumda geçerli olan hesaplama yöntemi kullanılmıştır.
Söz konusu değerlere göre erişilmesi gereken kişi sayısı 384’dür (Yazıcıoğlu ve
Erdoğan, 2004: 50). Bu çalışmada ise 386 sağlık çalışanı, 2021 yılında online
şekilde araştırmaya katılmıştır.
Çalışma nicel araştırma olarak tasarlanmış; sağlık çalışanlarının mevcut
merhamet doyumu, merhamet yorgunluğu ve öfke ifade tarzını ortaya koymak
amacıyla betimsel araştırma yöntemi tercih edilmiştir. Veri toplama
tekniklerinden anket (online) yöntemine başvurulmuştur. Anket içerisinde
katılımcıların kişisel bilgilerini ortaya koyan soruların yanında Sürekli Öfke,
Merhamet Doyumu ve Merhamet Yorgunluğu düzeyini belirlemeye yönelik
ifadelerin yer aldığı ölçekler kullanılmıştır. Sürekli Öfke Ölçeği, Spielberger vd.
(1983) tarafından geliştirilmiştir ve sürekli öfkeyi ölçmektedir. Özer (1994)
ölçeğin yönergesinde, kişinin kendisini genelde nasıl hissettiğini belirtmesinin
istendiğini belirtmektedir (Özer, 1994). Türkçe uyarlamasını Özer’in (1994)
yaptığı ölçek 4’lü likert olarak yapılandırılmıştır. Ölçeğin güvenilirlik düzeyi
Türkçe uyarlamasında 0,79 olarak tespit edilmiştir. Bu çalışmada ise Sürekli Öfke
Ölçeği’nin güvenilirlik düzeyi 0,84 olarak tespit edilmiştir. “Merhamet Doyumu
ve Merhamet Yorgunluğu Ölçeği” başlangıçta Charles Figley (1980) tarafından
geliştirilmiş, sonraki yıllarda Stamm ve Figley (1988) tarafından üzerinde
çalışılarak “Merhamet Doyumu ve Yorgunluk Testi” olarak adlandırılmıştır. Daha
sonra ölçek Stamm (2010) tarafından geliştirilerek “Merhamet Doyumu ve
Merhamet Yorgunluğu Ölçeği” adını almıştır. Bu ölçekten elde edilen yüksek
skorlar, bireyin işinde etkili bir bakım verici olma yeteneği doğrultusunda daha
fazla doyum aldığına işaret etmektedir. Ortalama skor 50’dir. Genellikle
insanların yaklaşık olarak %25’i 57 ve üzeri, %25’i de 43 altı puan alabilmektedir.
Sağlık Çalışanlarında Merhamet Doyumu ve Merhamet Yorgunluğunun Sürekli Öfke
Düzeyine Etkisi
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 40, Nisan 2022
445
Elde edilen skorun daha yüksek bir aralıkta olması, bireyin bulunduğu
pozisyondan oldukça iyi düzeyde mesleki doyum elde ettiğini
düşündürmektedir. Elde edilen skorun 40’ın altında olması ise bireyin işi ile ilgili
sorunlar yaşadığına işaret etmektedir (Stamm, 2010; Aktaran: Çınarlı, 2019: 53).
Ölçek içerisinde 5’li likertten oluşan toplam 30 ifade yer alır. Ölçekte Merhamet
Doyumu (pozitif) ve Merhamet Yorgunluğu (negatif) olmak üzere iki boyut
bulunmaktadır. Merhamet doyumu içerisinde 3, 6, 12, 16, 18, 20, 22, 24, 27 ve
30. maddeler yer alır iken; Merhamet Yorgunluğunda (1, 4, 8, 10, 15, 17, 19, 21,
26, 29. Maddeler) tükenmişlik alt boyutunu ve (2, 5, 7, 9, 11, 13, 14, 23, 25 ve
28. Maddeler) Sekonder Travmatik Stres (STS) alt boyutunu oluşturmaktadır.
Ölçek içerisinde yer alan 1, 4, 15, 17 ve 29. maddeler ters olarak
kodlanmaktadır. Merhamet Doyumu ve Merhamet Yorgunluğu Ölçeği’nin
Türkçe geçerlilik ve güvenilirliği Çınarlı (2019) tarafından yapılmıştır. Çınarlı
(2019: 54-55), çalışmasında tükenmişlik alt boyutunun Cronbach Alpha
güvenirlik katsayısı 0,747; STS Ölçeği’nin Cronbach Alpha güvenirlik katsayısı ise
0,758 olarak belirlemiştir. Bu çalışmada ise Merhamet Yorgunluğu ve Merhamet
Doyumu ölçeğinin güvenilirlik katsayısı 0,83 olarak tespit edilmiştir. Araştırmada
ilişkisel bir tarama modeli tercih edilmiştir. Bu modelle sürekli öfke hali ile
merhamet doyumu ve merhamet yorgunluğu ve alt boyutlar olan tükenmişlik,
STS arasındaki ilişki ortaya konmuştur. Araştırmada modeli belirlenirken
alanyazında yer alan benzer nitelikteki araştırmalar incelenmiş ve dokuz
hipotezli bir model oluşturulmuştur. Bu hipotezler:
H1: Sağlık çalışanlarının Sürekli Öfke, Merhamet Doyumu ve Merhamet
Yorgunluğu Düzeyleri cinsiyetlerine göre farklılık göstermektedir.
H2: Sağlık çalışanlarının Sürekli Öfke, Merhamet Doyumu ve Merhamet
Yorgunluğu Düzeyleri medeni durumlarına göre farklılık göstermektedir.
Fatma MANSUR, Merve ÖZZEYBEK TAŞ, Nazmiye EKİNCİ
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 40, Nisan 2022
446
H3: Sağlık çalışanlarının Sürekli Öfke, Merhamet Doyumu ve Merhamet
Yorgunluğu Düzeyleri yaşlarına göre farklılık göstermektedir.
H4: Sağlık çalışanlarının Sürekli Öfke, Merhamet Doyumu ve Merhamet
Yorgunluğu Düzeyleri eğitim durumlarına göre farklılık göstermektedir
H5: Sağlık çalışanlarının Sürekli Öfke, Merhamet Doyumu ve Merhamet
Yorgunluğu Düzeyleri görevlerine göre farklılık göstermektedir
H6: Sağlık çalışanlarının Sürekli Öfke, Merhamet Doyumu ve Merhamet
Yorgunluğu Düzeyleri hizmet sürelerine göre farklılık göstermektedir.
H7: Sağlık çalışanlarının Sürekli Öfke, Merhamet Doyumu ve Merhamet
Yorgunluğu Düzeyleri gelir durumlarına göre farklılık göstermektedir.
H8: Sağlık çalışanlarının Sürekli Öfke, Merhamet Doyumu ve Merhamet
Yorgunluğu Düzeyleri çalıştıkları sektöre göre farklılık göstermektedir.
H9: Sağlık çalışanlarının Merhamet Doyumu ve Merhamet Yorgunluğu ile Sürekli
Öfke Düzeyleri arasında anlamlı bir ilişki vardır.
Çalışmada elde edilen veriler, SPSS istatistiksel analiz paket programı ile analiz
edilmiştir. Ölçeklerin güvenilirlik analizi için Cronbach’s Alpha katsayısı, ölçekte
yer alan boyutların altıdaki ifadelerin bulunduğu boyutu temsil edip etmediğini
belirlemek için tek boyutluluk analizi yapılmış, ölçeklerin normal dağılımını
belirlemek amacıyla Kolmogorov-Smirnov testi uygulanmıştır. Örnekleme ait
büyüklüğün yeterli ve ölçeklerin basıklık ve çarpıklık değeri +1 ve -1 arasında
bulunduğundan verilerin analizinde parametrik testlerden Bağımsız örneklem t-
testi ve Tek yönlü varyans analizi (ANOVA), değişkenler arasındaki ilişkiyi
belirlemek amacıyla Korelasyon ve bağımsız değişkenlerin (merhamet doyumu
Sağlık Çalışanlarında Merhamet Doyumu ve Merhamet Yorgunluğunun Sürekli Öfke
Düzeyine Etkisi
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 40, Nisan 2022
447
ve merhamet yorgunluğu) bağımlı değişkene (sürekli öfke) etkisini belirlemek
amacıyla Çoklu Doğrusal Regresyon analizi yapılmıştır.
5.BULGULAR
Ölçeklerde yer alan değişkenleri ölçmeyi amaçlayan ifadelerin, altında
bulunduğu değişkeni temsil etme durumunu belirlemek amacıyla tek boyutluluk
analizi yapılmıştır. Yapılan analiz sonucunda faktör yükü 0,40’ın altında bulunan
ifadeler ölçeklerden çıkarılmıştır. Buna göre Merhamet Yorgunluğu Ölçeği alt
boyutlarından (Tükenmişlik -1 nolu ifade ve STS -5 nolu ifade) faktör yükleri
düşük olan ifadeler çıkarılmış ve tekrar tek boyutluluk analizi yapılmıştır. Analiz
sonucuna göre faktör yükü 0,40’ın altında herhangi bir ifade olmadığı tespit
edilmiştir. Ölçekler ve ölçekte yer alan boyutların güvenilirliğine ilişkin
Cronbach’s Alfa katsayıları incelenmiş, tüm ölçek ve boyutlarının katsayılarının
0,70 üzerinde olduğu (Merhamet Yorgunluğu ve Merhamet Doyumu ölçeğinin
güvenilirlik katsayısı 0,83; Sürekli Öfke Ölçeği’nin güvenilirlik katsayısı 0,84)
görülmüştür. Ölçekler güvenilir olarak değerlendirilmiştir.
Tablo 1. Sağlık Çalışanlarının Demografik Özellikleri (n:386)
f
%
Cinsiyet
Kadın
274
71,0
Erkek
112
29,0
Medeni Durum
Bekar
167
43,3
Evli
219
56,7
Yaş
18-27 yaş
113
29,3
28-37 yaş
115
29,8
38-47 yaş
105
27,2
48-57 yaş
53
13,7
Eğitim Durumu
Lise
27
7,0
Yüksekokul
86
22,3
Lisans
186
48,2
Lisansüstü
87
22,5
Görevi
Hekim
35
9,1
Hemşire
157
40,7
Fatma MANSUR, Merve ÖZZEYBEK TAŞ, Nazmiye EKİNCİ
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 40, Nisan 2022
448
İdari Personel
41
10,6
Teknik Personel
45
11,7
Diğer
108
28,0
Gelir Durumu
2324 TL ve altı
30
7,8
2325-4000 TL
86
22,3
4001-6000 TL
175
45,3
6001-10000 TL
70
18,1
10001 TL ve üzeri
25
6,5
Hizmet Yılı
1 yıldan az
49
12,7
1-5 yıl
63
16,3
6-10 yıl
72
18,7
11-15 yıl
82
21,2
16 yıl ve üzeri
120
31,1
Çalıştığı Sektör
Kamu
304
78,8
Özel
82
21,2
Tablo 1’de, araştırmaya katılan sağlık çalışanlarının %71’inin kadın, %56,7’sinin
evli, %59,1’inin 18-37 yaş arası, %48,2’sinin lisans mezunu, %40,7’sinin hemşire,
%45,3’ünün aylık gelirinin 4001-6000 TL arası olduğu, %31,1’inin hizmet yılı 16
yıl ve üzeri ve %78,8’inin kamu sektöründe çalıştığı görülmektedir.
Tablo 2. Değişkenlere İlişkin Ortalamalar
Değişkenler
s.s
Min-Maks
Sürekli öfke düzeyi
1,9668
,47933
1-4
Merhamet doyumu
3,8701
,66982
1-5
Tükenmişlik
2,7364
,93349
1-5
STS
2,3627
,59551
1-5
Merhamet yorgunluğu
2,4873
,62621
1-5
Tablo 2’de sağlık çalışanlarının öfke düzeylerinin orta, merhamet doyumunun
yüksek, tükenmişlik, STS ve merhamet yorgunluğunun orta düzeydedir.
Sağlık Çalışanlarında Merhamet Doyumu ve Merhamet Yorgunluğunun Sürekli Öfke
Düzeyine Etkisi
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 40, Nisan 2022
449
Tablo 3. Katılımcıların Sürekli Öfke, Merhamet Doyumu, Tükenmişlik, STS ve
Merhamet Yorgunluğu Düzeylerinin Cinsiyete Göre Farklılıkları
Cinsiyet
n
ss
t
p
Sürekli Öfke
Erkek
112
1,87
,46605
-2,453
,01
Kadın
274
2,00
,48044
Merhamet Doyumu
Erkek
112
3,88
,58202
,255
,79
Kadın
274
3,86
,70349
Tükenmişlik
Erkek
112
2,53
,88667
-2,855
,00
Kadın
274
2,82
,94071
STS
Erkek
112
2,27
,66410
-1,828
,06
Kadın
274
2,40
,56201
Merhamet
Yorgunluğu
Erkek
112
2,35
,66549
-2,523
,01
Kadın
274
2,54
,60263
Tablo 3’te katılımcıların sürekli öfke, merhamet doyumu, tükenmişlik, STS ve
merhamet yorgunluğunun cinsiyeti göre istatistiksel olarak anlamlı farklılık
gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla yapılan analiz sonuçlarına göre,
sürekli öfke, tükenmişlik ve merhamet yorgunluğu boyutunda anlamlı farklılık
görülmektedir (p<0,05). Tüm değişkenlerde kadınların ortalamaları daha
yüksektir. Kadınların öfke, tükenmişlik ve merhamet yorgunluğu düzeylerinin
erkeklerden daha fazla olduğu söylenebilir (H1 hipotezi kabul edilmiştir).
Tablo 4. Katılımcıların Sürekli Öfke, Merhamet Doyumu, Tükenmişlik, STS ve
Merhamet Yorgunluğu Düzeylerinin Medeni Duruma Göre Farklılıkları
Medeni
Durum
n
ss
t
p
Sürekli Öfke
Bekâr
167
1,91
,42869
-1,796
,07
Evli
219
2,00
,51244
Merhamet
Doyumu
Bekâr
167
4,02
,52097
4,378
,00
Evli
219
3,74
,74241
Tükenmişlik
Bekâr
167
2,65
,92812
-1,570
,11
Evli
219
2,80
,93446
STS
Bekâr
167
2,27
,60494
-2,408
,01
Evli
219
2,42
,58158
Merhamet
Yorgunluğu
Bekâr
167
2,40
,61668
-2,322
,02
Evli
219
2,55
,62722
Fatma MANSUR, Merve ÖZZEYBEK TAŞ, Nazmiye EKİNCİ
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 40, Nisan 2022
450
Tablo 4’te, katılımcıların merhamet doyumu, STS ve merhamet yorgunluğu
medeni durumlarına göre istatistiksel olarak anlamlı farklılık göstermektedir
(p<0,05). Ortalamalar incelendiğinde bekâr katılımcıların merhamet doyum
düzeylerinin evlilere oranla daha yüksek olduğu görülmektedir. Ancak STS ve
merhamet yorgunluğu düzeylerinde evli katılımcıların ortalamaları bekâr
katılımcılardan daha yüksektir. Evlilerin daha yoğun STS yaşadıkları ve
merhamet yorgunluklarının daha fazla olduğu görülmektedir (H2 hipotezi
kısmen kabul edilmiştir).
Tablo 5. Katılımcıların Sürekli Öfke, Merhamet Doyumu, Tükenmişlik, STS ve
Merhamet Yorgunluğu Düzeylerinin Yaşlarına Göre Farklılıkları
n
ss
F
p
Gruplar arası
farklılık
Sürekli
Öfke
18-27
yaş
11
3
1,94
4,053
6,508
,00
48-57 yaş ile
18-27 yaş, 28-
37 yaş ve 38-
47 yaş
arasında
28-37
yaş
11
5
1,88
4,653
38-47
yaş
10
5
1,95
4,167
48-57
yaş
53
2,22
6,652
Merhamet
Doyumu
18-27
yaş
11
3
4,06
3,814
12,512
,00
48-57 yaş ile
18-27 yaş, 28-
37 yaş ve 38-
47 yaş
arasında
28-37
yaş
11
5
3,93
3,842
38-47
yaş
10
5
3,81
4,373
48-57
yaş
53
3,42
6,802
Tükenmi
şlik
18-27
yaş
11
3
2,55
3,702
3,876
,00
18-27 yaş ile
48-57 yaş
arasında
28-37
yaş
11
5
2,73
3,630
38-47
yaş
10
5
2,76
3,607
48-57
yaş
53
3,07
3,458
STS
18-27
yaş
11
3
2,23
5,419
2,353
,00
48-57 yaş ile
18-27 yaş, 28-
Sağlık Çalışanlarında Merhamet Doyumu ve Merhamet Yorgunluğunun Sürekli Öfke
Düzeyine Etkisi
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 40, Nisan 2022
451
28-37
yaş
11
5
2,30
4,856
37 yaş
arasında
38-47
yaş
10
5
2,42
5,295
48-57
yaş
53
2,64
4,015
Merhamet
Yorgunluğu
18-27
yaş
11
3
2,33
7,843
2,592
,00
48-57 yaş ile
18-27 yaş, 28-
37 yaş
arasında
28-37
yaş
11
5
2,44
7,505
38-47
yaş
10
5
2,54
7,957
48-57
yaş
53
2,78
6,683
Tablo 5’te katılımcıların yaşlarına göre sürekli öfke düzeyinde ve merhamet
doyumu, tükenmişlik, STS ve merhamet yorgunluğu boyutlarının tamamında
istatistiksel olarak anlamlı farklılık (p<0,05) görülmektedir (H3 hipotezi kabul
edilmiştir). Farklılığın hangi gruplardan kaynaklandığını belirlemek amacıyla
yapılan Post-hoc testlerinden Tukey testi yapılmıştır. Katılımcıların sürekli öfke
düzeyindeki farklılık 48-57 yaş ile diğer yaş grupları arasındaki farklılıktan
kaynaklanmaktadır. 48-57 yaş aralığındaki katılımcıların öfke düzeyleri diğer tüm
gruplarınkinden daha fazladır. Merhamet doyumu boyutundaki farklılık ise yine
48-57 yaş arası katılımcılar ile diğer yaş grupları arasında görülmektedir.
Ortalamalar incelendiğinde yaş ilerledikçe merhamet doyumu ortalamalarının
da azaldığı görülmektedir. Merhamet yorgunluğu alt boyutlarından tükenmişlik
boyutunda ise farklılık 18-27 yaş arası ile 48-57 yaş arası katılımcılardan
kaynaklanmaktadır. Mesleğin başında olan daha genç katılımcıların tükenmişlik
düzeyi, ileri yaştaki katılımcılarınkinden daha düşüktür. 48-57 yaş arası
katılımcıların mesleki anlamda daha tükenmiş durumda oldukları söylenebilir.
Merhamet yorgunluğunun diğer bir boyutu olan STS boyutundaki anlamlı
farklılık ise 48-57 yaş ile 18-27 yaş ve 28-37 yaş arasındaki katılımcılardan
kaynaklanmaktadır. İleri yaştaki çalışanların STS ortalamaları diğer grup
ortalamalarından daha yüksektir. Merhamet yorgunluğu genel boyutundaki
Fatma MANSUR, Merve ÖZZEYBEK TAŞ, Nazmiye EKİNCİ
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 40, Nisan 2022
452
anlamlı farklılık da STS boyutundaki farklılıkla aynı şekilde 48-57 yaş ile 18-27
yaş ve 28-37 yaş arasındaki katılımcılardan kaynaklanmaktadır.
Tablo 6. Katılımcıların Sürekli Öfke, Merhamet Doyumu, Tükenmişlik, STS ve
Merhamet Yorgunluğu Düzeylerinin Eğitim Durumlarına Göre Farklılıkları
n
ss
F
p
Gruplar
arası
farklılık
Sürekli
Öfke
Lise
27
2,02
,48800
3,148
,02
Yüksek
okulla
Lisansüstü
mezunları
arasında
Yüksek
okul
86
2,08
,59345
Lisans
186
1,94
,43471
Lisans
üstü
87
1,87
,42088
Merhamet
Doyumu
Lise
27
3,93
,70362
3,852
,01
Yüksek
okulla
Lisansüstü
ve Lisans
mezunları
arasında
Yüksek
okul
86
3,66
,93492
Lisans
186
3,89
,53039
Lisans
üstü
87
3,99
,57514
Tablo 6’da katılımcıların eğitim durumlarına sadece sürekli öfke düzeyinde ve
merhamet doyumu boyutunda istatistiksel olarak anlamlı farklılık bulunmuştur
(H4 hipotezi kısmen kabul edilmiştir). Sürekli öfke düzeyinde farklılığın
yüksekokul ile lisansüstü mezunlarından kaynaklandığı görülmektedir.
Lisansüstü eğitim mezunu çalışanların öfke düzeyleri yüksekokul
mezunlarınınkinden daha düşüktür. Yine en düşük ortalama lisansüstü
mezunlarına, en yüksek ortalama da yüksekokul mezunlarına aittir. Merhamet
doyumu boyutundaki farklılık ise yüksekokul mezunları ile lisansüstü ve lisans
mezunlarından kaynaklanmaktadır. Merhamet doyumu en yüksek olan grup
lisansüstü, düşük ortalama ise yüksekokul mezunlarına aittir.
Sağlık Çalışanlarında Merhamet Doyumu ve Merhamet Yorgunluğunun Sürekli Öfke
Düzeyine Etkisi
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 40, Nisan 2022
453
Tablo 7. Katılımcıların Sürekli Öfke, Merhamet Doyumu, Tükenmişlik, STS ve
Merhamet Yorgunluğu Düzeylerinin Görevlerine Göre Farklılıkları
n
ss
F
p
Gruplar
arası
farklılık
Merhamet
Doyumu
Hekim
35
4,09
2,784
2,486
,04
Hekim
ile Diğer
Hemşire
157
3,87
3,881
Teknik
Personel
45
3,87
3,946
İdari
Personel
41
4,00
4,040
Diğer
108
3,73
6,338
Tükenmişlik
Hekim
35
3,08
1,04132
4,575
,00
Teknik
personel
ile
hekim
ve
hemşire
Diğer ile
hekim
Hemşire
157
2,89
,99532
Teknik
Personel
45
2,45
,65124
İdari
Personel
41
2,54
,73930
Diğer
108
2,59
,90782
Tablo 7’de katılımcıların görevlerine göre merhamet doyumu boyutu ve
tükenmişlik alt boyutunda istatistiksel olarak anlamlı farklılık görülmektedir. (H5
hipotezi kısmen kabul edilmiştir). Merhamet doyumu boyutundaki farklılık
hekim olarak görev yapan çalışanlar ile diğer (temizlik ve güvenlik görevlisi)
görev grubundan kaynaklanmaktadır. Hekimlerin merhamet doyumu en yüksek
ortalamaya sahipken, diğer görevleri yerine getiren çalışanların ortalaması da en
düşüktür. Tükenmişlik alt boyutundaki anlamlı farklılık incelendiğinde, farklılığın
teknik personel ile hekim ve hemşire olarak görev yapanlar; hekim ile diğer
(temizlik ve güvenlik görevlisi) görevleri yerine getiren çalışanlar arasında
olduğu görülmüştür. Tükenmişlik düzeyi en yüksek grup hekim ve hemşirelerdir,
en düşük grup ise teknik personel grubudur. Grup ortalaması diğer iki gruba
(teknik ve idari personel) göre yüksek olan diğer (temizlik ve güvenlik görevlisi)
grubu ile hekimler arasındaki farklılık da anlamlı görülmüştür.
Fatma MANSUR, Merve ÖZZEYBEK TAŞ, Nazmiye EKİNCİ
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 40, Nisan 2022
454
Tablo 8. Katılımcıların Sürekli Öfke, Merhamet Doyumu, Tükenmişlik, STS ve
Merhamet Yorgunluğu Düzeylerinin Hizmet Süresine Göre Farklılıkları
n
ss
F
p
Gruplar
arası
farklılık
Sürekli
Öfke
1
yıldan
az
49
1,91
,50800
2,366
,05
16 yıl ve
üzeri ile
6-10 yıl
ve 11-15
yıl
arasında
1-5 yıl
63
2,03
,44751
6-10
yıl
72
1,87
,43181
11-15
yıl
82
1,90
,40261
16 yıl
ve
üzeri
120
2,05
,54341
Merhamet
Doyumu
1
yıldan
az
49
4,12
,51508
6,255
,00
1 yıldan
az ile 1-5
yıl arası -
16 ve
üzeri
arası
16 yıl ve
üzeri ile 1
yıldan az,
6-10 yıl
arası ve
11-15 yıl
arası
1-5 yıl
63
3,75
,68215
6-10
yıl
72
3,92
,48785
11-15
yıl
82
4,03
,53936
16 yıl
ve
üzeri
120
3,67
,82013
Tükenmişlik
1
yıldan
az
49
2,30
,88385
4,443
,02
1 yıldan
az ile
diğer
tüm
gruplar
arasında
16 yıl ve
üzeri ile
11-15 yıl
arasında
1-5 yıl
63
2,76
,91347
6-10
yıl
72
2,70
,91832
11-15
yıl
82
2,68
,90486
16 yıl
ve
üzeri
120
2,94
,93984
STS
1
yıldan
az
49
2,32
,66135
3,764
,05
16 yıl ve
üzeri ile
diğer
tüm
1-5 yıl
63
2,30
,61804
6-10
72
2,30
,53359
Sağlık Çalışanlarında Merhamet Doyumu ve Merhamet Yorgunluğunun Sürekli Öfke
Düzeyine Etkisi
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 40, Nisan 2022
455
yıl
gruplar
arasında
11-15
yıl
82
2,23
,59147
16 yıl
ve
üzeri
120
2,52
,56596
Merhamet
Yorgunluğu
1
yıldan
az
49
2,31
,66399
4,229
,02
16 yıl ve
üzeri ile
diğer
tüm
gruplarda
1-5 yıl
63
2,46
,63814
6-10
yıl
72
2,43
,59835
11-15
yıl
82
2,38
,59037
16 yıl
ve
üstü
120
2,66
,61146
Tablo 8’e göre katılımcıların hizmet sürelerine göre sürekli öfke düzeyi,
merhamet doyumu boyutu, tükenmişlik alt boyutu, STS alt boyutu ve merhamet
yorgunluğu boyutunda istatistiksel olarak anlamlı farklılık görülmektedir (H6
hipotezi kabul edilmiştir). Sürekli öfke düzeyindeki farklılıklar 16 yıl ve üzeri
hizmet süresi olan çalışanlar ile 6-10 yıl arası ve 11-15 yıl arası olan çalışanlardan
kaynaklanmaktadır. Öfke düzeyi en yüksek grup 16 yıl ve üzeri çalışanlar iken,
düşük olan gruplar sırasıyla 6-10 yıl arası ve 11-15 yıl arası hizmet süresi
olanlardır. Merhamet doyumu boyutundaki farklılık ise, 1 yıldan daha az hizmet
süresine sahip çalışanlar ile 1-5 yıl arası, 16 yıl ve üzeri çalışanlar arasında
görülmektedir. Merhamet doyumu en yüksek grup 1 yıldan daha az süredir
çalışanlardır. En düşük grup ise 16 yıl ve üzeri çalışanların oluşturduğu gruptur.
Farklılığı yaratan diğer gruplar ise 1-5 yıl arası hizmet görenler ile 11-15 yıl
arasında hizmet verenlerdir. 16 yıl ve üzeri çalışanlar ile 6-10 yıl arası çalışanlar
ve 11-15 yıl arası çalışanlar arasındaki farklılık da anlamlı görülmüştür.
Tükenmişlik alt boyutundaki farklılık ise 1 yıldan daha az süredir hizmet verenler
ile diğer tüm gruplar arasında; 16 yıl ve üzeri hizmet verenler ile 11-15 yıl arası
hizmet veren çalışanlardan kaynaklanmaktadır. 1 yıldan daha az süredir hizmet
veren çalışanların tükenmişlik ortalamasın en düşük, 16 yıl ve üzeri süredir
hizmet verenlerinki ise en yüksektir. STS alt boyutu ve merhamet yorgunluğu
Fatma MANSUR, Merve ÖZZEYBEK TAŞ, Nazmiye EKİNCİ
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 40, Nisan 2022
456
boyutundaki farklılık ise 16 yıl ve üzeri hizmet süresine sahip çalışanlar ile diğer
tüm gruplar arasında görülmektedir. Hizmet süresi en fazla olan grubun boyut
ortalamaları diğer tüm gruplarınkinden daha yüksektir.
Tablo 9. Katılımcıların Sürekli Öfke, Merhamet Doyumu, Tükenmişlik, STS ve
Merhamet Yorgunluğu Düzeylerinin Gelir Durumuna Göre Farklılıkları
n
ss
F
p
Gruplar
arası
farklılık
Sürekli
Öfke
2324 TL
ve altı
30
2,00
,53171
2,473
,04
2325-
4000 TL
ile
6001-
10000
TL
arasında
2325-
4000 TL
86
1,86
,48557
4001-
6000 TL
175
1,97
,37258
6001-
10000 TL
70
2,09
,64339
10001 TL
ve üzeri
25
1,88
,46815
Tükenmişlik
2324 TL
ve altı
30
2,34
,82911
3,296
,01
2324 TL
ve
altında
ile
10001
TL ve
üzerinde
2325-
4000 TL
86
2,58
,92416
4001-
6000 TL
175
2,79
,95069
6001-
10000 TL
70
2,81
,90958
10001 TL
ve üzeri
25
3,12
,85122
STS
2324 TL
ve altı
30
2,29
,68492
5,825
,00
10001
TL ve
üzeri ile
2325-
4000 TL
ve
4001-
6000 TL
arasında
2325-
4000 TL
86
2,24
,58988
4001-
6000 TL
175
2,30
,56402
6001-
10000 TL
70
2,56
,59502
10001 TL
ve üzeri
25
2,71
,48750
Merhamet
Yorgunluğu
2324 TL
ve altı
30
2,30
,67493
4,988
,00
10001
TL ve
üzeri ile
2324 TL
2325-
4000 TL
86
2,35
,60691
Sağlık Çalışanlarında Merhamet Doyumu ve Merhamet Yorgunluğunun Sürekli Öfke
Düzeyine Etkisi
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 40, Nisan 2022
457
4001-
6000 TL
175
2,46
,60472
ve altı,
2325-
4000 TL
ve
4001-
6000 TL
arasında
6001-
10000 TL
70
2,64
,64743
10001 TL
ve üzeri
25
2,85
,51595
Tablo 9’da katılımcıların gelir durumuna göre merhamet doyumu dışındaki tüm
boyut ve alt boyutlarda istatistiksel olarak anlamlı farklılık bulunmaktadır
(p<0,05 - H7 hipotezi kabul edilmiştir). Farklılığın hangi gruplardan
kaynaklandığını belirlemek amacıyla yapılan analiz sonucunda, sürekli öfke
düzeyinde 2325-4000 TL ile 6001-10000 TL arasında gelire sahip olanlardan
kaynaklandığı görülmüştür. Tükenmişlik alt boyutundaki farklılık 2324 TL ve
altında gelire sahip olanlar ile 10001 TL ve üzerinde gelire sahip olanlardan
kaynaklanmaktadır. Buna göre geliri en yüksek olan grubun tükenmişlik düzeyi
en yüksek, geliri en düşük olan grubun tükenmişlik düzeyi de en düşük
ortalamaya sahiptir. STS alt boyutundaki farklılık ise 10001 TL ve üzeri ile 2325-
4000 TL ve 4001-6000 TL arasında geliri olan gruplardan kaynaklanmaktadır.
Merhamet yorgunluğu boyutundaki farklılık ise en yüksek gelire sahip grup olan
10001 TL ve üzeri ile 6001-10000 TL geliri olanların dışındaki tüm gruplardan
kaynaklanmaktadır. Merhamet yorgunluğu en yüksek olan grup en yüksek gelir
düzeyine sahipken, en düşük grup da en düşük gelir durumuna sahip gruptur.
Fatma MANSUR, Merve ÖZZEYBEK TAŞ, Nazmiye EKİNCİ
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 40, Nisan 2022
458
Tablo 10. Katılımcıların Sürekli Öfke, Merhamet Doyumu, Tükenmişlik, STS ve
Merhamet Yorgunluğu Düzeylerinin Çalıştıkları Sektöre Göre Farklılıkları
Çalışılan Sektör
n
ss
t
p
Sürekli Öfke
Kamu
304
1,98
,48381
1,251
,21
Özel
82
1,90
,46071
Merhamet
Doyumu
Kamu
304
3,82
,68064
-2,494
,02
Özel
82
4,02
,60795
Tükenmişlik
Kamu
304
2,81
,94888
3,392
,00
Özel
82
2,45
,81945
STS
Kamu
304
2,41
,57639
3,224
,00
Özel
82
2,16
,62769
Merhamet
Yorgunluğu
Kamu
304
2,54
,61808
3,744
,00
Özel
82
2,26
,60851
Tablo 10’da katılımcıların çalışmış oldukları sektöre göre sürekli öfke düzeyi
dışındaki tüm farklılıklar istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (H8 hipotezi
kısmen kabul edilmiştir). Merhamet doyumu boyutunda özel sektör
çalışanlarının ortalamaları kamu çalışanlarına göre daha yüksektir. Tükenmişlik,
STS alt boyutları ve merhamet yorgunluğunda ise kamu sektöründe çalışanların
ortalamaları daha yüksektir. Kamuda çalışan sağlık çalışanlarının özel
sektördekilere oranla daha olumsuz duygular içinde olduğu söylenebilir.
Tablo 11.Değişkenlere Ait Ortalama, Standart Sapma ve Korelasyon Katsayıları
Değişkenler
s.s
1
2
3
1.Merhamet
doyumu
3,8701
,66982
-
2.Merhamet
yorgunluğu
2,4873
,62621
-,292**
-
3.Sürekli öfke
1,9668
,47933
-,380**
,420**
-
**p<0,01
Tablo 11’de değişkenlere ait korelasyon katsayısı incelendiğinde, merhamet
doyumu ve merhamet yorgunluğu arasında ters yönlü ve zayıf bir ilişki;
merhamet doyumu ile sürekli öfke arasında da yine ters yönlü ancak orta
düzeyde bir ilişkinin bulunduğu görülmektedir. Çalışanlardaki olumsuz duyguları
Sağlık Çalışanlarında Merhamet Doyumu ve Merhamet Yorgunluğunun Sürekli Öfke
Düzeyine Etkisi
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 40, Nisan 2022
459
ifade eden merhamet yorgunluğu ile sürekli öfke arasında ise pozitif yönde ve
orta düzeyde bir ilişki söz konusudur. Çalışanların olumsuz duyguları sürekli öfke
düzeyini artırmaktadır.
Tablo 12. Değişkenlere İlişkin Çoklu Regresyon Analizi
Değişken
B
SH
t
p
Sürekli Öfke (Sabit)
2,101
,177
11,877
,000
Merhamet doyumu
-,201
,033
-,28
-6,063
,000
Merhamet yorgunluğu
,259
,035
,33
7,303
,000
R2= 0,25; Düzeltilmiş R2= 24 ; F (2,383)= 63,393, p<0,01
Tablo 12’de analiz sonuçları istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur [F (2,383)=
63,393, p<0,01]. Düzeltilmiş R2 değeri 0,24’tür. Merhamet doyumu ve
merhamet yorgunluğu değişkenleri birlikte sürekli öfkenin % 24’ünü
açıklamaktadır. H9 hipotezi kabul edilmiştir.
6. TARTIŞMA, SONUÇ VE ÖNERİLER
İlhan (2014) hemşirelerde öfke konusunu incelediği çalışmanın sonucunda,
cinsiyet ile katılımcıların öfke ve öfke ifade tarzları arasında anlamlı ilişki
olduğunu, erkek hemşirelerin öfke ve öfke ifade tarzlarının kadınlara göre
anlamlı seviyede daha yüksek bulunduğunu belirtmiştir. Bu çalışmanın
bulgularına göre ise, kadınların sürekli öfke düzeyleri erkeklere oranla daha
fazladır. Kayalı, Durmuş Aren, Akça ve Tan’ın (2018) yaptıkları çalışmada, acil tıp
kliniğinde çalışan sağlık personelinin saldırganlık düzeyleri ve öfkeleri arasındaki
ilişki incelenmiş; katılımcıların öfke düzeyleri eğitim düzeylerine göre farklılık
göstermemiştir. Bu sonuçtan farklı olarak bu çalışmada, öfke düzeyinin eğitim
düzeyine göre farklılaştığı belirlenmiştir. En düşük öfke düzeylerinin lisansüstü
eğitim mezunu katılımcılarda olduğu belirlenmiştir.
Fatma MANSUR, Merve ÖZZEYBEK TAŞ, Nazmiye EKİNCİ
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 40, Nisan 2022
460
Polat ve Erdem (2017) sağlık çalışanları ile yaptıkları çalışmada, merhamet
yorgunluğu ile çalışma yaşam kalitesini incelemişlerdir. Çalışmanın sonucunda,
kadınlarda erkeklere göre, meslek grupları arasında ise hemşirelerde daha fazla
merhamet yorgunluğunun görüldüğü sonucuna ulaşmışlardır. Bu çalışmada ise
kadınların tükenmişlik ve merhamet yorgunluğunun erkeklerden daha fazla
olduğu söylenebilir. Ayrıca hekimlerin merhamet doyumu en yüksek ortalamaya
sahipken, diğer görevleri yerine getiren çalışanların (temizlik ve güvenlik
görevlisi) ortalaması da en düşüktür. O’Callaghan, Lam, Cant ve Moss (2019)
acilde görevli hemşireler üzerinde merhamet doyumunu araştırmışlardır.
Çalışmanın sonucunda, acilde çalışan hemşirelerin düşük bir seviyede merhamet
yorgunluğu taşıdıklarını belirlemişlerdir.
Sacco, Ciurzynski, Harvey ve Intersoll (2015) hemşireler üzerinde merhamet
doyumunu araştırmışlardır. Daha genç ve / veya daha az deneyimli hemşirelerin
merhamet yorgunluğu daha yüksek bulunmuştur. Bu çalışmada ise merhamet
doyumu en yüksek grup 1 yıldan daha az süredir çalışanlardır. En düşük grup ise
16 yıl ve üzeri çalışanların oluşturduğu gruptur. 48-57 yaş arasındaki
katılımcıların öfke düzeyleri diğer tüm gruplarınkinden daha fazladır.
Ortalamalar incelendiğinde yaş ilerledikçe merhamet doyumu ortalamalarının
da azaldığı görülmektedir. Craig ve Sprang (2010) sosyal hizmet uzmanları ve
psikologlar üzerinde yaptıkları çalışmada, mesleki deneyimi fazla olan sağlık
çalışanlarının kanıta dayalı uygulamaların kullanılmasının merhamet
yorgunluğunu azalttığı sonucuna ulaşmışlardır.
Bu çalışmanın sonucunda, araştırmaya katılan sağlık çalışanlarının Sürekli Öfke,
Merhamet Doyumu, Tükenmişlik, STS ve Merhamet Yorgunluğu Düzeyleri ile
sırasıyla cinsiyetleri, medeni durumları, yaşları, eğitim durumları, gelir
durumları, görevleri, hizmet süreleri ve çalıştıkları sektör arasında anlamlı bir
ilişki olduğu belirlenmiştir. Ayrıca, hekimlerin merhamet doyumu en yüksek
Sağlık Çalışanlarında Merhamet Doyumu ve Merhamet Yorgunluğunun Sürekli Öfke
Düzeyine Etkisi
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 40, Nisan 2022
461
ortalamaya sahipken, diğer çalışanların (temizlik ve güvenlik görevlisi)
ortalaması da en düşüktür.
Merhamet doyumu ve merhamet yorgunluğu arasında ters yönlü ve zayıf bir
ilişki; merhamet doyumu ile sürekli öfke arasında ters yönlü orta düzeyde bir
ilişkinin bulunmaktadır. Çalışanlardaki olumsuz duyguları ifade eden merhamet
yorgunluğu ile sürekli öfke arasında ise pozitif yönde ve orta düzeyde bir ilişki
söz konusudur. Çalışanların olumsuz duyguları sürekli öfke düzeyini
artırmaktadır.
KAYNAKÇA
Akın, E. (2019). Sağlık çalışanlarında öfke ve işe bağlı gerginlik ile tıbbi hatalarda
tutum ilişkisi. Yüksek Lisans Tezi, Okan Üniversitesi Sağlık Bilimleri
Enstitüsü, İstanbul.
Alan H. (2018). “Merhamet yorgunluğu ve yönetici hemşirenin rolü.” Sağlık Ve
Hemşirelik Yönetimi Dergisi, 5(2): 141-146.
Aslan, H., Gemlik, N. ve Bektaş, G. (2016). “Determination of anger expression
and anger management styles and an application on operating room
nurses.” International Journal of Commerce and Finance. 2(2): 27-39.
Atıcı, E. (2005). Erişkin lösemili hastalarda hasta- hekim ilişkisinin tıp etiği ilkeleri
açısından incelenmesi. Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi Sağlık
Bilimleri Enstitüsü, Bursa.
Balinbin, C. B. V., Balatbat, K. T. R., Balayan, A. N. B., Balcueva, M. I. C., Balicat,
M. G. B., Balidoy, T. A. S.,Macindo, J. R. ve Torres, G. C. S.
(2019). “Occupational determinants of compassion satisfaction and
compassion fatigue among filipino registered nurses.” Journal of
Clinical Nursing, 29: 955-963.
Fatma MANSUR, Merve ÖZZEYBEK TAŞ, Nazmiye EKİNCİ
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 40, Nisan 2022
462
Bilgin Stamnitz, B. (2019). Sağlık çalışanlarında öfke ifade tarzlarının empati ve
stres düzeyi ile ilişkisi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Okan Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Cömert Altunay, H. (2019). Sağlık çalışanlarında tükenmişlik. Yüksek Lisans Tezi,
Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Craig, C.D. ve G. Sprang, G. C.D. Craig ve G. Sprang (2010). “Compassion
satisfaction, compassion fatigue, and burnout in a national sample of
trauma treatment therapists.” Anxiety, Stress, ve Coping, 23 (3): 319-
339.
Çınarlı, T. (2019). Acil hemşirelerinde merhamet yorgunluğunu etkileyen
faktörler. Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sağlık Bilimleri
Enstitüsü, Samsun.
Çingöl, N. Çelebi. E, Zengin. S, Karakaş, M. (2018). “Bir sağlık yüksekokulu
hemşirelik bölümü öğrencilerinin merhamet düzeylerinin incelenmesi.”
Klinik Psikiyatri Dergisi, 21(1): 61-67.
El-bar, N., Levy, A., Wald, H. S. ve Biderman, A. (2013). “Compassion fatigue,
burnout and compassion satisfaction among family physicians ın the
negev area- a cross- sectional study.” Israel Journal Of Health Policy
Research, 2(31): 2.
Embriaco, N., Papazian, L., Kentish-Barnes, N., Pochard, F., ve Azoulay, E.
(2007). “Burnout syndrome among critical care healthcare workers.”
Current Opinion in Critical Care, 13(5): 482–488.
Gürdoğan, P. E., Öztürk, S., ve Uğur, E. (2017). “Yoğun Bakımda Sağlık
Çalışanlarına Yönelik Şiddet: Öfke Düzeyleri Hasta Yakınlarının
Görüşlerini Etkiler mi?” Sağlık Ve Hemşirelik Yönetimi Dergisi, 4(1): 1-7.
Hunsaker, S., Chen, H.-C., Maughan, D. ve Heaston, S. (2015). “Factors that
ınfluence the development of compassion fatigue, burnout, and
Sağlık Çalışanlarında Merhamet Doyumu ve Merhamet Yorgunluğunun Sürekli Öfke
Düzeyine Etkisi
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 40, Nisan 2022
463
compassion satisfaction in emergency department nurses.” Journal of
Nursing Scholarship, 47(2): 186–194.
Hunt, P., Denieffe, S. Ve Gooney, M. (2019). “Running on empathy: relationship
of empathy to compassion satisfaction and compassion fatigue in
cancer healthcare professionals.” European Journal of CancerCare, 28:
1-8.
İlhan, H. K. (2014). Hemşirelerin çalışma ortamında öfke düzeyi ve öfke ifade
tarzı. Yüksek Lisans Tezi, Haliç Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü,
İstanbul.
Kalaycı. Ş. (2005). Spss Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri. Ankara:
Asil Yayın Dağıtım.
Kalender, A. ve Uludağ, A. (2004). “Sağlık hizmetlerinin yürütülmesinde doktor-
hasta ilişkisinin rolü.” Amme İdaresi Dergisi, 37(4): 117-132.
Karslı, N. (2011). Öfke kontrolü ve dindarlık ilişkisi (Erzurum örneği). Doktora
Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
Kase, S. M., Waldman, E. D., ve Weintraub, A. S. (2018). “A cross-sectional pilot
study of compassion fatigue, burnout, and compassion satisfaction in
pediatric palliative care providers in the United States.” Palliative and
Supportive Care, 1–7.
Kayalı, S., Durmuş K.M., Aren, A., Akça, Ö. ve Tan, M.Y. (2018). “Acil tıp
kliniğinde çalışan sağlık personelinin sosyo-demografik özelliklerinin
öfke tarzları ve saldırganlık düzeyleri üzerine etkisi.” İstanbul Tıp
Dergisi, 19(1): 18-21.
Keskin, G., Gümüş B. A., ve Engin, E. (2011). “Bir grup sağlık çalışanında öfke ve
mizaç özellikleri: ilişkisel bir inceleme.” Düşünen Adam, 24(3): 199-208.
Kılıç, D., Bakan, A., Aslan, G. ve Uçar, F. (2020). “Onkoloji birimleri ve yoğun
bakım ünitelerinde çalışan hemşirelerde etik duyarlılık ve merhamet
Fatma MANSUR, Merve ÖZZEYBEK TAŞ, Nazmiye EKİNCİ
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 40, Nisan 2022
464
yorgunluğu arasındaki ilişkinin incelenmesi.” Adnan Menderes
Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 4 (1): 20-29.
Kişmir, Ş. ve İrge, N. T. (2020). “Merhamet yorgunluğu düzeyinin çalışanların
motivasyonu ve iş doyumlarına etkisi: sağlık çalışanları üzerinde bir
uygulama.” RveS -Research Studies Anatolia Journal, 3 (1): 1-18.
Kocatepe, V., Uğur, E. ve Karabacak, Ü. (2017). “Yoğun bakım ve palyatif bakım
ünitelerinde çalışan hemşirelerin sürekli öfke ve öfke ifade tarzları ile
bakım davranışları arasındaki ilişki.” Florence Nightingale Hemşirelik
Dergisi, 25(1): 13-20.
Lachman, V.D. (2016). “Compassion fatigue as a threat to ethical practice:
Identification, personal and workplace prevention/management
strategies.” MEDSURG Nursing, 25(4): 275-278.
Li, A., Early, S.F., Mahrer, N.E., Klaristenfeld, J. L. ve Gold, J. I. (2014). “Group
cohesion and organizational commitment: protective factors for nurse
residents’ job satisfaction, compassion fatigue, compassion
satisfaction, and burnout.” Journal of Professional Nursing, 30(1): 89–
99.
Lombardo, B. ve Eyre, C. (2011). “Compassion fatigue: a nurse’s primer.” The
Online Journal of Issues in Nursing, 16(1): 1-8.
Moscoso, M.S.ve Spielberger, C.D.(2011). “Cross-cultural assessment of
emotions: the expression of anger.” Revista de Psicología, 29(2): 343-
360.
Neville, K. ve Cole, D. A. (2013). “The relationships among health promotion
behaviors, compassion fatigue, burnout, and compassion satisfaction in
nurses practicing in a community medical center”. The Journal of
Nursing Administration, 43(6): 348–354.
Sağlık Çalışanlarında Merhamet Doyumu ve Merhamet Yorgunluğunun Sürekli Öfke
Düzeyine Etkisi
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 40, Nisan 2022
465
O’Callaghan, E. L., Lam, L., Cant, R. ve Moss, C. (2019). “Compassion satisfaction
and compassion fatigue ınaustralian emergency nurses: a descriptive
cross-sectional study.” International Emergency Nursing.
Öngören, B. (2017) Hekim-hasta ilişkisi ve sağlık hizmetlerinde iletişim. Tıbbi
Sosyal Hizmet Dergisi, 1: 57-69.
Özan, A. (2019). Yoğun bakım hemşirelerinde merhametin ve merhamet
yorgunluğunun belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi
Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
Özdemir, S. (2013). Tıp eğitimi sürecinin öğrencilerin hasta hekim ilişkisine
yönelik tutumları üzerine etkisi. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi,
Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Papadopoulos I, Zorba A, Koulouglioti C, Ali S , Aagard M , Akman O , ... Vasiliou
M., (2016). “International study on nurses’ views and experiences of
compassion.” International Nurse Review, 63: 395–405.
Pehlivan, T ve Güner, P. (2017). “Compassion Fatique: The known and
unknown.” Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 9(2): 129-134.
Pehlivan, T. (2019). Onkoloji-hematoloji hemşirelerine uygulanan kısa ve uzun
süreli merhamet yorgunluğu dayanıklılık programının yaşam kalitesi,
algılanan stres ve psikolojik dayanıklılık üzerine etkisi. Yüksek Lisans
Tezi, Koç Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Polat, F. ve Erdem, R. (2017). “Merhamet yorgunluğu düzeyinin çalışma yaşam
kalitesi ile ilişkisi: sağlık profesyonelleri örneği.” Süleyman Demirel
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 26: 291-312.
Račić, M., Virijević,A., Ivković, N., Joksimović, B. N., Joksimović, V. R. ve Mijovic,
B. (2018). “Compassion fatigue and compassion satisfaction among
family physicians in the republic of srpska, Bosnia And Herzegovina.”
International Journal of Occupational Safety and Ergonomics.
Fatma MANSUR, Merve ÖZZEYBEK TAŞ, Nazmiye EKİNCİ
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 40, Nisan 2022
466
Sabery, M. Zagheri Tafreshi, M. Mohtashami, J. ve Ebadi, A. (2017).
“Development and psychometric evaluation of the nurses’ compassion
fatigue inventory.” Journal of Nursing Measurement, 25(3): 185-201.
Sacco, T. L., Ciurzynski, S. M., Harvey, M. E. ve Ingersoll, G. L.
(2015). “Compassion satisfaction and compassion fatigue among
critical care nurses.” Critical Care Nurse, 35(4): 32–42.
Sağlam, E. (2020). Üniversite öğrencilerinde sürekli öfke ve öfke ifade tarzı
düzeyleri ile empati ve affedicilik düzeyleri arasındaki ilişki. Yüksek
Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Shahsavarani, A. M.ve Sima, N. (2014). “Explaining the bases and fundamentals
of anger: a literature review.” Noohi International Journal of Medical
Reviews, 1(4): 143-149.
Stamm B.H. (2010). “The Concise ProQOL Manual”, 2nd Ed. Pocatello,
ProQOL.org.
Şahan, H. (2015). İlçe sağlık merkezlerinde çalışanların tükenmişlik düzeylerinin
iş tatmini düzeylerine etkileri üzerine bir çalışma. Yüksek Lisans Tezi,
Hasan Kalyoncu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.
Şener Akkoç, M. (2011). Acil servis sağlık çalışanlarının tolerans düzeyleri ile öfke
kontrolleri arasındaki ilişki. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi
Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Tengilimoğlu, D. (2014). Sağlık İşletmeleri Yönetimi. Geliştirişmiş 7.Basım,
Ankara: Nobel.
Van Mol, M., Kompanje, E., Bakker, J., ve Nijkamp, M. (2014). “Compassion
fatique and burnout among healtcare professionals in the ICU.” Critical
Care, 18(1): -19.
Weintraub, A. S., Geithner, E. M., Stroustrup, A. ve Waldman, E. D.
(2016). “Compassion fatigue, burnout and compassion satisfaction in
neonatologists in the US.” Journal of Perinatology, 36(11): 1021–1026.
Sağlık Çalışanlarında Merhamet Doyumu ve Merhamet Yorgunluğunun Sürekli Öfke
Düzeyine Etkisi
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 40, Nisan 2022
467
Yılmaz, G. Ve Üstün, B. (2018). “Hemşirelerde profesyonel yaşam kalitesi:
merhamet memnuniyeti ve merhamet yorgunluğu.” Psikiyatri
Hemşireliği Dergisi, 9(3): 205-211.
Zhang, Y.Y., Han, W.L., Qin, W., Yin, H.-X., Zhang, C.F., Kong, C. ve Wang, Y.L.
(2018). “Extent of compassion satisfaction, compassion fatigue and
burnout in nursing: a meta-analysis.” Journal of Nursing Management,
26(7): 810-819.
EXTENDED ABSTRACT
Introduction
It is a known fact that patients are becoming more and more conscious today
compared to the past. The relationship between the patient and the health
personnel is also very important in the delivery of health services at the
intended level and in the intended way. Health care providers may experience a
number of different emotions during the time they provide health services to
patients. Compassion is among these feelings that health service providers
experience from time to time. Compassion can sometimes be replaced by
compassion fatigue or compassion satisfaction. Health service providers can
sometimes feel angry because of the intense, risky, uncertain nature of the
service they provide, their long night shifts, workload and stress, and
sometimes because of the behavior of patients or their relatives. Patients, on
the other hand, may experience anger from time to time due to their unhealthy
state. Anger is expressed in various ways by the individual experiencing anger.
Trait anger can be explained as pessimistic feelings developed by the person
independently of anger stimuli. These feelings can have some positive or
negative reflections on both the health personnel and the environment they
live in. The aim of this study is to determine the effect of compassion
satisfaction and compassion fatigue on trait anger level in healthcare workers.
The subjects of anger, compassion fatigue and compassion satisfaction in
healthcare workers are among the topics that have started to be emphasized in
recent years. However, it is thought that this study will contribute to the field,
as it examines the effects of the variables of compassion satisfaction and
compassion fatigue on each other in the trait anger level of healthcare workers.
Fatma MANSUR, Merve ÖZZEYBEK TAŞ, Nazmiye EKİNCİ
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 40, Nisan 2022
468
Method
The study was designed as quantitative research; In order to reveal the current
compassion satisfaction, compassion fatigue and anger expression style of
healthcare workers, descriptive research method was preferred. Questionnaire
method, one of the data collection techniques, was used in the study. In
addition to the questions revealing the personal information of the participants
in the questionnaire, scales containing statements to determine the level of
Trait Anger, Compassion Satisfaction and Compassion Fatigue were used. Trait
Anger Scale, Spielberger et al. (1983) was developed by. The scale, adapted to
Turkish by Özer (1994), is structured as a 4-point Likert scale: Almost never (1),
Sometimes (2), Often (3) and Almost always (4). “Compassion Satisfaction and
Compassion Fatigue Scale” was initially developed by Charles Figley (1980), and
it was named as “Compassion Satisfaction and Fatigue Test” after being worked
on by Stamm and Figley (1988). Later, the scale was developed by Stamm
(2010) and named the Compassion Satisfaction and Compassion Fatigue Scale.
There are a total of 30 statements consisting of 5-point likerts in the scale.
There are two dimensions in the scale, Compassion Satisfaction (positive) and
Compassion Fatigue (negative). Compassion satisfaction includes items 3, 6, 12,
16, 18, 20, 22, 24, 27 and 30; Compassion Fatigue (Items 1, 4, 8, 10, 15, 17, 19,
21, 26, 29) burnout sub-dimension and (2, 5, 7, 9, 11, 13, 14, 23, 25 and 28).
items) constitute the secondary traumatic stress sub-dimension. Items 1, 4, 15,
17 and 29 in the scale are reverse coded. The Turkish validity and reliability of
the Compassion Satisfaction and Compassion Fatigue Scale was performed by
Çınarlı (2019). The scales used in the research were applied online to health
workers. The obtained data were analyzed using the SPSS package program. A
relational screening model was preferred in the study, in which the relationship
between the trait anger of health workers, compassion satisfaction and
compassion fatigue was tried to be determined through an online
questionnaire. With this model, the relationship between trait anger,
compassion satisfaction and compassion fatigue, and sub-dimensions of
burnout and secondary traumatic stress were revealed.
Findings (Results)
As a result of the study, it was determined that there is a significant relationship
between Trait Anger, Compassion Satisfaction, Burnout, Secondary Traumatic
Stress and Compassion Fatigue Levels of the health workers participating in the
research, and their gender, marital status, age, education status, income status,
duty, service period and the sector they work in, respectively. In addition, while
the compassion satisfaction of physicians has the highest average, the average
of other employees (excluding physicians, nurses, technical personnel and
administrative personnel) is the lowest.
Sağlık Çalışanlarında Merhamet Doyumu ve Merhamet Yorgunluğunun Sürekli Öfke
Düzeyine Etkisi
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 40, Nisan 2022
469
Conclusion and Discussion
An inverse and weak relationship between compassion satisfaction and
compassion fatigue; There is also an inverse but moderate relationship between
compassion satisfaction and trait anger. There is a positive and moderate
relationship between compassion fatigue, which expresses negative emotions
in employees, and trait anger. Negative emotions of employees increase the
level of constant anger.
