Entelektüalitenin Tek Değerli Rasyonalitesi mi Yaşamın Çok Değerli Rasyonalitesi mi?

Abstract

Akletmenin zorunlu tek koşulu özgürlük olduğuna göre,-kendimiz için istiyorsak o halde bu özgürlüğü herkes için uygulanacak bir yasa haline getirmeli-bunu felsefenin öncelikli yasası kılmalıyız. İşte en az kendi düşünsel özgürlüğümüz kadar ötekinin düşünce özgürlüğünü de teminat altına almayı esas alacak bu yaklaşımı 'etik metafizik' olarak niteleyebiliriz. Akletmenin temel koşulunun özgürlük ve bu özgürlüğün teminatının da epistemik tevazu olduğunu belirledikten sonra bu etik zemin üzerine inşa edilecek eleştirel felsefe ya da çoğulcu rasyonalitenin imkânı, akıl ve özgürlük ilişkisinin dini rasyonalite ile uygunluğunu araştırmayı gerektirmektedir. İbn Rüşd'e göre akıl-vahiy ilişkisi ya da din ile felsefe iki ayrı gerçek değildir. Bilakis aynı gerçekliğin iki farklı ifadesinden [iki farklı dil oyunu] başka bir şey değildir. Amaç eğer kolaylaştırmaksa felsefi ya da entelektüalist din formlarının insan yaşamını kolaylaştırmayıp bilakis zorlaştırdığı görülmektedir. Çünkü rasyonalist metodolojinin kesin bilgiyi elde etme motivasyonundan kaynaklanan mutlakiyetçi, totaliter ve emperyal ihtiraslarına rağmen, bilimsel bulgular göstermektedir ki en kuvvetli hafıza duygusal hafızadır. Rasyonalist paradigmanın temel savları aksine aslında yaşamımızı aklımızdan çok duygularımız yönlendirmektedir. Beyin uzmanlarının araştırma sonuçlarına göre, eğer sadece birkaç cümle ile ifade edilmesi gerekse ne söylenebileceğinden hareketle beynin en karakteristik nitelikleri şöyle sıralanmaktadır; Beynin öğrenmesi entelektüel bir mimariden ziyade, tamamen duygusal bağ kurmasına bağlıdır. Homo Sapiens olarak insanın temel özelliği budur; Duygusal olarak bağlanamadığımız bir şeyi öğrenemeyiz. Duygular bir yan ürün değildir, bilakis beynin çalışmasının temel yapıtaşlarıdır. Bu nedenle, duygulara hitap etmeyen şeyler hafızada ancak çok kısa bir süre kalabilmekte, akabinde ise hemen yok olup gitmektedir. Yaşantı ve bilgileri duygulara dönüştüren en güçlü faktör ise acılar ve kederlerdir. Bu nedenle acılar adeta yaşadıklarımızın yok olup gitmesini engelleyen muhafızlar gibidir. Bu çalışmada otokritik temelli bir etik metafizik ve doğal sonucu olarak gelişmesi beklenen bir minimal felsefe paradigmasının, hayatın çok değerliliğini temel alan dini rasyonalite ile tutarlılığını değerlendirmeyi umuyoruz.

Full text

Entelektüalitenin Tek Değerli Rasyonalitesi mi Yaşamın Çok Değerli Rasyonalitesi mi?
The Single-Valued Rationality of Intellectual or the Multi-Valued Rationality of Life?
Dr. Yasin GÖKHAN

 
 !" 
Özet
        !    !   "  #        $
!    #  !%  $      !"  $  &&  %  '
'''( ! % !
'  '    %  $  ''  )  &*    $(    
 !$ !''+$$
%&&#%,'' !
!''!($*! '"
&&'!#('!#&'&-
&'.$$(#'&&
&''  ''  ''+ $  ''' ! ( /  
0    $!          #    
+  '    $  $!  !         &'  !
&''(    +!'    '    '  '''  ''  #
!'' ('''#'! %$#
%&! $%$
 ''1   $ ! $
'  $''(  2  3+    '      $1  4!  
$'''$ (4!$$$#'''
+'''(   !+  &' %#'$  
$$+!(5'$!! 
!#&   %'  (  %''''' +!
!&'!$(#'$&%
!  $  $    &&  +!''  '  #        
''''(
Anahtar Kelimeler:   4    /  4    6  &  7
6&7(
Abstract
3%%%&!&"&88&8
&8++%$"8+8&++(9%
%$   ++%   :%  +%: 8%  8 $  $  %!   &  &
!&%8%&(&!$%%
&!&!&&+%+$&
%%+++%$$%!;!!
%+$&+$8&8!(%%!
<$ +$8    !++ 8
+(=%!$8&&>+&-8
"

&&!!!.(<&++%%
!&&%&&%(%+
  $      +  $  !  &      !:
$+%&&!(
?$%!&+!%
(%%!%&$>+%%%&&
$&81!&$+%%
% %%( && 23+19%
!8%(7$"+%$$%
$!$%&$:8(!++%
&++(+8&&%
&>+%&+!&(+
&&&!+++%&>+%(<
8 +       %% &   %%"$  %  +%     
+++!8%>+%+%;%8!
$+%&&(
Keywords: 6    6    6  @+  7%
6+%%(
Giriş
A*'    B'  CDE    BSapere aude! Aklını kendin kullanmak
cesaretini göster!” sözü şimdi Aydınlanmanın parolası olmaktadırE(BAklını kullanmaya
cesaret et, bilme yürekliliğini gösterE'!$&''2*
%$ ''$( ''$#  '''#'
#''%(
Sapare aude;
Yüreklice düşün;
Gir bu yola seve seve! İyi yaşamayı sonraya bırakan kimse,
Yolunda bir ırmakla karşılaşıp da akıp geçmesini bekleyen köylüye benzer;
Oysa ırmak hiç durmadan akıp gidecektir. FAGHI(JKL
%  $    A*'  '    ''    $  ! !  (
A*'&'+'!'!%#%$'!!
$(A*'  &&'  &&$''  !(4''$
&& $$($#%,''! 
#% +!    '    %  A*'(  A*  !   '  $!    #
 & ( 4% '  ''
'%! '    &  Bbiçimle ilgili felsefeye Mantık adı verilir.”

4%!  '  ! ' 
''( “İlk yasaların bilimine Fizik, öteki yasaların bilimine ise Etik adı verilir; bunlardan
ilkine doğa öğretisi, ötekine de töreler (ahlak) öğretisi denir.E FA  GHI  (  KGL '
$#+ ' ''' & '   $ $ F! +&L
$%'$%'  !'%
(  /  !    '#  '  !#    ''
$  ( FAGHI( JMNL   !
! "#     $ !#!% $  
!"$&& %''''( !
 % !''A#'''$
)&*#''$%$$%(
$%$(''$%
$  !%    C%*  B  &E  ''      '
$#(%)&*&!)&*
B  &E  !$        +!  ''    $!    !
$'(
1. Etik Metafizik mi Estetik Metafizik mi?
 !$ !''+
  $      $    $        %  O  $
&&  #%      ''        +'  '  ,'
$(  =      &      %    !    &&
+!'    &      '  &'  %  +  
+''   '(  7     $
' $$%''
  &  (   /''  $%  $    $!'''  !&  $
(3'' % +!''&'
6*'    ++&      $    &'  %'(  P   
6* ! 1  B4    '  + '' O  4   '  &  
#''(F6,,6QKOKJMM"KJMR(LEFA''JMJ(RKL6?SQ
 O  ' &'      '       
(
$*! %$'%%'# #1
&'           &'   ,'    ( %  Q F%L
%+!'(Q&&&'
!'!#“eleştirel yorumlama” '+!
+!$ '' %$ '( F/ JMR (NJL $*+!

''!%$%%%$ +
%'(T#$$+#$$(/'
  $  $  $  +    $      !#(
U#$'''''& '''
#$,'$'' #''(' #$$ $$  
&'!#(%F$&
$L%+''($*! '
&&&'!#'!#&'&$#&'
$$(7#'&&
&'''''''$'''! ($
$%Bpratik bir yaşam tarzı sunmak, dinin özünü ve neredeyse salt kurgusal düşünceye
önem veren felsefeden farkını oluşturmaktadır.EF5JM(JH"KML
6  $*        #      #&  '  A*Q  '
  RK(    !# “enfüs ve afakta gösterme/doğrulama”2 &(  3     #&
9!* $# '''  ! (
2$#$1 $%'''''
''   '''+'' ''
&  (  /  !    !    $  $    $  ''
!#(=$''+
'''' +''(FU JMJ(L
A*      +             &'  $!      ! 
+'1$%“evrenseller”; $! %+%“özeller”;
$!(%$!$+''(A
$'$!$''(A#'' ''%$!
$!  !#    Q    $    '  $  ''  
''(%!%!#''$!1
'$!&$!(F<JMMR(KKL
!O0O$!#
+ +$$!'1Ben
kuvvetli hafıza duygusal hafızadır.E    +!'    '    '''
''  #  !''   (    '  @&(  4(  3  ?  '
++'$%&! $%!
$  ''1BBeynin öğrenmesi duygusal bağ kurmasına
bağlıdır. Duygusal olarak bağlanamadığımız bir şeyi öğrenemeyiz. Homo Sapiens olarak insanın
özelliği budur. Duygular bir yan ürün değildir. Duygular beynin çalışmasının ana temelidir.E
#$%&"!!

4!+&'%#'$$$
+$'(5'   $!  !      !#& %' 
(  %'  ''''+ !!&'
&''(FVJMJM(KL
 !'' $ $
'#$'$'('' !
'$$$''$''(
!+#''''' !
!''''(2'$
!$ '')K  #%  #'* FU 
JMJM(RIRL#$$''(P !#'
! $!'!$$&''(2'''
'''''!$!'#'"+!'
'   '1 !  +   !  #     ! (
5'&       '  $ $% $  
 1%$'+$$!!
(4'  0%O# %# &
''( T+$''%+(
='  '!#'  '''WO!$$  $
! (/'*'$! 
(WBO nedenle tözlere ilişkin önermeler oluşturmak için kullanılan mantık Tanrı’yı
anlamak ve anlatmak için kullanılamaz; töze yüklenen kategoriler Tanrı’ya yüklenemez; Tanrı
mantıksal çıkarımların konusu olamaz.”FV%T(JMJL
A &  #  '  '''   !% #''  ' 
! “tek değerli rasyonalite” +!'    $ + 
#  &'     “çok değerli rasyonalite” +!''        '
''(  C%*  &   %    '  %    '%
Bküçük akılEBbedenin büyük aklı” (2' $
' !! ' $  #$%
(FA#+JMX(KHLA$!
          %    !"  ''  $+
!O$''#'+'
  ! (      #''    & ! &  )kâl
dilinden ziyade hâl dili’ %$)yaşantı rasyonalitesi’+''!''(
!'%()%%*$(%+,-%.(/%()%(0%+,-%+(%.-*%%%.(123435$6"!789
-:.8--%;)%,%0<(=-+(>?$8)?:@--(A-%)(:;:@--(B:(:!"

&& '#'('% 
''       '   $  D 9!*'   %$''  #
& % #''%'$ %+'+ %$ 
1BBir şey iyi ise, kutsaldır da. Bu, garip bir biçimde, benim etik görüşümü özetliyor.
Doğaüstünü ancak doğaüstü olan dilegetirebilir.EF9!GGG(KL4'$+#'
$    '  0      &'      '  ''
    $'(  /    !  !  $''  '
  ''  '    +  $    $    &  (
C''JRMM''&%$'(
4'$ +#'    ' '        '$ ''D
4 '%$!'
  $        !    $D  3        
&&O!!'      !$+'$
& ' '''D$
+!'  $    ''  '    '  $'  !(
VO&'  %    '  '      &&  +!'  '
&&+!'$$!$'
#'(2'!$$
!  '    $''&
(/ )''*  $ )'*
 '    !  '  ' )+  *    '(  A  &
#  '   $   ++&  '(C  $  
''%'''$$#!''$C%# &&
 +0    ! ( 5  '''         $ $
            $  $  BEstetik MetafizikE  
#''(F'GHI(HM"HL%C%&&%
#+!'$#'%$''# !#$
0$'(
C%'   +0$$  ''   
! $ Büstün insanE' ,'''(  !
!   “din”  “felsefe” '  &$  
+'(''$''''32'
&  +!'        '%''        %   
$%&(%C% “akıl” “bilim”i '!#
Bsabit hakikat anlayışlarıE    ''(            '
“çekiçle felsefe”+'(=! '&&$ *#'1

&+#'$% ' '$!+#
!%$$+ $(Y''$ O
!OI'''"'" %$
)%*'''$(F'GHI(HJL
C%*'*' &''!&&O$!1
    '''  !#  '*'    '    $!''
FO$L$''''&#(%$!#C%*
&& +  +$( 4' &&
#+(3$$$!&
'!#$$!'' '    $    ''(  C
$%''''
$($! %'(3'''#!
50''%'(F'GHI(
HJ"HKL  %   '#''$ $  ''
C% +$$%$
''''    (  ''  0  ''  #  +'  %    
0  #$''  !   '  #  $  C%  '*'  $  $
  '  0  $'    $    (  Y
 !      C%  ' 0    5  0
#(#$  $  $  %'$  ! (
'%50'$&
( &&''0
+0      '  +!''      #'    '
  #''  $  !  ''(  '*'  '  '    '
+''# $$C%$'''
   $    ''(  =     “estetik metafizik”  ‘müzikal bir
anlama’'! '   “oluş ve varoluş” '' $
+0  +!'  . 9!*'  "&&      &  '''
$$C%&&$'!$ 
'''' (FU JMJ(IG"RK1V%T(JMH(IJ"IJKL
2. Kuramsal Şiddete Karşın Minimal Felsefe
'Z'“anlamsızlığın ve boşluğun düşsel bilimi”
  ''' “patafizik/düşsel bilim” #'    (    
&C%*%D%+(%..%(?E%%E%%(F0%??:)::G)9(:,%(.%
.FF(0%.%0%H$).-:D:.%;?0%.$(;?(H0(:.-:D:%(:
+-%%():(:.C%*%D%+(%?(E(?$$.:;:,:G(%*%::
--.-(

“Kuramsal Şiddet”  “Radikal Düşünce”  $  ' $ ‘Simülasyon
dünyası’(=! '+''!$$
! $!%+($%!%$$'0
$   %  #  '  $% %    +$(   
'  '  '        $ “kurumsal terörist” 
'        $  #'    $(  /  $   
$'' $'''%'$&$$,
$'( F4  JMI  (  NH"NGL *  !           $
$('$!#'$('$
'“bilgisayarlara özgü atardamar ağları”#%( %$''
&  '''      $  $      (    %
 #''$ “patafizik/düşsel bilim” ''( FJMMRL %  
!''!'1“artan bir
rasyonelleşme tahakkümü” $ '( 4U*
!  “arzunun yüceltildiği çağ”   ( F4JMI ( RHL 2
$%''!#!'''
! (  =  '  +      &'    #  '    5
%    #    '%    #$    ! (  / "Yunan
düşüncesine ışık tutmak ayrıca hayal gücü, anlayış ve sezgi gibi hünerleri de gerektirir. Yani, farklı
dilde yazıp konuşan, zaman ve mekân bakımından bizimkine uzak bir uygarlık içinde şekillenmiş
insanların düşüncelerine nüfuz edebilmek gerekir. Onlara filozof desek de bu insanlardan bazıları için
hakikate giden yollar akıl kadar şiir, mit ve Tanrısal vahiyden de geçiyordu." (Guthrie, 2011, s. 9)
7 % O$'''
''GJM*$(/'$(#
 &(  '   B" E  ' '  "$%'   '' 
#%  '  $'      (  /        ''
''''#( Çünkü i'#$%&
$(0$''$ !$$%'! 
$''(! !#'$$#$
$  '  $'(WW2    '  $      '  
'(=BMantığın evrenselliği dille uyumlu olmayan ve yararsız bir
dogmadır.” /  BDüşünme dilden bağımsız veya önce değildir; sözcesinin söylenmesiyle eş
zamanlıdır; söylemeyi yöneten de dilin kurallarıdır.?Düşünme, zihnimizin aktivitesini ifade etmez;
gündelik dilden öğrendiğimiz bir kavramdır.” 4$&$$#
''$%''1$ %%$#$+
&'$'$+''(4''$

 '(='$
 (/$'$'
+(A&$'''(3#W
&&'        ''  '    #  %    !%  $
''#$*(3 
'&&&''$(FV%T(JMJL
Sonuç
6C*“Tanrıya Dönüş Azığı”'1“Ve sizler, bütün evreni yönetseniz,
arzularınız ve isteklerinizi yönetmedikçe bir şey yönetmiş olmazsınız.” FC JMMK  ( I"IJL
+'$$!,"&Q''
'$!(T''$!$O!%+
!'%'$$!'''(6'+
 ''$''$'$
$ $%($%'#&&
#         +      '  #%  
%  !   (  /  $  !    +'      '+
   #        #'$  !  
''('$'          $
$#$'"!%+%'(
U$''%! $ '''%'
$!%&$#!(=$ 
#'$$$''(
  &  !  +  $  +  ''  &    $    
(= '''' $$'+!
'$'$! +OO'(
 6'#& #'' +   &
'' ! %       '(  % 
!$+%%#%$
  '(  /  #%    ''  &'    !  +'
      &'  O  '    +  $%  !
+('!#'
$''$+0(

Kaynakça
3.:26"&7Metazikçi Olarak Nietzsche.8$(I$.;J0%(%B:(:
8$.((.K6 7Şeytana Salan Ruh ya da Kötülüğün Egemenliği.63.:(L%073(
;$?9B:(:
L%@6" 7A$%.>?D#%%E%.%'>1@0(:):0%MN%(-?%SDÜ
Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi6!7 
;36"&7Ölümcül Şiddet Bauldrillard'ın Düşüncesi6?7>?$@-:(:
-*-O36"7Sarp Yokuşun Eteğinde İnsan.3(PB:(:
=+B67%<%)F(%B):(8;:.5*F0*Q%(%:Kaygı. Uludağ
Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, 1967 & 
=+B6""7Dini Olguları Anlama Bakımından Wi8genstein'ın İkinci Dönem Felsefesi.
%*0(.(%.%:.:
2%.%%(A6"7Varlık Ve Zaman.6@R%L%07>?$3E8:B:
>?A6"7Câvidnâme.63Q%L%07>?$@:(?(B:(:
*$$N6 7İslâm Düşüncesinde İman Kavramı.6Q3*L%07>?$5:(B:(:
>**%?%0,36 7Özgürlüğe Kaçışım Zindandan Notlar.62N8);$L%07>?$
@6"&7Seçilmiş Yazılar6"?76C8*$(L%07>?$%*@?%0B:(:
@:*:A6"7Q?SM3%.%.%D>0%2%3:):Suyye6"7"!"""
@-,-G@6"7Çağdaş Felsefede Farklılık Tarşmaları.8$(<B:(:
C$%A6!7Tanrıya Dönüş Azığı.6@%L%07<(*$($8?B:(:
R*26"!7Mâtüridî'de Dînî Çoğulculuk.>?$A((J0%(%>#-%TU
B:(:
R*46"7Dil Felsefesi III (İkinci Wi8genstein'da Gramer Paradigması).>?$Q%%*
B:(:
R*46""&7Dil Mank İlişkisi8%(PG*%* ?G"
.(%.%:.:
R*-(AR67Dervişin Teselli Koleksiyonu.>?$2GB:::
SMA6""7Kardeşim-sen-düşünceden-ibaretsin " (.%
PGVVV*PGVVV*(.%%.$$%.%
?(%%(%%!" .(%.%:.:
SMA6&" 7Mesnevi 1. ciltPGV%?.%$%.$(
PGV%?.%$%.$(%.%?%0.(%.%:.:
O%-(3367Osmanlı Şiir Antolojisi.>?$BG:@(%.B:(:
N%G%26""7L+*-%%.%N%.0%WP%%Posseible Düşünme Dergisi6"!7


NG,$C67İslam ve İnsan, Mevlâna ve Tasavvuf.>?$%(B:(:
WP%%X6"7Yan Değiniler.63($?L%07>?$39:(?%)B:(:
B(Q6""7Bilgelik Peşinde Din Felsefesi Yazıları.>?$<(:(: