Model Mankala w energetyce jądrowej na przykładzie fińskiej spółki Fennovoima / The Mankala model in the nuclear power industry - case of the Finnish Fennovoima company

Abstract

This paper presents one of the methods of financing of investment projects in nuclear power sector, the so-called Mankala, based on example of Finnish company Fennovoima. This is a follow-up to the previous paper concerning the Mankala model used by the TVO company.

Full text

8PTJ
PTJ VOL. 62 Z. 4 2019
MODEL MANKALA WENERGETYCE
JĄDROWEJ NA PRZYKŁADZIE FIŃSKIEJ
SPÓŁKI FENNOVOIMA
The Mankala model in the nuclear power industry
- case of the Finnish Fennovoima company
Łukasz Sawicki, Bożena Horbaczewska
Streszczenie: Wniniejszym artykule, na przykładzie ńskiej spółki Fennovoima, została zaprezentowana jedna zmetod nan-
sowania projektów inwestycyjnych wenergetyce jądrowej, tzw. model Mankala. Jest to kontynuacja poprzedniego artykułu,
wktórym model Mankala został opisany na przykładzie spółki TVO.
Abstract: This paper presents one of the methods of nancing of investment projects in nuclear power sector, the so-called
Mankala, based on example of Finnish company Fennovoima. This is afollow-up to the previous paper concerning the Mankala
model used by the TVO company.
Słowa kluczowe: Mankala, Finlandia, energetyka jądrowa, projekt inwestycyjny, odbiorcy energii, przemysł, Hanhikivi, Fenno-
voima, AES-2006, Rosatom.
Keywords: Mankala, Finland, nuclear power, investment project, electricity consumers, industry, Hanhikivi, Fennovoima, AES-
2006, Rosatom.
1. Wstęp
Wpoprzednim artykule1 przedstawiony został ogól-
ny opis modelu Mankala ijego zastosowanie do nans-
powania projektów inwestycyjnych w energetyce ją-
drowej wFinlandii. Jako przykład wybrano spółkę TVO.
Niniejszy artykuł stanowi kontynuację tego tematu, przy
czym przedmiotem analizy jest spółka Fennovoima, któ-
ra stosuje zmodykowaną (hybrydową) wersję modelu.
2. Historia iwłaściciele spółki Fennovoima
Wczerwcu 2007 r. wFinlandii powstała druga spół-
ka, której celem jest budowa ieksploatacja elektrowni
jądrowej w formule Mankala. Spółkę o nazwie Fen-
novoima Oyi założyło 67 przedsiębiorstw produkcyj-
nych zsektora przemysłowego (tj. odbiorców energii),
atakże wytwarzania, dystrybucji iobrotu energią. Naj-
większym udziałowcem (34%) był ński oddział nie-
mieckiego E.On-u, ale faktyczną kontrolę sprawowała
duża grupa rodzimych ńskich przedsiębiorstw zrze-
szonych wkonsorcjum onazwie Voimaosakeyhtiö SF.
Wstyczniu 2009 r. Fennovoima złożyła do rządu wnio-
sek o wydanie tzw. decyzji zasadniczej na budowę EJ.
Uzyskała zgodę wmaju 2010 r. Badania lokalizacyjne były
prowadzone od 2008 r., a docelową lokalizację w gminie
Pyhäjoki na półwyspie Hanhikivi wybrano w październiku
1 Sawicki Ł., Horbaczewska B., Model Mankala wenergetyce jądrowej na
przykładzie ńskiej spółki T VO, „Postępy Techniki Jądrowej” nr 1/2019.
2011 r. Od tego właśnie półwyspu wzięto nazwę dla nowej
elektrowni (nazwa bloku: Hanhikivi-1). Początkowo ogło-
szono przetarg na wybór technologii dla mocy 1000-1700
MWe. W Raporcie Oddziaływania na Środowisko podano
informację, że blok może posiadać człon ciepłowniczy, po-
dobnie, jak zrobiono wprzypadku planowanego trzeciego
bloku wEJ Loviisa. Wlutym 2013 r. zakończono przetarg na
technologię (generalne wykonawstwo), który wygrała ja-
pońska Toshiba zreaktorem ABWR. Jednak nieco wcześniej
doszło do zdarzenia, którego następstwem było zerwanie
umowy zToshibą izmiana typu reaktora. Otóż w2012 r. E.On
wycofał się zprojektu isprzedał swoje udziały pozostałym
właścicielom. Przedsięwzięcie było jednak zbyt duże, jak
na możliwości nansowe ńskich przedsiębiorstw, dlatego
przyjęły one ofertę odkupienia udziałów E.On-u złożoną
przez rosyjski Rosatom (za pośrednictwem spółki zależnej
Rusatom Overseas, obecnie Rusatom Energy International),
rmę zajmującą się generalnym wykonawstwem bloków
jądrowych. Wgrudniu 2013 r. obie strony podpisały umowę
na dostawę kompletnego bloku energetycznego onazwie
handlowej AES-2006, opartego na reaktorze WWER-1200
W-491. Rosjanie zaproponowali także nansowanie inwe-
stycji przez ich banki. Aby móc objąć udziały założyli spe-
cjalną spółkę z siedzibą na terenie Finlandii, RAOS Voima
Oy. Wycofanie się E.On-u i wejście Rosjan spowodowało,
że niektórzy udziałowcy Voimaosakeyhtiö opuścili projekt,
ich liczba spadła do 44. Ich udziały zostały wykupione przez
niektórych pozostałych udziałowców (wtym największego
– producenta stali Outukumpu) oraz nowych, wtym m.in.

9
PTJ
PTJ VOL. 62 Z. 4 2019
* prowadzące działalność wsektorze wytwarzania, dystrybucji isprzedaży (obrotu)
energii elektrycznej, niektóre należące do jednostek samorządu terytorialnego oraz
kontrolowana przez ński skarb państwa rma Fortum.
Rys. 1. Struktura własności spółki Fennovoima (źródło: opracowanie własne
na podstawie: http://www.voimaosakeyhtio./osakkaat/dostęp: 2018-09-14)
Fig. 1. Ownership structure of Fennovoima (source: own study based on:
http://www.voimaosakeyhtio./osakkaat/access: 2018-09-14)
Na uwagę zasługuje fakt, że około 41% udziałów po-
siadają przedsiębiorstwa prowadzące działalność wsekto-
rze wytwarzania, dystrybucji isprzedaży (obrotu) energii
elektrycznej, czyli spółki energetyczne. Większość znich to
małe przedsiębiorstwa komunalne. Rozdrobnienie akcjo-
nariatu ijednocześnie jego doskonałe zorganizowanie jest
typowe dla przedsięwzięć realizowanych wformule Man-
kala. Świadczy o bardzo wysokiej kulturze prowadzenia
działalności gospodarczej wFinlandii, atakże ostabilności
prawa izaufaniu do organów władzy państwowej. Więk-
szość gmin, do których należą wspomniane spółki komu-
nalne, położona jest wznacznej odległości od planowanej
EJ Hanhikivi, niektóre oddalone są nawet o450 km.
Wśród akcjonariuszy elektrowni znajduje się gmi-
na Pyhäjoki, co ma istotne znaczenie wkontekście ak-
ceptacji społeczności lokalnej. Poparcie dla budowy EJ
wtej gminie w2017 r. sięgnęło aż 75%, aprzeciwnicy
stanowili tylko 19,5%.2
3. Statut izasady funkcjonowania spółki
Forma prawna spółki Fennovoima ma elementy pol-
skiej spółki akcyjnej, ale również spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością (sp. z o.o.). Jest to główna różnica
między nią aTVO, która zkolei jest odpowiednikiem pol-
skiej spółki akcyjnej niemal wczystej postaci. Podstawo-
we zasady regulujące funkcjonowanie spółki wformule
2 https://responsibility.fennovoima.com/en/stakeholder-
engagement/stakeholder-engagement-1 (dostęp: 2018-09-08)
Rys. 2. Położenie gmin posiadających akcje spółki Voimaosakeyhtiö SF,
kontrolującej spółkę Fennovoima. Czerwoną kropką zaznaczono EJ Hanhikivi.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://www.voimaosakeyhtio./
osakkaat/; http://www.ksat./yritys; https://www.herrfors./om-oss/; http://
kronobyelverk.//yritysinfo/historiikki/; http://www.lammaistenenergia./
yritys; http://www.naantalinenergia./eng/; https://nkab.//; http://www.
valkeakoskenenergia./Yhtiö/tabid/2612/Default.aspx; http://www.venergia.
/yritys/; http://ww w.haminanenergia.//yritys; https://ww w.keravanener-
gia.//keravan-energia/; http://www.kokemaensahko./yritys; https://kssen-
ergia./en; http://www.koylionsakylansahko./yritys/historia/; https://w ww.
nivos.; http://www.nurmijarvensahko./nurmijarven-sahko/; http://www.
paneliankoskenvoima./yritys; http://porvoonenergia.//; http://www.
sallilaenergia.; https://ww w.vatajankoski./meista/historiamme/; https://
www.vsv.; http://www.issoy.; http://ww w.parikkalanvalo./yhteystiedot;
http://www.hso./sivu//yritys96/; http://www.keminmaanenergia./yritys/;
https://www.oulunseudunsahko./Info/Oulun-Seudun-Sahko; http://www.
raahenenergia.; http://rantakaira./tietoa_yrityksesta/; http://www.kemin-
energia.; http://www.tenergia./tenergia+oy/; http://www.tornionenergia.
/tornion_energia/tietoa_yrityksesta; http://www.alajarvensahko./index.
php?sivu=Yritys&kieli=; http://www.seinajoenenergia./Seinajoen_Energia;
http://www.aanekoskenenergia./en/our-company/; http://haapajarven-
lampo./haapajarven-lampo-oy/haapajarven-lampo-oy-historia/; http://
www.lapuanenergia./default.aspx?pageid=146; http://www.lempaalan-
lampo./yhtio/; (dostęp: 2018-01-01)
Fig. 2. Location of municipalities holding shares in Voimaosakeyhtiö SF, con-
trolling Fennovoima. EJ Hanhikivi is marked with a red dot.
Source: own study based on the above
ŁUKASZ SAWICKI, BOŻENA HORBACZEWSKA
kontrolowanej przez ński skarb państwa spółki Fortum,
która jest właścicielem EJ Loviisa. Rząd Finlandii nie zgodził
się na sprzedaż pozostałych tytułów własności rosyjskim
współwłaścicielom idalszą realizację projektu uzależnił od
posiadania przez ńskie przedsiębiorstwa łącznie co naj-
mniej 60% udziału we własności. Ostatecznie ńskim pod-
miotom udało się objąć 65,1% udziałów, a0,9% pozostało
wposiadaniu innych podmiotów zarejestrowanych na te-
renie UE.
Mankala są takie same w obu przypadkach, to znaczy
udziałowcy są zobowiązani do odbioru wyprodukowa-
nej energii elektrycznej ipokrywania kosztów jej produk-
cji proporcjonalnie do posiadanych udziałów.

10 PTJ
PTJ VOL. 62 Z. 4 2019
Rys. 3. Podstawowe informacje nansowe dla spółki Fennovoima wlatach 2009-2018. Źródło: opracowanie własne na podstawie: https://www.fenno-
voima./en/media/publications/annual-reports (dostęp: 2019-09-13)
Fig. 3. Basic nancial information for Fennovoima in the years 2009-2018. Source: own study based on: https://www.fennovoima./en/media/publica-
tions/annual-reports (access: 13/09/2019)
4. Wielkość spółki
Fennovoima jest ciągle projektem wfazie realizacji, ale
po rozpoczęciu produkcji może dostarczać ilość energii
równą około 10% zapotrzebowania Finlandii3. W2018 r. nie
zarejestrowała żadnych obrotów (podobnie, jak iwlatach
wcześniejszych). Nie udostępnia także pełnych sprawozdań
nansowych, publikuje jednak wybrane informacje.
Na ich podstawie można stwierdzić, że od powstania
spółki do końca 2018 r. rosła jej suma bilansowa. W2015 r.
jej wartość zwiększyła się kilkakrotnie wwyniku wpłat do-
konanych przez akcjonariuszy (99,6 mln EUR), ale przede
wszystkim długoterminowych kredytów zaciągniętych
na kwotę 920 mln EUR. Nie pozostało to bez wpływu na
wartość wskaźnika kapitału własnego (equity ratio). Spół-
ka podkreśla jednak, że jej sytuacja nansowa jest stabilna
inie ma powodów do obaw opłynność nansową4.
W związku z brakiem przychodów i koniecznością
ponoszenia kosztów operacyjnych inansowych spółka
generuje straty księgowe, należy jednak podkreślić, że
nie są one duże wrelacji do sumy bilansowej. Na koniec
2018 r. zatrudnienie wynosiło 365 pracowników (łącznie
zzewnętrznymi doradcami), przy czym ich liczba wana-
lizowanym okresie stopniowo rosła5, co jest naturalnym
skutkiem rozwoju projektu inwestycyjnego.
5. Plany rozwojowe iinwestycje
Podstawowym i jedynym projektem inwestycyjnym
Fennovoimy jest budowa i eksploatacja 1 jądrowego
bloku energetycznego w lokalizacji Hanhikivi. Jak wspo-
mniano wcześniej, blok będzie działał woparciu orosyjski
reaktor WWER-1200 W-491 omocy elektrycznej 1200 MW
3 https://www.fennovoima.fi/en/fennovoima/why-fennovoima
(dostęp: 2018-09-12).
4 https://www.fennovoima.fi/en/media/publications/annual-
reports (dostęp: 2018-09-09).
5 https://www.fennovoima.fi/en/media/publications/annual-
reports (dostęp: 2018-09-08).
netto (1250 MW brutto). Jest to blok zreaktorem generacji
III+, zwieloma pasywnymi układami bezpieczeństwa, speł-
niający wymagania EUR6 i nieustępujący ani pod wzglę-
dem bezpieczeństwa, ani pod względem parametrów
eksploatacyjnych reaktorom amerykańskim, japońskim,
francuskim czy koreańskim. Blok ma zostać zsynchronizo-
wany zsiecią w2027r., apełna eksploatacja rozpocznie się
w2028 r. Jednostkowy koszt produkcji ma wynosić poni-
żej 50 EUR2024/MWh nominalnie (ok. 40 EUR2015/MWh)7, co
wydaje się wartością niską, zważywszy na bardzo wysokie
nakłady inwestycyjne - 6 mld EUR (5 mln EUR/MW netto).
Prawdopodobnie wynika to zniskich kosztów kapitału. Kre-
dyt inwestycyjny zapewniają rosyjskie państwowe banki
oraz rosyjski państwowy fundusz emerytalny (inwestujący
za pośrednictwem banku Wnieszekonombank)8, który wla-
tach 2015-2017 pożyczył Fennovoimie łącznie 150 mld RUB
(ok. 2,4 mld EUR). Rosyjski budżet państwa (fundusz eme-
rytalny jest jego częścią) spodziewa się zwrotu w postaci
odsetek od udzielonego kredytu na poziomie 338 mld RUB
(ok. 5,2 mld USD). Zinformacji branżowych9 wynika, że za-
dłużenie inwestycji Hanhikivi-1 będzie rolowane do końca
eksploatacji bloku. Jeżeli będzie się to odbywało za pośred-
nictwem rosyjskich instytucji nansowych, to rzeczywiście
rosyjski budżet ifundusz emerytalny będą posiadały bar-
dzo cenne aktywa generujące stały, przewidywalny do-
chód wperspektywie 80 lat, być może dłużej, ito nie licząc
6 European Utility Requirements, rozpowszechniony wpaństwach UE
system wymagań bezpieczeństwa elektrowni jądrowych, stworzony
wlatach 90. przez przedsiębiorstwa energetyczne eksploatujące blo-
ki jądrowe. Wymagania EUR są znane zrestrykcyjności.
7 http://www.neimagazine.com/news/newsrosatom-signs-contracts-
for-hanhikivi-nuclear-plant-4154432(dostęp:2018-09-14);
http://2014.atomexpo.ru/mediales/u/les/Materials/5/D._Aliev_1.
pdf (dostęp: 2018-09-14).
8 Strategy 2021 and Business Model, VEB Bank for Development,
s.30, [http://www.veb.ru/common/upload/files/veb/21VEB_
Strategy_ENG.pdf] (dostęp: 2018-09-14).
9 http://www.world-nuclear-news.org/NP-Russia-approves-
funding-for-Hanhikivi-1-19011501.html (2018-09-14).
MODEL MANKALA WENERGETYCE JĄDROWEJ.../ The Mankala model in the nuclear power industry...

11
PTJ
PTJ VOL. 62 Z. 4 2019
Rys. 4. Wskaźnik kapitału własnego dla spółki Fennovoima wlatach 2007-2018 Źródło: opracowanie własne na podstawie: https://www.fennovoima.
/en/media/publications/annual-reports (dostęp: 2018-09-08)
Fig. 4. Equity ratio for Fennovoima in 2007-2018 Source: own study based on: https://www.fennovoima./en/media/publications/annual-reports (ac-
cess: 08/08/2018)
zysków samego RAOS Voima Oy. Tego typu długotermino-
we planowanie ipróby zabezpieczenia nansów państwa
wperspektywie kilkudziesięciu lat są czymś niemal niespo-
tykanym wEuropie, może za wyjątkiem Norwegii (fundusz
naftowy). Zdrugiej strony, niekończące się rolowanie spo-
woduje uzależnienie ńskich udziałowców projektu od ro-
syjskich banków, aczkolwiek zawsze będą istniały (zapewne
kosztowne) możliwości wyjścia zrosyjskiego długu.
Fot. 1. Model 3D przedstawiający docelowy wygląd EJ Hanhikivi
(fot. Fennovoima CC BY-NC-ND 2.0)
Photo. 1. 3D model showing the target appearance of EJ Hanhikivi
(photo: Fennovoima CC BY-NC-ND 2.0)
Kapitał własny, zgromadzony wcelu budowy elek-
trowni Hanhikivi-1, wdniu rozruchu elektrowni jądro-
wej wyniesie około 1,7 mld EUR. Kapitał ten gromadzo-
ny jest przez akcjonariuszy stopniowo, w transzach,
zgodnie zustalonym przez nich harmonogramem.
Rosatom organizuje nansowanie projektu zróżnych
źródeł. Państwowy fundusz emerytalny (National Welfa-
re Fund of Russia, NWF) zapewnił kredyt wwysokości do
2,4 mld EUR, zczego w2015 r. Fennovoima Oy otrzymała
pierwszą transzę wkwocie równej 920 mln EUR (oczym
była mowa powyżej). Łączna kwota nansowania dłużne-
go wyniesie około 2,8 mld EUR. Będzie to nansowanie
przez zagraniczne banki komercyjne (na dostawę kom-
ponentów zagranicznych, np. turbozespołów), kredyty
z rosyjskich banków komercyjnych zabezpieczonych
przez Agencję Ubezpieczeń Eksportowych Rosji EXIAR
oraz środki zrosyjskich izagranicznych banków komercyj-
nych10 oraz inne źródła. Ztytułu nansowania Hanhikivi-1
Rosja oczekuje dochodów wwysokości 5,2 mld USD wca-
łym okresie trwania tego projektu11.
Wspomniane wcześniej wysokie nakłady inwestycyj-
ne wynikają zdwóch powodów. Po pierwsze, ński dozór
jądrowy STUK stawia bardzo wyśrubowane wymagania
iposiada prerogatywy pozwalające mu na zmianę wyda-
nych wcześniej decyzji, co stanowi duży czynnik ryzyka
podczas budowy. To ryzyko zmaterializowało się wprzy-
padku Olkiluoto-312. Po drugie, wydaje się, że wysokie na-
kłady wpołączeniu zniskimi kosztami kapitału są strategią
biznesową (marketingową) Rosatomu, który, zdaniem Au-
torów, stosuje politykę wysokiej marży na wykonawstwie.
Koszty pracy wRosji iniski kurs rubla wstosunku do euro,
promujący rosyjski eksport, powodują, że prawdziwy
koszt budowy w sensie usług EPC13 jest prawdopodob-
nie znacznie niższy niż ten ocjalnie deklarowany przez
Fennovoimę. Wysoka marża może też częściowo tłuma-
czyć niskie oprocentowanie kredytu, ponieważ w Rosji
dokonywanie transferów pieniężnych między wszystkimi
podmiotami roku kontrolowanymi przez państwo jest
znacznie łatwiejsze niż wpaństwach UE. Ponadto banki
państwowe (wtym przypadku jest to Sbierbank) realizują-
ce politykę rządu wcale nie muszą zarabiać na kredytach,
przynajmniej wkrótkiej perspektywie. Wysoka marża słu-
ży też Rosatomowi do zabezpieczenia różnych rodzajów
10 http://rusatom-energy.com/projects/hanhikivi-1/financing/
(dostęp: 2018-09-08).
11 http://www.world-nuclear-news.org/NP-Russia-approves-
funding-for-Hanhikivi-1-19011501.html (dostęp: 2018-09-13).
12 Zostało to szczegółowo opisane w: Sawicki Ł., Horbaczewska B.,
Model Mankala w energetyce jądrowej na przykładzie ńskiej
spółki TVO, „Postępy Techniki Jądrowej” nr 1/2019.
13 Engineering, Procurement and Construction – projektowanie,
składanie zamówień na dostawę maszyn, urządzeń, wyposażenia,
materiałów itp. oraz realizacja prac budowlano-montażowych
irozruchu. Typowy zakres usług Generalnego Wykonawcy bloku
energetycznego iinnych instalacji przemysłowych.
ŁUKASZ SAWICKI, BOŻENA HORBACZEWSKA

12 PTJ
PTJ VOL. 62 Z. 4 2019
ryzyka związanego zbudową, wtym ryzyka wzrostu kosz-
tu materiałów, robocizny, usług zewnętrznych itp. Jest to
otyle istotne, że kontrakt na budowę zawarto wformule
xed price, czyli stałej ceny, co oznacza, że wykonawca
wziął na siebie większość ryzyka związanego zbudową14.
Interesujący jest fakt, że przewidywany jednostko-
wy koszt wytwarzania energii elektrycznej zbloku Han-
hikivi-1 jest wyższy niż średnia cena energii na ńskiej
części Nordpool (skandynawska giełda energii), która
w latach 2014-2017 wynosiła średnio około 33 EUR/
MWh15. Dlatego rentowność inwestycji prawdopodob-
nie opiera się na co najmniej dwóch założeniach: po
pierwsze, w średniej i długiej perspektywie (tzn. po
roku 2025) cena energii na rynku hurtowym powinna
wzrosnąć; po drugie, część odbiorców będzie bezpo-
średnio przyłączona do bloku liniami przesyłowymi, za-
tem nie będą oni ponosili kosztów przesyłu/dystrybu-
cji, które wUE wciągu ostatniej dekady bardzo wzrosły,
awzrost ten częściowo skompensował sztuczny spadek
cen na rynku hurtowym. Koszt zakupu energii na rynku
stanowi mniej niż połowę łącznego kosztu energii dla
odbiorcy końcowego. Wydaje się, że pierwsze założenie
już się zaczęło materializować, ponieważ od początku
2018 r. aż do sierpnia 2019 r. ceny na giełdzie energii
znacznie wzrosły, co jest częściowo skutkiem wzrostu
cen EUA. Prawdopodobny jest dalszy wzrost po 2020 r.
zuwagi na działania Komisji Europejskiej (backloading,
MSR itp.), co obrazuje wykres na rys. 5.
Rys. 5. Koszt energii zbloku Hanhikivi-1 (wraz zjego strukturą) na tle pro-
gnozowanych cen na rynku hurtowym wFinlandii wlatach 2024-2044.
Watości wEUR. Źródło: Advantages of Rosatom solutions and risk mana-
gement – “Hanhikivi-1” case study, slajd nr 4 [http://2014.atomexpo.ru/
mediales/u/les/Materials/5/D._Aliev_1.pdf] (dostęp: 2019-09-14)
Fig. 5. The cost of energy from the Hanhikivi-1 block (along with its
structure) against the background of projected prices on the wholesa-
le market in Finland in 2024-2044. Values in EUR. Source: Advantages of
Rosatom solutions and risk management - 'Hanhikivi-1' case study, slide 4
[http://2014.atomexpo.ru/mediales/u/les/Materials/5/D._Aliev_1.pdf]
(access : September 14, 2019)
14 Application for aConstruction License pursuant to Section 18 of
the Nuclear Energy Act (990/1987) for the Hanhikivi 1 Nuclear
Power Plant, Fennovoima, s. 31 [https://issuu.com/fennovoima/
docs/construction_license_application_pu] (dostęp: 2019-09-14).
15 https://www.nordpoolgroup.com/Market-data1/Dayahead/Area-
Prices/ALL1/Yearly/?view=table (dostęp: 2018-09-14)
Wgrudniu 2014 r. ński parlament ponownie wyraził
zgodę na budowę nowej EJ wlokalizacji Hanhikivi, tym
razem na bazie technologii Rosatomu (WWER-1200).
Wniosek opozwolenie na budowę został złożony do Mi-
nisterstwa Zatrudnienia iGospodarki wczerwcu 2015 r.
Obecnie inwestor przygotowuje dokumentację tech-
niczną zraportem bezpieczeństwa dla STUK. Rozpoczę-
cie normalnej eksploatacji ma nastąpić w2028 r. Dostaw-
cą paliwa jądrowego jest rosyjski TVEL, który ma zapew-
nić pierwszy wsad oraz wymianę paliwa przez pierwsze
10 lat. Wszczytowym momencie prac na placu budowy
zatrudnionych będzie około 4000 ludzi, aprzy eksplo-
atacji bloku pracę znajdzie bezpośrednio 450-500 osób
załogi stałej oraz personel pomocniczy iobsługowy za-
trudniony przez rmy zewnętrzne (ochrona obiektu, sto-
łówka zakładowa, utrzymanie zieleni itd.).
Fot. 2. Prace makroniwelacyjne pod główne budynki: reaktorownię
imaszynownię, stan na dzień 28.05.2019 (fot. Fennovoima, CC BY-NC-
-ND 2.0). Nie zainstalowano jeszcze systemu drenażowego, czego efek-
tem jest widoczny na zdjęciu wysoki poziom lustra wody.
Photo 2. Macro-leveling works for the main buildings: reactor and engine
room, as of 28.05.2019 (photo: Fennovoima, CC BY-NC-ND 2.0). A drainage
system has not yet been installed, resulting in a high water level in the photo
Generalnym Wykonawcą/Dostawcą EJ jest RAOS
Project Oy, spółka córka Rosatomu powołana wyłącz-
nie do realizacji projektu Hanhikivi-1. RAOS Project Oy,
będący stroną kontraktu EPC, koordynuje wszystkich
kluczowych podwykonawców idostawców, tzn. Gene-
ralnego Projektanta, Generalnego Projektanta JUWP,
generalnego wykonawcę robót, dostawcę JUWP ido-
stawcę turbozespołu. Schemat organizacji budowy
został przedstawiony na rys. 7.
Rosyjskie rmy zarówno projektują całą EJ, jak ido-
starczają główne urządzenia (zwyjątkiem turbiny igene-
ratora). Wykonują też część prac budowlanych, głównie
przy reaktorowni. Wmaszynowni ma pracować turbo-
zespół wyprodukowany przez dawny francuski Alstom
(obecnie GE Steam Power Systems), bazujący na słynnej
turbinie Arabelle igeneratorze Gigatop 4. Urządzenia te
zostaną dostarczone zfabryki we Francji.
Hanhikivi-1 można uznać za projekt hybrydowy, łą-
czący wsobie klasyczny ński model Mankala (odbiorcy
przemysłowi, gminne spółki obrotu energią, państwo-
wy koncern energetyczny Fortum) zzaangażowaniem
dużego inwestora zagranicznego idostawcy technolo-
gii (Rosatom).
MODEL MANKALA WENERGETYCE JĄDROWEJ.../ The Mankala model in the nuclear power industry...

13
PTJ
PTJ VOL. 62 Z. 4 2019
Rys. 6. Mapa podziału zakresu prac przy budowie EJ Hanhikivi między podwykonawców spółki Fennovoima apodwykonawców rosyjskiej rmy Titan-2.
Żródło: Fennovoima
Fig. 6. Map of the scope of works on the construction of EJ Hanhikivi between subcontractors of Fennovoima and subcontractors of the Russian company
Titan-2. Source: Fennovoima
Fennovoima
- inwestor i operator
EJ
RAOS Project Oy
- Generalny Wykonawca /
Dostawca EJ
Podwykonawcy (fińscy)
Titan-2
- generalny wykonawca
robót
Atomproekt
- Generalny Projektant
Atomenergomash
- dostawca JUWP
OKB Gidropress
- projektant JUWP
GE Steam Power Systems
- dostawca turbozespołu
Siemens
- AKPiA
Framatome
- automatyka
zabezpieczeniowa
Podwykonawcy (głównie
rosyjscy)
JUWP – Jądrowy Układ Wytwarzania Pary
AKPiA – Aparatura Kontrolno-Pomiarowa i Automatyka
Przedsiębiorstwa fińskie
Przedsiębiorstwa
rosyjskie
Przedsiębiorstwa z
Europy Zachodniej i USA
źródło: opracowanie własne na podstawie: „Hanhikivi 1 project update”, Toni Hemminki, CEO, SYP2016, Fennovoima, 2-3 November
2016 [https://www.ats-fns.fi/images/files/2016/syp2016/presentations/OS2_THemminki_FennovoimasHanhikivi1Project.pdf]; „TITAN-2
in Hanhikivi 1 NPP project”, Big Projects Info Day, Alexander Entin, Kalajoki 25.08.2016
[https://www.lisaakauppaa.fi/file/download&file_id=187/]; http://www.titan2.ru/en/media-press/lenta -novostej/47-projects-
news/proekt-hanhikivi-2/1271-rolls-royce-to-supply-hanhikivi-1-nuc lear-power-plant-s-main-automation
Fennovoima
- inwestor i operator
EJ
RAOS Project Oy
- Generalny Wykonawca /
Dostawca EJ
Podwykonawcy (fińscy)
Titan-2
- generalny wykonawca
robót
Atomproekt
- Generalny Projektant
Atomenergomash
- dostawca JUWP
OKB Gidropress
- projektant JUWP
GE Steam Power Systems
- dostawca turbozespołu
Siemens
- AKPiA
Framatome
- automatyka
zabezpieczeniowa
Podwykonawcy (głównie
rosyjscy)
JUWP – Jądrowy Układ Wytwarzania Pary
AKPiA – Aparatura Kontrolno-Pomiarowa i Automatyka
Przedsiębiorstwa fińskie
Przedsiębiorstwa
rosyjskie
Przedsiębiorstwa z
Europy Zachodniej i USA
źródło: opracowanie własne na podstawie: „Hanhikivi 1 project update”, Toni Hemminki, CEO, SYP2016, Fennovoima, 2-3 November
2016 [https://www.ats-fns.fi/images/files/2016/syp2016/presentations/OS2_THemminki_FennovoimasHanhikivi1Project.pdf]; „TITAN-2
in Hanhikivi 1 NPP project”, Big Projects Info Day, Alexander Entin, Kalajoki 25.08.2016
[https://www.lisaakauppaa.fi/file/download&file_id=187/]; http://www.titan2.ru/en/media-press/lenta -novostej/47-projects-
news/proekt-hanhikivi-2/1271-rolls-royce-to-supply-hanhikivi-1-nuc lear-power-plant-s-main-automation
Fennovoima
- inwestor i operator
EJ
RAOS Project Oy
- Generalny Wykonawca /
Dostawca EJ
Podwykonawcy (fińscy)
Titan-2
- generalny wykonawca
robót
Atomproekt
- Generalny Projektant
Atomenergomash
- dostawca JUWP
OKB Gidropress
- projektant JUWP
GE Steam Power Systems
- dostawca turbozespołu
Siemens
- AKPiA
Framatome
- automatyka
zabezpieczeniowa
Podwykonawcy (głównie
rosyjscy)
JUWP – Jądrowy Układ Wytwarzania Pary
AKPiA – Aparatura Kontrolno-Pomiarowa i Automatyka
Przedsiębiorstwa fińskie Przedsiębiorstwa
rosyjskie
Przedsiębiorstwa z
Europy Zachodniej i USA
źródło: opracowanie własne na podstawie: „Hanhikivi 1 project update”, Toni Hemminki, CEO, SYP2016, Fennovoima, 2-3 November
2016 [https://www.ats-fns.fi/images/files/2016/syp2016/presentations/OS2_THemminki_FennovoimasHanhikivi1Project.pdf]; „TITAN-2
in Hanhikivi 1 NPP project”, Big Projects Info Day, Alexander Entin, Kalajoki 25.08.2016
[https://www.lisaakauppaa.fi/file/download&file_id=187/]; http://www.titan2.ru/en/media-press/lenta -novostej/47-projects-
news/proekt-hanhikivi-2/1271-rolls-royce-to-supply-hanhikivi-1-nuc lear-power-plant-s-main-automation
Rys. 7. Ogólny schemat organizacji budowy EJ Hanhikivi
Źródło: opracowanie własne na podstawie: „Hanhikivi 1 project update”, Toni Hemminki, CEO, SYP2016, Fennovoima, 2-3 November 2016 [https://
www.ats-fns./images/les/2016/syp2016/presentations/OS2_THemminki_FennovoimasHanhikivi1Project.pdf]; „TITAN-2 in Hanhikivi 1 NPP project”,
Big Projects Info Day, Alexander Entin, Kalajoki 25.08.2016 [https://www.lisaakauppaa./le/download&le_id=187/]; http://www.titan2.ru/en/me-
dia-press/lenta-novostej/47-projects-news/proekt-hanhikivi-2/1271-rolls-royce-to-supply-hanhikivi-1-nuclear-power-plant-s-main-automation
Fig. 7. General diagram of the organization of the construction of EJ Hanhikivi
ŁUKASZ SAWICKI, BOŻENA HORBACZEWSKA

14 PTJ
PTJ VOL. 62 Z. 4 2019
Projekt został zgłoszony do Komisji Europejskiej na
podstawie art. 41 Traktatu Euratom we wrześniu 2013 r.
Od stycznia do października 2014 r. inwestor odbył
szereg spotkań zKomisją, które stały się podstawą do
wydania warunkowej pozytywnej decyzji przez KE w
czerwcu 2015 r.16
Niniejszy artykuł odzwierciedla prywatne opinie
Autorów inie stanowi ocjalnego stanowiska insty-
tucji, wktórych są oni zatrudnieni.
Łukasz Sawicki,
główny specjalista wDepartamencie Energii Jądrowej
Ministerstwa Energii, zajmuje się strategią Programu
polskiej energetyki jądrowej izagadnieniami
ekonomicznymi przemysłu jądrowego
dr Bożena Horbaczewska,
adiunkt wKatedrze Ekonomii II Szkoły Głównej
Handlowej wWarszawie, zajmuje się m.in. nansami
przedsiębiorstw irynkiem kapitałowym
Literatura:
[1] KOMISSION KANTA. Euratomin perustamissopi-
muksen 43 artiklan mukaisesti, annettu 3.6.2015,
Hanhikivi 1 -ydinvoimalaitoshankkeesta Suomessa
(Ainoastaan suomen- ja ruotsinkieliset tekstit ovat
todistusvoimaiset), Bryssel 3.6.2015, C(2015) 3763
nal [https://doczz.net/doc/7065973/euroopan-ko-
mission-kanta-hanhikivi-1] (dostęp: 2018-08-22)
[2] Strategy 2021 and Business Model, VEB Bank for
Development, [http://www.veb.ru/common/
upload/les/veb/21VEB_Strategy_ENG.pdf] (do-
stęp: 2018-09-14)
[3] „Hanhikivi 1 project update”, Toni Hemminki, CEO,
SYP2016, Fennovoima, 2-3 November 2016 [ht-
tps://www.ats-fns./images/les/2016/syp2016/
presentations/OS2_THemminki_Fennovoima-
sHanhikivi1Project.pdf]
[4] „TITAN-2 in Hanhikivi 1 NPP project”, Big Projects
Info Day, Alexander Entin, Kalajoki 25.08.2016
[https://www.lisaakauppaa.fi/file/download&fi-
le_id=187/]
[5] http://www.pohjolanvoima./en/company/corpo-
rate-governance/shareholders (dostęp: 2016-10-16)
[6] https://www.world-nuclear-news.org/Articles/
Framatome-Siemens-awarded-Hanhikivi-I-C-con-
tract (dostęp: 2019-10-08)
16 KOMISSION KANTA. Euratomin perustamissopimuksen 43 artiklan
mukaisesti, annettu 3.6.2015, Hanhikivi 1 -ydinvoimalaitoshan-
kkeesta Suomessa (Ainoastaan suomen- ja ruotsinkieliset tek-
stit ovat todistusvoimaiset), Bryssel 3.6.2015, C(2015) 3763 nal
(dokument w języku ńskim) [https://doczz.net/doc/7065973/
euroopan-komission-kanta-hanhikivi-1] (dostęp: 2018-08-22);
http://www.europarl.europa.eu/sides/getAllAnswers.do?referen-
ce=P-2015-012546&language=PL (dostęp: 2018-08-22)
[7] https://en.wikipedia.org/wiki/Hanhikivi_Nucle-
ar_Power_Plant (dostęp: 2019-10-08)
[8] http://epv./en/ (dostęp: 2016-10-16)
[9] https://www.helen.fi/en/annual-report/annual-
-report-2013/nancial-statements/helen-group-
-nancial-statements/report-on-operations/ (do-
stęp: 2016-10-16)
[10] http://www.kemira.com/en/about-us/our-busi-
ness/pages/default.aspx (dostęp: 2016-10-16)
[11] http://kotkanenergia.fi/fi/karhu-voima-oy
(dostęp: 2016-10-16)
[12] [12] http://www.upm.com/Businesses/Pages/de-
fault.aspx (dostęp: 2016-10-16)
[13] http://www.storaenso.com (dostęp: 2016-10-16)
[14] http://www.kymppivoima.fi/sivu.php?pa-
ge_n=sisalto&haluttu_sivu=147&suljesivu=1
(dostęp: 2016-10-16)
[15] https://www.ifnec.org/ifnec/upload/docs/appli-
cation/pdf/2016-02/ifnec_nance_workshop_-_
nland_perspective_-_may_9_2012.pdf (dostęp:
2018-09-14)
[16] https://energia.fi/ajankohtaista_ja_materiaali-
pankki/materiaalipankki/suomalaisten_energia-
-asenteet_2016.html (dostęp: 2018-09-14)
[17] http://www.voimaosakeyhtio.fi/osakkaat/
(dostęp: 2018-09-14)
[18] http://www.ksat./yritys (dostęp: 2018-01-01)
[19] https://www.herrfors./om-oss/
(dostęp: 2018-01-01)
[20] http://kronobyelverk.fi/fi/yritysinfo/historiikki/
(dostęp: 2018-01-01)
[21] http://www.lammaistenenergia./yritys
(dostęp: 2018-01-01)
[22] http://www.naantalinenergia./eng/
(dostęp: 2018-01-01)
[23] https://nkab.// (dostęp: 2018-01-01)
[24] http://www.valkeakoskenenergia.fi/Yhtiö/ta-
bid/2612/Default.aspx (dostęp: 2018-01-01)
[25] http://www.venergia./yritys/ (dostęp: 2018-01-01)
[26] http://www.haminanenergia.//yritys
(dostęp: 2018-01-01)
[27] https://www.keravanenergia.fi/fi/keravan-ener-
gia/ (dostęp: 2018-01-01)
[28] http://www.kokemaensahko./yritys
(dostęp: 2018-01-01)
[29] https://kssenergia./en (dostęp: 2018-01-01)
[30] http://www.koylionsakylansahko.fi/yritys/histo-
ria/ (dostęp: 2018-01-01)
[31] https://www.nivos. (dostęp: 2018-01-01)
[32] http://www.nurmijarvensahko./nurmijarven-sa-
hko/ (dostęp: 2018-01-01)
[33] http://www.paneliankoskenvoima./yritys (do-
stęp: 2018-01-01)
[34] http://porvoonenergia.// (dostęp: 2018-01-01)
[35] http://www.sallilaenergia. (dostęp: 2018-01-01)
MODEL MANKALA WENERGETYCE JĄDROWEJ.../ The Mankala model in the nuclear power industry...

15
PTJ
PTJ VOL. 62 Z. 4 2019
[36] https://www.vatajankoski./meista/historiamme/
(dostęp: 2018-01-01)
[37] https://www.vsv. (dostęp: 2018-01-01)
[38] http://www.issoy. (dostęp: 2018-01-01)
[39] http://www.parikkalanvalo./yhteystiedot
(dostęp: 2018-01-01)
[40] http://www.hso./sivu//yritys96/
(dostęp: 2018-01-01)
[41] http://www.keminmaanenergia./yritys/ (dostęp:
2018-01-01)
[42] https://www.oulunseudunsahko.fi/Info/Oulun-
Seudun-Sahko (dostęp: 2018-01-01)
[43] http://www.raahenenergia. (dostęp: 2018-01-01)
[44] http://rantakaira./tietoa_yrityksesta/
(dostęp: 2018-01-01)
[45] http://www.keminenergia. (dostęp: 2018-01-01)
[46] http://www.tenergia./tenergia+oy/
(dostęp: 2018-01-01)
[47] http://www.tornionenergia.fi/tornion_energia/
tietoa_yrityksesta (dostęp: 2018-01-01)
[48] http://www.alajarvensahko./index.php?sivu=Y-
ritys&kieli= (dostęp: 2018-01-01)
[49] http://www.seinajoenenergia./Seinajoen_Ener-
gia (dostęp: 2018-01-01)
[50] http://www.aanekoskenenergia.fi/en/our-com-
pany/ (dostęp: 2018-01-01)
[51] http://haapajarvenlampo.fi/haapajarven-lam-
po-oy/haapajarven-lampo-oy-historia/ (dostęp:
2018-01-01)
[52] http://www.lapuanenergia./default.aspx?page-
id=146 (dostęp: 2018-01-01)
[53] http://www.lempaalanlampo./yhtio/
(dostęp: 2018-01-01)
[54] https://responsibility.fennovoima.com/en/stake-
holder-engagement/stakeholder-engagement-1
(dostęp: 2018-09-08)
[55] https://www.fennovoima./en/fennovoima/why-
-fennovoima (dostęp: 2018-09-12)
[56] http://www.neimagazine.com/news/newsro-
satom-signs-contracts-for-hanhikivi-nuclear-
-plant-4154432 (dostęp: 2018-09-14)
[57] http://2014.atomexpo.ru/mediales/u/les/Mate-
rials/5/D._Aliev_1.pdf (dostęp: 2018-09-14)
[58] http://www.world-nuclear-news.org/NP-Russia-
-approves-funding-for-Hanhikivi-1-19011501.
html (2018-09-14)
[59] http://rusatom-energy.com/projects/hanhikivi-1/
nancing/ (dostęp: 2018-09-08)
[60] http://www.world-nuclear-news.org/NP-Russia-
-approves-funding-for-Hanhikivi-1-19011501.
html (dostęp: 2018-09-13)
[61] https://www.nordpoolgroup.com/Market-data1/
Dayahead/Area-Prices/ALL1/Yearly/?view=table
(dostęp: 2018-09-14)
[62] http://www.titan2.ru/en/media-press/lenta-no-
vostej/47-projects-news/proekt-hanhikivi-2/
1271-rolls-royce-to-supply-hanhikivi-1-nuclear-
-power-plant-s-main-automation
[63] http://www.world-nuclear-news.org/Articles/
Schedule-for-Hanhikivi-1-project-revised (do-
stęp:2019-01-31)
[64] http://www.europarl.europa.eu/sides/getAllAn-
swers.do?reference=P-2015=012546-&language-
PL (dostęp: 2018-08-22)
[65] http://tilastokeskus.fi/tup/suoluk/suoluk_ener-
gia_en.html (dostęp: 2018-09-14)
ŁUKASZ SAWICKI, BOŻENA HORBACZEWSKA
XV SZKOŁA STERYLIZACJI
I MIKOBIOLOGICZNEJ
DEKONTAMINACJI RADIACYJNEJ
Stało się już tradycją, iż co dwa lata Instytut Chemii
i Techniki Jądrowej w Warszawie organizuje Szkołę Ste-
rylizacji i Mikrobiologicznej Dekontaminacji Radiacyjnej.
Zasadniczym celem konferencji jest podsumowanie do-
robku krajowych instytucji naukowo-badawczych i pro-
dukcyjnych w dziedzinie wykorzystania promieniowań
jonizujących do obróbki materiałów ze szczególnym
uwzględnieniem problematyki zwalczania patogenów.
W szkoleniach w charakterze wykładowców oprócz
pracowników IChTJ uczestniczą naukowcy zMiędzyresor-
towego Instytutu Techniki Radiacyjnej Politechniki Łódz-
kiej oraz Zakładu Transplantologii i Centralnego Banku
Tkanek Akademii Medycznej wWarszawie. Omawiane są
także mikrobiologiczne aspekty produktów w procesie
sterylizacji radiacyjnej oraz zmiany wymagań prawnych
wodniesieniu do wytwórców produktów leczniczych.
Tematyka Szkoły obejmowała następujące zagadnienia:
• Porównanie różnych metod sterylizacji
• Przemysłowe wykorzystanie wiązki elektronów i pro-
mieniowania gamma w sterylizacji
• Możliwości wykorzystania promieniowania hamo-
wania w sterylizacji
• Wpływ promieniowania na materię i organizmy żywe
• Mikrobiologiczne aspekty sterylizacji, badania jało-
wości, wyznaczanie dawki sterylizacyjnej
• Przegląd materiałów poddawanych sterylizacji radia-
cyjnej
• Dobra praktyka wytwarzania
• Walidacja procesu sterylizacji radiacyjnej.
Materiały szkoleniowe opublikowane zostały w wer-
sji drukowanej i elektronicznej.
Komitet Organizacyjny: dr inż. Zbigniew Zimek, dr inż.
Andrzej Rafalski, dr inż. Wojciech Głuszewski, dr Rafał
Kocia, Instytut Chemii i Techniki Jądrowej.
Wojciech Głuszewski,
Instytut Chemii i Techniki Jądrowej,
Warszawa