Model Mankala w energetyce jądrowej na przykładzie fińskiej spółki TVO / The Mankala model in the nuclear power industry - case of the Finnish TVO company

Abstract

This paper presents one of the methods of financing investment projects in nuclear power sector, the so-called Man-kala model, based on example of Finnish company TVO. The Authors presented a short description of the model, history of the company and rules of its functioning, ongoing projects as well as development plans.

Full text

11
PTJ
PTJ VOL. 62 Z. 1 2019
MODEL MANKALA WENERGETYCE
JĄDROWEJ NA PRZYKŁADZIE FIŃSKIEJ
SPÓŁKI TVO
The Mankala model in the nuclear power industry
- case of the Finnish TVO company
Łukasz Sawicki, Bożena Horbaczewska
Streszczenie: W artykule, na przykładzie ńskiej spółki TVO, została zaprezentowana jedna zmetod nansowania projektów
inwestycyjnych wenergetyce jądrowej, tzw. model Mankala. Przedstawiony jest krótki opis modelu, historia powstania spółki,
zasady jej funkcjonowania, realizowane inwestycje oraz plany rozwojowe .
Abstract: This paper presents one of the methods of nancing investment projects in nuclear power sector, the so-called Man-
kala model, based on example of Finnish company TVO. The Authors presented ashort description of the model, history of the
company and rules of its functioning, ongoing projects as well as development plans.
Słowa kluczowe: Mankala, Finlandia, energetyka jądrowa, projekt inwestycyjny, odbiorcy energii, przemysł, Olkiluoto, TVO, EPR, Areva
Keywords: Mankala, Finland, nuclear power, investment project, electricity consumers, industry, Olkiluoto, TVO, EPR, Areva
1. Ogólny opis modelu Mankala
Model biznesowy Mankala to specyczny sposób
nansowania inwestycji wprzemyśle, który został wy-
pracowany w Finlandii, ale ma również swoje odpo-
wiedniki w innych krajach1. Nazwa modelu pochodzi
od miasta, będącego siedzibą pierwszej spółki wdzia-
łającej wtej formule, oraz rmy samej spółki.
W modelu Mankala grupa przedsiębiorstw zakłada
spółkę kapitałową2, której celem nie jest generowanie zy-
sków nansowych, ale realizacja celu gospodarczego, po-
legającego na sprzedaży produkcji własnej udziałowcom.
Sprzedaż następuje po kosztach wytworzenia, proporcjo-
nalnie do liczby posiadanych przez udziałowców tytułów
własności. Koszty (stałe i zmienne) pokrywane są przez
akcjonariuszy wpowiązaniu zich udziałem wkapitale za-
kładowym (szerzej na ten temat wdalszej części artykułu).
Tego typu wspólne przedsięwzięcia zostały wykorzysta-
ne m.in. do budowy elektrowni jądrowych, akonkretnie
dwóch bloków pracujących wEJ3 Olkiluoto od końca lat
70-tych, jednego wbudowie (również wEJ Olkiluoto) oraz
jednego planowanego wnowej EJ Hanhikivi.
1 Przykłady podobnych modeli działających poza Finlandią zosta-
ną opisane wkolejnych artykułach wPTJ
2 Tytułami własności współkach kapitałowych są akcje lub udziały. Po-
nieważ dla opisu modelu Mankala dokładnie określona forma prawna
nie jest konieczna, to wdalszej części opracowania określenia: akcje
iudziały, oraz odpowiednio: akcjonariusze iudziałowcy, będą wyko-
rzystywane zamiennie. Każdorazowo chodzi otytuły własności ipod-
mioty posiadające te tytuły własności. Wprzypadku ńskich spółek
Mankala spotyka się dwa typy: odpowiednik polskiej spółki zograni-
czoną odpowiedzialnością oraz odpowiednik polskiej spółki akcyjnej
3 EJ – skrót od Elektrownia Jądrowa
Rys. 1. Model biznesowy spółki typu Mankala
Fig. 1. Business model of aMankala company
Źródło: http://www.lsta.lt/les/seminarai/101007_Metine%20konferen-
cija/5_Nordea.pdf (dostęp: 2018-09-14)
W Finlandii około 40% energii elektrycznej produ-
kowane jest w elektrowniach działających w formule
Mankala, ztego: welektrowniach jądrowych 66%, wia-
trowych 57%, wodnych 51%, węglowych 22%4. Niektóre
przedsiębiorstwa przemysłowe powołały spółki-córki,
które posiadają udziały wkilkudziesięciu elektrowniach
funkcjonujących woparciu omodel Mankala. Najwięk-
szym tego typu przedsięwzięciem jest spółka Pohjolan
Voima Oy, która w2017 r. wytworzyła i sprzedała swo-
im udziałowcom po kosztach około 10,9 TWh energii
elektrycznej (17% energii elektrycznej wyprodukowanej
wtym kraju) i3,2 TWh ciepła. Posiadane moce wytwór-
cze wynoszą 2653 MWe (16% mocy wytwórczych kraju)
i1563 MWt. Ponad 2/3 energii elektrycznej pochodziło
zbloków jądrowych5, co pokazuje, jak ważnym źródłem
energii dla ńskiego przemysłu jest energetyka jądrowa.
Wprzypadku elektrowni jądrowych produkcją wła-
sną jest jedynie energia elektryczna6. Akcjonariuszami
4 https://www.pohjolanvoima./lebank/24471-The_Mankala_co-
st-price_model.pdf (dostęp: 2018-09-14)
5 https://www.pohjolanvoima./en/production/role-in-energy-
production (dostęp: 2018-09-14)
6 Energia cieplna zEJ nie jest jeszcze zagospodarowywana wFinlandii,
choć takie plany istnieją dla projektowanego bloku nr 3 wEJ Loviisa

12 PTJ
PTJ VOL. 62 Z. 1 2019
MODEL MANKALA W ENERGETYCE JĄDROWEJ.../The Mankal model in the nuclear power industry...
są odbiorcy przemysłowi oraz przedsiębiorstwa ener-
getyczne zajmujące się wytwarzaniem, dystrybucją
iobrotem energią elektryczną (wiele znich należy do
gmin), awniewielkim stopniu także instytucje nanso-
we, takie jak prywatne fundusze emerytalne.
Tabela 1. Jądrowe bloki energetyczne wFinlandii iforma ich własności
Table 1. Nuclear power units in Finland and the form of ownership
Nazwa Typ Moc netto/brutto
(MWe)Operator Data uruchomienia* Forma własności
Hanhikivi-1 WWER-1200 V-491 (PWR) 1150 / 1200 Fennovoima 2028 r. (planowany) Mankala
Loviisa-1 WWER-440 V-213 (PWR) 496 / 520
Fortum
1977 Przedsiębiorstwo
energetyczne**
Loviisa-2 WWER-440 V-213 (PWR) 496 / 520 1980
Loviisa-3 - - (planowany)
Olkiluoto-1 ABB-III, BWR-2500 (BWR) 880 / 910
TVO
1978
Mankala
Olkiluoto-2 ABB-III, BWR-2500 (BWR) 890 / 910 1980
Olkiluoto-3 EPR (PWR) 1600 / 1720 2018 (wbudowie)
Olkiluoto-4 - 1450-1650 / 1500-1770 (planowany)
* data synchronizacji zsiecią
** ściślej przedsiębiorstwo zajmujące się wytwarzaniem, dystrybucją iobrotem energii elektrycznej (klasyczny model własnościowy, energetyka
zawodowa)
Żródło: opracowanie własne na podstawie: IAEA PRIS (dostęp: 2018-09-14); http://www.world-nuclear.org/information-library/country-proles/coun-
tries-a-f/nland.aspx (dostęp: 2018-09-14)
Państwo w żaden sposób nie wspiera funkcjono-
wania tego typu spółek, poza niewielkim zaangażo-
waniem kapitałowym kontrolowanej przez rząd spółki
energetycznej Fortum.
2. Historia iwłaściciele spółki TVO
Historia ńskiej spółki TVO sięga roku 1956. Wtedy
powstało stowarzyszenie 16 ńskich przedsiębiorstw
przemysłowych o nazwie Voimayhdistys Ydin (pol. Sto-
warzyszenie Energetyki Jądrowej), którego celem było
m.in. zorganizowanie budowy pierwszych elektrowni ją-
drowych, wtym także utworzenie niezbędnej infrastruk-
tury i wyszkolenie kadr. Elektrownie te miały zapewnić
odbiorcom dostęp do taniej energii elektrycznej, co było
kluczowe wprzypadku ńskiego przemysłu, zdominowa-
nego przez energochłonną branżę drzewno-papierniczą.
Wtamtym czasie cały przemysł ński odpowiadał za 60%
całkowitego zużycia energii elektrycznej wkraju.
Fot. 1. EJ Olkiluoto zdwoma blokami jądrowymi typu BWR (fot. TVO/
Hannu Huovila)
Photo 1. Olkiluoto NPP with two BWR nuclear power units type BWR
(photo: TVO / Hannu Huovila)
Po 13 latach działalności stowarzyszenia jego członko-
wie założyli spółkę akcyjną7 Teollisuuden Voima Oyj (TVO).
7 Fińskie prawo przewiduje nieco inną klasykację spółek kapita-
łowych niż polski Kodeks Spółek Handlowych. Wprzypadku TVO
jest to spółka z.o.o. zcechami publicznej spółki akcyjnej („Oyj”).
Ponieważ wFinlandii nie ma innego typu spółki bardziej zbliżo-
Wstatucie TVO określono cel, którym była budowa elek-
trowni jądrowej produkującej energię elektryczną na po-
trzeby udziałowców. Przewodniczącym Rady Nadzorczej
TVO (Chairman of the Board) mianowano ówczesnego
prezesa (President and CEO) rmy Nokia. Wmarcu 1974 r.
TVO podpisała umowę ze szwedzką rmą Asea-Atom na
generalne wykonawstwo dwóch jądrowych bloków ener-
getycznych wlokalizacji Olkiluoto. Były to bloki zreaktora-
mi wodnymi wrzącymi (BWR8) omocy netto 658 MW każdy.
We wrześniu 1978 r. zsynchronizowano zsiecią blok nr 1,
awlutym 1980 r. - blok nr 2. Wtrakcie eksploatacji oba
bloki kilkakrotnie przechodziły głębokie modernizacje,
które doprowadziły do podniesienia mocy zainstalowanej
do 880 MW dla bloku nr 1 i890 MW dla bloku nr 2. Firma
TVO planuje dalsze zwiększenie mocy do 1000 MW netto.9
Od lat 90-tych TVO posiada 45% udziałów welektrowni
węglowej Meri-Pori (1 blok omocy 565 MW zkotłem pyło-
wym) oraz 60% udziałów wprzedsiębiorstwie działającym
pod nazwą Posiva, którego celem jest budowa ieksploata-
cja głębokiego składowiska geologicznego wypalonego
paliwa jądrowego. Działalność tych podmiotów jest jednak
mało istotna wstosunku do działalności podstawowej TVO,
dlatego wdalszej części artykułu zostanie pominięta.
Akcjonariuszami TVO są gminy10 izakłady przemy-
słowe zlokalizowane nawet wznacznej odległości od
elektrowni. Ponad 75% gmin i około 50% zakładów
przemysłowych leży wodległości większej niż 200 km,
co obrazuje rysunek nr 1.
nej do odpowiednika polskiej spółki akcyjnej, w dalszej części
artykułu ńskie spółki „Oyj” traktowane są jako odpowiedniki pol-
skich spółek akcyjnych (zob: https://www.companyformationn-
land.com/types-of-companies-nland)
8 BWR – Boiling Water Reactor, pol. reaktor wodny wrzący
9 Energy Policies of IEA Countries: Finland. 2013 Review, IEA 2013,
s. 92; IAEA Power Reactor Information System (PRIS) https://www.
iaea.org/pris/CountryStatistics/CountryDetails.aspx?current=FI
(dostęp: 2018-09-14)
10 Jedna zgmin posiada udziały poprzez swój fundusz emerytalny

13
PTJ
PTJ VOL. 62 Z. 1 2019
ŁUKASZ SAWICKI, BOŻENA HORBACZEWSKA
Rys. 2. Położenie gmin izakładów przemysłowych posiadających akcje
TVO. Czerwonym kołem zaznaczono lokalizację EJ Olkiluoto
Fig. 2. Location of communes and industrial plants with TVO shares. The
location of Olkiluoto NPP is marked with ared circle
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Raport roczny spółki TVO za
2015 rok (http://annualreport2015.tvo./overview)
Liczna reprezentacja samorządów lokalnych wśród
akcjonariuszy ma duże znaczenie wkontekście akceptacji
społecznej dla energetyki jądrowej. Badania sondażowe
pokazują, że zdecydowana większość Finów popiera ener-
getykę jądrową ijest to trend stabilny od drugiej połowy
lat 80-tych. Poparcie dla EJ konsekwentnie utrzymuje się
na poziomie około 60%, przed awarią wEJ Fukushima do-
chodziło do 70%, atuż po awarii spadło do 55%.11
Ogółem przemysł posiada 44% akcji, samorządy
30%, apaństwowy Fortum 26%.12
3. Statut izasady funkcjonowania spółki
Zgodnie zprawem ńskim ize statutem najważniej-
szym organem spółki jest Walne Zgromadzenie Akcjona-
riuszy, które m.in. wybiera 7-10 członków Rady Nadzor-
czej (RN). Akcjonariusz, posiadający co najmniej 20% aco
najwyżej 50% akcji, ma prawo do wskazania trzech znich.
Członkowie RN wybierają Przewodniczącego ze swojego
grona. RN działa w interesie spółki i akcjonariuszy, jest
odpowiedzialna za administrację, organizację i kontrolę
funkcjonowania spółki, awtym: wybór prezesa izarządu.
11 https://energia./ajankohtaista_ja_materiaalipankki/materiaali-
pankki/suomalaisten_energia-asenteet_2016.html (dostęp: 2018-
09-14)
12 https://www.ifnec.org/ifnec/upload/docs/application/
pdf/2016-02/ifnec_nance_workshop_-_nland_perspective_-_
may_9_2012.pdf (dostęp: 2018-09-14)
Obecnie obowiązujący statut spółki13 w §1 wyraźnie
stwierdza, że celem jej założenia jest tzw. energetyka prze-
mysłowa14 (anglojęzyczna wersja statutu zawiera wyrażenie
Industrial Power). W§2 określono szczegółowo cel istnienia
spółki: budowa iposiadanie15 elektrowni oraz urządzeń do
przesyłu mocy, atakże wytwarzanie iprzesył energii elektrycz-
nej przede wszystkim do akcjonariuszy na warunkach określo-
nych wstatucie spółki.16 Owe warunki opisane są w§4. Wyni-
ka znich, że posiadacze akcji określonej serii (serie przypisa-
ne są do poszczególnych bloków energetycznych, oczym
mowa w dalszej części artykułu) mają prawo do nabycia
energii elektrycznej wytworzonej wbloku energetycznym
przypisanym do danej serii akcji w dowolnym czasie lub
do nabycia energii elektrycznej zakupionej przez spółkę17,
wzamian za pokrycie rocznych kosztów jej wytworzenia18
(bądź po kosztach zakupu na zewnątrz wprzypadku zaku-
pu interwencyjnego). Ilość przysługującej energii jest pro-
porcjonalna do udziału we własności określonej serii akcji.
Koszty do pokrycia zostały podzielone na stałe i zmienne,
przy czym akcjonariusz zobowiązany jest do pokrycia kosz-
tów zmiennych proporcjonalnie do ilości energii nabytej od
spółki. Natomiast w przypadku kosztów stałych akcjona-
riusz zobowiązany jest do ich pokrycia proporcjonalnie do
wielkości swoich udziałów iniezależnie od tego czy nabył
energię od spółki.
Do kosztów zmiennych zostały zaliczone:
1) koszty nabycia, transportu, ubezpieczenia trans-
portu, przechowywania świeżego paliwa jądro-
wego oraz koszty operacji na nim (np. koszty za-
ładunku do reaktora),
2) podatki, których wielkość uzależniona jest od
wielkości (wartości) produkcji zakładu (tj. po-
datki określane procentowo),
3) wszelkie inne koszty wygenerowane przez spółkę
w celu wytworzenia (lub interwencyjnego zaku-
pienia) energii nabytej przez akcjonariusza, których
wielkość uzależniona jest od wolumenu wytworzo-
nej (lub zakupionej interwencyjnie) energii.
13 https://www.tvo.fi/uploads/files/Yhtiojarjestys_2016-03-03.
pdf – wersja oryginalna w języku ńskim (dostęp: 2018-09-14);
http://www.tvo.fi/uploads/files/Sijoittajat/Articles_of_Associa-
tion_2012-05-02_locked.pdf – tłumaczenie na angielski (dostęp:
2018-09-14)
14 Energetyka przemysłowa – działalność gospodarcza w zakresie wy-
twarzania energii elektrycznej icieplnej (ewentualnie również innych
produktów energetycznych, np. dmuch wielkopiecowy) na potrzeby
własne, prowadzona przez przedsiębiorstwa, dla których główną dzia-
łalnością jest produkcja przemysłowa np. wyroby hutnicze, produkty
naftowe, produkcja papieru itp. Wyprodukowana energia elektryczna
(iewentualnie ciepło sieciowe), która nie zostanie zużyta na potrzeby
własne takiego przedsiębiorstwa, jest sprzedawana na rynku energii
lub wramach umów zawieranych bezpośrednio zodbiorcami, ale co
do zasady stanowi niewielką część łącznego wolumenu wyproduko-
wanej energii ijest to działalność uboczna
15 Wdosłownym tłumaczeniu: przejmowanie
16 Wwersji anglojęzycznej statutu: The purpose of the company shall
be the construction and acquisition of power plants and power
transmission equipment, and the generation, transfer and transmis-
sion of electricity primarily to the shareholders of the company on
the terms and conditions set out in these Articles of Association
17 Chodzi głównie oenergię zakupioną interwencyjnie wczasie nie-
planowanych odstawień jednostek wytwórczych TVO
18 Wanglojęzycznej wersji statutu expenses (pol. wydatki), ponie-
waż chodzi o wydatki spółki poniesione na produkcję – czyli
koszty produkcji

14 PTJ
PTJ VOL. 62 Z. 1 2019
Do kosztów stałych zostały zaliczone:
1) koszty eksploatacyjne (ang. Operation & Main-
tenance) ikoszty administracji,
2) podatki, których wielkość nie jest uzależniona
od wielkości produkcji (tj. podatki kwotowe),
3) ubezpieczenia,
4) spłata pożyczek i kredytów (kapitał + odsetki)
zaciągniętych przez spółkę oraz innych kosztów
nansowych,
5) amortyzacja,
6) składki na fundusz gospodarki wypalonym pa-
liwem jądrowym i odpadami promieniotwór-
czymi oraz składki na fundusz likwidacji bloków
energetycznych, wynikające z ńskiej ustawy
oenergii jądrowej,
7) koszty działalności spółki niezwiązane z pro-
dukcją energii elektrycznej, ale zgodnej z jej
statutem iuwzględnione wjej budżecie lub za-
twierdzone przez zarząd.
Statut przewiduje, że akcjonariusze pokrywają rocz-
ne koszty stałe wratach miesięcznych płatnych do 24-
go dnia każdego miesiąca, natomiast koszty zmienne
zależnie od bieżących wezwań do zapłaty przesłanych
przez spółkę, zokreślonym terminem płatności. Wprzy-
padku niewywiązywania się z tego obowiązku przez
akcjonariusza, spółka ma prawo do natychmiastowego
wstrzymania dostaw energii. Niewykorzystany wolu-
men jest następnie sprzedawany innemu akcjonariu-
szowi wramach wewnętrznej aukcji, zaś wprzypadku,
gdy brak takiego nabywcy, spółka ma prawo sprzedać
energię podmiotowi lub podmiotom zewnętrznym.
Koszty roczne i terminy płatności zatwierdza rada
nadzorcza (Board of Directors).
Jak wspomniano wcześniej, serie akcji przypisane są
do poszczególnych bloków energetycznych:
a) akcje serii A(680 mln akcji), uprawniające do kup-
na energii elektrycznej z eksploatowanych obecnie
bloków nr 1 i2 wEJ Olkiluoto,
b) akcje serii B (680 mln akcji), upoważniające do na-
bycia energii elektrycznej z budowanego nowego
bloku nr 3 wEJ Olkiluoto,
c) akcje serii C (34.283.730 akcji), dające prawo do za-
kupu energii elektrycznej zbloków energetycznych
welektrowni węglowej Meri-Pori.
Struktura akcjonariatu w przypadku każdej serii jest
bardzo zbliżona. Główna różnica, choć nie jedyna, to brak
przedsiębiorstwa Kemira Oyj wśród posiadaczy akcji serii B.
4. Wielkość spółki
W2017 (2016) roku energia wyprodukowana przez TVO
to 13,4 (14,35) TWh, co stanowiło 16% (17%) energii zużytej
wFinlandii. Co najmniej od 2012 r. produkcja energii po-
krywa 17-18% zapotrzebowania całego kraju. W ocenie
TVO, bloki nr 1 i2 są wbardzo dobrym stanie technicznym,
przechodzą na bieżąco wszystkie niezbędne modernizacje
inaprawy. To właśnie zpowodu dużych projektów moder-
nizacyjnych realizowanych w2017 r. produkcja energii elek-
trycznej była mniejsza niż wroku poprzednim.
połowy lat 80-tych. Poparcie dla EJ konsekwentnie utrzymuje się na poziomie około 60%,
przed awarią w EJ Fukushima dochodziło do 70%, a tuż po awarii spadło do 55%.11
Rys. 3. Struktura własności spółki TVO (bez podziału na serie akcji)
Fig. 3. Ownership of the TVO company (without division into a series of shares)
Źródło: opracowanie własne na podstawie:
http://www.tvo.fi/Company%20information (dostęp: 2016-10-16);
http://www.pohjolanvoima.fi/en/company/corporate-governance/shareholders (dostęp: 2016-
10-16);
http://epv.fi/en/ (dostęp: 2016-10-16); https://www.helen.fi/en/annual-report/annual-report-
2013/financial-statements/helen-group-financial-statements/report-on-operations/ (dostęp:
2016-10-16);
http://www.kemira.com/en/about-us/our-business/pages/default.aspx (dostęp: 2016-10-16);
http://kotkanenergia.fi/fi/karhu-voima-oy (dostęp: 2016-10-16);
http://www.upm.com/Businesses/Pages/default.aspx (dostęp: 2016-10-16);
http://www.storaenso.com (dostęp: 2016-10-16);
http://www.kymppivoima.fi/sivu.php?page_n=sisalto&haluttu_sivu=147&suljesivu=1
(dostęp: 2016-10-16).
Ogółem przemysł posiada 44% akcji, samorządy 30%, a państwowy Fortum 26%.12
11 https://energia.fi/ajankohtaista_ja_materiaalipankki/materiaalipankki/suomalaisten_energia-
asenteet_2016.html (dostęp: 2018-09-14)
12 https://www.ifnec.org/ifnec/upload/docs/application/pdf/2016-02/ifnec_finance_workshop_-
_finland_perspective_-_may_9_2012.pdf (dostęp: 2018-09-14)
TVO
100%
Fortum Power
and Heat Oy
25,80%
Oy Mankala AB
8,10%
Pohjolan
Voima Oy
58,50%
Stora Enso Oyj
15,17%
EPV Energia Oy
6,42%
Inni
26,25%
Kymppivoima Oy
9,33%
UPM-Kymmene
Corporation
42,83%
EPV Energia Oy
6,50%
Kemira Oy
1,00%
Karhu Voima Oy
0,10%
legenda:
przedsiębiorstwa energetyczne [wytwarzanie, dystrybucja i sprzedaż (obrót) energii elektrycznej]
odbiorcy przemysłowi (przemysł ciężki, drzewny i papierniczy, chemiczny itp.)
podmioty mieszane
połowy lat 80-tych. Poparcie dla EJ konsekwentnie utrzymuje się na poziomie około 60%,
przed awarią w EJ Fukushima dochodziło do 70%, a tuż po awarii spadło do 55%.11
Rys. 3. Struktura własności spółki TVO (bez podziału na serie akcji)
Fig. 3. Ownership of the TVO company (without division into a series of shares)
Źródło: opracowanie własne na podstawie:
http://www.tvo.fi/Company%20information (dostęp: 2016-10-16);
http://www.pohjolanvoima.fi/en/company/corporate-governance/shareholders (dostęp: 2016-
10-16);
http://epv.fi/en/ (dostęp: 2016-10-16); https://www.helen.fi/en/annual-report/annual-report-
2013/financial-statements/helen-group-financial-statements/report-on-operations/ (dostęp:
2016-10-16);
http://www.kemira.com/en/about-us/our-business/pages/default.aspx (dostęp: 2016-10-16);
http://kotkanenergia.fi/fi/karhu-voima-oy (dostęp: 2016-10-16);
http://www.upm.com/Businesses/Pages/default.aspx (dostęp: 2016-10-16);
http://www.storaenso.com (dostęp: 2016-10-16);
http://www.kymppivoima.fi/sivu.php?page_n=sisalto&haluttu_sivu=147&suljesivu=1
(dostęp: 2016-10-16).
Ogółem przemysł posiada 44% akcji, samorządy 30%, a państwowy Fortum 26%.12
11 https://energia.fi/ajankohtaista_ja_materiaalipankki/materiaalipankki/suomalaisten_energia-
asenteet_2016.html (dostęp: 2018-09-14)
12 https://www.ifnec.org/ifnec/upload/docs/application/pdf/2016-02/ifnec_finance_workshop_-
_finland_perspective_-_may_9_2012.pdf (dostęp: 2018-09-14)
TVO
100%
Fortum Power
and Heat Oy
25,80%
Oy Mankala AB
8,10%
Pohjolan
Voima Oy
58,50%
Stora Enso Oyj
15,17%
EPV Energia Oy
6,42%
Inni
26,25%
Kymppivoima Oy
9,33%
UPM-Kymmene
Corporation
42,83%
EPV Energia Oy
6,50%
Kemira Oy
1,00%
Karhu Voima Oy
0,10%
legenda:
przedsiębiorstwa energetyczne [wytwarzanie, dystrybucja i sprzedaż (obrót) energii elektrycznej]
odbiorcy przemysłowi (przemysł ciężki, drzewny i papierniczy, chemiczny itp.)
podmioty mieszane
Rys. 3. Struktura własności spółki TVO (bez podziału na serie akcji)
Fig. 3. Ownership of the TVO company (no division into dierent series of shares)
Źródło: opracowanie własne na podstawie/Source: http://www.tvo./Company%20information (dostęp: 2016-10-16); http://www.pohjolanvoima./
en/company/corporate-governance/shareholders (dostęp: 2016-10-16); http://epv./en/ (dostęp: 2016-10-16); https://www.helen./en/annual-report/
annual-report-2013/nancial-statements/helen-group-nancial-statements/report-on-operations/ (dostęp: 2016-10-16); http://www.kemira.com/
en/about-us/our-business/pages/default.aspx (dostęp: 2016-10-16); http://kotkanenergia.//karhu-voima-oy (dostęp: 2016-10-16); http://www.
upm.com/Businesses/Pages/default.aspx (dostęp: 2016-10-16); http://www.storaenso.com (dostęp: 2016-10-16); http://www.kymppivoima./sivu.
php?page_n=sisalto&haluttu_sivu=147&suljesivu=1 (dostęp: 2016-10-16).
MODEL MANKALA W ENERGETYCE JĄDROWEJ.../The Mankal model in the nuclear power industry...

15
PTJ
PTJ VOL. 62 Z. 1 2019
Rys. 4. Podstawowe informacje finansowe dla spółki TVO za lata 2011-2017
Fig. 4. Basic financial information for TVO for 2011-2017
Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://annualreport.tvo.fi (dostęp: 2018-09-03)
W tym okresie rosła suma bilansowa, osiągając w 2016 r. 6793 mln EUR. Spadek jej wartości
w 2017 r.nastąpił w wyniku spłaty pożyczki z Fińskiego Państwowego Funduszu Gospodarki
Odpadami Promieniotwórczymi, dokonanej z płynnych środków finansowych spółki. Do
2016 r.kapitał własny pozostawał niezmienny. W ostatnim roku został on nieznacznie
powiększony o zyski zatrzymane (14 mln EUR). Spłata 1/3 zadłużenia wobec w/w Funduszu
(372 mln EUR) skutkowała zmniejszeniem wartości kapitału obcego w porównaniu do
2016 r., choć zadłużenie wobec akcjonariuszy wzrosło o dodatkowe 100 mln EUR. Spółka,
zgodnie ze statutem, utrzymuje wskaźnik kapitału własnego (equity ratio) na poziomie co
najmniej 25%. W 2017 r.wyniósł on ponad 26%, a dane za bieżący okres wskazują na jego
wzrost do prawie 29%. Spółka podkreśla, że mimo tak znacznego zadłużenia nie ma i nie
przewiduje w najbliższej przyszłości problemów z płynnością.
Najważniejszym źródłem finansowania dla spółki w latach 2011-2017 były wyemitowane
obligacje. W latach 2012-2017 stanowiły one 45%-47% kapitału obcego (dla porównania
31% w 2011 r.). Innym ważnym źródłem finansowania jest pożyczka od Fińskiego
Państwowego Funduszu Gospodarki Odpadami Promieniotwórczymi VYR. Finansowanie z
tego źródła obniżało się w analizowanym okresie z 21% w 2011 ro.do 12% w 2017 r.
Kredyty bankowe w dwóch ostatnich latach to 13-14% kapitałów obcych. Z kolei kredyty
udzielone przez akcjonariuszy, stanowiące ważne źródło finansowania, w ostatnim
analizowanym roku stanowiły 11% finansowania kapitałem obcym (w latach wcześniejszych
poniżej 10%)20.
20 http://annualreport.tvo.fi (dostęp: 2018-09-09)
347 347 363 325 273 340 316
858 858 858 858 858 858 863
4 944
5 283 5 572
5 879
6 252
6 793
6 292
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
Obroty Kapitał własny Suma bilansowa
mln EUR
Rys. 4. Podstawowe informacje nansowe dla spółki TVO za lata 2011-2017
Fig. 4. Basic nancial data of the TVO company in 2011-2017
Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://annualreport.tvo. (dostęp: 2018-09-03)
Obroty spółki w latach 2011-2014 kształtowały się
na poziomie około 350 mln EUR. W2015r. spadły o16%,
co było spowodowane kilkoma czynnikami: spadkiem
cen energii elektrycznej (TVO sprzedaje pewne nie-
wielkie wolumeny energii na rynku), trzytygodniowym
odstawieniem jednego zbloków zpowodu awarii oraz
zmniejszeniem produkcji energii przez elektrownię wę-
glową Meri-Pori. W2016 r. nastąpił niewielki wzrost cen
i wolumenu sprzedanej energii, co skutkowało wzro-
stem obrotów o¼, do poziomu 340 mln EUR. Wostat-
nim roku wspomniane już modernizacje przyczyniły się
do spadku obrotów o24 mln EUR19.
W tym okresie rosła suma bilansowa, osiągając
w2016 r. 6793 mln EUR. Spadek jej wartości w2017 r.
nastąpił wwyniku spłaty pożyczki zFińskiego Państwo-
wego Funduszu Gospodarki Odpadami Promieniotwór-
czymi, dokonanej z płynnych środków nansowych
spółki. Do 2016 r. kapitał własny pozostawał niezmien-
ny. Wostatnim roku został on nieznacznie powiększony
ozyski zatrzymane (14 mln EUR). Spłata 1/3 zadłużenia
wobec w/wFunduszu (372 mln EUR) skutkowała zmniej-
szeniem wartości kapitału obcego w porównaniu do
2016 r., choć zadłużenie wobec akcjonariuszy wzrosło
ododatkowe 100 mln EUR. Spółka, zgodnie ze statutem,
utrzymuje wskaźnik kapitału własnego (equity ratio) na
poziomie co najmniej 25%. W2017 r. wyniósł on ponad
26%, adane za bieżący okres wskazują na jego wzrost do
prawie 29%. Spółka podkreśla, że mimo tak znacznego
zadłużenia nie ma i nie przewiduje w najbliższej przy-
szłości problemów zpłynnością.
Najważniejszym źródłem nansowania dla spółki wla-
tach 2011-2017 były wyemitowane obligacje. W latach
2012-2017 stanowiły one 45%-47% kapitału obcego (dla
porównania 31% w2011 r.). Innym ważnym źródłem -
nansowania jest pożyczka od Fińskiego Państwowego
Funduszu Gospodarki Odpadami Promieniotwórczymi
VYR. Finansowanie ztego źródła obniżało się w analizo-
wanym okresie z21% w2011 r. do 12% w2017 r. Kredyty
19 http://annualreport.tvo. (dostęp: 2018-09-09)
bankowe wdwóch ostatnich latach to 13-14% kapitałów
obcych. Z kolei kredyty udzielone przez akcjonariuszy,
stanowiące ważne źródło nansowania, wostatnim ana-
lizowanym roku stanowiły 11% nansowania kapitałem
obcym (wlatach wcześniejszych poniżej 10%)20.
Wzrastający w latach 2011-2016 udział zadłużenia
wnajwiększej mierze wynika zprzedłużającego się pro-
cesu budowy bloku nr 3. Pierwotnie planowano urucho-
mienie tej inwestycji w2009 r., jednak do tej pory blok ten
nie został oddany do eksploatacji. Najnowsze informacje
pojawiły się stosunkowo niedawno: wzwiązku zpodpi-
saniem ugody zGeneralnym Wykonawcą przewiduje się,
że blok nr 3 rozpocznie produkcję jesienią 2019 r.21 (wię-
cej na temat bloku nr 3 wdalszej części raportu). Koszty
związane zopóźnieniem obciążają Generalnego Wyko-
nawcę, jednak TVO pokrywa koszty odsetek od kapitału
dłużnego, oczym szerzej wnastępnym podrozdziale.
Wysoki poziom zobowiązań spółki (ponad 80%
sumy bilansowej) przyczynił się do obniżenia ratingów
przez Japan Credit Rating Agency oraz Standard & Poors
(więcej oratingach wnastępnym podrozdziale). Jednak
w rachunku przepływów pieniężnych TVO wykazuje
dodatnie przepływy pieniężne z działalności operacyj-
nej wlatach 2014-2017. Do 2016 r. przepływy pieniężne
zdziałalności inwestycyjnej były ujemne, co oznacza, że
spółka inwestowała wzakup aktywów, zaś zdziałalności
nansowej dodatnie, co potwierdza zaciąganie zobo-
wiązań (głównie długoterminowych). W 2017 r. wyka-
zano dodatnie przepływy z działalności inwestycyjnej
(wynikające ze spłaty udzielonych przez TVO pożyczek)
oraz ujemne przepływy zdziałalności nansowej (zwią-
zane przede wszystkim ze spłatą kredytów zaciągniętych
przez TVO). Przepływy pieniężne ztych trzech rodzajów
działalność były w2017 r. ujemne, jednak – co już zazna-
czono – spółka podkreśla, że utrzymuje wystarczającą
zdolność do regulowania zobowiązań22.
20 http://annualreport.tvo. (dostęp: 2018-09-09)
21 https://www.tvo./news/1999 (dostęp: 2018-09-09)
22 http://annualreport.tvo./page-4271 (dostęp: 2018-09-09)
ŁUKASZ SAWICKI, BOŻENA HORBACZEWSKA

16 PTJ
PTJ VOL. 62 Z. 1 2019
TVO ustala ceny energii sprzedawanej akcjonariuszom
wścisłym powiązaniu zkosztami jej wytworzenia (zasada
koszt-cena, funkcjonująca pod nazwą „reguła Mankala”).
Akcjonariusze, płacąc określoną cenę za energię elektrycz-
ną, pokrywają wszystkie koszty poniesione na jej wypro-
dukowanie, zatem wynik nansowy jest niewielki warto-
ściowo, apo podatkach i korektach – właściwie zerowy.
Wynika to z faktu, że celem spółki nie jest generowanie
zysków ani wypłacanie dywidend. Na koniec 2016 r. kapi-
tał możliwy dla wypłaty akcjonariuszom znacznie przekro-
czył 9 mln euro, jednak WZA podjęło decyzję oniewypła-
caniu dywidendy akcjonariuszom23.
23 http://annualreport.tvo. (dostęp: 2018-09-09)
Średnio w2017 (2016) roku Grupa TVO zatrudniała
801 (765) osób24. Wskład Grupy TVO wchodzą – oprócz
Teollisuuden Voima Oyj – jeszcze dwa podmioty: TVO
Nuclear Services Oy(TVONS), którego jedynym właści-
cielem jest TVO, oraz Posiva Oy, wktórym TVO posiada
60% udziałów. Obroty Grupy TVO za rok 2017 wyniosły
321 mln EUR. Przychody ze sprzedaży energii elektrycz-
nej wyprodukowanej zwęgla to zaledwie 4% obrotów
Grupy25.
24 https://www.tvo./page-3293 (dostęp: 2018-09-09)
25 https://www.tvo.fi/uploads/files/Sijoittajat/Vuosijulkaisut/
TVO_Report_of_the_board_of_directors_and_nancial_state-
ments_2017.pdf (dostęp: 2018-09-09)
Rys. 5. Struktura kapitału obcego w TVO w latach 2011-2017
Fig. 5. The structure of foreign capital in TVO in 2011-2017
Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://annualreport.tvo.fi (dostęp: 2018-09-03)
Wzrastający w latach 2011-2016 udział zadłużenia w największej mierze wynika
zprzedłużającego się procesu budowy bloku nr 3. Pierwotnie planowano uruchomienie tej
inwestycji w 2009 r., jednak do tej pory blok ten nie został oddany do eksploatacji.
Najnowsze informacje pojawiły się stosunkowo niedawno: w związku z podpisaniem ugody z
Generalnym Wykonawcą przewiduje się, że blok nr 3 rozpocznie produkcję jesienią 2019 r.21
(więcej na temat bloku nr 3 w dalszej części raportu). Koszty związane z opóźnieniem
obciążają Generalnego Wykonawcę, jednak TVO pokrywa koszty odsetek od kapitału
dłużnego, o czym szerzej w następnym podrozdziale.
Wysoki poziom zobowiązań spółki (ponad 80% sumy bilansowej) przyczynił się do
obniżenia ratingów przez Japan Credit Rating Agency oraz Standard & Poors (więcej
oratingach w następnym podrozdziale). Jednak w rachunku przepływów pieniężnych TVO
wykazuje dodatnie przepływy pieniężne z działalności operacyjnej w latach 2014-2017. Do
2016 r.przepływy pieniężne z działalności inwestycyjnej były ujemne, co oznacza, że spółka
inwestowała w zakup aktywów, zaś z działalności finansowej dodatnie, co potwierdza
zaciąganie zobowiązań (głównie długoterminowych). W 2017 ro.wykazano dodatnie
przepływy z działalności inwestycyjnej (wynikające ze spłaty udzielonych przez TVO
pożyczek) oraz ujemne przepływy z działalności finansowej (związane przede wszystkim ze
spłatą kredytów zaciągniętych przez TVO). Przepływy pieniężne z tych trzech rodzajów
działalności były w 2017 r.ujemne, jednak –co już zaznaczono –spółka podkreśla, że
utrzymuje wystarczającą zdolności do regulowania zobowiązań22.
TVO ustala ceny energii sprzedawanej akcjonariuszom w ścisłym powiązaniu z kosztami jej
wytworzenia (zasada koszt-cena, funkcjonująca pod nazwą „reguła Mankala”).
Akcjonariusze, płacąc określoną cenę za energię elektryczną, pokrywają wszystkie koszty
poniesione na jej wyprodukowanie, zatem wynik finansowy jest niewielki wartościowo, a po
podatkach i korektach –właściwie zerowy. Wynika to z faktu, że celem spółki nie jest
21 https://www.tvo.fi/news/1999 (dostęp: 2018-09-09)
22 http://annualreport.tvo.fi/page-4271 (dostęp: 2018-09-09)
179 229
339
439 479 479
579
648 558 513 424
319
750 755
843 882 932 903
1009 1027
656
1260
1985
2151 2240
2469
2755
2526
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
kredyty od akcjonariuszy kredyty bankowe pożyczka od VYR obligacje
mln EUR
Rys. 5. Struktura kapitału obcego wTVO wlatach 2011-2017
Fig. 5. The structure of debt in TVO in 2011-2017
Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://annualreport.tvo. (dostęp: 2018-09-03)
generowanie zysków ani wypłacanie dywidend. Na koniec 2016 r.kapitał możliwy dla
wypłaty akcjonariuszom znacznie przekroczył 9 mln euro, jednak WZA podjęło decyzję
oniewypłacaniu dywidendy akcjonariuszom23.
Rys. 6. Wyniki finansowe TVO i Grupy TVO w latach 2011-2017
Fig. 6. Financial results of TVO and TVO Group in 2011-2017
Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://annualreport.tvo.fi (dostęp: 2018-09-03)
Średnio w 2017 (2016) roku Grupa TVO zatrudniała 801 (765) osób24. W skład Grupy TVO
wchodzą –oprócz Teollisuuden Voima Oyj –jeszcze dwa podmioty: TVO Nuclear Services
Oy (TVONS), którego jedynym właścicielem jest TVO, oraz Posiva Oy, w którym TVO
posiada 60% udziałów. Obroty Grupy TVO za rok 2017 wyniosły 321 mln EUR. Przychody
ze sprzedaży energii elektrycznej wyprodukowanej z węgla to zaledwie 4% obrotów Grupy25.
23 http://annualreport.tvo.fi (dostęp: 2018-09-09)
24 https://www.tvo.fi/page-3293 (dostęp: 2018-09-09)
25
https://www.tvo.fi/uploads/files/Sijoittajat/Vuosijulkaisut/TVO_Report_of_the_board_of_directors_and_finan
cial_statements_2017.pdf (dostęp: 2018-09-09)
6
-2
31
-1
5
-11
-9
8
1 1 5
7
3
6
-15
-10
-5
0
5
10
15
20
25
30
35
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
Wynik finansowy Grupy TVO Wynik finansowy TVO (przed podatkami i korektami)
mln EUR
Rys. 6. Wyniki nansowe TVO iGrupy TVO wlatach 2011-2017
Fig. 6. Prot/loss of TVO and TVO Group in 2011-2017
Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://annualreport.tvo. (dostęp: 2018-09-03)
MODEL MANKALA W ENERGETYCE JĄDROWEJ.../The Mankal model in the nuclear power industry...

17
PTJ
PTJ VOL. 62 Z. 1 2019
Koszty produkcji energii elektrycznej wblokach ją-
drowych TVO w2017 r. wyniosły 23,56 EUR2017/MWh26,
czyli mniej więcej tyle samo, co koszty produkcji znaj-
tańszego źródła energii wPolsce, tj. zniektórych blo-
ków opalanych węglem brunatnym przed wzrostem
cen uprawnień do emisji CO2 w2018 r. Dla porównania,
jednostkowe koszty wytwarzania energii z elektrowni
wiatrowej omocy 1 MW (jedna turbina wiatrowa) na-
leżącej do TVO wynoszą ok. 300 EUR/MWh.27 Tak niskie
koszty wytwarzania energii wblokach jądrowych wyni-
kają zarówno zfaktu spłacenia zadłużenia powstałego
wfazie inwestycyjnej, jak również zjednego znajwyż-
26 https://www.tvo./page-3292 (dostęp: 2018-09-14)
27 https://www.tvo./wind-power-plant (dostęp: 2018-09-14)
szych na świecie wskaźników wykorzystania mocy zain-
stalowanej (zob. rys. 8).
5. Plany rozwojowe iinwestycje
Jeszcze na początku lat 90-tych spółka TVO rozpo-
częła planowanie budowy nowego bloku wEJ Olkiluoto.
W1993 r. złożyła wniosek owydanie pozwolenia (tzw.
Decyzja Zasadnicza) na budowę nowego bloku jądro-
wego. Wniosek został zatwierdzony przez ński rząd, ale
nie uzyskał akceptacji parlamentu. Dziewięć lat później
inwestor podjął kolejną próbę. Na podstawie wniosku
złożonego przez TVO do Ministerstwa Zatrudnienia iGo-
spodarki wstyczniu 2002 r. Rada Ministrów wyraziła zgo-
dę na budowę nowego bloku omocy netto do 1600 MW,
którą w maju zaakceptował parlament. Uchwała par-
Rys. 7. Podstawowe informacje finansowe dla Grupy TVO za lata 2011-2017
Fig. 7. Basic financial information for the TVO Group for the years 2011-2017
Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://annualreport.tvo.fi (dostęp: 2018-09-08)
Rys. 8. Wskaźniki wykorzystania mocy zainstalowanej w blokach Olkiluoto-1 i -2.
źródło: IAEA PRIS
Fig. 8. Indicators of the capacity utilization installed in Olkiluoto-1 and -2 blocks.
source: IAEA PRIS
[https://pris.iaea.org/PRIS/CountryStatistics/CountryDetails.aspx?current=FI] (dostęp:
2018-08-21); IAEA PRIS
[https://www.iaea.org/PRIS/WorldStatistics/WorldTrendinAverageLoadFactor.aspx] (dostęp:
2018-08-21)
352 352 366 327 276 343 321
1083 1310 1462 1575 1612 1589 1667
5939
6397 6700 7054
7464
7952
7374
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
9000
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
Obroty Kapitał własny Suma bilansowa
mln EUR
70%
75%
80%
85%
90%
95%
100%
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
Olkiluoto-1 Olkiluoto-2 Średnia światowa
Rys. 7. Podstawowe informacje nansowe dla Grupy TVO za lata 2011-2017
Fig. 7. Key nancial gures of the TVO Group in the years 2011-2017
Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://annualreport.tvo. (dostęp: 2018-09-08)
Rys. 7. Podstawowe informacje finansowe dla Grupy TVO za lata 2011-2017
Fig. 7. Basic financial information for the TVO Group for the years 2011-2017
Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://annualreport.tvo.fi (dostęp: 2018-09-08)
Rys. 8. Wskaźniki wykorzystania mocy zainstalowanej w blokach Olkiluoto-1 i -2.
źródło: IAEA PRIS
Fig. 8. Indicators of the capacity utilization installed in Olkiluoto-1 and -2 blocks.
source: IAEA PRIS
[https://pris.iaea.org/PRIS/CountryStatistics/CountryDetails.aspx?current=FI] (dostęp:
2018-08-21); IAEA PRIS
[https://www.iaea.org/PRIS/WorldStatistics/WorldTrendinAverageLoadFactor.aspx] (dostęp:
2018-08-21)
352 352 366 327 276 343 321
1083 1310 1462 1575 1612 1589 1667
5939
6397 6700 7054
7464
7952
7374
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
9000
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
Obroty Kapitał własny Suma bilansowa
mln EUR
70%
75%
80%
85%
90%
95%
100%
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
Olkiluoto-1 Olkiluoto-2 Średnia światowa
Rys. 8. Wskaźniki wykorzystania mocy zainstalowanej wblokach Olkiluoto-1 i-2. Źródło: IAEA PRIS
Fig. 8. Olkiluoto-1 and -2 capacity factors.
Source: IAEA PRIS [https://pris.iaea.org/PRIS/CountryStatistics/CountryDetails.aspx?current=FI] (dostęp: 2018-08-21); IAEA PRIS [https://www.iaea.org/
PRIS/WorldStatistics/WorldTrendinAverageLoadFactor.aspx] (dostęp: 2018-08-21)
ŁUKASZ SAWICKI, BOŻENA HORBACZEWSKA

18 PTJ
PTJ VOL. 62 Z. 1 2019
lamentu „przeszła” większością prawie 2/3 głosów. We
wniosku przekazanym do parlamentu Rada Ministrów
stwierdziła, że budowa nowego jądrowego bloku
energetycznego przyczyni się do realizacji celów ń-
skiej polityki energetycznej, wtym celów wzakresie
bezpieczeństwa energetycznego (zwiększenie sa-
mowystarczalności energetycznej Finlandii), ochro-
ny klimatu (redukcja emisji gazów cieplarnianych),
atakże zwiększy konkurencyjność krajowego prze-
mysłu, zwłaszcza branż energochłonnych.28
Tuż po opublikowaniu uchwały parlamentu TVO
ogłosiła przetarg na budowę (generalne wykonawstwo)
nowego bloku. Procedura przetargowa zakończyła się
wyłonieniem wykonawcy wgrudniu 2003 r. – zostało nim
konsorcjum francuskiej Arevy iniemieckiego Siemensa.
Areva odpowiadała za generalne wykonawstwo (pierw-
szy raz whistorii tej rmy) oraz dostawę części jądrowej
(reaktorownia), natomiast zakres prac Siemensa dotyczył
części konwencjonalnej (maszynownia). Realizacja pozo-
stałych obiektów została podzielona między obie rmy.
Koszty produkcji energii elektrycznej w blokach jądrowych TVO w 2017 r.wyniosły 23,56
EUR2017/MWh26, czyli mniej więcej tyle samo, co koszty produkcji z najtańszego źródła
energii w Polsce, tj. zniektórych bloków opalanych węglem brunatnym przed wzrostem cen
uprawnień do emisji CO2w 2018 r. Dla porównania, jednostkowe koszty wytwarzania energii
z elektrowni wiatrowej o mocy 1 MW (jedna turbina wiatrowa) należącej do TVO wynoszą
ok. 300 EUR/MWh.27 Tak niskie koszty wytwarzania energii w blokach jądrowych wynikają
zarówno z faktu spłacenia zadłużenia powstałego w fazie inwestycyjnej, jak również
zjednego z najwyższych na świecie wskaźników wykorzystania mocy zainstalowanej (zob.
rys. 8).
5. Plany rozwojowe i inwestycje
Jeszcze na początku lat 90-tych spółka TVO rozpoczęła planowanie budowy nowego bloku
wEJ Olkiluoto. W 1993 r.złożyła wniosek o wydanie pozwolenia (tzw. Decyzja Zasadnicza)
na budowę nowego bloku jądrowego. Wniosek został zatwierdzony przez fiński rząd, ale nie
uzyskał akceptacji parlamentu. Dziewięć lat później inwestor podjął kolejną próbę. Na
podstawie wniosku złożonego przez TVO do Ministerstwa Zatrudnienia i Gospodarki
wstyczniu 2002 r.Rada Ministrów wyraziła zgodę na budowę nowego bloku o mocy netto do
1600 MW, którą w maju zaakceptował parlament. Uchwała parlamentu „przeszła”
większością prawie 2/3 głosów. We wniosku przekazanym do parlamentu Rada Ministrów
stwierdziła, że budowa n owego j ądrowego bl oku energetyc znego p rzyczyni si ę do
realizacji cel ów fińskiej polityki energetycznej, w tym celów w zakresie bezpieczeństwa
energetycznego (zwiększenie samowystarczalności energety cznej Fi nlandii), o chrony
klimatu (redukcja emi sji gazów cieplarniany ch), a także zw iększy konkurencyjność
krajowego przemysłu, zwłaszcza branż energochłonnych.28
Tuż po opublikowaniu uchwały parlamentu TVO ogłosiła przetarg na budowę (generalne
wykonawstwo) nowego bloku. Procedura przetargowa zakończyła się wyłonieniem
wykonawcy w grudniu 2003 r. – zostało nim konsorcjum francuskiej Arevy i niemieckiego
Siemensa. Areva odpowiadała za generalne wykonawstwo (pierwszy raz w historii tej firmy)
oraz dostawę części jądrowej (reaktorownia), natomiast zakres prac Siemensa dotyczył części
konwencjonalnej (maszynownia). Realizacja pozostałych obiektów została podzielona między
obie firmy.
Fot. 2. Budowa bloku nr 3 w EJ Olkiluoto, kwiecień 2008 r. (fot. TVO)
26 https://www.tvo.fi/page-3292 (dostęp : 2018-09-14)
27 https://www.tvo.fi/wind-po wer-plant (dostęp: 2018-09-14)
28 Energy Policies of IEA Countries: Finland…, s. 93.
Fot. 2. Budowa bloku nr 3 wEJ Olkiluoto, kwiecień 2008 r. (fot. TVO)
Photo 2. Construction of unit 3 in Olkiluoto NPP, April 2008 (photo: TVO)
Prace budowlane ruszyły wiosną 2005 r. Niestety,
niemal od samego początku inwestycji towarzyszyły
poważne problemy. Na skutek splotu wielu czynników
pierwotnie planowany termin uruchomienia bloku zo-
stał przesunięty z2009 r. na 2019 rok, zaś koszty budo-
wy wzrosły z3,2 mld EUR29 do 8,5 mld EUR30. Ponieważ
jednak umowa na generalne wykonawstwo (EPC – En-
gineering, Procurement and Construction) z konsor-
cjum Areva-Siemens oparta była oformułę xed price,
czyli dokładnie określonej ceny za usługi, wszystkie do-
datkowe koszty budowy, ponad te określone wumo-
wie, musiał pokryć generalny wykonawca. Jednak
Areva oskarżyła TVO o utrudnianie prowadzenia prac
budowlano-montażowych, między innymi poprzez nie-
uzasadnioną zwłokę wdostarczaniu dokumentacji po-
trzebnej generalnemu wykonawcy, atakże owstrzymy-
wanie płatności przewidzianych umowami. TVO zkolei
zarzucało generalnemu wykonawcy, że opóźnienie
woddaniu bloku do eksploatacji spowodowało straty
nansowe uinwestora, wynikające m.in. zkonieczności
spłaty długu znarosłymi dodatkowo odsetkami. Obie
rmy wystąpiły na drogę sądową zwzajemnymi rosz-
czeniami nansowymi. Sprawa została skierowana do
Sądu Arbitrażowego przy Międzynarodowej Izbie Han-
28 Energy Policies of IEA Countries: Finland…, s. 93
29 Brak informacji na temat roku bazowego cen
30 j.w.
dlu. Do lutego 2018 r. suma roszczeń Arevy wobec TVO
wynosiła 3,52 mld EUR, zaś TVO żądało od konsorcjum
Areva-Siemens kwoty 2,6 mld EUR31.
Wsprawie zapadły trzy wyroki. Pierwszy, wlipcu 2012 r.,
był korzystny dla Arevy, nakazał inwestorowi wypłacenie
części wstrzymanego wynagrodzenia za realizację prac
w wysokości 100 mln EUR, plus 25 mln EUR karnych od-
setek, oraz pokrycie kosztów postępowania sądowego
(w tym kosztów obsługi prawnej konsorcjum Areva-Sie-
mens)32. Wdrugim wyroku, wlistopadzie 2016 r., Trybunał
orzekł osłuszności zastrzeżeń TVO wobec generalnego wy-
konawcy, dotyczących jego działań na etapie przygotowa-
nia projektu, to jest harmonogramu, przygotowania iprze-
prowadzenia procedury uzyskania zezwoleń od dozoru
jądrowego (tzw. licencjonowanie33) oraz szczegółowej do-
kumentacji projektowej, wtym dokumentacji budowlanej.
Nie przyznano tu odszkodowania inwestorowi, ponieważ
był to wyrok cząstkowy. Trybunał de facto orzekł, że gene-
ralny wykonawca sam przyczynił się wznacznym stopniu
do opóźnienia w realizacji projektu.34 Następnie, w lipcu
ilistopadzie 2017r., wydał drugie itrzecie orzeczenie cząst-
kowe, również na korzyść TVO.35 Wmarcu 2018 r. obie spółki
zawarły warunkową ugodę, która przewiduje, że:
• Areva zapłaci na rzecz TVO odszkodowanie wwyso-
kości 450 mln EUR, wdwóch ratach.
• Areva zapewni (m.in. poprzez wypożyczenie zFramato-
me, należącej do EDF) specjalistów isprzęt niezbędny
do pomyślnego zakończenia budowy irozruchu bloku.
• Generalny Wykonawca (konsorcjum Areva-Sie-
mens) utworzy specjalny fundusz powierniczy, na
który przeleje środki niezbędne do pokrycia kosz-
tów dokończenia inwestycji oraz kosztów realizacji
wszelkich gwarancji (gwarancje techniczne na urzą-
dzenia, gwarancje na szkolenia załogi itp.)
• Generalny Wykonawca otrzyma premię motywacyjną
za terminowe przekazanie bloku do eksploatacji wwy-
sokości do 150 mln EUR. Jeżeli jednak nie dotrzyma
terminu (31.12.2019), zapłaci karę umowną w wyso-
kości do 400 mln EUR, zależną od stopnia opóźnienia.
31 http://www.world-nuclear-news.org/C-Olkiluoto-EPR-supplier-re-
vises-compensation-claim-1002164.html (dostęp: 2018-09-10)
32 http://www.sa.areva.com/EN/news-9412/the-international-cour-
t-of-arbitration-of-the-international-chamber-of-commerce-has-
-ruled-in-favor-of-the-arevasiemens-consortium-in-a-dispute-wi-
th-tvo.html (dostęp: 2018-09-14)
33 Od angielskiego słowa „licensing”. Słowo to jest typowym amery-
kanizmem, niestety przyjęło się wpolskiej terminologii techniki
jądrowej jeszcze wlatach 80-tych wczasie budowy EJ Żarnowiec
iweszło do Prawa atomowego. Zdaniem Autorów znacznie lep-
sze byłoby tutaj określenie „homologacja”, które jest szeroko sto-
sowane wpolskiej terminologii technicznej iw licznych aktach
prawnych (w tym zwłaszcza dotyczących certykacji maszyn
iurządzeń nadzorowanych przez Urząd Dozoru Technicznego),
która według internetowego wydania Słownika Języka Polskiego
(SJP) oznacza „sprawdzenie urządzenia przed udzieleniem ze-
zwolenia na jego produkcję, eksploatację isprzedaż; też: zezwo-
lenie wydane po takim sprawdzeniu”. Zdaniem Autorów nie ma
żadnego uzasadnienia do traktowania przemysłu jądrowego jako
wyjątku na tle całej branży technicznej wPolsce
34 http://www.tvo./news/1804 (dostęp: 2018-09-14)
35 http://www.world-nuclear-news.org/C-TVO-gains-further-awar-
d-in-Olkiluoto-arbitration-2007174.html (dostęp: 2018-09-14);
https://www.nucnet.org/all-the-news/2017/11/15/tvo-receives-
-third-nal-and-binding-partial-award-for-olkiluoto-3-epr-claim
(dostęp: 2018-09-14)
MODEL MANKALA W ENERGETYCE JĄDROWEJ.../The Mankal model in the nuclear power industry...

19
PTJ
PTJ VOL. 62 Z. 1 2019
Na mocy ugody postanowiono, że oba podmioty
wycofają z Trybunału swoje wnioski roszczeniowe, tym
samym kończąc spór.36 Wydaje się, że ugoda jest mało ko-
rzystna dla TVO biorąc pod uwagę to, że prawie wszystkie
orzeczenia Trybunału były dla spółki korzystne. Jednakże
Areva od 2017 r. przechodzi proces restrukturyzacji wyni-
kający zjej złego stanu nansowego (do którego mocno
przyczynił się projekt Olkiluoto-3). Restrukturyzacja pro-
wadzona jest wtaki sposób, aby wydzielić roszczenia cią-
żące na spółce iprzekazać je do podmiotu oniewielkim
kapitale zakładowym i majątku. Finowie zatem obawiali
się, że zrestrukturyzowana Areva będzie niewypłacalna,
dlatego działając według zasady „lepszy wróbel w garści,
niż gołąb na dachu” zaakceptowali mało korzystną ugodę.
Powodów opóźnienia wrealizacji inwestycji jest bardzo
wiele, aich szczegółowy opis przekracza ramy icel niniejsze-
go artykułu. Ograniczymy się jedynie do podania dwóch,
naszym zdaniem najważniejszych. Po pierwsze, generalny
wykonawca złożył ofertę zprojektem FOAK37, który posia-
dał jedynie bardzo ogólną dokumentację części jądrowej
(Areva) igotową szczegółową dokumentację maszynowni
(Siemens). Ponieważ ńskie prawo umożliwia rozpoczęcie
budowy przy zaledwie częściowo przygotowanym projek-
cie budowlanym idalsze tzw. etapowanie budowy, general-
36 http://www.world-nuclear-news.org/C-Olkiluoto-3-EPR-parties-
-agree-settlement-12031801.html (dostęp: 2018-09-14)
37 FOAK – ang. First Of AKind. Określenie projektu bloku jądrowego,
który jest pierwszym swego rodzaju, to znaczy nie został jeszcze
nigdzie na świecie zrealizowany (niekiedy stosuje się je również
wodniesieniu do pierwszych bloków danego typu wkraju). Ina-
czej to projekt pilotażowy, ewentualnie prototypowy
ny wykonawca przystąpił do szczegółowego projektowa-
nia dopiero po rozpoczęciu budowy. Rygorystyczny ński
urząd dozoru jądrowego STUK38 wielokrotnie kwestiono-
wał przyjęte rozwiązania albo nakazywał dokonywanie
poprawek po przeprowadzeniu inspekcji na placu budowy.
Ito był drugi istotny powód problemów iopóźnień. STUK
posiada prawo wycofania wydanego zezwolenia na zasa-
dzie uznaniowości. To doprowadziło do sytuacji, w której
zamontowane układy AKPiA39 trzeba było zdemontować
i zaprojektować nowe – oznaczało to dodatkowe koszty
prac, wydłużenie czasu realizacji inwestycji i zwiększenie
kosztów budowy, wynikające zkonieczności obsługi długu
przy braku przychodów.
Fot. 3. Montaż przeprojektowanej aparatury kontrolno-pomiarowej i automatyki (AKPiA)
w bloku nr 3, zatwierdzonej przez STUK (fot. TVO)
Photo 3. Installation of redesigned control and measurement equipment and automation
(AKPiA) in block No. 3, approved by STUK (photo: TVO)
Fot. 4. Blok nr 3 w EJ Olkiluoto, stan na dzień 31 sierpnia 2016 r. (fot. Lentokuva Vallas Oy)
Photo 4. Block No. 3 in EJ Olkiluoto, as of August 31, 2016 (photo: Lentokuva Vallas Oy)
Fot. 3. Montaż przeprojektowanej aparatury kontrolno-pomiarowej
iautomatyki (AKPiA) wbloku nr 3, zatwierdzonej przez STUK (fot. TVO)
Photo 3. Installation works of redesigned I&C in Olkiluoto Unit 3, appro-
ved by STUK (photo: TVO)
38 Skrótowiec od ńskiego słowa Säteilyturvakeskuksen
39 AKPiA – Aparatura Kontrolno-Pomiarowa iAutomatyka
ŁUKASZ SAWICKI, BOŻENA HORBACZEWSKA
Fot. 3. Montaż przeprojektowanej aparatury kontrolno-pomiarowej i automatyki (AKPiA)
w bloku nr 3, zatwierdzonej przez STUK (fot. TVO)
Photo 3. Installation of redesigned control and measurement equipment and automation
(AKPiA) in block No. 3, approved by STUK (photo: TVO)
Fot. 4. Blok nr 3 w EJ Olkiluoto, stan na dzień 31 sierpnia 2016 r. (fot. Lentokuva Vallas Oy)
Photo 4. Block No. 3 in EJ Olkiluoto, as of August 31, 2016 (photo: Lentokuva Vallas Oy)
Fot. 4. Blok nr 3 wEJ Olkiluoto, stan na dzień 31 sierpnia 2016 r. (fot. Lentokuva Vallas Oy)
Photo 4. Olkiluoto NPP Unit 3, as of August 31, 2016 (photo: Lentokuva Vallas Oy)

20 PTJ
PTJ VOL. 62 Z. 1 2019
TVO nie ujawniło, jakie będą jednostkowe koszty
produkcji energii elektrycznej w nowym bloku nr 3,
jednak na podstawie informacji zawartych wraporcie
Agencji Energii Jądrowej OECD (NEA-OECD) z2015 r.
można wywnioskować, że koszty te oceniane są – wza-
leżności od przyjętego wariantu WACC40 – na od 46,13
USD2013/MWh do 109,10 USD2013/MWh41 (34,60 – 81,83
EUR2013/MWh).
Ugoda zawarta w połowie 2017 r. między TVO
i Arevą poprawia sytuację nansową właściciela EJ
Olkiluoto. Ustalone kwoty odszkodowań są dla niego
relatywnie małe w stosunku do wcześniejszych rosz-
czeń, ale kończą okres sporu negatywnie wpływają-
cego na ratingi TVO (zob. tabela nr 2). Jednocześnie
środki z odszkodowań pozwolą na zwiększenie akty-
wów obrotowych spółki ina szybszą spłatę drogiego
długu, zaciągniętego wcelu snansowania inwestycji.
Dalej oznacza to zmniejszenie ryzyka inwestycyjnego
dla inwestorów, awefekcie – obniżenie WACC iniższy
koszt wytwarzania energii wnowym bloku. Przykładem
takiego instrumentu wykorzystanego do nansowania
wydatków inwestycyjnych są obligacje korporacyjne
TVO (6-letnie z kuponem 2,625%) na kwotę 500 mln
EUR, których emisja została przeprowadzona wlistopa-
dzie 2016 r.42.
Drugim wielkim projektem inwestycyjnym realizowa-
nym przez TVO jest budowa bloku nr 4. W2008 r. spółka
złożyła do rządu wniosek o wydanie decyzji zasadniczej
wsprawie budowy nowego jądrowego bloku energetycz-
nego omocy 1000-1800 MW. Parlament zatwierdził pozy-
40 Weighted Average Cost of Capital – średni ważony koszt kapitału.
41 Projected Costs of Generating Electricity, 2015 Edition, NEA/
OECD 2015, s. 59
42 http://www.tvo./news/1802 (dostęp: 2018-09-14)
tywną decyzję rządu wmaju 2010 r. Wmarcu 2012 r. inwe-
stor ogłosił przetarg na generalne wykonawstwo, wstycz-
niu 2013 r. otrzymał 5 ofert z blokami: ABWR (oferent:
GE-Hitachi), APR-1400 (oferent: KEPCO), APWR w wersji
europejskiej (oferent: Mitsubishi), EPR (oferent: Areva) iES-
BWR (oferent: GE-Hitachi). Nowy blok miał zostać urucho-
miony w2020 r. Jednak przedłużająca się budowa bloku
EPR izwiązane ztym dodatkowe nieprzewidziane koszty
mocno ciążyły na bilansie spółki i spowodowały odkła-
danie kolejnych decyzji wsprawie „czwórki”, wtym także
wsprawie rozstrzygnięcia przetargu i podpisania umów
zwykonawcami. Ze względu na zbliżający się termin wy-
gaśnięcia pozwolenia (decyzji zasadniczej) TVO wystąpiło
do rządu w2014 r. zwnioskiem oprzedłużenie terminu
o5 lat, do połowy 2020 r., jednak uzyskało odmowę. Na-
leży tu zwrócić uwagę, że pozwolenie w formie decyzji
zasadniczej nie jest pozwoleniem na budowę z punktu
widzenia dozoru jądrowego, technicznego ibudowlane-
go, ajedynie „zielonym światłem” od rządu na rozpoczę-
cie właściwego procesu inwestycyjnego iwystąpienie do
urzędów z wnioskami o wydanie zezwoleń na zyczne
rozpoczęcie prac budowlanych.
Dodatkowym problemem okazał się spadający ra-
ting (do czego przyczyniła się przeciągająca się budo-
wa „trójki”), co oznaczało, że nansowanie inwestycji
instrumentami dłużnymi będzie droższe niż zakłada-
no wpoprzednich latach. Wostatniej ocenie opubli-
kowanej przez agencję Fitch (20.10.2017) podkreślo-
no, że ogłoszone wtamtym czasie kolejne opóźnienie
w realizacji inwestycji OL3 nie będzie miało bezpo-
średniego wpływu na wiarygodność kredytową (jed-
nakże wówczas planowano uruchomienie tego bloku
w maju 2019 r., a w ostatnio przekazanych informa-
cjach spółka zapowiada kilka dodatkowych miesięcy
opóźnienia).
MODEL MANKALA W ENERGETYCE JĄDROWEJ.../The Mankal model in the nuclear power industry...
Biorąc pod uwagę wszystkie te okoliczności
wczerwcu 2015 r. Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie
Akcjonariuszy TVO na wniosek zarządu postanowiło
onieskładaniu dokumentów do dozoru jądrowego, co
równało się faktycznemu wstrzymaniu inwestycji. Jed-
nocześnie w komunikacie prasowym spółka podała,
że zachowuje gotowość do ponownego wystąpienia
owydanie decyzji zasadniczej.43 Zdaniem Autorów, ta-
kie działanie rmy będzie uzależnione przede wszyst-
kim od jej kondycji nansowej oraz od otoczenia bizne-
sowego, wtym kształtu skandynawskiego rynku ener-
gii po 2020 r. Blok nr 3, zgodnie zoczekiwaniami, powi-
nien zacząć generować dodatnie przepływy pieniężne
w2019 r. Zkolei rynek energii, nawet po planowanych
43 http://www.tvo./news/1615 (dostęp: 2018-09-14)
reformach Komisji Europejskiej, prawdopodobnie na-
dal będzie charakteryzował się sztucznie zaniżonymi
cenami. Jednak dla odbiorców końcowych, takich, jak
przemysłowi akcjonariusze TVO, istotna jest nalna
cena energii, z opłatą przesyłową, dystrybucyjną, po-
datkami, marżami itd. Zdaniem Autorów cena dla od-
biorcy końcowego będzie rosła, zwłaszcza ze względu
na wzrost kosztów rynku mocy (wFinlandii jest to tzw.
rezerwa strategiczna44, podobna do stosowanej przez
nasze PSE Interwencyjnej Rezerwy Zimnej) oraz kosz-
44 National Report 2016 to the Agency for the Cooperation of Energy
Regulators and to the European Commission (Ref: 1518/601/2016,
8.7.2016), Finnish Energy Authority, Finland 2016 [https://
www.energiavirasto.fi/documents/10191/0/National+Re-
port+2016+Finland+1518-601-2016.pdf/061a4522-d540-
4870-a72c-80ce72a84b15] (dostęp: 2018-09-14)
Tabela 2. Ocena wiarygodności TVO wg agencji Fitch wlatach 2009-2017
Table 2. Credibility assessment of TVO by Fitch in 2009-2017
Fitch X.2017 V.2017 V.2016 V.2015 V.2014 V.2013 VI.2012 VI.2011 VI.2010 VI.2009
długoterminowa BBB- BBB- BBB BBB BBB BBB BBB+ A- A- A-
krótkoterminowa F3 F3 F3 F3 F3 F2 F2 F2 F2 F2
perspektywa stabilna stabilna negatywna stabilna stabilna stabilna stabilna stabilna stabilna stabilna
Źródło: opracowanie własne na podstawie: https://www.tvo./page-3291 (dostęp: 2018-09-06)

21
PTJ
PTJ VOL. 62 Z. 1 2019
ŁUKASZ SAWICKI, BOŻENA HORBACZEWSKA
tów dotowania OZE (stopniowo obniżane koszty doto-
wania jednostkowego są przewyższane kosztami szyb-
ko rosnącego wolumenu produkcji). Duże znaczenie
będzie mieć także zmiana struktury paliwowej ńskiej
energetyki, ponieważ polityka energetyczna Finlandii
przewiduje stopniową likwidację energetyki węglowej
wcelu realizacji zobowiązań klimatycznych. Odstawio-
ne bloki węglowe zostaną zastąpione częściowo bloka-
mi gazowymi, które pracując jako jednostki szczytowe
i podszczytowe oraz jako rezerwa strategiczna, będą
generowały duże koszty dla systemu elektroenerge-
tycznego, adalej dla odbiorców energii.
Fot. 5. EJ Olkiluoto z obecnie pracującymi blokami nr 1 i 2, budowanym blokiem nr 3 oraz
planowanym blokiem nr 4, wizja artystyczna (fot. TVO)
Photo 5. EJ Olkiluoto z obecnie pracującymi blokami nr 1 i 2, budowanym blokiem nr 3 oraz
planowanym blokiem nr 4, wizja artystyczna (fot. TVO)
Zatem, jeżeli przemysł energochłonny będzie chciał utrzymać niskie koszty działalności
dzięki niskim kosztom energii, konieczna będzie budowa kolejnych bloków jądrowych
wformule Mankala, która pozwala ominąć drogi suma summarum rynek energii i chroni
odbiorców/inwestorów przed niepewnościami i ryzykiem związanym z działaniami Komisji
Europejskiej.
Warto wspomnieć o polskim wątku Olkiluoto. W budowie uczestniczyło 25 polskich firm,
które realizowały nie tylko zlecenia w części konwencjonalnej (maszynownia), ale również w
części jądrowej, gdzie niezbędne było posiadanie specjalnych certyfikatów dopuszczających
do prac w obszarach posiadających jądrowe klasy bezpieczeństwa. Polacy zatrudnieni byli na
wszystkich stanowiskach, począwszy od zbrojarzy, a skończywszy na kierowniku budowy
(od października 2007 r.do marca 2010 r.). W szczytowym momencie prac Polacy stanowili
aż 40% ekipy budowlanej, a język polski był drugim najczęściej używanym na budowie. Nasi
fachowcy byli wysoko oceniani. W rozmowach z pracownikami Ministerstwa Energii wielu
przyznaje, że żałują, iż budują elektrownie jądrowe za granicą zamiast w Polsce.
Łukasz Sawicki –Główny Specjalista w Departamencie Energii Jądrowej Ministerstwa
Energii, zajmuje się strategią Programu polskiej energetyki jądrowej i zagadnieniami
ekonomicznymi przemysłu jądrowego
dr Bożena Horbaczewska –adiunkt w Katedrze Ekonomii II Szkoły Głównej Handlowej
wWarszawie, zajmuje się m.in. finansami przedsiębiorstw i rynkiem kapitałowym
Literatura:
[1] Energy Year 2016: Electricity, Finnish Energy, prezentacja
[https://energia.fi/en/news_and_publications/statistics] (dostęp: 2017-10-29)
Fot. 5. EJ Olkiluoto zobecnie pracującymi blokami nr 1 i2, budowanym blokiem nr 3 oraz planowanym blokiem nr 4, wizja artystyczna (fot. T VO)
Photo 5. Olkiluoto NPP with currently operating Units 1 and 2 , Unit 3 under construction and planned Unit 4, artistic impression (fot. TVO)
Zatem, jeżeli przemysł energochłonny będzie
chciał utrzymać niskie koszty działalności dzięki ni-
skim kosztom energii, konieczna będzie budowa ko-
lejnych bloków jądrowych wformule Mankala, która
pozwala ominąć drogi suma summarum rynek energii
i chroni odbiorców/inwestorów przed niepewnościami
iryzykiem związanym zdziałaniami Komisji Europejskiej.
Warto wspomnieć opolskim wątku Olkiluoto. Wbu-
dowie uczestniczyło 25 polskich rm, które realizowały
nie tylko zlecenia wczęści konwencjonalnej (maszynow-
nia), ale również wczęści jądrowej, gdzie niezbędne było
posiadanie specjalnych certykatów dopuszczających
do prac wobszarach posiadających jądrowe klasy bez-
pieczeństwa. Polacy zatrudnieni byli na wszystkich sta-
nowiskach, począwszy od zbrojarzy, a skończywszy na
kierowniku budowy (od października 2007 r. do marca
2010 r.). W szczytowym momencie prac Polacy stano-
wili aż 40% ekipy budowlanej, ajęzyk polski był drugim
najczęściej używanym na budowie. Nasi fachowcy byli
wysoko oceniani. W rozmowach z pracownikami Mi-
nisterstwa Energii wielu przyznaje, że żałują, iż budują
elektrownie jądrowe za granicą zamiast wPolsce.
Łukasz Sawicki – Główny Specjalista wDepartamencie
Energii Jądrowej Ministerstwa Energii, zajmuje się strategią
Programu polskiej energetyki jądrowej izagadnieniami
ekonomicznymi przemysłu jądrowego
dr Bożena Horbaczewska – adiunkt wKatedrze Ekono-
mii II Szkoły Głównej Handlowej wWarszawie, zajmuje się
m.in. nansami przedsiębiorstw irynkiem kapitałowym
Literatura:
[1] Energy Year 2016: Electricity, Finnish Energy, prezentacja
[https://energia./en/news_and_publications/statistics]
(dostęp: 2017-10-29)
[2] Raport roczny spółki TVO za 2015 rok (http://annualre-
port2015.tvo./overview)
[3] Cooperative Mankala-companies – The Acceptability of
the Company Form in EC Competition Law, Helsinki Law
Review 2010/1, s. 140 [http://www.helsinkilawreview./
articles/20101-5.pdf] (dostęp: 2018-09-14)
[4] National Report 2016 to the Agency for the Coopera-
tion of Energy Regulators and to the European Com-
mission (Ref: 1518/601/2016, 8.7.2016), Finnish Energy
Authority, Finland 2016 [https://www.energiavirasto.
fi/documents/10191/0/National+Report+2016+Fin-
land+1518-601-2016.pdf/061a4522-d540-4870-a72c-
80ce72a84b15] (dostęp: 2018-09-14)
[5] http://www.lsta.lt/files/seminarai/101007_Metine%20
konferencija/5_Nordea.pdf (dostęp: 2018-09-14)
[6] http://www.world-nuclear.org/information-library/coun-
try-proles/countries-a-f/nland.aspx (dostęp: 2018-09-14)
[7] https://www.companyformationfinland.com/types-of-
companies-nland (dostęp: 2018-09-14)
[8] http://www.tvo./ (dostęp: 2018-09-14), pełna lista pod-
stron dostępna uAutorów
[9] http://www.world-nuclear-news.org/C-Olkiluoto-EPR-
-supplier-revises-compensation-claim-1002164.html
(dostęp: 2018-09-10)
[10] http://www.world-nuclear-news.org/C-TVO-gains-fur-
ther-award-in-Olkiluoto-arbitration-2007174.html (do-
stęp: 2018-09-14)
[11] https://www.nucnet.org/all-the-news/2017/11/15/tvo-
-receives-third-final-and-binding-partial-award-for-ol-
kiluoto-3-epr-claim (dostęp: 2018-09-14)
[12] http://www.world-nuclear-news.org/C-Olkiluoto-3-EPR-par-
ties-agree-settlement-12031801.html (dostęp: 2018-09-14)