Content uploaded by Pawel Kazmierczak
Author content
All content in this area was uploaded by Pawel Kazmierczak on Dec 29, 2022
Content may be subject to copyright.
ARTYKUŁY TEMATYCZNE
THEMATIC ARTICLES
EETP Vol. 16, 2021, No. 5(63)
ISSN 1896-2327 / e-ISSN 2353-7787
Paweł Kaźmierczak
ORCID: 0000-0002-7940-3341
Akademia Ignatianum w Krakowie
Stanisław Gałkowski
ORCID: 0000-0003-1084-0487
Akademia Ignatianum w Krakowie
Teologia stworzenia i etyka ekologiczna.
Wprowadzanie wątków ekologicznych
do programu w kształceniu katechetów1
Theology of Creation and Ecological Ethics.
Introducing Ecological Themes into the Curriculum
of Catechetical Studies
1 Artykuł snansowany ze środków EU.Wsparcie Komisji Europejskiej dla produkcji tej publikacji nie
stanowi poparcia dla treści, które odzwierciedlają jedynie poglądy autorów, aKomisja nie może zostać pociąg-
nięta do odpowiedzialności za jakiekolwiek wykorzystanie informacji wniej zawartych. Badania przeprowa-
dzone wramach programu Erasmus+, projekt CHANCES, numer grantu: 2020-1-ES01-KA203-083010.
SŁOWA KLUCZE
stworzenie,
ekologia,
katecheza,
Laudato si’
ABSTRAKT
Celem artykułu jest analiza treści i metod akademickiego kursu
przygotowanego dla studentów kierunków katechetycznych, zaty-
tułowanego „Teologia stworzenia ietyka ekologiczna”. Teoretyczną
inspiracją kursu jest przede wszystkim encyklika Laudato si’ Papie-
ża Franciszka, która daje głębszą podstawę dla etyki ekologicznej niż
etyka świecka, również pokrótce przypomniana wartykule. Wywód
prowadzi do wniosku, że nowe inicjatywy katechezy ekologicznej są
potrzebne dla kształtowania chrześcijańskiego, azarazem zgodnego
ze stanem współczesnej wiedzy naukowej, stosunku do środowiska
naturalnego, zaś przedstawiony kurs może pomóc wprzygotowaniu
przyszłych katechetów do realizacji tego zadania.
DOI: 10.35765/eetp.2021.1663.02
Nadesłano: 28.10.2021
Zaakceptowano: 05.11.2021
Sugerowane cytowanie: Kaźmierczak P.; Gałkowski S. (2021).
Teologia stworzenia i etyka
ekologiczna. Wprowadzanie wątków ekologicznych do programu w kształceniu katechetów
.
„Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce”, vol. 16, nr 5(63), s. 25–35.
DOI: 10.35765/eetp.2021.1663.02
26
KEYWORDS
creation, ecology,
catechesis, Laudato
si’
ABSTRACT
e aim of the article is to analyse the content and methodology of the
academic course prepared for students of catechetic specializations,
entitled “eology of Creation and Ecological Ethics”. e course is
inspired primarily by Pope Francis’ encyclical Laudato si’ which pro-
vides adeeper foundation for ecological ethics than secular ethics, also
briey recalled in the article. e argumentation leads to the conclu-
sion that new initiatives of ecological catechesis are needed to shape
the Christian attitude towards the natural environment, which, at the
same time, is consistent with the status of modern scientic knowl-
edge. e course presented in the paper may be helpful in preparing
future catechists for this task.
Wstęp
Relacje pomiędzy Bogiem, człowiekiem iprzyrodą były od zawsze istotnym aspek-
tem myśli judeochrześcijańskiej. Już wpierwszych trzech rozdziałach biblijnej Księgi
Rodzaju znajdujemy opisy stworzenia świata iczłowieka. Mądrość Stwórcy w Jego
stworzeniach jest częstym tematem ksiąg dydaktycznych: Księgi Przysłów, Księgi
Hioba, Księgi Mądrości (Kehl 2008: 184–187). Whistorii chrześcijaństwa teologia
stworzenia znalazła wyraz między innymi wwielkich syntezach patrystycznych Irene-
usza zLyonu iAugustyna (Kehl 2008: 211–273), wśredniowiecznej myśli Tomasza
zAkwinu (Kehl 2008: 275–307) czy też we współczesnym ujęciu Romano Guardinie-
go (Kehl 2008: 309–338). Począwszy od Jana Pawła II, także wmagisterium kolejnych
pontykatów coraz więcej miejsca znajduje problematyka ochrony przyrody (Babiński
2012; Benedict XVI 2012). Głównym impulsem do podjęcia wjeszcze szerszym niż
dotąd zakresie tematyki ekologicznej wprzestrzeni teorii ipraktyki chrześcijańskiej
wostatnich latach była encyklika papieża Franciszka Laudato si’ (2015, cytowana dalej
jako LS), dla którego wzorem duchowości stworzenia był Franciszek z Asyżu (LS:
10–12). Zainspirowane przez tę encyklikę pogłębione studia teologiczne, odwołujące
się zarazem do aktualnych zdobyczy nauk przyrodniczych, zaowocowały wzrostem
świadomości eklezjalnej wtej dziedzinie (Borda iCeglarek 2016; Poznański iJaro-
mi 2016; Bołoz et al. 2016). To ożywienie badań teologicznych przekłada się także
na nowe działania edukacyjne, polegające między innymi na uwzględnianiu wątków
ekologicznych wkatechezie (Interdicasterial Working Group of the Holy See on In-
tegral Ecology 2020: 85–87; Borda 2016: 167–180; Kostorz 2015: 69–79). Taka jest
też idea prezentowanego kursu „Teologia stworzenia ietyka ekologiczna”, który ma
pomóc wprzygotowaniu katechetów do prowadzenia katechezy ekologicznej opartej
na teologii stworzenia.
27
ARTYKUŁY TEMATYCZNE
THEMATIC ARTICLES
Papież Franciszek w dialogu ze świecką etyką ekologiczną
Papież Franciszek, kierując swoją encyklikę do wszystkich ludzi dobrej woli, wska-
zał tym samym na konieczność znalezienia wspólnej perspektywy pozwalającej na
uznanie ochrony środowiska za problem ogólnoludzki (LS: 13–14). Jest to tym istot-
niejsze, że świadomość ekologiczna iwynikające zniej działania mogą znaleźć swoje
uzasadnienie w odmiennych, nieraz wręcz wykluczających się, systemach wartości,
przekonań lozocznych iświatopoglądowych. Imperatyw ochrony przyrody można
przyjąć, nie uznając np. jej immanentnej wartości, atraktując ją jedynie jako użytecz-
ne narzędzie do osiągania czysto ludzkich celów. Może wywodzić się on zmotywacji
wynikających zarówno zsystemów panteistycznych, jak i/lub teistycznych traktują-
cych przyrodę jako dzieło Boże, albo też przyznających jej wartość wewnętrzną, która
nie musi mieć odniesienia do świata ludzi (Deval & Session 1994: 279–294).
To, co je łączy na poziomie praktycznym, to podstawowy postulat etyki ekologicz-
nej, czyli wymóg samoograniczenia się człowieka– cnota umiaru ipowściągliwości,
azatem postawa wywodząca się zzałożenia, że techniczna możliwość osiągnięcia jakie-
goś celu nie jest wystarczającym powodem, by coś robić. Istnieje zatem motywacja mo-
ralnie ważniejsza niż prosta kalkulacja korzyści. Postulat ochrony przyrody powinien
być zatem jednym zelementów szerszego systemu światopoglądowego, anie podsta-
wą, zktórej jest on wyprowadzany. Dlatego konieczne jest wskazanie podstawowych
rodzajów wartości manifestujących się wprzyrodzie (Gałkowski 2006), które powinny
zostać uwzględnione podczas procesu formowania się postaw proekologicznych.
Wartości biologiczne
Z antropocentrycznego (a więc zasadniczego dla człowieka) punktu widzenia,
najważniejszą wartością, którą odnajdujemy wprzyrodzie, jest fakt, iż stanowi ona
podstawę przetrwania gatunku homo sapiens jak całości ikażdego znas zosobna. Co
więcej, wmożliwej do przewidzenia przyszłości sytuacja nie ulegnie zmianie. Natura
jest zatem nie tylko nośnikiem wartości, których nie można osiągnąć winnych spo-
sób, ale iwartością samą wsobie. Kontynuując to rozumowanie, Holmes Rolston
(1981: 120) wskazuje na następujące pary cech charakteryzujące każdy ekosystem,
bez podtrzymywania których ulegnie on rozkładowi: spontaniczność istabilność oraz
jedność iróżnorodność. Rolston uważa, iż są one zarazem wartościami, które powinny
stać się źródłem naszego zobowiązania moralnego.
Podejście takie rodzi jednak od razu wiele trudności. Uznanie każdego sytemu
przyrodniczego wraz zjego niepowtarzalną złożonością za wartość samą wsobie po-
woduje niemożliwość wypracowania kryterium ich oceny iporównania. Nie można
28
zatem wskazać uzasadnienia dla traktowania przyrody jedynie jako pola działalności
homo sapiens, lecz równocześnie nie sposób podać powodów, dla których nie powinni-
śmy tego robić. Jeżeli wewnętrzna wartość każdego ekosystemu jest taka sama, to nie
sposób wskazać motywacji, dla których mielibyśmy się angażować wpowstrzymywa-
nie transformacji jednych systemów winne, np. lasów tropikalnych wpustynie.
Papież Franciszek podkreśla relację człowiek–przyroda, nadając encyklice Laudato
si’ podtytuł Wtrosce owspólny dom, oraz zaliczając ją do dziedziny katolickiej nauki
społecznej (LS: 15). Zarazem jednak sprzeciwia się podejściu jednostronnie antro-
pocentrycznemu, które neguje wartość przyrody samej wsobie (LS: 115). Właściwa
relacja pomiędzy człowiekiem aprzyrodą nie jest ani przesadnie antropocentryczna,
ani biocentryczna, można ją natomiast określić jako postawę „odpowiedzialnego za-
rządcy”, anie „pana” (LS: 114–118). Powinniśmy „uprawiać idoglądać” ziemię (Rdz
2,15), czyli czerpać zdarów ziemi, ale równocześnie chronić ją izachowywać (LS: 67).
Wartości ekonomiczne
Wartości ekonomiczne przyrody są typem wartości, który świadomość potoczna
gotowa jest uznać za najbardziej oczywisty. Niezależnie od tego, jak bardzo skompli-
kowanej obróbce technologicznej poddajemy przedmioty naszego codziennego użyt-
ku, nieodmiennie punktem wyjścia produkcji jest jakiś przedmiot będący wytworem
natury. Zarówno zatem ani ekonomia, ani jakakolwiek gospodarka, anawet życie spo-
łeczne, nie są możliwe bez ich udziału.
Jednak zpunktu widzenia ekonomii to, co „naturalne”, nie ma żadnej wartości
(oczywiście uwzględniając wyłącznie wartości ekonomiczne, abstrahując od innych
ich typów). Elementy przyrody muszą dopiero zostać uznane za wartość; dzieje się tak
jednak dopiero wtedy, gdy mogą zostać przetworzone pracą ludzką. Dopiero twórczy
wysiłek człowieka– praca, zwłaszcza wzmocniona techniką, aktualizuje to, co wstanie
naturalnym jest tylko potencjalnością. Np. węgiel przebywający wziemi nie ma dla
nas żadnej wartości, dopóki nie zostanie odnaleziony, wydobyty, anastępnie prze-
tworzony. Nawet kamień szlachetny (czy nawet coś tak bezpośrednio użytecznego dla
człowieka jak produkty spożywcze, np. owoce) nabiera wartości dopiero po pewnej,
oczywiście różnej zakresowo, ingerencji człowieka. Wartości ekonomiczne z istoty
swojej są zawsze wjakiś sposób wypracowywane, anie tylko „odkrywane”. Owartości
ekonomicznej danego przedmiotu decydują zarazem naturalne właściwości przedmio-
tów oraz praca ludzka użyta wprocesie ich przetwarzania, choć oczywiście proporcje
tych dwóch elementów kształtują się za każdym razem winny sposób (Miller 1982).
W tej kwestii Papież Franciszek, idąc śladami swoich poprzedników, podkre-
śla pozytywną wartość pracy oraz związanego znią postępu techniki, jednocześnie
29
ARTYKUŁY TEMATYCZNE
THEMATIC ARTICLES
przestrzegając przed uleganiem dominacji rozprzestrzeniającego się na wszystkie sfery
życia paradygmatu technokratycznego (LS: 101–114).
Wartości kulturowe
Przyroda ma dla człowieka wartość nie tylko ze względu na stronę biologiczno-
-materialną ludzkiej egzystencji, lecz także ze względu na jej aspekt duchowy. Zaspo-
kojenie potrzeb podstawowych otwiera pole dla realizacji potrzeb iwartości wyższych.
Zwraca się wtym kontekście uwagę na takie typowo ludzkie potrzeby, jak potrzeba
podziwu ikontemplacji, spontanicznego działania ikreatywności, będące ekspresją
ludzkiej osoby. Ich realizacja nie jest wprawdzie konieczna do przetrwania gatunku
ludzkiego, niemniej to one właśnie decydują o naszym człowieczeństwie. Oprócz
wiedzy ocharakterze czysto utylitarnym człowiek potrzebuje także wiedzy płynącej
zrealizacji potrzeby poznania dla samego poznania, wiedzy (mądrości) wścisłym tego
słowa znaczeniu. Przyrodę można zatem traktować jako nośnik wartości estetycznych,
jako przedmiot czystej kontemplacji, azarazem jako pole twórczej aktywności czło-
wieka. Dotyczy to nie tylko aktywności artystycznej inaukowej, gdyż przyroda jest
również nośnikiem czegoś, co można nazwać „wartością rekreacyjną”, stwarza bowiem
warunki sprzyjające odnowieniu sił człowieka. Przyroda jest zatem podłożem, na któ-
rym powstają wartości kulturowe, przede wszystkim estetyczne inaukowe.
Następny typ wartości, który można odnaleźć wprzyrodzie, to wartości cywiliza-
cyjne. Najogólniej mówiąc, cywilizacja to stan opanowania przez człowieka przyrody.
Rozwój cywilizacyjny polega na stopniowym wyzwalania się człowieka zuzależnie-
nia od warunków naturalnych. Prowadzi to do coraz większej autonomii człowieka,
dzięki czemu mogą powstawać wartości, które wprzyrodzie „dzikiej” nie występują
(Gałkowski 1992: 48). Wartości cywilizacyjne stwarzają możliwości iwarunki do po-
wstawania irozwoju innych wartości, które mogą być realizowane dopiero wsytuacji,
gdy zaspokojone są podstawowe potrzeby człowieka. Należy tu cała olbrzymia sfera
życia rodzinnego, zabawy, wypoczynku kontemplacji, religii, etc. Właściwie wkażdej
kulturze traktuje się jako rzecz oczywistą, że kontakt zprzyrodą może ułatwiać zbli-
żenie do sfery sacrum zBogiem; myśl idziałalność św. Franciszka zAsyżu może być
tego najlepszym przykładem (LS: 10–12). Holmes Rolston (1981: 116) pisze wręcz
osakramentalnych wartościach przyrody, przy czym dotyczy to nie tylko systemów
teistycznych, ale ipanteizujacych.
Do wartości cywilizacyjnych zaliczyć można również wartości polityczne. Politykę
można zdeniować jako działalność ludzką wywierającą wpływ na całość jakiegoś spo-
łeczeństwa. Niewątpliwie oddziaływanie ludzkie na przyrodę ma zasięg ponadjednost-
kowy. Skutki zmian, jakie na przyrodę wywierają praca itechnika, dotyczą nie tylko
30
ich bezpośrednich sprawców, lecz sięgają swym zakresem całej wspólnoty ludzkiej.
Dewastacja środowiska już dawno stała się problemem ogólnospołecznym, ponad-
państwowym anawet globalnym. Wten sposób przyroda, będącą warunkiem życia
ludzkiego, ukazuje się jako nośnik wartości politycznych, jako dobro wspólne czło-
wieka. Tak też traktuje ją Papież Franciszek, wymieniając klimat, wodę iróżnorodność
biologiczną jako elementy dobra wspólnego całej ludzkości (LS 20-42).
Uznanie różnorodnych wartości, które możemy odnaleźć wprzyrodzie, nakazuje
tym samym przyjęcie na siebie odpowiedzialności za ich trwanie irealizację. Relacja
człowiek– przyroda staje się zatem nie tylko problemem technicznym, ale również
(a może nawet przede wszystkim) moralnym. Czyny tworzące wartości moralne nie
są odrębne od czynów tworzących inne wartości– ekonomiczne, społeczne czy kul-
turalne. Odmienna jest tylko perspektywa ich powstawania. Między innymi ztego
powodu relacja człowiek–przyroda zistoty swojej ma znaczenie moralne. Człowiek
oddziałując na przyrodę, zmienia i kształtuje nie tylko rzeczywistość pozaludzką,
ale– co równie ważne– odnosi się też (choć często pośrednio) do drugiego człowieka
i własnego człowieczeństwa (Rolston III 1982). Franciszek wLaudato si’ wskazuje
na powiązanie degradacji środowiska naturalnego zdegradacją środowiska ludzkiego,
zwłaszcza wkrajach ubogich (LS: 43–52).
Projekt Chances
Sylabus kursu „Teologia stworzenia ietyka ekologiczna”, wraz ztowarzyszącym
mu podręcznikiem metodycznym dla wykładowców oraz obudową technologiczną
wpostaci e-portfolio, powstaje wramach międzynarodowego projektu Erasmus Plus
zatytułowanego „Climate Change related to Catholic Education as Subject in the aca-
demic programmes of educational science” oakronimie Chances. Projekt zaplanowa-
ny na 24 miesiące (10.2020–09.2022) jest realizowany przez trzy uczelnie: Universitat
Internacional de Catalunya (UIC) zBarcelony jako ośrodek wiodący, Akademię Igna-
tianum wKrakowie (AIK), Libera Universitá Maria SS.Asunta di Roma (LUMSA)
oraz rmę technologiczną Documenta Creaciones Multimedia Avanzadas SL (MYD),
specjalizującą się wtworzeniu e-portfolio. Dodatkowo wprojekcie uczestniczą szko-
ły podstawowe zPolski, Hiszpanii iWłoch, wktórych mają zostać przeprowadzone
praktyki studenckie. Dwa główne cele projektu to opracowanie sylabusa kursu dla
studentów kierunków katechetycznych oraz przygotowanie e-portfolio zawierające-
go materiały e-learningowe. Wramach obudowy kursu opracowany został również
przewodnik metodyczny dla prowadzących. Przygotowanie kursu poprzedzone zo-
stało przeprowadzeniem badania ankietowego wśród wykładowców akademickich
na kierunkach przygotowujących katechetów oraz wywiadów zkatechetami. Wobu
31
ARTYKUŁY TEMATYCZNE
THEMATIC ARTICLES
przypadkach pytania dotyczyły przekonań na temat preferowanych metod iśrodków
dydaktycznych oraz kompetencji, jakie kurs powinien rozwijać. Ponieważ podstawo-
wa, wspólna wersja programu kursu przygotowana została wjęzyku angielskim, zespo-
ły zposzczególnych krajów będą musiały teraz przetłumaczyć sylabus na własne języki
narodowe, dokonując także ewentualnych modykacji literatury imateriałów pomoc-
niczych wzależności od ich dostępności wdanym języku. Następnie, już wroku 2022,
ma zostać przeszkolonych pięć osób ztrzech krajów partnerskich, które następnie
przeprowadzą pilotażowe kursy ze studentami. Na końcu przeszkoleni studenci prze-
prowadzą wramach praktyk zajęcia zuczniami klas 1–3 szkoły podstawowej.
Sylabus kursu
Kurs „Teologia stworzenia aetyka ekologiczna” zaplanowany został jako akademi-
cki kurs owadze 3 punktów ECTS, składający się ztrzech modułów, na których reali-
zację przewidziano 24 godziny zajęć zwykładowcą i60 godzin pracy własnej studenta.
Jeden temat jest zasadniczo realizowany przez 2 godziny zajęć zwykładowcą i5 godzin
pracy własnej studenta.
Oto bardziej szczegółowy zarys tematyczny kursu przygotowany przez zespół
zUniversitat Internacional de Catalunya, któremu przewodniczyła (jak icałemu pro-
jektowi) Mónica Fernández Morilla (podaję we własnym tłumaczeniu na język polski):
Moduł 1. Pojęcie stworzenia ijego konsekwencje (1,25 ECTS)
1. Wstęp. Traktat ostworzeniu wteologii jako całość. Znaczenie doktryny ostwo-
rzeniu dla rozumienia ludzkości iświata. Związek między teologią stworzenia
ahistorią zbawienia; różnice ipowiązania pomiędzy dociekaniem teologicz-
nym arozumowaniem naukowo-pozytywnym. Pomijanie kwestii stworzenia
wteologii iwaktualnej katechezie.
2. Stworzenie wStarym Testamencie. Pierwsze rozdziały Księgi Rodzaju (Rdz 1-3).
Dwa opisy stworzenia iich interpretacja: tekst kapłański (Rdz 1,1-2,4a) oraz
teologiczno-kulturowa wizja stworzenia; tekst jahwistyczny (Rdz 2,4b–3,24)
iludzkie doświadczenie stworzonej rzeczywistości. Egzegeza Rdz 1,1. Pierwot-
na dobroć stworzenia. Znaczenie iwartość języka mitycznego wKsiędze Ro-
dzaju. Stworzenie wpozostałych księgach Starego Testamentu. Mądrość relacji
biblijnych (LS: 65–75).
3. Pojęcie stworzenia. Doktryna stworzenia iodróżnianie jej od innych sposobów
przedstawiania pochodzenia świata, takich jak panteizm, dualizm, ateistycz-
ny naturalizm. Kreacja jako dar istnienia. Stworzenie jako dzieło całej Trójcy
Świętej.
32
Moduł 2. Kosmos ikryzys społeczno-ekologiczny (1 ECTS)
4. Materialny kosmos. Godność materii. Rola nauki itechniki. Kultura chrześci-
jańska inauka wczasach współczesnych. Kryzys ekologiczny ateologia Ziemi.
Przymierze ludzi ze środowiskiem.
5. Ludzkie korzenie kryzysu ekologicznego (LS: 101–137). Kryzys społeczno-
-ekologiczny iprzekonanie, że wszystko jest ze sobą powiązane (LS: 16, 91,
117, 138, 240). Etyka zrównoważonego rozwoju. Podstawowe elementy
chrześcijańskiego rozumienia świata ihistorii: stworzenie, grzech, odkupienie,
eschatologia. Praca ludzka jako wkład wdzieło stworzenia: władanie iszacunek
dla stworzonej rzeczywistości. Grzech przeciw stworzeniu. Promocja holistycz-
nego rozwoju człowieka.
Moduł 3. Etyka ekologiczna (0,75 ECTS)
6. Stworzenie mężczyzny i kobiety. Biblijne opisy stworzenia człowieka. Inne
ważne teksty biblijne dotyczące antropologii. Pochodzenie ludzkości iewolu-
cjonizm; pochodzenie duszy ludzkiej; rozróżnienie irówność między mężczy-
znami i kobietami. Istota ludzka, stworzona na obraz Boga, jako podstawa
godności człowieka.
7. Wezwanie do nawrócenia ekologicznego (LS: 216–221). Pilne wezwanie do
troski o nasz wspólny dom i o siebie nawzajem jako istotny wymóg życia
chrześcijańskiego. Ścieżki edukacyjne kształtujące obywatelskie postawy ekolo-
giczne. Cnoty ekologiczne sprzyjające trosce onasz wspólny dom: powszechna
solidarność, sprawiedliwość społeczna iwstrzemięźliwość.
Ten zarys tematyczny został następnie wypełniony bardziej szczegółowymi plana-
mi zajęć wykładowych oraz materiałami do pracy własnej studentów. Dopiero wten
sposób powstał pełny sylabus kursu. Polski zespół zAkademii Ignatianum wKrako-
wie wskładzie: Paweł Kaźmierczak, Anna Królikowska, Jacek Poznański SJ, Barbara
Surma przygotował plany zajęć wchodzących wskład modułu 1.: „Pojęcie stworzenia
ijego konsekwencje”.
Szczegółowe plany zajęć obejmują wykaz kompetencji, które mają być rozwijane
wtoku kursu, wskazują metody dydaktyczne, które mają być zastosowane, atakże
sposoby oceny rezultatów uczenia się studentów. Celem kursu jest rozwinięcie ujego
uczestników dwojakiego rodzaju kompetencji: międzyprzedmiotowych oraz specycz-
nych. Lista kompetencji międzyprzedmiotowych została zaczerpnięta zdokumentu
UNESCO Education for Sustainable Development Goals. Learning Objectives. Obej-
muje ona następujące kompetencje międzyprzedmiotowe: myślenie systemowe, zdol-
ność przewidywania, kompetencja normatywna, myślenie strategiczne, umiejętność
współpracy, myślenie krytyczne, samoświadomość, zintegrowana umiejętność rozwią-
zywania problemów oraz kompetencja komunikacyjna (UNESCO 2017: 10). Każda
33
ARTYKUŁY TEMATYCZNE
THEMATIC ARTICLES
znich ma swoje kolejne poziomy, poczynając od początkowego poziomu kognityw-
nego (wiedzy), poprzez pośredni społeczno-emocjonalny (integracji), aż po zaawanso-
wany poziom behawioralny, na którym dana kompetencja przejawia się wdziałaniu.
Z kolei listę specycznych kompetencji przyjęto na podstawie programu kursu
prowadzącego do zdobycia certykatu uprawniającego do nauczania religii (DECA),
którego autorką jest Silva Albareda Tiana zzespołem (UIC 2021). Lista ta obejmuje
9 następujących kompetencji: umiejętność uzasadniania swojej wiary wspójny spo-
sób; rozumienie, że chrześcijańska moralność to coś więcej niż zbiór zasad iże polega
ona na naśladowaniu Chrystusa; świadomość specyki chrześcijańskiej moralności;
umiejętność uzasadniania chrześcijańskiego podejścia do kwestii bioetycznych: sza-
cunku dla ludzkiego życia, praw człowieka ietyki ekologicznej; umiejętność doce-
niania literackiej, historycznej, społecznej iteologicznej wartości tekstów biblijnych;
zdolność dostrzeżenia, że oryginalna pedagogia wiary jest zainspirowana pedagogią
samego Boga whistorii zbawienia; umiejętność dalszego rozwijania iadaptacji własnej
formacji lozocznej iteologicznej; umiejętność integrowania Ewangelii zwartościa-
mi iwiedzą nabywanymi przez uczniów wszkole; umiejętność wychowywania dzieci
wwierze imoralności chrześcijańskiej.
Materiały dydaktyczne, takie jak artykuły czy lmy, które wykorzystano we
wzorcowej, angielskojęzycznej wersji kursu, były zamieszczone wotwartym dostępie
winternecie.
Proponowane metody dydaktyczne akcentują pracę własną iaktywność studentów
wpostaci lektury podanych tekstów, oglądania tematycznych lmów, przygotowania
własnych prezentacji, dyskusji idebaty oksfordzkiej wtrakcie zajęć zprowadzącym.
Ostateczna ocena, jaką uzyska student, będzie oceną kumulatywną, uwzględnia-
jącą wyniki prowadzonych na bieżąco aktywności ewaluacyjnych, które zkolei będą
brały pod uwagę stopień rozwoju wskazanych powyżej międzyprzedmiotowych ispe-
cycznych kompetencji, przewidzianych dla danej jednostki tematycznej.
Ćwiczeniem kończącym każdą taką jednostkę jest przygotowanie przez studentów
aktywności, którą mogą przeprowadzić zuczniami na etapie przedszkolnym iwczes-
noszkolnym, aby nauczyć ich tego, czego sami się nauczyli, oczywiście zuwzględnie-
niem etapu rozwojowego uczniów.
Zakończenie
Troska oprzyrodę, onasz wspólny dom, jest integralnym elementem etyki chrześ-
cijańskiej. Stąd wynika ważność uwzględnienia tego aspektu wprzygotowaniu kate-
chetycznym. Projekt Chances, jako jedna zinicjatyw tej dziedzinie, wkracza obecnie
wfazę szkoleń dla prowadzących ipilotażowych zajęć ze studentami zwykorzystaniem
34
elektronicznego portfolio. Mamy nadzieję, że pomoże on wpogłębianiu znajomo-
ści teologii stworzenia ietyki ekologicznej zarówno wśród przyszłych katechetów, jak
iich uczniów.
Bibliograa
Babiński J. (2012). „Kwestia ekologiczna” wnauczaniu Jana Pawła II, „Studia Gdańskie”
t.30, s.249–264.
Benedict XVI. (2012). e Environment. Huntington, Indiana: Our Sunday Visitor.
Bołoz W., Jaromi S., Karaczun Z., Łepko Z., Papuziński A., Sadowski R.F. (2016). Eko-
lozoczne przesłanie encykliki „Laudato si’”, „Studia Ecologiae et Bioethicae” t.14,
nr4, s.109–128.
Borda M., Ceglarek R. (red.), (2016) Wybrane zagadnienia edukacji ekologicznej. Reeksje
wokół encykliki „Laudato si’”, Kraków: Wydawnictwo Instytutu Teologicznego Księży
Misjonarzy.
Borda M. (2016). Inspiracje katechetyczne w„Laudato si’” (wybrane aspekty), [w:] M.Bor-
da, R.Ceglarek (red.), Wybrane zagadnienia edukacji ekologicznej. Reeksje wokół ency-
kliki Laudato si’, Kraków: Wydawnictwo Instytutu Teologicznego Księży Misjonarzy,
s.167–180.
Deval, B., Session G. (1994) Ekologia głęboka. Żyć wprzekonaniu, iż Natura coś znaczy,
tłum. E.Margielewicz. Warszawa: Wydawnictwo Pusty Obłok.
Franciszek. (2015). Encyklika Laudato si’. Wtrosce owspólny dom, Vatican: Libreria Edi-
trice Vaticana.
Gałkowski J. (1992). Człowiek – przyroda – wartości, „Humanizm ekologiczny”, t. 1,
s.41–50.
Gałkowski S. (2006). Człowiek wprzyrodzie. Wartości ekologiczne iprzedsiębiorczość [w:]
K.Jaremczuk, (red.), Uwarunkowania przedsiębiorczości– Aspekty ekonomiczne iantro-
pologiczno-społeczne. Tarnobrzeg: PWSZ wTarnobrzegu, s.801–810.
Kehl M. (2008). Iwidział Bóg, że to jest dobre. Teologia stworzenia. Poznań: Wdrodze.
Kostorz J. (2015). Katechetyczne znaczenie encykliki Laudato si’„Laudato si’”, „Studia
Oecumenica”, nr15, s.69–79.
Interdicasterial Working Group of the Holy See on Integral Ecology (2020). Journeying
Towards Care for Our Common Home. Five Years after „Laudato si’”. Vatican: Libreria
Editrice Vaticana.
Miller P. (1982). Value as Richness: Toward aValue eory for an Expanded Naturalism in
Environmental Ethics, „Environmental Ethics”, nr4, s.101–114.
Poznański J., Jaromi S. (red.), (2016). Kościół inauka wobliczu ekologicznych wyzwań.
Źródła, inspiracje ikonteksty encykliki Laudato si’, „Laudato si’”. Kraków: Akademia
Ignatianum wKrakowie, Wydawnictwo WAM.
Rolston III H. (1982). Are Values In Nature Subjective or Objective, „Environmental
Ethics”, nr4, s.125–151.
Rolston III H. (1981). Values in Nature, „Environmental Ethics”, nr3, s.113–128.
35
ARTYKUŁY TEMATYCZNE
THEMATIC ARTICLES
UIC, Másteres y Postgrados en Educación, 2021, https://www.uic.es/sites/default/les/esp/
master-postgrado-educacionpdf.pdf (dostęp: 18.09.2021).
UNESCO (2017). Education for Sustainable Development Goals. Learning Objectives, Paris:
UNESCO. https://www.unesco.at/leadmin/Redaktion/Publikationen/Publikations-
-Dokumente/2017_Education_for_SDG.pdf (dostęp:18.09.2021).
ADRES DO KORESPONDENCJI
Paweł Kaźmierczak
Akademia Ignatianum wKrakowie
e-mail: pawel.kazmierczak@ignatianum.edu.pl
Stanisław Gałkowski
Akademia Ignatianum wKrakowie
e-mail: stanislaw.galkowski@ignatianum.edu.pl