Amerykański model spółdzielni energetycznych / The American energy cooperative model

Abstract

This paper presents one of the methods of financing of investment projects in nuclear power sector, employed in the United States – an electric cooperative. The article presents main features of this model, extension of use, examples of investment
projects (concluded and just under way). It also presents a comparison with similar Mankala model used in Finland, which was a subject of Author’s publication in previous PTJ editions (4/2019, 1/2019).

Full text

29
PTJ
PTJ VOL. 64 Z. 1 2021
AMERYKAŃSKI MODEL
SPÓŁDZIELNI ENERGETYCZNYCH
The American energy cooperative model
Łukasz Sawicki
Streszczenie: Wniniejszym artykule przedstawiono jedną zmetod nansowania projektów inwestycyjnych wenergetyce ją-
drowej stosowaną wUSA – spółdzielnię energetyczną. Przedstawiono główne cechy modelu, rozpowszechnienie, przykłady zre-
alizowanych irealizowanych inwestycji. Dokonano także porównania zpodobnym modelem Mankala stosowanym wFinlandii
iopisanym przez autora wpoprzednich artykułach wPTJ (4/2019, 1/2019).
Abstract: This paper presents one of the methods of nancing of investment projects in nuclear power sector, employed in the
United States – an electric cooperative. The article presents main features of this model, extension of use, examples of invest-
ment projects (concluded and just under way). It also presents acomparison with similar Mankala model used in Finland, which
was asubject of Author’s publication in previous PTJ editions (4/2019, 1/2019).
Słowa kluczowe: spółdzielnia energetyczna, Stany Zjednoczone, energetyka jądrowa, projekt inwestycyjny, odbiorcy energii,
Oglethorpe, Mankala
Keywords: electric cooperative, United States, nuclear power, investment project, electricity consumers, Oglethorpe, Mankala
Informacje podstawowe
W Stanach Zjednoczonych bardzo rozpowszech-
niony jest model spółdzielni energetycznych (ang. co
-ops), działających na zasadzie not-for-prot, których
członkami są odbiorcy energii1, zarówno gospodarstwa
domowe (osoby zyczne, często rolnicy), jak iodbior-
cy instytucjonalni (wtym zakłady przemysłowe) iinne
spółdzielnie. Zaczęły powstawać wlatach 30. i40. XX
w., dzięki rządowemu programowi wsparcia. Na mocy
specjalnej ustawy z 1936 r.2 rząd federalny utworzył
agencję USDA Rural Development, podległą Depar-
tamentowi Rolnictwa (US Department of Agriculture,
odpowiednik polskiego ministerstwa rolnictwa), ist-
niejącą do dziś. Jednym zzadań agencji jest elektry-
kacja obszarów wiejskich, gdzie koszty budowy sieci
dystrybucyjnej są zbyt wysokie dla prywatnych spółek
energetycznych. Agencja udziela spółdzielniom ener-
getycznym niskooprocentowanych pożyczek, gwaran-
cji oraz dotacji na budowę infrastruktury elektroener-
getycznej, w tym własnych źródeł wytwórczych (lub
zakupu udziałów wistniejących źródłach prywatnych)3
poprzez fundusz RUS (Rural Utilities Service).
Podstawowe zasady funkcjonowania amer ykańskiej
spółdzielni energetycznej są zgodne z powszechnie
1 Spółdzielnie mogą sprzedawać energię podmiotom nie będą-
cym członkami, ale tylko jako nadwyżkę wstosunku do swoich
potrzeb. Przychody ze sprzedaży nansują ulgi dla członków
spółdzielni.
2 Rural Electrication Act of 1936.
3 https://www.rd.usda.gov/about-rd/agencies/rural-utilities-
service (dostęp: 2020-11-22)
przyjętym na świecie wzorem organizacji spółdzielczej.
Podstawą spółdzielni są jej członkowie. Majątek składa
się zfunduszu udziałowego (wUSA jest to patronage
capital), będącego odpowiednikiem kapitału zakła-
dowego ikapitału zapasowego w spółkach akcyjnych
iwspółkach zo.o., oraz zfunduszu zasobowego (wUSA
nie posiada on własnej nazwy, ale jest wyodrębniony
w sprawozdaniach), będącego odpowiednikiem kapi-
tału rezerwowego w ww. spółkach. Choć spółdzielnie
działają na zasadzie non-prot, zarówno amerykańskie
przepisy federalne, stanowe, jak iwewnętrzne statuty
i regulaminy spółdzielni, a także umowy z kredyto-
dawcami, wymagają od nich generowania niewielkiej
nadwyżki bilansowej, będącej wpewnym stopniu od-
powiednikiem zysku w spółce. Nadwyżka bilansowa
ma na celu zmniejszenie ryzyka utraty płynności nan-
sowej. Można ją przeznaczyć na zwiększenie funduszu
udziałowego ifunduszu zasobowego4.
Członkowie amerykańskich spółdzielni energetycz-
nych (gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, inne
spółdzielnie5) opłacają składki stałe oraz mają obowią-
zek zakupu określonej ilości energii imocy po kosztach
jej wytworzenia. Ilość jest proporcjonalna do wpłat
4 Oglethorpe Power Corporation. Annual Report Pursuant to Sec-
tion 13 or 15(d) of the Securities Exchange Act of 1934 for the -
scal year ended December 31, 2019, s. 1-3 [https://www.sec.gov/
ix?doc=/Archives/edgar/data/788816/000162828020003884/
op c-201912 31. ht m] (dostęp: 2021-01-03); https://sip.lex.pl/akty
-prawne/dzu-dziennik-ustaw/prawo-spoldzielcze-16791012/art-
78 (dos tęp: 2021- 01-03)
5 Spółdzielnia, której członkami są inne spółdzielnie, to tzw. spół-
dzielnia drugiego (lub kolejnego) stopnia.

30 PTJ
PTJ VOL. 64 Z. 1 2021
udziałów członkowskich lub wynika z odrębnej umo-
wy na zakup energii iusług systemowych zawartej ze
spółdzielnią, wzależności od przepisów wewnętrznych
danej spółdzielni.6 Inwestycje są nansowane z kilku
źródeł:
• dług, wtym niskooprocentowane pożyczki federal-
ne (RUS),
• dotacje federalne (RUS),
• przedpłaty członków na zakup energii zprzyszłego
źródła (zodpowiednio wyliczonym rabatem),
• kapitał własny w formie funduszu udziałowego
ifunduszu zasobowego7.
Spółdzielnie są zwolnione zczęści podatków fede-
ralnych. Często zrzeszają się w większe podmioty, tj.
spółdzielnie spółdzielni (spółdzielnie drugiego i trze-
ciego stopnia) wcelu objęcia większych aktywów lub
realizacji dużych inwestycji, podobnie jak w Finlandii
wmodelu Mankala. Wszystkie (ok. 9008) są zrzeszone
w stowarzyszeniu NRECA (National Rural Electric Co-
operative Association), które reprezentuje ich interesy
na poziomie federalnym, wtym poprzez lobbing wrzą-
6 Oglethorpe Power Corporation (An Electric Membership Cor-
poration) Bylaws, As Amended and Restated by the Board of
Directors on December 6, 2016 [http://opc.com/wp-content/
uploads/2018/12/OPC-Bylaws-as-of-12-06-16.pdf] (dostęp:
2021-01- 03)
7 Oglethorpe Power Corporation. Quarterly Report Pursuant to
Section 13 or 15(d) of the Securities Exch ange Act of 1934 for the
quarterly period ended September 30, 2020, s. 12 [https://www.
sec.gov/Archives/edgar/data/788816/000162828020016328/
pdf10q.pdf] (dostęp: 2021-01-03)
8 https://www.electric.coop/issues-and-policy/power-supply/
(dostęp: 2020-11-22)
dzie oraz wSenacie iIzbie Reprezentantów. Działalność
stowarzyszenia jest szersza, prowadzi ono również
fundusz emerytalny, programy socjalne i prywatne
ubezpieczenia grupowe (wtym medyczne) dla swoich
członków9, atakże realizuje programy badawcze wza-
kresie energetyki iochrony środowiska we współpracy
zrządem federalnym (poprzez umowy zDepartamen-
tem Energii USA).
Spółdzielnie działają w47 stanach ipokrywają 56%
terytorium kraju, obsługując 42 mln obywateli. Dzielą
się na dwa typy: prowadzące działalność jednocześnie
wpodsektorach wytwarzania i dystrybucji energii (63
spółdzielnie) oraz te, które zajmują się jedynie dystry-
bucją (834 spółdzielnie). Udział energii elektrycznej
wamerykańskim miksie energetycznym w2018 r. wy-
produkowanej w źródłach „spółdzielczych” wynosił
5%, natomiast udział spółdzielni wenergii sprzedanej
wynosił 12% (przyczyna tego zjawiska jest wyjaśniona
w dalszych akapitach). W2017 r. zatrudniały one po-
nad 68 tys. osób, plus prawie 170 tys. osób upodwy-
konawców i dostawców10. Dla porównania: wszystkie
polskie elektrownie zawodowe cieplne, przedsiębior-
stwa obrotu i Operatorzy Systemów Dystrybucyjnych
zatrudniają łącznie nieco ponad 53 tys. osób (dane za
2019 rok)11. Poniższa tabela przedstawia podstawowe
9 https://www.electric.coop/wp-content/
uploads/2020/06/2019_nreca_annualreport_expanded_nan-
cials.pdf (dostęp: 2020-11-23)
10 America’s Electric Cooperatives, NRECA 2020…
11 „Statystyka Elektroenergetyki Polskiej 2019”, ARE S.A., Warsza-
wa 2020, s. 191.
Rys. 1. Obszar dział alności spółdzielni energet ycznych (co-ops) wUSA – zaznaczony na zielono
Fig. 1. Land coverage of elec trical co-ops across United States – marked green.
Źródło: America’s Electric Cooperatives, NRECA 2020 [https://www.electric.coop/wp-content/uploads/2020/06/Coop_FactsAndFigures_June2020.
pdf] (dostęp: 2021-01-03)
AMERYKAŃSKI MODEL SPÓŁDZIELNI ENERGETYCZNYCH / The American energy cooperative model

31
PTJ
PTJ VOL. 64 Z. 1 2021
Tabela 1. Porównanie energet yki spółdzielczej (co-ops) zenerg etyką zawodową ikomunalną wUSA (dane za 2017 rok)
Tab le 1. Comparison of co-op s against investor-owned and publicly- owned power companies in US (data for 2017)
Energetyka
zawodowa
(investor-owned)
Energetyka
komunalna
(publicly-owned)
Energetyka
spółdzielcza
(co-ops)
Udział
energetyki
spółdzielczej
Łączne przychody (mld USD) 284 60 45 12%
Liczba przedsiębiorstw/ podmiotów 200 2000 900 29%
Liczba odbiorców energii (mln) 107 22 19 13%
Średnia liczba odbiorców na podmiot 400 000 2 000 13 000 -
Ogólny udział wrynku (%) 73 15 12 -
Wolumen energii sprzedanej (TWh):
- gospodarstwom domowym 960 211 237 17 %
- przeds. handlowym iusługowym 1 036 219 91 7%
- przeds. produkcyjnym 704 144 104 11%
Udział wsieciach dystrybucyjnych 50% 7% 42% -
Liczba odbiorców na 1 milę linii dystrybucyjnej 34 48 7,4 -
Przychody ze sprzedaży / 1 milę linii dystr. (USD) 75500 113000 16000 -
Aktywa (mld USD) 1 025 280 169 11%
Kapitał własny (mld USD) 321 86 55 12%
Udział kapitału własnego wpasywach 31% 31% 32% -
Źródło: https://www.electric.coop/electric-cooperative-fact-sheet/ (dostęp: 2019-11-02)
dane liczbowe na temat amerykańskich spółdzielni
energetycznych na tle pozostałych form właścicielskich
wenergetyce USA.
Co do zasady spółdzielnie obsługują obszary sła-
bo zurbanizowane, omałej gęstości zaludnienia (wieś,
mniejsze miasta), czyli te, w których koszty dostawy
energii do odbiorców są najwyższe, arentowność inwe-
stycji najmniejsza. Działają w najtrudniejszych bizne-
sowo warunkach, dysponują najmniejszym kapitałem
(spośród wszystkich trzech typów energetyki w USA),
amimo tego są wstanie zapewnić swoim odbiorcom
energię po akceptowalnych cenach, często niższych niż
spółki energetyki zawodowej. Jest to możliwe dzięki
temu, że energia sprzedawana jest po kosztach pro-
dukcji iprzesyłu/dystrybucji, bez marży na sprzedaży
iniektórych podatków, które występują w przypadku
energii sprzedawanej przez przedsiębiorstwa energe-
tyki zawodowej (zwłaszcza duże spółki energetyczne).
Energetyka spółdzielcza rozwija się wUSA dość dyna-
micznie – w2018 r. NRECA odnotowała znaczące przy-
rosty wstosunku do roku 2017 zarówno liczby członków
spółdzielni, jak iilości energii sprzedanej (tu o7%)12.
Spółdzielnie posiadają udziały welektrowniach róż-
nego typu. Łączna moc zainstalowana odpowiadająca
12 America’s Electric Cooperatives, NRECA 2020…
udziałom spółdzielni w poszczególnych jednostkach
wyt wórczych w2017 r. wynosiła ponad 62 GW.13 Energia
wytwarzana welektrowniach jądrowych stanowi 10,5%
(23 TWh), dominują elektrownie węglowe (64,2%) oraz
gazowe (22,9%). Jednakże wiele spółdzielni nie posia-
da własnych źródeł i sprzedają swoim członkom-od-
biorcom energię zakupioną uinnych wytwórców, stąd
udział EJ w energii sprzedawanej przez spółdzielnie
jest większy – 15,2% (66 TWh).14 Stowarzyszenie NRECA
ocjalnie popiera rozwój energetyki jądrowej, w tym
budowę reaktorów nowej generacji15.
Jak widać zmapy (rys. 2) „spółdzielcze” EJ znajdują
się głównie na wschodnim wybrzeżu USA, znieliczny-
mi wyjątkami, jednak pokrywa się to ze statystycznie
większym rozmieszczeniem EJ właśnie wtej części kra-
ju.
13 Electric industry generation, capacity, and market outlook,
J. Goodenbery, A. Hamilton, L. Khair, M. Leitman, A. Brown, NRE-
CA, 2019, s. 15. [https://www.cooperative.com/programs-servi-
ces/bts/resource-adequacy-markets/Documents/ram_outlo-
ok_report.pdf] (dostęp: 2019-11-02)
14 Tamże, s. 3.
15 https://www.electric.coop/issues-and-policy/power-supply/
(dos tęp: 2021- 01- 03)
ŁUKASZ SAWICKI

32 PTJ
PTJ VOL. 64 Z. 1 2021
Rys. 2. Rozmieszczenie, wielkość ityp elektrowni należących do spółdzielni
Fig. 2. Map of cooperative-owned generation.
Źródło: Electric industry generation, capacity, and market outlook, J. Goodenbery, A. Hamilton, L. Khair, M. Leitman, A. Brown, NRECA, 2019, s. 15.
[https://www.cooperative.com/programs-services/bts/resource-adequacy-markets/Documents/ram_outlook_report.pdf] (dostęp: 2019-11-02)
Rys. 3. Struktura energii elektrycznej sprzedanej członkom spółdzielni energetycznych w2018r. wpodziale n a grupy odbiorców.
Fig. 3. Astruct ure of electricity sold to co- ops’ members, sorted by typ e of consumer.
Źródło: opracowanie własn e na podstawie: America’s Electric Cooperatives [https://www.electric.coop/wpcontent/uploads/2020/06/Coop_FactsAn-
dFigures_June2020.pdf] (dostęp: 2020-11-19)
AMERYKAŃSKI MODEL SPÓŁDZIELNI ENERGETYCZNYCH / The American energy cooperative model

33
PTJ
PTJ VOL. 64 Z. 1 2021
Rys. 4. Struk tura energii elektrycznej w yprodukowanej isprzedanej w2017 r. i2018 r. przez spół dzielnie energetyczne wUSA
Fig. 4. Astructure of el ectricity generated and sold by Ame rican co-ops in 2017 and 2018.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: America’s Electric Cooperatives [https://www.electric.coop/wp-content/uploads/2020/06/Coop_Fact-
sAndFigures_June2020.pdf] (dostęp: 2020-11-19); Electric industry generation, capacity, and market outlook, J. Goodenbery, A. Hamilton, L. Khair,
M. Leitman, A. B rown, NRECA, 2019, s. 3. [https://www.cooperative.com/programs-services/bts/resource-adequacy-markets/Documents/ram_outlo-
ok_report.pdf] (dostęp: 2020 -11-19)
Tabela 2. Amer ykańskie spółdzielnie posiadające udzia ły wEJ
Tab le 2 . American nuclear co-ops.
Spółdzielnia Obszar działalności EJ Wielkość udziałów
Oglethorpe Power Georgia
Vogtle-1 30% (348 MW)
Vogtle-2 30% (348 MW)
Vogtle-3 (wbudowie) 30% (335 MW)
Vogtle-4 (wbudowie) 30% (335 MW)
Hatch-1 30% (270 MW)
Hatch-2 30% (269 MW)
North Carolina Electric Cooperatives Karolina Północna Catawba-1 61, 51% (710 MW)
Old Dominion Electric Cooperative Virginia, Maryland, Delaware North Anna-1 11,6% (218 MW)
North Anna-2
Allegheny Electric Cooperative Pensylwania Susquehanna-1 10% (249 MW)
Susquehanna-2
Cooperative Energy Mississippi Grand Gulf-1 10% (143 MW)
Central Iowa Power Cooperative Iowa Duane Arnold-1* 20% (120 MW)
Corn Belt Power Cooperative Iowa Duane Arnold-1* 10% (60 MW)
*blok został trwale odstawiony wpaździerniku 2020 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: https://www.sec.gov/ix?doc=/Archives/e dgar/data/788816/00 0162828020003884/opc-20191231.
htm (dostęp: 2020-11-22); https://www.ncelectriccooperatives.com/our-power/ (dostęp: 2020-11-21); https://www.odec.com/generation
-transmission-overview/generation-facilities/#5 (dostęp: 2020 -11-21); https://www.talenenergy.com/plant/susquehanna/ (dostęp: 2020-11-21);
https://www.prea.com/allegheny-electric-cooperative-inc (dostęp: 2020-11-21); https://www.entergy-nuclear.com/nuclear-sites/grand-gulf/
(dostęp: 2020-11-22); https://en.wikipedia.org/wiki/Duane_Arnold_Energy_Center (dostęp: 2020-11-22).
ŁUKASZ SAWICKI

34 PTJ
PTJ VOL. 64 Z. 1 2021
Bloki jądrowe są istotną częścią aktywów wytwór-
czych większości tych spółdzielni, które je posiadają.
Udział energii elektrycznej pochodzącej z EJ w przy-
padku poszczególnych spółdzielni wygląda następują-
co (tylko własne wytwarzanie, dane za 2019 r.):
• Allegheny Electric Cooperative – 60%16
• North Carolina Electric Cooperatives – 57%17
• Oglethorpe – 39%18
• Central Iowa Power Cooperative – 33,2%19
• Old Dominion Electric Cooperative – 25%20
• Cooperative Energy – 4%21
• Corn Belt Power Cooperative – 1%22
Spółdzielnie korzystają z „jądrowego prądu” nie
tylko zwłasnych źródeł wytwórczych, ale również ku-
pując go od wytwórców zsektora energetyki zawodo-
wej posiadających bloki jądrowe. Stąd udział energii
elektrycznej pochodzącej zEJ wmiksie energetycznym
wszystkich spółdzielni jest większy, niż wynikałoby to
wprost zmocy wblokach jądrowych, jakie posiada sie-
dem wyżej wspomnianych podmiotów.
16 https://susquehannanuclear.com/who-we-are/at-a-glance/ (do-
stę p: 2020-11-21)
17 https://www.ncelectriccooperatives.com/our-power/ (dostęp:
2020 -11-21)
18 https://opc.com/where-power-originates/ (d ostęp : 2020 -11-21)
19 https://www.cipco.net/energy-portfolio (dostęp: 2020-11-22)
20 https://www.odec.com/wp-content/uploads/2020-Fact-She-
et1.pdf (dostę p: 2020 -11-21)
21 https://cooperativeenergy.com/energy-resources/our-energy
-mix/ (dostęp: 2020 -11-22)
22 Forging Future Generations. Corn Belt Ppwer Cooperative 2019
Annual Report, s. 9 [https://www.cbpower.coop/our-cooperati-
ve/annual-report (dostęp: 2020 -11-22)]
Spółdzielnia Oglethorpe Power
Największą w USA „jądrową” spółdzielnią energe-
tyczną jest Oglethorpe Power, będąca spółdzielnią dru-
giego stopnia dla 38 mniejszych lokalnych spółdzielni.
Posiada ona po 30% udziałów w4 pracujących blokach
jądrowych (2 bloki wEJ Hatch i2 wEJ Vogtle) oraz wbu-
dowanych dwóch nowych typu AP1000 w EJ Vogtle,
łącznie 1 216 MWe wek sploatacji i670 MWe wbudowie.
Oglethorpe jest zbliżona wielkością do polskiej Grupy
ENEA S.A. (pod względem mocy zainstalowanej jedno-
stek wytwórczych, ilości produkowanej energii, liczby
odbiorców końcowych)23, łącznie posiada ok. 7 900 MW
mocy wytwórczych i obsługuje ok. 2 mln odbiorców
końcowych. Spółdzielnia pokrywa 58% zapotrzebo-
wania swoich członków, którym w 2019 r. sprzedała
23,2 TWh energii elektrycznej po średniej cenie
61,60 USD/MWh24 (ztego koszt produkcji energii zaled-
wie 21,00 USD/MWh25), podczas gdy średnia cena ener-
gii dla odbiorców końcowych wstanie Georgia wtym
samym roku (zuwzględnieniem działalności Oglethor-
pe) wyniosła 98,60 USD/MWh26, co stanowi różnicę
23 Porównanie na podstawie: Sprawozdanie Zarządu
z działalności ENEA S.A. oraz Grupy Kapitałowej ENEA
w 2019 r.; https://www.sec.gov/ix?doc=/Archives/edgar/
data/788816/000162828020003884/opc-20191231.htm (dostęp:
2020-11-22)
24 https://www.sec.gov/ix?doc=/Archives/edgar/
data/788816/000162828020003884/opc-20191231.htm, s. 49
(dostęp: 2020-11-22).
25 Third Quarter 2020 Investor Update, November 19, 2020,
Oglethorpe Power [https://opc.com/wp-content/upload-
s/2020/11/8K-Q320-Investor-Update.pdf ] (dostęp: 2020-11-22)
26 https://www.eia.gov/electricity/state/georgia/ (dostęp: 2020-11-
22)
Rys. 5. Struktura produkcji energii elektrycznej welektrowniach Oglethorpe Power w2019 r.
Fig. 5. Structure o f Oglethorpe Power’s electricit y production in 2019.
Źródło: opracowanie własn e na podstawie: https://opc.com/where-power-originates/ (dostęp: 2020-11-22)
AMERYKAŃSKI MODEL SPÓŁDZIELNI ENERGETYCZNYCH / The American energy cooperative model

35
PTJ
PTJ VOL. 64 Z. 1 2021
37%. Niski koszt produkcji energii jest wynikiem zdomi-
nowania aktywów wytwórczych przez zamortyzowane
EJ oraz bloki gazowo-parowe opalane tanim gazem
ziemnym zformacji łupkowych.
Spółdzielnia od 2005 r. realizuje wspólnie z kilko-
ma innymi podmiotami projekt inwestycyjny budowy
dwóch nowych bloków jądrowych wEJ Vogtle (2 reakto-
ry AP1000, 1117 MWe netto każdy). Prace budowlane ru-
szyły wmarcu 2013 r., jednak na skutek problemów wy-
nikających ze złej organizacji budowy, zarządzania oraz
konieczności odbudowy zanikających „jądrowych” kom-
petencji podwykonawców, pierwotny harmonogram
zdatami uruchomienia 2018/2019 r. nie został dotrzyma-
ny. Budowa jest ogólnie zaawansowana wprawie 90%
(stan na listopad 2020 r.), blok nr 3 ma zostać urucho-
miony wdrugiej połowie 2021 r., ablok nr 4 rok później.
Oglethorpe nie podaje, jaki będzie szacowany koszt wy-
twarzania energii, być może zuwagi na niepewność co
do ostatecznych kosztów budowy, spowodowaną pan-
demią COVID-19 (wysoka absencja chorobowa ekipy bu-
dowlanej spowalnia prace). Inwestycja jest realizowana
przy wsparciu rządu federalnego wpostaci niskoopro-
centowanej pożyczki od DoE (zmienna stopa oprocen-
towania, oparta ooprocentowanie obligacji skarbowych
plus 0,375%, łącznie średnio 2,934%27) w wysokości
27 Third Quarter 2020 Investor Update, November 19, 2020,
Oglethorpe Power [https://opc.com/wp-content/uploads/2020/
11/8K-Q320-Investor-Update.pdf] (dostęp: 2020-11-22)
4,7 mld USD oraz dopłaty rządu do każdej wyproduko-
wanej MWh energii elektrycznej w wysokości 18 USD
przez pierwszych 8 lat eksploatacji każdego bloku28.
Różnice między modelem Mankala a amerykań-
skim Co-op29
Zarówno ński model Mankala, jak iamerykański
model spółdzielni energetycznej, działają na zasadzie
non-prot, w odróżnieniu od przedsiębiorstw ener-
getyki zawodowej, które dominują wświatowej elek-
troenergetyce. Główną cechą wspólną obu modeli
jest produkcja energii elektrycznej „po kosztach” dla
właścicieli podmiotu (odpowiednio spółki lub spół-
dzielni). Istnieją jednak znaczne różnice wobu mode-
lach, wynikające przede wszystkim z formy prawnej
tych podmiotów. Oile amerykańskie spółdzielnie są
spółdzielniami faktycznymi iprawnymi, to znaczy ich
podstawą są członkowie, anie majątek, otyle ńskie
podmioty Mankala formalnie są spółkami (przedsię-
biorstwami), których podstawą jest majątek wspólni-
ków/akcjonariuszy, natomiast faktycznie pełnią one
rolę paraspółdzielni dzięki działalności non-prot
wpisanej do statutu spółki lub umowy wspólników.
Szczegółowe porównanie głównych cech obu modeli
przedstawiono wtabeli nr 3.
28 https://www.world-nuclear-news.org/NP-USA-extends-nuclear
-tax-credit-deadline-1202187.html (dostęp: 2020-11-22)
29 Quarterly Report…, s. 12.
Tabela 3. Podobieństwa iróżnice między modelem Mankala iamer ykańską spółdzielnią energetyczną
Tab le 3. Compariso n of Mankala model and US co-operative.
Mankala Spółdzielnia amerykańska
Forma prawna Spółka kapitałowa, podstawą jest majątek wspól-
ników lub akcjonariuszy.
Spółdzielnia, podstawą są członkowie, majątek
służy jedynie do rozliczania transakcji irealizacji
inwestycji.
Sposób sprzedaży
energii odbiorcom
Sprzedaż bez marży akcjonariuszom / udziałow-
com wilości proporcjonalnej do posiadanych
akcji / udziałów.
Sprzedaż bez marży członkom spółdzielni wilości
proporcjonalnej do wpłat udziałów członkow-
skich lub wynikającej zumów zawartych zczłon-
kami.
Sposób kontroli
podmiotu
WZA, możliwa dominacja jednego akcjonariusza
/ udziałowca lub ich grupy poprzez duży pakiet
akcji / udziałów.
Zgromadzenie członków, każdy członek ma
jeden głos niezależnie od wielkości wniesionego
udziału.
Możliwość od-
sprzedaży energii
Akcjonariusz / udziałowiec ma możliwość od-
sprzedaży energii, która mu przysługuje (jeśli jest
uczestnikiem rynku energii), alewtedy podlega
ona opodatkowaniu.
Odsprzedaż dozwolona tylko wprzypadku spół-
dzielni n-tego stopnia oraz jako element rozliczeń
zOSP/OSD (rynek bilansujący).
Źródła nansowa-
nia inwestycji
Kapitał własny, dług – jak wtypowej spółce
akcyjnej izo.o.
Kapitał własny (fundusz udziałowy ifundusz zaso-
bowy), dług oraz przedpłaty członków na zakup
energii zprzyszłego źródła (zodpowiednio wy-
liczonym rabatem), przy czym ta ostatnia forma
nansowania jest preferowana, aby zmniejszyć
koszty nansowe29.
Skala działalności 40% energii elektrycznej wytwarzanej wFinlandii
pochodzi zelektrowni Mankala (27 TWh w2018 r.).
5% energii elektrycznej wytwarzanej wUSA po-
chodzi ze źródeł należących do spółdzielni
(222 TWh w2017 r.).
Poziom działalności Wytwarzanie, dystrybucja, obrót. Wytwarzanie, przesył, dystrybucja, obrót.
Źródło: opracowanie własne
ŁUKASZ SAWICKI

36 PTJ
PTJ VOL. 64 Z. 1 2021
Model Mankala został szczegółowo opisany warty-
kułach wnumerach PTJ 1/201930 i4/201931.
Warto zauważyć, że amerykańskie spółdzielnie
obok nazwy cooperative często posługują się także
nazwą corporation, co wEuropie jest często błędnie in-
terpretowane jako przedsiębiorstwo lub spółka. Wynika
to z odmiennego porządku prawnego i tradycji oraz
faktu, że działalność spółdzielcza w energetyce wiel-
koskalowej jest słabo rozpowszechniona na naszym
kontynencie ima znikomy udział wwytwarzaniu ener-
gii elektrycznej (nieco lepiej jest wprzypadku małych
źródeł OZE). Angielskie słowo corporation ma szersze
znaczenie niż słowa spółka czy przedsiębiorstwo iobej-
muje każdą prawną formę zrzeszenia prowadzącego
działalność gospodarczą32. Wtym kontekście denicja
zawarta wpolskiej części Wikipedii wydaje się częścio-
wo błędna lub co najmniej powierzchowna33.
Podsumowanie
Autor jest zdania, że model spółdzielczy wenerge-
tyce amerykańskiej sprawdził się ibędzie kontynuowa-
ny w najbliższej przyszłości. Spółdzielnie umożliwiły
wprzeszłości elektrykację obszarów niezurbanizowa-
nych, adziś zapewniają swoim członkom energię elek-
tryczną po kosztach niższych niż przedsiębiorstwa
energetyki zawodowej. Rozdrobnienie i relatywnie
mały majątek (aktywa) nie stanowią dla nich przeszko-
dy wrealizacji dużych inwestycji, wtym w nowe bloki
jądrowe, czego przykładem jest spółdzielnia Oglethor-
pe budująca dwa nowe bloki AP1000. Jednak proble-
my, jakie napotkano przy budowie prototypowych
(wzasadzie) bloków rmy Westinghouse wEJ Vogtle,
skutecznie zniechęcają do podejmowania tego typu
inwestycji nawet przez największe rmy energetycz-
ne wUSA. Dlatego wydaje się, że ewentualna budowa
przez spółdzielnie energetyczne nowych bloków ją-
drowych, niezależnie czy klasycznych dużych, czy też
ewentualnie SMR, będzie wymagała najpierw rozpę-
dzenia amerykańskiego przemysłu jądrowego za gra-
nicą (poprzez budowę serii bloków AP1000 winnych
krajach, np. wWielkiej Brytanii, Indiach, Czechach), aby
stworzyć stabilny i niezawodny łańcuch dostaw oraz
zwiększyć doświadczenie generalnego wykonawcy
ipodwykonawców. Inwestorzy, niezależnie od ich mo-
delu biznesowego, sięgają obecnie tylko po projekty
ustandaryzowane imało ryzykowne, przy czym ryzyko
wcale nie musi być pochodną wielkości inwestycji, je-
30 Model Mankala wenergetyce jądrowej na przykładzie ńskiej
spółki TVO, Sawicki Ł., Horbaczewska B., „Postępy Techniki Ją-
drowej” nr 1/2019.
31 Model Mankala w energetyce jądrowej na przykładzie ńskiej
spółki Fe nnovoima, Sawicki Ł., Horb aczewska B., „Postępy Tech-
niki Jądrowej” nr 4/2019.
32 https://en.wikipedia.org/wiki/Corporation (dost ęp: 2 020-11-19)
33 https://pl.wikipedia.org/wiki/Korporacja (d ostęp: 2020 -11-19)
żeli posiada ona określony standard realizacji (ustalony
łańcuch dostaw, pewny irealny harmonogram, spraw-
dzeni wykonawcy itp.).
Łukasz Sawicki,
Główny Specjalista ds. strategii i analiz
ekonomicznych sektora jądrowego w Departamencie
Energii Jądrowej Ministerstwa Klimatu i Środowiska,
Warszawa
Literatura:
[1] Rural Electrication Act of 1936.
[2] https://www.rd.usda.gov/about-rd/agencies/rural-uti-
lities-service (dostęp: 2020-11-22)
[3] Oglethorpe Power Corporation. Annual Report Pur-
suant to Section 13 or 15(d) of the Securities Exchan-
ge Act of 1934 for the scal year ended December 31,
2019, [https://www.sec.gov/ix?doc=/Archives/edgar/
data/788816/000162828020003884/opc-20191231.htm]
(dostęp: 2021-01-06)
[4] Oglethorpe Power Corporation (An Electric Membership
Corporation) Bylaws, As Amended and Restated by the Bo-
ard of Directors on December 6, 2016 [http://opc.com/wp-
content/uploads/2018/12/OPC-Bylaws-as-of-12-06-16.
pdf] (dostęp: 2021-01-03)
[5] Oglethorpe Power Corporation. Quarterly Report Pur-
suant to Section 13 or 15(d) of the Securities Exchange
Act of 1934 for the quarterly period ended September
30, 2020, s. 12 [https://www.sec.gov/Archives/edgar/
data/788816/000162828020016328/pdf10q.pdf] (do-
stęp: 2021-01-03)
[6] https://www.electric.coop/issues-and-policy/power
-supply/ (dostęp: 2020-11-22)
[7] https://www.electric.coop/wp-content/
uploads/2020/06/2019_nreca_annualreport_expan-
ded_nancials.pdf (dostęp: 2020-11-23)
[8] „Statystyka Elektroenergetyki Polskiej 2019”, ARE S.A.,
Warszawa 2020
[9] Model Mankala wenergetyce jądrowej na przykładzie ń-
skiej spółki TVO, Sawicki Ł., Horbaczewska B., „Postępy
Techniki Jądrowej” nr 1/2019.
[10] Model Mankala wenergetyce jądrowej na przykładzie ń-
skiej spółki Fennovoima, Sawicki Ł., Horbaczewska B.,
„Postępy Techniki Jądrowej” nr 4/2019.
[11] America’s Electric Cooperatives, NRECA 2020 [ht tps://
www.electric.coop/wp-content/uploads/2020/06/
Coop_FactsAndFigures_June2020.pdf] (dostęp: 2021-
01-03)
[12] https://www.electric.coop/electric-cooperative-fact
-she et/ (dos tęp: 2019-11-02)
[13] Electric industry generation, capacity, and market outlo-
ok, J. Goodenbery, A. Hamilton, L. Khair, M. Leitman, A.
Brown, NRECA, 2019 [https://www.cooperative.com/
programs-services/bts/resource-adequacy-markets/Do-
cuments/ram_outlook_report.pdf] (dostęp: 2019-11-02)
[14] https://www.sec.gov/ix?doc=/Archives/edgar/
data/788816/000162828020003884/opc-20191231.htm
(dostęp: 2020-11-22);
AMERYKAŃSKI MODEL SPÓŁDZIELNI ENERGETYCZNYCH / The American energy cooperative model

37
PTJ
PTJ VOL. 64 Z. 1 2021
[15] https://www.ncelectriccooperatives.com/our-power/
(dostęp: 2020-11-21);
[16] https://www.odec.com/generation-transmission-o-
verview/generation-facilities/#5 (dostęp: 2020-11-21);
[17] https://www.talenenergy.com/plant/susquehanna/ (do-
stęp: 2020-11-21);
[18] https://www.prea.com/allegheny-electric-cooperative
-inc (dostęp: 2020-11-21);
[19] https://www.entergy-nuclear.com/nuclear-sites/grand-
gulf/ (dostęp: 2020-11-22);
[20] https://en.wikipedia.org/wiki/Duane_Arnold_Energy_
Center (dostęp: 2020-11-22).
[21] https://susquehannanuclear.com/who-we-are/at-a-
glance/ (dostęp: 2020-11-21)
[22] https://www.ncelectriccooperatives.com/our-power/
(dostęp: 2020-11-21)
[23] https://opc.com/where-power-originates/ (dostęp:
2020-11-21)
[24] https://www.cipco.net/energy-portfolio (dostęp: 2020-
11-22)
[25] https://www.odec.com/wp-content/uploads/2020-Fact
-Sheet1.pdf (dostęp: 2020-11-21)
[26] https://cooperativeenergy.com/energy-resources/our
-energy-mix/ (dostęp: 2020-11-22)
[27] Forging Future Generations. Corn Belt Power Cooperative
2019 Annual Report, [https://www.cbpower.coop/our-co-
operative/annual-report (dostęp: 2020-11-22)]
[28] Sprawozdanie Zarządu zdziałalności ENEA S.A. oraz Gru-
py Kapitałowej ENEA w2019 r.
[29] https://www.sec.gov/ix?doc=/Archives/edgar/
data/788816/000162828020003884/opc-20191231.htm
(dostęp: 2020-11-22)
[30] https://www.sec.gov/ix?doc=/Archives/edgar/
data/788816/000162828020003884/opc-20191231.htm
(dostęp: 2020-11-22).
[31] Third Quarter 2020 Investor Update, November 19, 2020,
Oglethorpe Power [https://opc.com/wp-content/
uploads/2020/11/8K-Q320-Investor-Update.pdf] (do-
stęp: 2020-11-22)
[32] https://www.eia.gov/electricity/state/georgia/ (dostęp:
2020-11-22)
[33] https://www.world-nuclear-news.org/NP-USA-extend-
s-nuclear-tax-credit-deadline-1202187.html (dostęp:
2020-11-22)
[34] https://en.wikipedia.org/wiki/Corporation (dostęp:
2020-11-19)
[35] https://pl.wikipedia.org/wiki/Korporacja (dostęp: 2020-
11-19)
ŁUKASZ SAWICKI
60-LECIE KRAJOWEGO
SKŁADOWISKA ODPADÓW
PROMIENIOTWÓRCZYCH
WRÓŻANIE
Druga połowa lat 50.
ubiegłego wieku była obta
w sukcesy dla polskiej ato-
mistyki. Wroku 1956 rozpo-
częto budowę badawczego
reaktora jądrowego EWA,
którego uroczyste otwarcie
miało miejsce już dwa lata później 14 czerwca 1958 r.
Reaktor ten wykorzystywany był do produkcji izotopów
promieniotwórczych oraz do prac badawczych. Jako
nieodłączny element każdej działalności, także eksplo-
atacja reaktora jądrowego skutkowała powstawaniem
odpadów. Jednak odpady, które wytworzone były wre-
aktorze EWA, z uwagi na zawartość substancji promie-
niotwórczych, wymagały specjalnych rozwiązań.
W roku 1960 rozpoczęto poszukiwania odpowied-
niego miejsca do składowania odpadów promieniotwór-
czych. Wpierwszej fazie wyboru lokalizacji branych pod
uwagę było 18 obiektów fortykacyjnych, zktórych po
przeprowadzeniu analiz ioględzin wybrano fort wDę-
bem k. Serocka oraz dwa forty wRóżanie nad Narwią.
Zatwierdzenie lokalizacji składowiska odpadów
promieniotwórczych w forcie w Różanie odbyło się
wdniu 12 maja 1961 r., następnie fort został przekazany
do użytkowania Instytutowi Badań Jądrowych. Skła-
dowisko, początkowo pod nazwą Centralna Składnica
Odpadów Promieniotwórczych rozpoczęło swoją dzia-
łalność wtym samym roku. Pierwsze odpady trały do
Centralnej Składnicy wpaździerniku 1961 r.
Dziś składowisko funkcjonuje pod nazwą Krajowe
Składowisko Odpadów Promieniotwórczych (KSOP)
ijest własnością Zakładu Unieszkodliwiania Odpadów
Promieniotwórczych (ZUOP). Od początku funkcjono-
wania KSOP zeskładowano w nim 4 100 m3 odpadów
promieniotwórczych nisko iśrednioaktywnych krótko-
życiowych, wytworzonych przez jednostki medyczne,
badawcze oraz przemysłowe na terenie Polski. Co war-
te podkreślenia, odpady powstające jako efekt ubocz-
ny np. procedur medycznych w pierwszej kolejności
traają do zlokalizowanych wOtwocku obiektów ZUOP,
gdzie podlegają procesom mającym na celu zmniejsze-
nie ich objętości, usunięcie izotopów (tam, gdzie jest to
możliwe), czy doprowadzenie do postaci ciała stałego
(w przypadku odpadów ciekłych). Tak przygotowane
iopakowane, kierowane są do składowiska.
Składowisko jak i gmina Różan, na której terenie
zlokalizowane jest KOSP, są miejscem szczególnym na
mapie Polski. Dzięki funkcjonowaniu KSOP możliwe jest
zastosowanie technologii wykorzystujących własności
izotopów promieniotwórczych wróżnych dziedzinach
naszego życia.
Więcej informacji: https://zuop.pl/
Zakład Unieszkodliwiania
Odpadów Promieniotwórczych,
Otwock-Świerk