ՓՈՔՐ ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՌԱԶՄԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՏԻՊԵՐԸ. ՀԱՄԱԴՐՈՒՄ ԵՎ ՀԱԿԱԴՐՈՒՄ

Abstract

Հոդվածում վերլուծվում և ըստ վերջնարդյունքի՝ պետության անվտանգության և ինքնուրույնության վրա ազդեցության, խմբավորվում են մեծ տերությունների նկատմամբ փոքր պետությունների անվտանգության մի շարք ռազմավարություններ։ Առաջարկվում է փոքր պետությունների արտաքին անվտանգության բոլոր ռազմավարությունները բաժանել չորս խմբի՝ համադրման, հակադրման, ինքնաբացառման և կցորդման։ Մասնավորապես,
քննվում են առաջին երկու խմբերում դասվող ռազմավարությունների շարքերն ու դրանց հիմնական բնութագրիչները, վեր են հանվում այդ ռազմավարությունների կիրառման հիմնապայմանները։ Եզրակացության մեջ ներկայացվում են այդ երկու խումբ ռազմավարությունների հիմնական տարբերություններն ու ընդհանրությունները։

Full text

61
ՓՈՔՐ ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ
ՌԱԶՄԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՏԻՊԵՐԸ.
ՀԱՄԱԴՐՈՒՄ ԵՎ ՀԱԿԱԴՐՈՒՄ
ՆԱՐԵԿ ԳԱԼՍՏՅԱՆ
Հոդվածում վերլուծվում և ըստ վերջնարդյունքի՝ պետության անվտան-
գության և ինքնուրույնության վրա ազդեցության, խմբավորվում են մեծ տե-
րությունների նկատմամբ փոքր պետությունների անվտանգության մի շարք
ռազմավարություններ։ Առաջարկվում է փոքր պետությունների արտաքին
անվտանգության բոլոր ռազմավարությունները բաժանել չորս խմբի՝ համա-
դրման, հակադրման, ինքնաբացառման և կցորդման։ Մասնավորապես,
քննվում են առաջին երկու խմբերում դասվող ռազմավարությունների շար-
քերն ու դրանց հիմնական բնութագրիչները, վեր են հանվում այդ ռազմավա-
րությունների կիրառման հիմնապայմանները։ Եզրակացության մեջ ներկա-
յացվում են այդ երկու խումբ ռազմավարությունների հիմնական տարբերութ-
յուններն ու ընդհանրությունները։
Բանալի բառեր –
փոքր պետություն, մեծ տերություն, արտաքին քաղաքակա-
նություն, անվտանգություն, ռազմավարություն, դաշինք
Ներածություն
Փոքր պետությունների (այսուհետ՝ ՓՊ) արտաքին քաղաքական
վարքի յուրահատկությունները և դրանց հիմնապատճառները հարկ է
քննարկել այդ վարքի գործնական դրսևորումների՝ արտաքին անվ-
տանգության ռազմավարությունների համատեքստում։ Մասնագիտա-
կան գրականության մեջ ՓՊ-ներին վերագրվում են մի շարք ռազմա-
վարություններ, որոնց մի մասը (օրինակ՝ չեզոքությունը կամ ենթա-
դաշնակցումը) հատուկ է միայն ՓՊ-ներին, իսկ մյուս մասն էլ (օրի-
նակ՝ անհատական և դաշինքային բալանսավորումը) «ունիվերսալ» է՝
բնորոշ է թե․ ՓՊ-ներին, թե՛ միջին և մեծ տերություններին։
Մեր հոդվածներից մեկում խոսել ենք ՓՊ-ների արտաքին քաղա-
քական վարքի վրա արտաքին (միջազգային-տարածաշրջանային հա-
մակարգի կառուցվածքի, կարգի և այլն) և ներքին (կառավարող էլիտայի
աշխարհայացքի, կողմնորոշումների, պետության սոցիալ-տնտեսական
զարգացածության և այլն) գործոնների որոշիչ ազդեցության մասին
(Գալստյան 1, 2019։8-14)։ Եվ տրամաբանական է, որ նույն գործոններն
են ընկած նաև ՓՊ-ների՝ արտաքին քաղաքականության ռազմավա-
րությունների ընտրության հիմքում։
2021, № 3, 61-70
Քաղաքագիտություն
https://doi.org/10.46991/BYSU:D/2021.12.3.061

62
Հնագույն ժամանակներից ի վեր ՓՊ-ների արտաքին անվտանգութ-
յան առանցքային խնդիրները կապված են մեծ տերությունների հետ։ Ուս-
տի տրամաբանական է այդ ռազմավարությունները քննել մեծ տերութ-
յունների հետ հարաբերություններում ՓՊ-ների ինքնադիրքավորման
տեսանկյունից։ Ընդհանրապես, ինչպես նկատում է Նիկոլա Կոնտեսսին,
մեծ տերությունները ՓՊ-ների համար և՛ հնարավորություն են, և՛ սպառ-
նալիք։ Հնարավորություն են, քանի որ նրանց հետ սերտ գործակցությու-
նը կարող է դառնալ օգնության, հովանավորության, հեղինակության ու
այլ առավելությունների աղբյուր։ Բայց նրանք նաև սպառնալիք են, քանի
որ հզորության ակնհայտ անհամամասնությունները ՓՊ-ներին դարձ-
նում են մեծերի կողմից խիստ խոցելի առանձին ոլորտներում կամ ընդ-
հանրապես կախվածության, անգամ գերակայության նկատմամբ
(Contessi, 2015։301)։ Ինչպե՞ս են կառուցում ՓՊ–ներն իրենց ռազմավա-
րությունները մեծ տերությունների հետ հարաբերություններում։
Ըստ բնորոշման՝ փոքր պետություններն ունակ չեն արմատապես
փոխելու իրենց անվտանգության միջավայրը, ուստի նրանք որդեգրում
են ռազմավարություններ, որոնք պետք է լուծեն երկու առանցքային
խնդիր՝ 1․ չեզոքացնել կամ նվազագույնի հասցնել արտաքին միջավայ-
րից (նախևառաջ՝ մեծ տերություններից) բխող սպառնալիքները և 2․ ա-
պահովել մեծ տերություններից առավելագույն հնարավոր ինքնավա-
րություն արտաքին ու ներքին հարցերում։ Առաջին խնդիրն ուղղակիո-
րեն վերաբերում է ՓՊ-ի՝ որպես համակարգի գոյապահպանմանը, որի
ձախողումը կարող է հանգեցնել ՓՊ-ի վերացմանը, իսկ երկրորդը վե-
րաբերում է ՓՊ-ի գործառությանը՝ կարճա- և միջնաժամկետ հեռանկա-
րում չսպառնալով դրա գոյությանը։ Այդ իսկ պատճառով հնարավոր է՝
հանուն առաջին խնդրի՝ ՓՊ-ն զիջումների գնա երկրորդ խնդրին վերա-
բերող հարցերում։ Մեր համոզմամբ՝ հենց այդ երկու խնդիրներին ար-
ձագանքելու կառուցվածքային կարողությունների և աշխարհայացքա-
յին պատկերացումների տարբերություններն են այն գլխավոր պատ-
ճառները, որ մենք տեսնում ենք ՓՊ-ների անվտանգության ռազմավա-
րությունների մեծ բազմազանություն թե՛ տարածաշրջանային անվտան-
գության տարբեր համալիրներում, թե՛ միևնույն համալիրի ներսում։
Մասնագիտական գրականության մեջ կան ՓՊ-ների արտաքին
անվտանգության ռազմավարությունների մի քանի համախմբեր՝ կազմ-
ված տարբեր հիմնասկզբունքներով։ Այսպես՝ Թալուկդեր Մոնիրուզամա-
նը նշում է սպառնացող մեծ տերությունների ռազմական զսպմանն ուղղ-
ված չեզոքության, չեզոքացման, չմիացման, ուժերի բալանսավորման և ո-
րակական գերազանցության ռազմավարությունները (Talukder, 1982), Լե-
 Ազդել նրանք (հատկապես ուժեղ փոքրերը, ինչպես օրինակ՝ Սինգապուրը) ան-
շուշտ կարող են և հենց այդ պատճառով էլ հայտնվում են մեծ տերությունների ուշա-
դրության կենտրոնում, որոնք կձգտեն կա՛մ չեզոքացնել այդ ազդեցությունը, կա՛մ օգ-
տագործել դա ուժային բալանսի իրենց հաշվարկներում։

63
լա Չիկովանին՝ հզորության ամրապնդմանն ու սեփական նշանակութ-
յան բարձրացմանն ուղղված ռազմական կարողությունների ամրապն-
դումը և տնտեսական անկախությունը՝ որպես ներքին ջանքեր, և չեզո-
քությունը, դաշինքը, չմիացումը և հավաքական անվտանգությունը՝ որ-
պես արտաքին ջանքեր (Chikovani, 2010), Ֆրենսիս Դոմինգոն՝ միջազգա-
յին համակարգում գոյատևմանն ուղղված միջազգային կազմակերպութ-
յուններին անդամակցությունը, սեփական ուժերին ապավինելը (self-
reliance), դաշինք կազմելը և ինքնաապահովագրումը (hedging) (Domingo,
2014։ 43-59), Նիլս Ամստրապն իր հերթին նշում է փոքր պետության անվ-
տանգության հետևյալ ռազմավարությունները՝ չեզոքություն, դաշինք,
անդամակցություն միջազգային կազմակերպությանը և չմիացում (un-
aligned) (Amstrup, 1976։163-182)։ Որոշ հեղինակներ էլ հիշատակում են վե-
րոնշյալ առանցքային խնդիրների լուծմանն ուղղված դաշինք կազմելու,
ռազմավարական ինքնաապահովագրման, չեզոքության և «ապաստանի»
ռազմավարությունները (Vaicekauskaitė, 2017։ 7-15)։
Ընդհանրապես, ըստ մեծ տերության հետ փոխազդեցության վերջ-
նարդյունքի՝ ՓՊ-ների արտաքին անվտանգության ապահովման ռազ-
մավարությունները, կարծում ենք, կարելի է բաժանել չորս խմբի՝ հա-
մադրման, հակադրման, ինքնաբացառման և կցորդման։
Ստորև նպատակ ունենք
վեր հանել համադրման և հակադրման
խմբերին պատկանող ռազմավարությունների հիմնարար հատկանիշ-
ները
։ Այդ նպատակով փորձենք՝ 1․
հատկանշել այդ երկու խմբերը՝ ինչ
վերջնարդյունք և ինչ պայմաններ են դրանք ենթադրում,
2․
մասնագի-
տական գրականության մեջ ՓՊ-ներին վերագրվող ռազմավարութ-
յուններից առանձնացնել, բնութագրել ու դասակարգել այդ խմբերին
համահունչ ռազմավարությունները։
Համադրման ռազմավարություններ
Համադրման ռազմավարությունների վերջնարդյունքը մեծ տե-
րության (տերությունների) հետ երկկողմ ու բազմակողմ համագոր-
ծակցության միջոցով նրա (նրանց) հետ ուղղակի առճակատման բա-
ցառումն է։ Մասնագիտական գրականության մեջ հիշատակվում են
այդպիսի նպատակադրություն ունեցող մի շարք ռազմավարություն-
ներ։ Դրանցից է
բազմակողմանիությունը
(Multilateralism) կամ
բազմա-
վեկտորությունը
(Multi-Vectorism), որը ՓՊ-ների համար թե՛ սեփական
ազդեցության տարածման, թե՛ ավելի մեծ տերությունների ազդեցութ-
յան սահմանափակման միջոց է։ Բազմավեկտորությունը բնորոշվում է
որպես պետության փոխշահավետ հարաբերություն իր բոլոր գործըն-
կերների հետ՝
բացառելով նրանցից
որևէ մեկի չափազանց արտոնյալ
լինելը մյուսների համեմատ
: Այն մեկնաբանվում է որպես պետության
ձգտում՝ զարգացնելու պրագմատիկ հարաբերություններ և ապահովե-
լու
ճկունություն
մրցակցող արտաքին գործընկերների հետ հարաբե-

64
րություններում, պահպանելու որոշակի
ինքնավարություն
ներքին ու
արտաքին քաղաքականության մեջ (Գալստյան 2, 2019։ 224)։ Ինչպես
արդեն նկատել ենք, որոշ հեղինակներ բազմակողմանիությունը հա-
մարում են
փոխհամադրման
(Co-Alignment) մասնավոր ձև, որը են-
թադրում է մրցակցող մեծ տերությունների համարժեք ներգրավում
ՓՊ-ի համար ռազմավարական նշանակություն ունեցող ոլորտներում։
Այդ ռազմավարության վերջնանպատակների թվում նշվում են ՓՊ-ի
համար ռազմավարական կարևորություն ունեցող ոլորտներում որևէ
մեծ տերության գերակայության՝ նրա կողմից թելադրանքի, հարկա-
դրանքի բացառումը և, այդպիսով, ՓՊ-ի ռազմավարական ինքնավա-
րությունն ու ինքնիշխանությունը պաշտպանելը, ինչպես նաև ՓՊ-ի
սոցիալ-տնտեսական և ենթակառուցվածքային զարգացման համար
արտաքին աջակցություն ապահովելը (Galstyan, 2019։182)։ Կոնտեսսիի
ձևակերպմամբ՝ փոխհամադրման քաղաքականությունը համակցում է,
մի կողմից, կորուստները (որոնք կարող են ի հայտ գալ, օրինակ, որևէ
մի մեծ տերության գերիշխանության հաստատման արդյունքում) բա-
ցառելու շարժառիթը և ունի ինքնապահպանման ու արդեն ձեռք բեր-
ված արժեքները (օրինակ՝ ինքնիշխանությունն ու ինքնուրույնությու-
նը) պաշտպանելու նպատակ (
բալանսավորում
), իսկ մյուս կողմից՝ օ-
գուտ ստանալու (օրինակ՝ մեծ տերության աջակցությունը) շարժառի-
թը և ունի ցանկալի արժեքներ ձեռք բերելու նպատակ (
ենթադաշնակ-
ցում
)։ Նրա կարծիքով, փոխհամադրման միջոցով փոքր պետությունը
կարող է բազմազանեցնել իր խոշոր գործընկերների ցանկը՝ այդ կերպ
կանխելով նրանցից որևէ մեկի գերիշխանությունն իր նկատմամբ։ Դրա
մեխանիզմը «
խնդիրների բաժանումն
» (Issue Splitting) է՝ արտաքին ա-
ջակցության կարիք ունեցող խնդիրների դաշտի հատվածավորումը։
Ըստ այդմ՝ ամեն հատված կարող է «աճուրդով վաճառվել» տարբեր
«գնորդների», որպեսզի մեծ տերություններից ոչ մեկը չկարողանա ամ-
բողջությամբ գերակայել ՓՊ-ի քաղաքականության կամ տնտեսության
որևէ ոլորտում։ Կոնտեսսին փոխհամադրման ռազմավարությունը
բնութագրական է համարում Ադրբեջանի (Ռուսաստանին, Թուրքիա-
յին, ԱՄՆ-ին և Իսրայելին ներգրավելու միջոցով), Ղազախստանի
(Ռուսաստանին, Չինաստանին, ԵՄ-ին ու ԱՄՆ-ին ներգրավելու միջո-
ցով) և Ուզբեկստանի (Ռուսաստանին և ԱՄՆ-ին ներգրավելու միջո-
ցով) արտաքին քաղաքականության համար (Contessi, 2015։300-306)։
Նկատենք, որ Կոնտեսիի այս հայեցակարգը շատ նման է
ինքնաա-
պահովագրման (Hedging)
ռազմավարությանը, որով հաճախ բնու-
թագրվում է Հարավարևելյան Ասիայի ՓՊ–ների ռազմավարությունը
Չինաստանի և ԱՄՆ-ի (Goh, 2005), իսկ երբեմն՝ անգամ Ադրբեջանի
քաղաքականությունը Ռուսաստանի (Valiyev, Mamishova, 2019։269-291)
նկատմամբ։ Չըն-Չիվը Քուեքն այդ ռազմավարությունը բնորոշում է որ-
պես երբեմն հակասող և հակադրվող քաղաքական որոշումների հա-

65
մակցություն, որը փոքր կամ երկրորդային պետությունները կիրառում
են անորոշ և ռիսկային միջավայրում՝ ի պատասխան մրցակցող մեծ
տերությունների ակնկալիքների։ Ինքնաապահովագրումն անհրաժեշ-
տաբար ենթադրում է երեք պայման՝ մրցակցող տերություններից որևէ
մեկի նկատմամբ կողմնապահության բացառում, հակասական և հա-
կադիր որոշումների ընդունման պրակտիկա, հանուն օգուտի հակա-
դիր գործողությունների օգտագործում՝ միաժամանակ ունենալով գոր-
ծողությունների «պահուստային» տարբերակ (Kuik, 2016։5)։ Ինքնաա-
պահովագրումը, ըստ նրա, ունի հինգ բաղադրիչ՝ 1․ տնտեսական
պրագմատիզմը՝ ձգտելով առավելագույն տնտեսական օգուտ ստանալ
մեծ տերության հետ առևտրատնտեսական հարաբերություններից, ե-
թե անգամ նրանց միջև կան քաղաքական տարաձայնություններ, 2․
կապակցող ներգրավումը՝ ձգտելով ընդլայնել ու շատացնել մեծ տե-
րության հետ կապերը՝ նրա որոշումների ընդունման վրա ազդեցութ-
յուն ստանալու նպատակով, 3․ սահմանափակ ենթադաշնակցումը՝
փոխադարձ հետաքրքրություն ներկայացնող ոլորտներում մասնա-
կիորեն ընդունելով մեծ տերության գերակայությունը՝ առանց նրանից
լիարժեք կախվածության մեջ ընկնելու, 4․ մեծ տերության գերակա-
յության բացառումը՝ այլ մեծ տերություններին համագործակցության
մեջ ներքաշելու և սեփական դիմադրողունակությունն ամրապնդելու
միջոցով և 5․ անուղղակի բալանսավորումը՝ անվտանգային անորո-
շությունները մեղմելու նպատակով զարգացնելով համագործակցութ-
յունը մեծ տերության հետ և զուգահեռաբար զարգացնելով սեփական
կարողությունները ռազմական ոլորտում (Kuik, 2008։167-171):
Մրցակցող մեծ տերություններին համագործակցության դաշտ բերե-
լու կամ
համաձայնության
(Accommodation) ռազմավարությունը ևս, ըստ
Ռոբերտ Ս․ Ռոսի, թույլ է տալիս ՓՊ-ին, մի կողմից, հրաժարվել մեծ տե-
րությունների նկատմամբ կիրառվող ավանդական ռազմավարություննե-
րից (բալանսավորում, չեզոքություն, ենթադաշնակցում), մյուս կողմից,
նվազեցնել անվտանգության ռիսկերն այդ տերությունների հետ անհա-
մաչափ փոխհարաբերություններում (Galstyan, 2019։182)։ Ինքնաապահո-
վագրման և համաձայնելու ռազմավարությունների տարբերությունն այն
է, որ, ինչպես նկատում է Դեյվիդ Կանը, եթե ապահովագրման ռազմա-
վարությունն ավելի մոտ է բալանսավորմանը, ապա համաձայնելու ռազ-
մավարությունը՝ ենթադաշնակցելուն (Kang, 2007։53-54)։
Հակադրման ռազմավարություններ
ՓՊ–ների արտաքին անվտանգության երկրորդ՝ հակադրման
խմբի ռազմավարությունների վերջնանպատակն է ստիպել սպառնա-
ցող մեծ տերությանը (տերություններին) հրաժարվել ՓՊ-ի նկատմամբ
ագրեսիվ գործողություններից, նրա նկատմամբ գերակայություն ստա-
նալու մտադրությունից։ Եթե ՓՊ–ն միայնակ՝ բացառապես սեփական

66
ռեսուրսներով ի զորու չէ ապահովելու այդ արդյունքը, նա ստիպված է
որդեգրել
դաշինքային ռազմավարություն
՝ դաշնակցել համանման
նպատակ ունեցող այլ պետությունների հետ (կամ դաշինքի միջոցով
ապահովել կոշտ բալանսավորում)՝ որևէ մի մեծ ուժի (կամ դաշինքի)
սպառնալիքից մեկ այլ մեծ ուժի (կամ դաշինքի) պաշտպանությունն
ստանալու նպատակով։
Սթիվեն Ուոլթի բնորոշմամբ,
դաշինքը
երկու կամ ավելի ինքնիշ-
խան պետությունների միջև անվտանգության հարցերով ֆորմալ կամ
ոչ ֆորմալ հարաբերություն է, որը ենթադրում է որոշակի փոխադարձ
պարտավորություններ և օգուտների փոխանակում (Walt, 1985։1)։ Ռո-
բերտ Լ․ Ռոթշտայնը և Հաքան Վիբերգը նշում են ՓՊ–ի դաշինքի երեք
հնարավոր տարբերակ՝ երկկողմ դաշինք մեծ պետության հետ, դա-
շինք այլ ՓՊ-ների հետ, բազմակողմ դաշինք փոքր և մեծ պետություն-
ների հետ (Amstrup, 1976։171, Wiberg, 1996։36), իսկ Մելվին Սմոլը և
Դեյվիդ Սինգերը՝ փոխադարձ պաշտպանություն, չհարձակման դաշ-
նագիր և անտանտ (Small, Singer, 1969։261)։
Դաշինքների ձևավորման պատճառների քննությունը թողնելով
հետագային՝ այստեղ միայն նշենք, որ ՓՊ-ների կողմից դաշինքային
ռազմավարություն ընտրելը, մեր համոզմամբ, լավագույնս բացա-
տրում է
սպառնալիքի բալանսավորման տեսությունը
։ Վերջինիս հա-
մաձայն՝ հենց սպառնացող Ա պետությանը կամ պետությունների
խմբին զսպելու, բալանսավորելու նպատակով է Բ պետությունը կազ-
մում դաշինք (Walt, 1985։5-6)՝ ակնկալելով, որ իր դեմ ռազմական գոր-
ծողությունների դեպքում դաշնակիցներից կստանա ռազմական և դի-
վանագիտական աջակցություն (Dwivedi, 2012։224): Սակայն, ինչպես
պնդում են Ֆոլկեր Քրաուզեն և Դեյվիդ Սինգերը, դաշինքին անդամակ-
ցելու ՓՊ–ների շահագրգռվածությունը պայմանավորված է ոչ միայն
ռազմական անվտանգության ամրապնդման, այլ նաև ոչ ռազմական օ-
գուտներ (արտաքին առևտրի աճ, կառավարող ռեժիմին աջակցութ-
յուն) ստանալու ակնկալիքով (Krause, Singer 2001։21-22)։
Մի շարք հեղինակներ պնդում են, որ ՓՊ-ների դաշինքային ռազ-
մավարությունը ավելի լավ մեկնաբանում են ոչ թե դաշինքի ավանդա-
կան տեսական մոտեցումները, այլ
դաշինքային ապաստանի
(shelter)
տեսությունը: Վերջինիս հիմնասկզբունքներն են՝
1. ՓՊ–ներն արմատապես տարբերվում են մեծերից և, հետևա-
բար, որոշումների ընդունման և գործողությունների ժամանակ կիրա-
ռում են մեծ տերություններից տարբերվող տրամաբանություն։
2. ՓՊ–ների համար դաշինք ձևավորելն ունի ոչ միայն արտաքին,
այլ նաև ներքին դրդապատճառներ։
3. ՓՊ-ներն ունակ են շահել դաշինք կազմելուց և համեմատաբար
ավելի մեծ օգուտ ստանալ, քան մեծ տերությունները։
4. Գոյատևելու և բարգավաճելու համար ՓՊ-ներն ունեն քաղա-

67
քական, տնտեսական, մշակութային և անվտանգային ապաստանի
կարիք, որն էլ մեծ տերության հետ ՓՊ-ների դաշինք կազմելու գլխա-
վոր խթանն է։
5. Դաշինքային ապաստանը ՓՊ-ներին հնարավորություն է տա-
լիս դաշինքների միջոցով բացառելու մեկուսացումն արտաքին աշ-
խարհից, և դա կարող է նշանակալի սոցիալ-շակութային ազդեցութ-
յուն ունենալ ՓՊ վրա։
6. Դաշինքին անդամակցությունը կարող է նշանակալիորեն փո-
խակերպել ՓՊ- թե՛ արտաքին, թե՛ ներքին քաղաքականությունը, որն
էլ, իր հերթին, ՓՊ- համար լրացուցիչ «վճար» է դաշինքին անդամակ-
ցության դիմաց (Bailes et all, 2016:5-7)։
Ըստ այդմ հեղինակները նշում են ՓՊ–ների խոցելիության երեք ո-
լորտներ և դրանց համապատասխան դաշինքային ապաստաններ՝ քա-
ղաքական (ռազմական պաշտպանություն, դիվանագիտական աջակցու-
թյուն, միջազգային նորմեր և կանոններ), տնտեսական (ֆինանսատնտե-
սական աջակցություն, մուտք մեծ շուկաներ) և սոցիալական (ճանաչում,
մտավոր ուժի և տեխնոլոգիաների ներհոսք) (Thorhallsson, Bailes, 2017:52-
54)։ Որպես գործնական օրինակ՝ հեղինակները նշում են հյուսիսեվրո-
պական պետությունների փոխազդեցությունը ԱՄՆ/ՆԱՏՕ-ի և Եվրոպա-
կան միության հետ։
Իսկ ի՞նչ անել, եթե գերակայող պետությանը կամ պետություննե-
րի խմբին ռազմական միջոցներով «կոշտ» բալանսավորել հնարավոր
կամ արդյունավետ չէ։ Այսպիսի իրավիճակում կարող է կիրառվել ոչ
ռազմական միջոցներով (տնտեսական, դիվանագիտական, ինստի-
տուցիոնալ)
«փափուկ» բալանսավորում
։ Վերջինս, ըստ հեղինակների,
ենթադրում է գործողություններ, որոնք ուղղակիորեն մարտահրավեր
չեն նետում գերիշխող տերության ռազմական գերակայությանը, սա-
կայն նպատակ ունեն ոչ ռազմական միջոցներով խափանել այդ տե-
րության պլանավորած ռազմական մտադրությունները (Pape, 2005:10)։
Ավելին, որոշ հեղինակներ նշում են փափուկ բալանսավորման տա-
րատեսակներ՝ թշնամի տերության նկատմամբ և բարեկամ տերության
նկատմամբ (Whitaker, 2010:1111), կոնֆլիկտ, որը ծագում է անհամա-
տեղելի քաղաքական նախապատվություններից, և կոնֆլիկտ, երբ,
չնայած ընդհանուր տեսակետի առկայությանը, թույլ պետությունը
մերժում է համաձայնությունը մեծի հետ։ Վերջին դեպքը հնարավոր է,
երբ թույլ կողմն ընդունում է ուժեղ կողմի երկարաժամկետ նպատակ-
ները, բայց ոչ դրանց ուղղված կարճաժամկետ ռազմավարությունները
(«ռազմավարական չհամագործակցություն»)
։ Որպես դրա գործնական
օրինակ նշվում է իրաքյան ռազմարշավի ժամանակ ԱՄՆ–ի հետ հա-
մագործակցելուց նրա ավանդական որոշ դաշնակիցների հրաժարվելը
(Kelley, 2005:153-173):

68
Եզրակացություն
Ամփոփելով վերլուծության արդյունքները՝ կարող ենք եզրակաց-
նել, որ
 մեծ տերությունների նկատմամբ ՓՊ-ների կողմից կիրառվող
ռազմավարությունների համադրման և հակադրման խմբերն ունեն
ինչպես ընդհանրություններ, այնպես էլ տարբերություններ։ Գլխավոր
ընդհանրությունն այն է, որ երկուսն էլ ենթադրում են ՓՊ-ի ակտիվ
փոխազդեցություն մեծ տերությունների հետ, և երկուսն էլ կիրառելի
են մրցակցային (երկու և ավելի մրցակցող մեծ տերություն ներառող)
համակարգերում։ Բայց եթե համադրման խումբը ենթադրում է պրագ-
մատիկ համագործակցություն մեծ տերությունների հետ, ապա հակա-
դրման խումբը՝ հակադրություն սպառնացող մեծ տերությանը։
 ՓՊ-ներին վերագրվող ռազմավարություններից համադրման
խմբին են պատկանում բազմավեկտորությունը կամ բազմակողմա-
նիությունը, փոխհամադրումը, ինքնաապահովագրումը և համաձայ-
նությունը, իսկ հակադրման խմբին՝ ավանդական դաշինքը, դաշինքա-
յին ապաստանը, «փափուկ» բալանսավորումն իր «ռազմավարական
չհամագործակցության» տարատեսակով։
 Համադրման ռազմավարությունների միջոցով ՓՊ-ն ձգտում է
բացառել որևէ մեծ տերության գերկայությունն իր նկատմամբ՝ իր հա-
մար ռազմավարական նշանակություն ունեցող ոլորտներում երկու և
ավելի մեծ տերություններ ներգրավելու, նրանց հետ համաժամանակ-
յա փոխգործակցության և, այդպիսով, նրանց փոխբալանսավորելու
միջոցով։ Այդ կերպ համադրման ռազմավարությունները ՓՊ-ի համար
ապահովում են անվտանգության և ինքնուրույնության, մանևրելու ա-
ռավելագույնս հնարավոր մակարդակ։ Այսպիսի ռազմավարություն
կիրառելու համար անհրաժեշտ նվազագույն նախապայմաններն են
տարածաշրջանի բազմակենտրոն-մրցակցային կառուցվածքը՝ երկու և
ավելի մեծ տերությունների առկայությունը, ինչպես նաև ՓՊ-ի ունա-
կությունը՝ այդ մեծ տերություններին համարժեք չափով ներգրավելու
իր համար ռազմավարական նշանակություն ունեցող ոլորտներում
համագործակցության մեջ։
 Հակադրման ռազմավարությունները կարող են դաշինքի միջո-
ցով ապահովել ՓՊ-ի առավելագույն հնարավոր անվտանգությունը,
սակայն անհրաժեշտաբար սահմանափակում են նրա ինքնավարութ-
յունը։ Օրինակ, դաշինքներին անդամակցության դիմաց ՓՊ-ները «վճա-
րում են» իրենց ինքնավարությամբ՝ դրա նշանակալի մասը զիջելով ի-
րենց մեծ դաշնակիցներին, ինչպես նաև դիվանագիտական ճկունութ-
յան սահմանափակմամբ։ Ավելին, նկատենք, որ, փորձելով սպառնա-
ցող մեծ տերությունից պաշտպանվել հովանավոր մեծ տերության «վա-
 Նկատենք, որ այս դեպքը բնութագրական է
ենթադաշնակցման
ռազմավարու-
թյանը, որին առավել մանրամասն կանդրադառնանք հետագա վերլուծություններում։

69
հանի» տակ, ՓՊ-ն կարող է բախվել այդ մեծ տերությունների մրցակ-
ցության թատերաբեմի կամ կռվախնձորի վերածվելու վտանգին։
НАРЕК ГАЛСТЯН – Типы стратегий безопасности малых государств:
сопоставление и противопоставление. – В статье анализируются и – по прин-
ципу их конечного результата, а именно влияния на безопасность и самостоятель-
ность государства, – группируются некоторые стратегии безопасности малых
государств в отношении великих держав. Выдвигается гипотеза, что все стратегии
малых государств можно объединить в четыре группы: сопоставления, сопротив-
ления, самоисключения и приложения. В частности, даются перечни стратегий и
основных характеристик стратегий, которые по своим конечным результатам
можно отнести к первым двум группам. Выявляются также основные условия
применения этих групп стратегий. В заключении отмечаются основные отличия и
общности этих двух групп стратегий.
Ключевые слова։ малое государство, великая держава, внешняя политика, безопас-
ность, стратегия, альянс
NAREK GALSTYAN – Types of Security Strategies of Small States: Compila-
tion and Opposition․ – The article analyses and groups some security strategies of small
states towards the great powers according to the principle of their final result - the im-
pact on the security and independence of the state. It is hypothesized that all strategies
of small states can be grouped into four groups: compilation, opposition, self-exclusion,
and application. In particular, a list of strategies and the main characteristics of strate-
gies are given, which, according to their final results, can be attributed to the first two
groups. The main conditions for the realization of these groups of strategies are also
identified. In conclusion, the main differences and commonalities of these two groups of
strategies are noted.
Key words։ small state, great power, foreign policy, security, strategy, alliance
Օգտագործված աղբյուրների ցանկ
Amstrup, N., 1976. The Perennial Problem of Small States: A Survey of Research Efforts.
Cooperation and Conflict, 1 June, 11(2), pp. 163 - 182.
Bailes, A. J. K., Thayer, B. A. & Thorhallsson, B., 2016. Alliance theory and alliance
‘Shelter’: the complexities of small state alliance behaviour. Third World Thematics: A TWQ
Journal, 2016 August, 1(1), pp. 9-26.
Chikovani, L., 2010. How to stop the bear: strategy of small states. Monterey: Calhoun:
The NPS Institutional Archive.
Contessi, N. P., 2015. Foreign and Security Policy Diversification in Eurasia. Issue Splitting,
Co-alignment, and Relational Power. Problems of Post-Communism, Issue 62, p. 299–311.
Domingo, F. C., 2014. The RMA Theory and Small States. Military and Strategic Affairs, 6(3).
Dwivedi, S. S., 2012. Alliances in international relations theory. International Journal of
Social Science & Interdisciplinary Research, 08, 1(8), pp. 224-237.
Galstyan, N., 2019. Armenische Komplementarität: Außenpolitik eines Kleinstaats in
turbulenten Zeiten. In: Politik und Gesellschaft im Kaukasus. Wiesbaden: Springer VS, pp. 173-192.
Goh, E., 2005. Meeting the China challenge: The U.S. in Southeast Asian regional security
strategies, Washington: The East-West Center.
Kang, D. C., 2007. China Rising: Peace, Power, and Order in East Asia. New York:
Columbia University Press.
Kelley, J., 2005. Strategic Non-cooperation as Soft Balancing: Why Iraq was not Just about
Iraq. International Politics, 42(2), pp. 153-173.
Krause, V. & Singer, J. D., 2001. Minor Powers, Alliances, and Armed Conflict: Some
Preliminary Patterns. In: E. Reiter & H. Gärtner, eds. Small States and Alliances. New York:

70
Physica-Verlag Heidelberg, pp. 15-24.
Kuik, C.-C., 2008. The Essence of Hedging: Malaysia and Singapore’s Response to a
Rising China. Contemporary Southeast Asia
։
A Journal of International and Strategic Affairs,
30(2), pp. 159-185.
Kuik, C.-C., 2016. How do weaker states hedge? Unpacking ASEAN states’ alignment
behavior towards China. Journal of Contemporary China, 25(100), pp. 500-514.
Pape, R. A., 2005. Soft balancing against the United States. International Security, 30(1), pp. 7-45.
Small, M. & Singer, J. D., 1969. Formal Alliances, 1816-1965: An Extension of the Basic
Data. Journal of Peace Research, 6(3), pp. 257-282.
Talukder, M., 1982. The security of small states in the Third World. Canberra Papers on
Strategy and Defence, Issue 25.
Thorhallsson, B. & Bailes, A. J. K., 2017. Do Small States Need ‘Alliance Shelter’?
Scotland and the Nordic Nations. In: Security in a Small Nation: Scotland, Democracy, Politics.
Cambridge: Open Book Publishers, pp. 49-76.
Vaicekauskaitė, Ž. M., 2017. Security Strategies of Small States in a Changing World.
Journal on Baltic Security, 1 November, 3(2), pp. 7-15.
Valiyev, A. & Mamishova, N., 2019. Azerbaijan’s foreign policy towards Russia since
independence: compromise achieved. Southeast European and Black Sea Studies, February,
19(2), pp. 269-291.
Walt, S. M., 1985. Alliance Formation and the Balance of World Power. International
Security, 9(4), pp. 3-43.
Whitaker, B. E., 2010. Soft Balancing Among Weak States? Evidence from Africa.
International Affairs, 86(5), pp. 1109-1127.
Wiberg, H., 1996. Security Рrоblems of Small Nations. In: W. Bauwens, A. Clesse & O.
Knudsen, eds. Small States and the Security Challenge in the New Europe. London: Brassey's, pp. 21-41.
Գալստյան, Ն. (1), 2019. Փոքր պետությունների արտաքին քաղաքական վարքի
հիմնական հատկանիշներն ու պատճառները.
Բանբեր
Երևանի
համալսարանի
,
«Միջազգային հարաբերություններ
․
քաղաքագիտություն»,
№ 2(29), էջ 3-16։
Գալստյան, Ն. (2), 2019.
Հայաստանի
բազմավեկտոր
արտաքին
քաղաքականու-
թյան
հայեցակարգը
և
պրակտիկան,
Եր. ՀՀ ՊԿԱ, էջ 223-236.