Content uploaded by Joana Duarte
Author content
All content in this area was uploaded by Joana Duarte on Nov 28, 2021
Content may be subject to copyright.
Inspiraegids Holi-Frysk
Meertalig voortgezet onderwijs voor iedereen!
Myrthe Coret-Bergstra · Mirjam Günther-van der Meij · Joana Duarte · Dirkje Elgersma
Hessel Yntema · Sybren Walsweer · Babs Gezelle Meerburg
INSPIRATIEGIDS - INSPIRATIEGIDS - INSPIRATIEGIDS - INSPIRATIEGIDS
Inhoud
Voorwoord 5
1. Inleiding 7
2. De opbrengsten van het Holi-Frysk project 11
3. Holi-Frysk toolbox 17
4. Meertaligheidendierenëren 23
5. Casus: een meertalige les 25
6. Ervaringen van docenten 29
7. Reacesvanexperts 31
8. Conclusie 35
Nawoord 37
Links en gerelateerde projecten 39
Bronnen 41
Het team 42
Colofon
Tekst
Myrthe Coret-Bergstra
Mirjam Günther-van der Meij
Eindredace
Laura Nap
Vormgeving en opmaak
Guenthercreae
Bezoekersadres
Rengerslaan 10, Kamer A0.068
8917 DD Leeuwarden
Postadres
Postbus 1080
8900 CB Leeuwarden
+31 (0)88 991 7000
lectoraatmg@nhlstenden.com
ditprojektendizzeútjeebinnespetrochdeProvinsjeFryslân
Tip!
Op verschillende plekken in deze
uitgave zijn QR-codes die verwijzen
naar websites. Scan deze met de
telefoon om de link te openen.
5
Voorwoord
DoorJoanaDuarte
lector Meertaligheid en Geleerdheid, NHL Stenden Hogeschool
Meertaligheid is een realiteit en een doel in het onderwijs. Iedereen
is meertalig, aangezien een ieder van ons verschillende taalvarianten
spreekt en sommigen onder ons - en dat worden er steeds meer - ook
verschillende naonale of regionale talen spreken. Zo hee ongeveer
eenkwartvandeleerlingeninhetvoortgezetonderwijseenmigraeach-
tergrond.Veelandereleerlingensprekeneenregionaletaalofeenstreek-
taal,ofeenvariantdaarvan.Verderbeoogthetonderwijsalleleerlingen
nog meertaliger te laten worden, door ze in aanraking te laten komen met
vreemdetalenenschool-envakregisters.Maarhoegajeindeprakjk
om met een steeds diverser talenecosysteem? Kan het voortgezet onder-
wijs èn vaardigheden in verschillende talen èn de talige rijkdom van alle
leerlingenerkennenenbenuen?
“To reject a child’s language in the school is to reject the child”, stelt taalontwikkelingsdes-
kundigeJimCummins(2008).Hetisvoorzowelhetwelbevindenalsvoordeatudes
en de schoolprestaesvan meertalige leerlingen belangrijk dat er met de aanwezige
meertaligheid op school op een geschikte manier wordt omgegaan. We mogen ervan
uitgaan dat opgebouwde kennis in de ene taal de ontwikkeling van een andere taal kan
ondersteunen. Dat houdt in dat thuistalen kunnen helpen bij de verwerving van nieuwe
kennisènvandeinstrucetaal(Duarte,2020).Lerarenvragenzichechterafhoezijmet
verschillende talen en culturele achtergronden kunnen omgaan, zodat alle leerlingen
opmaalinhuntaalontwikkelingkunnenwordenondersteund.Hoogleraarenmeerta-
ligheidsdeskundigeprof.dr.PietVanAvermaetvraagtzichafwaaromwijbangzijnvoor
meertaligheid. Hij constateert daarbij het volgende:
“Scholen zijn er vaak van overtuigd dat de meertaligheid van sommige leerlingen hun
leerkansen in de weg staat. Meertaligheid wordt vaak als een probleem gezien, als
een decit” (2014: 8).
6
HetHoli-Fryskprojectvoorzietineenalomvaendantwoordop dezevragen, metlessenen
voorbeeldendiedichtbijdealledaagseprakjkstaanvandocentenopmiddelbarescholen.Om
detaligeenculturelediversiteitvandeleerlingenalskrachttezien,alsheoomvoorhetleren,
ishetbelangrijkomhardnekkigebeeldenenopvangentenaanzienvanmeertaligekinderen
enjongerenterdiscussie testellen.Ookis hetnoodzakelijkomlerarenconcretehandvaen
te geven om met meertaligheid aan de slag te gaan. Dit boekje levert een wezenlijke bijdrage
hieraan.
Tot slot moeten wij niet vergeten dat het leren van talen niet alleen voordelig is voor de taal-
vaardigheidindiezelfdetalen,maardathetookdehorizonvankinderenverbreedt,want:“Die
GrenzenmeinerSprachensind dieGrenzenmeinerWelt”(OostenrijkselosoofLudwigWi-
genstein, 1889-1951).
7
1. Inleiding
Over Holi-Frysk
Denaam Holi-Fryskstaatvooreenholissche benadering vanFries(enanderetalen) in
het onderwijs. Daarmee bedoelen we een brede benadering waarin alle talen in de klas erkend
worden. Regionale en minderheidstalen, zoals het Fries, komen steeds meer in contact met
migrantentalen,omdatmeermigrantennaarocieeltwee-ofmeertaligeEuropeseregio’strek-
ken.Scholenindezeregio’shebbenvaakalmoeiteomaandeeisenvoornaonaleenvreemde
talen in het curriculum te voldoen en daarnaast nog regionale talen in het aanbod op te nemen.
Daar komt nu een vraag naar aandacht voor een groter aantal moedertalen bij. Een dergelijke
mengelmoes aan talen in de klas vraagt om een andere aanpak van talen dan de doorgaans
eentaliggeoriënteerdeaanpakdiekenmerkendisvoorhet onderwijs.Devraagisechter,hoe
brengjezoietsindeprakjk?Watdoejemettalendiejezelfnietbeheerst?Hoezorgjeervoor
dat er aandacht en ruimte is voor alle talen die de leerlingen met zich mee de klas in brengen
maarzorgjeertegelijkerjdvoordatde kerndoelenvandeverschillendevakkennietuit het
oog verloren worden? Dit is waar het Holi-Frysk - meertalig voortgezet onderwijs voor iedereen
-projectzichopriche.
Binnenhetprojectiseropverschillendetypescholenonderzoekgedaannaareenholissche
aanpakvoormeertaligheidinhetvoortgezetonderwijs.Holisschbetekent:eenbredebenade-
ring waarin er wordt bekeken hoe alle in de klas en de regio aanwezige talen bij het onderwijs
kunnenwordenbetrokken,doorgebruiktemakenvaneencombinaevanverschillendedidac-
schebenaderingendieuitgaanvanhetbenuenvanmeertaligheid(bijvoorbeeldtaalbewust-
zijn,taalvergelijkingen CLIL).Dergelijkonderzoeknaareenholissche aanpakwaseralvoor
het primair onderwijs maar tot nu toe nog niet voor het voortgezet onderwijs.
HetHoli-FryskprojectrichezichophetvoortgezetonderwijsindetweetaligeprovincieFries-
land en had tot doel om:
1. Eenintervene te ontwikkelen om posieve atudes van leerlingen en docententen
aanzien van (het leren van) de Friese taal en meertaligheid te bevorderen. Deze interven-
ebestonduithetontwikkelenvan acviteiten gericht op de speciekevraagstukken
van de deelnemende scholen.
2. Onderzoektedoennaardeeectenvandezeinterveneopdetaalatudesvanleerlingen
endocenten,demeertaligedidacekvandocentenendemeertaligeinteraceindeklas.
8
In het project werden naast het Fries, alle talen betrokken die in de klas aanwezig waren, van
TigrinyaenArabischtotstreektalenzoalshetBildtsenStellingwerfs.
Holi-Frysk fases
Het Holi-Frysk project begon in het schooljaar 2017-2018 met een pilotstudie die de voor-
loper was van het uiteindelijke project. De pilot is uitgevoerd vanuit het Mercator Europees
Kenniscentrum voor Meertaligheid en Taalleren. Het vervolg - Holi-Frysk 2.0 - werd tussen
begin2019totmedio2021uitgevoerddoorhetLectoraatMeertaligheid&Geleerdheidvan
NHLStendenHogeschool.Inbeidefaseszijnerinsamenwerkingmetdiversescholenacvitei-
tenvoormeertaliglesgevenontwikkeldengeïmplementeerd.Vervolgenszijndezeacviteiten
geëvalueerdenverbeterdom deeluittemakenvaneen onlinetoolboxdiedoorallescholen
kanwordengebruikt(ziehoofdstuk3).
Aan het project deden verschillende typen scholen mee:
1. drietaligeschool(Nederlands,EngelsenFriesalsinstrucetaal)
2. stadsschool met voornamelijk Nederlandssprekende leerlingen
3. schoolmetnieuwkomerleerlingen(ISK)(alleenpiloase)
4. mbo-instelling met Fries als keuzevak
Aan de pilot namen 3 scholen deel (1 drietalige school, 1 stadsschool en 1 ISK). Aan Holi-Fryk
2.0dedenoorspronkelijk6scholenmee(1drietaligeschool,4stadsscholenen1mbo).Omver-
schillende redenen (zoals Covid-19) konden niet alle scholen aangehaakt blijven. Drie scholen
hebben uiteindelijk het hele traject met ons doorlopen (drietalige school en 2 stadsscholen).
Boom-upwerkwijze
Elke school is uniek in het Holi-Frysk project en werd daarom ook zo benaderd. Elke school
hadeeneigenvraagstukofuitdagingmetbetrekkingtotmeertaligheiddievroegomopmaat
gemaakteaanpakkenenacviteiten.Deprojectscholenhaddenbijvoorbeeldvragenrondhet
verbindenvandeverschillendeschooltalenopeen(drietalige)schoolofhetverbindenvande
thuistaal met schoolconcepten en van de schooltaal met vakinhoud. Met elke projectschool
werdendevolgende5stappendoorlopenvolgenseenboom-upprincipe:
1. Vraag rond een meertaligheidsvraagstuk van de school;
2. Acviteitvoorstelvanhetprojeceammetbehulpvaneenlesplan;
3. Implementaevandeacviteitdoordedocent;
4. Feedbackvandedocentopdeacviteitdoormiddelvaneenevaluaeformulier;
5. Verbeteringvandeacviteitvoordeonlinetoolbox.
9
Meertalig onderwijs model
Deontwikkelingvandeacviteitengebeurdeinco-construcetussendocenten,studenten
van de lerarenopleiding en onderzoekers. Deze aanpak verhoogt de duurzaamheid en eige-
naarschapvandeontwikkeldeacviteiten.
Holisschmodelvoormeertaligheidinhetonderwijs
Omeenmeertaligebenaderingtekunnenontwikkelendieaanslootopdemeertaligevra-
genenuitdagingenvandescholenwerdgebruikgemaaktvanhet“holisschmodelvoormeer-
taligheid in het onderwijs” weergegeven in de aeelding hieronder.Het model bestaat uit
eenconnumvanvijfmeertaligebenaderingen,die hiernazullenwordentoegelicht. Devijf
benaderingenzijngeformuleerdvanuithetperspecefvanFunconeelMeertaligLeren(FML;
Slembrouck,VanAvermaet&VanGorp,2018),datinhoudtdatalletalenenvariëteitendieleer-
lingen mee naar school brengen in hun voordeel kunnen worden benut in hun leerprocessen en
ontwikkeling.Zowordterposiefgebruikgemaaktvandetaligediversiteitindeklas.
Aan de linkerkant van het model
staat taalbewustzijn: hier gaat het
om de bewustwording van talen in
de omgeving en het reecterenop
het begrip taal (Candelier, 2010).
Daarbij kan er ook gebruik worden
gemaakt van talen die de docent
zelf niet spreekt, zoalsArabisch of
een streektaal. Een voorbeeld van
een dergelijke acviteit is het in
kaart brengen van de eigen talen
door middel van een talenpaspoort.
Dergelijke acviteiten laten leerlin-
gen reecteren opwat taal voor hen betekent en maakt hen bewustvan hun eigen meer-
taligheid. Naast taalbewustwording bevindt zich taalvergelijking. Bij taalvergelijking staan de
overeenkomsten en verschillen tussen talen centraal. Hierbij kan gedacht worden aan een les
overtaalfamiliesofeencognatenquiz.Debenaderinginhetmiddenvanhetmodel,recepeve
meertaligheid, wordt ook wel luistertaal genoemd (Ten Thije, 2010). In deze benadering spreekt
ieder zijn eigen taal, waarbij men elkaar toch probeert te begrijpen. Denk bijvoorbeeld aan een
FrieseleswaarindedocentFriesspreektendeleerlingNederlands.Opdezewijzelerenleer-
lingenwoordenenstructurenrecepefteherkenneneninhuneigentaalantwoordtegeven.
Bovendienontwikkelenzeposieveatudestenaanzienvandeanderetalenenverwervenop
Connuüm van meertalig onderwijs
Frans, Turks
Arabisch, Pools,
Servisch,
Papiaments,
Javaans
Nederlands, Fries,
Engels, Duits,
Frans, Turks,
Russisch
Nederlands, Fries,
Engels, Duits,
Nedersaksisch
Nederlands, Fries,
Engels, Duits,
Frans
Nederlands, Fries,
Engels, Duits,
Frans
Taalbewustzijn
WAARDERING GEBRUIK
Taalvergelijking Recepeve
meertaligheid CLIL Immersie
Translanguaging Translanguaging Translanguaging Translanguaging
FUNCTIONEEL MEERTALIG LEREN
10
eenspeelsemaniertaalleerstrategieën.AanderechterkantvanhetmodelbevindtzichContent
and Language Integrated Learning (CLIL), waarbij zaakvakken in een vreemde taal gegeven wor-
den.DenkbijvoorbeeldaangeschiedenisinhetEngels.Ookminderheids-,streek-ofbuurtalen
kunnenwordeningezet,denkbijvoorbeeldaanwiskundeinhetFriesofbiologieinhetDuitsof
Drents. Daarbij ligt de nadruk op de inhoud van het zaakvak, maar pikken leerlingen toch een
heleboelop vandetaal, omdatdecommunicaehierin plaatsvindt.Helemaalrechtsvan het
model bevindt zich immersie, waarbij de leerling volledig wordt ondergedompeld in een taal,
denk bijvoorbeeld aan een drietalige school waar het taalonderwijs volledig in een vreemde taal
wordt gegeven (bijvoorbeeld Friese, Nederlandse, Engelse dagdelen waarin in alle vakken een
bepaalde voertaal centraal staat). Deze benadering is echt gericht op het leren van de taal en
vereist een goede taalbeheersing van de docent.
Bij alle benaderingen kan gebruik worden gemaakt van translanguaging. Dat is het gebruik van
meerderetalen,sjlenenregisterstegelijkerjd,zonderduidelijkegrenzen.Denkbijvoorbeeld
aaneenleswaarbijdeinstrucetaalNederlandsis,maarerregelmagwoordeninhetArabisch
op het bord staan, waardoor de thuistaal van leerlingen als hulpmiddel wordt gebruikt om Ne-
derlandse woorden bij reeds bekende concepten te leren.
Dezevijfbenaderingenvanmeertaligheid enhetcombinerenhiervanvormdende basisvoor
deontwikkelingvanacviteiteninhetkadervanhetproject.Eenschoolofdocenthoefdeniet
nbenaderingtekiezen,maarkonbijverschillendevakkenofzelfsbinnennlesmeerdere
benaderingentoepassen.Welkedatwaren,hinggeheelafvandebehoeevandeschool.De
holisscheaanpakmaaktehetmogelijknietalleentalenteherkennenenerkennenmaarzeook
tegebruiken.Zokwamen leerlingenincontactmet talendieze nietsprekenen kondenhun
completelinguïsscherepertoiregebruiken.
Studieavonden
Betrokken docentenwerden geschoold in meertaligheid en meertalige didacek door
middelvan studieavonden. Dezewerden gedurendedeloopjdvan zoweldepilotstudieals
Holi-Frysk2.0georganiseerdvoordocentenmetthema’salsbijvoorbeeldtaalatudeenCLIL.
Tegelijkerjdwarendestudieavondeneenmooiekansvoorbetrokkendocentenomervaringen
uit te wisselen en elkaar te inspireren.
11
VoorbeelduitlesoverGruePier
2. De opbrengsten van het
Holi-Frysk project
“Meertalig voortgezet onderwijs voor iedereen”
Lesmateriaalenproductenvanleerlingen
Indithoofdstukpresenterenwijdebelangrijksteopbrengstenvanhetproject.Docenten
enonderzoekershebbensamengewerktaanhetontwikkelenvanlessenseriesenacviteiten.
Indetoolboxzijn30lesplannentevindendiedirecttegebruikenzijnindeklas.Inhoofdstuk3
gaan wij verder in op de toolbox.
Themasch werken
Gedurende het project ontdekten de docenten dat zij
lievernietwerktenmet losseacviteiten,maarmeer-
taligheid inzeen in een thema dat meerdere lessen
besloeg.Zokreegmeertaligheideennatuurlijke plek in
de les, in plaats van dat het iets leuks voor tussendoor
was. In het talenatelier op één van de stadsscholen
werden de talen Fries en Spaans gekoppeld aan de
helden Zorro en Grue Pier. Omdat nieuw vocabu-
laire gekoppeld werd aan dit thema, was het voor de
leerlingen niet saai nieuwe woorden leren, maar wa-
ren de woorden betekenisvol in de context.Zoleerden
ze bijvoorbeeld hoe de producten die in de jd van
GruePier(rond het jaar 1500)veelgegetenwerden, heten in het Friesen het Spaans. De
productenwarenvaakaomsguitZuid-Amerika,waarveelSpaanswordtgesproken.Indeze
themaschelessendraaidehet dus niet alleen omverschillendetalen,maarook om cultuur
en geschiedenis: een mooi voorbeeld van vakintegrae. Creaeve verwerkingsopdrachten, zoals
eenstripverhaal overZorroeneen meertalig kerstmenuvooreenGruePier aaalherberg,
maakten de verhalen nog betekenisvoller en waren tegelijk een mooie check om te kijken wat
de leerlingen ervan hadden opgestoken.
Tip voor docenten: koppel nieuwe woordenschat aan een thema dat tot de verbeelding spreekt
enzorgvooreencreaeveverwerkingsopdracht.Opdezemanierkunnenookmeerderetalen
tegelijkbetrokkenwordenbijnlesofthema.
12
Voorbeeld opdracht Meertalig kerstmenu
GruePieraaalherberg
Voorbeelden Taaltroostposters
Taal en identeit
Detalendieiemandspreektzijnnauwverbondenmetzijnofhaariden-
teit. Wanneer er in de klas acviteiten worden gedaan die het taal-
bewustzijn van de leerlingen willen vergroten, hangt dit vaak samen met
hetreecterenopiemandseigen identeit.Eenlaagdrempelige manier
om dit naar voren te brengen is om met de leerlingen in gesprek te gaan
over de talen die zij beheersen en het belang van deze talen. Welke plek
hebben deze talen op school?
Doordeleerlingenzelfop onderzoek uit te laten gaan, kunnen zij nieuwe
dingenontdekkenoverzichzelf en hun posie indewereld.Eenmooi
project dat hierbij aansluit was het “Namenproject” van de drietalige
projectschool. In dit project, dat bij het vak Fries gedaan werd, leerden
leerlingen waar namen vandaan komen en welke bronnen zij kunnen ge-
bruiken om op zoek te gaan naar de oorsprong van hun eigen achter-
naam.DooruittevindenofhunnaamFries,Nederlandsofaomsguit
eenanderetaal is, leerdendeleerlingenmeer overhun eigen aomst.
Tegelijkerjdwasditeenmooieoefeninginhetdoenvanonderzoeken
het gebruik van betrouwbare bronnen.
De leerlingen van de drietalige projectschool deden in
het kader van Holi-Frysk ook mee aan Taaltroost (scan
de QR-code), evenals de leerlingen van één van de stads-
scholen. Voor Taaltroost interviewden de leerlingen hun
ouders,opa’s,oma’sofanderefamilie overhun favoriete
zin in hun moedertaal en maakten hier een mooie poster
van. Zo ontdekten zij dat iemands moedertaal vaak een
plekje in iemands hart hee en onderdeel is van zijn/haar
identeit.
Nooit zal ik vergeten de prachtige plek waar ik vandaan kom.
Deze posterserie is mede mogelijk gemaakt door
#TaalTroost
CSG Comenius @Forum
Europees Talenlabel
Tip!
Laat leerlingen eens op onderzoek gaan naar hun
achternaam of de oorsprong van een woord in de
doeltaal of juist hun eigen taal.
Taaltroost
13
Voorbeeld uit les over oorsprong achternamen
Lessen over taal
Aankelijk van je lesdoelen als docent, kun je les-
geven over taalofin een taal. Bij een les over taal denk
je misschien gauw aan een les grammaca, maar dit
kan veel meer zijn. In het talenatelier van één van de
stadsscholenstarende docenten aan hetbeginvan
het jaar metvragen als: ‘Wat ís taal nu eigenlijk?’ en
‘Waaromcommunicerenwij?’Erwerdbevraagdwatde
leerlingenzelf graagwilden leren, omzode movae
omtalentelerentevergroten.Ookwasereenklasge-
sprek over taalleerstrategieën, waarin de leerlingen met
elkaarbesprokenhoezijtalenleren.Zoblekenbijvoor-
beeldserieskijkenindedoeltaalentegenjezelfpratenonderdedouchebelangrijketaalleer-
strategieën. Bij het lerenvan nieuwe woorden in bijvoorbeeld het Frans werden regelmag
vergelijkingen gemaaktmet hetEngels.Zo leerdendeleerlingendat sommige talen op elkaar
lijken en dat je, als je een nieuwe taal begint te leren, vaak al meer weet dan je denkt.
Door het te hebben over taal, leren de
leerlingen op een creaevere en exibe-
lere manier met taal om te gaan, vonden
dedocenten. Ookuiteenenquête met
leerlingen bleek dat zij in het talen atelier
hadden geleerd om op “andere, leuke
manieren” naar taal te kijken. De deelne-
mende docenten zien dit nadenken over
taal als een belangrijke eerste stap vóór
leerlingen een taal beginnen te leren.
Lessen in de doeltaal
Naast lessen over taal zijn lessen in een bepaalde taal ook een belangrijk aspect van meertalig
onderwijs.Zoalsindeinleidingisbeschreven,is Content and Language Integrated Learning
(CLIL)eenhandigewerkwijzeom hiermeeaandeslagte gaan.Geefeenaardrijkskundelesin
hetFries,eenbiologielesinhetEngels,ofbetrekhetDuitsineengeschiedenislesoverdeBer-
lijnsemuur.Veeldocentenzienditwelzien,maarwetennietprecieshoezeditkunnenaan-
pakken.BinnenhetprojectzijnerverschillendeCLIL-acviteitenontwikkeld.Inonzetoolbox
Tip!
Start aan het begin van het schooljaar eens met een
klassikaal gesprek over taal. Wat betekent het voor de
leerlingen? Op welke talen lijkt de doeltaal? Wat weten
we al? Wat zouden we willen leren en hoe zouden we
dat kunnen aanpakken? Overigens kan nadenken over
taal ook goed passen binnen lessen burgerschap, maat-
schappijleer of zelfs biologie (kunnen dieren ook praten?)
14
kunjebijvoorbeeldacviteitenvindenvoorGeschiedenis,Economie,Wiskunde,Aardrijkskun-
de, Biologie/Mens & Natuur, Tekenen en Burgerschap/Maatschappijleer. Hierover wordt meer
uitgelegdinhoofdstuk3.
OnderzoekbinnenhetHoli-Fryskproject
Binnen het project zijn niet alleen nieuwe materialen en aanpakken ontwikkeld, maar is
ook onderzoek verricht naarde eecten van deze ontwikkelingen. Devraag die wij wilden
beantwoordenis:“Inwelkematezienweeectenvaneenintervenedieholisschmeertalig
onderwijspromootinhetvoortgezetonderwijs?”.Wijkekendaarbijnaardeeectenvanonze
interveneopdetaalatudesvanleerlingenendocenten,demeertaligedidacekvandocen-
tenendemeertaligeinteraceindeklas.Hieronderbesprekenwijdebelangrijksteresultaten.
Inhoofdstuk6wordtmeerverteldoverwathetprojectvolgensdocentenheeopgebrachten
watzijhiervanmeenemeninhundagelijkselesprakjk.
Taalatudes
Binnenhet project zijn de taalatudesvanleerlingen onderzocht. Wekekendaarbijhoe de
houding van de leerlingen is ten opzichte van verschillende talen, taalleren en meertaligheid.
Vindenzijtalenbijvoorbeeldleukenbelangrijkofjuistniet?
Aanhetbeginvanhet projectis eenenquête afgenomen.HetbleekdatleerlingenEngelsen
Nederlands leuk vonden om te horen en spreken, en deze talen ook belangrijk vonden. Het
Fries en dialecten vonden zij minder belangrijk en ook minder leuk. Er waren wel grote verschil-
lentussendeleerlingen;zozijnleerlingendievanhuisuitFriessprekenposievertegenover
het Fries dan leerlingen die Nederlandstalig zijn opgevoed.
Naaoopvanhetprojectwerddezelfdeenquêtenogmaals ingevuld,hoewelhelaasnietalle
klassenopnieuwdeelnamen.Uitdezeenquêtebleekdat detaalatudes nietsignicantver-
beterdwaren.Eenredenhiervoorkanzijndatdeontwikkeldeacviteitennietpersefocusten
ophetFries,Nederlands,Engelsendialecten.Demeesteacviteitendiezijnuitgevoerdwaren
meergerichtoptaalbewustzijn enidenteit.Uitdeenquête bleekbijvoorbeeldweldatleer-
lingenanderetalenbelangrijkerzijngaanvinden. Opdevraag“zijnernoganderetalendieje
belangrijkvindt?”kwamen deleerlingenindeenquêtevoorafmet9talen,na aoopmet 14.
Ookdetalendezeleukvondenomtehorenvertoondeneenkleinesjging,van15naar19.De
leerlingen gaven ook aan dat ze het leuk vonden om meer te hebben geleerd over hun naam en
aomst(drietaligeschool)endatzehetleukvondenommetmeerderetalenbezigtezijnofom
opcreaevewijzemettaalbezigtezijn(stadsschool).
15
Lesobservaes
Met behulp van lesobservaesonderzochten wij welk eect de meertalige benadering van
dit project had op de meertalige interace in de klas en de lesprakjkenvan de docenten.
Eengrootdeel van de observaes vond plaats jdens de thuisonderwijsperiode en zijn dus
onlinegedaan. Eenonlineles verlooptvaak andersdaneenfysiekeleswaardoorwellicht de
docentmeeraan het woordwasdangebruikelijk.Ondanks de online situae, zagenwedat
dedocenten veelgebruikmaakten vanmeertaligedidaceken. Zowerd erexplicietgewerkt
aan taalbewustzijn, kwamen er CLIL-elementen voor in de lessen en maakten de docenten ge-
bruikvantranslanguaging.Demeertaligedidacekenkwamenvoornamelijknaarvorenjdens
kennisoverdrachtofbijhetgevenvanfeedback.Klassenmanagementenprakscheuitlegging
veelal in het Nederlands.
Inhoofdstuk5wordteenvoorbeeldbesprokenvaneenmeertaligeles.
16
17
3. Holi-Frysk toolbox
DeHoli-Frysk-toolboxiseenonlinetoolboxwaarinde30 ontwikkeldelesacviteitenvanhet
Holi-Frysk project staan en die voor iedereen beschikbaar is. Door in het menu op één van de
acviteitenteklikken,iseenpdf-bestandvandelesacviteitmetbijbehorendewerkbladente
downloaden.In sommigepdf-bestandenstaan extralinksvoorbijvoorbeeldhet downloaden
vaneenpresentae.Detoolboxisindrietalenbeschikbaar:Nederlands,FriesenEngels.
De acviteiten kennen eenvaste opbouw. Zo wordt
erinformaegegevenovervoorwelkvakzegeschikt
zijn, welke talen erbij betrokken (kunnen) worden,
welke vaardigheden (luisteren, lezen, spreken en/of
schrijven)aanbod komenenwatdetheorescheon-
derbouwing van de acviteit is. Dit laatsteis gekop-
peld aan het holissch model voor meertaligheid in
het onderwijs (zie hoofdstuk 1). In tabel 1 staat een
overzichtvande 30lesacviteitenmet eenkortebe-
schrijving en vermelding van de benaderingen waar de
acviteitzichopricht.
Screenshot Holi-Frysk toolbox
Holi-Frysk
toolbox
18
Tabel1-OverzichtacviteitenHoli-Frysktoolbox
Acviteit en Doelstelling Link met curriculum
1Axen
Met deze acviteit leren de leerlingen over axen. Het bewustzijn van de
overeenkomsten tussen axen in verschillende talen wordt hiermee verhoogd.
Taalbewustzijn
Taalvergelijking
2De weg vinden
Met deze acviteit leren de leerlingen verschillende begrippen die worden
gebruikt om de weg te vinden. Deze worden gelinkt aan de begrippen in de
thuistaal.
Translanguaging
Taalbewustzijn
Taalvergelijking
3Dialecten
Met deze acviteit wordt het bewustzijn van Friese en Nederlandse dialecten
verhoogd. Er wordt gediscussieerd over atudes tegenover de standaardtaal
en varianten ervan.
Taalbewustzijn
Taalvergelijking
4Linguisc Landscape (Talen in jouw omgeving)
Met deze acviteit worden de leerlingen bewust gemaakt van de taal/talen
in de school/omgeving en van hun eigen mening over de rol van taal in het
taalkundig landschap.
Taalbewustzijn
5Luister goed naar mij
Met deze acviteit ontwikkelen leerlingen hun recepeve vaardigheden in
typologisch verwante talen (zoals Fries/Nederlands/Engels) of niet-verwante
talen (zoals Nederlands/Arabisch). Ook wordt er gereecteerd op strategieën
om andere talen te begrijpen.
Translanguaging
Taalbewustzijn
Taalvergelijking
6Meertalige rekentaal
Met deze acviteit leren de leerlingen de verschillende basisrekenbegrippen en
linken zij deze aan hun thuistaal.
Translanguaging
Taalbewustzijn
Taalvergelijking
Recepeve meertaligheid
7Taalfamilie
Met deze acviteit worden de leerlingen bewust gemaakt van de overeenkom-
sten en verschillen tussen talen en leren zij een stuk taalgeschiedenis.
Taalbewustzijn
Taalvergelijking
8Taalmpjes
Met deze acviteit doen de leerlingen zelf onderzoek naar de oorsprong en
betekenis van woorden in een gekozen taal en maken hier een lmpje over.
Taalbewustzijn
Taalvergelijking
9Taalportreen
Met deze acviteit worden de leerlingen zich bewust van de talen in de klas
en de talen die in de omgeving een rol spelen. Tevens wordt reece gesmu-
leerd over het concept "taal" als meer dan een naonale of vreemde talen (bijv.
streektalen, taal van muziek, taal van liefde, etc.).
Taalbewustzijn
10 Zinsbouw
Met deze acviteit leren de leerlingen de woordvolgorde van verschillende
talen en vergelijken zij deze met elkaar.
Taalbewustzijn
Taalvergelijking
11 Meertalige zintuigen
Met deze acviteit leren de leerlingen zintuigen en hun funces in meerdere
talen te benoemen en leren zij over de rol van taal in zaakvakken.
Taalbewustzijn
Taalvergelijking
19
Acviteit en Doelstelling Link met curriculum
12 De Friese Geschiedenis: Grue Pier
Met deze acviteit leren de leerlingen wie Grue Pier was in de Friese geschiede-
nis, ontwikkelen ze hun Friese taalvaardigheden en maken ze een guurgedicht.
CLIL
13 Meertalige guren (wiskundekwartet)
Met deze acviteit maken de leerlingen kennis met wiskundige begrippen
in verschillende talen, en worden ze zich bewust van de rol van taal in een
zaakvak.
Taalbewustzijn
Taalvergelijking
Recepeve meertaligheid
14 Meertalige spelletjes
Met deze acviteit maken leerlingen door middel van spelletjes kennis met
meertaligheid, vergelijken ze talen en leren ze nieuwe woorden
Taalbewustzijn
Taalvergelijking
15 Het land van Oct
Met deze acviteit leren de leerlingen tellen in het octale stelsel en worden zij
zich bewust van andere culturen
Taalbewustzijn
Taalvergelijking
16 Het Oera Linda boek
Met deze acviteit leren de leerlingen over het Oera Linda boek en over de
betrouwbaarheid van bronnen
Translanguaging
Immersie
17 Het West-Germaans
Met deze acviteit vergelijken de leerlingen de Friese taal met andere
West-Germaanse talen (Nederlands, Engels, Duits)
Translanguaging
Taalbewustzijn
Taalvergelijking
18 Omgaan met digitaal geld
Met deze acvteit leren de leerlingen meertalig te debaeren (over het thema
digitaal geld).
Translanguaging
Immersie
19 BTW & wisselkoersen
Met deze acviteit leren de leerlingen met (raad)spellen op drietalige wijze over
BTW, valuta & wisselkoersen
Translanguaging
CLIL
20 Corona in verschillende landen
Met deze acviteit onderzoeken de leerlingen zelf wat de impact van de
corona crisis is in verschillende landen.
Taalbewustzijn
CLIL
21 De wereld over
Met deze acviteit worden leerlingen gesmuleerd om na te denken over het
Fries en over taalsituaes in andere landen, door het maken van een TikTok
video over een taal uit een meertalig land
Taalbewustzijn
22 Frexit
Met deze acviteit koppelen de leerlingen de actualiteit aan de Friese cultuur
en denken zij hier krisch over na.
Taalbewustzijn
23 Lichaam
Met deze acviteit leren de leerlingen Friese benamingen voor lichaamsdelen
door het maken van een tekening of schilderij.
Taalvergelijking
CLIL
24 Taalgebruik in de Tweede Wereldoorlog
Met deze acviteit bekijken de leerlingen de Tweede Wereldoorlog vanuit het
perspecef van verschillende landen en talen
Taalbewustzijn
20
Acviteit en Doelstelling Link met curriculum
25 Talen op televisie
Met deze acviteit maken de leerlingen op speelse wijze kennis met (vreemde)
talen, minderheids- en meerderheidstalen.
Taalbewustzijn
26 Uitwisselingsvlog
Met deze acviteit worden de leerlingen zich bewust van hun eigen (taal-
kundige) omgeving en kunnen zij deze uitwisselen met andere (buitenlandse)
scholen.
Taalbewustzijn
Taalvergelijking
Recepeve meertaligheid
27 Weerbericht
Met deze acviteit maken de leerlingen zelf een Friestalig weerbericht, waarbij
ze op creaeve wijze met natuurkunde in het Fries bezig zijn.
Translanguaging
CLIL
28 Natuur in de Alde Feanen
Met deze lesacviteit maken de leerlingen door middel van een raadspel kennis
met ecosysteem in hun eigen provincie. Hiermee leren zij biologische begrip-
pen en breiden zij hun Friese woordenschat uit.
Translanguaging
CLIL
29 Woordbingo Koude Oorlog
Met deze acviteit leren de leerlingen leren algemene informae over de
Koude Oorlog en breiden zij ondertussen hun Duitse woordenschat uit.
Translanguaging
Recepeve meertaligheid
CLIL
30 Meertalige memes en GIFjes maken
Met deze acviteit leren leerlingen om op een leuke manier bezig te zijn met
het Fries en andere (moeder)talen uit de klas. Het begrip en aanzien van andere
talen wordt hiermee verhoogd.
Taalbewustzijn
Taalvergelijking
Vantaalbewustzijnnaarimmersie
De meeste acviteiten richten zich op taalbewustzijn en taalvergelijking. De project-
scholen hadden voornamelijk vraagstukken rond het verhogen en posief beïnvloeden van
taalbewustzijnen taalvergelijking.Ook recepevemeertaligheid kwamhierendaaraan bod.
InenkeleacviteitenstaandeCLILenimmersiebenaderingencentraal.
De toolbox voor taaldocenten
Als taaldocent ben je waarschijnlijk geneigd om te focussen op de doeltaal.Toch kan
meertaligheid ook in (vreemde) taallessen goed worden gebruikt. Door het vergroten van taal-
bewustzijn worden leerlingen zich bewust van hun reeds aanwezige taalkennis en hoe zij deze
kunnen benuen bij het leren van nieuwetalen. Door talen met elkaar te vergelijken, zien
leerlingen overeenkomsten en kunnen gemakkelijkerbepaalde vocabulaire onthouden. Ook
wordenleerlingendoorhetpratenovertaalvaakenthousiasterengemoveerdervoordetaal-
les.Alleacviteitendiezijnaangeduid met“taalbewustzijn”en“taalvergelijking”zijneigenlijk
geschiktvoortaallessen.VoordevakkenDuits,Engels,FriesenNederlandszijndeacviteiten
“Taalfamilie”en“HetWest-Germaans”echteaanraders.Wiljeeenmoverende,laagdrempeli-
21
geacviteitdiemeerzelfstandigis,dankunjedeleerlingenaandeslagzeenmetdeacviteit
“MeertaligememesenGIFjesmaken”.
De toolbox voor docenten van bètavakken
Als docent wiskunde of natuurkunde denk je misschien niet zo gauw aan meertalig-
heid.Maartaalspeeltaljdeenrolomvakinhoudgoedteverwerven.Voorleerlingendiehet
Nederlandsnog niet zo goedbeheersen,kandeacviteit“Meertaligerekentaal”interessant
zijn, waarbij ze met behulp van hun moedertaal leren over verschillende termen bij rekenen en
wiskunde.Ook zijnsommigeCLIL-acviteitenuitdeToolboxspeciaal gerichtop bètavakken:
“Meertaligezintuigen”en“Lichaam”voorBiologieofMens&Natuur,“Meertaligeguren”voor
wiskunde,“Weerbericht”en“Natuur indeAlde Feanen”voornatuurkunde.Met deze acvi-
teiten wordt het lerenvan bijvoorbeeld Fries of Engelsop natuurlijke wijze met vakinhoud
gecombineerd.
Detoolboxvoordocentenvanmaatschappijvakken
Detoolboxheeookinteressanteacviteiten voor hetvakgeschiedenis.Sommigezijn
meergerichtopdeFriesegeschiedenis,zoalsdeacviteiten“GruePier”enhet“OeraLinda
boek”,maarde acviteiten“TaalgebruikindeTweedeWereldoorlog”en“WoordbingoKoude
Oorlog”zijn voorelkecontext geschikt. Bijdezeacviteitenverwerven de leerlingeninhou-
delijkevakkennis maar zijn ze ondertussen ook bezig met taal en taalbewustzijn. Zelfsvoor
economieisereenmeertaligeacviteit: “BTW& wisselkoersen”.Alsje nieteen volledigeles
meertalig wilt geven, kan je natuurlijk ook alleen een paar elementen uit de lesplannen over-
nemen.
VoorAardrijkskunde,MaatschappijleerenBurgerschapzijnacviteitenovertaalbewustzijnin-
teressant.Dezelerenonsimmersomoveronzeeigengrenzenheentekijken.Zomogenleer-
lingenbij“Dewereldover”zelfeenTikTok-videomakenovereentaaluiteenmeertaligland,
lerenzebij“Coronainverschillendelanden”overhoedeimpactvancoronaverschiltperland,
enis“Taleninjouwomgeving”eenidealeacviteitomleerlingenaanhetdenkentezeenover
(de rol van) talen in hun eigen omgeving.
Kortom, de toolbox biedt een gevarieerd aanbod voor alle type vakken binnen het voortgezet
onderwijs.Deacviteitenzijn kanten klaarte gebruiken,maarkunnen natuurlijkookdienen
terinspiraevooreenlesdiejeverderzelfvormgee.
22
Digitale leeromgeving eduFrysk
InsamenwerkingmetdeAfûkzijn10vande30acviteiten(bijvoorbeeldTaalfamilies,Dia-
lecten,ZinsbouwenLinguiscLandscape)gedigitaliseerdindeonlineleeromgevingeduFrysk.
Leerlingenkunnenerzelfstandig,intweetallenofingroepjesmeeaanhetwerk.Deacviteiten
zijn-netalsindeHoli-Frysktoolbox-beschikbaarinhetFries,NederlandsofEngels.
Scholen die voor het vak Fries al met Searje 36 wer-
ken, kunnen de Holi-Frysk acviteiten vinden via de
Mediatheek. Wil je met jouw school ook de digitale
Holi-Frysk acviteiten proberen en heb je nog geen
toegang? Aanmelden voor de omgeving kan door ons
je schoolnaam, naam contactpersoon en e-mailadres
te sturen naar lectoraatmg@nhlstenden.com.Deac-
viteitenzijn-naaanmeldingvooreenaccount-gras
toegankelijk. Met een eigen account kun je de voort-
gang van je leerlingen volgen. Ben je nieuwsgierig
geworden en wil je meteen even een kijkje nemen?
Dan kun je ook als gast inloggen via:
hps://holi.edufrysk.nl/registreren-keuzescherm
ofscandeQR-codehiernaast.
ScreenshoteduFryskvanacviteitTaalfamilies.
Holi-Frysk in
edufrysk
23
4. Meertaligheid en dierenëren
DoorDirkjeElgersma
docentonderzoeker Lectoraat Meertaligheid & Geleerdheid, NHL Stenden Hogeschool
Dierenërenopniveau-Voorbeeldenenps
Hoe maak ik talig materiaal interessant voor vmbo-leerlingen?
Zouhet niet mooizijndatleerlingenzelf naaoopvan een les Neder-
landsaandedocentvragenompsvoormooieboekenofdatzijbijvoor-
beeldaandedocentvragenofhij/zijeensuitwilleggenhoehetkomtdat
je‘crèche’meteen‘c’schrij,terwijljeeen‘k’hoort.Helaasisdeprakjk
andersenhorenweregelmagdathetmetdemovaevanonzeleerlin-
gennietaltebestgesteldis.“Nederlandsishetsaaistevakopschool”en
“WaarommoetikperfectNederlandslerenschrijven,zebegrijpenmezo
ook wel, hoor” zijn opmerkingen die wij vaak horen van leerlingen in het
vmbo en mbo. De droom van iedere docent is een klas vol enthousiaste
leerlingen, en daarom moet de leerkracht voortdurend op zoek gaan naar
(voorhen)nieuwemanierenomleerlingentemoveren.
Binnen het Holi-Frysk project werken we met opdrachten die enthousiast worden ontvangen
doorhavo-envwo-leerlingen,maardienietaljdevengeschiktzijnvoorvmbo-leerlingen.Daar-
omhebbenwenagedachtovereenaanpakdieaansluitbijdebehoeevandezegroep.Envan
deuitgangspuntendaarbijisdatdeopdrachtnietgerichtisop‘taal’maaropdeleerlingzelf.Een
leerlinggerichteaanpak sluitaanop de behoeevanveelleerlingen diegraagzelfregiewillen
voerenenzelfwillenbeslissenwatzebelangrijkvindenenwaarzijmeeroverwillenweten.Daar-
omstaatindezeaanpakdeleerlingzelfcentraalenstellenwevragenzoals:Hoemeertaligben
ik?Welketalenhorenbijmij?Hoemeertaligisdeomgevingwaarinikleef?Eenanderuitgangs-
punt is dat leerlingen vrije keuze hebben in de manier waarop zij de opdrachten presenteren.
Totslotzijndeopdrachtengerichtopdeprakscheenvisuelebehoeevandevmbo-leerling.
Metdezeuitgangspunteniseenlessenserieontworpenvandrielessenspeciekgerichtophet
vmbo:
1. Welke talen ken ik?
2. Ik en mijn directe omgeving. Welke talen gebruik ik?
3. Ikendeomgevingwaarinikleef.Welketalenkomiktegeninmijnomgeving?
24
Door leerlingen aan elkaar te laten zien welke talen zij kennen, wordt in
een woordwolk zichtbaar hoeveel en welke talen er in de klas aanwezig
zijn.Ineenaeeldingvaneentaalboomkunnenleerlingenzienwatde
relaevanhunmoedertaalismetde moedertaalvaneenmedeleerling.
Daarnaast wordt in een woordweb zichtbaar gemaakt welke talen er al-
lemaal in de omgeving van de leerling aanwezig zijn en wordt de ver-
houding tussen die talen ook duidelijk. In de laatste opdracht gaan de
leerlingen het klaslokaal uit en zoeken ze naar meertalige voorbeelden
inhunbuurtendefuncevandietaleninhunleefomgeving.Delessen
indezeseriezijngebaseerdopdeacviteiten“TaalpaspoortenLinguis-
cLandscape”uitdetoolbox(ziehoofdstuk3).Deaanpassingenaande
lesplannen bestaan onder andere uit het direct concreet maken van de
opdracht. Bij de derde les wordt er bijvoorbeeld, in tegenstelling tot bij
deoorspronkelijke“LinguiscLandscape”acviteit,nietgestartmeteen
klassikalediscussie overdefuncevantaal.De inleiding is kort en de
leerlingenmogenalgauwzelfaandeslag.Reeceenkoppelingaande
theoriekomtpasnadatdeleerlingenprakschbezigzijngeweest.
Na uitvoering van deze lessenserie kregen we enthousiaste reaces
terugvanleerlingen.Hieronderenkelequotes:
“Ik besee eigenlijk niet dat ik zoveel talen kon spreken.”
“ Het is leuk om nu te weten welke talen andere mensen in mijn
klas spreken.”
“ Ik vind het interessant om te weten dat er meerdere talen in een
land worden gesproken.”
“ Ik vond de lessenserie interessant, omdat ik nu weet welke talen ik
met anderen deel.”
Onzeboodschapisdanook:
meertaligheid integreren kan op alle
onderwijsniveaus!
Voorbeelden Taalpaspoorten leerlingen
Tips!
• zet de leerling centraal en niet de taal
• deel de les op in kleine acverende opdrachten
• geef de leerling de vrije keuze in de manier van
het product presenteren
25
5. Casus: een meertalige les
Hoezietzo’nmeertaligelesernuindeprakjkuit?Hierbesprekenwijeenvoorbeeldvaneen
lesvoorheteerstejaardieinfebruari2021onlineisgegeven.Hierbijstaatnietdeacviteitzelf
centraal,maardecommunicaeendidacekendieindeleswerdentoegepast.
Situae
Infebruari2021haddenwewederomtemakenmeteenlockdownvanwegedeCOVID-19
pandemie.De leerlingenvandebrugklasvannvande stadsscholenzienthuis enloggen
inop MicrosoTeamsvooreenonlineles.Vandaagstaathettalenatelierophetprogramma,
een vak waarbij meerdere talen worden behandeld en er ook veel over taal wordt geleerd. Veel
didacekendiehierbijaanbodkomen,kunnenechterinalle(taal)lessenwordengebruikt.De
leerlingen vormen een gemengde brugklas met niveaus vmbo, havo en vwo. Er zijn twee docen-
tenaanwezig:eendocenteFries/SpaanseneenLiOEngels.
Onderwerpvandeles
Delesgingoverfantasiewezensenvormen.Erwordtkortingegaanophetthemafantasy
enhoefantasiewezenseruitkunnenzien.Ditwordtvervolgensgekoppeldaanvormnamenin
verschillende talen.
Lesdoel
Aan het einde van de les kunnen de leerlingen eenvoudigeinstruces opvolgen in het
Spaans, Engels en Fries en kennen zij de namen van verschillende vormen in deze drie talen.
Beschrijvingvandeles
Tijdens de les moeten de leerlingen een fantasiewezen tekenendoor instruces in het
Engels, Spaans en Friesop te volgen. Ze trainen daarmee hun recepevevaardigheden en
verwervennieuwewoordenschatterwijlzijcreaefbezigzijn.Omdatdeopdrachtisgevormd
rondhetthema’fantasy’,wordtditthemaeerstgeïntroduceerd.Leerlingenmogenomschrijven
wat’fantasy’volgensheninhoudtengevenvoorbeeldenvanfantasylmseneenkarakterdat
indelmvoorkomt.Dit gebeurt via LessonUp.Ookgevenenkele leerlingen een gesproken
toelichngviaMicrosoTeams.
26
Nadezeintroducebegintdemeertaligeopdracht.Eerstwordtdevoorkennisopgehaald:leer-
lingen mogen in LessonUp vormen typen die zij al kennen in andere talen. Vooral veel Engelse
termen zoals triangle komen voorbij. Dan wordt de opdracht uitgelegd: de docenten geven de
leerlingentekeninstruces,bijvoorbeeld:“Hethoofdvandeguuriseenovaal.”Dezeinstruc-
eswordeninhetEngels,FriesenSpaansherhaald.Ditistelkenseenleerlijkevertaling,geen
herfrasering, dus de overeenkomsten tussen de talen zijn duidelijk hoorbaar. De leerlingen
moetenhetguurtekenen.Naenstappenvaninstruceszijndegurencompleetenmogen
de leerlingen hun resultaat uploaden op Padlet. De docenten evalueren de tekeningen en be-
sprekenhetlesdoelna.Danisdelesafgelopen.
Taalgebruik,translanguagingeninterace
In deze les wordt in vier verschillende talen gecommuniceerd (Nederlands, Engels, Fries en
Spaans).Omdatdelesonlineis,isdeinteracenietzoalsnormaalendraaithetvooralomde
luistervaardigheden. Wanneer de leerlingen worden uitgenodigd om iets te zeggen, gebeurt dit
inhetNederlands.Welwordterindeintroducefaseexplicietgevraagdnaarhunkennisvan
vormnamen in andere talen.
De twee docenten gebruiken doelbewust verschillende talen en er vindt dus translanguaging
plaats.Gedurendedeintroducevandelesisditmetmate.Demeesteuitlegvindtplaatsinhet
Nederlands, maar er komen enkele toevoegingen in het Engels wanneer het over voorbeelden
vanfantasygaat. Ookbij hetbesprekenvandevoorkennisvandeleerlingen, devormnamen
in verschillende talen, worden meerdere talen gebruikt. Deze talen worden in dit geval bewust
ingezetmethetdoelomdetalenkennisvandeleerlingenteacverenenvergroten.Wanneer
taalbewustzijn een doel van de les zou zijn, zouden de docenten bijvoorbeeld naar vormnamen
in de thuistalen van de leerlingen kunnen vragen.
Tijdens de meertalige opdracht worden doelbewust de vier talen (Nederlands, Engels, Spaans
enFries)afgewisseldindeinstruces.Dedocentenpratenlangzaamenduidelijkenherhalen
indiennodig.Hierdoorishetnietmoeilijkvoordeleerlingenomdeinstrucestebegrijpenen
wordtdeaandachtautomaschgevesgdopdemanierwaaropdetalenopelkaarlijken.De
afsluingvandeleswordttensloegedaaninhetNederlands.
27
Meertaligedidaceken
Indezeleswordendriemeertaligedidacekeningezet:taalvergelijking,recepevemeer-
taligheid en CLIL.
Taalvergelijking
Wanneer de docenten spreken over vormen in meerdere talen, worden er vergelijkingen ge-
maakt.Zolaatdocent1bijvoorbeeldzien dathetSpaansewordtcircolo op cirkel lijkt. Vervol-
gens vertelt ze dat triangleinhetEngelsenFranserhetzelfdeuitziet,endathetFriesetrijehoek
hier ook een beetje op lijkt, net als op driehoek. Er worden op dit moment dus expliciete verge-
lijkingen gemaakt. Bij de tekenopdracht worden er impliciete vergelijkingen maakt. De instruc-
eswordensteedsinverschillendetalenherhaaldendeaandachtwordtduszogevesgdop
de overeenkomsten tussen de talen. Deze taalvergelijkingen hebben twee grote voordelen. Ten
eerste kan het werken als een geheugensteuntje voor het onthouden van nieuwe vocabulaire:
“Oja,datwoordleekop…”.Tentweedekanhetleerlingenenthousiastmakenomzelfopzoek
te gaan naar meer overeenkomsten en verschillen tussen talen, en dankzij deze intrinsieke
movaekunnenzijmeerleren.
Recepeve meertaligheid
Dekernvan de les, de tekenopdracht,draaitomrecepevemeertaligheid, ofwel luistertaal.
Leerlingenkrijgeninstrucesinverschillendetalen,maarhoevennietindezetalentereageren.
Alleenhuntaalbegripwordtdusaangesproken,niethuntaalproduce.Ookopanderemomen-
teninde uitleg (voorafgaandaan deopdracht)wordt soms gebruik gemaakt van luistertaal.
Dezedidacekwordtingezetomderecepevetaalvaardigheidtetrainen.
CLIL
Aan het begin van de les wordt een aantal keer CLIL toegepast; er wordt inhoudelijke kennis
overgedragenin een andere taal. Dit gebeurt bij het introducerenvan het onderwerp (fan-
tasywezens)enbijhet besprekenvanvormen:welkevormenkunnen fantasywezenshebben
en hoe heten die vormen dan in andere talen? Hier worden de leerlingen ook uitgenodigd om
vormeninanderetalentenoemenindePadlet.ZowelEngels,SpaansalsFrieskomenaanbod.
28
Watkanikhiermee?
Wat kun je als docent nu met dit voorbeeld, als je niet van plan bent om je leerlingen Fries
enSpaansteleren?Ditprakjkvoorbeeldillustreerteenpaarbelangrijkeprincipesdiewekun-
nensamenvaenindevolgendeps:
• Koppel het leren van nieuwe vocabulaire aan een creaeve opdracht, zodat de leerling
acef bezig is en een concreet resultaat hee aan het eind van de les;
• Koppel een taalles aan een inhoudelijk thema (in dit geval fantasy), waarover de
leerlingen aan het begin van de les geënthousiasmeerd kunnen worden. Zo kun je
aansluiten bij hun eigen interesses en toch hele algemene woordenschat behandelen;
• Gebruik meerdere talen in de les. Ook als docent Frans kan het handig zijn om soms
bruggetjes naar het Engels te maken. Dit kan werken als geheugensteuntje of de
leerlingen extra movae geven. Zelfs als zaakvakdocent kan het interessant zijn om
verschillende talen te gebruiken. Aan de hand van talige verbanden kunnen leerlingen
inhoudelijke kennis beter onthouden.
29
6. Ervaringen van docenten
Aanheteindvanhetprojecthebbenwe het projectgeëvalueerd
met de deelnemende docenten. We hebben hen gevraagd wat zij
hebben geleerd van het project en wat zij hieruit meenemen voor
de toekomst.
Meertaligheidconcreetmaken
Hetproject heegeholpenommeertaligheidconcreet temakenin de klas, gafeendo-
centeaan.Doorhetgezamenlijkontwikkelenvanlessenenopdrachtenheehetvoorbeelden
en handreikingen gegeven hoe je het echt kunt toepassen met leerlingen. Denk bijvoorbeeld
aandeacviteitenindetoolbox(hoofdstuk3)en hetgebruikvanmeerderedoeltaleninn
opdracht(devoorbeeldlesinhoofdstuk5).
En zo’n concretemeertalige aanpak hee een posief eect! Een docente Spaans en Fries
geeaan: “Toenikalleen Friesgaf, zagikleerlingen dieeenopdrachtmoesten afmaken.Nu
[sindsikmeertaliglesgeef,red.]zieikleerlingendietaalaanhetontdekkenzijn.Datiseengroot
verschil.”
Belangvantaalvoorleerlingen
Leerlingenhebbenveelgeleerdoverhet belangvan taal.“Deleerlingenhebbenmeerres-
pectvoormensendieFriesspreken,”geeeendocenteFriesaan.“Zebegrijpennunamelijkbeter
waarommensenervoorkiezenFriesofeendialecttesprekeneninwelkesituaeszedatdoen.”
Ook het belang van de eigentaal is duidelijker geworden. Volgens een docentvan de ISK-
schooluitdepiloasevanhetprojectbegrependeleerlingendebelangrijkerolvanhunmoe-
dertaal bij het leren van een nieuwe taal nu veel beter.
Betekenisvolonderwijs
EendocentFriesheeindeloopderjarensteedsmeergezochthoehijzijnonderwijszo
betekenisvolmogelijkkonmaken.Ditprojectslootdaarperfectbijaan,vondhij.“Ontdekhet
zelf.Hetgaat nietomhoe eeneindopdrachteruitziet, jekunthetzogrootmakenalsjewilt.
Alsjegoedzoekt,isergenoeginteressantstevinden.”Hetprojectheehandvaengegeven
omleerlingentesmulerenomzelfopzoektegaan,bijvoorbeeldnaarderolvanhetFriesof
naarwaarhunnaamvandaankomt.“Datistochinmijnogenbetekenisvolonderwijs,”zegtde
30
docent,“datjezegt:daarhebbenzewataan.”Volgensdedocentkanmeertaligheidinditsoort
opdrachten een grote rol spelen. Als onderwerp maar juist ook als middel: dan hebben ze geen
taalopdracht,maarmoeten zehunopdrachtintweetalen naarkeuzeuitvoeren. Zowerken
leerlingen onbewust aan taal, terwijl het inhoudelijk betekenisvol voor ze is.
Samenwerkenmetanderedocenten
Een docente Frans vond vooral de studieavonden die werden georganiseerd voor alle deel-
nemendedocentenmemorabel.“Ikvondhetjn datweelkaarkondenontmoeten,datieder-
eenenthousiastwasovertaal,endatwekondenuitwisselen,”gafzeaan.Opdestudieavonden
werdnietalleenoverthema’salsCLILoftaalatudesgepresenteerddoorexperts,maarkregen
dedocenten ookgelegenheidom ideeën,psen lesmateriaaluitte wisselen.Omdatdocen-
ten van verschillende scholen elkaar niet vaak op deze manier spreken, leverde dit veel mooie
nieuwe inzichten op.
31
We hebben een aantal experts op het gebied van taalleren, meertaligheid en meer-
taligonderwijsgevraagdtereecterenophetHoli-Fryskproject,metnamehoe
het gedachtegoed en de opbrengsten van het project voortgezet kunnen worden
indedagelijkseprakjkzowelophetVOalsindelerarenopleiding.Wevroegenze
bijvoorbeeld welke plek meertaligheid volgens hen zou moeten krijgen in de leraren-
opleidingeninhetVOenwelkekansenzezienvoorlerarenenleerlingenmetde
opbrengsten van het Holi-Frysk project.
7. Reaces van experts
MarliesHemel,lerarenopleiderNederlands/FriesNHLStendenHogeschool
“Als meertaligheid wordt meegenomen in de algemene vakdidacek, van alle docenten, zie ik
een toekomst waarin alle leerlingen zich gewaardeerd voelen om wie ze zijn, en hun volledig
taalrepertoire kunnen inzeen bij het leren: dat zou toch prachg zijn? Ik zou het mooi
vinden als alle leerlingen trots kunnen zijn op hun moedertaal, of het nu Italiaans is, Fries,
Drents of Arabisch.
Om dit te bereiken moeten docenten inzien dat in principe elke docent een taaldocent is en
dat taal, dus ook moedertaal, onlosmakelijk verbonden is met het verkrijgen van vakkennis.
Als lerarenopleiders moeten we het goede voorbeeld geven en taalontwikkelend lesgeven.
Ook is het van belang dat materiaal dat wordt ontwikkeld, zoals de Holi-Frysk toolbox,
goed vindbaar is en wordt voorzien van praksche ps en ervaringen in het gebruik, om
koudwatervrees tegen te gaan.”
Anna-MarijeBloem-Kleinepier,onderwijsbegeleiderCedin
“Meertaligheid moet een prominente plek krijgen in het voortgezet onderwijs en op de
lerarenopleidingen. We moeten het met elkaar hebben over de rol van meertaligheid in onze
maatschappij. Voordat je een taal wil leren, moet je eerst praten óver taal. Maar dan moet
dit besef er wel komen op scholen. Dat kan door met scholen in gesprek te gaan of te kijken
waar het aan methodes kan worden toegevoegd. Het is belangrijk dat mooie producten
zoals de Holi-Frysk toolbox geen losse projecten blijven, maar worden ingevoegd in een
groter geheel.”
32
MarritvandeGuchte,lerarenopleiderenonderzoekerUniversiteitvanAmsterdam
“Op lerarenopleidingen zou meertaligheid kunnen worden ingezet bij bijvoorbeeld colleges
vakdidacek. Opdrachten zoals uit de Holi-Frysk toolbox zijn ideale modelopdrachten voor
zo’n college, of bij educaef ontwerponderzoek. In het voortgezet onderwijs is het vooral
belangrijk dat docenten open leren staan voor meertaligheid, in plaats van het afwijzen. Alle
talen mogen er zijn. Denk eens aan bronnen in andere talen dan alleen maar Nederlands of
Engels.”
Daniela Polišenská, lerarenopleider Universiteit van Amsterdam
“De acviteiten uit de Holi-Frysk toolbox zijn uitdagende acviteiten die de
nieuwsgierigheid prikkelen en de autonomie van de leerlingen smuleren. De acviteiten
kunnen tot een interessant evaluaegesprek leiden (met leerlingen en/of collega’s/
medestudenten) of een aanzet zijn tot een verder ontwerp van de acviteit of eventueel
een lessenserie. Ik kan me ook goed voorstellen dat de studenten de acviteiten kunnen
monitoren in hun afstudeeronderzoek naar het thema.
Ik kan me goed vinden in de hoofdprincipes van het project Holi-Frysk dat veel interessante
mogelijkheden biedt voor het inrichten van het meertalig onderwijs dat passend is voor
een specieke schoolcontext. Meertalig onderwijs zou een vaste plek moeten hebben op
het VO en ook op de lerarenopleiding. Om dit te realiseren zijn er volgens mij twee zaken
van groot belang: 1. Meer projecten zoals Holi-Frysk die de eecten van het meertalig
onderwijs onderzoeken en 2. Het gesprek tussen lerarenopleidingen, middelbare scholen en
onderzoekers blijven opzoeken, de complexiteit van het thema niet uit de weg te gaan en de
good en ook de less good pracces te delen.”
CatherinevanBeuningen,lerarenopleiderenonderzoekerHogeschool
UtrechtenHogeschoolvanAmsterdam
“Om meertaligheid in het onderwijs te integreren, zijn professionalisering, expliciteren van en
reecteren op eigen denkkaders van en door opleiders en docenten van belang. Daarnaast
hebben scholen/docenten (en opleiders) behoee aan concrete meertalige handvaen,
materialen, acviteiten. Projecten zoals Holi-Frysk, waarin zulke handvaen ontwikkeld en
geëvalueerd worden in en met de prakjk kunnen in die behoee voorzien.
Het zou mooi zijn als we uiteindelijk kunnen zorgen voor één (naonaal) plaorm/database
waarin materiaal uit verschillende projecten op een overzichtelijke, doorzoekbare manier
samengebracht wordt, zodat het toegankelijk is voor iedereen.
33
Het materiaal van Holi-Frysk zou gebruikt kunnen worden om studenten jdens hun
opleiding tot docent gelegenheid te geven te experimenteren met meertalige strategieën.
Binnen Holi-Frysk zijn veelbelovende acviteiten ontwikkeld die erop gericht zijn het leren
van Fries en andere talen in andere (zaak)vakken te bevorderen. Meer onderzoek over
hoe dit funconeel ingezet kan worden in klassen met veel verschillende talen zou gedaan
kunnen worden door en met studenten.”
Eline van Batenburg, lerarenopleider en onderzoeker Hogeschool van Amsterdam
“Het meertalige brein zou als uitgangspunt van ons onderwijs genomen moeten worden.
Naast het creëren van een inclusieve leeromgeving, is het van belang dat vakdocenten
weten hoe zij bijvoorbeeld translanguaging in kunnen zeen ter bevordering van het leren
van zowel de vakinhoud als de bijbehorende taal en taalvaardigheden. Voor taaldocenten is
het van belang dat zij de harde grenzen tussen de verschillende talen kunnen laten vervagen
en de reeds ontwikkelde vaardigheden van meertaligen posief kunnen benuen. Er is al
veel ontwikkeld op het gebied van taalbewustzijn en inhoudsleren. Een mooie en mijns
inziens wenselijke volgende stap zou zijn om ook eens grondig met elkaar te kijken naar de
meertalige vreemdetaalklas. Wat kunnen docenten concreet doen om de meertaligheid van
hun leerlingen in te zeen bij het ontwikkelen van taalvaardigheid in een derde (of vierde)
taal? Leraren (in opleiding) kunnen met de rijkgevulde toolbox van Holi-Frysk in ieder geval
direct in de prakjk aan de slag om meertaligheid posief te posioneren en zowel het
taalbewustzijn van leerlingen als het inhoudsleren te vergroten. Ik ben onder de indruk van
de helderheid, verscheidenheid en toepasbaarheid van de acviteiten in de toolbox.”
Marjon Tammenga, curriculumontwikkelaar SLO
“Meertaligheid verdient een plek in het curriculum op het VO. Elke docent in opleiding
zou dan ook de kans moeten krijgen om aan de kansen van meertaligheid te kunnen
ruiken. Holi-Frysk kan hieraan bijdragen, want het brengt de theorie van meertaligheid in
de lesprakjk. Het materiaal maakt op een laagdrempelige manier reece op taal en
taalvariae mogelijk bij leerlingen. Lekker praksch!”
34
Stappenplan meertalig onderwijs (Duarte, 2020)
Eentalig Twee- of drietalig Meertalig onderwijs
Onderwijsvaneennaonaletaalin
relaemetanderetalenvandeleerlingen
en de regio (meertalige repertoires)
Valorisa eengebruikvanminderheids-
en migrantentalen
Dominanevaneennaonaletaal
Individueleinstruceinvreemdetalen
Opnamevanandereinstrucetalen
(minderheids-ofmigrantentalen)
Dominanevaneennaonaletaal
Individueleinstruceinvreemdetalen
Aanvullende talen worden genegeerd
Talen
Taalbewustzijn en vergelijking (leerlingen
als taalexperts), translanguaging
Taalscheiding / moedertaalspreker ideaalTaalscheiding / moedertaalspreker ideaal
Taalgebruik
Systemascheintegraevantaal,
meertaligheid en vakonderwijs
Incidenteleintegraevantaalen
beroepsonderwijs
Weinig aandacht voor taalproblemen en
meertaligheid
Taal in de vakken
Schoolbrede aanpak met
ouderbetrokkenheid
Kleine groep leraren die samenwerkt
Individuele leraren (weinig
samenwerking)
Belanghebbenden
Helder meertalig taalbeleid voor alle
belanghebbenden
Taalbeleid voor CLIL bij bepaalde
onderwerpen
Geenexpliciettaalbeleidof
lerarenopleiding
Beleid
35
8. Conclusie
WatwijzelfhebbengeleerdvanhetHoli-Fryskprojectisdatmeertaligheidnietalseenextrataak
bovenopdedagelijkseonderwijstakenmoetwordengezien,maarvanzelfsprekendindelessen
moetwordengeïntegreerd.Hierzeenwedanookopindoorconstantevernieuwingvanonze
eigen lerarenopleidingen op de NHL Stenden Hogeschool. Daarnaast hebben we geleerd dat het
vanbelangisdatscholenhettradioneleonderdompelingsonderwijsmet eeneentaligeoriën-
taeaanvullen met anderebenaderingenenmeertaliger georiënteerdmakenzodat leerlingen
van alle taalachtergronden erkend worden en hun complete talige repertoire benut kan worden.
Tensloehebbenwegeleerdwelkefactoreneenrolspelenbijdeintegraevanmeerderetalen
in het onderwijs (Duarte, 2020), namelijk:
1. detalenwaarindeinstrucegegevenwordt,
2. hoe taalgebruik wordt georganiseerd,
3. de rol van taal bij inhoudelijke onderwerpen,
4. de betrokken belanghebbenden,
5. het overkoepelende taalbeleid.
Vaneen-naarmeertaligonderwijsinstappen
Ominzichtelijkte krijgenhoe scholendie meertaligedoelenkunnenbereikenenkunnen
groeien van een eentalige naar een meertalige school is een stappenplan ontworpen, dat op de
linkerpaginastaatafgebeeld.
Bijscholen met een eentaligeoriëntaeis er sprakevan eendominanteposievan hetNe-
derlands. Vreemde talen worden apart gegeven en andere talen worden genegeerd. Er is spra-
ke van taalscheiding en het behalen van een vloeiende beheersing van de dominante talen
(meestal Nederlands en Engels) wordt als ideaal beschouwd. Voor meertaligheid is vaak wei-
nig aandacht, ook in de lerarenopleidingen. Daarnaast wordt er weinig aandacht besteed aan
taalkwesesenaanmeertaligheid.Inhetschoolplanisgeentaalbeleidopgenomen,docenten
werkenindividueelenerisgeenaandachtvoorprofessionaliseringophetgebiedvanmeertalig
onderwijs.
36
Bijtwee- of drietaliggeoriënteerdescholen wordenandereinstrucetalen in het curriculum
opgenomen, bijvoorbeeld minderheids- en migrantentalen. Er is incidenteel sprake van inte-
graevantaal-envakonderwijs.Ookbeginnenlerarensamentewerkenaanmuldisciplinaire
projectendiespeciekgerichtzijnopmeertaligheid.Schoolbreediseraandachtvoormeerta-
ligheid en wordt er een taalbeleid ontwikkeld.
Bijmeertalig georiënteerdescholen wordthet Nederlandsvaakverbondenmet anderetalen
van de leerlingen en de regio. Er lijkt erkenning te zijn van en ruimte te zijn voor het meertalige
repertoirevanleerlingen.Daarnaastwordteracefgebruikgemaaktvanminderheids-enmi-
grantentalen.Erzijnacviteitenvoortaalbewustzijn,enooktaalvergelijkingentranslanguaging
worden aangemoedigd. Meertaligheid is geïntegreerd in bijna alle onderwijsgebieden en er is
een schoolbreed, expliciet meertalig taalbeleid.
Tot slot
Wij zijn ervan overtuigd dat iedere school meertaligheid in een bepaalde vorm in kan bed-
deninhetonderwijs,ongeachtwelke talen een rol spelen. Daarbij staan atude, kennisen
vaardighedencentraal:eenposieveatudetegenovermeertaligheidvanuitdocentenènleer-
lingen, kennis over meertalig taalleren voor docenten en vaardigheden hoe ze deze kennis in
kunnenzeen-ongeachthetvakdatzegeven.Uitdereacesvanonzeprojectscholenende
experts blijkt dat de Holi-Frysk producten hieraan kunnen bijdragen. In de toekomst werken
wij toe naar een brederplaorm waar materialenvan meerdere van onze projecten en ook
kennisclipsovermeertaligedidacektevinden zullenzijn.Naastdezeaandachtvoorhetont-
wikkelenvanatude,kennisenvaardighedenmetbetrekkingtotmeertaligheid,iseenandere
belangrijke uitkomst van het Holi-Frysk project dat meertalig onderwijs het beste werkt in een
schoolbrede aanpak. Daarbij zijn een schoolbreed gedragen visie op meertaligheid en het sa-
menontwikkelenvanpassendmeertaligonderwijsafgestemdopdeschoolpopulaebelangrijk.
ZokandesloganvanhetHoli-Fryskproject”meertaligonderwijsvooriedereen!”werkelijkheid
worden.
37
Nawoord
Door Babs Gezelle Meerburg
leraaropleider Academie Educae, NHL Stenden Hogeschool
Goed talenonderwijs vraagt om uitstekende docenten, voortreelijke
lerarenopleidersen educaef onderzoekersdieallemaalhetzelfdedoel
dienen, namelijk het voorbereiden van de leerling op de toekomst. Die
toekomst is meertalig met daarin hopelijk een plek voor het Fries. In het
Holi-Frysk project hebben docenten, opleiders en onderzoekers samen
gewerkt aan het tot stand brengen van dit ideaal.
In dit boek hebben we de belangrijkste uitgangspunten en opbrengsten
van Holi-Frysk gebundeld. De werkvormen uit de toolbox dagen de do-
centenuittoteenacverendeensamenwerkendedidacekennodigen
de leerlingen uit tot leren. Dit boek kan gebruikt worden als voorbeeld,
inspirae,werkplan enalsnaslagwerk.Weradenje aan ditopjeeigen
wijzeenpassendebijjouweigensituaetedoenenzijnbenieuwdnaar
je bevindingen. Die hebben we immers nodig om samen verder te komen.
38
39
Links en gerelateerde projecten
Wil je meer te weten komen over meertaligheid in het onderwijs? Breng eens een bezoekje aan
onderstaandewebsites!
Lectoraat Meertaligheid & Geleerdheid (NHL Stenden Hogeschool)
Het lectoraat MeertaligheidenGeleerdheid,vanwaaruitookHoli-Fryskisuitge-
voerd,heenogmeeronderzoeksprojectenovermeertaligheid,zoalsbijvoorbeeld
het 3M-project: Meer kansen met meertaligheid. In dit project is een toolbox met
meertaligeacviteitenontwikkeldvoorhetprimaironderwijs.Opdewebsitevanhetlectoraat
isinformaeoverditenanderemeertaligheidsprojectentevinden.
Kennisdossier meertaligheid in het onderwijs
De website meertalig.nl, meertalig.be en de Taalunie hebben met behulp van input
van verschillende deskundigen een kennisdossier opgesteld over meertaligheid. Hier-
in worden 24 veel gestelde vragen over meertaligheid in het onderwijs beantwoord.
TAAL gewoon doen! (Podcast)
TAALgewoondoen!isdepodcastvoornieuwsgierigedocentenmodernevreemde
talen. In deze podcast gaan Marrit van de Guchte en Eline van Batenburg op zoek
naarfrisse enwetenschappelijk onderbouwdeideeënvoorde lesprakjk.Inelke
aeveringbesprekenzeeentaaldidacschideevanuithetperspecefvandedocent,deleer-
lingendeonderzoeker.Nahetbeluisterenvandeaeveringhebjeweervolopideeënvoorde
MVT-les!
SLO
Ook bij SLOvind je waardevolle informae en ps
over meertaligheid.
VirtulApp - Virtual Language App
Het VirtulApp projectis een internaonaal project voor innovaevemeertalige
onderwijsbenaderingen waarin onder andere een augmented reality game voor
meertalige leerlingen en een toolkit voor docenten worden ontwikkeld.
40
Lectoraat Meertaligheid & Onderwijs (Hogeschool Utrecht)
Ookbijanderehogescholenwordtonderzoek gedaan naar meertaligheid in het
onderwijs.Opdewebsitevanhetlectoraatmeertaligheid&OnderwijsvandeHo-
geschoolUtrechtvindjeallerelevanteinformaeoverdelopendeprojecten.
Lectoraat Talendidacek (Fontys Hogescholen)
In Tilburg wordt ook onderzoek gedaan naar meertaligheid, bij het lectoraat Talen-
didacekaandeFontyshogeschool.
Projecten Hogeschool van Amsterdam
OokopdeHogeschoolvanAmsterdamlopenverschillendeprojec-
ten over meertaligheid, waarover je hier meer kunt lezen.
Metrotaal website
De website Metrotaal - Mind the gap wil scholen helpen op de route naar een open
taalbeleidwaaralletalen“thuis”mogenzijn.
Lucide Toolkit
Vanuit het Europese LUCIDE project is onderzocht hoe er in het onderwijs het
beste kan worden omgegaan met de diversiteit en meertaligheid van de 21e eeuw.
Indezetoolkitzijnprakschepsenacviteitentevinden.
41
Bronnen
Candelier,M.(2010):FrameworkofReferenceforPluraliscApproaches(FREPA)tolanguages
andcultures-Atoolfordealingwithdiversityinschools.In:Policiesandpraccesfortea-
chingsocioculturaldiversity.Diversityandinclusion:challengesforteachereducaon(pp.
75-82).Strasbourg:CouncilofEuropePublishing.
Cummins,J.(2008).Teachingfortransfer:Challengingthetwosolitudesassumponsinbilin-
gualeducaon.In:N.Hornberger(Ed.):Encyclopedia of language and educaon (pp. 1528-
1538). New York: Springer.
Duarte,J.(2020).Troefoftrend?Actuleleontwikkelingenindemeertaligheidsdidacek.Leeu-
warden: NHL Stenden Hogeschool.
Slembrouck,S.,VanAvermaet,P.,&VanGorp,K.(2018).Strategiesofmullingualismineduca-
onforminoritychildren.In:P.VanAvermaet,S.Slembrouck,K.vanGorp,S.Sierens&K.
Maryns(Eds.):Themullingualedgeofeducaon(pp.9-39).London:PalgraveMacmillan.
tenThije,J.D.(2010). Lingua recepvaalsbouwsteenvoordetransnaonaleneerlandisek.
InternaonaleNeerlandisek,48(4),54-63.
Van Avermaet, P. (2014). Waarom zijn we bang voor meertaligheid? Levende Talen Magazine.
102(7), 6-11.
42
Het team
Joana Duarte
Sybren Walsweer
Myrthe Coret-Bergstra
Dirkje Elgersma
Babs Gezelle Meerburg
Mirjam Günther-van der Meij
Hessel Yntema
INSPIRATIEGIDS - INSPIRATIEGIDS - INSPIRATIEGIDS - INSPIRATIEGIDS
Rengerslaan 10, Kamer A0.068
8917 DD Leeuwarden
