Content uploaded by Piotr Długosz
Author content
All content in this area was uploaded by Piotr Długosz on Nov 25, 2021
Content may be subject to copyright.
Kultura i Edukacja 2021
nr 3 (133),s. 24–49
DOI: 10.15804/kie.2021.03.02
P D1
Trauma COVID-19 wpolskich metropoliach –
przypadek Krakowa
The trauma of COVID-19 in Polish metropolises –
acase study of Kraków
Streszczenie
Wartykulesązaprezentowanewynikibadańnadtraumąspołecznokulturo
wąwywołanąprzezpandemiękoronawirusa.Badaniazostałyzrealizowane
napróbie650mieszkańcówKrakowa.Dobadaniawykorzystanosondaż
CAWI(ComputerAssistedWebInterview).
Pandemiaizjawiskajejtowarzyszącewywołałyspadekpoziomużycia.
Dotyczyłonwszystkichaspektówżyciowegofunkcjonowania.Deprywacja
potrzebjestpowszechna.Pojawieniesiękoronawirusaijegoszybkieroz
przestrzenianiesprawiły,żeludzieutracilibezpieczeństwoegzystencjalne.
Ichdotychczasowyświatuległzachwianiu,cowywołałowśródjednostek
lęki niepokój.Wśróddominującychemocjipojawiłsięniepokój,smu
tek,złość, wyczerpanie, znudzenie, samotność.Występowanienegatyw
nychemocjiwskazuje,żepandemiamocnowpłynęłanażyciepsychiczne
iemocjonalne respondentów.Wodpowiedzinapojawiającąsiętraumę
społecznośćKrakowa najczęściej ujawniałaaktywnestrategieradzenia
sobie.Procestraumatycznyzostałdopierouruchomionyiwrazzkolejnymi
negatywnymiskutkamiujawniającymisięwpostpandemicznejrzeczywi
stościbędziesięonkumulowałidestrukcyjniedziałałnaspołeczeństwo.
1
Piotr
Długosz,InstytutFilozofiiiSocjologii,UniwersytetPedagogicznyim.KENwKrakowie,
Polska,email:piotr.dlugosz@up.krakow.pl,ORCIDID:https://orcid.org/0000000248752039.
Trauma COVID-19 wpolskich metropoliach – przypadek Krakowa 25
Słowa kluczowe:
COVID19,lęk,metropolie,stres,traumapandemii
Abstract
Thearticle presents the resultsofresearchonthesocioculturaltrauma
inducedby the coronaviruspandemic.Theresearchwasconductedon
asampleof650inhabitantsofKraków.TheCAWIsurvey(ComputerAssi
stedWebInterview)wasusedintheresearch.Thepandemicandconcurrent
phenomenaresultedinadecreaseinlivingstandard.Itisrelatedtoallthe
aspectsofdailyfunctioning.Theriseofcoronavirusanditsrapidspreading
madepeople lose their existentialsecurity.Theircurrentworldbecame
uncertain,whichresultedinfearandanxietyamongindividuals.Anxiety,
sadness,exhaustion,boredomandlonelinessarepresentamongdominant
emotions.Thepresenceofnegativeemotionsindicatesthatthepandemic
stronglyinfluencedtheemotionalandmentallivesoftherespondents.As
aresponsetotherisingtrauma,theinhabitantsofKrakówmainlyapplied
activestrategies of coping withit.Itisworthaddingthatthetraumatic
processhasjustbeentriggeredandalongwithsubsequentnegativeeffects,
whichrevealthemselvesinthepostpandemicreality,itwillaccumulate
andhaveadestructiveimpactonsociety.
Keywords:
anxiety,COVID19,metropolises,thetraumaofpandemic,stress
1.WSTĘP
PierwszesondażerealizowanejeszczeprzedwprowadzeniemkwarantannywPol
scepokazywały,żemieszkańcypolskichmetropolii,miastpowyżej500tys.czę
ściejprzewidująszybkierozprzestrzenieniesiękoronawirusawkrajuisąwięk
szymipesymistamiwoceniewpływupandemiinażyciePolaków(Pankowski,
2020).Systematycznepomiarystresuzwiązanegozkoronawirusemnapanelu
Ariadnaraportowaływyższyjegopoziomwśródosóbstarszych,mniejwykształ
conychorazmieszkańcównajwiększychmiast(Jakwygląda…,2020).Sondaże
IMASpokazały,żeokatastroficznychskutkachobecnejsytuacjiczęściejmówili
mieszkańcynajwiększychmiast.Wlokalizacjachpowyżej500tys.mieszkańców
takiegłosywyrażało61%,awśródosóbzamieszkającychnawsiachiwmiastach
do100tys.tylko41%(KoronaMonitor…,2020).Wnajwiększychmiastach
mieszkańcyczęściejtracilipracę(36%)niżwmniejszychmiastachinawsi(29%).
Piotr Długosz 26
Wmetropoliachbyłteżwiększylękprzedutratąpracylubźródładochodu(48%),
niżnawsi(39%)(Ambroziak,2020).
Jeszczeinnebadaniapokazują,żewmetropoliachbyłazdecydowaniewyższa
akceptacjadlazaleceńepidemicznychzwiązanychzograniczeniemprawiwol
nościniżnawsiimniejszychmiastach(Maj,Skarżyńska,2020).
Przywołanepowyżejwynikibadańwskazująnaistotnywpływpandemiiko
ronawirusanapostawymieszkańcówmetropolii.Oileepidemiajesttraktowana
przezwiększośćpolskiegospołeczeństwajakoistotnezagrożenie,stres,anawet
trauma,otylewnajwiększychmiastachjejnegatywneskutkiwydająsiębardziej
widoczne.
Zjawiskotowystępujeteżwinnychkrajach.SondażerealizowanewIrlandii
orazWielkiejBrytaniipokazują,żenajwyższypoziomdepresji,lękuraportu
jąmieszkańcynajwiększychmiast(Hylandiin.,2020;Shevliniin.,2020).
Wmetropoliach,jakpokazująwynikibadań,negatywneskutkipandemiisą
dotkliwsze.Dużezagęszczenieludności,anonimowośćiatomizacja,większa
dotkliwośćprzebywanianakwarantannie,powiązaniazglobalnągospodarką,
większeryzykozakażeńmogąsprzyjaćpowstawaniuwiększegostresuilęku.
Systematycznyprzeglądbadańnadskutkamikwarantannywskazuje,żemoże
onaimplikowaćwystąpienieobjawówstresuposttraumatycznego.Pojawiasię
lękprzedinfekcją,frustracja,nuda,deprywacjapotrzeb,brakodpowiednich
informacjiozagrożeniu,stratyfinansoweipiętno(Brooksiin.,2020).Wre
alizowanychbadaniachnadpsychospołecznymikonsekwencjamiCOVID19
badaczedopatrująsiępojawieniatraumywśródspołeczeństwa(Miller,2020;
Lee,2020).Sondażerealizowanewwielupaństwachrównocześniepokazują,że
spośród27europejskichpaństwwPolscerespondencimielinajwyższypoziom
stresu(Travaglino,2020).
Biorącpoduwagęwszystkiepojawiającesięprzesłanki,należyzałożyć,że
wdużychmiastachnegatywneskutkipandemiimogąbyćznaczniebardziejwi
doczneniżw mniej zaludnionychprzestrzeniach.Mogąpojawićsięsymptomy
stresu,depresji,lękuiogólnegopogorszeniakondycjipsychicznej.Zjawiskoto
możewdłuższejperspektywiespowodować,jaktoująłPiotrSztompka(2000),
patologiępodmiotowościspołecznej,conegatywniewpłynienamożliwościroz
wojuspołecznegoiosłabimożliwośćadaptacjipolskichmetropoliidowyzwań
wynikającychzglobalnejkonkurencji(Jałowiecki,2000,2005).
PrezentowanytekstmanacelupokazanienaprzykładziemieszkańcówKra
kowapsychospołecznychskutkówpandemii.Badaniamogąstanowićcasestudy
społecznościpolskiejmetropolii.Naichpodstawiemożnazaobserwowaćwpływ
pandemiinażyciemieszkańcówpolskichmiastiichpsychicznesamopoczucie.
Trauma COVID-19 wpolskich metropoliach – przypadek Krakowa 27
2.TEORETYCZNE PRZESŁANKI BADAŃ
Zprzegląduwynikówbadańnadpsychospołecznymiskutkamipandemiiwynika,
żewtegotypuspołecznychzagrożeniachpowstałychwwynikukataklizmów,
klęskżywiołowych,zagrożeńepidemiologicznychpojawiająsięsymptomystresu
posttraumatycznego:niepokój,niepewność,gniew(Kaniasty,2003,Koiin.,2006).
Wtrakciekwarantannyobserwujesięwystępowanietakichobjawówstresowych,
jak:lękprzedzarażeniem,frustracja,nuda,deprywacjawynikającazbraków
wdostawach,brakuinformacji,utratazasobówistygmatyzacja(Brooksiin.,
2020).WobecnejsytuacjiCOVID19równieżsąwidocznewśródspołeczeństw
nacałymświeciesymptomystresu,lęku,depresji(Wang,2020iin.,MentalHe
althDuring…,2020).Wpływpandemiinazdrowiepsychicznejestnatylesilny,
żebadaczeimplicitemówiąotraumiekoronawirusa(Miller,2020,Pfefferbaum,
North,2020,Liuiin.,2020).
Zaprezentowanepowyżejwynikibadańorazobserwacjedyskursumedialnego
dotyczącegoskutkówpandemii(deBarbaro,2020,MierzejewskaOrzechowska,
2020,Dudek,2020)wskazują,żedoopisaniażyciamieszkańcówmiastwczasie
koronawirusamożepasowaćteoriatraumyspołecznokulturowejautorstwaPiotra
Sztompki(2000).
Słowotraumaoznaczasilnedoznaniewywierającenegatywnywpływnapsy
chikę,powodującewniejtrwałezmiany:szok,wstrząs,uraz,traumatyzm.Wdru
gimznaczeniutraumatouszkodzenieorganizmuwskutekuderzenia,skaleczenia,
promieniowaniaitp., uraz,obrażenie,rana(Kopaliński,2012,s.942).Podobne
znaczenieSztompkanadajetraumiespołecznokulturowejdefiniującją,żejestto
patologiapodmiotowościspołecznej(Sztompka,2000).Innymisłowyoznaczaona
uszkodzeniespołecznejtkankiiosłabieniemożliwościadaptacyjnych.Wpodob
nysposób dodefiniowaniatraumypodchodzikolejnyzautorówrozwijających
jejkoncepcjenagrunciesocjologii.WedługJeffreyaAlexandra(2010,s.197)
„traumamisąnaturalniewystępującewydarzeniadruzgocącejednostkowe,bądź
zbiorowepoczuciedobrostanuaktorów”.Dalejjakpiszeautor:„doświadczenie
traumywystępuje,gdywydarzenietraumatyzującewspółdziałaznaturąludzką.
Istotyludzkiepotrzebująbezpieczeństwa,porządku,miłościiwięzi.Jeślizdarzy
sięcoś,copodważytepotrzeby,tozgodniezpotocznąteoriąwydasięczymś
małozaskakującym,żeludziewefekciedoświadczajątraumy”(Alexander,2010,
s.197).Alexanderetiologiitraumyupatrujewzaburzeniachspołecznejhomeosta
zy.Nagłautratabezpieczeństwaspołecznegomiałbyprowadzićdoszoku.Wtym
przypadkumechanizmytraumysązakorzenionewnagłejutraciebezpieczeństwa
społecznegospołecznejzbiorowości.
Piotr Długosz 28
Dobadanianegatywnychskutkówzmianteoriętraumyspołecznokulturowej
zastosowałSztompka(2000),podejmującsięwyjaśnieniawpływutransformacji
naspołeczeństwo.TeoriatabyłateżweryfikowanairozwijanawbadaniachPiotra
Długosza(2008).
Sztompka(2000,s.28)uważa,żetraumamożewpłynąćnatrzysferyżycia
człowieka.Pierwszatosferabiologicznalubdemograficzna.Możesięonaujawnić
wformiebiologicznejdegradacjiludności,wzrostuzachorowań,zaburzeńpsy
chicznych,spadkurozrodczości,wzrostuumieralnościigłodu.Podrugie,trauma
możeuderzyćwstrukturęspołeczną.Możezniszczyćistniejącerelacje,rozerwać
istniejąceukłady,wywrócićistniejącąhierarchię.Potrzecie,traumamożeuderzyć
wkulturę.Możeonanaruszyćkulturowątkankęspołeczeństwa.
Zjawiskopandemiikoronawirusadotykawszystkichpoziomówtraumy.Jed
nostkiobawiająsięoswojezdrowieiżycie.Rośnieliczbazarażonychiofiar
śmiertelnych.Kręgizarażonychpowiększająsięiuderzająwbiologicznątkankę
społeczeństwa.Coistotne,towedledanychna30maja2020r.najwięcejzarażo
nychosóbjestwwojewództwach,wktórychsąmetropolie.Województwośląskie
miałoponad8tys.zakażeń,następniemazowieckieokoło3500,dolnośląskie
ponad2500,łódzkie1888orazmałopolskie1203.Zgołainaczejwyglądasytuacja
wregionachsłabozurbanizowanych,zdużąliczbąobszarówwiejskich.Najmniej
zakażonychjestwwojewództwielubuskim–116,warmińskomazurskim–179,
podkarpackim–382,świętokrzyskim–444,podlaskim–448,lubelskim–486
(Zasięgkoronawirusa…,2020).Tam,gdziesądużemiasta,dużeskupiskaludzkie
łatwiejozakażenie.Zjednejstronymamypolskiemetropoliezdużąliczbązaka
żeń,azdrugiejstronypojawiająsięwojewództwaścianywschodniejzmałymi
miastami,obszaramiwiejskimi,gdziełatwiejsięizolowaćizachowaćdystans.
Koronawirusizagrożenienimspowodowałyzamknięcieszkół,uczelni,pla
cówekusługowych,kin,restauracji,liniilotniczych,muzeów.Zostałwstrzymany
ruchturystyczny,zamkniętolotniskaiznacznieograniczonotransportpubliczny.
Ludzietracąpracę,zmniejszająsięichdochody,doznajądegradacjistatusowej,
brakujeimpieniędzynaspłatękredytów,naczynszczymedia.Wedługbadań63%
średnichfirmograniczyłoswojąprodukcję,51%przedsiębiorstwograniczyłoswoje
zatrudnienie,35%obawiałosię,żespodziewasięzmniejszeniaprzychodówo50%
wnajbliższychmiesiącach(Polskimikro…,2020).Analogicznelękiujawniałysię
wśródPolaków.Wmarcu2020r.wśródbadanychrespondentów86%obawiało
się,żewielefirmmożeogłosićbankructwo,76%,żewzrosnącenypopandemii,
48%miałowystarczającodużopieniędzy,abyfunkcjonowaćprzeznajbliższe
miesiące,48%obawiałosię,żepozakończeniupandemiimożejużniemiećpracy,
43%obawiałosię,żeniebędzietowarówwsklepach(Koronamonitor…,2020).
Trauma COVID-19 wpolskich metropoliach – przypadek Krakowa 29
Lękiobawyosytuacjęekonomicznąsąpowszechne(Hameriin.,2020,Bulska
iin.,2020,Jakwciągutygodnia…,2020,).Jednostkiżyjąwniepewnościilęku
przedprzyszłością.Niewiedząjakbędziewyglądałagospodarkaiichpoziom
życiawnajbliższymczasie.Aż80%spodziewasiękryzysugospodarczegona
wielkąskalę.Prawie¾obawiasięteżnadchodzącejinflacjiispadkuwartości
pieniądza(Społeczeństwopolskie…,2020).Ludzietracąpracę,firmyzmieniają
warunkizatrudnienia,wzrastalękprzedbezrobociem.WedługbadańIpsoswśród
Polaków30%musiałoprzerwaćpracęzpowodukoronawirusa,a20%przeszłona
pracęzdalną(Jakwciągutygodnia…,2020).Zbadańpolskichrodzinwynika,że
40%boisięopracęidalszezatrudnienie(Rodzinaprzyszłości,2020).
Pojawiasięteżzagrożeniebezpieczeństwaegzystencjalnegoizakwestionowa
nieprzekonania,żeotożyjemywświeciebezpiecznyminajlepszymzmożliwych.
Naglesięokazuje,żenicniejestpewne,żecałanaszaegzystencjajestpoddana
wielkiejpróbie.Bezpieczeństwoontologiczne(Giddens,2002)wwarunkach
rosnącegozagrożeniakoronawirusemeskalowanegoprzezmediapękajakbańka
mydlana.Wedługsondaży77%Polakówodczułodużeibardzodużezmiany
wswoimżyciu(Społeczeństwopolskie…,2020).
Okazujesię,żeniemażadnegoantidotumnapandemię.Naukaimedycyna
sąbezbronne.Doniesieniamedialnenatematrosnącejliczbyzachorowań,wido
kistarszychludzi leżących naszpitalnychpodłogach,trumnywywożoneprzez
wojskowesamochody,zamykaniemiastigranicpaństw wywołują wśród ludzi
nastrójgrozyiprzerażenia.Traumajestwzmacnianaprzezspołecznąizolację.Jak
pokazująwynikibadańCBOS,największymproblememwtrakciekwarantanny
byłbrakmożliwościswobodnegoprzemieszczaniasięikoniecznośćpozostawania
wdomu(48%),zakazwstępudoparkówilasów(45%)orazkoniecznośćzakry
waniaokolicustinosa(44%)(CybulskaiPankowski,2020).
Traumaspołecznokulturowajestzjawiskiemwywołanymprzezpandemięko
ronawirusaimaonaróżnefazy.Popierwsze,warunkiemkoniecznympojawienia
siętraumykulturowejjestjakieśwydarzenie,którenaruszadotychczasowątkankę
kulturową.NagływybuchepidemiiwChinachijejszybkierozprzestrzenianiesię
nacałymświeciewywołałyszok.Wydarzenietowybiłoludzizdotychczasowego
rytmużyciairozbiłobezpieczeństwoegzystencjalne.Szokzostałpogłębiony
przezkolejneskutkipandemiiwpostaciprzymusowejkwarantannyiradykalnych
zmianwprowadzanychwżyciu.Podrugie,wydarzeniepotencjalnietraumatyczne
zostajetraumą,oilezostaniezdefiniowanejakotrauma.Wtymprzypadkumusisię
pojawićdyskurstraumy.Doniesieniamedialnenatematpandemiikoronawirusa,
ciągłezajmowaniesięprzezmediatąproblematyką,pokazywanieofiarkorona
wirusa,śledzeniepandemii,rozmowyokoronawirusieijegoniebezpieczeństwie
Piotr Długosz 30
wskazująwyraźnienapojawieniesięnegatywnejnarracji(Jakwciągutygodnia…,
2020).Zjawiskodefiniowanejestjednoznaczniejakozagrażająceiniebezpieczne
dlaspołeczeństwaisamychjednostek.
Potrzecie,pozdefiniowaniuwydarzeńjakozagrażającychinaruszających
tożsamośćdochodzidopojawieniasięsymptomówtraumywpostacidepresji,
lęku,panikimoralnej.Pogorszeniesiękondycjizdrowotnejjednostki,pojawianie
sięobjawówpsychosomatycznych,negatywnaocenarząduiodpowiednichsłużb
walczącychzpandemią,lękiobawyprzedzarażeniemstanowiąsymptomytraumy.
Poczwarte,wodpowiedzinatraumępojawiająsięreakcjeadaptacyjne(Giddens,
2002).Możnajepodzielićnapasywneiaktywne.Doaktywnychnależyzaliczyćte
wszystkie,któresprzyjająwyjściuztraumy.Pojawiasięaktywnakontestacja,czyli
walkazzagrożeniem,mobilizacjaipróbaprzeciwstawianiasię.Tutajwidzimy,
żeludziewykupująspirytus,maseczki,żywnośćzesklepóworazorganizują
zbiórkępieniędzy,maseczek,środkówochronnychdlaszpitali.Angażująsięteż
wpomocdlaseniorów.Dobiernychzaliczymydziałaniapolegającenaignoro
waniuzagrożeńalbozdaniesięnalosirezygnacjęzwalkiozwycięstwonad
traumą.Przykłademtakiejpostawyjestpragmatycznaakceptacja,czyliskupianie
sięnacodziennymżyciu,takjakbynicsięniezmieniło.Ludziechodządopracy,
dosklepów,kościołów.Niestosująsiędozaleceńzwiązanychzograniczeniem
kontaktów,spotykająsięzesobą.TakąsytuacjęmieliśmyweWłoszech.Miesz
kańcytegokrajuzignorowaliostrzeżeniaiskutkitegofaktubyłybardzodotkliwe.
Pojawiasięteżpróbaprzekierowaniauwaginainneobszary,abysięniepogrążać
wsmutku.Występujejeszczestrategiakonsekwentnegooptymizmuiwiarawto,że
zagrożeniepandemiąszybkominie,żedziękiBożejOpatrzności,dobremulosowi,
naucewiruszostaniezatrzymanyiosobyzarażonebędąwyleczone.Kolejna
strategiapoleganaprzekonaniu,żetrzebaprzyjąć,żewspołeczeństwieryzyka
wszystkojestmożliweiepidemiegroźnychwirusówsiępojawiają.Wobectego
jednostkakorzystazchwili,żyjeteraźniejszościąiniezamartwiasięprzyszłością.
Takiezachowaniasąwidoczneutych,którzyczaskwarantannywykorzystują
jakookazjędozrobieniakoronaparty,naktórymbędąsiębawić,niezważającna
zagrożenie.Poszóste,aktywnestrategie zaradcze skutkują wyjściemztraumy,
opanowaniempandemiiipowrotemdonormalnegożycia.Biernestrategiemogą
zaśpogłębićtraumęiprowadzićdodezorganizacjispołecznej.
Wartododać,żemamytrzypoziomytraumy.Następujetraumainicjalna,czyli
pojawieniesiępandemiiipowstaniemasowegolękuiobawprzedzarażeniem
iśmiercią.Pojawisiętraumawtórna,którajestzwiązanaznegatywnymiskutka
miwprowadzonychograniczeńwpostaciprzymusuizolacji,zmianywarunków
życia,pracy,edukacji.Pojawiająsiętraumyaktualne,doktórychmożnazaliczyć
Trauma COVID-19 wpolskich metropoliach – przypadek Krakowa 31
zwolnienia,redukcjeetatów,upadekfirmizakładów,wzrostzachorowańnainne
chorobyiniemożnośćdiagnozy,leczenia.Pojawiasięniepokójioczekiwaniena
negatywneskutkiekonomiczneorazkolejnefazypandemii.Wmomenciebadania
mamydoczynieniazewszystkimipoziomamitraumy.
Przedstawionapowyżejkoncepcjatraumyspołecznokulturowejpozwalana
opisiwyjaśnieniewpływupandemiinakondycjępsychospołecznąispołeczne
funkcjonowaniemieszkańcówdużychmiast.
3.METODOLOGIA BADAŃ
Pozarysowaniukontekstuteoretycznegobadanegozjawiskazostanieponiżej
przedstawionanotametodologiczna.Celembadańbyłorozpoznaniekondycji
psychospołecznejmieszkańcówKrakowa,którzyjużodponadmiesiącazmagali
sięzograniczeniamiwynikającymizzagrożeniakoronawirusem.Kolejnymcelem
badańbyłapróbaocenywpływupandemiiizjawiskjejtowarzyszącychnaspo
łecznefunkcjonowaniemieszkańcówdużegomiasta.Prowadzonebadaniamiały
daćodpowiedźnanastępującepytania:
• Czypandemiakoronawirusawpłynęłanegatywnienażyciekrakowian?
• Czypodjejwpływemdoszłodonegatywnychzmianwżyciu?
• Wjakisposóbmanifestująsięsymptomytraumy?
• Wjakisposóbkrakowianiewalcząztraumą?
Dozebraniamateriałuzastosowanometodęsondażową.Pozwalaonanareali
zacjębadańnadużychzbiorachjednostekludzkich.Sondażpoleganazadawaniu
wybranejgrupieosóbpytań,którezazwyczajmającharakterzamkniętyipodlegają
późniejanalizieilościowej.Wsondażuzostaławykorzystanaankietainternetowa
CAWI(ComputerAssistedWebInterview).Rekrutacjauczestnikówdobadańbyła
prowadzonaprzyużyciumediówspołecznościowych,któreprowadzonesąprzez
mieszkańcówkrakowskichdzielnic.
Próbadobadańmiałacharaktercelowy.Sondażemobjętowgłównejmierze
respondentów,którzysamizrekrutowalisiędobadań.Innymisłowy,próbabyłado
bieranazewzględunadostępnośćbadanych.Badaniazostałyzrealizowanewdniach
14kwietnia–5maja2020r.napróbie650mieszkańcówKrakowapowyżej18r.ż.
Sondażonlinejesttaniąiszybkąmetodąbadańspołecznych.Jegowadąjest
brakreprezentatywności.Przeprowadzonysondażonlinenależytraktowaćjako
badanieeksploracyjneorazcasestudyspołecznościmetropoliiwczasiepandemii.
Przedprzedstawieniemrezultatówzostaniescharakteryzowanapróbabadawcza.
Większośćrespondentówstanowiłykobiety(80%).Sytuacjęmaterialnąmierzono
Piotr Długosz 32
relatywnąoceną.Gorsząsytuacjęmaterialnąwstosunkudoinnychmieszkańców
Krakowamiało14%,takąsamą64%,lepszą22%.Najwięcejrespondentówle
gitymowałosięwykształceniemmagisterskim(67%)orazlicencjackim(15%).
Wpróbieznalazłysięteżosobyzwykształceniemśrednim(15%),zawodowym
iniższym(3%).Średniawiekuwynosiła39lat.Swojezdrowiebardzodobrze
oceniło26%,dobrze45%,przeciętnie25%,źle4%ibardzoźle1%.Napodsta
wieprzedstawionejcharakterystykimożnastwierdzićwstosunkudowyników
badańBarometrKrakowski(2018),żewpróbiemamynadreprezentacjękobiet
zmłodszychgrupwiekowych,zwyższymwykształceniem.Zjednejstrony,nadre
prezentacjaklasyśredniejwpróbiewynikazespecyfikisondażuonline.Zazwyczaj
wsiecinajczęściejprzebywająonlineprzedstawicieleklasyśredniej.Ponadto
kobietyczęściejstarająsiębraćudziałwbadaniach,sąbardziejaltruistyczne
ichętniejudzielająpomocy.Zdrugiejstrony,należyzałożyć,żerealizacjabadań
wśródtakzrekrutowanejpróbypozwalanaobjęciebadaniamiwielkomiejskiej
klasyśredniej,którastanowipodstawowysegmentstrukturyspołecznejmetropolii
(Jałowiecki,2000).
4.LĘK PRZED ZARAŻENIEM COVID-19
Respondenci,cowidaćnawykresie1,wumiarkowanymstopniuczująsięzagro
żenizachorowaniemnakoronawirusa.Większylękprzedzarażeniemwidoczny
byłczęściejukobiet(r=0,142),wśródstarszych(r=0,145)ibiedniejszychrespon
dentów(r=0,108),którzygorzejocenialiswojezdrowie(r=0,252)2.
Wynikipokazują,żeokołopołowyrespondentówwykazujemocniejszylęk
przedzarażeniemkoronawirusem.Pandemia,biorącpoduwagęjejaspektmedycz
ny,niegenerujesilnejtraumy.Bardziejsąnaniąnarażenimieszkańcypozbawieni
zasobówzdrowotnych,ekonomicznych,iczęściejsątokobiety.Potwierdzająte
konkluzjewynikibadańreprezentatywnychwśródPolaków.Wedługnich59%bało
sięzarażeniakoronawirusem.Jednakżeteobawyniebyłynajważniejsze.Polacy
bardziejobawialisięzachorowaniakogośzbliskich(72%),kryzysufinansowego
izałamaniarynku(71%),panikiinieracjonalnychzachowańinnychludzi(70%)
(Hameriin.,2020).
2 Wszystkieanalizykorelacjizostaływykonane zapomocąwspółczynnikar Pearsonsaprzy
poziomieistotnościα≤0,05.
Trauma COVID-19 wpolskich metropoliach – przypadek Krakowa 33
5.SPADEK POZIOMU ŻYCIA
Sztompka(2000,s.28)pisze,żepojawiasiętraumastrukturalna,kiedydochodzi
dospadkupoziomużycia,deklasacji,upadkufirmy.Wydajesię,żepomiesiącu
pandemiiiwprowadzonychograniczeńmającychnaceluograniczenierozprze
strzenianiasiękoronawirusatakieprocesysiępojawiły,cobyłowidaćwodpo
wiedziach.
Traumęstrukturalnązoperacjonalizowanopoprzezsubiektywnieodczuwany
spadekpozycjiżyciowejpodwpływempandemii.Zrobionotowtensposób,że
pytanooto,jakrespondencioceniająswojeżyciewdniubadania,przedpandemią
orazpopandemiiwskaliod1do10,gdzie1oznaczażycienajgorszezmożliwych,
a10najlepszezmożliwych.
Danezaprezentowanenawykresiepokazują,żekrakowianomlepiejsiężyło
przedpandemią.Wczasiekwarantannyocenypoziomużyciaznaczniesiępogor
szyły.Icoistotne,respondencinieprzewidująpowrotudomiejscanadrabinie
poziomużycia,którezajmowaliprzedwybuchempandemii.Onatowrazzezja
wiskamijejtowarzyszącymiwywołałaspadekwdółhierarchii.Powrótdostatus
quoantejestzdaniembadanychniemożliwy,coświadczyotym,żepandemia
zimpetemuderzyławstrukturęspołeczną,powodującdegradacjęstatusowąan
kietowanych,którzywwiększościprzynależądoklasyśredniej.
Prowadzoneanalizypokazały,żenapoczuciedegradacjistatusowejwobliczu
pandemiidefiniowanej,jakoróżnicamiędzymiejscemnaskalipoziomużycia
przedpandemiąiwtrakciepandemii,wpływakilkazmiennych.
10
38
41
11
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
Wcale się nie
obawiam
Bardzo się obawiam Do pewnego stopnia Trochę się obawiam
Ryc.1. Poziomlękuprzedzarażeniem(w%)
Źródło:Opracowaniewłasne.
Piotr Długosz 34
Imwiększywspółczynnikkorelacji,tymtenspadekbyłmocniejodnotowany.
Imwiększeobawyprzedzarażeniem,tymwiększepoczuciedegradacjistatusowej
(r=0,206).Większąutratęstatusuprzejawiałykobiety(r=0,120).Spadekbardziej
dotknąłrespondentówmającychgorsząsytuacjęmaterialną(r=0,136).Analogiczny
byłwpływzdrowia(r=0,190).Imonobyłogorzejocenione,tymgorszybyłbilans
poziomużycia.
Największyspadeknaskalipozycjiżyciaodnotowalirespondencizniskimi
zasobamizdrowotnymi,ekonomicznymi,psychologicznymi.Wtymmiejscu
możnaprzywołać„efektMateusza”wskazującynato,żejednostkiwyposażone
wzasobyłatwiejsobieporadziły,acipozbawienizasobówzostalizdegradowani
przezpandemięijejkonsekwencje.Byćmożekobietyczęściejzmuszonezostały
dostratzasobówfinansowych,wieleznichpracujewkulturze,gastronomii,
sektorzeusług,którychfunkcjonowanieidochodyzostałyograniczone.
Respondencizgorszymzdrowiemwrazznastaniempandemiiizamknię
ciemplacówekzdrowiazostalipraktycznieodcięciodwsparciamedycznego.
Wzwiązkuztymprzezpryzmatmożliwościzwiązanychzleczeniempostrzegają
sytuacjężyciową.Poczuciewiększejdegradacjistatusowejujednostekbardziej
obawiającychsięzarażeniamożewynikaćzprzeżywaniaprzeznichsilniejszego
lęku,którymożerzutowaćnanegatywnąocenęsytuacji.Ponadtoosobyowyższym
lękumogąmiećteżwiększeproblemyzdostosowaniemsiędozmian.Zaśwśród
osóbbiedniejszych,zajmującychniższepozycje,ekonomiczneskutkipandemii
mogłybyćdotkliwszepoprzezzamknięciecałejbranżyusługdlaludności,co
mogłowpłynąćnaobniżkępensji,zwolnienia.
Ryc.2. Oceniapoziomużyciawskaliod1do10(średnieoceny)
Źródło:Opracowaniewłasne.
7,61
6,02 6,49
0
1
2
3
4
5
6
7
8
przed pandemią w dniu badania po pandemii
Trauma COVID-19 wpolskich metropoliach – przypadek Krakowa 35
Wynikianalizodpowiedzinaskalipoziomużyciazdecydowaniewskazują,że
krakowianiezostalistrącenizdotychczaszajmowanychpozycjiprzezzawirowania
wywołaneprzezpandemię.Wstosunkudosytuacjisprzedkwarantannyresponden
cinajbardziejodczulipogorszeniemożliwościzaspokojeniapotrzebzwiązanych
zuczestnictwemwkulturze.Ponadtrzyczwartebadanychdoznałopodwpływem
kwarantannyniekorzystnejzmianywzakresiezaspokojeniadążeńzwiązanych
zczasemwolnym.Wpodobnymstopniupandemiauniemożliwiłarealizacjępo
trzebzwiązanychzezdrowiem,spędzaniemczasuzrodziną,dotyczącychedukacji,
wykonywaniaobowiązkówzawodowych.Okołopołowyrespondentówdoznało
pogorszeniamożliwościzaspokajaniapotrzebżywnościowychorazodczułopo
gorszeniesytuacjimaterialnej.Pandemiadoprowadziładopoważnegouszczerbku
wieluważnychdziedzinżyciaistałasięźródłemtraumy.
Wartoteżpodkreślić,żekwarantannauczęścirespondentówwywołałapozy
tywnezmiany.Prawiejednapiątastwierdziła,żepandemia,pozwoliłanapoprawę
możliwościspędzaniaczasuzrodziną.Acodziesiątyrespondentuznał,żeobecna
sytuacjaprzyczyniłasiędopoprawysytuacjizwiązanejzwypoczynkiem.
Wynikibadańpotwierdzająpotoczneobserwacje,żepandemia,powodując
paraliżiwyłączeniewieluinstytucjispołecznych,spowodowaławielowymia
rowądeprywację,toznaczyuniemożliwiłazaspokojeniepotrzeb.Zamknięcie
muzeów,teatrów,kin,bibliotekczykawiarniodcięłokrakowianodkultury,roz
2
17
5
3
1
4
9
3
51
14
29
50
14
27
13
28
48
70
67
47
85
69
77
69
0 20406080100120
Potrzeby związane ze zdrowiem
Potrzeby związane z wypoczynkiem
Potrzeby związane z edukacją swoją/dzieci
Potrzeby związane z kulturą
Sytuacja materialna
Wykonywanie obowiązków zawodowych
Możliwość spędzania czasu z rodziną
Możliwość zaspokojenia potrzeb żywnościowych
Polepszenie Bez zmian Pogorszenie
Ryc.3. Ocenaspołecznegofunkcjonowania(w%)
Źródło:Opracowaniewłasne.
Piotr Długosz 36
rywki.Sytuacjanowaiprawienieznanawnajnowszejhistorii.Analogiczniejest
zzamknięciemhoteli,klubówsportowych,klubówfitness,zamknięciemgranic.
Wtensposóbmożliwościwypoczynku,relaksu poza własnym domem zostały
wcałościzlikwidowane.Dotegodoszedłzakazwstępudoparków,lasów.Dla
osóbaktywniespędzającychczaswolnybyłtowielkicios.Omożliwościach
normalnegoleczeniaczyszukaniuporadylekarskiejniemożebyćmowywsytuacji
zamknięciaplacóweksłużbyzdrowia.Stantenjestszczególnieniebezpiecznydla
ludzi,którzypotrzebująopiekilekarskiejiwtrakciekwarantannypojawiająsię
unichschorzenia.Wczasiepandemiisąoniskazaninakonsultacjetelefoniczne
icogorsza,nawetpojejzakończeniukolejkidospecjalistówzostanąznaczniewy
dłużone,gdyżdotejporytrwaprzerwawleczeniuniemalżewszystkichpoważnych
schorzeń.Problememstajesięnawetpójściedodentystywceluzaplombowania
zęba.Przejścienatrybpracyzdalnej,ograniczeniaczasupracy,problemyzwiązane
złączeniempracyzobowiązkamidomowymi,opiekuńczymimogłyprzyczynićsię
dospadkukomfortuwpełnieniurólzawodowych.Koniecznośćprzejęciaopieki
naddziećmi,wspieraniaichwedukacjizdalnej,niejednokrotniepełnienieroli
nauczycielaiopiekunamogłonegatywniewpłynąćnaocenęsferyedukacyjnej.
Praktycznieedukacjaiopiekanaddziećmiimłodzieżązostałazepchniętanarodzi
ców.Wnajbardziejniekorzystnejsytuacjiznaleźlisięci,którzymusielipowstały
wwynikupandemiinadmiarobowiązkówzawodowychłączyćzedukacjąswoich
dzieci.Ograniczeniawkontaktach,zalecaniezachowaniadystansuspołecznego
sprawiły,żekrakowianieodczuliichnegatywneskutki.Potrzebyżywnościowe
mogłyzostaćograniczonepoprzezutrudnieniawrobieniuzakupów,dużekolejki
dosklepów,zamknięciebazarkówitargowisk.
Powyższekonkluzjepotwierdzająwynikibadańpolskichrodzin.Rodzicesą
przeciążeniidoznająkonflikturól.Wśródrespondentów39%madużetrudności
złączeniempracyzdalnejzopiekąnaddziećmi,44%niemakompetencji,by
edukowaćswojedzieci,32%współdzielisprzętzdziećmi,42%niemamożliwości
izolacjiwtrakciepracyzdalnej(Rodzinaprzyszłości,2020).
Wartowspomnieć,żecoprawdawniewielkimstopniu,alejednakkrakowianie
dostrzegliteżkorzyścizkwarantanny.Zamknięciewmieszkaniach,zostawienie
dzieciimłodzieżywdomach,pracawtrybiezdalnymsprawiły,żemogłodojśćdo
zacieśnieniawięziwgrupierodzinnej.Wcześniejwszyscysięśpieszyli,abyzdążyć
doszkoły,pracy,spotkaćsięzeznajomymi,rówieśnikami.Kwarantannapozwoliła
teżzwolnićtempożycia,wyhamowaćpędkupracy,karierze,konsumpcji,co
pozwoliłoteżniektórymnaodrobinęwytchnięcia,zatrzymaniasięwbiegu.
JednakżedlawiększościbadanychmieszkańcówKrakowapandemiaikwa
rantannastałysiępotężnymciosem,któryrozbiłdotychczasoweżycieinaruszył
Trauma COVID-19 wpolskich metropoliach – przypadek Krakowa 37
poważnieładspołeczny,wjakimdotejporyfunkcjonowali.Pandemiauderzyła
wpodstawyspołecznejegzystencji,comożesięodbićnakondycjipsychicznej
ispołecznejkrakowian.
Zostałteżprzygotowanyindeksdeprywacji,którypokazuje,jakajestjejskala.
Jestonskonstruowanywtensposób,żezsumowanowszystkiestraty,dojakich
mogłodojśćwczasiepandemii.Indeksdeprywacjiprzybierałwartośćod0do5.
Imwyższawartośćindeksu,tymdotkliwszywpływpandemiinamożliwośćza
spokojeniapotrzebżyciowych.
Analizykorelacyjnepokazałyteż,żenajwyższypoziomdeprywacjiwyraziły
osobyniezadowolonezeswojegozdrowia(r=0,157),obawiającesięzarażenia
koronawirusem(r=0,187),wgorszejsytuacjimajątkowej(r=0,122),częściejbyły
tokobiety(r=0,186).Innymisłowy,traumapandemiiuderzyłaprzedewszystkim
wludzisłabszychfizycznieipsychicznie,którzymielikłopotymaterialne.
Uzyskanekorelacjepokazują,żeanalogiczniejakwprzypadkuspadkuna
drabiniepoziomużycianajwiększejdeprywacjizaspokojeniapotrzebdoznały
kobietyorazosobyzmniejszymizasobami.
Zaprezentowanepowyżejdanepokazały,jakiesąskutkipandemiiwwielu
obszarachspołecznegofunkcjonowania.Możnapowiedzieć,żeujawnionazostała
etiologiatraumyspołecznej.Koronawiruspozawpływemnazmianęzachowań
społecznychuderzyłteżwgłębszepodstawyludzkiejegzystencji.Innymisłowy,
pojawiasiętraumakulturowa.Pandemiazburzyłabezpieczeństwoegzystencjalne
opartenaprzekonaniu,żeświatjestprzewidywalny,żeczłowieksprawujenad
nimkontrolęimożegokształtowaćwedlewłasnychpotrzebiskłonności.Innymi
słowy,koronawirusuderzyłwkulturowątkankęspołeczeństwaidoprowadziłdo
deprawacjipotrzebybezpieczeństwa.
6.UTRATA ZASOBÓW PSYCHOLOGICZNYCH
Oskalitychzakłóceńidysonansówświadcząwynikibadańprzedstawionena
wykresie4.Pojawieniesiępandemiidoprowadziłodoutratyzasobów.Wykres
przedstawiaodpowiedzinapytanieoto,któryzzasobówpsychologicznychzostał
uszczuplonyprzezwybuchkoronawirusa.
Ponadpołowabadanychdoznałautratypoczuciakontrolinadwydarzeniami
wswoimżyciu.Analogicznyodsetekutraciłprzekonanie,żeżyciejestspokojne,
bezproblemowe.Napodobnympoziomiedoszłodouszczerbkuwpoczuciustabi
lizacjiipewności.Połowarespondentówzgodziłasięztwierdzeniem,żepandemia
zablokowałamożliwośćrealizacjicelówżyciowych.Wniecomniejszymstopniu
Piotr Długosz 38
krakowianiezgodzilisięztezą,żekoronawiruszmniejszyłpewnośćwstosunku
doposiadanegomiejscapracy.
Wynikianalizpokazują,żepandemianaruszyłagłębszefundamentytkanki
społecznej.Uderzyłaonawsamrdzeńspołecznejtożsamości.Sprawiła,żeświat
jednostki,którybyłdotejporywmiaręprzewidywalnyibezpieczny,zostałzbu
rzony.Efektytejgłębokiejzmianybędąbardzonegatywne.Jednostkistanąsię
bardziejnarażonenastresy,awszelkiegorodzajutrudności,jakiepojawiąsię
wspołeczeństwiepostpandemicznym,będątrudnedozniesieniaiowielebardziej
niebezpiecznedlakondycjipsychicznej.
Dozburzeniaprzekonania,żeżyciejestspokojneibezproblemowe,doszło
przedewszystkimuosób,którebardziejodczułydeprywacjępotrzeb,miaływięk
szeobawyprzedzarażeniemorazuważały,żespadłichpoziomżycia.
Doutratykontrolinadwydarzeniamiwswoimżyciuprzyznalisięrespondenci,
uktórychzostałoznacznieograniczonespołecznefunkcjonowanie,obawiającysię
ozarażenie,odczuwającyspadekpoziomużycia,częściejbyłytokobiety.
Utrataprzekonaniadotyczącapewnościwmiejscupracyczęściejbyławi
docznaukrakowiandoznającychpoczuciadeprywacji,doświadczającychspadku
poziomużyciaiosóbmniejreligijnych.
Doobniżeniaprzekonaniadotyczącegostabilizacjiipewnościdoszłoprzede
wszystkimwśródjednostekdoznającychdeprywacjipotrzeb,obawiającychsię
zarażeniaorazdoświadczającychspadkupoziomużycia.
Ryc.4. Wpływpandemiinaprzekonania(w%)
Źródło:Opracowaniewłasne.
55
50
40
64
53
27
32
41
24
33
18
19
19
13
14
0 20 40 60 80 100 120
Poczucie stabilizacji i pewności
Poczucie, że zrealizuję swoje cele
Poczucie pewności w miejscu pracy
Poczucie kontroli nad wydarzeniami w swoim życiu
Tak Nie Nie wiem
Przekonanie, że życie jest spokojne, bezproblemowe
Trauma COVID-19 wpolskich metropoliach – przypadek Krakowa 39
Przekonanie,żepandemiazablokowałamożliwośćrealizacjicelów,widoczne
jestnajczęściejwśródrespondentówdoświadczającychdeprywacji,spadkupozio
mużycia,uosóbmniejreligijnych,zgorsząsytuacjąmaterialną.
Pokazanewynikianalizpotwierdzają,żedużąrolęwodpornościnatraumę
pandemiipełniązasoby,jakimidysponujejednostka.Chodziwtymprzypadku
owsparciespołeczne,jakiegomogądoświadczyć osoby religijne, zasobniejsze
materialnie.Mniejszejtraumykulturowejdoświadczyliteżcirespondenci,któ
rychpandemiawmniejszymstopniudotknęłabezpośrednio.Imwiększyspadek
dotychczasowegopoziomuizmianajegostylu,tymgłębszezmianynapoziomie
psychologicznym.Biorąc poduwagęfakt,żeutratakontrolinadwydarzeniami
iniemożnośćprzewidywaniawydarzeńwzmagajądoznaniatraumatyczne(Butcher
iin.,2017,s.181),należyprzyjąć,żemieszkańcyKrakowabędącypodwpływem
traumybędąmiećdużeproblemyzadaptacjądokolejnychskutkówzmian.
7.NEGATYWNE EMOCJE
Jeślikrakowianiesąpodwpływemtraumypandemii,tonależysięspodziewaćjej
symptomów.Najbardziejuchwytnesątezwiązanezemocjami.Głównymobjawem
szokuwywołanegopandemiąjestniepokój.Prawietrzyczwarterespondentów
miałotakieemocje.Ankietowaniujawniająteżsmutek,złość,znudzenie.Długo
Tab. 1.Korelaty poczucia utraty zasobów psychologicznych*
Przekonanie,
żeżyciejest
spokojne,
bezproble
mowe
Poczucie
kontrolinad
wydarzenia
miwswoim
życiu
Poczucie
pewności
wmiejscu
pracy
Poczucie
stabilizacji
ipewności
Poczucie,że
zrealizuję
swojecele
Indeksutraty
zasobów
0,594 0,615 0,557 0,546 0,586
Obawy 0,112 0,111 0,111
Spadekpo
ziomużycia
0,184 0,159 0,180 0,236 0,214
Płeć 0,149
Religijność 0,117 0,109
Sytuacja
materialna
0,139
* Wszystkiepodanewartościsąistotnestatystyczniep≤0,05
Źródło:Opracowaniewłasne.
Piotr Długosz 40
trwałakwarantannagenerujerównieżwyczerpanieiosamotnienie.Wmniejszej
intensywnościpojawiająsięlęk,gniew,strach,żal,apatia.Niewielurespondentów
miewawzwiązkuzkoronawirusempozytywnestanyemocjonalne,takiejak:
zaciekawienie,uspokojenie,ekscytacja,radość.
Negatywneemocjesąobjawemtraumy.Niepokójświadczyćmożeotym,że
społeczeństwozostałowytrąconezdotychczasowychnawyków,rytmu,icogorsza,
niewie,cosiębędziedziałowprzyszłości,jakdalecebędąwpływałynaludzkie
losyskutkipandemii.Smutekoznacza,żespołeczeństwodoznałoutratyswoich
zasobów.Możebyćtostrata zasobów psychologicznych,ekonomicznych,spo
łecznych.Złośćjestreakcjąnafrustracjęwynikającązzablokowaniamożliwości
zaspokajaniapotrzeb.Pamiętamy,żewichzakresiepojawiłasięwielowymiarowa
deprywacja.Ponadtoprzebywaniewdomu,wtychsamychwarunkach,ztymi
samymidomownikamimożewywoływaćkonflikty,stresyiprowadzićdonudy
iwyczerpania.Utratamożliwościspotkań,bliskichkontaktów,nacisknazacho
waniezasadizolacjirodzipoczuciesamotności.
Pandemiawywołaładyskomfortpsychiczny.Wśródkrakowian najbardziej
widocznyjestniepokójzwiązanyzlękiemoprzyszłość,smutekbędącyreakcją
nastratywywołaneprzezpandemięizłośćwynikającazdeprywacjipotrzeb.
Wynikitesąpodobnedotych,któremówią,żepandemiawywołałalękidepresję
naszerokąskalę(Gambiniin.,2020).
Ryc.5. Dominująceemocje(w%)
Odpowiedzinawykresiesięniesumują,gdyżankietowanimogliwybraćwięcejniżjednąodpowiedź.
Źródło:Opracowaniewłasne.
68
38
30 28
22 19 17 14 13 13 12 855320
0
10
20
30
40
50
60
70
80
Trauma COVID-19 wpolskich metropoliach – przypadek Krakowa 41
Zapomocąanalizyczynnikowejdokonanoredukcji17kategoriisymptomów
traumydo6głównychwymiarów.Analizaczynnikowapozwalazaobserwować
wewnętrznestrukturywytworzoneprzezwybieraneprzezrespondentówodpo
wiedziwkwestionariuszu.
Tab. 2.Wyniki analizy czynnikowej*
Składowa
Strach 0,722
Lęk 0,668
Niepokój 0,429
Smutek 0,677
Złość 0,767
Gniew 0,744
Rozpacz
Żal 0,760
Osamotnienie 0,588
Lekceważenie
Apatia 0,680
Znudzenie 0,705
Radość 0,789
Zaciekawienie 0,697
Wyczerpanie 0,551
Uspokojenie 0,742
Ekscytacja 0,723
* Wtabelisąpokazaneczynniki,którychwartośćwynosi0,4iwięcej.
Źródło:Opracowaniewłasne.
Pierwszyczynnikładowanyjestprzezstrach,lęk,niepokójiwyczerpanie.
Zatemwybraneodpowiedziwskazują,żetraumawywołujelękprzedzarażeniem,
stratązasobów,przyszłością.Drugiczynnikzwiązanyjestzezłościąigniewem.
Pojawiająsięnegatywneemocjewefekciefrustracjipotrzeb.Trzeciczynnik
ładowanyjestprzezzaciekawienieiekscytację.Wodpowiedzinanową,nieznaną
sytuacjępojawiasiępodniecenie.Kolejnyczynnikzawierawsobieznudzenie,
apatię,osamotnienie.Możetobyćskutekizolacji,monotoniiżyciaiwprowadzo
nychograniczeń.Następnyczynnikwyrażanyjestprzezżalismutek,możebyć
odpowiedziąnapoczuciestratyzasobów,wolnościczyszansżyciowych.Ostatni
ładowanyjestprzezradośćiuspokojenie.Pozytywneemocjesąwyzwalaneprzez
zwolnienietempażycia,zyskaniewiększejilościczasudlasiebie.
Piotr Długosz 42
Tab. 3.Korelaty analizy czynnikowej*
123456
Indeksutratyzasobów 0,283 0,136 0,257 0,118 0,154
Obawyprzedzarażeniem 0,340 0,107 0,131 0,160
Spadekpoziomużycia 0,210 0,131 0,228 0,136 0,160
Płeć 0,133 0,138
Wiek 0,114 0,202
Religijność 0,166 0,169
Sytuacjamaterialna
Ocenazdrowia 0,225 0,105
Poczuciestabilizacjiipewności 0,221 0,101
Przekonanie,żeżyciejest
bezproblemowe
0,121 0,128 0,159
Poczuciekontrolinad
wydarzeniami
0,116 0,102 0,140 0,147
Poczuciepewnościwmiejscu
pracy
0,113 0,133
Poczucie,żezrealizujęswoje
cele
0,107 0,107
* Wszystkiepodanewartościsąistotnestatystyczniep≤0,05.
Źródło:Opracowaniewłasne.
Wynikianalizykorelacyjnejpokazują,żelękiczęściejpojawiająsięwśród
osób,którestraciływwynikupandemiidotychczasowypoziomżycia,doznały
deprywacjipotrzebspołecznych,mająsilniejszeobawyprzedzarażeniem,gorzej
oceniająswojezdrowie,częściejsątokobiety.Ponadtoanalizypokazują,że
osobyowyższymlękuutraciłyzasobypsychologiczne.Utraciłyprzekonanie,że
mająkontrolęnadwydarzeniami,żeżyciejestbezproblemowe,straciłypoczucie
stabilizacji.
Emocjezłościigniewusączęściejwidoczneurespondentów,uktórychna
stąpiłspadekpoziomużycia,mocniejprzeżywającychdeprywację,mających
mniejszeobawyprzedzarażeniemkoronawirusem.Częściejfrustracjaujawnia
sięwmłodszychkategoriachwiekowychorazwśródjednostekmniejreligijnych.
Utychosóbpojawiasięteżstratazasobówpsychologicznych,poczuciapewności,
żeżyciejestbezproblemowe.Ludziecitracąteżprzekonaniepewnościwmiejscu
pracyorazpoczuciekontrolinadwydarzeniami.
Dobrystres,czylizaciekawienieiekscytacja,widocznyjestczęściejuosób,
któremniejobawiająsięzarażenia,częściejsątomężczyźni.Teosobyniezaznały
Trauma COVID-19 wpolskich metropoliach – przypadek Krakowa 43
spadkupoziomużyciaorazproblemówzzaspokojeniempotrzeb.Coistotne,toci
respondencirównieżniedoznalistratyzasobówpsychologicznych.Aninieodczuli,
żestracilikontrolęnadwydarzeniami,aniniezaznalistratypewnościwmiejscu
pracy,jakteżnieutraciliprzekonaniadotyczącegopoczuciastabilizacji,pewności
oraztego,żeżyciejestbezproblemowe.
Emocjezwiązanezobniżonądynamikążycia,takiejak:apatia,osamotnienie,
znudzenie,częściejpojawiająsięuosób,któredoznałyspadkupoziomużycia,
odczuwajądeprywacjępotrzebspołecznych,majągorszystanzdrowia,częściej
sątoosobymłodszeorazsłabiejwierzące.Częściejutychjednostekdoszłoteż
doutratyprzekonania,żezrealizująswojecele.
Emocjesmutku,rozgoryczeniaczęściejtowarzysząjednostkom,któredozna
łydeprywacjipotrzeborazstraciłyprzekonanie,żemająpoczuciekontrolinad
wydarzeniamiorazbędąmogłyrealizowaćswojeceleżyciowe.
Pozytywneafektysąwidoczneurespondentów,którzyniedoznalispadku
poziomużyciaoraznieobawiająsięzarażeniakoronawirusem.
Prowadzoneanalizy korelacyjnewskazują, żegeneralna utratazasobów
wywołujenegatywneemocje.Brakpoczuciastratyprowadzizaśdopowstania
pozytywnychemocji.Widaćteż,żemłodsirespondenciimniejwierzącygorzej
znosząpandemię.Możnatowyjaśnićtym,żestarsisąbardziejdoświadczeni
różnymitrudnymisytuacjami,majązasobątraumętransformacji(Sztompka,
2000),aludziewierzącymająwiększewsparciespołeczne.
8.STRATEGIE RADZENIA SOBIE ZTRAUMĄ
Badaniapokazały,żekrakowianiesąpodwpływemtraumypandemii.Wzwiąz
kuztymostatnimelementemsekwencjitraumatycznejjestanalizaspołecznych
reakcjinatraumę.
Najczęściejstosowanąstrategiąjestmobilizacjaprzeciwkozagrożeniom.Nieco
mniejpopularnejestzajmowaniesięrzeczamiodwracającymiodwagę.Ponad
połowabadanychpocieszasiętym,żemogłobybyćjeszczegorzej.
DomniejpopularnychnależyszukaniepomocywBożejOpatrzności.Niewielu
teżzwracasięopomocdoinnychosób,sięgapoalkohol,zażywaśrodkiuspokajające,
czyteżpoddajesięirezygnujezwalki.
Zjednejstronyujawniasięaktywnastrategia,którapoleganatym,żerespon
dencichcąjaknajlepiejzabezpieczyćsięprzedpotencjalnymzarażeniem,stosując
środkiostrożności.Zdrugiejstronywidać,żekrakowianiepodejmujądziałania
związanezpozytywnymwpływemnaemocje.Widocznyjeststylunikowy,który
Piotr Długosz 44
poleganaodwracaniuuwagiodzagrożeniaorazposzukiwaniupozytywnychstron,
np.tyleludzijestzarażonych,możnawięcejczasuspędzićzrodziną.
Wynikianalizypokazująwpływróżnychzmiennychnareakcjęnatraumę.
• Mobilizacjaczęściejjestwidocznawśródwierzących(r=0,165),wśród
osóbzestarszychgrupwiekowych(r=0,138),obawiającychsięzarażenia
(r=0,235).
• Odwracanieuwagi cechuje respondentów odczuwających wyższy po
ziomdeprywacji(r=0,112).Częściejtastrategiajestwidocznauosób
niewierzących(r=0,126).Jestteżbardziejpreferowanaprzezmłodszych
respondentów(r=0,116)orazjednostki,którebardziejodczuwająstratę
kontrolinadswoimżyciem(r=0,111).
• Pocieszaniesię, że mogłoby być gorzej, częściej pojawia się wśródosób
młodszych(r=0,102)oraztych,którzydoznalipoczuciadeprywacji(r=0,117).
• Modlitwaczęściejpraktykowanajestwśródosóbwierzących(r=0,496).
Częściejstosująjąkobiety(r=0,116).Pojawiasięwśródjednostekoba
wiającychsięzarażenia(r=0,101)oraztych,którzymająprzekonanie,że
stracilipoczuciekontrolinadwydarzeniamiwswoimżyciu(r=0,118).
• Zwracaniesięoradędoinnychwidocznejestuosóbzwyższymwykształ
ceniem(r=0,117)orazwśródrespondentów,którzyniestracilipewności
miejscawpracy(r=0,131).
Ryc.6. Reakcjewobliczupandemiikoronawirusa
Źródło:Opracowaniewłasne.
76
61
55
24
13
5
4
4
0 1020304050607080
Mobilizuję się i staram się robić wszystko, aby się
zabezpieczyć przed nim
Pocieszam się myślą, że mogłoby być jeszcze gorzej,
a ja na razie jestem zdrowy/zdrowa
Zajmuje się innymi rzeczami, które odwracają uwagę
i poprawiają nastrój
Modlę się o pomoc do Boga
Zwracam się o radę i pomoc do innych osób
Zażywam środki uspokajające
Sięgam po alkohol, papierosy, inne środki
psychoaktywne
Poddaję się, nie wiem co robić, nie wiem co będzie
Trauma COVID-19 wpolskich metropoliach – przypadek Krakowa 45
• Sięganiepo środki psychoaktywne jest charakterystyczne częściej dla
mężczyzn(r=0,130),osóbniewierzących(r=0,180),młodszych(r=0,103).
• Rezygnacjaczęściejjestwidocznauosóbzgorszymzdrowiem(r=0,124),
biedniejszych(r=0,110),tych,którzyodczuwająspadekpoziomużycia
(r=0,120),mająpoczuciedeprywacji(r=0,175),stracilipoczuciepewności
istabilizacji(r=0,157),poczuciepewnościwmiejscupracy(r=0,173),
poczuciekontrolinadswoimżyciem(r=0,114),przekonanie,żeżyciejest
spokojneibezproblemowe(r=0,114).
Prowadzoneanalizypokazują,żejednostkiwyposażonewzasoby(kulturowe,
społeczne,psychologiczne)podejmująaktywnestrategieadaptacji.Wśródosób
pozbawionychzasobóworaztych,któreodczuwająichstratę,dominująbierne
strategie.PodobnemechanizmyzaobserwowaliRichardLazarusiSusanFolk
man(1984).Wyodrębnilionitakiestrategieradzeniasobie,jak:konforontacyjne,
dystansowanie,samokontrola,poszukiwaniewsparcia,przyjmowanieodpowie
dzialności,ucieczka,unikanie,planowerozwiązanieproblemuorazpozytywne
przewartościowanie.WynikitezgadzająsięteżzzałożeniamiSztompki(2000)
natematradzeniasobieztraumąkulturową.Mianowiciejednostkidysponujące
kapitałemspołecznym,kulturowym,ekonomicznymsąw większym stopniu
uodpornionenatraumęwywołanąradykalnązmianąorazłatwiejjestimporadzić
sobiezowątraumą.
9.ZAKOŃCZENIE
BadaniaprowadzonewśródmieszkańcówKrakowapokazują,żepandemiakoro
nawirusaitowarzyszącejejokolicznościwywołałytraumęspołecznokulturową.
Przyjmujesię,żelockdownbardziejuderzyłwbiałekołnierzykiniżniebieskie
(Kubisiak,2020).Wzwiązkuztymnależałobyzałożyć,żepandemiamożemieć
bardziejnegatywnywpływprzedewszystkimnamieszkańcówmetropolii,którzy
todominująwstrukturzespołecznejdużychmiast(OmyłaRudzka,2020).Zmiany
wywołaneprzezpandemięwsferzeekonomicznej,społecznejipsychologicznej
negatywniewpłynęłynapoziomżyciamieszkańcówKrakowa.Wstosunkudo
sytuacjisprzedpandemiidoświadczylispadkupoziomużycia.Wartopodkreślić,
żekrakowianiezdużympesymizmempatrząwprzyszłość.Niewidząszansna
powrótdopozycjinadrabinieżyciazajmowanejprzedpandemią.Obserwowany
pesymizmantycypacyjnyświadczy,żekrakowianiedoznaliszokuwwynikupan
demii.Badaniapokazują,żedoszłodopogorszeniaspołecznegofunkcjonowania
wobszarachzwiązanychzkulturą,rozrywką,służbązdrowia,edukacją,wypełnia
Piotr Długosz 46
niemrólzawodowych,kontaktamizrodziną.Pogorszeniewarunkówżyciaoraz
deprywacjapotrzebdoprowadziłydowybuchutraumyspołecznej.Bólpandemii
jestsilnyirozległy,gdyżkrakowianiestraciliwiarę,żepopandemiiichlossię
odmieniiwrócądoprzedpandemicznejrzeczywistościspołecznej.Dosytuacjitej
przyczyniłasięjeszczetraumakulturowa,którapoleganautraciepoczuciakontroli
nadwłasnymżyciemiutratąprzekonań,żeświatjestbezpieczny,przewidywalny
ipozwalaonnarealizacjędążeń.Pandemiasprawiła,żejednostkiutraciływiarę
wlepszejutro.Otym,żetraumajestpowszechnymdoświadczeniem,świadczą
niepokój,smutek,złość,wyczerpanie.Wsytuacji,kiedypojawiasiętrauma,do
chodzidoreakcjinanią.Ukrakowiandominujestrategiaaktywna,ofensywna,
polegającanaprzeciwstawieniusięzagrożeniom.Popularnesąteżdziałaniaskie
rowanenazmianęemocji,czylipocieszaniesię,żemogłobyćjeszczegorzej,oraz
odwracanieuwagiodzagrożenia.
Całąsytuacjęzwiązanązpandemiąwjejpsychospołecznymwymiarzemo
żemypodsumowaćtrawestacjąsłówErichaFromma(2002,s.7).Otonanaszych
oczachdoszłodozakwestionowaniawielkiejobietnicynieograniczonegopostępu,
obietnicypanowanianadprzyrodą,materialnegodostatku,największegoszczęścia
dlajaknajwiększejliczbyosób.Niktsięniespodziewał,żebędziemyświadkami
zakwestionowaniaaksjomatupostępu.
Nazakończeniemożnadodać,żespołeczneskutkitraumypandemiimogą
miećdługotrwałynegatywnywpływnarozwójmetropolii.Wzrostproblemów
zdrowotnych,zachowańryzykownych,nawarstwieniesięproblemówspołecznych
mogąuderzyćwichspołecznyrozwój.Ponadtowzrostwydatkównasłużbę
zdrowia,wsparciespołeczne,wzrostbezrobocia,upadekwielusektorówgo
spodarkimogądodatkowoosłabićzdolnośćmetropoliidoadaptacjiwświecie
postpandemicznym.
Bibliografia
Alexander,J.C.(2010).Znaczeniaspołeczne.Tłum. S.Burdziej,J.Gądecki.Kraków:
Nomos.
Ambroziak,A.(2020).Kryzysuderzyłjużw30proc.Polaków.Tracąpracę,zamówienia,
dostająmniejszepensje.Pobranez:OkoPress,https://oko.press/kryzysuderzyljuzw
30procpolakowtracapracezamowieniadostajamniejszepensjesondazokopress.
BarometrKrakowski(2018).Pobranez:http://barometrkrakowski.pl.
Brooks,S.K.,Webster,R.K.,Smith,L.E.,Woodland,L.,Wessely,S.,Greenberg,N.,
Rubin,G. J. (2020). Thepsychologicalimpactofquarantineandhowtoreduceit:
Rapidreviewoftheevidence.TheLancet,395,s.912–920.
Bulska,D.,Matera,J.,Waleriańczyk,W.,Winiewski,M.(2020).Obawaogospodarkę,
Trauma COVID-19 wpolskich metropoliach – przypadek Krakowa 47
obawaobliskich:PostrzeganezagrożeniaepidemiąkoronawirusawPolsce.Pobrane
z:http://cbu.psychologia.pl/uploads/f_bulska/Zagrozenia_fin.pdf.
Butcher,J.N.,Hooley,J.M.,Mineka,S.(2017).Psychologiazaburzeń.Tłum.S.Pikiel,
A.SawickaChrapkowicz.Gdańsk:GWP.
Cybulska,A.,Pankowski,K.(2020).Życiecodziennewczasachzarazy.Warszawa:CBOS.
DeBarbaro,B.(2020).Traumapandemii.Albowszyscywygramy,alboprzegramy.Pobrane
z:Polityka,https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/mojemiasto/1954710,1,trauma
pandemiialbowszyscywygramyalbowszyscyprzegramy.read.
Długosz,P.(2008).TraumawielkiejzmianynaPodkarpaciu.Kraków:Nomos.
Dudek,D.(2020).Przechodzimywłaśnieprzezzbiorowątraumę.Aponiejnicniebędzie
jużtakie, jak wcześniej. Pobranez:https://plus.gazetakrakowska.pl/przechodzimy
wlasnieprzezzbiorowatraumeaponiejnicniebedziejuztakiejakwczesniej
wywiadzpsychiatra/ar/c1414869247.
Fromm,E.(2002).Miećczybyć?Tłum.J.Karłowski.Poznań:Rebis.
Gambin,M.,Sękowski,M.,WoźniakPrus,M.,Cudo,A.,Hansen,K.,Gorgol,J.,Huflejt
Łukasik,M., Kmita, G., Kubicka,K.,Łyś,A., Maison,D.,Oleksy,T.,Wnuk,A.
(2020).UwarunkowaniaobjawówdepresjiilękuuogólnionegoudorosłychPolaków
wtrakcieepidemiiCovid19–raportzpierwszejfalibadaniapodłużnego.Pobranez:
http://psych.uw.edu.pl/2020/05/27/raportzifalibadaniapodluznegouwarunkowania
objawowdepresjiilekuuogolnionegoudoroslychpolakowwtrakcieepidemii
covid19.
Giddens,A.(2002).Nowoczesnośćitożsamość.Tłum.A.Szulżycka.Warszawa:PWN.
Hamer,K.,Baran,M.,Marchlewska,M.(2020).CzegobojąsięPolacywzwiązkuzkoro
nawirusem?Pobranez:https://covid19psychologiacom.files.wordpress.com/2020/03/
koronawirusraport1czegobojacca8siecca8polacy.pdf.
Hyland,P.,Shevlin,M.,McBride,O.,Murphy,J.,Karatzias,T.,Bentall,R.P.,Martinez,
A.,Vallières,F.(2020).Anxiety,depression,andtraumaticstressintheUKgeneral
populationduringtheCOVID19pandemic.Pobranez:www.https://psyarxiv.com.
JakwciągutygodniazmieniłosiępodejściePolakówdotematukoronawirusa?Pobrane
z:https://www.ipsos.com/sites/default/files/ct/news/documents/202003/ipsos_koro
nawirus_w_polsce_fala_druga_raport_pdf.pdf.
JakwyglądapoziomstresuuPolaków?Pobranez:https://panelariadna.pl/news/61.
Jałowiecki,B.(2000).Społecznaprzestrzeńmetropolii.Warszawa:Scholar.
Jałowiecki,B. (2005). Przestrzeń ludyczna–noweobszarymetropolii.StudiaLokalne
iRegionalne,21,s.5–19.
Kaniasty,K.(2003).Klęskażywiołowaczykatastrofaspołeczna.Gdańsk:GWP.
Ko,CH.Yen,CF.Yen,JY.Yang,MJ.(2006).Psychosocialimpactamongthepublicof
thesevereacuterespiratorysyndromeepidemicinTaiwan.PsychiatryClinNeurosci,
60(4),397‐403.doi:10.1111/j.14401819.2006.01522.x.
Kopaliński,W.(2012).Słownikwyrazówobcych.Warszawa:PWN.
KoronaMonitor–raportztrzeciejfalibadania.Pobranez:http://imas.pl/blog/koronamo
nitorraportztrzeciejfalibadania/.
Kubisiak,A.Jakmożebyćpo epidemii? Całe pokoleniamogąwpaśćwstanwyuczo
nejnieudolności,urządzićsięwbeznadziei.Pobranez:https://next.gazeta.pl/ne
Piotr Długosz 48
xt/7,151003,25986350,jakmozebycpoepidemiicalepokoleniamogawpascwstan.
html.
Lazarus,R. S., Folkman, S.(1984).Stress,appraisaland coping. NewYork:Springer
PublishingCo.
Lee,S.A.(2020).CoronavirusAnxietyScale:AbriefmentalhealthscreenerforCOVID19
relatedanxiety.DeathStudies19.
Liu,N.Zhang,F.Wei,C.Jia,Y.Shang,Z.Sun,L.,Liu,W.(2020).Prevalenceandpre
dictorsofPTSSduringCOVID19outbreakinChinahardesthitareas:Genderdiffe
rencesmatter.PsychiatryResearch.287,112921.Pobranez:https://doi.org/10.1016/j.
psychres.2020.112921.
Maj,K.,Skarżyńska,K.(2020).Społeczeństwowobecepidemii.Raportzbadań.Pobrane
z:https://www.batory.org.pl/wpcontent/uploads/2020/04/Badaniespoleczenstwo
wobecepidemii_fin.pdf.
MentalHealth During COVID19OutbreakWave1.Pobranez:https://www.mhrc.ca/
wpcontent/uploads/2020/05/FullReportofFindingsofSurveyFINAL.pdf.Mie
rzejewskaOrzechowska,K.(2020).Izolacjajestdlanastraumą.Koronawiruszabrał
namwolność.Pobranez:https://portal.abczdrowie.pl/psychologizolacjajestdlanas
traumakoronawiruszabralnamwolnosc.
Miller,E.D.(2020).TheCOVID19PandemicCrisis:TheLossandTraumaEventofOur
Time.JournalofLossandTrauma,DOI:10.1080/15325024.2020.1759217.
OmyłaRudzka,M.(2020).Identyfikacjeprzynależnościowe.Warszawa:CBOS.
Pankowski,K.(2020).Poczuciezagrożeniauproguepidemiikoronawirusa.Warszawa:
CBOS.
Pfefferbaum,B.,North,C.S.(2020).MentalhealthandtheCovid19pandemic. New
EnglandJournal of Medicine.Pobranez:https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/
NEJMp2008017.
Polskimikro, mały i średnibizneswobliczupandemiiCOVID19.(2020).Pobranez:
https://www.pwc.pl/pl/pdf/polskimikromalysrednibizneswobliczupandemii.pdf.
Rodzinaprzyszłości.RaportNATIONALENEDERLANDEN.(2020).Pobranez:https://
prowlyuploads.s3.euwest1.amazonaws.com/uploads/6351/assets/204963/original
81a38b6e5f34a55a3dda9e4490273f68.pdf.
Społeczeństwopolskiewchwilizmiany.(2020).Pobranez:https://grupaiqs.pl.
Sztompka,P.(2002).Traumawielkiejzmiany.Warszawa:ISPPAN.
Travaglino,G.A.(ed.)(2020).HowisCoronavirusAffectingEuropeans’lives.Pobrane
z:https://osf.io/v6wgx/.
Vinkers,C.H.,vanAmelsvoort,T.,Bisson,J.I.,Branchi,I.,Cryan,J.F.,Domschke,K.,
vanderWee,N.(2020).Stressresilienceduringthecoronaviruspandemic.European
Neuropsychopharmacology.Pobranez:https://www.sciencedirect.com/science/article/
pii/S0924977X20301322?via%3Dihub.
Trauma COVID-19 wpolskich metropoliach – przypadek Krakowa 49
Wang,C.,Pan,R.,Wan,X.,Tan,Y.,Xu,L.,Ho,C.S.,Ho,R.C.(2020).Immediatepsycho
logicalresponsesandassociatedfactorsduringtheinitialstageofthe2019coronavirus
disease(COVID19)epidemicamongthegeneralpopulationinChina.International
journalofenvironmentalresearchandpublichealth,17(5),1729.
ZasięgkoronawirusaCOVID19.(2020).Pobranez:https://www.medonet.pl/zdrowie/
zdrowiedlakazdego,zasiegkoronawirusacovid19mapa,artykul,43602150.html.
