Huiselijk geweld: veilig thuis?

Full text

Ten eerste, hartelijk dank dat je wilt meewerken aan een interview
over de schaduwkanten van “lust en liefde”. Kun je kort omschrijven
waar je promotieonderzoek over gaat? Bij Atria (Kenniscentrum
voor Emancipatie en Vrouwengeschiedenis) breng ik samen met
een aantal collega’s de effectiviteit van de interventie De Nieuwe
Toekomst in kaart. Deze interventie heeft als doel slachtoffers
van huiselijk geweld naar werk te begeleiden. Het onderzoek geeft
zicht op de werkzame mechanismen en de effectiviteit van de
interventie. De vraag die dan nog open staat, is wat dan precies
de waarde van werk is voor vrouwen die huiselijk geweld hebben
meegemaakt.
Kun je aangeven wat jij verstaat onder huiselijk geweld? Goede
vraag. Er is geen eenduidig denitie. Zo wordt de Engelse term
domestic violence doorgaans gebruikt ter aanduiding van geweld
tussen (ex)partners, maar gebruiken we in Nederland de term
“huiselijk geweld” als verzamelterm voor al het geweld dat wordt
gepleegd door familie en huisgenoten binnen de huiselijke kring.
Denk aan fysiek geweld, seksueel geweld en psychologisch geweld,
maar ook tal van controlerende tactieken, zoals (emotionele)
verwaarlozing en nanciële uitbuiting. Daarnaast zijn er ook
nieuwe vormen van huiselijk geweld, zoals cybergeweld.
In wetenschappelijke geograsche literatuur wordt het huis –
iemands’ “thuis” - vaak neergezet als een veilige plek voor mensen,
als één van de weinige plekken die echt privé zijn en waar mensen
zichzelf kunnen zijn. Geloof je als onderzoeker op het gebied van
huiselijk geweld dat het huis in veel gevallen een veilige plek is
voor vrouwen? Helaas niet, nee. We weten uit onderzoek dat 45%
van de totale Nederlandse bevolking (18-70 jaar) ooit slachtoffer
geweest van enige vorm van huiselijk geweld. Huiselijk geweld is
de meest voorkomende vorm van geweld. De eigen woonomgeving
is voor vrouwen en meisjes relatief gezien de gevaarlijkste plek,
omdat plegers van geweld tegen vrouwen in veel gevallen de
partner of ex-partner zijn. In Nederland is 20% van de vrouwen
ooit fysiek mishandeld door een partner of ex-partner, heeft 10%
seksueel geweld door een partner of ex-partner meegemaakt en
is 25% het slachtoffer van stalking, veelal door de (ex)partner.
Partnergeweld is dan ook in omvang de grootste vorm van huiselijk
geweld. Het blijft echter vaak onzichtbaar. Dat komt enerzijds door
angst, schaamte en schuldgevoelens bij het slachtoffer, maar heeft
ook te maken met onze perceptie op het geweld en ons begrip van
het concept “(t)huis”.
Door de term "huiselijk geweld’" te gebruiken, zeggen we
eigenlijk: het is een probleem dat zich afspeelt in het private
Bron: dualdflipflop CC by 2.0 (Flickr)
11
HUISELIJK GEWELD: VEILIG THUIS?
AGORA 2020 - 4 LUST EN LIEFDE
Iemands (t)huis wordt vaak gezien als een omgeving waar je jezelf kan zijn, een
veilige en geborgen omgeving. Dit interview met Suzanne Bouma, expert op het
gebied van huiselijk geweld, laat juist zien dat het (t)huis een gevaarlijke plek
kan zijn, zelfs een gevangenis, met name voor vrouwen.
HUISELIJK GEWELD:
VEILIG THUIS?
INTERVIEW - Emiel Maliepaard & Suzanne Bouma

Emiel Maliepaard (e.maliepaard1@gmail.com) werkt als onderzoeker
met als bijzondere expertise seksualiteit, seksuele diversiteit en
relationele diversiteit. Hij is sinds 2015 redacteur bij AGORA. Suzanne
Bouma (s.bouma@atria.nl) is Hoofd Onderzoek bij Atria:
Kennisinstituut voor Emancipatie en Vrouwengeschiedenis en doet
promotieonderzoek naar economische zelfstandigheid van vrouwen
die slachtoffer geworden zijn van huiselijk geweld.
Literatuurselectie
Brickell, K., & A. Maddrell (2016) Geographical frontiers of gendered violence.
Dialogues in Human Geography 6, nr. 2, pp. 170-172.
Goldsack, L. (1999) A Haven in a Heartless Home? Women and Domestic
Violence. In Chapman, T., Hockey, J. (eds). Ideal homes? : Social change
and domestic life. London: Routledge.
Mallett, S. (2004) Understanding home: a critical review of the literature. The
Sociological Review, pp. 62-89.
Warrington, M. (2001). ‘I must get out’: the geographies of domestic violence.
Transactions of the Institute of British Geographers, 26, 3, 365-382.
domein. Een plek waar anderen zich niet mee moeten bemoeien.
En daarmee blijft dit omvangrijke probleem onzichtbaar. Gezien
de omvang en ernst, dient huiselijk geweld echter uit de privésfeer
gehaald te worden. Het betreft een maatschappelijk probleem, en
moet op die wijze aangepakt worden.
Maar zelfs wanneer huiselijk geweld wel in de openbare ruimte
is waar te nemen of door media wordt geopenbaard, blijven we
het zien als een probleem in de privésfeer. We kennen allemaal de
krantenberichten over vrouwen die door hun partner of ex-partner
zijn vermoord. De gewelddadige dood van de 16-jarige Humeyra, die
in 2018 op het schoolplein van haar Rotterdamse school door haar
ex-vriend om het leven is gebracht, heeft het hele land geschokt.
In 2018 werden 43 vrouwen vermoord door mannen; veelal hun
partner, ex-partner of mannen die een relatie met hen wilden. De
media duiden deze moorden vervolgens niet als vrouwenmoord
(femicide), maar als een “conflict in de relationele sfeer”. Met
andere woorden: het speelt zich af achter gesloten deuren, het
is vooral een privéaangelegenheid tussen twee mensen die een
intieme persoonlijke band met elkaar hebben.
Komt huiselijk geweld dan alleen voor binnen het huis? Of ook in
andere semipublieke en publieke ruimten? Ook daarbuiten. Om een
misverstand uit de weg te ruimen, de term “huiselijk geweld” betreft
niet een verwijzing naar een geograsch entiteit, maar naar een
relationele: niet het huis of iemands’ thuis, maar de intieme relatie
staat centraal. Het is een verzamelnaam voor allerlei fenomenen
zoals oudermishandeling, kindermishandeling, (ex)partnergeweld.
Dit geweld vindt niet alleen binnenshuis plaats.
Als voorbeeld een zeer ernstige vorm van partnergeweld: “intiem
terrorisme”. In ons dagelijks leven maken we keuzes. Vaak zijn
het onbewuste keuzes op dagelijkse vragen en ruimtelijk gedrag:
Hoe laat sta ik op? Wat doe ik vandaag aan? Wat ga ik eten?
Wanneer spreek ik met mijn vrienden af? En soms zijn de keuzes
omvangrijker, en behelzen ze de invulling van je wensen en dromen.
Maar stel je nu eens voor dat al deze keuzes compleet bepaald
worden door een ander. Stel je voor dat je partner bepaalt wat je
gaat eten, wat je aantrekt, of je je vrienden mag bezoeken, dat je
naar je werk, of überhaupt nog naar buiten gaat. De partner bepaalt
jouw keuzes, zowel in de private als publieke ruimte en daarmee
ook je ruimtelijke patronen. Je mobiliteit wordt minder en minder, je
participeert minder in het werkzame en sociale leven. Uiteindelijk
leidt “intiem terrorisme” wel naar een sociaal en ruimtelijk
isolement, waarbij het geweld primair binnenshuis afspeelt,
verborgen voor de buitenwereld. Het huis is dan allesbehalve een
veilige plaats of een safe haven; het wordt een gevangenis, een
plek van onveiligheid.
Van belang is daarom om deze tactieken van uitoefening van
macht en controle voortijdig te identiceren, voordat het geweld
onzichtbaar wordt. Dus terwijl het slachtoffer zich nog (deels) in
publieke ruimten begeeft zoals tijdens werk, of het afspreken met
vrienden. Denk bijvoorbeeld aan de tactiek van de plegers om juist
ook hun partner in het openbaar te vernederen, waarmee de pleger
probeert te laten zien dat iemand er echt alleen voor staat, niets
waard is en dat niemand komt helpen. Dat geeft ook een belangrijk
signaal af: het openbaar leven is niet aan jou besteed, mensen
zitten niet op jou te wachten.
Daarnaast wordt huiselijk geweld steeds meer gecombineerd
met cybergeweld: Denk aan stalking via online platforms als
Facebook, in de gaten houden wat iemand zegt en doet via sociale
media, uitingen van intimidatie, vernedering en dreiging via Twitter,
maar ook het achterhalen van adresgegevens van een nieuwe
woning of een werkadres via Google Maps en GPS-coördinaten.
En wat te denken van ongewenst doorsturen van private sexy
foto’s of lmpjes (sexting) naar anderen via WhatsApp of het delen
hiervan in allerlei digitale omgevingen. Het internet voegt, naast
alle voordelen, dus nieuwe controlerende middelen toe die plegers
gebruiken om hun (ex)partner te isoleren en sociaal en (dus)
ruimtelijk te beperken.
Het is belangrijk om juist te letten op signalen van controlerende
tactieken in publieke omgevingen (offline en online) om te
voorkomen dat plegers hun slachtoffers isoleren in een ruimte die
wij zo graag als veilig zien: het huis? Absoluut. Huiselijk geweld
kent vele vormen en elke situatie is anders, maar kent vaak wel
eenzelfde dynamiek en vergelijkbare patronen. Er is sprake van een
afhankelijkheidsrelatie en machtongelijkheden (tussen mensen
onderling en tussen de maatschappelijke waardering van mannen
en vrouwen), om de macht te krijgen en/of te behouden zet de
pleger controlerende tactieken in en vormen van geweld. Tevens
begint het vaak "klein", totdat het escaleert. Deze cirkel van geweld
herhaalt zich steeds. Fysiek en seksueel huiselijk geweld zal zich
mogelijk minder voordoen in de publieke ruimte, maar psychisch
en emotioneel geweld zoals vernedering, belediging, en uitingen
van controle wél. Deze controlerende tactieken zijn daarom niet
alleen een voorbode van escalatie, vaak zijn ze onderdeel van
geweld dat binnenshuis plaatsvind.
White Ribbon campagne tegen huiselijk geweld.
Bron: Clay Jones (Flickr, CC BY-SA 2.0))
12 HUISELIJK GEWELD: VEILIG THUIS? AGORA 2020 - 4
LUST EN LIEFDE
Dit geweld vindt niet
alleen binnenshuis plaats