Content uploaded by Paulina Pukin-Sowul
Author content
All content in this area was uploaded by Paulina Pukin-Sowul on Feb 04, 2022
Content may be subject to copyright.
Zesz. Nauk. UEK, 2021, 1(991): 105–122
ISSN 1898‑6447
e‑ISSN 2545‑3238
https://doi.org/10.15678/ZNUEK.2021.0991.0107
1 (991)
Zeszyty
Naukowe
Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
2021
Perspektywy przystąpienia Polski
do strefy euro w kontekście teorii
optymalnych obszarów walutowych
oraz kryteriów konwergencji
The Prospects for Poland Joining the Euro Area
in the Context of the Theory of Optimal Currency
Areas and Convergence Criteria
Paulina Pukin-Sowul
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Wydział Nauk Ekonomicznych, Instytut Ekonomii
i Finansów, Katedra Finansów, ul. M. Oczapowskiego 4/331, 10-720, Olsztyn, e-mail: paulina.pukin@uwm.
edu.pl, ORCID: https://orcid.org/0000-0002-2162-079X
Artykuł udostępniany na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów
zależnych 4.0 (CC BY-NC-ND 4.0); https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Sugerowane cytowanie: Pukin-Sowul P. (2021), Perspektywy przystąpie nia Polski do strefy euro w kontek-
ście teorii optymalnych obszarów walutowych oraz kryteriów konwergencji, „Zeszyty Naukowe Uniwersy-
tetu Ekonomicznego w Krakowie”, nr 1(991), 105–122, https://doi.org/10.15678/ZNUEK .2021.0991.0107.
STRESZCZENIE
Cel: Celem artykułu jest określenie korzyści oraz zagrożeń wynikających z wprowadzenia euro
w Polsce w kontekście teorii optymalnych obszarów walutowych oraz kryteriów konwergencji.
Metodyka badań: Wykorzystano krytyczną analizę literatury przedmiotu, polskiej i zagranicz-
nej, oraz analizę statystyczną opartą na danych Banku Światowego, Komisji Europejskiej, Głów-
nego Urzędu Statystycznego, Eurostatu oraz TradingEconomics.com.
Wyniki badań: Obecnie strefa euro nie spełnia założeń TOOW, zaś Polska nie spełnia kry-
teriów konwergencji. W związku z tym Polska nie może przystąpić do strefy euro. Ponadto
z przystąpieniem do europejskiej unii walutowej może się wiązać więcej zagrożeń niż korzyści.
Paulina Pukin-Sowul106
Wnio sk i: Polska jako kraj z derogacją jest zobligowana do spełnienia kryteriów konwergencji
i przystąpienia do strefy euro, niemniej jednak obecnie nie jest na to gotowa. Polska ze strefą
euro mogłaby stworzyć optymalny obszar walutowy.
Wkład w rozwój dyscypliny: Uzyskane wyniki wpisują się w rozważania na temat europejskiej
integracji monetarnej oraz perspektyw wprowadzenia euro w Polsce i mogą stanowić przesłankę
do dalszych badań.
Typ artykułu: oryginalny artykuł naukowy.
Słowa kluczowe: strefa euro, teoria optymalnych obszarów walutowych, kryteria konwergencji,
integracja monetarna.
Klasykacja JEL: F15, F45, O52.
ABSTRACT
Objective: The aim of the study is to determine the benets and threats of introducing the euro
in Poland in the context of the theory of optimal currency areas and convergence criteria.
Research Design & Methods: A critical analysis of the literature on the subject, both Polish
and foreign, as well as statistical analysis based on data from the World Bank, The European
Commission, the Polish Central Statistical Ofce, the Eurostat and TradingEconomics.com were
used.
Findings: Currently, the euro area does not meet the theory OCA assumptions, and Poland does
not meet the convergence criteria. Therefore, Poland cannot join the euro area. Moreover, joining
the European Monetary Union may open the door to more threats than benets.
Implications / Recommendations: Poland, as a country with a derogation, is obliged to meet the
convergence criteria and join the euro area, but it is not ready at present. However, Poland and the
euro area together could eventually create an optimal currency area.
Contribution: The results contribute to the debate on European monetary integration and
the prospects for the introduction of the euro in Poland and may constitute a basis for further
research.
Article type: original article.
Keywords: the euro area, theory of optimal currency areas, the convergence criteria, monetary
integration.
1. Wprowadzenie
Przedmiotem badań w artykule jest unia walutowa i gospodarcza. Strefa euro
jest przykładem obszaru o bardzo wysokiej międzynarodowej integracji gospodar-
czej. Jej utworzenie było sygnałem, że nastąpiła zmiana we współczesnych finan-
sach międzynarodowych oraz zwiększył się stopień integracji europejskiej (Sawyer
2006).
Perspektywy przystąpienia Polski do strefy euro… 107
Ekonomiści podkreślali, że utworzenie strefy euro oparto na teorii optymalnych
obszarów walutowych (TOOW). Koncepcja ta powstawała w latach 1960–1999, a jej
twórcami byli m.in.: R. Mundell, R. McKinnon, P. Kenen, J.C. Ingram, J.A. Frankel
i A. Rose (Kunroo 2015). Ekonomiści rozważali propozycję wprowadzenia wspólnej
waluty (lub jedynie usztywnienia kursu walutowego) w kontekście pojawiania się
szoków makroekonomicznych. Mimo że różnili się co do szczegółów, uważali
zgodnie, że optymalny obszar walutowy (OOW) to region, w którym należy zrezy-
gnować z kursu płynnego, ponieważ korzyści wynikające z usztywnienia kursu
walutowego przeważają nad zagrożeniami (Pukin i Włodarczyk 2021). Przeciwnicy
wprowadzenia wspólnej waluty zaznaczali, że strefa euro od początku nie spełnia
kryteriów TOOW, a utworzenie obszaru monetarnego wynikało przede wszystkim
z przesłanek politycznych (De Grauwe 2012).
Obecnie strefa euro liczy 19 członków. Kraje, które nie są w unii walutowej, lecz
zobowiązały się do niej dołączyć, to: Czechy, Węgry, Polska, Bułgaria, Rumunia,
Chorwacja i Szwecja. Od państw kandydujących do przyjęcia wspólnej waluty
wymaga się spełnienia tzw. kryteriów konwergencji. Określają one wymogi ekono-
miczne, które państwa pretendujące do przystąpienia do strefy euro powinny spełnić,
aby uznano ich gospodarki za skoordynowane z członkami unii walutowej (Cymbra-
nowicz 2018). Debaty naukowe powinny zwiększyć świadomość ekonomiczno-
-polityczną obywateli na temat pozytywnych i negatywnych konsekwencji wpro-
wadzenia euro (Włodarczyk 2016). Ten artykuł jest próbą analizy, która wpisuje się
w ten nurt badań.
2. Cel i metodyka badań
W Polsce podejmowana jest społeczna oraz naukowa dyskusja nad konsekwen-
cjami wprowadzenia euro. W debatach społecznych zbyt często w sposób emocjo-
nalny przytaczane są argumenty „za” i „przeciw”, takie jak chęć zachowania suwe-
renności państwa oraz obawa przed wzrostem poziomu cen (Włodarczyk 2016).
Eksperci starają się przygotowywać rzetelne analizy o charakterze naukowym.
Celem artykułu jest określenie korzyści oraz zagrożeń wynikających z wprowa-
dzenia euro w Polsce w kontekście teorii optymalnych obszarów walutowych oraz
kryteriów konwergencji. Badania obejmują lata 1998–2019. Okres taki wybrano,
ponieważ 1998 r. był ostatnim rokiem przed wprowadzeniem euro w kilkunastu
państwach Unii Europejskiej, zaś za 2019 r. przemawiała aktualność i dostępność
danych.
Do realizacji celu określenia perspektyw przystąpienia Polski do strefy euro
w kontekście teorii optymalnych obszarów walutowych wybrano takie kryteria, jak:
1) zbieżność cykli koniunkturalnych – mierzona zmianą PKB w latach
1998–2018;
Paulina Pukin-Sowul108
2) otwartość gospodarcza – mierzona wskaźnikiem zaproponowanym przez
twórców teorii optymalnych obszarów walutowych, tj. wyrażonym procentowo
stosunkiem handlu do PKB w latach 1998 oraz 2018 (obliczono zmianę otwartości
gospodarczej w badanym okresie i wskazano najważniejszych partnerów handlo-
wych Polski w 2019 r.);
3) mobilność siły roboczej – określona przez porównanie migracji zagranicz-
nych w Polsce w latach 1998–2018: emigracji, imigracji, salda migracji oraz udziału
emigracji do Europy (określono także główne kierunki emigracji z Polski w latach
1998–2018).
Do ustalenia, czy Polska spełnia kryteria konwergencji, wykorzystano kryteria
określone w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE, nazywany
również traktatem z Maastricht, 1992), tj.: inflację (mierzoną wskaźnikiem HICP,
zmiany roczne wyrażone w %), deficyt budżetowy (maksymalnie 3% PKB), dług
publiczny (maksymalnie 60% PKB). Ponadto zbadano, jaka jest aktualna opinia
społeczeństwa na temat przystąpienia do strefy euro.
3. Teoria optymalnych obszarów walutowych
Teoria optymalnych obszarów walutowych jest jedną z najbardziej rozpowszech-
nionych koncepcji na temat finansów międzynarodowych. W ramach tej teorii
wyróżnia się tradycyjne oraz nowe podejście. W latach 60. XX w. koncentrowano się
na określeniu endogenicznych kryteriów TOOW; były to: mobilność siły roboczej,
elastyczność cen i płac (Mundell 1961), otwartość gospodarki (McKinnon 1963),
dywersyfikacja produkcji (Kennen 1969). Wskazywano wówczas takie kryteria, jak:
podobieństwo preferencji inflacji, zbieżność cykli koniunkturalnych oraz integracja
fiskalna (Benczes 2014).
W drugim okresie koncentrowano się na określeniu znaczenia poszczególnych
elementów teorii. Ponadto w latach 70. XX w. przygotowano analizę korzyści
i zagrożeń wynikających z usztywnienia kursu walutowego. W tym okresie dostrze-
żono jednak wiele niejasności w teorii, a integracja europejska spowolniła. W latach
80. i 90. XX w. powstała natomiast tzw. nowa teoria optymalnego obszaru waluto-
wego, która była ściśle związana z integracją europejską (Mongelli 2002). W tym
czasie uznano, że kooperacja monetarna ma wpływ na wzrost zbieżności cykli
koniunkturalnych oraz zwiększenie wymiany handlowej, a wcześniej wymienione
kryteria TOOW mogą zostać spełnione po przyjęciu wspólnej waluty (Pukin 2019).
Teoria ta jednak kilkakrotnie była poddawana krytyce. Główne zarzuty doty-
czyły tego, że kryteria wydają się mało precyzyjne. Znaczna część badaczy zauważa
również, że koncepcja ta nie jest jednolita, wskutek czego trudno przeprowadzać
rzetelne badania (Kawalec 2018).
Perspektywy przystąpienia Polski do strefy euro… 109
4. Kryteria konwergencji
Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej uznaje się za najważniejszy traktat
dotyczący zasad akcesji do unii walutowej oraz jej funkcjonowania. Zawarto w nim
kryteria, które powinny być spełnione przez państwa z derogacją, a w protokole
dołączonym do traktatu podano wartości referencyjne poszczególnych wskaźników,
tj. (Wierzejski i Siemionek 2012):
– osiągnięcie i utrzymanie niskiego stopnia inflacji (wskaźnik inflacyjny powi-
nien być zbliżony do wartości poziomu cen trzech państw członkowskich o najsta-
bilniejszej sytuacji inflacyjnej);
– osiągnięcie i utrzymanie stabilnej sytuacji finansowej (deficyt budżetowy nie
wyższy niż 3% oraz dług publiczny nieprzekraczający 60%);
– utrzymanie stabilnego kursu walutowego w systemie ERM 2 przez co najmniej
2 lata;
– osiągnięcie i utrzymanie stabilnej sytuacji długoterminowych stóp procen-
towych.
B. Eichengreen (1992) na początku lat 90. XX w. napisał, że założenia fiskalne
zapisane w TFUE mogą być nieefektywne dla gospodarek państw unijnych.
Ponadto niektóre artykuły w traktacie dotyczące kryteriów konwergencji zawierają
luki, np. niejasne jest zanotowanie zbyt wysokiego zadłużenia publicznego i jego
wyjątki. Praktyki rządów państw wykazały słuszność prognoz B. Eichengreena.
Państwa dominujące (Niemcy, Francja) wielokrotnie nie spełniały unijnych założeń
fiskalnych, mimo to nie wprowadzano sankcji wobec nich.
C. Schmidt i T. Straubhaar (1995) jako jedni z pierwszych zauważyli, że kryteria
konwergencji nie mają uzasadnienia ekonomicznego (niezrozumiała wysokość
wartości referencyjnych, przede wszystkim długu publicznego oraz deficytu
budżetowego). Ponadto zwrócili uwagę, że założenia z Maastricht nie są jasno
sformułowane, a szczegółowe informacje na temat wartości referencyjnych kryte-
riów zapisane są jedynie w protokole, wskutek czego mogą łatwo ulec zmianie pod
presją państw dominujących. Zauważyli również nieścisłości dotyczące konkretnych
kryteriów. Zgodnie z zaleceniami Golden Sachs uznali, że kryteria konwergencji nie
spełniają swojego podstawowego celu, tj. zwiększenia podobieństwa gospodarek.
Stwierdzili, że kryteria, które należałoby wprowadzić, to: realny PKB, stopa bezro-
bocia, bieżący deficyt budżetowy w PKB oraz indeks konkurencyjności (Schmidt
i Straubhaar 1995).
Do podobnych wniosków doszedł m.in. T. Paleta (2012). Badacz stwierdził, że
kryteria z Maastricht nie spełniają swojego podstawowego celu, tj. konwergencji
państw członkowskich unii walutowej, wręcz przeciwnie – realizacja wszystkich
założeń zapisanych w TFUE przyczynia się do zwiększenia dysproporcji społeczno-
-gospodarczych państw unii walutowej. V. Toader i V. Gîdiu (2012) zauważyli nato-
Paulina Pukin-Sowul110
miast, że spełnienie kryteriów konwergencji nie przyczynia się do realnej konwer-
gencji i synchronizacji cykli koniunkturalnych. Kryteria konwergencji mają także
niewiele wspólnego z założeniami TOOW.
5. Korzyści i zagrożenia wynikające z wprowadzenia euro
W literaturze przedmiotu spotkać można wiele analiz korzyści i zagrożeń wyni-
kających z wprowadzenia wspólnej waluty. Do pozytywnych konsekwencji przy-
jęcia europejskiej waluty należą: wzrost efektywności mikroekonomicznej (dotyczy
ona przede wszystkim przedsiębiorstw), eliminacja kosztów transakcyjnych oraz
wahań kursów walutowych, wzrost handlu zagranicznego, efektywna alokacja kapi-
tału, rosnąca konkurencja, przejrzystość cen, zmniejszenie zagrożenia wynikającego
z niestabilności waluty krajowej i zwiększenie prawdopodobieństwa występowania
niskiej inflacji dzięki prowadzeniu polityki monetarnej przez Europejski Bank
Centralny (Stanković 2013).
Najistotniejszym zagrożeniem wynikającym z przystąpienia państwa do
unii walutowej jest utrata autonomii polityki monetarnej. Niewątpliwie wraz ze
wzrostem występowania szoków makroekonomicznych niezbędne są wydatki na
przywrócenie równowagi, a płynny kurs walutowy może stać się efektywnym
instrumentem jej przywracania (Buigut 2010). W związku z tym, że strefa euro
nie spełnia większości kryteriów TOOW i występują zróżnicowane szoki makro-
ekonomiczne w unii walutowej, dla Polski utrata autonomii polityki pieniężnej jest
bardzo dużym zagrożeniem. Jak się okazało, w czasie kryzysu finansowego polityka
monetarna Europejskiego Banku Centralnego była nieefektywna, a Polska dzięki
autonomicznej polityce monetarnej nie zmniejszyła znacząco swojej konkurencyj-
ności (Zbierzchowska 2010). Taki problem nie pojawiłby się jednak w przypadku
występowania optymalnego obszaru walutowego (Ricci 1997).
R. Mundell (1973) nazywany jest ojcem strefy euro. Uważał, że głównymi
korzyściami z wprowadzenia wspólnej waluty w Europie będą: seniorat wynika-
jący z tworzenia pieniądza międzynarodowego, ochrona przed dalszą ekspansją
dolara amerykańskiego, wzrost kontroli nad europejską podażą pieniądza, wzrost
znaczenia w gospodarce światowej oraz wprowadzenie nowego instrumentu, dzięki
któremu można byłoby poprawić bilans płatności. R. McKinnon (1963) wymienił
natomiast kilka korzyści z utworzenia optymalnego obszaru walutowego, tj. zapew-
nienie pełnego zatrudnienia i zbilansowanych płatności międzynarodowych oraz
wewnętrznego poziomu cen.
Perspektywy przystąpienia Polski do strefy euro… 111
6. Przystąpienie Polski do strefy euro a teoria optymalnych
obszarów walutowych
6.1. Cykl koniunkturalny
Pierwszą badaną kwestią, która umożliwia określenie, czy Polska ze strefą
euro-19 spełniają kryteria optymalnego obszaru walutowego, są cykle koniunktu-
ralne. W całej Unii Europejskiej cykle koniunkturalne są zbliżone do siebie, lecz
nie jednakowe. Różnią się one również w poszczególnych krajach. Integracja mone-
tarna przyczyniła się do zwiększenia zbieżności cykli koniunkturalnych w strefie
euro, występują jednak wciąż różnice pomiędzy cyklami koniunkturalnymi krajów
wysoko rozwiniętych i państw południowych strefy euro. Analizę zbieżności cykli
koniunkturalnych Polski i strefy euro-19 zaprezentowano na rys. 1.
Strefa euro Polska
–6
–4
–2
0
2
4
6
8
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
2018
Rys. 1. Zmiany PKB Polski i strefy euro w latach 1998–2018 (zmiany roczne w %)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Światowego (https://data.worldbank.org/
indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG?view=chart, data dostępu: 24.02.2021).
Cykl koniunkturalny w Polsce różni się od cyklu w strefie euro. Polska charak-
teryzuje się przeważnie wyższym wzrostem PKB niż strefa euro. Ponadto dostrzega
się średni poziom synchroniczności polskiego cyklu koniunkturalnego z prze-
ciętnym cyklem strefy euro, z niewielkim przesunięciem w zakresie przebiegu
faz względem szeregu referencyjnego. W latach 1998–2018 zanotowano jednak
wzrost zbieżności cykli koniunkturalnych. Zarówno w strefie euro, jak i w Polsce
zaobserwowano zmniejszony wzrost PKB w tym samym czasie (w 2009 r., później
w 2012 r.). Ponadto wzrost PKB odnotowano w podobnych okresach.
Paulina Pukin-Sowul112
6.2. Otwartość gospodarcza
Kolejnym kryterium teorii optymalnych obszarów walutowych jest otwartość
gospodarcza. W przypadku państw europejskich jest ona dosyć wysoka, ale bardzo
zdywersyfikowana (tabela 1).
W państwach członkowskich UE-27 w 1998 r. otwartość gospodarcza wyno-
siła od 42,27% w Grecji do 233,89% w Luksemburgu, zaś w 2018 r. od 60,51%
we Włoszech do 387,10% w Luksemburgu. Można więc zauważyć, że w strefie euro
występują znaczne dysproporcje pod względem otwartości gospodarczej.
Tabela 1. Otwartość gospodarcza państw UE (relacja między eksportem a PKB w %)
Państwo 1998 2018 Zmiana otwartości
(w %)
Austria 76,93 10 7,79 40,11
Belgia 124,71 165,42 32,64
Cypr 134,91 145,34 7,73
Estonia 157,06 145, 00 –7,68
Finlandia 66,97 78,19 16,75
Francja 49,51 64,48 30,24
Grecja 42,27 72,52 71,56
Hiszpania 52,66 6 7, 52 28,22
Irlandia 157,98 211,51 33,88
Litwa 89,65 149, 30 66,54
Luksemburg 232,89 38 7,10 66,22
Łotwa 90, 81 123,19 35,66
Malta 223,31 268,77 20,36
Niderlandy 112, 55 157, 65 40,07
Niemcy 51,58 88,67 71,91
Portugalia 63,83 87, 00 36,30
Słowacja 102,07 190,42 86,56
Słowenia 96,68 160,81 66,32
Włochy 45,09 60, 51 34,20
Polska 56,66 10 7, 48 89,69
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Światowego (https://data.worldbank.org/
indicator/NE.TRD.GNFS.ZS, data dostępu: 24.02.2021).
We wszystkich państwach oprócz Estonii zanotowano wzrost otwartości handlu
(w Estonii spadek wyniósł 7,68%, z 157,06% do 145,00%). W większości krajów
zaobserwowano kilkudziesięcioprocentowy wzrost, jeśli chodzi o stosunek handlu
Perspektywy przystąpienia Polski do strefy euro… 113
do PKB. W latach 1998–2018 r. wzrosła liczba państw, w których otwartość
handlowa wynosiła powyżej 100%, w kilku państwach odnotowano nawet wynik
powyżej 200% (Irlandia, Luksemburg i Malta).
W Polsce wystąpiła podobna tendencja. Stosunek handlu do PKB w ciągu 20 lat
zwiększył się o 86,69%. Otwartość gospodarki jest przeciętna dla UE – w 2018 r.
wyniosła 107,48%. Podobny wzrost odnotowano w przypadku Słowacji (86,56%),
natomiast zbliżony stosunek handlu do PKB zaobserwowano w Austrii oraz Danii.
Ponieważ twórcy TOOW podkreślali znaczenie wymiany handlowej z partne-
rami unii walutowej, analizą objęto również najważniejszych partnerów handlowych
Polski (tabela 2).
Tabela 2. Najważniejsi partnerzy handlowi Polski w 2019 r. (udział eksportu i importu w %)
Eksport Udział eksportu
do partnera (w %) Import Udział importu
od partnera (w %)
Niemcy 28,0 Niemcy 22,0
Czechy 6,2 Chiny 12,0
Wielka Brytania 6,1 Rosja 6,6
Francja 5,8 Włochy 5,0
Włochy 4,6 Niderlandy 3,8
Holandia 4,4 Francja 3,7
Rosja 3,1 Czechy 3,4
USA 2,9 USA 3,2
Węgry 2,8 Hiszpania 2,3
Szwecja 2,8 Belgia 2,3
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych dotyczących najważniejszych partnerów handlo-
wych Polski (https://tradingeconomics.com/poland/imports-by-country, data dostępu: 15.10.2020).
Otwartość handlowa Polski jest również relatywnie wysoka w stosunku do
państw ze strefy euro (Niemcy, Francja, Włochy, Niderlandy), kilku państw wysoko
rozwiniętych (Wielka Brytania, USA) oraz krajów unijnych z derogacją (Czechy,
Węgry, Szwecja).
Główne kierunki polskiego eksportu to: Niemcy, Czechy, Wielka Brytania,
Francja, Włochy, Holandia, Rosja, USA, Węgry i Szwecja. Udział eksportu do
tych państw w eksporcie Polski wynosi 66,7%, przy czym aż 28,0% dóbr trafia
do Niemiec.
Nieco inna jest struktura polskiego importu. Głównymi importerami Polski ze
strefy euro są: Niemcy, Włochy, Niderlandy, Francja, Hiszpania i Belgia, dodatkowo
z UE – Czechy. Wśród najistotniejszych partnerów wymienić należy także USA.
Oprócz zmiany kolejności najważniejszych partnerów handlowych trzeba również
odnotować to, że wśród importerów znalazły się Chiny. Import z dziesięciu państw
Paulina Pukin-Sowul114
będących kluczowymi partnerami stanowi 64,3% importu Polski, przy czym
najwięcej towaru pochodzi z Niemiec (22,0%) i Chin (12,0%).
6.3. Mobilność siły roboczej
Kolejnym z kryteriów TOOW jest mobilność siły roboczej. Ze względu na brak
danych dotyczących migracji osób w wieku produkcyjnym przedstawiono dane
na temat migracji zagranicznych oraz zaprezentowano główne kierunki emigracji
(tabela 3).
Tabela 3. Migracje zagraniczne w Polsce w latach 1998–2018 (w tys. osób)
Rok Emigracja Imigracja Saldo migracji Emigracja
do Europy
1998 22 177 8916 –13 261 83,19
1999 21 536 7525 –14 011 82,16
2000 26 999 7331 –19 668 84,87
20 01 23 368 6625 –16 743 83,34
2002 24 532 6587 –17 945 83, 50
2003 20 813 7048 –13 765 83,09
2004 18 877 9495 –9382 82,36
2005 22 242 9364 –12 878 82,80
2006 46 936 10 802 –36 134 87, 8 2
2007 35 480 14 995 –20 485 87, 83
2008 30 140 15 275 –14 865 85,30
2009 18 620 17 424 –1196 84,46
2010 17 360 15 246 –2114 84,40
2011 19 858 15 524 –4334 86,36
2012 21 200 14 583 –6617 88,08
2013 32 103 12 199 –19 904 87,74
2014 28 080 12 330 –15 750 89,14
2015 . . . .
2016 11 970 13 475 1505 91, 36
2017 11 888 13 324 1436 89,34
2018 11 849 15 461 3612 90,39
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/
ludnosc/migracje-zagraniczne-ludnosci/glowne-kierunki-emigracji-i-imigracji-na-pobyt-staly-w-la-
tach-1966-2018,4,2.html, data dostępu: 1.09.2020).
Polska jest krajem o jednej z najwyższej mobilności geograficznej w UE
i niskiej atrakcyjności dla imigrantów, zwłaszcza pochodzących z Europy Zachod-
Perspektywy przystąpienia Polski do strefy euro… 115
niej, o czym może świadczyć ujemne saldo migracji w Polsce. Liczba imigrantów
nieustannie wzrasta (wyjątkiem były lata 2009–2012), zaś liczba emigrantów
znacznie wzrosła po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej i w ostatnich latach
jej poziom jest zbliżony do tego z 1998 r. Do najpopularniejszych kierunków
emigracji Polaków należą kraje europejskie (tabela 4). Aż ponad 80% emigrantów
decyduje się na wyjazd do państw Europy Zachodniej.
Tabela 4. Główne kierunki emigracji z Polski w latach 1998–2018 (w tys. osób)
Rok RFN–NRD /
Niemcy
Wielka
Brytania
Stany
Zjednoczone Kanada Irlandia Niderlandy
1998 16 128 16 6 2217 1076 1166
1999 15 346 170 2358 1113 7218
2000 20 472 189 2572 1206 0239
20 01 16 900 208 2485 1037 9265
2002 17 806 254 2676 1016 13 290
2003 15 013 282 2464 800 20 275
2004 12 646 543 2404 657 83 363
2005 12 317 3072 2633 808 405 393
2006 14 950 17 996 3951 1097 2307 925
2007 13 771 9165 3078 821 2089 1098
2008 11 884 6565 3158 8 41 1422 1004
2009 7769 3502 1961 571 570 691
2010 6818 3472 1767 607 565 680
2011 7784 4434 179 7 550 712 899
2012 8399 4900 1597 562 820 982
2013 12 419 7779 26 41 730 1147 1440
2014 10 266 7392 1877 673 1196 1356
2015 . . . . . .
2016 4437 2946 695 176 524 786
2017 4514 2596 902 177 484 758
2018 0 0 0 0 0 787
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/lud-
nosc/migracje-zagraniczne-ludnosci/glowne-kierunki-emigracji-i-imigracji-na-pobyt-staly-w-la-
tach-1966-2018,4,2.html, data dostępu: 25.02.2021).
Wśród najważniejszych kierunków emigracji Polaków są: Niemcy, Wielka
Brytania, USA, Kanada, Irlandia oraz Holandia, przy czym pierwszy wymieniony
kraj jest głównym kierunkiem polskiej emigracji od kilkudziesięciu lat, natomiast
pozostałe kraje (zwłaszcza Irlandia oraz Holandia) od akcesji Polski do UE.
Paulina Pukin-Sowul116
6.4. Kryteria konwergencji
W poszczególnych państwach członkowskich występuje zróżnicowanie pod
względem spełniania kryteriów konwergencji (tabela 5). Większość krajów z dero-
gacją nie spełniała w ostatnim czasie kryterium inflacji (oprócz Chorwacji, Danii
i Szwecji), nie uczestniczyła w ERM co najmniej 2 lata (kryterium spełnione
jedynie przez Danię) oraz nie dostosowała uregulowań prawnych (np. kwestie
związane z utratą autonomii krajowego banku centralnego na rzecz Europejskiego
Banku Centralnego). Większość państw spełniała kryterium fiskalne oraz kryte-
rium długoterminowych stóp procentowych.
Tabela 5. Spełnianie kryteriów konwergencji przez kraje z derogacją w 2019 r.
Wyszczególnienie
Stopa
inflacji –
HICP
Stosunek deficytu
budżetowego
do PKB (% PKB)
Stosunek długu
publicznego
do PKB (% PKB)
ERM II –
członko-
stwo
Długoterminowa
stopa procentowa
(w %)
Wartość
referencyjna
1,8 360 nie 2,9
Bułgaria 2,6 –2,1 20,4 nie 0,3
Chorwacja 0,9 –0,4 73, 2 nie 0,9
Czechy 2,9 –0,3 30,8 tak 1, 5
Dania 0,6 –3,7 33,2 nie – 0,3
Węgry 3,7 2,0 66,3 nie 2,3
Polska 2,8 0,7 46,0 nie 2,2
Rumunia 3,7 4,3 35,2 nie 4,4
Szwecja 1,6 – 0, 5 35,1 nie –0,1
Źródło: opracowanie własne na podstawie (Convergence Report… 2020).
W ostatnich badaniach Polska spełniała kryteria fiskalne (zadłużenie publiczne
wynosiło 46,0%, w 2019 r. zanotowano nadwyżkę 0,7%), zaś stopy procentowe
wyniosły 2,2% (wartość referencyjna 2,9%). Nie spełniała natomiast kryterium
inflacyjnego (2,8% do 1,8%). W latach 2014–2019 wartość inflacji w Polsce była
wyższa niż wartość referencyjna (rys. 2). Przypuszcza się jednak, że w kolejnych
latach zadłużenie publiczne oraz deficyt budżetowy mogą stać się zbyt wysokie ze
względu na wprowadzenie kolejnych programów społecznych oraz wspierających
przedsiębiorców, którzy zostali dotknięci negatywnymi konsekwencjami pandemii
COVID-19.
Kolejnym kryterium konwergencji jest zmiana cen. Inflacja w Polsce zmniej-
szała się w latach 2008–2015, w latach 2015 i 2016 zanotowano deflację. Od 2013 r.
zmiana cen w Polsce oraz wartość referencyjna i przeciętny wzrost cen mierzony
wskaźnikiem HICP są do siebie zbliżone. W latach 2015–2019 inflacja Polski była
Perspektywy przystąpienia Polski do strefy euro… 117
niższa od wartości referencyjnej, a więc kryterium zostało spełnione. Wartość
referencyjna w latach 2008–2019 nie była identyczna z celem bezpośrednim EBC
wynoszącym ok. 2%. Można jednak uznać, że w najbliższych latach inflacja
w Polsce wzrośnie. Najbliższa tej wartości inflacja w Polsce była w 2019 r. – wyno-
siła wtedy 2,1%. Zgodnie z prognozą makroekonomiczną Komisji Europejskiej
(European Economic… 2020) inflacja (mierzona wskaźnikiem HICP) wzrośnie do
3,6% w 2020 r., 2,0% w 2021 r. i 3,1% w 2022 r. Wynika to m.in. ze wzrostu części
dochodów rozporządzalnych gospodarstw domowych z tytułu programów społecz-
nych (zbliżony efekt do spirali płac i cen). Niemniej jednak ograniczony popyt
z tytułu COVID-19 może mieć ambiwalentny wpływ na gospodarkę. Część przed-
siębiorstw w celu zwiększenia popytu na własne usługi oraz dobra będzie podnosić
ceny (aby ograniczyć negatywne konsekwencje epidemii w latach 2020–2021
i w szybkim czasie zwiększyć przychody z działalności operacyjnej), a część będzie
je obniżać (zgodnie z prawem popytu).
–1
0
1
2
3
4
5
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
Strefa euro-19 Polska Wartość referencyjna Cel bezpośredni EBC
Rys. 2. Inflacja w Polsce i w strefie euro, wartość referencja oraz cel bezpośredni EBC
w latach 2008–2019 (zmiany roczne w %)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Światowego (https://data.worldbank.org/
indicator/FP.CPI.TOTL.ZG, data dostępu: 25.02.2021) i Eurostatu (https://ec.europa.eu/eurostat/
web/hicp/data/database, data dostępu: 25.02.2021).
Pozostałe kryteria to założenia fiskalne, tj. deficyt budżetowy oraz zadłużenie
publiczne. Polska w badanym okresie spełniała oba (rys. 3). Zarówno przed przystą-
pieniem do Unii Europejskiej, jak i po nim spełniała kryterium zadłużenia publicz-
nego. Niepokojące jest jednak to, że w ostatnich latach badanego okresu (2010–2019)
notowano coraz wyższe zadłużenie publiczne. Wynika to z ekspansywnej polityki
rządu. Polska charakteryzuje się także znacznie niższym zadłużeniem publicznym
Paulina Pukin-Sowul118
niż przeciętne zadłużenie państw unii walutowej. Średnia wartość tego wskaźnika
dla strefy euro-19 była wyższa w całym badanym okresie od wartości referencyjnej.
Jest to spowodowane bardzo niestabilną sytuacją fiskalną kilku państw (głównie
Grecji oraz Włoch, ale również Austrii, Belgii, Irlandii, Francji, Cypru i Słowenii).
Deficyt budżetowy w Polsce w latach 2008–2019 był zbliżony do przeciętnej
wartości deficytu budżetowego w państwach strefy euro, przy czym do 2018 r. był
nieco wyższy niż w strefie euro (o ok. 1 p.p.). W latach 2007–2015 Polska nie speł-
niała tego kryterium fiskalnego. W ostatnich kilku latach polski deficyt budżetowy
jest niższy niż wartość referencyjna (rys. 4).
Zgodnie z unijnymi uregulowaniami prawnymi w każdym kraju kandydu-
jącym do strefy euro, w którym zostaną spełnione kryteria konwergencji, należy
przeprowadzić referendum. Społeczeństwo w kraju demokratycznym ma prawo
wyrazić swoją opinię na temat przystąpienia do strefy euro. W najnowszych bada-
niach przeprowadzonych przez Komisję Europejską (European Economic… 2020)
57% Polaków stwierdziło, że wprowadzenie euro może mieć pozytywne konse-
kwencje dla kraju. Węgrzy oraz Rumuni częściej deklarowali pozytywne nasta-
wienie (odpowiednio 68% i 61%), zaś Chorwaci i Bułgarzy nieco rzadziej (54%).
Natomiast największymi sceptykami wydają się Szwedzi, którzy w większości nie
chcą przystąpić do strefy euro (64% badanych). Większość Polaków (71%) obawia
się, że wprowadzenie euro może przyczynić się do wzrostu cen – podobnie myślą
głównie Chorwaci, Czesi oraz Bułgarzy. Większość respondentów (71%) uznało
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
Strefa euro-19 Polska Wartość referencyjna
Rys. 3. Dług publiczny w Polsce, w strefie euro i wartość referencyjna w latach 2000–2019
(% PKB)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Światowego (https://data.worldbank.org/
indicator/GC. DOD.TOTL.GD.ZS, data dostępu: 26.02.2021) i Eurostatu (https://ec.europa.eu/eurostat/
databrowser/view/gov_10dd_edpt1/default/table?lang=en, data dostępu: 26.02.2021).
Perspektywy przystąpienia Polski do strefy euro… 119
także, że ich państwo nie jest gotowe na wprowadzenie wspólnej waluty. Najczę-
ściej negatywnej odpowiedzi na to pytanie udzielali Polacy. Tylko 19% badanych
Polaków stwierdziło, że kraj jest gotowy na przystąpienie do strefy euro. Odsetek
ten w latach 2015–2020 wzrósł w niewielkim stopniu (z 11%).
Opinie polskiego społeczeństwa są zróżnicowane. Można stwierdzić, że główną
grupą, która popiera wprowadzenie euro w Polsce, są ekonomiści, którzy zauważają
przede wszystkim korzyści gospodarcze wynikające z przystąpienia do strefy euro.
–8
–7
–6
–5
–4
–3
–2
–1
0
Strefa euro-19 Polska Wartość referencyjna
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
Rys. 4. Deficyt budżetowy w Polsce, w strefie euro i wartość referencyjna w latach 2000–2019
(% PKB)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Światowego (https://data.worldbank.org/
indicator/GC.DOD.TOTL.GD.ZS, data dostępu: 27.02.2021) i Eurostatu (https://ec.europa.eu/euro-
stat/databrowser/view/gov_10dd_edpt1/default/table?lang=en, data dostępu: 27.02.2021).
Tabela 5. Opinie obywateli na temat wprowadzenia euro w ich krajach (udział odpowiedzi w %)
Kraj
Pozytywny wpływ
euro na kraje,
w których jest euro
Zwolennicy
przystąpienia
do strefy euro
Gotowość kraju
do wprowadzenia
euro
Bułgaria 54 44 27
Chorwacja 54 67 32
Czechy 47 39 23
Polska 57 46 19
Rumunia 61 61 32
Szwecja 45 36 24
Węgry 68 49 27
Źródło: opracowanie własne na podstawie (Introduction of the Euro… 2020).
Paulina Pukin-Sowul120
Należy podkreślić, że wprowadzenie euro w Polsce należy rozpatrywać również
pod kątem konsekwencji politycznych. Zobowiązanie kraju do przystąpienia
do strefy euro obliguje kraj do wprowadzenia euro w nieokreślonej przyszłości
(po spełnieniu wyznaczonych kryteriów). Polska, pozostając w części państw
członkowskich z derogacją, ogranicza swoją pozycję polityczną. Powstanie Europy
„dwóch prędkości” może doprowadzić do tego, że Polska pozostanie peryferyjnym
krajem o małym znaczeniu. Dlatego G. Piwnicki (2016) uznał, że rząd powinien
wprowadzić liczne zmiany mające na celu zwiększenie gotowości kraju do wpro-
wadzenia euro.
7. Zakończenie
Przedstawiciele instytucji europejskich uznali za podstawy strefy euro zarówno
nową teorię optymalnych obszarów walutowych, jak i interesy ekonomiczne oraz
polityczne. Wprowadzenie wspólnej waluty przyczyni się ich zdaniem do wzrostu
zbieżności gospodarek. Strefa euro nie stała się jednak optymalnym obszarem walu-
towym. Państwa członkowskie unii monetarnej cechują odmienne cykle koniunktu-
ralne oraz zróżnicowana otwartość gospodarcza.
Polska spełniała w badanym okresie kryteria fiskalne, inflacja była natomiast
zbyt wysoka. Nasz kraj nie przystąpił do ERM II, a opinie obywateli na temat wpro-
wadzenia euro są często krytyczne. Dlatego też można stwierdzić, że Polska nie jest
gotowa na wejście do strefy euro. Aby zwiększyć swą gotowość, Polska powinna
ograniczyć ekspansywną politykę, która przyczynia się do wzrostu inflacji, długu
publicznego oraz deficytu budżetowego.
Można jednak zauważyć, że Polska w coraz większym stopniu integruje się ze
strefą euro, przede wszystkim z krajami wysoko rozwiniętymi (m.in. z Niemcami).
Świadczy o tym wysoki udział eksportu do państw strefy euro, konwergencja
ekonomiczna oraz duża liczba polskich emigrantów udających się do krajów, które
wprowadziły euro.
Wprowadzenie wspólnej waluty miałoby dla Polski negatywne konsekwencje.
Głównym zagrożeniem jest utrata autonomii polityki monetarnej. Obecnie polityka
pieniężna EBC nie jest w stanie przeciwdziałać szokom makroekonomicznym,
ponieważ strefa euro nie jest optymalnym obszarem walutowym. Ponadto przystą-
pienie do unii walutowej, która nie jest OOW, może mieć negatywny wpływ na
bilans płatności oraz konkurencyjność polskiej gospodarki.
Trzeba jednak zaznaczyć, że wprowadzenie euro mogłoby również przynieść
korzyści wynikające z korzystania z pieniądza międzynarodowego: wzrost efek-
tywności mikroekonomicznej, elimanację kosztów transakcyjnych, wzrost przejrzy-
stości cen, zwiększenie handlu zagranicznego oraz wzrost znaczenia w gospodarce
światowej oraz unijnej.
Perspektywy przystąpienia Polski do strefy euro… 121
Przystąpienie Polski do strefy euro niesie wiele zagrożeń, ale i korzyści. W przy-
szłości należałoby przeprowadzić dodatkowe analizy na temat pozytywnych i nega-
tywnych konsekwencji wprowadzenia euro dla gospodarki oraz społeczeństwa.
Literatura
Benczes I. (2014), The Theory of Optimum Currency Areas (w:) Economics of Global and
Regional Integration, red. T. Palánkai, Akadémiai Kiadó, Budapest.
Buigut S. (2010), Loss of Monetary Policy Autonomy and Public Attitude toward Monetary
Union, ,,Journal of International and Global Economic Studies”, nr 2(2).
Convergence Report 2020 (2020), Institutional Paper, nr 129, European Commission,
Brussels.
Cymbranowicz K. (2018), Reeksja na temat członkostwa Polski w stree euro z perspek-
tywy rynku pracy, ,,Zeszyty Naukowe Uczelni Vistula”, nr 62(5).
De Grauwe P. (2012), The Political Economy of the Euro, ,,Annual Review of Political
Science”, vol. 16, nr 1.
Eichengreen B. (1992), Should the Maastricht Treaty Be Saved?, Princeton University,
Princeton.
European Economic Forecast. Autumn 2020 (2020), Institutional Paper, nr 136, European
Commission, Luxembourg.
Introduction of the Euro in the Member States That Have Not Yet Adopted the Common
Currency (2020), Flash Eurobarometer 487, European Commission, https://op.europa.eu/
pl/publication-detail/-/publication/a2b06439-d855-11ea-adf7-01aa75ed71a1 (data dostępu:
25.02.2021).
Kawalec M. (2018), Elastyczność rynku pracy w Polsce w świetle teorii optymalnych
obszarów walutowych, ,,Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie”,
nr 5(977), https://doi.org/10.15678/ZNUEK.2018.0977.0509.
Kenen P. (1969), The Theory of Optimum Currency Areas: An Eclectic View (w:) Monetary
Problems of the International Economy, red. R. Mundell, A. Swoboda, The University of
Chicago Press, Chicago.
Kunroo M.H. (2015), Theory of Optimum Currency Areas: A Literature Survey, ,,Review
of Market Integration” vol. 7, nr 2, https://doi.org/10.1177/0974929216631381.
McKinnon R. (1963), Optimu m Currency Area, ,,American Economic Review”, vol. 53,
nr 4.
Mongelli F.P. (2002), “New” Views on the Optimum Currency Area Theory: What Is EMU
Telling US?, European Central Bank, Working Paper, nr 138.
Mundell R. (1961), A Theory of Optimum Currency Areas, ,,The American Economic Review",
vol. 51, nr 4.
Mundell R. (1973), A Plan for a European Currency (w:) The Economics of Common Cur-
rencies, red. H.G. Johnson, A.K. Swoboda, Allen and Unwin, Crows Nest.
Paulina Pukin-Sowul122
Paleta T. (2012), Maastricht Criteria of… Divergence?, ,,Review of Economic Perspectives
– Národohospodářský Obzor”, vol. 12, nr 2, https://doi.org/10.2478/v10135-012-0005-7.
Piwnicki G. (2016), Dylematy wprowadzenia euro w Polsce przez pryzmat polityczny
i gospodarczy, ,,Przegląd Politologiczny”, nr 1, https://doi.org/10.14746/pp.2016.21.1.7.
Pukin P. (2019), Wpływ wprowadzenia euro na handel państw członkowskich unii mone-
tarnej, ,,Catallaxy”, vol. 4, nr 2, https://doi.org/10.24136/cxy.2019.007.
Pukin P., Włodarczyk B. (2021), Sub-Zones in The Euro Area as Optimum Currency Areas
(w:) Proceedings of the 36th International Business Information Management Association
Conference (IBIMA), red. K.S. Solima, International Business Information Management
Association, Granada.
Ricci L.A. (1997), A Model of an Optimum Currency Area, ,,IMF Working Papers”, nr 76.
Sawyer M. (2006), The Economic and Monetary Union: Past and Present Failures and
Some Future Possibilities, ,,World Economic Review”, vol. 6.
Schmidt C., Straubhaar T. (1995), Maastricht II: Are Real Convergence Criteria Needed?,
,,Intereconomics, nr 30(5), https://doi.org/10.1007/BF02926364.
Stanković M. (2013), The Advantages of Being a Member of the European Monetary Union
and Its Inuence on Trade in the Eurozone, ,,Škola biznisa”, nr 2, https://doi.org/10.5937/
skolbiz1302030S.
Toader V., Gîdiu V. (2012), The Study of Nominal Convergence in European Union, ,,Pro-
cedia Economics and Finance”, nr 3, https://doi.org/10.1016/s2212-5671(12)00243-2.
Wierzejski T., Siemionek M. (2012), Convergence Problems in the Eurozone, ,,Olsztyn
Economic Journal”, vol. 7, nr 2, https://doi.org/10.31648/oej.3431.
Włodarczyk B. (2016), Makroekonomiczne skutki wprowadzenia waluty euro w krajach
członkowskich Unii Europejskiej, ,,Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”,
vol. 50, nr 4, https://doi.org/10.17951/h.2016.50.4.559.
Zbierzchowska D. (2010), Konsekwencje stosowania określonych systemów kursowych
w warunkach kryzysu nansowego na przykładzie krajów Europy Środkowo-Wschodniej,
,,Equilibrium”, vol. 1, nr 4.
