ArticlePDF Available

Çoğlu Mahallesi Örgü Çorapları

October 2021
Sanat Dergisi

License
CC BY-NC 4.0

Authors:

Örücülük ile ilk buluntu olan keçeden yapılmış konç yeri koçboynuzu motifi ile işlenmiş çoraplar Orta Asya’da M.Ö. 7. – 8. Yy arasında yaşayan Hunlara ait İkinci Pazırık kurganından çıkarılmıştır (Diyarbekirli, 1972, s. 116; Balkanal 2016, s.152). İnsanların örtünme ihtiyacını karşılayabilmek amacıyla başlayan örücülük, zamanla kabiliyetlerinin ve yaratıcılıklarının artmasıyla geliştirilmiştir. Zamanla kullanılan araç gerece bağlı olarak; ipliğin türüne ve kullanım ihtiyaçlarına göre de ilerleme gösterdiği düşünülebilmektedir (Tasmacı, 1984, s.234). Anadolu’da düğünlerde kız alıp verme törenlerinde, çeyizlerde, hediyeleşmede halen yerini koruyan ve devam örgü çorap kültürü bugün halen Karaman’a bağlı Çoğlu mahallesinde devam etmektedir. Yapılan alan araştırmasında 50 adet örgü çoraba rastlanılmıştır. Bunlardan 35 tanesi erkek 15 tanesi ise kadınlara aittir. Desen tekrarına düşmemek adına çalışmada 11 adet çoraba yer verilmiştir. Bulunan örgü çorapların fotoğrafları çekilerek, yöre halkı ile görüşmeler yapılmıştır. Edinilen bilgilerle gözlem fişleri hazırlanmıştır. Bu araştırmanın amacı; çorapların yöreye ait desen ve teknik özelliklerini tespit ederek literatüre kazandırmak ve bu güzel el sanatının unutulmamasını sağlayabilmektir.

Available via license: CC BY-NC 4.0

Content may be subject to copyright.

Makale gönderim tarihi/Received: 13.07.2021

Makale kabul tarihi/Accepted: 12.10.2021

Makale yayın tarihi/Published: 28.10.2021

422

KARAMAN İLİ ÇOĞLU MAHALLESİ ÖRGÜ ÇORAPLARI

KNITTING SOCKS IN ÇOĞLUNEIGHBORHOOD, KARAMAN CITY

Derya KONUK

Dr. Öğr. Üyesi, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, Sanat, Tasarım ve Mimarlık Fakültesi,

Geleneksel Türk Sanatları Bölümü

Lecturer, Karamanoğlu Mehmetbey University, Faculty of Art, Design and Architecture,

Department of Traditional Turkish Arts

dkonuk@kmu.edu.tr

ORCID ID: https://orcid.org/0000-0002-4566-2222

Atıf/Citation

Konuk, D. (2021). “Karaman İli Çoğlu Mahallesi Örgü Çorapları”. Sanat Dergisi. (38), 422-441.

Araştırma Makalesi/Research Article

Doi: http://doi.org/10.47571/ataunigsfd.970882

Özet

Örücülük ile ilk buluntu olan keçeden

yapılmış konç yeri koçboynuzu motifi ile

işlenmiş çoraplar Orta Asya’da M.Ö. 7. – 8.

Yy arasında yaşayan Hunlara ait İkinci

Pazırık kurganından çıkarılmıştır. Anadolu’da

düğünlerde kız alıp verme törenlerinde,

çeyizlerde, hediyeleşmede halen yerini

koruyan ve devam etmekte olan örgü çorap

kültürü bugün halen Karaman iline bağlı

Çoğlu mahallesinde de devam etmektedir.

Yörede yapılan alan araştırmasında 50

adet çorap modeline rastlanmıştır. Bunlardan

35 tanesi erkek 15 tanesi kadın çoraplarına

örnek oluşturmaktadır. Bulunan örgü

çorapların fotoğrafları çekilerek, yöre halkı ile

görüşmeler yapılmıştır. Edinilen bilgilerle

gözlem fişleri hazırlanmıştır. Çoraplara ait

desenler dijital ortamda çizilmiştir. Eskiden

mezura olmadığı için çoraplarda standart bir

ölçü bulunmamaktadır. Mahallede doğal

boyacılık olmadığı için genellikle doğal yün

rengi tüm çoraplarda kullanılmıştır. Yörede

çoraplarda kullanılan motiflere verilen

isimler; çiğdemli, gurbağalı, çengelli, kara

Abstract

Hosiery made of felt, which is the first

find with knitting, stretched with a ram horn

motif, was found in Central Asia in the BC. It

was excavated from the Second Pazirik

kurgan belonging to the Huns, which lived

between the 7th and 8th centuries. While

getting angry at weddings in Anatolia, the

school still continues in shows, dowry, gift

giving and still continues in Çoğlu

neighborhood of Karaman province.

During the field research conducted in the

region, 50 sock models were found. 35

transitions of men's clothing set an example

for women's clothing. Activities with local

people by taking pictures of the knitted bags

found. The receipts were prepared with the

information obtained. Patterns of socks are

digital atmosphere. There is no standard size

for socks used for measuring tapes in the past.

It has been used in nylon clothes for general

use, as there will be no dyeing in the

neighborhood naturally. The names given to

the motifs used in socks in the region; crocus,

gurbaga, hooked, blackberry, insect, gnarled,

Karaman İli Çoğlu Mahallesi Örgü Çorapları

423

yazılı, böcekli, boğumlu, kanaviçe, uğur

böcekli, yan kılçık, kedi izi, pireli’dir. Bu

isimler tamamen yöre insanına aittir.

Çorapların hepsi 5 şiş tekniği ile örülmüştür.

Çoraplar burun, taban, boyun ve topuk olarak

kısımlara ayrılmaktadır. Erkek çoraplarının

boyun kısmının bittiği yere kirktikli ismi

verilmektedir.

Bu araştırmanın amacı; çorapların yöreye

ait desen ve teknik özelliklerini tespit ederek

literatüre kazandırmak ve bu güzel el

sanatının unutulmamasını sağlayabilmektir.

Anahtar kelimeler: Karaman İli El

Sanatları, Örücülük, Karaman İli Çorap

Örücülüğü, Örgü Çorap, Çoğlu Mahallesi.

cross-stitch, ladybug, side awn, cat print, flea.

To those who belong to them. All of the socks

are knitted with the 5 needle technique. Socks

are divided into parts as nose, sole, neck and

ball. The place where men's socks end with

the neck is called Kırktik.

This purpose; To learn the patterns and

technical knowledge of the region belonging

to children, to bring them to the literature and

to make it possible to forget this beautiful

handicraft.

Key words: Karaman Province

Handicrafts, Knitting, Karaman Provınce

Sock Knitting, Knitted Socks, Çoğlu Street.

Structured Abstract

A person who has been a part of nature by continuing his life using his

intelligence throughout history; by pouring what he sees, hears, feels into shapes; he

has decorated many objects that he has drawn, carved, knitted, processed, woven. He

shaped the nature that he found unprocessed according to his needs and as a result led

to the formation of many arts. Knitting is one of the most important branches of crafts

in terms of technique and style. Socks made of felt, one of the first products of knitting,

embroidered with a decapitated horn motif were extracted from the second Market

fiction of the Huns living in Central Asia between the 7th and 8th centuries BC.

Knitting, which started with the aim of meeting people's need for cover, has been

developed with the increase of their abilities and creativity over time.

The knitted-sock culture, which still retains its place in weddings, dowries, and

gifting in Anatolia, continues today in the Çoğlu neighborhood of Karaman. Çoğlu,

which is a lowland neighborhood, is located 33 km to the north of the Center of

Karaman and is at an altitude of 1010 meters. The history of this village, which is

recorded in official documents in the 1500s, is quite ancient. In 1905, it was annexed to

the province of Karaman. The livelihood of the people is livestock and agriculture. The

fact that winters are quite cold in the region has led to the inclusion of hand-knitted

socks made of wool and cotton in the traditional clothing culture.

The aim of this research is to determine the patterns and technical characteristics

of socks belonging to the region and to provide them to the literature and to ensure that

this beautiful craft is not forgotten. Hand-knitted socks, the history of which is quite

old and which are indispensable in every home, especially in the dowries of young

girls, have unfortunately begun to lose their importance today and have been replaced

by socks made of nylon or machine knitting. We have learned that this culture used to

kept alive in every house in the Çoğlu neighborhood of Karaman Province; however, it

is now found and produced in a limited number of households.

Derya KONUK

424

In this study, the qualitative research method was used, and a field study was

conducted in Çoğlu district. The knitted socks found were studied in terms of motif

names, patterns, materials and colors used. Photos of knitted socks found in the field

research were taken and interviews were conducted with local people. Observation

slips were prepared with the information obtained. Patterns belonging to the region

were drawn digitally to make them made more understandable.

As a result, 50 sock models were found in the field study conducted in the

region. 35 of them are men and 15 of them are women's socks. Photos of knitted socks

found in the field research were taken and interviews were conducted with local

people. Observation slips were prepared with the information obtained. Patterns

belonging to the region were drawn digitally. Due to the lack of tape measure in the

past, there is no standard size on the socks found. Men's socks were used as 2 spans

and 4 fingers, and 1 span was used as z size for women’s socks. Because there was no

natural dyeing in the neighborhood, natural wool color was usually used for all socks

found. Çiğdemli, Gurbağalı, Çengelli, Kara yazılı, Böcekli, Boğumlu, kanaviçe, Uğur

böcekli, Yan kılçık, kedi izi, and Pireli are the names given to the motifs used in socks

in the region. These names were given entirely by the local people. The socks found

were knitted with the 5 needle technique. Socks consist of four parts such as nose, sole,

neck and heel. In this field study, our hand knitted sock culture, which is about to end,

is actually a culture that is worth being passed down and kept alive from generation to

generation with its local names and models, has been recorded and it has been brought

to the literature. In order to keep these values alive and pass them on to future, it seems

that Turkish Agricultural Credit Cooperatives ought to allocate a certain allowance to

women living in villages and to allocate a market share to sell socks. According to the

information obtained, some socks are still in use, while others are kept in chests. In

order to introduce and transfer handicrafts from generation to generation, it is

necessary to open small exhibition halls in the neighborhoods to exhibit these

handicrafts. The motifs used on socks can also be used in other clothing sectors, and

thus it helps them kept alive. These socks can be produced in miniature or as magnets

to sell to tourists, and socks produced in many neighborhoods can also be introduced to

other countries.

Karaman İli Çoğlu Mahallesi Örgü Çorapları

425

Giriş

İnsanların yaşarken verdikleri çabaların birikmesi sonucu oluşan kültür,

insanların yaşayış birikimlerinin en önemli kanıtlarıdır. Yaşayan toplumların

etraflarında inandıkları şeylerle şekillenen ve anlam kazanan estetik görüşler çok fazla

değişime uğramaksızın günümüze kadar varlıklarını sürdürebilmişlerdir (Sağ, 2012:

116).

Tarih boyunca doğanın bir parçası olan insan, zekâsını kullanarak hayatına

devam ederken gördüklerini, duyduklarını, hissettiklerini şekillere dökerek çizdiği,

yonttuğu, ördüğü, işlediği, dokuduğu birçok nesneyi süslemiştir. İşlenmemiş bulduğu

doğayı insan, kendi ihtiyaçlarına göre şekillendirmiş ve sonucunda pek çok sanatın

oluşmasına sebep olmuştur (Ortaç ve Çatalkaya, 2016: 28). Örücülük el sanatları

içerisinde tekniği ve üslubu bakımından önemli dallardan birisidir. El ve makine

örücülüğü olmak üzere ikiye ayrılan örücülük sanatında, içinde yaşanılan toplumun

geleneksel özelliklerini yansıtan ürünlerden biri olan çorap örücülüğü el örücülüğü

içerisinde önemli bir yere sahiptir (Akpınarlı, 1995: 2).

Örücülük ile ilk buluntu olan keçeden yapılmış konç yeri koçboynuzu motifi ile

işlenmiş çoraplar Orta Asya’da M.Ö. 7. – 8. Yy arasında yaşayan Hunlara ait İkinci

Pazırık kurganından çıkarılmıştır (Diyarbekirli, 1972: 16; Balkanal, 2016: 152).

İnsanların örtünme ihtiyacını karşılayabilmek amacıyla başlayan örücülük, zamanla

kabiliyetlerinin ve yaratıcılıklarının artmasıyla geliştirilmiştir. Zamanla kullanılan araç

gerece bağlı olarak; ipliğin türüne ve kullanım ihtiyaçlarına göre de ilerleme gösterdiği

düşünülebilmektedir (Tasmacı, 1984: 234). Daha çok kırsal bölgelerde veya soğuk

ortamlarda giyilen el örgüsü çoraplar; iki ya da beş şişle örülmekte, renk, motif, desen

ve iplik olarak her yöreye göre farklılık göstermektedir.

Türk Dil Kurumu'nda örgü, şiş, tığ veya özel makine ile ilmekleri yan yana

getirerek örülen şey anlamına gelmektedir. Çorabın terim anlamı ise, yün, pamuk gibi

malzemeler ile örülen ayağa giyilen ve malzeme ile örülen giysiler olarak

tanımlanmaktadır (Türk Dil Kurumu, Erişim Tarihi: 15.05.2021). Farklı motiflerle ve

renklerle örülebilen çoraplar çoğunlukla tiftik ve yünden oluşturulmaktadır (Artun,

2011: 390). Daha çok kırsal bölgelerde veya soğuk ortamlarda giyilen el örgüsü

çoraplar; iki ya da beş şişle örülmekte, renk, motif, desen ve iplik olarak her yöreye

göre farklılık göstermektedir. Çoğunlukla soğuk ortamlarda veya kırsal alanlarda

giyinilen örgü çoraplar; iki veya beş şiş ile örülebilmektedir. Motif, renk, iplik ve desen

olarak yörelere göre farklılıklar gösterebilmektedir (Oğuz, 2008: 147). Anadolu’da

çorapları sadece kadınlar örmez, bazı yörelerde erkeklerin de çorap ördüğü

bilinmektedir (Kılıçarslan, Ölmez, ve Etikan, 2020: 27).

Çorapları süslemede geometrik, bitkisel, obje, sembolik ve figürlü motifler

kullanılmaktadır. Bitkisel, figürlü ve geometrik motifler doğada bulunan objelerden

faydalanılarak örgüye aktarılabilirken, Sembolik olarak anlam yüklenmiş motifler ise,

kişinin tamamen kendi duygu, düşünce ve isteklerini örüye aktararak kullandığı motife

verdiği isimlerdir. Gelinin katili, gelinin yanağı gibi (Akpınarlı ve Ortaç, 2008: 644-

645).

Derya KONUK

426

Çorap kompozisyonu, bir veya daha fazla motif türünün birleştirilmesiyle

oluşturulmaktadır. Bu kompozisyon renkli çoraplarda; orta, serpme, köşe ve kenar

olarak dört bölüme ayrılmaktadır. Tek renk örülen çoraplar ise, serpme ve kenar olarak

iki bölüme ayrılmaktadır. Motifler bir araya gelerek kompozisyonu oluşturmaktadır

(Özbel, 1980: 8).

Çizim 1. Barışta (1986)’e göre çorabın bölümleri

El sanatları, insanların beceri ve bilgilerine dayalı, genellikle doğal

hammaddeler kullanılarak basit araç gereçlerle ve elle yaptıkları, üretimi yapan

bireylerin duygu, düşünce ve becerilerini de yansıtan gelir getirici ürünleridir (Onuk ve

Akpınarlı, 2003: 519).

Geleneksel kültürümüzün demirbaşları arasında yer alan bu örgü çorapların her

biri farklı motiflerle meydana getirilmektedir. Örgü esnasında kullanılan yünün özelliği

ayakta meydana gelebilecek mantar hastalığını önlemesi ve ayaktaki teri emmesidir.

Örgü işlemi seyrek olduğu için ayağın hava almasını da sağlamaktadır (Sökmen, 2015:

387).

Anadolu’da düğünlerde kız alıp verme törenlerinde, çeyizlerde, hediyeleşmede

halen yerini koruyan ve devam örgü çorap kültürü bugün halen Karaman’a bağlı Çoğlu

mahallesinde devam etmektedir.

Bir ova mahallesi olan Çoğlu Mahallesi, Karaman Merkezin kuzeyinde 33 km

uzaklıkta olup 1010 metre yükseltidedir. 1500’lü yıllarda belgelerde kaydı olan bu

köyün tarihi oldukça eskidir. 1905 yılında Karaman’a bağlanmıştır (Karaman Çoğlu

Köyü, Erişim Tarihi: 20.05.2021).

Halkın geçim kaynağı hayvancılık ve tarımdır. Yörede kışların oldukça soğuk

olması geleneksel giyim kültüründe yün ve pamuktan üretilen el örmesi çorapların yer

almasına neden olmuştur.

Bu çalışmada Çoğlu mahallesinde bulunan örgü çoraplar kullanılan motif

isimleri, desenleri, malzemesi ve renkleri bakımından incelenmiştir. El sanatı olan

ürünleri inceleyebilmek için en güvenilir araştırma tekniği, ürünün elde edildiği yere

gidilerek yeterince bilgi toplamak ve yöre halkı ile görüşebilmektir (Akpınarlı, 2001:

30). Alan araştırmasında bulunan örgü çorapların fotoğrafları çekilerek, yöre halkı ile

görüşmeler yapılmıştır. Edinilen bilgilerle gözlem fişleri hazırlanmıştır. Yöreye ait

Karaman İli Çoğlu Mahallesi Örgü Çorapları

427

desenler dijital ortamda çizilerek desenleri daha anlaşılır bir hale getirilmiştir. Bu

araştırmanın amacı; çorapların yöreye ait desen ve teknik özelliklerini tespit ederek

literatüre kazandırmak ve bu güzel el sanatının unutulmamasını sağlayabilmektir.

Bulgular ve Yorum

Çoğlu mahallesine ait çorapların tümü 5 şiş tekniği ile örülmüştür. Kullanılan

malzeme koyun yününün eğrilmesi ile elde ettikleri ipliklerdir. Mahalleye gelen doğal

boyacıda ürettikleri iplikleri istedikleri renklerde boyatmışlardır. En çok kullanılan

renkler; doğal yün rengi olan krem renk başta olmak üzere siyah, yeşil, kırmızı, sarı

mavidir. Erkek çoraplarında kullandıkları ölçü 2 karış 4 parmak, kadınlarda ise 1 karış

konç uzunluğu kullanılmıştır.

Görsel 1 Görsel 2

Katalog No : 1

Eserin Adı : Çiğdemli kadın çorabı

Görsel No : 1-2

Bulunduğu Yer : Fatma Erkabak/ Karaman/ Çoğlu Mahallesi

İnceleme Tarihi : 05.06.2021

Malzemesi : Yün

Boyut : Ayak kısmı 1 karış, konç kısmı 1 karış

Teknik : 5 şiş

Renkler : Doğal yün rengi, kahverengi

Kullanılan Motifler : Çiğdem

Tanım: Yörede kadınların ayaklarında görülen bir model olan çiğdemli çorabı ismini

üzerindeki motiflerden almaktadır. Ön ve topuk kısmını çiğdem motifi süslerken boyun ve taban

kısmı düzdür.

Çizim 1

Derya KONUK

428

Tasarım Analizi: Desende aynı büyüklükteki motifler zeminle aynı renkte üst

üste sıralanarak tekrar etmektedir. Bu da desende tam raportun bulunduğunu

göstermektedir. Desende simetrik dengenin uyumu da mevcuttur. Motifler kabartılı

olmadığı için düz bir doku oluşturmaktadır. Pembe çizgi düz renk üzerinde hareket

oluşturmaktadır (Çizim 1).

Görsel 3 Görsel 4

Katalog No : 2

Eserin Adı : Gurbağalı erkek çorabı

Görsel No : 3-4

Bulunduğu Yer : Arife Kapulu/ Karaman/ Çoğlu Mahallesi

İnceleme Tarihi : 05.06.2021

Malzemesi : Yün

Boyut : Ayak kısmı 1 karış 4 parmak, konç kısmı 1,5 karış

Teknik : 5 şiş

Renkler : Siyah, gri

Kullanılan Motifler : Gurbağa

Tanım: Yörede gurbağalı olarak bilinen ve erkeklerin ayaklarında görülen bu model ismini

üzerindeki motiflerden almaktadır. Ön ve arka kısmını gurbağa motifi süslerken taban kısmını paralel

çizgiler süslemektedir.

Çizim 2

Karaman İli Çoğlu Mahallesi Örgü Çorapları

429

Tasarım Analizi: Desende aynı büyüklükteki motifler ½ kaydırma ilkesi yani

yarım raport tekniği ile sıralanarak tekrar etmektedir. Bu da desende tam tekrar

ilkesinin bulunduğunu göstermektedir. Üst sırada ise motifler birer sıra kaydırılarak

yerleştirilmiştir. Böylelikle desene hareket kazandırılmıştır. Desende asimetrik

dengenin uyumu da mevcuttur. Motifler zemin üzerinde herhangi bir kabartı

oluşturmadığı için düz bir yüzeye sahiptir. Soğuk renkler bir arada kullanılmıştır

(Çizim 2).

Görsel 5 Görsel 6

Katalog No : 3

Eserin Adı : Çengelli erkek çorabı

Görsel No : 5-6

Bulunduğu Yer : Fatma Erkabak/ Karaman/ Çoğlu Mahallesi

İnceleme Tarihi : 05.06.2021

Malzemesi : Yün

Boyut : Ayak kısmı 1 karış 2 parmak, konç kısmı 1,5 karış

Teknik : 5 şiş

Renkler : Doğal yün rengi, siyah

Kullanılan Motifler : Çengel

Tanım: Yörede erkeklerin ayaklarında görülen bir model olan çengelli erkek çorabı ismini

üzerindeki motiflerden almaktadır. Ön, arka, tabanı boyun ve burun kısmında yörede çengel adı

verilen motifler bulunurken topuk kısmını yatay ve paralel çizgilerden oluşmaktadır. Çorabın dize

doğru bitiş kısmına yörede kirtik adı verilmektedir.

Çizim 3

Derya KONUK

430

Tasarım Analizi: Desende aynı büyüklükteki motifler iki farklı renkte 14 kere

yan yana ve ön tarafta 13 kez üst üste sıralanırken arka tarafta 12 kez üst üste tekrar

etmektedir. Bu da desende tam tekrar ilkesinin bulunduğunu göstermektedir. Desende

simetrik denge bulunmamaktadır. Motifler kabartılı olmadığı için düz bir doku

oluşturmaktadır. Desen gözde ritmik bir hareket etkisi bırakmaktadır (Çizim 3).

Görsel 7 Görsel 8

Katalog No : 4

Eserin Adı : Karayazılı erkek çorabı

Görsel No : 7-8

Bulunduğu Yer : Arife Kapulu/ Karaman/ Çoğlu Mahallesi

İnceleme Tarihi : 05.06.2021

Malzemesi : Yün

Boyut : Ayak kısmı 1 karış 4 parmak, konç kısmı 1,5 karış

Teknik : 5 şiş

Renkler : Doğal yün rengi, siyah

Kullanılan Motifler : Yörede siyah şeritlere karayazı zemin renginde

olan motiflere kurdale ismini verilmektedir.

Tanım: Yörede erkeklerin ayaklarında görülen bir model olan karayazılı erkek çorabı ismini

üzerindeki motiflerden almaktadır. Ön, arka, taban, boyun, topuk ve burun kısmında yörede karayazı

adı verilen motifler sıralanırken kurdele ismi verilen motif ise sadece ön kısımda ve arka boyun

kısmında bulunurken taban kısmında bulunmamaktadır. Çorabın dize doğru bitiş kısmına yörede

kirtik adı verilmektedir.

Çizim 4

Karaman İli Çoğlu Mahallesi Örgü Çorapları

431

Tasarım Analizi: Zemin karayazı motifi ile 4 adet enine şerite ayrılmıştır. Bu

bölümler arasında belirli bir ölçü bulunmamaktadır. Desende simetrik bir denge

bulunmamaktadır. Aynı büyüklükte aynı motiflerin yan yana tekrar etmesi desende tam

tekrar ilkesinin uygulandığını göstermektedir. Desende bulunan kurdele motifi

kabartmalı olduğu için desende pütürlü bir yüzey meydana getirmektedir (Çizim 4).

Görsel 9 Görsel 10

Katalog No : 5

Eserin Adı : Böcekli erkek çorabı

Görsel No : 9-10

Bulunduğu Yer : Arife Kapulu/ Karaman/ Çoğlu Mahallesi

İnceleme Tarihi : 05.06.2021

Malzemesi : Yün

Boyut : Ayak kısmı 1 karış 4 parmak, konç kısmı 1,5 karış

Teknik : 5 şiş

Renkler : Doğal yün rengi, kahverengi, siyah

Kullanılan Motifler : Böcek

Tanım: Yörede erkeklerin ayaklarında görülen bir model olan böcekli erkek çorabı ismini

üzerindeki motiflerden almaktadır. Ön, arka, tabanı boyun ve burun kısmında yörede çengel adı

verilen motifler bulunurken topuk kısmını yatay ve paralel çizgilerden oluşmaktadır. Çorabın dize

doğru bitiş kısmına yörede kirtik adı verilmektedir.

Çizim 5

Derya KONUK

432

Tasarım Analizi: Desende aynı büyüklükteki motifler zeminle aynı renkte üst

üste enine şeritler halinde sıralanarak tekrar etmektedir. Enine şeritlerde motifler enine

bölünmüş ve kaydırmalı olarak şerit içine yerleştirilmiştir. Bu da desende tam tekrar

ilkesinin bulunduğunu göstermektedir. Desende simetrik dengenin uyumu da

mevcuttur. Motifler kabartılı olduğu için pütürlü bir doku oluşturmaktadır. Kahverengi

çizgi düz renk üzerinde hareket oluşturmaktadır (Çizim 5).

Görsel 11 Görsel 12

Katalog No : 6

Eserin Adı : Boğumlu erkek çorabı

Görsel No : 11-12

Bulunduğu Yer : Ayşe Andaç/ Karaman/ Çoğlu Mahallesi

İnceleme Tarihi : 05.06.2021

Malzemesi : Yün

Boyut : Ayak kısmı 1 karış 3 parmak, konç kısmı 1,5 karış

Teknik : 5 şiş

Renkler : Doğal yün rengi, kahverengi

Kullanılan Motifler : Boğum

Tanım: Yörede boğumlu erkek çorabı olarak bilinen bu model ismini üzerindeki yörede

boğum olarak geçmekte olan düz çizgilerden almaktadır. Ön, arka, taban, boyun ve burun kısmında

yörede boğum adı verilen motifler bulunmaktadır. Çorabın dize doğru bitiş kısmına yörede kirtik adı

verilmektedir.

Çizim 6

Karaman İli Çoğlu Mahallesi Örgü Çorapları

433

Tasarım Analizi: Desende aynı kalınlıktaki enine ince şeritler üst üste

sıralanarak tekrar etmektedir. Bu da desende tam tekrar ilkesinin bulunduğunu

göstermektedir. 5 adet şerit ile 5 bölüme ayrılan düz zeminler eşit olmadığı için

desende simetrik bir dengeden söz edilememektedir. Motifler zeminle bir olduğu için

düz bir doku oluşturmaktadır. Kahverengi çizgi düz renk üzerinde hareket

oluşturmaktadır (Çizim 6).

Görsel 13 Görsel 14

Katalog No : 7

Eserin Adı : Kanaviçe kadın çorabı

Görsel No : 13-14

Bulunduğu Yer : Fatma Erkabak/ Karaman/ Çoğlu Mahallesi

İnceleme Tarihi : 05.06.2021

Malzemesi : Yün

Boyut : Ayak kısmı 1 karış, konç kısmı 1 karış

Teknik : 5 şiş

Renkler : Doğal yün rengi, siyah, yeşil, mavi, kırmızı

Kullanılan Motifler : Kanaviçe, karayazılı bayrak, sıçan dişi

Tanım: Yörede kanaviçeli kadın çorabı olarak bilinen bu model de boyun kısmında bulunan

krem zemin üzerindeki siyah motifler karayazılı bayrak ismi ile anılırken burun kısmının ön yüzünde

ve topuk kısmında bulunan renkli motiflere kanaviçe ismi verilmektedir. Burun ve topuk kısmının

yanlarında bulunan siyah motifler ise sıçan dişi olarak yörede anılmaktadır.

Çizim 7

Derya KONUK

434

Tasarım Analizi: Desende aynı büyüklükteki motifler farklı renklerde 3 kez üst

üste sıralanarak tekrar etmektedir. Siyah motifler ise aynı büyüklükte yan yana

sıralanmaktadır. Bu da desende tam tekrar ilkesinin bulunduğunu göstermektedir.

Desende simetrik dengenin uyumu da mevcuttur. Motifler kabartılı olmadığı için düz

bir doku oluşturmaktadır. Desende hareket ve uyum mevcuttur (Çizim 7).

Görsel 15

Katalog No : 8

Eserin Adı : Uğurböcekli kadın çorabı

Görsel No : 15

Bulunduğu Yer : Durdane Erşahin/ Karaman/ Çoğlu Mahallesi

İnceleme Tarihi : 05.06.2021

Malzemesi : Yün

Boyut : Ayak kısmı 1 karış, konç kısmı 1 karış

Teknik : 5 şiş

Renkler : Doğal yün rengi, siyah, kırmızı

Kullanılan Motifler : Uğur böceği, zikzak, kurdela

Tanım: Yörede uğur böcekli kadın çorabı olarak bilinen bu modelin boyun ve burun kısmının

tam ortasından yörede kurdela olarak anılan motif geçmektedir Boyun ve burunun birleştiği yerde

zigzag motifi sıralanmıştır. Burnun ön kısmında 4 kez uğur böceği motifi iki sıra halinde üst üste

sıralanmaktadır.

Çizim 8

Karaman İli Çoğlu Mahallesi Örgü Çorapları

435

Tasarım Analizi: Desende aynı büyüklükteki motifler aynı renkte iki sıra

halinde üst üste sıralanarak tekrar etmektedir. Siyah motifler ise aynı büyüklükte yan

yana sıralanmaktadır. Bu da desende tam tekrar ilkesinin bulunduğunu göstermektedir.

Desende simetrik dengenin uyumu da mevcuttur. Kurdela motifi kabartılı olduğu için

yüzeyde pütürlü bir doku oluşturmaktadır. Desende hareket ve uyum mevcuttur

(Çizim 8).

Görsel 16 Görsel 17 Görsel 18

Katalog No : 9

Eserin Adı : Yan kılçık erkek çorabı

Görsel No : 16-17-18

Bulunduğu Yer : Ayşe Andaç/ Karaman/ Çoğlu Mahallesi

İnceleme Tarihi : 05.06.2021

Malzemesi : Yün

Boyut : Ayak kısmı 1 karış 4 parmak, konç kısmı 2 karış

Teknik : 5 şiş

Renkler : Doğal yün rengi

Kullanılan Motifler : Yan kılçık

Tanım: Yörede yan kılçıklı erkek çorabı olarak bilinen bu model ismini üzerindeki

motiflerden almaktadır. Ön, arka, taban, boyun ve burun kısmında yörede yan kılçık adı verilen

motifler bulunmaktadır. Çorabın taban kısmı ise düzdür.

Çizim 9

Tasarım Analizi: Desende aynı zemin renginde ajur tekniği ile oluşturulmuş

olan yörede yan kılçık ismi ile anılan motifler aynı ebatta yan yana ve üst üste

Derya KONUK

436

sıralanmaktadır. Bu da desende tam tekrar ilkesinin bulunduğunu göstermektedir.

Motifler zeminde kabartı oluşturdukları için pütürlü bir doku oluşturmaktadır. Desen

tek renkten oluşturulduğu için herhangi bir hareket bulunmamaktadır (Çizim 9).

Görsel 19 Görsel 20

Katalog No : 10

Eserin Adı : Kedi izi kadın çorabı

Görsel No : 19-20

Bulunduğu Yer : Fatma Erkabak/ Karaman/ Çoğlu Mahallesi

İnceleme Tarihi : 05.06.2021

Malzemesi : Yün

Boyut : Ayak kısmı 1 karış 2 parmak, konç kısmı 1 karış 3

parmak Teknik : 5 şiş

Renkler : Doğal yün rengi, siyah, kırmızı

Kullanılan Motifler : Kedi izi

Tanım: Yörede kedi izi modelli kadın çorabı olarak bilinen bu model de boyun ve topuk

kısmının birleştiği kısımda bulunan krem renkli zemin üzerindeki siyah motifler zigzak ismi ile

anılırken burun kısmının ön yüzünde ve topuk kısmında bulunan motifler ise kedi izi ismi ile

bilinmektedir.

Çizim 10

Karaman İli Çoğlu Mahallesi Örgü Çorapları

437

Tasarım Analizi: Desende aynı büyüklükteki motifler aynı renklerde üst üste

sıralanarak 7 kez tekrar etmektedir. Zikzak motifler ise aynı büyüklükte yan yana

sıralanmaktadır. Bu da desende tam tekrar ilkesinin bulunduğunu göstermektedir.

Desende simetrik dengenin uyumu da mevcuttur. Motifler kabartılı olmadığı için düz

bir doku oluşturmaktadır. Desende hareket ve uyum mevcuttur (Çizim 10).

Görsel 21

Katalog No : 11

Eserin Adı : Pireli erkek çorabı

Görsel No : 21

Bulunduğu Yer : Fatma Erkabak/ Karaman/ Çoğlu Mahallesi

İnceleme Tarihi : 05.06.2021

Malzemesi : Yün

Boyut : Ayak kısmı 1 karış 4 parmak, konç kısmı 2

karış Teknik : 5 şiş

Renkler : Siyah, doğal yün rengi.

Kullanılan Motifler : Pireli

Tanım: Yörede erkeklerin ayaklarında görülen bir model olan pireli çorabı ismini

üzerindeki motiflerden almaktadır. Ön ve arka kısmını yörede pireli adı verilen motif süslerken

taban kısmı düzdür.

Çizim 11

Derya KONUK

438

Tasarım Analizi: Desende aynı büyüklükteki motifler zeminle aynı renkte üst

üste ve yan yana sıralanarak tekrar etmektedir. Bu da desende tam tekrar ilkesinin

bulunduğunu göstermektedir. Desende simetrik dengenin uyumu da mevcuttur.

Motifler kabartılı olmadığı için düz bir doku oluşturmaktadır. Siyah çizgi düz renk

üzerinde hareket oluşturmaktadır. Ayrıca çorabın konç bölümünde enine üst üste 3 adet

şerit bulunmaktadır (Çizim 11).

Sonuç

Bilindiği üzere tarihi oldukça eski olan ve her evde, özelliklede genç kızların

çeyizlerinde olmazsa olmazımız el örgüsü çoraplar artık maalesef ki günümüzde

önemini yitirmeye başlamış ve yerini naylon veyahut makine örgüsünden imal edilmiş

çoraplar almaya başlamıştır. Alan araştırması için gittiğimiz Karaman İline bağlı Çoğlu

mahallesinde eskiden her evde bu kültürün yaşatıldığını ancak artık sayılı hanelerde

bulunduğunu ve üretildiğini öğrenmiş bulunmaktayız.

Yörede yapılan alan araştırmasında 50 adet çorap modeline rastlanmıştır.

Bunlardan 35 tanesi erkek 15 tanesi kadın çoraplarına örnek oluşturmaktadır. Bulunan

örgü çorapların fotoğrafları çekilerek, yöre halkı ile görüşmeler yapılmıştır. Edinilen

bilgilerle gözlem fişleri hazırlanmıştır. Çoraplara ait desenler dijital ortamda

çizilmiştir. Eskiden mezura olmadığı için çoraplarda standart bir ölçü

bulunmamaktadır. Erkek çorapları 2 karış 4 parmak kadın çoraplarında ise 1 karış ölçü

olarak kullanılmıştır. Mahallede doğal boyacılık olmadığı için genellikle doğal yün

rengi tüm çoraplarda kullanılmıştır. Yörede çoraplarda kullanılan motiflere verilen

isimler; çiğdemli, gurbağalı, çengelli, kara yazılı, böcekli, boğumlu, kanaviçe, uğur

böcekli, yan kılçık, kedi izi, pireli’dir. Bu isimler tamamen yöre insanına aittir.

Çorapların hepsi 5 şiş tekniği ile örülmüştür. Çoraplar burun, taban, boyun ve topuk

olarak kısımlara ayrılmaktadır. Yörede kadınların büyük titizlikle ürettikleri çoraplar

ördükleri kişiye göre çeşitli özellikler taşımaktadır. Kadınlar ve erkekler için farklı

motifler ile farklı uzunluklarda örülen çoraplar günümüzde evlerimizi de süslemek için

kullandığımız dekoratif birer unsur niteliği taşımaktadır. Erkek çoraplarının boyun

kısmının bittiği yere kirtikli ismi verilmektedir. Yapılan alan araştırmasında artık

bitmek üzere olan el örgüsü çorap kültürümüzün aslında yöresel isimleri ve modelleri

ile nesilden nesile aktarılmaya ve yaşatılmaya değer bir kültür olduğunu kayıt altına

alınmış ve literatüre kazandırılmıştır. Bu değerlerimizi yaşatmak ve gelecek nesillere

aktarabilmek için Türkiye Tarım Kredi Kooperatiflerinin köylerde yaşayan kadınlara

belirli bir ödenek ayırması ve bunları pazarlayabilmeleri için bir pazar payı ayırmaları

gerekmekte olduğu görülmektedir. Elde edilen bilgilere göre bazı çoraplar halen

kullanılırken bazıları ise sandık içlerinde muhafaza edilmektedir. El sanatlarını

tanıtmak ve nesilden nesile aktarabilmek için bu el sanatlarımızı sergilemek ve

sergileyebilmek için mahallelerde küçük sergi salonları açmak gerekmektedir. Ev

hanımlarının geçim kaynağı haline dönüştürmek ve örme işini yaygınlaştırabilmek için

mahallelerin bağlı olduğu illerde her yıl çeyiz festivalleri düzenlenebilir. Bu

festivallerde ürünler hem tanıtılmalı hem de satılmalıdır. Çoraplar üzerinde kullanılan

motifler başka giyim sektörlerinde de kullanılmalı ve böylelikle yaşatılmalıdır. Bu

çoraplar minyatür veyahut magnet olarak üretilip turistlere satılarak birçok mahallede

Karaman İli Çoğlu Mahallesi Örgü Çorapları

439

üretilen çoraplar diğer ülkelere de tanıtılabilir. Yörede kullanılan 5 şiş tekniği Halk

Eğitim Merkezlerinde kurs olarak açılarak ve bu kurs merkezlerinde kursiyerlere

öğretilerek geleneğin yaşatılması sağlanabilir.

Kaynakça

Akpınarlı, F. (1995). El Örgüsü Çorapların Teknik Desen Renk ve Kullanım

Özellikleri. Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara

Akpınarlı, H. F. ve Ortaç, H. S. (2009). “Sivas El Örgüsü Çorapların Motif ve

Kompozisyon Özellikleri”. Cumhuriyet Döneminde Sivas Sempozyumu

Bildirileri, 639-654.

Artun, E. (2011). Türk Halkbilimi. Karahan Kitabevi, Adana.

Balkanal, Z. (2016). “Ankara İli Polatlı Yöresi El Örgüsü Çoraplar”. Motif Akademi

Halkbilimi Dergisi, 9 (17), 149-166.

Diyarbekirli, N. (1972). Hun Sanatı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, Milli Eğitim

Bakanlığı Kültür Yayınları.

Oğuz, Ö. (Edt) (2008). Türkiye’nin Somut Olmayan Kültürel Mirası, T.C. Kültür ve

Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü 3158, 1.Baskı,

Ankara.

Kılıçarslan H., Ölmez F. N. ve Etikan, S. (2020). “Kırşehir Yöresi El Örgüsü

Çorapları: Günümüz Örnekleri”. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,

Cilt:22. Sayı:1. 25-40

Ortaç, H. S. ve Çatalkaya, G. (2016). “Özgün Baskı Resim Tekniği ile Geleneksel

Baskı Yöntemleri (Ağaç Baskı)”. Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü

Akademik Sanat Tasarım ve Bilim Dergisi, (2), 27-31.

Onuk, T. ve Akpınarlı, F. (2009). “Kastamonu Örücülük Sanatında Teknik Motif ve

Kullanım Özellikleri”. İkinci Kastamonu Kültür Sempozyumu Bildirileri,

Ankara. 519-526.

Özbel, K. (1980). El Sanatları I Anadolu Çorapları. Kılavuz Kitaplar: IX, C.H.P.

Halkevleri Bürosu.

Tasmacı, Mehmet. (1984). “Halk Sanatı Örme Desenlerinin Modern Örme

Makinelerinde Uygulanması”. III. Ulusal El Sanatları Sempozyumu Bildirileri.

İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları.

Sağ, M. (2012). “Bir Sembol Olarak Kilim”. Atatürk Kültür Merkezi Halı Düz Dokuma

Kumaş Giyim Kuşam ve İşleme Sanatları Dergisi, 8, 116.

Sökmen, S.(2015). “Bitlis Etnografya Müzesi’nde Bulunan Geleneksel Giysiler”. SDÜ

ART-E Güzel Sanatlar Dergisi, C:8, S:16, s.370–390.

İnternet Kaynakça

Örgü nedir? . Türk Dil Kurumu, Erişim. http://www.tdk.gov.tr. (Erişim Tarihi:

15.05.2021).

Derya KONUK

440

Karaman Çoğlu Köyü. Erişim. https://www.karamandan.com/foto/6409851/coglu-

koyu. (Erişim Tarihi: 20.05.2021).

Görsel Kaynakça

Çizim 1. Barışta (1986)’e göre çorabın bölümleri (akt.Akpınarlı ve Ortaç, 2008:640).

Görsel 1. Çiğdemli kadın çorabı, Fatma Erkabak/ Karaman/ Çoğlu Mahallesi, Derya