Partycypacja kobiet w obsadzie organów parlamentarnych i wpływ posłanek na stanowienie komunistycznego prawodawstwa na przykładzie reprezentantek Ligi Kobiet w Sejmie Ustawodawczym (1947-1952)

Full text

208
2 (36) 2020 pamięć ispr awiedliwość
ADAM MIODOWSKI
Uniwersytet wBiałymstoku
ORCID: 0000-0002-2623-955X
Partycypacja kobiet wobsadzie
organów parlamentarnych iwpływ
posłanek na stanowienie
komunistycznego prawodawstwa
na przykładzie reprezentantek Ligi
Kobiet wSejmie Ustawodawczym
(1947–1952)*
WPROWADZENIE
Zaprezentowane wtej publikacji badania zzakresu aktywizacji politycznej kobiet uzu-
pełniają istniejącą wpolskiej historiograi lukę
1
. Obejmuje ona nie tylko wiedzę na temat
* Publikacja jest wynikiem realizacji projektu Narodowego Centrum Nauki pt. Liga Kobiet wterenie. Działal-
ność organizacji irealia jej funkcjonowania na szczeblu regionalnym ilokalnym wrzeczywistości Polski Ludowej
(1945–1989)– Nr 2017/25/B/HS3/02015.
1 Wostatnim czasie problematyka ta zaczęła cieszyć się zainteresowaniem nie tylko historyków, ale też poli-
tologów isocjologów. Efektem tego zainteresowania są cenne publikacje. Zob. M. Dajnowicz, Two faces of Polish
women’s political activity: the women’s movement in the period from the end of the nineteenth century to the second
half of the twentieth century, „Women’s History Review” 2019, t. 28, https://bit.ly/305e8ga, dostęp 10I 2020r.;
E. Chrobaczyńska-Plucińska, Posłanki na Sejm PRL II kadencji (1957–1961). Cechy socjopolityczne iaktywność
poselska, „Czasopismo Naukowe Instytutu Studiów Kobiecych” 2019, nr 2, s.59–76; eadem, Równouprawnienie
płci wdebacie parlamentarnej Sejmu Ustawodawczego 1947–1952. Zarys problemu [w:] Kobiecość imęskość wpub-
licznym dyskursie, społecznych praktykach iindywidualnych doświadczeniach, red. J. Czernecka, K. Dzwonkowska-
-Godula, Łódź 2019 („Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica”, nr 70), s. 17–38; M. Fuszara, Kobiety
wpolityce, Warszawa 2006; M. Grabowska, Zerwana genealogia. Działalność społeczna ipolityczna kobiet po 1945
roku awspółczesny polski ruch kobiecy, Warszawa 2018; M. Niewiadomska-Cudak, Kobiety wpolskich organach
kolegialnych wlatach 1919–2011, Toruń 2013; N. Jarska, Kobiety wPZPR 1948–1956. Paradoksy mobilizacji poli-
DOI: https://doi.org/10.48261/PIS203613

Partycypacja kobiet wobsadzie organów parlamentarnych
209
remembr ance and justice 2 (36) 2020
działalności reprezentantek Ligi Kobiet2 wSejmie Ustawodawczym wlatach 1947–1952,
ale także znacznie szerszy merytoryczno-chronologiczny zakres. Pozycja parlamentarzy
-
stek wpeerelowskich sejmach kolejnych kadencji, ich bezpośredni wpływ na funkcjono-
wanie izby poselskiej, na procesy legislacyjne, apośrednio na władzę wykonawczą wlatach
1944–1989 wymagają podjęcia gruntownych badań. Niniejsza publikacja wokreślonych
wtytule ramach wychodzi więc naprzeciw temu zapotrzebowaniu ikreśli nie tylko obraz
statystyczny aktywności parlamentarnej kobiet, ale ukazuje przywoływane dane wkon-
tekście uwarunkowań historycznych przełomu lat czterdziestych ipięćdziesiątych XXw.
Podstawę źródłową opracowania stanowią przede wszystkim parlamentaria udostęp-
niane wformie zdygitalizowanej przez Bibliotekę Sejmową. Te bazy danych dostarcza-
ją wartościowej wiedzy biogracznej oposłankach Sejmu Ustawodawczego. Pierwsza
znich opisana jest hasłem „Parlamentarzyści polscy. Posłowie PRL”3. Drugą bazę udo-
stępnia się pod nazwą „Parlamentaria polskie 1919–1997”. Obie pozwalają prześledzić
różne formy aktywności poselskiej reprezentantek LK iich koleżanek spoza stowarzy-
szenia4. Podobny walor posiadają „Skorowidze do sprawozdań stenogracznych Sejmu
Ustawodawczego”
5
oraz same „Sprawozdania stenograczne”
6
zlat 1947–1952. Poza
parlamentariami zBiblioteki Sejmowej cenne dane biograczne zawierają inne źródła
biblioteczne, wśród których kluczową rolę odgrywają materiały wspomnieniowe, relacje
iwypowiedzi autorstwa posłanek7, atakże materiały prasowe8.
tycznej kobiet wstalinizmie [w:] Kobiety „na zakręcie” 1933–1989, red. E. Chabros, A. Klarman, Wrocław 2014;
N. Jarska, P. Perkowski, Droga do władzy? Kobiety wPZPR 1948–1989, „Pamięć iSprawiedliwość” 2016, nr 27,
s.231–246; M. Szumiło, Kobiety jako „szare eminencje” wkomunistycznej elicie władzy wPolsce, „Res Historica”
2018, nr 45, s.287–309; A. Drozdowska, Liga Kobiet wwojewództwie białostockim– stan badań ipostulaty badaw-
cze, „Czasopismo Naukowe Instytutu Studiów Kobiecych” 2018, nr 2 (5), s.112–127; A. Nowakowska-Wierzchoś,
Społeczno-Obywatelska Liga Kobiet (1945–1949) i Związek Kobiet Polskich im. Marii Konopnickiej we Francji
(1944–1950)– dokumenty programowe, „Komunizm: system– ludzie – dokumentacja” 2013, nr 2, s.251–279;
A. Stasiewicz, Działalność Społeczno-Obywatelskiej Ligi Kobiet wlatach 1945–1948 na Białostocczyźnie wświetle
dokumentów PPR [w:] Kobiety „na zakręcie”…, s.51–78.
2 Dla uproszczenia wtej publikacji używana będzie nazwa Liga Kobiet, choć od sierpnia 1945r. do września
1949r. ocjalnie organizacja nosiła nazwę Społeczno-Obywatelska Liga Kobiet.
3 Biblioteka Sejmowa (dalej: BS), Parlamentarzyści polscy. Posłowie PRL (dalej: Pp PRL), https://bit.
ly/2Geof9P, dostęp 11XII 2019r. Zob. też Zasady redagowania iźródła informacji zamieszczonych wbiogramach
polityków zasiadających wSejmie wlatach 1944–1989, które znaleźć można na stronie BS, https://bit.ly/2YSBYKw,
dostęp 11XII 2019r.
4 BS, Parlamentaria polskie 1919–1997 (dalej: Pp 1919–1997), https://bit.ly/2SkHK5h, dostęp 15XII 2019r.
5 Zob. Skorowidz do sprawozdań stenogracznych Sejmu Ustawodawczego RP, z. 1, pos. 1–47 (4II 1947–
26VI 1948); z. 2, pos. 48–84 (27 VI 1948– 27X 1950); z. 3, pos. 85–108 (28X 1950– 1 VIII 1952), https://bit.
ly/2Sj4sLe, dostęp 15XII 2019r.
6 BS, Sejm Ustawodawczy RP. Stenogramy z posiedzeń 1–108 (dalej: SURP. Stenogramy), https://bit.
ly/30tlOHU, dostęp 15XII 2019r.
7 E. Orłowska, Pamiętam jak dziś, Warszawa 1973; S. Garncarczykowa, Byłyśmy wZSRR: St. Garncarczykowa,
M. Jaszczukowa, E. Orłowska, Warszawa 1948; D. Kłuszyńska, Co Polska Ludowa dała kobietom?, Warszawa 1950;
I.Sztachelska, Cele, zadania iosiągnięcia Ligi Kobiet: wykład, Warszawa 1947; Zawsze byłam zPolską. ZHanną
Chorążyną, przewodniczącą Rady Naczelnej Polskiego Stronnictwa Ludowego, rozmawia Izabella Byszewska, „Prze-
gląd Katolicki” 1990, nr 8–9, s.1, 3.
8 Działania pozaparlamentarne, wktóre angażowały się posłanki, zwłaszcza te, które prócz aktywności par-
tyjnej włączały się wpracę stowarzyszeń, np. takich jak LK, można śledzić, sięgając po periodyki tych organizacji
lub adresowane ogólnie do kobiecej inteligencji wmiastach ina wsi tygodniki. Dobrymi przykładami takich pism
były „Nasza Praca”, „Kobieta iŻycie” oraz „Przyjaciółka”.

Adam Miodowski
210
2 (36) 2020 pamięć ispr awiedliwość
UWARUNKOWANIA WYBORÓW DO SEJMU
USTAWODAWCZEGO IWYNIK KANDYDATEK LIGI KOBIET
Ogłoszone 12 lutego 1945r. decyzje konferencji jałtańskiej oznaczały dla Polski fak-
tyczne przejście wsowiecką strefę wpływów. Formalnie oprzyszłości naszego kraju miały
jednak zdecydować wolne wybory zaplanowane przez Wielką Trójkę już po zakończe-
niu wojny. Część niepodległościowych środowisk politycznych na emigracji inad Wisłą
uznała, że przyjmując decyzje krymskie dotyczące przyszłości Polski, uzyska możliwość
włączenia się do kampanii wyborczej iwwyniku rozstrzygnięć przy urnach przejmie
od komunistów władzę.
Wolne wybory, gdyby do nich doszło, przyniosłyby komunistom totalną klęskę.
Potwierdzały to prawdziwe (anie te ogłoszone ocjalnie) wyniki sfałszowanego refe-
rendum zczerwca 1946r. Wtej sytuacji wstyczniu 1947r. podczas kampanii wyborczej
iwtrakcie samych wyborów oraz przy liczeniu głosów komuniści wordynarny sposób
wpływali na wyborcze rozstrzygnięcia. Skład Sejmu Ustawodawczego faktycznie usta-
lono wzaciszu warszawskich imoskiewskich gabinetów zajmowanych przez zaufanych
ludzi Józefa Stalina. Dla zachowania pozorów wławach poselskich pozwolono zasiąść
także grupie polityków Polskiego Stronnictwa Ludowego. Na ogólną liczbę 444man-
datów Polska Partia Robotnicza otrzymała 114, Polska Partia Socjalistyczna9– 116,
„lubelskie” Stronnictwo Ludowe10– 109, Polskie Stronnictwo Ludowe11– 27, PSL „Nowe
Wyzwolenie”– 7, Stronnictwo Demokratyczne12– 41, Stronnictwo Pracy13– 15, kandy-
daci zprorządowej grupy katolickiej– 5, a„bezpartyjni”14– 10 mandatów15. Komuniści,
fałszując wybory do Sejmu Ustawodawczego w1947r., zdecydowali, że powinna się wnim
też znaleźć reprezentująca Polki grupa posłanek. Nie wiemy, ile kandydatek zyskało spo-
łeczne zaufanie ifaktycznie zostało wybranych. Nie można wykluczyć, że wich przypadku
zracji nielicznej reprezentacji władza ludowa odstąpiła od zakulisowego ustalania wyni-
ków wyborczych iwszystkim wybranym pozwoliła objąć mandaty. Spośród 444obsa-
9 O„fałszywej” PPS pisze J. Wrona, System partyjny wPolsce 1944–1950. Miejsce– funkcje – relacje partii
politycznych wwarunkach budowy iutrwalania systemu totalitarnego, Lublin 1995, s.72–77, 223–248.
10 Chodzi o tzw. lubelskie Stronnictwo Ludowe, tj. ugrupowanie rozłamowe, które wyodrębniło się ze SL
„Roch”. W „lubelskim” SL skupieni byli działacze ludowi współpracujący z komunistami z PPR (zob. ibidem,
s.68–72, 249–256).
11 Na temat specyki samego ugrupowania iuwarunkowaniach jego powojennej działalności zob. ibidem,
s.136–172, 266–284.
12 Interesujące reeksje odnośnie do tego ugrupowania „satelickiego” zob. ibidem, s.77–81, 257–265.
13 Oprzeszkodach stawianych przez komunistów wzwiązku z próbami odbudowy stronnictwa zob. ibidem,
s.173 in.
14 Jako formalnie niezrzeszona (bezpartyjna), ale zprzekonań komunistka weszła do Sejmu Ustawodawczego
m.in. Sztachelska, szefująca wtym czasie strukturom SOLK. Odziałalności kierowanego przez siebie stowarzysze-
nia ijego bliskości ideologiczno-organizacyjnej zPZPR szeroko wypowiedziała się we wspomnieniowym wykła-
dzie wydanym drukiem w1947r. (zob. I. Sztachelska, Cele, zadania iosiągnięcia Ligi Kobiet…, s.1–19).
15 Państwowa Komisja Wyborcza ogłosiła wielkie zwycięstwo Bloku Demokratycznego (PPR, PPS, SL iSD),
który rzekomo zdobył 80,1 proc. głosów. Według ocjalnych danych na PSL głosowało 10,3 proc. wyborców, na
SP– 4,7 proc., na PSL „Nowe Wyzwolenie”– 3,5 proc., na bezpartyjnych– 1,4 proc. Dane za: Protokół PKW zdnia
1 lutego 1947r., „Monitor Polski” 47.13.31, https://bit.ly/2YWcj3A, dostęp 15XII 2019 r. Zob. też M. Korkuć,
Wybory 1947– mit założycielski komunizmu, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2007, nr 1–2, s.106–115.

Partycypacja kobiet wobsadzie organów parlamentarnych
211
remembr ance and justice 2 (36) 2020
dzonych miejsc 26 przypadło paniom, co dawało im 5,85proc. mandatów poselskich.
Parlamentarzystkami zostały: Romana Bosiakowa (PPR/PZPR), Hanna Chorążyna (PSL),
Stanisława Garncarczykowa (SL), Emilia Hiżowa (SD), Helena Jaworska (PPR/PZPR),
Maria Jaszczukowa (SD), Dorota Kłuszyńska (PPS/PZPR), Eugenia Krassowska-Jodłowska
(SD), Maria Kuzańska-Obrączkowa (PPS/PZPR), Pelagia Lewińska16 (PPR/PZPR), Zoa
Łyżnik-Izydorczyk (SL), Felicja Marczakowa (PPR/PZPR), Zoa Nałkowska (niezrze-
szona), Małgorzata Nowicka (PPS/PZPR), Edwarda Orłowska (PPR/PZPR), Władysława
Pietrzakowa (SL), Rozalia Pilchowa (PPS/PZPR), Irena Piwowarska (PPR/PZPR), Wanda
Podniesińska (PPR/PZPR), Maria Pol (PPS/PZPR), Eugenia Pragierowa (PPS/PZPR),
Otylia Ruszczycka (SL), Krystyna Strusińska (PPS/PZPR), Irena Sztachelska (niezrzeszo-
na), Kazimiera Świętochowska (PPS/PZPR), Zoa Tomczyk (SL)17.
Dla porównania wokresie międzywojennym odsetek kobiet wSejmie iSenacie wahał
się wpierwszym przypadku od 0,48 proc. do 3,82 proc., co przekładało się na 1 do 17man-
datów poselskich. Wdrugim zaś przypadku od 2,7 proc. do 6,25 proc., co przekładało
się na 3 do 6 mandatów senatorskich. Pełną wymowę powyższe statystyki zyskują po
uzupełnieniu ich owynik wyborczy kobiet z1952r. WSejmie Ikadencji reprezentacja
pań liczyła już 75 posłanek, co stanowiło 16,89 proc. ogółu wybranych18.
Poza Kłuszyńską, która wwyborach do Senatu II (1928–1930) iIII kadencji (1930–
1935) uzyskiwała mandat senatorski, żadna zpozostałych kobiet, które trały do Sejmu
Ustawodawczego, nie posiadała doświadczenia parlamentarnego zdobytego wokresie
międzywojennym
19
. Nie oznaczało to wżadnym razie braku doświadczenia wdziałalności
społeczno-politycznej. Takowe wszystkie znich posiadały za sprawą zaangażowania wdzia-
łalność międzywojennych stowarzyszeń, organizacji ipartii politycznych. Aktywności wtej
sferze większość znich nie zaniechała wlatach wojny iokupacji, dodatkowo angażując się
wdziałalność konspiracyjną wkraju lub organizacyjną na terenie Związku Sowieckiego.
Osiem posłanek posiadało zkolei zupełnie świeże doświadczenie wpracy quasi-par-
lamentarnej zdobyte na forum Krajowej Rady Narodowej. Do tej grupy należały po dwie
posłanki z PPR (Jaworska, Orłowska) iSD (Jaszczukowa, Hiżowa) oraz po jednej zPPS
(Pragierowa), SL (Garncarczykowa), PSL (Chorążyna) izgrona niezrzeszonych (Nałkowska).
16 W 1946 r. z ramienia PPR objęła stanowisko sekretarza generalnego Związku Harcerstwa Polskiego.
W1948 r. doprowadziła do reorganizacji związku, polegającej na ograniczeniu wieku jego członków do 14 lat
iścisłym powiązaniu struktur harcerskich ze szkołami podstawowymi oraz powiązaniu ideologicznym iorgani-
zacyjnym ZHP ze Związkiem Młodzieży Polskiej. Wcelu umocnienia kontroli partii nad ZHP wdrożyła program
centralnego sterowania Harcerską Służbą Polsce. W styczniu 1949r. wygłosiła referat „Problemy przebudowy
harcerstwa”, wktórym poddała miażdżącej krytyce idee harcerskie, adotychczasowe ZHP oskarżała o„służbę na
korzyść imperializmu” iporównywała zorganizacjami hitlerowskimi (zob. publikacja nawiązująca do tego refera-
tu: P. Lewińska, Walka onowe harcerstwo, Warszawa 1949, s.3–36).
17 BS, Pp PRL, https://bit.ly/2Geof9P, dostęp 15XII 2019r.
18 Statystyki te publikują Ewa Furgał, Natalia Sarata (zob. Kobiety wpolskim życiu politycznym. Informator,
oprac. E. Furgał, N. Sarata, Kraków 2009, s.16–20).
19 Warto zwrócić uwagę na znaczącą nieobecność wławach poselskich zajmowanych przez reprezentantki
PPR znanej łódzkiej działaczki komunistycznej Janiny Ignasiak-Minkowskiej. Reprezentowała ona w Sejmie
III kadencji wlatach 1930–1935 Komunistyczną Frakcję Poselską. Jeśliby przyjąć, że ouzyskaniu mandatu nie
przesądzano przy urnie, awgabinetach partyjno-bezpieczniackich decydentów, to pominięcie tak doświadczonej
wpracy polityczno-parlamentarnej towarzyszki trudno wyjaśnić. Mogła to być więc przemyślana decyzja, bowiem
wcześniej dla Ignasiak-Minkowskiej nie znalazło się też miejsce wKRN.

Adam Miodowski
212
2 (36) 2020 pamięć ispr awiedliwość
Wgrupie 26 posłanek swoich reprezentantek nie posiadały tylko SP iPSL „Nowe
Wyzwolenie”20. Najliczniej reprezentowane były działaczki PPS, których wławach posel-
skich zasiadało 8. PPR posiadało 7 posłanek, SL natomiast 5, aSD miało ich 3. PSL
reprezentowała jedna posłanka ibyła nią Chorążyna. Niezrzeszone były dwie21. Wtym
ostatnim wypadku chodzi oSztachelską iNałkowską.
Oile o autorce Medalionów można było powiedzieć zpewnymi zastrzeżeniami, że
była posłanką niezrzeszoną, choć sympatyzującą zwładzą ludową, to wodniesieniu do
Sztachelskiej takie stwierdzenie mijałoby się zprawdą. Opozostawaniu Nałkowskiej worbi-
cie wpływów partii komunistycznej świadczyły nie tylko jej akces do KRN iwspółpraca
ztygodnikiem społeczno-literackim „Kuźnica”, grupującym twórców kultury oprolu
ideologicznym zbliżonym do marksistowskiego, ale przede wszystkim fakt, że pisarka
wlistopadzie 1949r. została członkiem Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia
urodzin Józefa Stalina22.
W przypadku Sztachelskiej jej związki z PPR/PZPR były oczywiste. Do Sejmu
Ustawodawczego wybrana została zlisty państwowej Bloku Stronnictw Demokratycznych,
alegitymację partyjną PZPR oddała dopiero wgrudniu 1981r. na znak protestu przeciwko
wprowadzeniu stanu wojennego. Niemniej jednak ze względów politycznych jej partyjni
koledzy kreowali ją na przełomie lat czterdziestych ipięćdziesiątych XXw. na posłankę
niezrzeszoną (niezależną).
Takich kryptokomunistek wśród posłanek Sejmu Ustawodawczego było więcej. Dwie
najbardziej znane reprezentowały SD. Były nimi Jaszczukowa iKrassowska-Jodłowska.
Oile pierwsza znich związała się ze SD jeszcze przed wybuchem wojny idopiero po jej
zakończeniu weszła wkrąg wpływów PPR/PZPR, to wprzypadku drugiej można mówić
wprost o„oddelegowaniu” zramienia PPR do SD. Wtym wypadku oddelegowującą była
prominentna działaczka komunistyczna Orłowska.
Wgronie 26 posłanek zasiadających wlatach 1947–1952 wławach poselskich Sejmu
Ustawodawczego dziewięć związanych było zLigą23 ijedna zinną organizacją kobiecą,
tj. działającym wlatach okupacji Ludowym Związkiem Kobiet24. Stosunkowo nieliczna
20 Ugrupowanie to było swoistą efemerydą na scenie politycznej Polski Ludowej. Zostało założone na począt-
ku czerwca 1946r. zinspiracji PPR przez grupę opozycyjną wobec linii Stanisława Mikołajczyka wPSL. Liderzy
„Nowego Wyzwolenia” opowiadali się za współpracą zBlokiem Stronnictw Demokratycznych igłosowaniem „3 x
TAK” wreferendum ludowym przeprowadzonym pod koniec czerwca 1946r. Wlistopadzie 1947r. partia zjedno-
czyła się z„lubelskim” SL.
21 Kobiety wpolskim życiu politycznym…, s.20–21.
22 Informację na ten temat zob. „Życie Warszawy”, 6XI 1949, nr 306, s.1.
23 Nie są to dane ostateczne, bowiem członkostwo wLK tylko tych dziewięciu posłanek można było zwery-
kować na podstawie dostępnych materiałów źródłowych iopracowań naukowych. Dalsze badania mogą tę listę
uzupełnić onazwiska kolejnych posłanek.
24 Konspiracyjna organizacja społeczno-polityczna kobiet wiejskich utworzona w lutym 1942r., uznająca
zwierzchnictwo Centralnego Kierownictwa Ruchu Ludowego. Odpowiadała za służbę sanitarną, obsługę kon-
spiracyjnej łączności i kolportażu wydawnictw „Roch” iBatalionów Chłopskich, pomoc rodzinom więzionych
ipomordowanych, zaopatrywanie wżywność oddziałów BCh, samokształcenie itajne nauczanie. Wskładzie kie-
rownictwa LZK znalazły się m.in.: Chorążyna, Szczawińska, W. Tropaczyńska-Ogarkowa. LZK skupiał ok. 12 tys.
kobiet, ztego 8 tys. działało wZielonym Krzyżu. Głównymi organami prasowymi były takie pisma, jak: „Żywią”
i„Biedronka”. Po zakończeniu wojny członkinie LZK podjęły działalność wPSL iZwiązku Młodzieży Wiejskiej RP
„Wici” (zob. Encyklopedia PWN, https://bit.ly/2xR5Rz7, dostęp 15XII 2019r.).

Partycypacja kobiet wobsadzie organów parlamentarnych
213
remembr ance and justice 2 (36) 2020
reprezentacja LK wSejmie Ustawodawczym odzwierciedlała jej ówczesny potencjał kadro-
wy ipozycję polityczną liderek25. Pomimo górnolotnych słów zapisanych wogłoszonych
w1945r. „Deklaracji ideowej Społeczno-Obywatelskiej Ligi Kobiet”26 ipierwszym statu-
cie
27
stowarzyszenia, wpraktyce liżanki
28
realizowały wytyczoną wWydziale Kobiecym
Komitetu Centralnego PPR linię polityki kobiecej. Wiele czołowych działaczek Ligi, wtym
posłanek, było oddelegowanych zWydziału Kobiecego PPR/PZPR do stowarzyszenia. Do
grona tego należała nawet kierująca Wydziałem wlatach 1946–1953 Orłowska. Wefekcie
Liga była uzależniona od partii komunistycznej kadrowo, organizacyjnie, ideowo inanso-
wo29. To uzależnienie postępowało wczasie. Uwidoczniło się jeszcze bardziej wprzyjętym
w1947r. drugim statucie30, analnie wpozbawionej eufemizmów treści trzeciego statutu31
z1949r. Kim więc były liżanki ipozostałe posłanki zasiadające wSejmie Ustawodawczym,
jak wyglądała ich „koncesjonowana” działalność na forum parlamentarnym?
BIOGRAFIE POLITYCZNE POSŁANEK LIGI KOBIET
ZASIADAJĄCYCH WSEJMIE USTAWODAWCZYM
Dorota Kłuszyńska32 uzyskała wykształcenie średnie (ukończyła gimnazjum wTarnowie).
W latach 1893–1895 była wolną słuchaczką na Wydziale Ekonomii Uniwersytetu
25 Ozaangażowaniu liżanek wkampanię wyborczą pisze M. Dajnowicz, Działalność Społeczno-Obywatelskiej
Ligi Kobiet wświetle „Naszej Pracy” (1947–1949) [w:] Polityka ipolitycy wprasie XX iXXI wieku, red. M. Dajno-
wicz, A. Miodowski, Białystok 2016, s.298–299.
26 Obok ogólnego żądania równouprawnienia kobiet w deklaracji znalazły się takie postulaty, jak: walka
zfaszyzmem, walka opokój, obrona demokracji, obecność kobiet wżyciu społecznym ipaństwowym, zaanga-
żowanie wodbudowę kraju (zob. szerzej M. Bauchrowicz-Tocka, Ewolucja celów Ligi Kobiet wlatach 1945–1989
wświetle jej statutów, „Czasopismo Naukowe Instytutu Studiów Kobiecych” 2020, nr 1 (8), s.187).
27 Wpierwszym statucie zapisano m.in. postulaty wprowadzenia ustawodawstwa ochronnego, rozwoju opieki
społecznej nad matką idzieckiem, dbałości orozwój kultury życia rodzinnego, wspierania ruchu spółdzielczego
irozwoju budownictwa mieszkaniowego (zob. szerzej ibidem, s.188).
28 Tego nieco poufałego określenia zaczęto używać wodniesieniu do członkiń powstałej w1915r. pod kie-
rownictwem Zoi Moraczewskiej LK. Pojawiało się ono wmiędzywojennej publicystyce kobiecej, choć nie było
specjalnie popularne. Podobnie było po wojnie, gdy czasami tym mianem określały się członkinie SOLK.
29 Szerszy kontekst „uprzedmiotowienia” Ligi przedstawia D. Jarosz, Idee, programy irealia: funkcje Ligi Kobiet
wporządku instytucjonalnym Polski Ludowej (1945–1957) [w:] Działaczki społeczne, feministki, obywatelki… Samo-
organizowanie się kobiet na ziemiach polskich po 1918 roku (na tle porównawczym), t. 2, red. A. Jasińska-Janiak,
K.Sierakowska, A. Szwarc, Warszawa 2009, s.307–330.
30 Wdrugim statucie pojawiła się lista pięciu celów głównych: walki opokój na świecie, obrony praw kobiet,
obrony praw rodziny (szczególnie dzieci), kształtowania wśród kobiet postaw obywatelskich oraz świadomości
własnych praw iobowiązków, zaangażowania kobiet wpracę na rzecz państwa iprzy jego odbudowie (zob. szerzej
M. Bauchrowicz-Tocka, Ewolucja celów Ligi…, s.189).
31 Wtrzecim statucie lista celów głównych została zredukowana do czterech punktów: kształtowania wśród
kobiet postaw identykacji zPolską Ludową oraz solidarności zmiędzynarodowym obozem postępu (wszczegól-
ności ze Związkiem Radzieckim); podnoszenia poziomu politycznego ikulturalnego szerokich rzesz kobiecych
budujących socjalistyczną Polskę; włączenia kobiet do odbudowy kraju ibudowy fundamentów socjalizmu; dąże-
nia do równouprawnienia iawansu społecznego kobiet poprzez podnoszenie ich kwalikacji zawodowych, rozwój
opieki nad matką idzieckiem oraz unowocześnienie gospodarstwa domowego (zob. szerzej ibidem, s.190).
32 Dorota Kłuszyńska (1I1874Tarnów– 22XI 1952Warszawa) (zob. BS, Pp PRL, https://bit.ly/2xNyMUu,
dostęp 15XII 2019r. Por. Archiwum Akt Nowych wWarszawie (dalej: AAN), Zbiór akt osobowych działaczy

Adam Miodowski
214
2 (36) 2020 pamięć ispr awiedliwość
Wiedeńskiego. Małżeństwo zHenrykiem Kłuszyńskim, lekarzem idziałaczem socjali-
stycznym, zawarte w1896r., wpłynęło na jej dalszą aktywność życiową. W1900r. zasiliła
szeregi Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej Galicji iŚląska Cieszyńskiego. Szybko awan-
sowała whierarchii partyjnej iwlatach 1911–1919 była już m.in. członkiem Centralnego
Komitetu Wykonawczego. Równolegle zdziałalnością polityczno-partyjną organizowała
pod auspicjami macierzystego ugrupowania zręby polskiego ruchu kobiecego33. Wlatach
1907–1914 była redaktorką „Głosu Kobiet”, co ułatwiało jej propagowanie idei feministycz-
nych. Efektem tych poczynań było doprowadzenie w1908r. do zorganizowania pierwszych
na ziemiach polskich obchodów Dnia Kobiet. W1911r. opublikowała głośną broszurę-
-manifest Dlaczego kobiety walczą oprawa polityczne
34
. Wnastępnym roku reprezentowała
postępowe Polki na II Międzynarodowej Konferencji Kobiet Socjalistek wKopenhadze.
Niedługo po wybuchu Wielkiej Wojny, bo już w1915r. włączyła się wdziałalność Ligi
Kobiet Galicji iŚląska35. Wokresie międzywojennym czynnie działała wPPS36.
Jej kariera polityczna przyśpieszyła, gdy 25 grudnia 1925r. objęła mandat senatorski
po zmarłym Ksawerym Praussie. Wpóźniejszym okresie, już wwyniku rozstrzygnięć
wyborczych, wchodziła do Senatu jeszcze dwukrotnie, tj. w1928 (zlisty PPS) i1930r.
(zlisty Centrolewu). Wlatach 1939–1941 przebywała we Lwowie, gdzie w1939r. została
na krótko aresztowana przez NKWD
37
. Od połowy 1941r., wraz zrozszerzeniem niemie-
ckiej okupacji na wschód, ze względu na swoje pochodzenie38 musiała się ukrywać. Do
1942r. przebywała wWarszawie, anastępnie na wsi pod Grójcem. Od 1943r. była człon-
kiem Centralnego Kierownictwa Ruchu PPS-Wolność, Równość, Niepodległość
39
. Na
początku 1945r. współuczestniczyła wtworzeniu Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej
opozycyjnej wobec „lubelskiej” PPS. Po zakończeniu wojny zasiliła jednak szeregi kon-
cesjonowanej przez komunistów „lubelskiej” PPS. W1948r. przyjęła legitymację człon-
kowską PZPR iweszła wskład jej KC.
Maria Jaszczukowa40 posiadała wykształcenie wyższe. Studia prawnicze podjęła jesz-
cze przed wojną. Po wojnie kontynuowała je na innym kierunku iukończyła na Wydziale
Filozoi Uniwersytetu Warszawskiego. Już w1937r. związała się zumiarkowaną lewi-
ruchu robotniczego (dalej: ZAO), 2856, teczka Doroty Kłuszyńskiej. Zob. też AAN, KC PZPR, Centralna Kartoteka
(dalej: CK), akta osobowe Doroty Kłuszyńskiej).
33 Wlatach 1914–1919 przewodniczyła Centralnemu Wydziałowi Kobiet PPSD. Analogicznie było wlatach
1919–1939, kiedy była przewodniczącą bądź wiceprzewodniczącą Centralnego Wydziału Kobiecego PPS.
34 D. Kłuszyńska, Dlaczego kobiety walczą oprawa polityczne, Kraków 1911, s.1–36.
35 Wlatach 1916–1918 wchodziła wskład Zarządu Naczelnego tej organizacji. Szerzej otym epizodzie pisze
J.Dufrat, Kobiety w kręgu lewicy niepodległościowej. Od Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego do Ochotniczej Legii
Kobiet (1908–1918/1919), Toruń 2001, s.181–228, 291.
36 W latach 1919–1939 jako członek Rady Naczelnej PPS, aod 1928 do 1939 r. także jako członek CKW
PPS (zob. Kłuszyńska Dorota (Dora) [w:] Słownik Biograczny Działaczy Polskiego Ruchu Robotniczego, t. 3, red.
F.Tych, Warszawa 1992, s.209–211).
37 L. Ciołkoszowa, Spojrzenie wstecz (rozmowy przeprowadził Andrzej Friszke), Paryż 1995, s.142.
38 Urodziła się wrodzinie żydowskiej jako Dora Pilcer, córka Ignacego Pilcera iBarbary (zob. BS, Pp PRL,
https://bit.ly/2xNyMUu, dostęp 15XII 2019r.).
39 K. Pużak, Wspomnienia 1939–1945, Gdańsk 1989, s.40.
40 Maria Jaszczukowa (30V 1915 Warszawa– 21XII 2007 Warszawa) (zob. BS, Pp PRL, https://bit.ly/2Shi75g,
dostęp 15XII 2019r.).

Partycypacja kobiet wobsadzie organów parlamentarnych
215
remembr ance and justice 2 (36) 2020
cą skupiającą się wKlubach Demokratycznych. Została nawet sekretarzem stołecznych
struktur tej organizacji. Równolegle była też sekretarzem Sekcji Młodych KD. W1939r.
zasiliła szeregi członkowskie nowo powstałego SD. Po wybuchu IIwojny światowej zna-
lazła się wsowieckiej stree okupacyjnej iwlatach 1939–1941 pracowała jako nauczy-
cielka historii wBiałymstoku. Ten etap jej życia zakończył się wraz zwybuchem wojny
niemiecko-sowieckiej. Aresztowana przez Niemców, była więziona na Pawiaku, skąd
trała do Auschwitz-Birkenau, anastępnie do Ravensbrück.
Po wojnie na nowo podjęła działalność społeczno-polityczną, m.in. przyjmując pro-
pozycję zasiadania wKRN. Utworzyła wniej Koło Posłanek. Ponadto znalazła się wgro-
nie założycielek LK oraz inicjatorek powołania tygodnika „Przyjaciółka”. Reprezentowała
też polskie liżanki wŚwiatowej Demokratycznej Federacji Kobiet41. WSejmie Ikadencji
w1956r. jako posłanka-sprawozdawczyni przedłożyła izbie projekt ustawy owarun-
kach dopuszczalności przerywania ciąży, która zalegalizowała wPolsce Ludowej aborcję
zpowodów społecznych
42
. Wlatach 1959–1963 wraz zmężem, ambasadorem Bolesławem
Jaszczukiem, przebywała wMoskwie. Po powrocie do kraju nie wróciła już do aktywnej
polityki. Powierzono jej jedynie funkcję sekretarza Rady Naczelnej Związku Bojowników
oWolność iDemokrację.
Edwarda Orłowska43, mimo że pochodziła zrodziny urzędniczej, uzyskała niepełne
wykształcenie gimnazjalne
44
. Po powrocie w1919r. zwojennego bieżeństwa iosiedleniu
wBiałymstoku od razu zaangażowała się wdziałalność komunistyczną. Radykalizm poglą-
dów ipostawy Orłowskiej był pokłosiem kilkuletniego pobytu jej rodziny wSmoleńsku,
gdzie pod koniec wojny ona ijej brat zetknęli się zbolszewikami iulegli ich indoktryna-
cji. Swoją aktywność polityczną zintensykowała latem 1920r., gdy wmieście nad Białą
zainstalował się Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski (Polrewkom). Po wycofaniu
się bolszewików uniknęła represji inadal działała wstrukturach komunistycznych. Za
udział wdemonstracji pierwszomajowej w1923r. została zatrzymana itrała do aresztu.
Na wniosek władz oświatowych dyrekcja gimnazjum relegowała ją ze szkoły tuż przed
ukończeniem czwartej klasy45.
Wkolejnych latach jeszcze bardziej zaangażowała się wdziałalność polityczną.
W1924r. przystąpiła do regionalnych struktur Związku Młodzieży Komunistycznej
Zachodniej Białorusi (późniejszego Komunistycznego Związku Młodzieży Zachodniej
41 A. Miodowski, Działalność zagranicznych ruchów kobiecych wświetle publikacji „Pracy Kobiet”– organu
prasowego Społeczno-Obywatelskiej Ligi Kobiet (marzec–grudzień 1946), „Rocznik Historii Prasy Polskiej” 2020,
t.23, nr 1, s.97–112.
42 A. Czajkowska, Odopuszczalności przerywania ciąży. Ustawa zdnia 27 kwietnia 1956r. itowarzyszące jej
dyskusje [w:] Kłopoty zseksem wPRL. Rodzenie nie całkiem po ludzku, aborcja, choroby, odmienności, red. M. Kula,
Warszawa 2012, s.263–287.
43 Edwarda Orłowska (właśc. Estera Mirer, 1906 Witebsk– 1977 Warszawa) (zob. BS, Pp PRL, https://bit.
ly/2YTwdfB, dostęp 15XII 2019r.; AAN, ZAO, 4348, teczka Edwardy Orłowskiej. Zob. też AAN, CK, akta osobo-
we Edwardy Orłowskiej).
44 W 1919 r. podjęła naukę w białostockim ośmioklasowym Filologicznym Gimnazjum Koedukacyjnym
należącym do Józefa Zeligmana, Józefa Lebenhaa iJakuba Dereczyńskiego, mieszczącym się przy ul. Henryka
Sienkiewicza 4. W1923r. relegowano ją ztej szkoły. Naukę kontynuowała w1928r. wCentralnej Szkole Partyjnej
dla aktywu KPZB wMińsku (zob. E. Orłowska, Pamiętam jak dziś…, s.18, 78–79, 140–150).
45 Ibidem.

Adam Miodowski
216
2 (36) 2020 pamięć ispr awiedliwość
Białorusi). Uprogu lat trzydziestych XXw. pełniła już obowiązki Isekretarz Komitetów
Okręgowych Komunistycznej Partii Zachodniej Białorusi wPińsku, Brześciu iGrodnie. Za
swoją działalność została w1934r. aresztowana iskazana na pięć lat więzienia. Wlatach
1939–1941, już pod okupacją sowiecką, była przewodniczącą Rady Zakładowej wfabryce
włókienniczej nr 29 wBiałymstoku (pierwotnie zakłady Machaja przy ul. św. Rocha5).
Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej w1941r. ewakuowała się do Kazachstanu,
gdzie działała wstrukturach Związku Patriotów Polskich jako sekretarz obwodowy
46
.
W 1944 r. po przybyciu do „lubelskiej” Polski została zaangażowana do pracy
w Ministerstwie Administracji Publicznej przy Polskim Komitecie Wyzwolenia
Narodowego. Równolegle powierzono jej organizację aparatu PPR na terenie wojewódz-
twa białostockiego, gdzie kierowała przez pewien czas Komitetem Wojewódzkim PPR47.
Na II Zjeździe tej partii reprezentowała powiat sokólski. Następnie wlatach 1946–1948
kierowała Wydziałem Kobiecym KC PPR, apo powstaniu PZPR do 1953r. analogiczną
komórką przy KC PZPR. Wlatach 1947–1953 była też członkiem Rady Naczelnej ŚDFK.
Irena Sztachelska
48
legitymowała się wyższym wykształceniem uzyskanym jeszcze
wokresie międzywojennym. Wlatach trzydziestych XXw. studiowała medycynę na
Uniwersytecie Stefana Batorego. Równolegle ze studiami wWilnie zaangażowała się
wdziałalność organizacji powiązanych zKomunistyczną Partią Polski. Zasiliła m.in. sze-
regi członkowskie Komunistycznego Związku Młodzieży Polski49, anastępnie w1933r.
przystąpiła do Związku Lewicy Akademickiej „Front”50.
Wpływ na radykalizację polityczną studentki medycyny mieli najprawdopodobniej
jej późniejszy mąż Jerzy Sztachelski, zktórym studiowała na Wydziale Lekarskim, oraz
siostra Maria Dziewicka. Za swoją działalność cała trójka była sądzona wprocesach poli-
tycznych lat 1936–1937 iuniewinniana wtrzech kolejnych instancjach51.
Pod okupacją sowiecką przyjęła wybór do Rady Najwyższej Litewskiej Socjalistycznej
Republiki Sowieckiej. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej w1941r. ewakuowa-
ła się na wschód. Wtym czasie przeżywać też musiała pewne rozterki tożsamościowe
związane zsamookreśleniem narodowym, początkowo zaciągnęła się bowiem wszeregi
16. Litewskiej Dywizji Piechoty Armii Czerwonej, by po jakimś czasie przyjąć obowiąz-
ki zastępczyni dowódcy ds. polityczno-wychowawczych 1. Samodzielnego Batalionu
Kobiecego im. Emilii Plater.
Decydując się na przyjęcie tej nominacji, wkroczyła tym samym na pole aktywności
wpostępowym ruchu kobiecym. W1945r. bezpośrednio po przybyciu do „lubelskiej”
46 Do Związku Sowieckiego Orłowska powróciła w1948r. wtowarzystwie dwóch innych liżanek– Garncar-
czykowej iJaszczukowej, by „szukać inspiracji” dla działalności LK utowarzyszek zKomitetu Kobiet Sowieckich
(zob. S. Garncarczykowa, Byłyśmy wZSRR…, s.1–63).
47 Ten etap swojej aktywności (kariery) politycznej szeroko charakteryzuje wostatnim rozdziale wydanych
w1973r. wspomnień (zob. E. Orłowska, Pamiętam jak dziś…, s.334–353).
48 Irena Sztachelska (zd. Dziewicka, 1911 Wilno– 2010 Warszawa) (zob. BS, Pp PRL, https://bit.ly/32rUV97,
dostęp 15XII 2019 r.; AAN, ZAO, Z4806, teczka Ireny Sztachelskiej. Zob. też AAN, CK, akta osobowe Ireny
Sztachelskiej).
49 Była to młodzieżówka KPP, działająca wlatach 1922–1938. Polska nazwa organizacji była wzorowana na
nazwie działającego wZSRS Komunistycznego Związku Młodzieży (Komsomołu).
50 E. Orłowska, Pamiętam jak dziś…, s.291.
51 E. Filipajtis, Lewica Akademicka wWilnie 1930– pocz. 1935, Białystok 1965, s.60, 62–63.

Partycypacja kobiet wobsadzie organów parlamentarnych
217
remembr ance and justice 2 (36) 2020
Polski52 stanęła na czele Zarządu Głównego LK. Funkcję tę piastowała do 1950r. Jej spra
-
wowanie wymagało wtym czasie ze względów politycznych zachowywania przez prze-
wodniczącą stowarzyszenia pozorów bezpartyjności. Dlatego też Sztachelska, pomimo
swojego komunistycznego rodowodu, ocjalnie uchodziła za niezrzeszoną. Taki też status
utrzymywała jako posłanka na Sejm Ustawodawczy do końca jego kadencji. Jednakże
startując wwyborach 1952r. izasiadając wławach poselskich Sejmu Ikadencji, otwarcie
reprezentowała już PZPR53.
Eugenia Pragierowa54 posiadała doktorat zdziedziny prawa, który uzyskała jeszcze
przed Wielką Wojną na uniwersytecie wZurychu. Już podczas studiów związała się zpol-
skim ruchem socjalistycznym. Wlatach 1910–1914 należała do PPS-Lewicy, aod 1919r.,
po zjednoczeniu ugrupowań socjalistycznych ztrzech zaborów, do PPS. Wniepodległej
Polsce wlatach 1919–1925 zajmowała stanowisko kierownika Wydziału Ochrony Pracy
wMinisterstwie Pracy iOpieki Społecznej. Od 1925r. do wybuchu IIwojny światowej była
wykładowcą Wolnej Wszechnicy Polskiej. Wlatach 1939–1941 przebywała we Lwowie.
W1945r. przyjęła propozycję objęcia stanowiska dyrektora wjednym zdepartamentów
MPiOS, anastępnie została wtym resorcie podsekretarzem stanu. Równolegle wlatach
1945–1956 była kolejno posłanką do KRN, Sejmu Ustawodawczego iSejmu Ikadencji.
Od maja 1945r. do momentu zjednoczenia zPPR wgrudniu 1948r. była członkiem Rady
Naczelnej „lubelskiej” PPS. Do 1954r. zasiadała wKC PZPR55. Po wojnie zaangażowała
się też wdziałalność polskiego imiędzynarodowego ruchu kobiecego. WLK od sierp-
nia 1945r. aż do maja 1964r., przez kolejne kadencje była wiceprzewodniczącą ZG56.
Reprezentowała też stowarzyszenie wŚDFK, gdzie była przewodniczącą polskiej sekcji
wKomisji Informacji iPropagandy57.
Stanisława Garncarczykowa
58
posiadała wykształcenie średnie. W1908r. jeszcze jako
nastolatka trała na zesłanie. Była to kara za jej zaangażowanie wdziałalność PPS tuż po
upadku rewolucji lat 1905–1907. WRosji ukończyła Wyższy Kurs Nauczycielski ibyła
zatrudniona jako nauczycielka, m.in. wpolskiej szkole wsyberyjskiej Wierszynie59. Do
52 Nad Wisłę przybyła via Wilno, gdzie od lipca 1944r. działała wstrukturach założonego przez siebie oddzia-
łu ZPP (zob. BS, Pp PRL, https://bit.ly/32rUV97, dostęp 15XII 2019r.).
53 Szeregi partyjne ponownie opuściła wgrudniu 1981r. wproteście przeciwko wprowadzeniu stanu wojen-
nego (zob. ibidem).
54 Eugenia Pragierowa (1888 Kalisz– 1964 Warszawa) (zob. BS, Pp PRL, https://bit.ly/2y1YmW4, dostęp 15XII
2019r.; AAN, ZAO, 9183, teczka Eugenii Pragierowej. Zob. też AAN, CK, akta osobowe Eugenii Pragierowej).
55 T. Jabłoński, Eugenia Pragierowa [w:] Polska Partia Socjalistyczna. Wspomnienia zlat 1918–1939, t. 3, red.
J.Cesarski iin., Warszawa 1987, s.297–306; L. K. masową organizacją jednoczącą kobiety do walki opokój iplan.
Zakończenie dwudniowych obrad Kongresu, „Życie Warszawy” 1951, nr 64, s.2.
56 B. Nowak, Serving women and the state: e League of Women in Comunist Poland, Dissertation for the
Degree Doctor of Philosophy in the Graduate School of e Ohio State University, 2004, s.25–26, https://bit.
ly/2diMB3h, dostęp 15XII 2019r. Por. M. Dajnowicz, Liga Kobiet wterenie. Kierunki działalności organizacji na
przykładzie struktur białostockich wlatach 1966–1981, „Niepodległość iPamięć” 2018, nr 2, s.163.
57 S. Dłuska, Posiedzenie Rady Naczelnej Światowej Demokratycznej Federacji Kobiet, „Nasza Praca” 1947, nr2,
s.6.
58 Stanisława Garncarczykowa (1891 Warszawa– 1957 Warszawa) (zob. BS, Pp PRL, https://bit.ly/2JWE9GO,
dostęp 15XII 2019r.).
59 Wieś została założona przez polskich emigrantów ekonomicznych zZagłębia Dąbrowskiego, którzy osiedlili
się 100 km na północ od Irkucka ok. 1910r.

Adam Miodowski
218
2 (36) 2020 pamięć ispr awiedliwość
kraju wróciła w1922r. wramach repatriacji uzgodnionej wtraktacie ryskim. Pracowała
jako nauczycielka wszkołach powszechnych do 1939r. Aktywność zawodową konty-
nuowała wlatach okupacji wtajnym szkolnictwie polskim. Jako nauczycielka przepra-
cowała wszkołach wiejskich ponad 30 lat. Od 1931r. była związana ze SL, jednak przed
zakończeniem IIwojny światowej zasiliła struktury „lubelskiego” SL. W1945r. weszła
wskład KRN, aod 1947r. zasiadała wSejmie Ustawodawczym zramienia SL. Po odejściu
zpolityki powróciła do pracy winstytucjach oświatowych. Wraz zzakończeniem wojny
zaangażowała się też wdziałalność ruchu kobiecego. Współorganizowała struktury LK
iweszła wsierpniu 1945r. do jej ZG, wktórym aż do początku lat pięćdziesiątych XXw.
pełniła funkcję wiceprzewodniczącej60.
Eugenia Krassowska-Jodłowska
61
uzyskała wykształcenie wyższe na Uniwersytecie
Stefana Batorego wWilnie. Po ukończeniu studiów pozostała na uczelni ipracowała jako
asystentka wKatedrze Historii Literatury Polskiej. Wlatach 1939–1941 była nauczycielką
wWilnie oraz dziennikarką „Prawdy Wileńskiej”. Pod okupacją niemiecką zaangażowała
się wtajne nauczanie wBiałymstoku. Tam też wlatach 1944–1946 była początkowo dyrek-
torem gimnazjum, anastępnie kuratorem Białostockiego Okręgu Szkolnego. W1945r.,
przypuszczalnie za namową Orłowskiej, ówczesnej Isekretarz KW PPR, przystąpiła do
tworzących się na Białostocczyźnie struktur SD. Dzięki tej protekcji już w1946r. weszła
do Centralnego Komitetu stronnictwa, od 1947r. zasiadała wjego prezydium, aod 1949r.
była już członkiem Komitetu Politycznego iwiceprzewodniczącą CK SD. Wzwiązku
ztym przez członków Stronnictwa postrzegana była jako zaufana PPR/PZPR.
Równocześnie szybko awansowała wstrukturach administracji rządowej. Wlatach
1946–1950 pełniła funkcję podsekretarza stanu wMinisterstwie Oświaty, wlatach 1950–
1951 podsekretarza stanu wMinisterstwie Szkół Wyższych iNauki, apo reorganiza-
cji, wlatach 1951–1965 podsekretarza stanu wMinisterstwie Szkolnictwa Wyższego.
Ponadto wlatach 1958–1983 była członkiem Prezydium Ogólnopolskiego Komitetu
Frontu Jedności Narodu. Równie imponująco rozwinęła się jej kariera parlamentarna.
Wlatach 1947–1972 wykonywała mandat poselski na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejmy
PRL I, II, III, IV iV kadencji. Po odejściu zrządu wlatach 1965–1972 była członkiem
Rady Państwa. Na przełomie lat sześćdziesiątych isiedemdziesiątych XXw. na krótko
powróciła też do pracy dziennikarskiej– wlatach 1969–1973 była redaktorem naczel-
nym „Tygodnika Demokratycznego”, tj. ocjalnego organu CK SD62.
Zoa Tomczyk63 posiadała przypuszczalnie tylko wykształcenie podstawowe, uzu-
pełniane z czasem poprzez samokształcenie. Na tej podbudowie w1955r. edukowała
się zpowodzeniem wCentralnej Szkole Partyjnej, by wrezultacie zostać absolwentką
Wyższej Szkoły Nauk Społecznych przy KC PZPR. Jej zaangażowanie wdziałalność
60 B. Nowak, Serving women and the state…, s.25–26.
61 Eugenia Krassowska-Jodłowska (1910 Nowy Dwór wpowiecie wołkowyskim– 1986 Warszawa) (zob. BS,
Pp PRL, https://bit.ly/2y8u3gg, dostęp 15XII 2019r.).
62 Ibidem.
63 Zoa Tomczyk (1920 Horodków wpowiecie rohatyńskim– 2006 Warszawa) (zob. BS, Pp PRL, https://bit.
ly/2JOK1C2, dostęp 15XII 2019r.).

Partycypacja kobiet wobsadzie organów parlamentarnych
219
remembr ance and justice 2 (36) 2020
społeczno-polityczną miało jeszcze międzywojenny rodowód. Przystąpiła wówczas do
Związku Młodzieży Wiejskiej RP „Wici”, awięc organizacji od 1931r. związanej ze SL.
Po 17 września 1939r. jej rodzinne strony znalazły się, jak całe województwo sta-
nisławowskie, wsowieckiej stree okupacyjnej. Jak setki tysięcy innych Polaków przed
czerwcem 1941r. została deportowana na wschód itrała wrejon Pietropawłowska. Na
zesłaniu zdecydowała się przewartościować swoje poglądy iprzystąpiła do ZPP. Wlatach
1944–1945 była sekretarzem jego Zarządu Obwodowego wWoroszyłowgradzie, anastęp-
nie do 1946r. instruktorem Wydziału Organizacyjnego ds. Repatriacji ZG wMoskwie.
W1946r. wróciła do kraju ijako działaczka ludowa o„wypróbowanej postawie” wspo-
sób naturalny trała worbitę wpływów „lubelskiego” SL. Dzięki rekomendacjom towa-
rzyszy zZPP objęła stanowisko instruktorki wWydziale Organizacyjnym wNaczelnym
Komitecie Wykonawczym. Równocześnie została wiceprezesem Zarządu Wojewódzkiego
SL wWarszawie. W1947r. objęła kierownictwo Wydziału Kobiecego SL, aw1948r. zosta-
ła skierowana do pracy wjego odpowiedniku wSamopomocy Chłopskiej. Wtym samym
roku została sekretarzem Centralnej Rady Kobiecej Związku Samopomocy Chłopskiej.
Wlatach 1948–1949 była już członkinią Rady Naczelnej SL, awlatach 1949–1964 NKW
SL inastępnie NKW Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego. Na fali przemian politycz-
nych wlatach 1956–1957 sprawowała funkcję wiceprzewodniczącej ZG LK, awlatach
1958–1983 sekretarza Ogólnopolskiego Komitetu FJN.
Irena Piwowarska
64
posiadała jedynie wykształcenie elementarne, uzupełniane wpóź-
niejszych latach wtoku kursów związkowych ipartyjnych. Wmłodości została włókniar-
ką wŁodzi. Jeszcze przed wojną związała się zradykalnym ruchem związkowym, atą
drogą także zKPP. Po wojnie zaangażowała się wdziałalność PPR/PZPR, którą repre-
zentowała jako posłanka wsejmach Ustawodawczym iIkadencji. Zramienia partii była
współorganizatorką Związku Zawodowego Pracowników Przemysłu Włókienniczego,
Odzieżowego iSkórzanego. Ukoronowaniem jej zabiegów na tym polu było objęcie sta-
nowiska wiceprzewodniczącej ZG tego związku. Na obradującym wdniach 1–5 czerwca
1949r. wWarszawie II Kongresie Związków Zawodowych została wybrana na sekreta-
rza nowo powołanej Centralnej Rady Związków Zawodowych iwślad za tym otrzymała
stanowisko zastępcy członka KC PZPR. Równolegle zaangażowana była wdziałalność
wstrukturach łódzkiej LK65.
AKTYWNOŚĆ PARLAMENTARNA POSŁANEK LIGI KOBIET
WSEJMIE USTAWODAWCZYM
Miarą pozycji politycznej posłanek LK zasiadających wSejmie Ustawodawczym
imożliwości oddziaływania na bieg prac parlamentarnych, aprzede wszystkim na treść
64 Irena Piwowarska (1911 Łódź– 1978) (zob. BS, Pp PRL, https://bit.ly/2XVr4Hw, dostęp 15XII 2019r. Por.
AAN, ZAO, Z3641, teczka Ireny Piwowarskiej. Zob. też AAN, CK, akta osobowe Ireny Piwowarskiej).
65 BS, Pp PRL, https://bit.ly/2XVr4Hw, dostęp 15XII 2019 r. Zob. też informacje ookolicznościach wejścia
Piwowarskiej do struktur kierowniczych CRZZ: A. Czubiński, Polska iPolacy po IIwojnie światowej (1945–1989),
Poznań 1998, s.26–261.

Adam Miodowski
220
2 (36) 2020 pamięć ispr awiedliwość
stanowionego prawa (zwłaszcza konstytucji) była obsada stanowisk funkcyjnych wgre-
miach kierowniczych klubów parlamentarnych, komisji sejmowych iprzede wszystkim
wPrezydium Sejmu. Warto te kwestie rozpatrzyć wszerszym kontekście, nie ogranicza-
jąc się wyłącznie do posłanek LK, ale scharakteryzować ich aktywność na tle dokonań
pozostałych parlamentarzystek, atakże ich kolegów posłów. Obrazuje to poniższa tabela.
Tabela 1. Obraz statystyczny aktywności posłów oraz posłanek (Ligi Kobiet iniesto-
warzyszonych) na forum Sejmu Ustawodawczego wlatach 1947–195266
Posiedzenia
w latach
Sprawozdawanie
projektów ustaw
idekretów rządu
Wystąpienia
podczas debat
nad ustawami
Indywidualne
interpelacje
i zapytania
Wnioski
i oświadczenia
poselskie
posłan-
ki
posło-
wie
posłan-
ki
posło-
wie
posłan-
ki
posło-
wie
posłan-
ki
posło-
wie
1947 2 (1/1) 102 6 (2/4) 262 0 (0/0) 1 3 (0/3) 46
1948 6 (3/3) 141 1 (4/1) 118 0 (0/0) 0 4 (4/0) 9
1949 5 (1/4) 112 4 (3/2) 135 0 (0/0) 0 0 (0/0) 2
1950 6 (5/1) 40 6 (7/5) 39 0 (0/0) 0 0 (0/0) 1
1951 8 (5/3) 119 4 (2/3) 54 0 (0/0) 0 0 (0/0) 1
1952 2 (2/0) 36 11 (5/4) 70 0 (0/0) 0 0 (0/0) 0
Razem
1947–
1952
29
(17/2) 550 42
(23/19) 678 0 (0/0) 1 7 (4/3) 59
Statystyki podane wtabeli okazują się jeszcze bardziej wymowne, gdy uzupełni się
je ododatkowe szczegóły ipozna konteksty poszczególnych zapisów67. Jeśli chodzi np.
oliczbę wystąpień posłanek wroli sprawozdających projekty ustaw, to uznać trzeba,
że ich osiągnięcia na tym polu nie były imponujące. Tym bardziej że po raz pierwszy
posłanka (Kłuszyńska) wystąpiła wtej roli na 14. posiedzeniu izby poselskiej, kolejna tego
typu przemowa (Hiżowej) miała miejsce na 26. posiedzeniu, atrzecia zkolei dopiero na
45.posiedzeniu (ponownie Kłuszyńskiej). Dominowały wśród nich ustawy ratykacyjne
umów ikonwencji zawieranych przez Polskę Ludową zinnymi państwami68.
66 BS, SURP. Stenogramy, https://bit.ly/3fZFBqf, dostęp 19XII 2019r.
67 Podczas analizy danych zawartych wtabeli od razu zwraca uwagę brak indywidualnej aktywności posel-
skiej wformie interpelacji izapytań. Było to efektem pragmatyki politycznej zdominowanego przez komunistów
Prezydium Sejmu, która ujawniła się m.in. wtym, że pod pretekstem usprawnienia prac izby „utrwalono zwyczaj”
przedkładania interpelacji wimieniu klubów poselskich, anie przez zrzeszonych wnich posłów. Drastyczny spa-
dek liczby wniosków poselskich wiązał się zkolei zpozbawieniem mandatów posłów PSL (uciekinierów iareszto-
wanych), którzy w1947r. dominowali wśród składających wnioski ioświadczenia poselskie.
68 BS, SURP. Stenogramy, https://bit.ly/3fZFBqf, dostęp 19XII 2019r.

Partycypacja kobiet wobsadzie organów parlamentarnych
221
remembr ance and justice 2 (36) 2020
Niewiele więcej było wystąpień posłanek podczas debat nad ustawami. Po raz pierwszy
wtej roli posłanka (Kłuszyńska) wystąpiła na 5. posiedzeniu sejmu. Kolejna (Chorążyna)
zabrała głos na 19. posiedzeniu, atrzecią okazję, by przemawiać zmównicy parlamentarnej
posłanki zyskały dopiero na 81. posiedzeniu. Wtym ostatnim wypadku zracji tematu debaty,
tj. „Kodeks rodzinny”, dopuszczone do głosu zostały trzy posłanki (Sztachelska, Jaszczukowa,
Ruszczycka). Znamienny był jednak fakt, że ustawę wprowadzającą „Kodeks” nie zaprezen-
towała izbie żadna znich, ale ich kolega zław sejmowych, poseł Jerzy Jodłowski69.
Jakie czynniki złożyły się na taki, anie inny obraz aktywności posłanek wSejmie
Ustawodawczym? Warto wtym kontekście mieć na uwadze nie tylko samą liczebność
parlamentarnej reprezentacji kobiet, ale też poziom ich partycypacji wposzczególnych
gremiach sejmowych. Jeśli chodzi oPrezydium Sejmu, to nie znalazła się wnim żadna
zposłanek. Stanowiska marszałka itrzech wicemarszałków obsadzili wkomplecie ich
koledzy z ław poselskich70. Nie było to bynajmniej specyką Sejmu Ustawodawczego,
ale też czterech kolejnych kadencji parlamentu. Pierwszą posłanką, która objęła stano-
wisko wicemarszałka, była Halina Skibniewska. Zajmowała je, począwszy od V71 aż do
VIII kadencji włącznie, tj. wlatach 1971–1985. Whistorii polskiego parlamentaryzmu
do dziś jest to niepobity rekord długości zasiadania posła/posłanki wPrezydium Sejmu.
Jeśli chodzi oobsadę przez posłanki stanowisk wprezydiach klubów parlamentarnych,
sytuacja była niewiele lepsza. Klub PPR, powołując swoje prezydium, nie wprowadził ani
do jego pięcioosobowego zarządu, ani nawet wszeregi jego zwyczajnych członków żad-
nej posłanki72. W„lubelskim” SL zarówno wzarządzie, jak ipośród członów prezydium
klubu też nie było ani jednej kobiety73. Podobnie sytuacja wyglądała wmikołajczykow-
skim PSL74. Nieco bardziej otwarty na obecność wprezydium posłanek okazał się klub
PPS, który choć do pięcioosobowego zarządu nie powołał ani jednej znich, to przynaj-
mniej znalazł miejsce dla Kłuszyńskiej wgronie członków zwyczajnych75. Analogicznie
sytuacja wyglądała we władzach klubu SD, gdzie Jaszczukowa choć nie miała miejsca
wsamym zarządzie, to posiadała status członka prezydium klubu76.
Dla uzyskania pełnego obrazu poziomu partycypacji posłanek worganach Sejmu
Ustawodawczego warto też przyjrzeć się obsadzie gremiów kierowniczych iczłonkow-
skich wposzczególnych komisjach sejmowych. Wtrakcie kadencji funkcjonowało ich
łącznie 47. Odnośnie do ich składów personalnych dostępne są niemal pełne dane, łącznie
69 Ibidem.
70 Marszałkiem był reprezentujący „lubelskie” SL Władysław Kowalski, awicemarszałkami Wacław Barcikow-
ski (SD), Stanisław Szwalbe (PPS/PZPR) iRoman Zambrowski (PPR/PZPR)
71 Wicemarszałkiem została, obejmując wlutym 1971r. wakat po odwołanym wtrakcie kadencji, skompromi-
towanym zaangażowaniem wtłumienie grudniowych protestów stoczniowców (1970) Zenonie Kliszce. Jej awans
miał ocieplić woczach społeczeństwa wizerunek władzy ludowej. Powołanie bezpartyjnej posłanki do Prezydium
Sejmu miało dla społeczeństwa stanowić jasny sygnał, że wraz zekipą Edwarda Gierka weszły do peerelowskiej
polityki nowe standardy.
72 BS, Pp 1919–1997. Kluby Sejmu PRL. Klub Poselski PPR, https://bit.ly/30A6yJy, dostęp 15XII 2019r.
73 Ibidem. Klub Poselski SL, https://bit.ly/2Y6WiL4, dostęp 15XII 2019r.
74 Ibidem. Klub Poselski PSL, https://bit.ly/2LTnsyx, dostęp 15XII 2019r.
75 Ibidem. Związek Parlamentarny Polskich Socjalistów, https://bit.ly/2XRIH6e, dostęp 17XII 2019r.
76 Ibidem. Klub Poselski SD, https://bit.ly/2Sj9K9y, dostęp 17XII 2019r.

Adam Miodowski
222
2 (36) 2020 pamięć ispr awiedliwość
zwykazami zastępców członków
77
. Wynika znich, że wdwudziestu spośród tych komisji
nie zasiadała ani jedna posłanka. Dobrymi tego przykładami były m.in. Komisja Obrony
Narodowej
78
, Komisja Bezpieczeństwa Publicznego
79
, Komisja Finansowo-Skarbowa
80
oraz Komisja Komunikacji iŁączności81.
Posłanki zasiadały wprezydiach jedynie czterech komisji
82
. Najsilniejszą pozycję posia-
dały wKomisji Kultury iSztuki, gdzie do lipca 1949r. prócz miejsca wprezydium miały
początkowo dwie swoje reprezentantki. Wspomnieć należy, że cztery kolejne posłanki
znajdowały się wgronie zastępców członków tej komisji. Liżanka Krassowska-Jodłowska
zasiadała wjej prezydium, dwie inne posłanki– Kuzańska-Obrączkowa iNałkowska–
były członkiniami, aHiżowa, Jaworska, Łyżnik-Izydorczyk iRuszczycka pozostawały
wgronie posłów zastępców członków komisji83. Po jej reorganizacji, związanej ze zmia-
ną regulaminu Sejmu Ustawodawczego, posłanki straciły miejsce wprezydium komi-
sji idwa miejsca wgronie jej członków. Za to wgrupie zastępców członków ich liczba
wzrosła zczterech do sześciu.
Wsiedmiu innych komisjach reprezentacja kobiet była symboliczna, bowiem zasia-
dały wnich wyłącznie pojedyncze posłanki. Dobrymi tego przykładami były Komisja
Budownictwa, obsadzona przez Hiżową84, oraz Komisja Administracji Rządowej
iSamorządowej, wktórej znalazło się zkolei miejsce tylko dla Nowickiej
85
. Komisja
Leśnictwa posiadała wswoich szeregach członkowskich też jedną posłankę ibyła nią
Podniesińska86. WKomisji Handlu Wewnętrznego iSpółdzielczości znalazły się liżanki
Sztachelska iOrłowska, nie zasiadały jednak wniej równocześnie. Na 77. posiedzeniu
Sejmu 20 marca 1950r. odwołano ze składu komisji pierwszą znich, ana jej miejsce
powołano drugą. Na liście zastępców członków komisji gurowała też Marczakowa, ale
do końca kadencji nie została pełnoprawną członkinią tego gremium87.
Stosunkowo najsilniejszą pozycję parlamentarzystki (wyłącznie liżanki) posiadały
wKomisji Spraw Zagranicznych, których członkiniami były Kłuszyńska oraz dokoopto-
wana wmarcu 1950r. Sztachelska, azastępczynią członka była Pragierowa
88
. Zpowyższych
ustaleń wynika, że wtych komisjach sejmowych, wktórych zasiadały parlamentarzystki,
wwiększości były to członkinie LK.
Wpięciu kolejnych komisjach posłanki przez całą kadencję znajdowały się na
liście zastępców członków, tj. faktycznie nie miały wpływu na ich merytoryczną pracę.
Przykładowo wskładzie władz prezydialnych Komisji Administracji iBezpieczeństwa
77 Brak kompletnych danych na temat składów prezydiów dwudziestu komisji.
78 BS, Pp 1919–1997. Komisje Sejmu PRL, https://bit.ly/2LSBn80, dostęp 17XII 2019r.
79 Ibidem, https://bit.ly/2GfqYQh, dostęp 17XII 2019r.
80 Ibidem, https://bit.ly/2Sjyq1n, dostęp 17XII 2019r.
81 Ibidem, https://bit.ly/2xS72hu, dostęp 17XII 2019r.
82 Znany jest skład prezydiów 27 spośród 47 komisji.
83 BS, Pp 1919–1997. Komisje Sejmu PRL, https://bit.ly/30Iwwuv, dostęp 18XII 2019r.
84 Ibidem, https://bit.ly/2YUEgsB, dostęp 18XII 2019r.
85 Ibidem, https://bit.ly/2LUS9na, dostęp 18XII 2019r.
86 Ibidem, https://bit.ly/2XIwEwY, dostęp 18XII 2019r.
87 Ibidem, https://bit.ly/30CnXRL, dostęp 18XII 2019r.
88 Ibidem, https://bit.ly/2YnNFf8, dostęp 18XII 2019r.

Partycypacja kobiet wobsadzie organów parlamentarnych
223
remembr ance and justice 2 (36) 2020
nie było ani jednej posłanki. Ani jedna znich nie znalazła się też wjej szeregach człon-
kowskich. Jedynie na liście zastępców członków gurowała liżanka Orłowska. Ichoć
do końca kadencji skład komisji uzupełniano trzykrotnie, to wśród powołanych nie
było tej posłanki89.
Przy okazji reorganizacji Komisji Zdrowia, do której doszło wlipcu 1949r., miej-
sce wskładzie prezydium straciła posłanka Marczakowa. Udało się jednak utrzymać
dwuosobową reprezentację wgronie członkiń tej komisji90 istan posiadania wgronie
zastępców jej członków91.
Komisja Pracy iOpieki Społecznej stanowiła jeden znielicznych przyczółków, wktórym
posłanki posiadały względnie silną pozycję. Prócz miejsca wprezydium, które zajmowa-
ła liżanka Jaszczukowa, jeszcze dwie znich były członkiniami komisji92, acztery zastęp-
czyniami członków93. Ponadto wKomisji Odbudowy Hiżowa zasiadała wjej prezydium,
ale wgronie członków iich zastępców nie było już żadnej posłanki94. Najliczniejsza, bo
dziewięcioosobowa grupa parlamentarzystek, zktórych siedem to były liżanki
95
, zasiadała
wKomisji Konstytucyjnej. Spoza Sejmu weszły do tego gremium dwie kolejne kobiety, tj.
reprezentująca Ligę jej ówczesna przewodnicząca (od 1950r.), Alicja Musiałowa
96
oraz Julia
Patrzylas, wiceprzewodnicząca Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej wLublinie97.
Piątka posłanek nie mogła pochwalić się członkostwem choćby wjednej komisji ido
końca kadencji Sejmu Ustawodawczego funkcjonowały na ich zapleczu jako zastępczy-
nie członków: Ruszczycka wczterech komisjach, Pol wtrzech, Bosiakowa wdwóch,
azaledwie wjednej komisji Pilchowa iŚwiętochowska98. Zwraca uwagę dominacja wtej
grupie posłanek PPS.
Na przeciwnym biegunie znajdowały się liżanki: Kłuszyńska zasiadająca wsześ-
ciu komisjach (wtym konstytucyjnej) iubiegająca się oczłonkostwo wsiódmej99,
Sztachelska– członkini sześciu komisji (wtym konstytucyjnej) oraz Jaszczukowa
wchodząca wskład czterech komisji (wtym konstytucyjnej) izasiadająca wprezydium
Komisji Pracy iOpieki Społecznej100.
89 Ibidem, https://bit.ly/2Lndvds, dostęp 17XII 2019r.
90 Członkiniami Komisji Zdrowia były Marczakowa iliżanka Sztachelska (zob. ibidem, https://bit.ly/2JJT8F4,
dostęp 18XII 2019r.).
91 Zastępczyniami członków Komisji Zdrowia były liżanka Garncarczykowa, Bosiakowa iPietrzakowa (zob.
ibidem).
92 Członkiniami Komisji Pracy iOpieki Społecznej były liżanka Garncarczykowa iPietrzakowa (zob. ibidem,
https://bit.ly/2Y6Tv0n, dostęp 18XII 2019r.).
93 Zastępczyniami członków były liżanki Kłuszyńska, Orłowska iTomczyk, aponadto Chorążyna (zob. ibidem).
94 Ibidem, https://bit.ly/2Y5CaEZ, dostęp 18XII 2019r.
95 Grono liżanek wKomisji Konstytucyjnej współtworzyły: Jaszczukowa, Kłuszyńska, Krassowska-Jodłowska,
Orłowska, Piwowarska, Sztachelska, Tomczyk, aspoza LK: Jaworska iNałkowska (zob. BS, Pp PRL, https://bit.
ly/2Geof9P, dostęp 18XII 2019r.).
96 W1952r. weszła wskład kolegialnej Rady Państwa. Była pierwszą kobietą, która znalazła się wtym gre-
mium (zob. M. Szumiło, Kobiety jako „szare eminencje”…, s.288–289).
97 BS, Pp 1919–1997. Komisje Sejmu PRL, https://bit.ly/2YX5WgG, dostęp 18XII 2019r.
98 Ibidem, https://bit.ly/2XObSa9, dostęp 18XII 2019r.
99 Ta posłanka wyróżniała się nie tylko aktywnością na forum parlamentarnym, ale też wpracy propagan-
dowej, równolegle opublikowała bowiem docenioną przez decydentów zKC PZPR broszurę armującą „politykę
kobiecą władzy ludowej” (zob. D. Kłuszyńska, Co Polska Ludowa dała kobietom…, s.3–84).
100 BS, Pp 1919–1997. Komisje Sejmu PRL, https://bit.ly/2XObSa9, dostęp 18XII 2019r.

Adam Miodowski
224
2 (36) 2020 pamięć ispr awiedliwość
Zpowyższych danych wynika, że trójka wymienionych liżanek wiodła prym wgro-
nie posłanek zaangażowanych wprace komisji sejmowych. Wśród pozostałej szóstki
parlamentarzystek z LK: Krassowska-Jodłowska zasiadała do 1949r. wprezydium
Komisji Kultury iSztuki ibyła członkinią wjeszcze innej; Tomczyk zasiadała wtrzech
komisjach ibyła zastępczynią członka wdwóch kolejnych; Orłowska była członkinią
wdwóch izastępczynią wtrzech komisjach; Garncarczykowa zasiadała wdwóch komi-
sjach iwdwóch była zastępczynią członka; Piwowarska też zasiadała wdwóch komisjach
ibyła zastępczynią członka wjednej. Pragierowa była członkinią wjednej izastępczynią
członka winnej komisji sejmowej101.
Zamykając ten wątek, należy jeszcze odpowiedzieć na pytanie, jaki wpływ na pro-
cesy legislacyjne, apośrednio na wdrażającą ustawodawstwo władzę wykonawczą
mogły swoimi inicjatywami wywierać posłanki zasiadające wkomisjach sejmowych?
Zformalnego punktu widzenia, jeśli weźmie się pod uwagę fakt, że jedynie wdwóch
zgrupy kluczowych komisji, tj. konstytucyjnej oraz spraw zagranicznych zasiadały
kobiety, uznać należy, że ich polityczna sprawczość była ograniczona do materii ozna-
czeniu drugorzędnym.
Wistocie rzeczy ani posłanki, ani nawet ich koledzy zsejmowych ław nie posiadali
realnego wpływu na kreowanie ustawodawstwa. Sejm Ustawodawczy, działający wrealiach
postępującej stalinizacji życia politycznego, społecznego, gospodarczego ikulturalnego,
nie był ośrodkiem stanowienia prawa, apozostawał jedynie miejscem przyjmowania
prawa. Wypracowywano je poza parlamentem wnieformalnych gremiach partyjno-
-rządowych
102
, aczasami, jak wprzypadku konstytucji przyjętej 22 lipca 1952r., faktyczna
legislacja przebiegała wzewnętrznych centrach decyzyjnych znajdujących się na Kremlu
iprzy pl. Łubiańskim wMoskwie.
Niemniej jednak zformalnego punktu widzenia należy odnotować, że wSejmie
Ustawodawczym parlamentarzystki sprawozdawały 29 z579 przedłożonych ustaw, dekre-
tów oraz aktów ratykacyjnych, umów ikonwencji międzypaństwowych lub międzyna-
rodowych, co stanowiło 5 proc. tego typu wystąpień. Ponadto wśród 720 przemówień
wygłoszonych wtrakcie dyskusji nad procedowanymi projektami w42 przypadkach na
mównicy sejmowej występowały posłanki, co stanowiło ok. 6 proc. tego typu wystą-
pień. Poza niskimi wskaźnikami procentowymi, obrazującymi zakres ich uczestnictwa
wprocesie legislacyjnym, dodatkowo wpływ na ocenę poziomu sprawczości parlamen-
tarzystek miała też materia prezentowanych przez posłanki sprawozdawczynie przed
izbą projektów ustaw. Najogólniej rzecz ujmując, nie były to akty prawne najwyższej
rangi. Znakomicie ilustruje to przykład Ustawy opracowniczych ogrodach działkowych,
którą Sejm Ustawodawczy przyjął wmarcu 1949r., aktórej posłanką sprawozdawczynią
była Piwowarska
103
. Przywołany przykład wpełni oddaje faktyczny poziom sprawczości
posłanek na Sejm Ustawodawczy.
101 Ibidem.
102 Wtych gremiach też dominowali mężczyźni. Opozycji kobiet wpartyjnych kręgach kierowniczych pisze
M. Szumiło, Kobiety jako „szare eminencje”…, s.289–292.
103 BS, SURP. Stenogramy, https://bit.ly/3fZFBqf, dostęp 19XII 2019r.

Partycypacja kobiet wobsadzie organów parlamentarnych
225
remembr ance and justice 2 (36) 2020
Na zmianę tej oceny nie może mieć wpływu większa niż na sali plenarnej aktyw-
ność parlamentarzystek wkomisjach sejmowych. Doskonałą tego ilustracją były prace
nad wspomnianą „ustawą działkową”. Piwowarska owszem aktywnie uczestniczyła wjej
przygotowaniu na forum Komisji Pracy iOpieki Społecznej inalnie sprawozdawała
projekt na posiedzeniu plenarnym. Na ile jednak znaczący był wpływ tego typu aktów
prawnych, które aktywnie współtworzyły posłanki, na życie społeczne, gospodarcze,
atym bardziej polityczne? WSejmie Ustawodawczym przyjmowano znacznie ważniej-
sze regulacje prawne kreujące politykę społeczną, gospodarczą, wojskową izagraniczną.
Wprzygotowaniu tego typu aktów normatywnych wkomisjach ipodczas procedowa-
nia na sali sejmowej posłanki nie odgrywały jednak istotnej roli. Wtrakcie debat nad
ważnymi ustawami ich kluby parlamentarne bardzo rzadko delegowały je do prezen-
towania partyjnego stanowiska.
Udział posłanek wpracach parlamentarnych, niezależnie od rangi ustawodawstwa,
nad którym pracowały, zachęca też do prześledzenia różnic wpoziomie zaangażowania
wte prace pomiędzy liżankami aich koleżankami zław sejmowych spoza stowarzy-
szenia. Parlamentarzystki związane zLigą, niezależnie od ich przynależności partyjnej,
znajdowały się wlatach 1947–1952 wgrupie najbardziej aktywnych posłanek uczestni-
czących wobradach plenarnych Sejmu Ustawodawczego. Przykładowo wwąskim gro-
nie posłanek, którym powierzano wtrakcie obrad wypełnianie obowiązków sekretarzy
Sejmu, była liżanka Tomczyk. Poza nią funkcję tę pełniła jeszcze tylko Jaworska. Pierwszej
zadanie to powierzano ośmiokrotnie, adrugiej czternastokrotnie. Dwukrotnie zdarzy-
ło się, że obie posłanki sekretarzowały wspólnie104. Dla obu było to spore wyróżnienie,
tym większe, jeśli się zważy, że łącznie odbyło się 108 posiedzeń Sejmu Ustawodawczego.
Wponad 80proc. posiedzeń sekretarzami byli wyłącznie mężczyźni. Wtym kontekście
warto dopowiedzieć, że posłankę po raz pierwszy powołano na sekretarza dopiero na
74. posiedzeniu odbywającym się 30 grudnia 1949r., tj. po upływie blisko trzech lat od
posiedzenia inauguracyjnego, które odbyło się 4 lutego 1947r.105
Pomijając materię ustaw iabstrahując od ich rangi wporządku prawnym Polski
Ludowej, warto przybliżyć istotne szczegóły opisujące aktywność parlamentarną kobiet
zasiadających wławach sejmowych. Jak zatem wyglądała praca 26 posłanek, azwłaszcza
liżanek na poszczególnych polach? Istotnym probierzem ich pozycji whierarchii parla-
mentarnej było np. powierzanie roli posłanki sprawozdawczyni ustaw przedkładanych
do przyjęcia przez Sejm. Parlamentarzystki zadanie to wypełniały, jak już wspomnia-
no, 29 razy. Do grona prezentujących projekty ustaw ztrybuny sejmowej należały nie-
mal wszystkie liżanki zwyjątkiem Krassowskiej-Jodłowskiej106 iTomczyk. Największe
osiągnięcia na tym polu miały Orłowska iPiwowarska, które czterokrotnie występowały
104 Zgodnie zsejmowym „Regulaminem” z25VI 1948r. wprowadzeniu obrad marszałkowi pomagała dwójka
sekretarzy (zob. BS, SURP. Regulaminy, https://bit.ly/2NVBna3, dostęp 19XII 2019r.).
105 Pierwszą posłanką sekretarzem Sejmu Ustawodawczego była Jaworska. Liżanka Tomczyk na swój debiut
wtej roli musiała czekać do 80. posiedzenia, które odbyło się 26IV 1950r. (zob. BS, SURP. Stenogramy. https://bit.
ly/30tlOHU, dostęp 19XII 2019r.).
106 Bierność Krassowskiej-Jodłowskiej na tym polu wynikała zfaktu, że absorbowały ją obowiązki wrządzie. Od
1946r. była podsekretarzem stanu wMinisterstwie Oświaty, aod 1950r. wMinisterstwie Szkół Wyższych iNauki.

Adam Miodowski
226
2 (36) 2020 pamięć ispr awiedliwość
przed Sejmem Ustawodawczym wroli posłanek sprawozdawczyń projektów ustaw.
Trzykrotnie sprawozdawała Pragierowa. Dwukrotnie wtej roli wystąpiły Kłuszyńska
oraz Sztachelska, raz zaś Garncarczykowa iJaszczukowa. Liżanki łącznie więc zapre-
zentowały izbie poselskiej 17 projektów ustaw.
Jak ich aktywność wyglądała na tle posłanek spoza Ligi? Lepszymi statystykami
wroli posłanki sprawozdawczyni mogła pochwalić się jedynie Hiżowa, która sześcio-
krotnie z trybuny sejmowej prezentowała projekty ustaw. Strusińska wystąpiła wtej
roli trzykrotnie. Marczakowa zaprezentowała dwie ustawy, aJaworska iChorążyna
przedstawiły po jednej. Posłanki spoza Ligi zaprezentowały więc izbie poselskiej łącz-
nie 12projektów ustaw.
Pozostałe posłanki wtrakcie ponadpięcioletniej kadencji Sejmu Ustawodawczego
nie wystąpiły podczas obrad plenarnych wroli sprawozdających projekty ustaw ani
razu (Kuzańska-Obrączkowa, Lewińska, Ruszczycka, Pietrzakowa, Bosiakowa, Łyżnik-
-Izydorczyk, Nałkowska, Nowicka, Pilchowa, Podniesińska, Pol, Świętochowska oraz
liżanki Krassowska-Jodłowska iTomczyk).
Obok posłanek sprawozdających ustawy podczas obrad plenarnych nie mniej istot-
ną rolę odgrywały też parlamentarzystki zabierające głos wimieniu swoich klubów
wtrakcie dyskusji nad przedkładanymi projektami ustaw. Itu posłanki związane zLK
należały do bardziej aktywnych, choć jedna zich koleżanek spoza stowarzyszenia wyka-
zała się większymi osiągnięciami. Ósemka posłanek związana zLK (tym razem zwyjąt-
kiem Orłowskiej) zabierała wdebatach sejmowych głos 23 razy. Pięciokrotnieczy-
niła to Kłuszyńska, czterokrotnie Jaszczukowa, niewiele mniej, bo trzykrotnie
Sztachelska, Tomczyk iGarncarczykowa, dwukrotnie Piwowarska iPragierowa oraz
raz Krassowska-Jodłowska107.
Wgrupie posłanek niezwiązanych zLK lepszymi statystykami mogła pochwalić się
jedynie Lewińska, która zabierała głos sześciokrotnie, azpodobną częstotliwością, jak
większość posłanek-liżanek, występowały Marczakowa, tj. cztery razy, oraz Ruszczycka
iJaworska trzykrotnie, jednym wystąpieniem zaś legitymowały się Pol, Pietrzakowa
iChorążyna. Posłanki spoza Ligi przemawiały ztrybuny sejmowej łącznie 19 razy.
Wgrupie posłanek niezwiązanych zLK były itakie, które latach 1947–1952 ani razu
nie zabrały głosu wimieniu swoich klubów wdyskusji (Bosiakowa, Łyżnik-Izydorczyk,
Nałkowska, Nowicka, Pilchowa, Podniesińska, Świętochowska, Kuzańska-Obrączkowa,
Strusińska, Hiżowa oraz liżanka Orłowska). Ostatnia trójka spośród wymienionych choć
nie zabierała głosu wdebatach zramienia klubów parlamentarnych, to łącznie zapre-
zentowała niemal połowę spośród 29 ustaw przedkładanych Sejmowi Ustawodawczemu
przez posłanki108.
Listy biernych parlamentarzystek, zarówno wgrupie sprawozdających, jak izabie-
rających głos wdebatach, były ze sobą zbieżne wsiedmiu przypadkach. Znalazły się na
nich: Bosiakowa, Pilchowa, Świętochowska, Łyżnik-Izydorczyk, Nałkowska, Nowicka
iPodniesińska. Przypomnijmy– trójka posłanek otwierająca tę listę nie mogła też pochwa-
107 BS, SURP. Stenogramy, https://bit.ly/30tlOHU, dostęp 18XII 2019r.
108 Ibidem.

Partycypacja kobiet wobsadzie organów parlamentarnych
227
remembr ance and justice 2 (36) 2020
lić się członkostwem choćby wjednej komisji ido końca kadencji Sejmu Ustawodawczego
funkcjonowały na ich zapleczu jako zastępczynie członków
109
. Należy podkreślić, że wśród
wymienionych nie było żadnej zposłanek związanych zLigą.
Podsumowując ustalenia dotyczące aktywności liżanek podczas obrad plenarnych,
warto odnotować (przypomnieć), że sprawozdawały 17 spośród 29 przedkładanych przez
parlamentarzystki ustaw izabrały wtrakcie debat sejmowych 23 razy głos na ogólną liczbę
42 wystąpień posłanek zramienia klubów. Jak interpretować te dane? Ocenić należy, że
statystyki wypadają dla liżanek nadzwyczaj pozytywnie, bowiem grupa stanowiąca ok.
34 proc. wszystkich parlamentarzystek mogła na koncie swoich dokonań zapisać pre-
zentację 58 proc. spośród wszystkich sprawozdawanych przez posłanki ustaw iponad
połowę kobiecych wystąpień ztrybuny sejmowej wimieniu klubów wtrakcie odbywa-
jących się wKonstytuancie debat110.
PODSUMOWANIE
Szukając odpowiedzi na pytanie owpływ, jaki wlatach 1947–1952 wywierały posłan-
ki (zwłaszcza te zrzeszone wLK) na stanowienie komunistycznego prawodawstwa,
należy stwierdzić, że był on stosunkowo niewielki. Stanowiło to konsekwencję ograni-
czonej obecności kobiet wprezydiach klubów parlamentarnych, nieobecności wpre-
zydium Sejmu iprezydiach większości komisji sejmowych, anawet wsamych składach
członkowskich kluczowych komisji. By wpływać na proces legislacyjny, konieczna była
obecność wgremiach decyzyjnych. Posłanek wnich brakowało, więc niejednokrotnie
zmuszone były podejmować działania nieformalne, kuluarowe, by tą drogą wpływać
np. na proces urzeczywistniania programu równouprawnienia kobiet111. Ślady po tego
typu aktywności parlamentarnej są jednak nieuchwytne, nie odnotowują ich stenogramy
ani prasowe sprawozdania zprzebiegu prac parlamentarnych. Także wpamiętnikach
czy listach te wątki są przemilczane, awnajlepszym razie ledwie się onich napomyka.
Sprawczość posłanek była odgórnie ograniczana zprzyczyn politycznych. Partyjni
decydenci wykorzystywali parlamentarzystki do kreowania proemancypacyjnego wize-
runku partii komunistycznej wśród Polek. Wpraktyce jego prawdziwość podważał nie
109 BS, Pp 1919–1997. Komisje Sejmu PRL, https://bit.ly/2XObSa9, dostęp 19XII 2019r.
110 BS, SURP. Stenogramy, https://bit.ly/30tlOHU, dostęp 19XII 2019 r. Por. P. Fiktus, Poselska aktywność
kobiet na mównicy sejmowej w dobie II RP [w:] Kobieta wprawie i polityce, red. M. Sadowski, Wrocław 2015
(„Wrocławskie Studia Erazmiańskie”, z. 9), s.543–565.
111 Znakomitym instrumentem przygotowującym od strony formalnoprawnej zakulisowe inicjatywy posłanek
Sejmu Ustawodawczego była powołana wkwietniu 1947r. przy ZG SOLK Rada Kobiet-Prawników, której celem
było m.in. opracowywanie i opiniowanie regulacji prawnych dotyczących spraw kobiet (zob. M. Grabowska,
Zerwana genealogia…, s.140, 143). Por. M.C., Zebranie Sekcji Kobiet Prawników przy Zarządzie Głównym Ligi
Kobiet, „Palestra” 1964, nr 7, s.95, gdzie wdziale „kronika” podano informację, że Sekcja Kobiet Prawników (anie
Rada) powstała w1959r. Szerzej otym „zapleczu prawnym” Ligi pisze A. Nowakowska-Wierzchoś, Sekcja Kobiet
Prawników przy Lidze Kobiet Polskich ijej wkład w„doskonalenie systemu prawnego” wPolsce (1959–1989) [w:] Nie
tylko partia? Organizacje społeczne wPolsce Ludowej 1944–1989. Geneza, funkcjonowanie, znaczenie, red. T.Ruzi-
kowski, Warszawa 2017, s.123–137.

Adam Miodowski
228
2 (36) 2020 pamięć ispr awiedliwość
tylko niewielki wpływ posłanek na ogólny proces legislacyjny, ale przede wszystkim
marginalizowanie potrzeb kobiet wustawach przyjmowanych przez większość sejmową.
Wefekcie rozziew pomiędzy propagandową narracją arzeczywistym wpływem kobiet
na politykę (rządzenie) stał się przyczyną aska podejmowanych przez partię zabiegów
mających na celu pozyskanie „kobiecych mas” dla projektu komunistycznego. Wodbio-
rze większości Polek zapowiedzi pełnego upodmiotowienia kobiet wPolsce Ludowej
pozostały tylko pustym propagandowym sloganem.
Spośród 26 posłanek na Sejm Ustawodawczy aż dla piętnastu znich aktywność par-
lamentarna zakończyła się wraz zkońcem kadencji112. Wgrupie tej znalazło się sześć
zośmiu reprezentantek PPS/PZPR (Kłuszyńska, Kuzańska-Obrączkowa, Pilchowa, Pol,
Strusińska, Świętochowska), cztery spośród pięciu zSL/ZSL (Garncarczykowa, Łyżnik-
-Izydorczyk, Pietrzakowa, Ruszczycka), atakże dwie na siedem zPPR/PZPR (Bosiakowa,
Marczakowa), jedna spośród trzech zSD (Hiżowa), jedna zPSL (Chorążyna) oraz jedna
zdwóch zgrona niezrzeszonych (Nałkowska). Dodać należy, że dwie spośród posłanek
na Sejm Ustawodawczy nie dokończyły kadencji. Pierwszą znich była Pilchowa, którą
usunięto
113
zław poselskich już wpaździerniku 1948r., drugą zaś Chorążyna, którą przy-
muszono wlipcu 1950r., by zrzekła się mandatu iniebawem aresztowano114.
Jedenaście posłanek Sejmu Ustawodawczego kontynuowało swoją aktywność parla-
mentarną wSejmie Ikadencji. Największą pięcioosobową grupę stanowiły posłanki PPR/
PZPR (Jaworska, Lewińska, Orłowska, Piwowarska, Podniesińska), po dwie wywodziły
się zPPS/PZPR (Nowicka, Pragierowa115) iSD (Jaszczukowa, Krassowska-Jodłowska),
apo jednej zSL/ZSL (Tomczyk) oraz zgrupy niezrzeszonych (Sztachelska). Ztego grona
aż siedem to liżanki116.
Trzy spośród grupy 26 posłanek, które objęły mandaty w1947r., pozostały wławach
poselskich dłużej niż dwie kadencje. Były to: reprezentująca SD liżanka Krassowska-
-Jodłowska, która zasiadała nieprzerwanie wsejmach pięciu kolejnych kadencji, aż do
1972r.; Jaworska, która zramienia PPR/PZPR była posłanką przez trzy kolejne kadencje
do 1965r.; liżanka Tomczyk zSL/ZSL, która, pomijając drugą itrzecią kadencję, zasia-
dała wSejmie aż do 1972r.
112 Dla 57 proc. posłanek kariera parlamentarna, jeśli nie uwzględniać aktywności wKRN, zakończyła się więc
po jednej kadencji. Przy uwzględnieniu zasiadania w KRN przez cztery spośród piętnastu jednokadencyjnych
posłanek ten odsetek odejść po zaliczeniu pojedynczej kadencji był nieco mniejszy iwyniósł 42 proc. (zob. BS,
PpPRL, https://bit.ly/2xS8XCI, dostęp 19XII 2019r.).
113 Mechanizm walki komunistów zniewygodnymi ze względów politycznych posłami zklubów parlamentar-
nych PSL iSP zasiadających wławach KRN iSejmu Ustawodawczego (wpierwszym roku jego funkcjonowania)
szerzej ukazuje poprzez pryzmat przywoływanych dokumentów: Opozycja parlamentarna w Krajowej Radzie
Narodowej iSejmie Ustawodawczym 1945–1947, red. R. Turkowski, Warszawa 1997. Metody, októrych dowiadu-
jemy się zpublikowanej dokumentacji, stosowane były wSejmie Ustawodawczym także wlatach 1948–1952 nie
tylko wobec reprezentantów wspomnianych klubów, ale także np. PPS.
114 Zawsze byłam z Polską…, s. 1, 3. O okolicznościach aresztowania irepresjach wobec Chorążyny pisze
W.Bagieński, Na ścieżkach zdrady, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2009, nr 10–11, s.80–88.
115 Uzyskała mandat, ale nie objęła go zpowodu śmierci.
116 WSejmie Ikadencji nie znalazły się tylko Garncarczykowa iKłuszyńska. Druga zwymienionych uzyskała
wpaździerniku 1952r. mandat, ale nie objęła go zpowodu śmierci.

Partycypacja kobiet wobsadzie organów parlamentarnych
229
remembr ance and justice 2 (36) 2020
BIBLIOGRAFIA
ŹRÓDŁA
Źródła archiwalne
Archiwum Akt Nowych
Zbiór akt osobowych działaczy ruchu robotniczego
Centralna Kartoteka KC PZPR
Źródła drukowane
Ciołkoszowa L., Spojrzenie wstecz (rozmowy przeprowadził Andrzej Friszke), Paryż 1995.
Dłuska S., Posiedzenie Rady Naczelnej Światowej Demokratycznej Federacji Kobiet, „Nasza Praca”
1947, nr 2.
Garncarczykowa S., Byłyśmy wZSRR: St. Garncarczykowa, M. Jaszczukowa, E. Orłowska, Warszawa
1948.
Jabłoński T., Eugenia Pragierowa [w:] Polska Partia Socjalistyczna. Wspomnienia zlat 1918–1939,
t. 3, red. J. Cesarski iin., Warszawa 1987.
Kłuszyńska D., Co Polska Ludowa dała kobietom?, Warszawa 1950.
Kłuszyńska D., Dlaczego kobiety walczą oprawa polityczne, Kraków 1911.
L. K. masową organizacją jednoczącą kobiety do walki opokój iplan. Zakończenie dwudniowych
obrad Kongresu, „Życie Warszawy”, 5III 1951.
Lewińska P., Wa lka onowe harcerstwo, Warszawa 1949.
Opozycja parlamentarna wKrajowej Radzie Narodowej iSejmie Ustawodawczym 1945–1947, red.
R. Turkowski, Warszawa 1997.
Orłowska E., Pamiętam jak dziś, Warszawa 1973.
Pużak K., Wspomnienia 1939–1945, Gdańsk 1989.
Sztachelska I., Cele, zadania iosiągnięcia Ligi Kobiet: wykład, Warszawa 1947.
Zawsze byłam zPolską. ZHanną Chorążyną, przewodniczącą Rady Naczelnej Polskiego Stronnictwa
Ludowego, rozmawia Izabella Byszewska, „Przegląd Katolicki” 1990, nr 8–9.
OPRACOWANIA
Bagieński W., Na ścieżkach zdrady, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2009, nr 10–11.
Bauchrowicz-Tocka M., Ewolucja celów Ligi Kobiet wlatach 1945–1989 wświetle jej statutów,
„Czasopismo Naukowe Instytutu Studiów Kobiecych” 2020, nr 1 (8).
Chrobaczyńska-Plucińska E., Posłanki na Sejm PRL II kadencji (1957–1961). Cechy socjopolityczne
iaktywność poselska, „Czasopismo Naukowe Instytutu Studiów Kobiecych” 2019, nr 2.
Chrobaczyńska-Plucińska E., Równouprawnienie płci w debacie parlamentarnej Sejmu
Ustawodawczego 1947–1952. Zarys problemu [w:] Kobiecość imęskość wpublicznym dyskursie,
społecznych praktykach iindywidualnych doświadczeniach, red. J. Czernecka, K. Dzwonkowska-
-Godula, Łódź 2019 („Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica”, nr 70).

Adam Miodowski
230
2 (36) 2020 pamięć ispr awiedliwość
Czajkowska A., Odopuszczalności przerywania ciąży. Ustawa zdnia 27 kwietnia 1956r. itowa-
rzyszące jej dyskusje [w:] Kłopoty zseksem wPRL. Rodzenie nie całkiem po ludzku, aborcja,
choroby, odmienności, red. M. Kula, Warszawa 2012.
Czubiński A., Polska iPolacy po IIwojnie światowej (1945–1989), Poznań 1998.
Dajnowicz M., Działalność Społeczno-Obywatelskiej Ligi Kobiet wświetle „Naszej Pracy” (1947–
1949) [w:] Polityka ipolitycy wprasie XX iXXI wieku, red. M. Dajnowicz, A. Miodowski,
Białystok 2016.
Dajnowicz M., Liga Kobiet wterenie. Kierunki działalności organizacji na przykładzie struktur bia-
łostockich wlatach 1966–1981, „Niepodległość iPamięć” 2018, nr 2.
Drozdowska A., Liga Kobiet wwojewództwie białostockim– stan badań ipostulaty badawcze,
„Czasopismo Naukowe Instytutu Studiów Kobiecych” 2018, nr 2 (5).
Dufrat J., Kobiety wkręgu lewicy niepodległościowej. Od Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego do
Ochotniczej Legii Kobiet (1908–1918/1919), Toruń 2001.
Fiktus P., Poselska aktywność kobiet na mównicy sejmowej wdobie II RP [w:] Kobieta wprawie
ipolityce, red. M. Sadowski, Wrocław 2015 („Wrocławskie Studia Erazmiańskie”, z. 9).
Filipajtis E., Lewica Akademicka wWilnie 1930– pocz. 1935, Białystok 1965.
Fuszara M., Kobiety wpolityce, Warszawa 2006.
Grabowska M., Zerwana genealogia. Działalność społeczna ipolityczna kobiet po 1945 roku awspół-
czesny polski ruch kobiecy, Warszawa 2018.
Jarosz D., Idee, programy irealia: funkcje Ligii Kobiet wporządku instytucjonalnym Polski Ludowej
(1945–1957) [w:] Działaczki społeczne, feministki, obywatelki… Samoorganizowanie się kobiet
na ziemiach polskich po 1918 roku (na tle porównawczym), t. 2, red. A. Jasińska-Janiak,
K.Sierakowska, A. Szwarc, Warszawa 2009.
Jarska N., Kobiety wPZPR 1948–1956. Paradoksy mobilizacji politycznej kobiet wstalinizmie [w:]
Kobiety „na zakręcie” 1933–1989, red. E. Chabros, A. Klarman, Wrocław 2014.
Jarska N., Perkowski P., Droga do władzy? Kobiety wPZPR 1948–1989, „Pamięć iSprawiedliwość”
2016, nr 27.
Kłuszyńska Dorota (Dora) [w:] Słownik Biograczny Działaczy Polskiego Ruchu Robotniczego, t.3,
red. F. Tych, Warszawa 1992.
Kobiety wpolskim życiu politycznym. Informator, oprac. E. Furgał, N. Sarata, Kraków 2009.
Korkuć M., Wybory 1947– mit założycielski komunizmu, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”
2007, nr 1–2.
M.C., Zebranie Sekcji Kobiet Prawników przy Zarządzie Głównym Ligi Kobiet, „Palestra” 1964,
nr 7.
Miodowski A., Działalność zagranicznych ruchów kobiecych wświetle publikacji „Pracy Kobiet”–
organu prasowego Społeczno-Obywatelskiej Ligi Kobiet (marzec– grudzień 1946), „Rocznik
Historii Prasy Polskiej” 2020, t. 23, nr 1.
Niewiadomska-Cudak M., Kobiety wpolskich organach kolegialnych wlatach 1919–2011, Toruń
2013.
Nowakowska-Wierzchoś A., Sekcja Kobiet Prawników przy Lidze Kobiet Polskich ijej wkład
w„doskonalenie systemu prawnego” wPolsce (1959–1989) [w:] Nie tylko partia? Organizacje
społeczne wPolsce Ludowej 1944–1989. Geneza, funkcjonowanie, znaczenie, red. T. Ruzikowski,
Warszawa 2017.

Partycypacja kobiet wobsadzie organów parlamentarnych
231
remembr ance and justice 2 (36) 2020
Nowakowska-Wierzchoś A., Społeczno-Obywatelska Liga Kobiet (1945–1949) iZwiązek Kobiet
Polskich im. Marii Konopnickiej we Francji (1944–1950)– dokumenty programowe, „Komunizm:
system– ludzie– dokumentacja” 2013, nr 2.
Stasiewicz A., Działalność Społeczno-Obywatelskiej Ligi Kobiet wlatach 1945–1948 na Białostocczyźnie
wświetle dokumentów PPR [w:] Kobiety „na zakręcie” 1933–1989, red. E.Chabros, A. Klarman,
Wrocław 2014.
Szumiło M., Kobiety jako „szare eminencje” wkomunistycznej elicie władzy wPolsce, „Res Historica”
2018, nr 45.
NETOGRAFIA
Źródła
Biblioteka Sejmowa, Parlamentaria polskie 1919–1997, https://bit.ly/2SkHK5h, dostęp 15XII
2019r.
Biblioteka Sejmowa, Parlamentaria polskie 1919–1997. Kluby Sejmu PRL. Klub Poselski PPR,
https://bit.ly/30A6yJy; https://bit.ly/2Y6WiL4; https://bit.ly/2LTnsyx; https://bit.ly/2XRIH6e;
https://bit.ly/2Sj9K9y, dostęp 15VII 2019r.
Biblioteka Sejmowa, Parlamentaria polskie 1919–1997. Komisje Sejmu PRL, https://bit.
ly/2LSBn80; https://bit.ly/2GfqYQh; https://bit.ly/2Sjyq1n; https://bit.ly/2xS72hu; https://bit.
ly/2SnTbcw; https://bit.ly/2Lndvds; https://bit.ly/2YUEgsB; https://bit.ly/2LUS9na; https://bit.
ly/2XIwEwY; https://bit.ly/30CnXRL; https://bit.ly/30Iwwuv; https://bit.ly/2YX5WgG; https://
bit.ly/2XObSa9, dostęp 15XII 2019r.
Biblioteka Sejmowa, Parlamentarzyści polscy. Posłowie PRL, https://bit.ly/2Geof9P; https://bit.
ly/2xNyMUu; https://bit.ly/2Shi75g; https://bit.ly/2YTwdfB; https://bit.ly/32rUV97; https://
bit.ly/2JOK1C2; https://bit.ly/2Geof9P; https://bit.ly/2xS8XCI, dostęp 15XII 2019r.
Biblioteka Sejmowa, Sejm Ustawodawczy RP. Regulaminy, https://bit.ly/2NVBna3, dostęp 15XII
2019r.
Biblioteka Sejmowa, Sejm Ustawodawczy RP. Stenogramy z posiedzeń 1–108, https://bit.
ly/30tlOHU; https://bit.ly/30tlOHU; https://bit.ly/30tlOHU, dostęp 15XII 2019r.
Protokół PKW zdnia 1 lutego 1947r., „Monitor Polski” 47.13.31, https://bit.ly/2YWcj3A, dostęp
15XII 2019r.
Skorowidz do sprawozdań stenogracznych Sejmu Ustawodawczego RP, z. 1, pos. 1–47 (4II 1947–
26VI 1948); z. 2, pos. 48–84 (27VI 1948– 27X 1950); z. 3, pos. 85–108 (28X 1950– 1VIII
1952), https://bit.ly/2Sj4sLe, dostęp 15XII 2019r.
Opracowania
Dajnowicz M., Two faces of Polish women’s political activity: the women’s movement in the period
from the end of the nineteenth century to the second half of the twentieth century, „Women’s
History Review” 2019, t. 28, https://bit.ly/305e8ga, dostęp 10I2020r.
Encyklopedia PWN, https://bit.ly/2xR5Rz7, dostęp 15XII 2019r.
Nowak B., Serving women and the state: e League of Women in Comunist Poland, (Dissertation
for the Degree Doctor of Philosophy in the Graduate School of e Ohio State University),
2004, https://bit.ly/2diMB3h, dostęp 15XII 2019r.

Adam Miodowski
232
2 (36) 2020 pamięć ispr awiedliwość
Partycypacja kobiet wobsadzie organów parlamentarnych
iwpływ posłanek na stanowienie komunistycznego
prawodawstwa na przykładzie reprezentantek Ligi Kobiet
wSejmie Ustawodawczym (1947–1952)
Po sfałszowanych przez komunistów wstyczniu 1947r. wyborach do Sejmu Ustawoda-
wczego mandaty poselskie przypadły 26 kobietom, co stanowiło 5,85 proc. ogółu parla-
mentarzystów. Wtrwającej ponad pięć lat kadencji aktywność parlamentarna posłanek
była bardzo zróżnicowana. Zanalizy sejmowych sprawozdań stenogracznych dowiadu-
jemy się, że poza reprezentantkami Ligi Kobiet iwspółdziałającymi znimi pojedynczymi
posłankami spora grupa parlamentarzystek ani razu nie zabrała głosu podczas obrad ple-
narnych, co najwyżej ograniczając się do wystąpień na posiedzeniach komisji. Niewielka
liczebnie reprezentacja kobiet wparlamencie nie była przy tym dostatecznie zdetermi-
nowana, by wokresie stalinizmu publicznie artykułować rzeczywiste potrzeby Polek.
Dodatkowo aktywność parlamentarna posłanek była odgórnie ograniczana zprzyczyn
politycznych. Partyjni decydenci jedynie werbalnie wspierali sejmowe feministki związane
zLK ite spoza jej struktur wkreowaniu proemancypacyjnego wizerunku partii komuni-
stycznej wśród Polek. Wpraktyce jego prawdziwość podważał zarówno niewielki wpływ
posłanek na proces legislacyjny, analnie marginalizowanie potrzeb kobiet wustawach
przyjmowanych przez większość sejmową. Wefekcie rozziew pomiędzy propagandową
narracją arzeczywistym wpływem kobiet na politykę (rządzenie) stał się przyczyną aska
podejmowanych przez partię zabiegów opozyskanie „kobiecych mas” dla projektu komu-
nistycznego. Wodbiorze większości Polek zapowiedzi pełnego upodmiotowienia kobiet
wPolsce Ludowej pozostały tylko pustym propagandowym sloganem.
SŁOWA KLUCZOWE
Polska Ludowa, stalinizm, Liga Kobiet, Sejm Ustawodawczy, organy sejmu, stanowienie
prawa, sprawczość posłanek, partycypacja kobiet, obraz statystyczny
e Participation of Women as Members of Parliamentary
Bodies and the Impact of Female Members of Parliament
on Communist Legislation. e Case of Women’s League
Parliamentarians in the Legislative Sejm (1947–1952)
Aer the communist-rigged election to the Legislative Sejm in January 1947, women
gained 26 seats, comprising 5.85% of all members of parliament. Over the term of
more than ve years, the parliamentary activity of female MPs was very diverse. e

Partycypacja kobiet wobsadzie organów parlamentarnych
233
remembr ance and justice 2 (36) 2020
analysis of shorthand reports from the Sejm reveals that, apart from the representatives
of the Women’s League and several individual MPs cooperating therewith, asizeable
group of female members of parliament never took the oor during plenary sessions,
restricting themselves at best to speaking at sessions of parliamentary committees. e
small representation of women in the parliament was not suciently nonconformist to
publicly articulate the actual needs of Polish women in the Stalinist era. Additionally,
the parliamentary activity of female MPs was restricted by higher instances for political
reasons. e most that decision-makers did was to formally support parliamentary
feminists, both those aligned with the Women’s League and those outside its structures,
in creating apro-emancipation image of the Communist party among Polish women.
In practice, the veracity of this image was belied [by the] insignicant impact of female
MPs on the legislative process, as well as by the eventual marginalization of the women’s
needs in laws adopted by the parliamentary majority. Consequently, the gap between
the propaganda narrative and the actual impact of women on politics (governance)
became the reason for the failure of the Party’s endeavours to win the “women’s masses”
over for the Communist project. erefore, in the perception of most Polish women,
the announcements of full empowerment of women in the People’s Republic of Poland
remained nothing but ahollow propaganda slogan.
KEYWORDS
Polish Peoples Republic, Stalinism, Women’s League, Legislative Sejm, parliamentary
bodies, Communist legislation, female agency in Sejm, women’s participation,
statistical picture
ADAM MIODOWSKI– dr hab., prof. Uniwersytetu wBiałymstoku na Wydziale Historii
iStosunków Międzynarodowych; historyk. Swoje zainteresowania badawcze koncentru-
je przede wszystkim na historii politycznej iwojskowej XIX iXXw. Równoległym polem
zainteresowań są historia kobiet iprasoznawstwo. Wwymiarze terytorialnym swoje bada-
nia ukierunkowuje na Europę Środkowo-Wschodnią, przede wszystkim Polskę, jak też na
przestrzeń własnej małej ojczyzny wyznaczonej granicami współczesnego województwa
podlaskiego. Wdorobku naukowym oprócz kilkudziesięciu artykułów monogracznych,
edycji materiałów źródłowych imonograi redakcyjnych posiada też sześć monograi
autorskich: Wychodźcze ugrupowania demokratyczne wobec idei polskiego wojska wRosji
wlatach 1917–1918 (2002); Przewłaszczenia dóbr dojlidzkich na tle kampanii politycznej prze-
łomu lat 1921/1922 (2003); Związki Wojskowych Polaków wRosji (1917–1918) (2004); Polityka
wojskowa radykalnej lewicy polskiej (1917–1921) (2011); Wspólnota doświadczeń iodrębność
historii ziem województwa podlaskiego. Wybrane zagadnienia zXIX iXX-wiecznych dziejów
Białostocczyzny, Suwalszczyzny iŁomżyńskiego (2016); Polish revolutionary formations in the
Red Army structures (1918–1921) (2017).

III
VARIA
Adam Miodowski
234
2 (36) 2020 pamięć ispr awiedliwość
ADAM MIODOWSKI – historian, professor at the Faculty of History and International
Relations, University of Białystok. His research interests focus primarily on the political and
military history of the 19th and 20th centuries, as well as women’s history and journalism
studies. In geographical terms, his research focuses on Central and Eastern Europe, pri-
marily Poland, but also his own homeland of the Podlaskie voivodeship. His publications
include several dozen articles, edited books and sourcebooks as well as six monographs:
Wychodźcze ugrupowania demokratyczne wobec idei polskiego wojska wRosji wlatach 1917–
1918 [Democratic parties in exile and the idea of aPolish army in Russia in 1917–1918] (2002);
Przewłaszczenia dóbr dojlidzkich na tle kampanii politycznej przełomu lat 1921/1922 [Title trans-
fers of landed estates in Dojlidy and the political campaigns of 1921/1922] (2003); Związki
Wojskowych Polaków wRosji (1917–1918) [Polish Army Members’ Associations in Russia
(1917–1918)] (2004); Polityka wojskowa radykalnej lewicy polskiej (1917–1921) [The military
policies of the radical Polish Left (1917–1921)] (2011); Wspólnota doświadczeń iodrębność
historii ziem województwa podlaskiego. Wybrane zagadnienia zXIX iXX-wiecznych dziejów
Białostocczyzny, Suwalszczyzny iŁomżyńskiego [Common experiences, separate histories in
the lands of Podlasie Voivodeship. Selected problems in the 19th- and 20th-century history
of the districts of Białystok, Suwałki and Łomża] (2016); Polish revolutionary formations in the
Red Army structures (1918–1921) (2017).