Content uploaded by Katarzyna Kucharska
Author content
All content in this area was uploaded by Katarzyna Kucharska on Aug 30, 2021
Content may be subject to copyright.
Profi laktyka
i leczenie
z
abu
rz
e
ń
odżywiani
a
Profi laktyka
i leczenie
z
abu
rz
e
ń
odżywiani
a
Wiedza ekspercka
KATARZYNA KUCHARSKA
redakcja naukowa
Instytut Psychiatrii i Neurologii
Warszawa 2017
Zadanie fi nansowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016–2020 wza-
kresie realizacji projektu 2.5 „Prowadzenie działań na rzecz zapobiegania zaburzeniom od-
żywiania opodłożu psychicznym (wtym anoreksja ibulimia) wpopulacji generalnej oraz
wpopulacjach ozwiększonym ryzyku”.
Numer umowy: 6/3/2.5.2/NPZ/2017/462/620 z dnia 11.07.2017 roku
Recenzja
prof. Marta Studzińska-Makara
Redakcja
Aleksandra Wołoszczuk
Projekt okładki
Alina Wiszenko-Zabrowarny
© Copyright by Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2017
© Copyright by Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 2017
ISBN 978-83-61705-33-8
Instytut Psychiatrii i Neurologii
ul. Sobieskiego 9, 02-957 Warszawa
Realizacja wydawnicza: AKANT Alina Wiszenko-Zabrowarny
AUTORZY MONOGRAFII
dr n. med. Katarzyna Biernacka
Klinika Psychiatrii Dzieci i Młodzieży, Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie
dr n. med. Anna Bogucka-Bonikowska
Klinika Psychiatrii Dzieci i Młodzieży, Instytut Psychiatrii i Neurologii wWarszawie
lek. med. Adam Curyło
Oddział Kliniczny Psychiatrii Dorosłych, Dzieci i Młodzieży Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie
dr n. hum. Elżbieta Galińska
Klinika Nerwic, Zaburzeń Osobowości i Odżywiania, Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie
dr n. med. Joanna Hyrnik
Oddział Kliniczny Psychiatrii i Psychoterapii Wieku Rozwojowego
Katedry Psychiatrii i Psychoterapii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach,
Centrum Pediatrii im. Jana Pawła II w Sosnowcu Sp. z o.o.
dr. n. med. Gabriela Jagielska
Klinika Psychiatrii Wieku Rozwojowego, Warszawski Uniwersytet Medyczny
prof. dr hab. n. med. Małgorzata Janas-Kozik
Oddział Kliniczny Psychiatrii i Psychoterapii Wieku Rozwojowego
Katedry Psychiatrii i Psychoterapii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach,
Centrum Pediatrii im. Jana Pawła II w Sosnowcu Sp. z o.o.
lek. Ireneusz Jelonek
Oddział Kliniczny Psychiatrii i Psychoterapii Wieku Rozwojowego
Katedry Psychiatrii i Psychoterapii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach,
Centrum Pediatrii im. Jana Pawła II w Sosnowcu Sp. z o.o.
mgr Julia Jeschke
Klinika Nerwic, Zaburzeń Osobowości i Odżywiania, Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie
mgr Emilia Kot
Klinika Nerwic, Zaburzeń Osobowości i Odżywiania, Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie
dr hab. n. med. Katarzyna Kucharska
prof. nadzw. Instytutu Psychiatrii i Neurologii wWarszawie
dr n. med. Agnieszka Piróg-Balcerzak
Klinika Psychiatrii Dzieci i Młodzieży, Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie
dr hab. n. med. Barbara Remberk
Klinika Psychiatrii Dzieci i Młodzieży, Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie
dr n. praw. Piotr Sierakowski
Katedra Prawa Rzymskiego, Logiki oraz Teorii i Historii Prawa Uczelni Łazarskiego,
Sędzia Sądu Rejonowego w Grodzisku Mazowieckim
SPIS TREŚCI
Słowo wstępne ............................................................................................... 9
ROZDZIAŁ 1. Etiopatogeneza i psychopatologia zaburzeń odżywiania
(Agnieszka Piróg-Balcerzak) .................................................... 11
ROZDZIAŁ 2. Profi laktyka i wczesna interwencja w zaburzeniach
odżywiania
(Anna Bogucka-Bonikowska) .................................................. 31
ROZDZIAŁ 3. Model leczenia zaburzeń odżywiania w Klinice Nerwic,
Zaburzeń Osobowości i Odżywiania Instytutu Psychiatrii
i Neurologii w Warszawie
(Katarzyna Kucharska) ........................................................... 51
ROZDZIAŁ 4. Model leczenia zaburzeń odżywiania w Klinice
Psychiatrii Wieku Rozwojowego Warszawskiego
Uniwersytetu Medycznego oraz w Klinice Psychiatrii
Dzieci i Młodzieży Instytutu Psychiatrii i Neurologii
w Warszawie
(Barbara Remberk, Katarzyna Biernacka,
Gabriela Jagielska) ................................................................. 63
ROZDZIAŁ 5. Model leczenia zaburzeń odżywiania
w Oddziale Klinicznym Psychiatrii i Psychoterapii
Wieku Rozwojowego w Sosnowcu
(Małgorzata Janas-Kozik, Joanna Hyrnik, Ireneusz Jelonek) .... 75
ROZDZIAŁ 6. Model leczenia zaburzeń jedzenia w Oddziale Leczenia
Zaburzeń Jedzenia w Krakowie
(Adam Curyło) ........................................................................ 89
ROZDZIAŁ 7. Defi cyty poznania społecznego i ich terapia
w zaburzeniach odżywiania
(Katarzyna Biernacka, Julia Jeschke, Katarzyna Kucharska) .... 113
ROZDZIAŁ 8. Metoda integracyjna muzykoterapii i psychodramy
w leczeniu zaburzeń odżywiania
(Elżbieta Galińska) .................................................................. 133
ROZDZIAŁ 9. Rehabilitacja żywieniowa
(Emilia Kot) ............................................................................. 159
ROZDZIAŁ 10. Aspekty prawne leczenia zaburzeń odżywiania
(Piotr Sierakowski, Barbara Remberk) .................................. 179
9
SŁOWO WSTĘPNE
Chciałabym serdecznie zaprosić Państwa do zapoznania się zmonografi ą
„Profi laktyka ileczenie zaburzeń odżywiania – wiedza ekspercka”, która po-
wstała jako zwieńczenie realizacji zadania Narodowego Programu Zdrowia –
Prowadzenie działań na rzecz zapobiegania zaburzeniom odżywiania opodłożu
psychicznym wpopulacji generalnej oraz wpopulacjach ozwiększonym ryzyku,
którym miałam przyjemność kierować.
Monografi a obejmuje uaktualnioną wiedzę zzakresu problematyki
zaburzeń odżywiania, zuwzględnieniem etiopatogenezy, psychopatologii,
wczesnej interwencji, profi laktyki oraz leczenia. Będąc wnikliwym przeglą-
dem współczesnych koncepcji idoniesień naukowych wPolsce izagranicą,
książka prezentuje dużą wartość naukową.
Niewątpliwie jej atutem jest zaproszenie do współpracy ekspertów zdo-
świadczeniem wpracy klinicznej woddziałach leczenia pacjentów zzaburze-
niami odżywiania, którzy wkażdym zzaproponowanych rozdziałów wzboga-
cili ujęcie teoretyczne opraktyczną wiedzę ekspercką.
Po raz pierwszy wPolsce również modele leczenia zaburzeń odżywia-
nia zostały opisane przez ekspertów – kierowników klinik ioddziałów ukierun-
kowanych na terapię pacjentów zzaburzeniami odżywiania, którzy podzielili
się swoimi długoletnimi doświadczeniami wzakresie struktury organizacyjnej
oddziałów oraz programu terapii.
Słowo wstępne
10
Monografi a „Profi laktyka ileczenie zaburzeń odżywiania – wiedza eks-
percka” jest owocem interdyscyplinarnej współpracy klinicystów inaukow-
ców zuwzględnieniem ekspertyzy psychiatrycznej, psychoterapeutycznej,
dietetycznej oraz prawniczej.
Adresatami publikacji są psychiatrzy oraz lekarze innych specjalności,
psycholodzy, psychoterapeuci, dietetycy ipsychodietetycy, pracownicy socjal-
ni, terapeuci zajęciowi oraz wszyscy zainteresowani tematyką zaburzeń odży-
wiania.
Serdecznie dziękuję Autorom za zaangażowanie iwysiłek włożony
wprzygotowanie tej monografi i oraz pracę watmosferze życzliwego dialogu.
Redaktor naukowy
dr hab. n. med. Katarzyna Kucharska,
prof. nadzw. IPiN wWars zawie
11
ROZDZIAŁ 1
ETIOPATOGENEZA
I PSYCHOPATOLOGIA
ZABURZEŃ ODŻYWIANIA
Agnieszka Piróg-Balcerzak
Podział zaburzeń odżywiania
Zgodnie zobowiązującymi obecnie klasyfi kacjami europejskimi [24] wyróż-
niamy następujące zaburzenia odżywiania: jadłowstręt psychiczny (anoreksja),
jadłowstręt psychiczny atypowy, żarłoczność psychiczną (bulimia), żarłocz-
ność psychiczną atypową, przejadanie się związane zczynnikami psycholo-
gicznymi oraz wymioty związane zczynnikami psychologicznymi. Najnowsza
amerykańska klasyfi kacja chorób izaburzeń [9] wyróżnia dodatkowo inne
zaburzenia odżywiania. Należą do nich: pica, zaburzenie przeżuwania, za-
burzenie polegające na ograniczaniu lub unikaniu przyjmowania pokarmów,
zaburzenie znapadami objadania się (BED – Binge Eating Disorder), atakże
inne określone zaburzenie jedzenia iodżywiania oraz inne nieokreślone za-
burzenie jedzenia iodżywiania się (EDNOS). Do ostatniej grupy należą takie
przypadki zaburzeń odżywiania się, które nie spełniają wszystkich wytycznych
dla każdej zpowyższych chorób. Dotyczy to np. kryterium czasu trwania za-
burzeń, częstości występowania objawów czy kryterium spadku masy ciała.
Należy tu m.in. zaburzenie zprzeczyszczaniem się inocne objadanie się. Jed-
nak najczęściej dyskutowanymi iopisywanymi są jadłowstręt iżarłoczność
psychiczna, atakże BED.
Agnieszka Piróg-Balcerzak
12
Epidemiologia zaburzeń odżywiania
Na zaburzenia odżywiania może zachorować każdy. Występują one niezależ-
nie od płci, wieku, rasy, grupy etnicznej czy socjospołecznej. Zdecydowanie
częściej zdarzają się one jednak wkrajach bogatych iwysoko rozwiniętych,
częściej również odnotowuje się je umłodych kobiet. Szacuje się, że wchwi-
li obecnej od 4% do aż 20% młodych kobiet przejawia jakieś nieprawidłowe
schematy odżywiania się, a5% ma zaburzenia odżywiania. Mężczyźni rów-
nież chorują na zaburzenia odżywiania, jednak są oni grupą, która zdecydo-
wanie rzadziej szuka pomocy medycznej czy psychologicznej iztego względu
znacznie trudniej ocenić ile procent chłopców imężczyzn ma jakieś problemy
zodżywianiem. Niektóre badania pokazują nawet, że na każde 11 chorych
kobiet jest aż 10 chorujących mężczyzn (na przykład wzaburzeniu znapadami
objadania się) [15].
Wracając jednak do konkretnych zaburzeń odżywiania, szacuje się,
że 0,3–1% młodych kobiet cierpi na jadłowstręt psychiczny. Wokresie ado-
lescencji rozpowszechnienie jadłowstrętu psychicznego szacuje się na 1:10,
auosób po 20. roku życia na 1:20 [14]. Ponad 75% osób zaczyna chorować
przed 25.rokiem życia, zaś okres pomiędzy 14. a18. rokiem życia jest okresem
największego zagrożenia. Uokoło 10% osób jadłowstręt psychiczny występu-
je przed okresem dojrzewania, jednak diagnostyka zaburzeń odżywiania się
wtym wieku jest bardzo trudna. Rozpowszechnienie jadłowstrętu psychiczne-
go wostatnich latach rośnie, obniża się również wiek zachorowania [35]. Ja-
dłowstręt psychiczny to choroba, która spośród wszystkich chorób izaburzeń
psychicznych niesie za sobą największe ryzyko śmiertelności.
Na żarłoczność psychiczną choruje 1–3% populacji, ale jeśli uwzględ-
ni się również osoby, które wykazują zachowania podobne do bulimii, lecz
nieprezentujące pełnych objawów choroby, to współczynnik ten wzrasta do
5,7%–8,0%. Stosunek płci żeńskiej domęskiej wśród chorych wynosi 10:1.
Średni wiek rozpoczęcia tej choroby to 19,7 roku, nieco później niż wjadło-
wstręcie psychicznym, zaś wcześniej niż wBED. Tu wiek zachorowania rów-
nież się obniża [34].
Najczęstszym zaburzeniem jest zaburzenie znapadami objadania się.
Występuje uokoło 3% ogólnej populacji, prawie tak samo często uobu płci,
choć nieco częściej ukobiet. Choroba zaczyna się zwykle pod koniec dru-
giej lub na początku trzeciej dekady życia [23]. BED jest jedną zgłównych
przyczyn rozwoju nadwagi anastępnie otyłości, występuje uponad 40% osób
Etiopatogeneza i psychopatologia zaburzeń odżywiania
13
zotyłością [19]. Jest to ważna informacja, bo aż 54% dorosłych Polaków ma
nadwagę lub otyłość (64% to mężczyźni, 46% kobiety). Badania wskazują, że
zaburzenia odżywiania niosą za sobą wysoki procent powikłań wpostaci my-
śli samobójczych izachowań autoagresywnych. Około 43% pacjentów zza-
burzeniami odżywiania ma myśli samobójcze, anieco ponad 30% dokonuje
samookaleczeń bez intencji samobójczych [33].
Objawy jadłowstrętu psychicznego
Jadłowstręt psychiczny (anorexia nervosa) to zaburzenie odżywiania się,
wktórym chorująca osoba je znacznie mniej iprzyjmuje znacznie mniej ka-
lorii, niż faktycznie potrzebuje jej organizm. Przyczyną takiego postępowa-
nia jest silna obawa oto, aby nie doszło do zwiększenia liczby kilogramów
iprzytycia. Obawy te występują pomimo faktu, że dana osoba zreguły ma
już nieprawidłową, zbyt niską masę ciała. Charakterystyczne jest także zabu-
rzone myślenie inieprawdziwe postrzeganie swojej sylwetki czy wagi. Nawet
bardzo wychudzone, wyniszczone osoby myślą osobie, że są za grube ina-
dal robią wszystko, aby zmniejszyć masę ciała. Samoocena osób chorują-
cych na jadłowstręt jest zależna od ich wyglądu lub liczby kilogramów – im
mniej ważą, im bardziej są wyniszczone, tym bardziej są zsiebie zadowolone.
Uosób wokresie wzrostu, czyli dzieci lub nastolatków, można nie obserwo-
wać spadku masy ciała, lecz utrzymywanie tej samej wagi pomimo rośnięcia.
Osoby zanoreksją często nie zauważają ewidentnych problemów ze zdro-
wiem albo zaprzeczają, że może to być efekt ich sposobu odżywiania się.
Obecnie uznaje się, że utrata miesiączki nie jest konieczna, aby rozpoznać
anoreksję, jednak niedożywione dziewczęta zreguły nie miesiączkują. Nie-
dowagę rozpoznajemy wówczas, gdy wskaźnik masy ciała (BMI – Body Mass
Index) danej osoby jest niższy niż 18,5 kg /m 2 [9]. BMI wylicza się poprzez po-
dzielenie masy ciała podanej wkilogramach przez kwadrat wzrostu podany
wmetrach. Obliczanie BMI dla dzieci, nastolatków imłodzieży wwieku 2–20
lat jest zależne od wieku ipłci ioparte na siatkach percentylowych. Masa
ciała poniżej 5 percentyla oznacza niedowagę.
Agnieszka Piróg-Balcerzak
14
Typy jadłowstrętu psychicznego
Wyróżniamy dwa typy jadłowstrętu psychicznego – typ restrykcyjny (ograni-
czający), polegający jedynie na ograniczaniu przyjmowanych kalorii izmniej-
szeniu ilości jedzenia oraz typ znapadami objadania się inastępowym
przeczyszczaniem, gdzie dodatkowo, po napadach objadania się, osoba cho-
ra prowokuje wymioty albo przyjmuje środki moczopędne lub przeczyszcza-
jące, aby nie doszło do przyrostu masy ciała. Wiele osób wtrakcie trwania
choroby prezentuje obydwie postaci zaburzenia. Pomimo różnic wpostępo-
waniu osób chorych głównym celem jest utrata masy ciała izmiana sylwetki.
Wobu typach jadłowstrętu psychicznego często są dodatkowo wprowadzane
intensywne iwyczerpujące ćwiczenia fi zyczne [9]. Chorujące osoby potrafi ą
ćwiczyć kilka godzin dziennie. Robią też wszystko, żeby zużywać jak najwięcej
kalorii, np. kąpią się wzimnej wodzie, przebywają wwychłodzonych pomiesz-
czeniach, ubierają się zbyt lekko, starają się cały czas napinać mięśnie, czy
wykonywać różne czynności na stojąco lub kucając.
Przyczyny rozwoju jadłowstrętu psychicznego
Przyczyny rozwoju tej choroby są wielorakie, mówi się omodelu biopsycho-
społecznym. Do czynników biologicznych należą uwarunkowania gene-
tyczne – obserwowano zgodność zachorowań u44% bliźniąt jednojajowych
iu12% bliźniąt dwujajowych. Łączna odziedziczalność jest wysoka iwynosi
33–84%. Pomimo badań genetycznych nadal nie ustalono jednoznacznie jakie
geny są odpowiedzialne za predyspozycje do rozwoju jadłowstrętu. Wiado-
mo jednak, że dotyczy to układów serotoninergicznych, dopaminergicznych
ifunkcjonowania genów odpowiedzialnych za dojrzewanie mózgu. Wostat-
nich latach wykazano też, że liczne neuropeptydy mogą mieć wpływ na roz-
wój zaburzeń odżywiania. Są to oreksyny, leptyna, interleukiny, grelina czy
neuropeptyd Y [2]. Nadal jednak trudno stwierdzić, czy obserwowane zmia-
ny to przyczyna, czy skutek głodzenia się. Do czynników osobowościowych
opisywanych jako takie, które predysponują do rozwoju anoreksji, należą:
perfekcjonizm, zdyscyplinowanie, pracowitość, sumienność, zorientowanie
na osiągnie sukcesów – zarówno wnauce, jak iinnych dziedzinach życia –
niezależnie od faktycznych możliwości. Osobowość najczęściej rozwija się
Etiopatogeneza i psychopatologia zaburzeń odżywiania
15
wkierunku osobowości anankastycznej, rzadziej wkierunku osobowości hi-
strionicznej czy schizoidalnej. Inne cechy charakteru to sztywność, brak ak-
ceptacji kobiecości, trudności znazywaniem iujawnianiem emocji, unikanie
sytuacji konfrontujących iwymagających podejmowania decyzji, niedojrza-
łość emocjonalna, chłód emocjonalny. Uosób, które uprawiają sporty lub an-
gażują się waktywności wymagające szczupłej sylwetki (modelki, tancerki,
baletnice, gimnastyczki, lekkoatletki), ryzyko rozwoju anoreksji wzrasta nawet
kilkukrotnie [1]. Czynniki rodzinne rozwoju anoreksji są związane ze specy-
fi cznym obrazem stosunków rodzinnych, do których należą przede wszystkim:
nadopiekuńczość, nieumiejętność rozwiązywania konfl iktów, negowanie ich
lub słabą ich tolerancję, nadmierne wiązanie, hamowanie procesu separacji
– indywiduacji. Wykazano również większą częstość występowania chorób
psychicznych wrodzinie, przede wszystkim chorób afektywnych, uzależnienia
od alkoholu czy zaburzeń odżywania. Czynniki społeczno-kulturowe to pro-
pagowany model szczupłej sylwetki jako synonim sukcesu, wysokiego statusu
społecznego, lepszej wydolności umysłowej ifi zycznej. Nie bez znaczenia jest
również dynamicznie zmieniająca się rola kobiety we współczesnym świecie,
atakże zmiana modelu ifunkcjonowania rodziny.
Przebieg jadłowstrętu psychicznego
Początek
Jadłowstręt psychiczny najczęściej zaczyna się po jakimś zdarzeniu, wktórym
wygląd ifi gura danej osoby zostały negatywnie (według niej) ocenione. Może
to być faktyczne wyśmiewanie się przez rówieśników zosoby znadwagą, ale
równie dobrze może to być również jakaś niewinna uwaga typu „chyba się tro-
chę zaokrągliłaś…” albo „masz teraz taką kobiecą sylwetkę”. Osoba ta porów-
nuje się często zjakąś modelką ijej „ idealną” fi gurą, idochodzi do wniosku, że
jest zbyt gruba. Początek jadłowstrętu psychicznego można podejrzewać, gdy
dana osoba zmienia swój styl jedzenia, nagle przechodzi na dietę wegetariań-
ską albo wegańską, wybiera tylko „zdrową” żywność, bardzo rygorystycznie
pilnuje ułożonej przez siebie diety, zaczyna mieć rytuały związane zjedzeniem
(np. je wkonkretnej kolejności, małymi kęsami, wsamotności), mówi osobie,
że jest za gruba, musi schudnąć.
Agnieszka Piróg-Balcerzak
16
Powikłania
Wjadłowstręcie psychicznym dochodzi do zmian ipowikłań praktycznie
wkażdym narządzie czy układzie. Charakterystyczny jest wygląd osoby wy-
niszczonej – sucha, łuszcząca się skóra, zażółcone stopy idłonie, zasinione
ichłodne stopy, ręce czy nos, przerzedzone owłosienie na głowie iowłosie-
nie łonowe. Ciało pokrywa się drobniutkim meszkiem lanugo. Częste są też
obrzęki kończyn dolnych, co jest efektem małego stężenia albumin worgani-
zmie. Wbadaniu lekarskim stwierdza się obniżone tętno iciśnienie krwi, cza-
sem można wysłuchać szmer nad sercem. Pomimo znacznego wyniszczenia
chorzy często prowadzą bardzo aktywny tryb życia (np. intensywnie trenują
sporty) izaprzeczają, aby mieli jakiekolwiek problemy zdrowotne. Niejedno-
krotnie również rodziny uważają, że skoro osoba chora ma siłę, aby tak funk-
cjonować, to znaczy, że choroba nie jest poważna. Czasem chorzy mają zupeł-
nie prawidłowe wyniki badań laboratoryjnych, ale to nie wyklucza zaburzeń
odżywiania się. Utakich osób może jednak dojść do dekompensacji stanu
fi zycznego inagłego zgonu. Na powikłania są również szczególnie narażone
osoby, uktórych nastąpiła duża utrata wagi wkrótkim czasie. Brak wystarcza-
jącej ilości produktów odżywczych wprzyjmowanych posiłkach powoduje,
że organizm jest zreguły odwodniony, spada stężenie podstawowych elek-
trolitów, czyli potasu, magnezu, wapnia ifosforu. Obniża się również stężenie
glukozy, ale stężenie cholesterolu, enzymów wątrobowych imięśnia sercowe-
go rośnie. Świadczy to orozpadzie komórek wątrobowych iich dysfunkcji,
czy ouszkodzeniu mięśnia serca. Faktycznie dochodzi do ścieńczenia ściany
serca iogólnie zmniejszenia jego wymiarów. Ponadto serce pracuje wolniej
(spadek częstości uderzeń serca poniżej 60/minutę to bradykardia) lub niere-
gularnie (arytmie), pojawia się niedomykalność zastawek serca – trójdzielnej
imitralnej, zmniejsza się pojemność wyrzutowa serca, obniża się ciśnienie
tętnicze krwi. Pojawiają się też przeciwciała przeciwko mięśniowi sercowe-
mu – wszystko to wefekcie stopniowo uszkadza serce. Zmienia się również
skład krwi – maleje liczba czerwonych ciałek krwi, krwinek białych ipłytek
krwi. Efektem jest niedotlenowanie komórek, spadek funkcji obronnych or-
ganizmu czy trudności zkrzepnięciem krwi. Zmniejsza się ilość białek we
krwi, co m.in. odpowiada za powstawanie obrzęków. Niekorzystne zmiany
zachodzą także wukładzie nerwowym. Ostra faza jadłowstrętu psychiczne-
go powoduje zmniejszenie objętości zarówno istoty białej, jak iszarej mózgu.
Metaanaliza badań obrazowych mózgu przeprowadzanych za pomocą rezo-
nansu magnetycznego (NMR) wskazuje, że istota szara jest mniejsza ookoło
Etiopatogeneza i psychopatologia zaburzeń odżywiania
17
5,6%, aistota biała ookoło 3,8% wporównaniu zobjętościami mózgu osób
zdrowych. Po około 2–5 miesięcy od odzyskania prawidłowej masy ciała ob-
jętość istoty białej prawie całkowicie wraca do normy, istoty szarej zaś jedynie
wpołowie. Dopiero kilkuletnie utrzymywanie prawidłowej masy ciała (2–8
lat remisji) umożliwia powrót do objętości mózgu sprzed zachorowania [32].
Lepsze rokowanie mają chorujące nastolatki. Badania NMR przeprowadzone
po odzyskaniu prawidłowej masy ciała nie wykazały odchyleń wobjętościach
tych struktur mózgu wporównaniu zgrupą kontrolną [26].
Oprócz nieprawidłowości wobrazie mózgu również zapisy elektroen-
cefalografi czne (EEG) są nieprawidłowe, może dochodzić do napadów drga-
wek. Brak podściółki tłuszczowej sprawia, że nerw y są uciskane przez inne
narządy, co zkolei powoduje dolegliwości bólowe, czyli neuropatie zucisku.
Pojawiają się też zapalenia nerwów obwodowych znastępującymi przeczu-
licami, bólami czy mrowieniami. Nerki nie są wstanie odpowiednio zagęsz-
czać moczu, wskutek czego produkują mocz omałym ciężarze właściwym
izasadowym odczynie, co sprzyja częstym infekcjom bakteryjnym układu
moczowego. Poza tym wmoczu znajdują się krwinki białe, czerwone ibiałko.
Może również dojść do niewydolności nerek, zarówno ostrej, jak iprzewle-
kłej. Zaburzeniom ulega gospodarka hormonalna organizmu. Obserwowane
są nieprawidłowe stężenia hormonów tarczycy, hormonów płciowych (uko-
biet skutkuje to zanikiem miesiączki, płodności ilibido, umężczyzn zanikiem
libido), niskim stężeniem hormonu antydiuretycznego (produkowane są duże
ilości słabo zagęszczonego moczu). Występują również zaburzenia wwy-
dzielaniu hormonów odpowiedzialnych za wzrost organizmu. Osoby, które
zachorowały przed okresem pokwitania, nie osiągają takiego wzrostu, jaki
mogłyby osiągnąć. Niekorzystne zmiany dotyczą też układu mięśniowo-szkie-
letowego: zanikają mięśnie, występują kurcze mięśniowe inapady tężyczki,
we krwi można wykryć enzymy mięśniowe (CPK, LDH), co świadczy ointen-
sywnym rozpadzie mięśni. Ponieważ kości nie są odpowiednio uwapnione,
najpierw dochodzi do osteopenii, anastępnie osteoporozy itypowych dla
niej złamań kompresyjnych. Wukładzie pokarmowym, szczególnie uosób,
które wymiotują i/lub stosują środki przeczyszczające, również obserwowane
są liczne nieprawidłowości. Wymioty powodują obrzęk ślinianek (charaktery-
styczna twarz z„policzkami chomika”), występują ubytki szkliwa zębów ina-
silona próchnica. Opóźniona jest perystaltyka żołądka, pokarm zalega wnim
znacznie dłużej niż uosób zdrowych, często występują bóle brzucha iwzdę-
cia, pojawia się zespół jelita drażliwego znieregularnymi wypróżnieniami
Agnieszka Piróg-Balcerzak
18
inaprzemiennymi biegunkami izaparciami. Zagrażający życiu jest zespół
tętnicy krezkowej górnej – wymaga on szybkiej interwencji chirurgicznej.
Zespół ten jest efektem zbyt małej ilości tkanki tłuszczowej wprzestrzeni za-
otrzewnowej. Poprzez „dociśnięcie” dwunastnicy do sąsiadujących znią du-
żych naczyń krwionośnych dochodzi do martwicy fragmentu dwunastnicy
iniedrożności górnej części przewodu pokarmowego. Wjadłowstręcie psy-
chicznym znacznie częstsze są także różne infekcje bakteryjne, gdyż układ
odpornościowy jest osłabiony. Podsumowując: anoreksja powoduje liczne
choroby izaburzenia somatyczne, które wpewnym momencie pojawiają się
lawinowo izagrażają życiu pacjenta.
Jadłowstręt psychiczny oprócz powikłań somatycznych generuje także
różne problemy związane ze zdrowiem psychicznym. Pacjenci mają epizody
depresji, zaburzenia l