Soğuk Savaş Sonrası Türk Dış Politikasının Liberalizm Üzerinde Temellenen Açılımları: 1990’lardan Günümüze Türkiye-Latin Amerika İlişkileri’nin Analizi /// New Expansions in Turkish Foreign Policy Based on Liberalism After The Cold War: Analysis of Turkey-Latin America Relations Since 1990’s

Abstract

Özet:

1923’ten günümüze Türk Dış Politikası genel çizgisini koruduğu gibi, uluslararası sistemin değişen yapısına göre konum almayı da ihmal etmemiştir. İkinci Dünya Savaşı, Soğuk Savaş, Küba Füze Krizi, Johnson Mektubu, Sovyetler Birliği’nin dağılması gibi 20. Yy.’ın dünya siyasetini sarsan olaylar, Türkiye’yi de dolaylı ya da direkt olarak etkilemiştir. Bu etkiler Türk Dış Politikası’nın da seyrini dönem dönem değiştirmiş veya çeşitlendirmiştir. Türkiye’nin Latin Amerika ve Karayipler ile olan ilişkileri de bu çeşitlilikten etkilenen önemli coğrafyalardan biri olmuştur. 1990’lar öncesi bölge ile olan diplomatik ilişkiler gerek coğrafi zorluklardan gerekse politik önceliklerden ötürü ikili bazda seyrek ilerlemiştir. Soğuk Savaş’ın sona erip bloklaşmanın çözülmesi ve liberalizm savı üzerinden öne sürülen küreselleşme söylemlerinin yankılandığı süreçte başlayan yakın ilişkiler ve üst düzey diplomatik ziyaretler, ekonomik ve kültürel ilişkilerin artmasına ve neticesinde hem devlet bazlı hem örgüt bazlı kurumsal işbirliklerin kurulmasını sağlamıştır. 2000’lerden günümüze gelindiğinde ise Latin Amerika bölgesi, önemli bir dış politika unsuru olan yumuşak güç ile Türkiye’nin varlığını sağlamlaştırmayı hedeflediği ve ekonomik, kültürel, politik ilişkilerini pekiştirmeye çalıştığı ehemmiyetli bir bölge haline gelmiştir. Bu çalışmada, Türkiye–Latin Amerika ilişkilerinin tarihi Osmanlı’dan itibaren ele alınarak kısaca incelenecek, özellikle 1990 sonrası Türk Dış Politikası’ndaki bölgeye yönelik yaklaşım değişimleri liberalizm ekseninde analiz edilerek, ilişkilerin vardığı nokta ve geleceği, kullanılan dış politika araçlarıyla beraber ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler: Türkiye-Latin Amerika İlişkileri, Türk Dış Politikası, Liberalizm, Yumuşak Güç.

///

Abstract:

Since 1923, Turkish Foreign Policy has maintained its characteristic features without neglecting to take positions according to the changing structure of the international system. Shattering events of 20th century World politics, such as Second World War, Cold War, Cuban Missile Crisis, Johnson Letter, the collapse of Soviet Union, has also affected Turkey directly or indirectly. These effects have changed or diversified the course of Turkish Foreign Policy periodically. Turkey's relations with Latin America and Carribean has been one of the most important regions affected by this diversity. Diplomatic relations with the mentioned region before the 1990s progressed sparsely on a bilateral basis due to both geographical difficulties and political priorities. Beginning of close relations and high level diplomatic visits, in the period when the Cold War ended with disintegration of the blocs and the globalization discourses put forward on the basis of liberalism were echoed, has ensured the increase of economic and cultural relations and consequently the establishment of both state-based and organization-based institutional collaborations. Since 2000’s Latin America has become a substantial area where Turkey aims to strengthen its presence with an important element of foreign policy soft power, which enhanced economic, cultural and political relations in the region. In this study, history of Turkey-Latin America relations will be examined briefly since from the Ottoman Empire. Approach changes towards the region in the Turkish Foreign Policy especially after 1990 will be analyzed in the axis of liberalism and the status and future of relations will be discussed with the foreign policy instruments used.

Keywords: Turkey-Latin America Relations, Turkish Foreign Policy, Liberalism, Soft Power.

Full text

AMAÇ - ARAÇ
SORUNSALI
Türkiye’nin Küresel Aktör Olma İddiası

AMAÇ – ARAÇ SORUNSALI
Türkiye’nin Küresel Aktör Olma İddiası
Editör Doç. Dr. Muharrem EKŞİ
Akçağ Yayınları: 1683
Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar: 18
ISBN: 978-605-342-629-5
1. Baskı / Ankara 2021
Kültür Bakanlığı Yayıncılık Sertifika No: 44397
İçeriği ile ilgili tüm hukuki sorumluluk yazarına aittir.
© Akçağ Yayınları 2021
Fikir ve Sanat Eserleri Yasası gereğince bu eserin yayın hakkı
anlaşmalı olarak Akçağ Yayınları’na aittir. İzinsiz kısmen ya da
tamamen çoğaltılıp yayınlanamaz.
Baskı: Korza Basım Sn.
Yenice Mah. Çubuk Yolu
No.: 3 Esenboğa / Ankara
AKÇAĞ BASIM YAYIM PAZARLAMA A.Ş.
Gökkuşağı Cad. No.: 37/B Balgat-Çankaya/Ankara
Tel. 0312 432 17 98-433 86 51
Fax. 0312 432 28 52
www.akcag.com.tr
akcag@akcag.com.tr

AMAÇ - ARAÇ
SORUNSALI
Türkiye’nin Küresel Aktör Olma İddiası
Editör
Muharrem EKŞİ

v
İÇİNDEKİLER
GRAFİK, TABLO VE ŞEKİL LİSTELERİ .......................................................... İX
ÖNSÖZ ................................................................................................... Xİ
GİRİŞ: TÜRK DIŞ POLİTİKASINDA AMAÇ-ARAÇ SORUNSALI ........................ 1
Muharrem EKŞİ
REALİST PARADİGMA ÇERÇEVESİNDE TÜRK DIŞ POLİTİKASININ ANALİZİ:
ULUSAL GÜÇ, ÇIKARLAR, ASKERİ POLİTİKALAR ......................................... 7
Murat GÜNEYLİOĞLU
Devletlerin Ulusal Kapasitelerine Göre Sınıflandırılması: Büyük Güç,
Küresel Güç ve Bölgesel Güç ..................................................................... 9
Klasik Realizm: Ulusal Güç ve Çıkar Dengesi............................................ 12
Neo Realizm: Küresel, Bölgesel Güç Dengeleri ve İttifaklar .................... 14
Türkiye’nin Bölgesel Güç Vizyonu ve Orta Doğu’daki Aktivizmi .............. 19
Suriye’ye Yönelik Operasyonlar: Askeri Gücün Dış Politikada
Araçsallaştırılması .................................................................................... 28
Sonuç ....................................................................................................... 32
Kaynakça .................................................................................................. 34
TÜRK-AMERİKAN İLİŞKİLERİ: EKSEN ÜLKEDEN OYUN BOZUCU ÜLKEYE .... 39
Muharrem EKŞİ
Ortadoğu Eksenli İlişki ............................................................................. 40
Eksen Ülke ............................................................................................... 41
2000’lerde AK Parti Hükümetleri Döneminde Model Ülke Kimliği.......... 43
İlişkilerdeki Kırılma Noktaları ................................................................... 44
Oyun Bozucu Ülke ................................................................................... 46
İlişkilerin Dönüm Noktası: Fetö’nün Darbe Kalkışması ............................ 47
Yumuşak Güçten Sert Güce Türkiye’nin Dönüşen Stratejisi: Askeri Güç . 48
İlişkilerin Yeni Dinamiği: Yaptırımlar ........................................................ 48
Kaynakça .................................................................................................. 50
ÇATIŞMALARIN GÖLGESİNDE TÜRKİYE VE RUSYA: UYUMSUZ ORTAKLAR 53
Adnan SEYAZ
Rekabet ve Ortaklık: Belirleyici Unsurlar ................................................. 54

vi
Türkiye-Rusya İlişkilerinde İlerleme Dönemi: 1992-2008 ........................ 57
Türkiye-Rusya İlişkilerinde Gerileme Dönemi: 2008-2020 ...................... 60
Sonuç ....................................................................................................... 65
Kaynakça .................................................................................................. 66
BÖLGE İNŞASINDAN REELPOLİTİĞE TÜRKİYE’NİN KOMŞULUK POLİTİKASI 69
Emre Ozan
Türkiye ve Komşuları ............................................................................... 70
Soğuk Savaş Sonrası Komşularla İlişkiler ................................................. 72
Komşuluk Politikasının Dönüşümü .......................................................... 74
Komşularla Sıfır Sorun Politikası .............................................................. 75
Bölge İnşası Olarak Komşuluk Politikası .................................................. 78
Bölge İnşasından Reelpolitiğe .................................................................. 81
Sonuç ....................................................................................................... 84
Kaynakça .................................................................................................. 85
TÜRKİYE’NİN ÇATIŞMA ÇÖZÜMÜ VE ARABULUCULUK GİRİŞİMLERİ ......... 89
Nuri Gökhan TOPRAK
Tarihsel Arka Plan: Uluslararası İlişkilerin Büyük Tartışmaları ve Çatışma
Kavramı .................................................................................................... 90
Çatışma, Çatışma Çözümü ve Arabuluculuk Kavramlarının Uluslararası
İlişkiler Çerçevesinde Tanımlanması ........................................................ 91
Çağdaş Çatışma Alan ve Konuları Karşısında Türkiye’nin Pozisyonu ....... 94
Uluslararası Örgütler Bünyesinde Çatışma Çözümüne İlişkin Girişimleri 95
Bölgesel Çatışmaların Çözümüne Yönelik Arabuluculuk Faaliyetleri....... 98
Sonuç ve Değerlendirme ....................................................................... 106
Kaynakça ................................................................................................ 109
TÜRK DIŞ POLİTİKASINDA POST-KEMALİST PARADİGMANIN İNŞASI:
“KÜRESEL AKTÖR” SÖYLEMİNİN ANALİZİ.............................................. 115
İhsan Ömer ATAGENÇ
Türk Dış Politikasında “Post-Kemalist” İnşanın Kökenleri ..................... 116
Turgut Özal Dönemi’nde “Yeni Türkiye” Paradigmasının Kuruluşu ...... 119
Koalisyon Hükümetleri Döneminde Türkiye’nin “Küresel” Rolü ........... 125
AK Parti Döneminde Türk Dış Politikasının “Küresel” Vizyonu ve Neo
Osmanlıcılık ........................................................................................... 130
Sonuç ..................................................................................................... 134
Kaynakça ................................................................................................ 135

vii
DOĞU AKDENİZ’DE DENİZ YETKİ ALANLARI SINIRLANDIRILMASI SORUNU:
TÜRKİYE’NİN KONUMU VE ADALET-SİYASET ÇIKMAZI .......................... 139
Gökhan ALBAYRAK
Betül GÜLTEKİN ALBAYRAK
Deniz Yetki Alanları ve Türkiye .............................................................. 141
Son Dönemde Doğu Akdeniz’de Yaşanan Gelişmeler ........................... 144
Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılması Hukuku ve Doğu Akdeniz
Sorunu ................................................................................................... 146
Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılmasına Dair Antlaşmalar ve Üçüncü
Devletler ................................................................................................ 150
Sonuç Yerine .......................................................................................... 151
Kaynakça ................................................................................................ 152
AK PARTİ DÖNEMİ IRAK, İRAN VE SURİYE İLİŞKİLERİNDE KÜRT MESELESİ
(2002-2019) ........................................................................................ 155
Bilal NERGİZ
Irak ve Irak Kürt Bölgesel Yönetimi İle İlişkiler ...................................... 156
Suriye İle İlişkiler .................................................................................... 163
İran İle İlişkiler ....................................................................................... 166
Değerlendirme ....................................................................................... 169
Kaynakça ................................................................................................ 171
TÜRKİYE-ORTA ASYA İLİŞKİLERİNDE KİMLİK SORUNU: İNŞACI BİR YAKLAŞIM
DENEMESİ ........................................................................................... 173
İbrahim KALKAN
Realizm, Neo Realizm, Faydacı Liberalizm ve İnşacı Kuram .................. 175
Türk Kimliği ve Orta Asya ....................................................................... 182
Türkiye’nin Orta Asya Politikaları ve Kimlik ........................................... 186
Sonuç ..................................................................................................... 191
Kaynakça ................................................................................................ 193
SOĞUK SAVAŞ SONRASI TÜRK DIŞ POLİTİKASININ LİBERALİZM ÜZERİNDE
TEMELLENEN AÇILIMLARI: 1990’LARDAN GÜNÜMÜZE TÜRKİYE-LATİN
AMERİKA İLİŞKİLERİ’NİN ANALİZİ ......................................................... 197
Altuğ KOÇ
Liberalizmde Dış Politika ve Yumuşak Güç Kavramları .......................... 198
Türk Dış Politikasının Genel Hatları ....................................................... 205
Latin Amerika’ya Dair Bölgesel Panorama ............................................ 210
1990’lar Öncesi Türkiye–Latin Amerika İlişkilerinin Genel Seyri ........... 216
Soğuk Savaş Sonrası Türkiye–Latin Amerika İlişkilerinin Gelişimi ......... 220
Sonuç Yerine .......................................................................................... 228

viii
Kaynakça ................................................................................................ 229
Ekler ....................................................................................................... 244
KÜLTÜREL DİPLOMASİ BAĞLAMINDA TÜRKİYE’NİN BALKANLAR
POLİTİKASI .......................................................................................... 259
Nevin TÜRKER YILDIZ
Soğuk Savaş Sonrası Türkiye’nin Balkanlar’daki Faaliyetleri ................. 260
Türkiye’nin 2002 Sonrası Balkanlar Politikası ........................................ 262
Kamu Diplomasisi ve Yumuşak Güç ....................................................... 264
Kültürel Diplomasi ................................................................................. 266
Yunus Emre Enstitüsü ............................................................................ 267
Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) ......................... 268
Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı (YTB) ........................ 271
Türkiye’nin Balkanlardaki Kültürel Diplomasinin Diğer Araçları ............ 273
Sonuç ve Değerlendirme ....................................................................... 276
Kaynakça ................................................................................................ 277
MÜLTECİ MESELESİ GÖLGESİNDE TÜRKİYE-AVRUPA BİRLİĞİ İLİŞKİLERİ .. 281
Gülayşe ÜLGEN TÜREDİ
Tarihsel ve Kavramsal Gelişim ............................................................... 283
Zorunlu İşbirliğine Giden Yol ................................................................. 287
AB-Türkiye Mülteci Mutabakatı (18 Mart 2016) ................................... 291
Mutabakat Sonrası AB-Türkiye İlişkileri ................................................. 295
Sonuç ..................................................................................................... 297
Kaynakça ................................................................................................ 298
AVRUPA KİMLİĞİ İNŞASINDA TÜRKİYE’NİN ETKİSİ ................................ 301
Neriman HOCAOĞLU BAHADIR
Türkiye’nin Avrupa Birliği Üyelik Sürecindeki Gelişmeler ..................... 301
Türkiye’nin Avrupa Birliği Üyelik Sürecinde Karşılaştığı Engeller .......... 306
Avrupa Kimliği – Türk Kimliği İlişkisi ...................................................... 311
Sonuç ..................................................................................................... 315
Kaynakça ................................................................................................ 316
YAZARLARIN ÖZGEÇMİŞLERİ ................................................................ 321

ix
GRAFİK, TABLO VE ŞEKİL LİSTELERİ
GRAFİK LİSTESİ
Grafik 1: Rusya ve Türkiye’nin Askeri Harcamalarının GSYH İçindeki Oranı,
1992-2019 ..................................................................................................... 56
Grafik 2: Rusya-Türkiye Ticaret Değerleri, 1993-2019 (Milyon Dolar) ......... 58
Grafik 3: 1960 – 2019 Yılları Arası Latin Amerika ve Karayipler’in Trilyon Dolar
Bazında Gayri Safi Yurt İçi Hasılası .............................................................. 245
Grafik 4: 1961 – 2019 Yılları Arası Latin Amerika ve Karayipler’in GSYİH Yıllık
Büyüme Oranı ............................................................................................. 246
Grafik 5: 1960 – 2019 Yılları Arası Latin Amerika ve Karayipler’in Milyon
Bazında Nüfus Artışı .................................................................................... 247
Grafik 6: 1960 – 2019 Yılları Arası Latin Amerika ve Karayipler’de Bin Dolar
Bazında Kişi Başına Düşen GSYİH ................................................................ 248
Grafik 7: 1960 – 2019 Yılları Arasında Latin Amerika ve Karayipler’in Trilyon
Dolar Bazında Toplam Mal ve Hizmet İthalatı ............................................ 249
Grafik 8: 1960 – 2019 Yılları Arasında Latin Amerika ve Karayipler’in Trilyon
Dolar Bazında Toplam Mal ve Hizmet İhracatı ........................................... 250
Grafik 9: 1970 – 2010 Yılları Arasında Türkiye’nin Latin Amerika ve Karayipler
ile Gerçekleştirdiği Bin Dolar Bazında Özel Ticaret Sistemine Göre İthalat ve
İhracat Değerleri ......................................................................................... 251
Grafik 10: 1970 – 2010 Yılları Arasında Türkiye’nin Latin Amerika ve Karayipler
ile Gerçekleştirdiği Özel Ticaret Sistemine Göre İthalatın ve İhracatın
Türkiye’nin Toplam İthalat ve İhracatı İçerisindeki Yüzdesel Payları ........ 252
Grafik 11: 2013 – 2020 Yılları Arasında Türkiye’nin Latin Amerika ve Karayipler
ile Gerçekleştirdiği Genel Ticaret Sistemine Göre Milyar Dolar Bazında İthalat
ve İhracat Değerleri .................................................................................... 253
Grafik 12: 2013 – 2020 Yılları Arasında Türkiye’nin Latin Amerika ve Karayipler
ile Gerçekleştirdiği Genel Ticaret Sistemine Göre İthalatın ve İhracatın
Türkiye’nin Toplam İthalat ve İhracatı İçerisindeki Yüzdesel Payları ........ 254
Grafik 13: 1989 – 2018 Yılları Arasında Latin Amerika ve Karayipler’in Tüm
İthalatı İçerisinde Türkiye’den Gerçekleştirdiği Yüzdesel İthalat Oranı ...... 255
Grafik 14: 1989 – 2018 Yılları Arasında Latin Amerika ve Karayipler’in Tüm
İhracatı İçerisinde Türkiye’ye Gerçekleştirdiği Yüzdesel İhracat Oranı ...... 256

x
TABLO LİSTESİ
Tablo 1: Geçmişte ve Günümüzde Latin Amerika Bölgesindeki Türk
Büyükelçilikleri ve Akredite Temsilcilikler .................................................. 257
Tablo 2: Balkan Milletlerinin Türkiye Algısı ................................................ 263
Tablo 3: 2015-2018 Yılları Arasında Balkanlar'da Gerçekleştirilen Kalkınma
Yardımları (Milyon Dolar) ........................................................................... 269
Tablo 4: Yıllara Göre Geçici Koruma Kapsamındaki Suriyeliler 2011-2020 288
Tablo 5: Yunanistan’a Yasadışı Gelişler 2014-2019 .................................... 294
Tablo 6: AB Üyesi Olmayan Ülkelerden Gelen Kişilerin Sığınıma Başvuruları
2008-2019 ................................................................................................... 294
ŞEKİL LİSTESİ
Şekil 1: Kant Üçgeni .................................................................................... 244
Şekil 2: Artan Ölçekte Dış Politika Aygıtları ................................................ 244

xi
ÖNSÖZ
Türk dış politikasında amaç-araç sorunsalını, ikili ilişkiler başta olmak üzere
çeşitli boyutlarıyla değerlendiren bu kitap, Kırklareli Üniversitesi Uluslararası
İlişkiler Bölümü hocalarının ortak çalışmasının sonucunda ortaya çıkmıştır.
Bölüm Başkanı olarak bölümümün hocalarının dâhil olduğu ortak bir kitap
projesi fikrini gündeme getirdiğimde tüm bölüm hocalarımız bu çalışmaya
desteklerini açıklamışlardı. Bu anlamda Bölüm Başkanı olarak bölümce ortak
kitap çalışması gerçekleştirme hayalime destek veren bölüm hocalarıma
buradan şükranlarımı sunmayı borç bilirim.
Elinizdeki kitap, bölüm toplantılarımızda Türk dış politikasına dair fikir alış
verişlerimizin bir anlamda kitaba dönüştürülmüş halidir. Bu kitap, başta lisans
ve lisansüstü öğrencilere yönelik olmakla birlikte akademik camiada
meslektaşlarımız ve dış politikaya ilgi duyanlar arasında Türk dış politikasında
amaç-araç sorunlarını gündeme getirip tartışmayı da amaçlamaktadır.
Dolayısıyla bu kitapta Türk dış politikasındaki amaç-araç sorunsalını,
analizimizin başlangıç noktası yaparak bölüm bölüm çeşitli boyutlarıyla
irdelemeye çalıştık. Amacımız bu konuda akademik ve entelektüel bir
tartışmaya zemin hazırlamak ve sonraki çalışmalara ilham kaynağı olmaktır.
Çalışmamız, giriş ve 13 bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmında Doç. Dr.
Muharrem Ekşi, Davutoğlu döneminde oyun kurucu, düzen kurucu, bölgesel
lider ve merkez ülke gibi iddialı hedeflerle yürütülen Türk dış politikasının
kronik açmazlarından biri haline gelen amaç-araç sorunsalını irdelemiştir.
2000’lerde Türk dış politikasında amaç-araç sorunsalına dikkat çekmemizin
ve kronik sorun haline geldiğini ortaya atmamızın dayanağını, bu dönemde
AK Parti hükümetlerinin geleneksel dış politikayla mukayese edildiğinde çok
iddialı vizyon, söylem ve hedefler belirlemesi ve buna mukabil bunları
gerçekleştirmeyi sağlayacak araç, imkan ve kabiliyetler arasındaki
uyumsuzluk sorunsalı oluşturmaktadır. Zira ortaya atılan oyun kurucu,
düzen/istikrar sağlayıcı, bölgesel lider, küresel aktör, akil ülke, donör ülke ve
özellikle de Davutoğlu’nun “Bizden habersiz Ortadoğu'da yaprak
kıpırdamaz!” iddialarının Türkiye’nin gerçekleştirecek araç, imkan ve
kabiliyetleriyla uyumlu olmadığı savı çeşitli boyutlarıyla tartışılmıştır. Bu
anlamda amaç-araç sorunsalının 2000’ler Türk dış politikasının yapısal kronik
sorunu haline geldiği savı savunulmuştur.
Bu bağlamda birinci bölümde Dr. Arş. Gör. Murat Güneylioğlu hoca, “Realist
Paradigma Çerçevesinde Türk Dış Politikasının Analizi: Ulusal Güç, Çıkarlar,

xii
Askeri Politikalar” başlıklı çalışmasında Türkiye’nin küresel güç ve bölgesel
güç olma iddiasını uluslararası ilişkilerin Realist ekolü çerçevesinde
incelemektedir. Öncelikle küresel güç ve bölgesel güç gibi kavramların
literatürde nasıl tanımlandığı ele alınmakta ve Türkiye’nin ulusal kapasitesi
bakımından hangi kategoride konumlandığı tartışılmaktadır. Ardından
Türkiye’nin bölgesel güç vizyonu ve aktivizmi, Klasik Realist ve Neo Realist
yaklaşımların önemli varsayımları çerçevesinde eleştirel bir incelemeye tabi
tutulmaktadır. Bu bağlamda, Türkiye’nin ulusal gücü ve hedefleri arasında
gözetilmesi gereken denge, bölgesel güç dengeleri ve Türkiye’ye yönelik karşı
dengeleme girişimleri gibi bazı kısıtlayıcı faktörlere dikkat çekilmektedir. Son
olarak, Türkiye’nin son yıllarda ön plana çıkan askeri politikaları incelenmekte
ve bu politikaları destekleyebilmek adına reel-politik ilkeler çerçevesinde
izlenecek diplomasinin öneminin altı çizilmektedir.
İkinci bölümde Doç. Dr. Muharrem Ekşi hoca ise “Türk-Amerikan İlişkileri:
Eksen Ülkeden Oyun Bozucu Ülkeye” başlıklı çalışmasında Türk dış
politikasındaki amaç-araç sorunsalını Türk-Amerikan ilişkileri bağlamında
analiz etmiştir. Buna göre 2003-2013 arası dönemde Türk-Amerikan ilişkileri,
Ortadoğu’da Türkiye’nin model olması ortak çıkarı üzerinden işbirliği
temelinde gelişmiştir. Ancak Suriye krizi ile Türkiye’nin bölgeye model
olmasını sağlayacak imkanlarının yetersiz kaldığı ortaya çıkmıştır. Suriye krizi,
Davutoğlu’nun “Bizden habersiz Ortadoğu'da yaprak kıpırdamaz!” iddiasının
ve komşularla sıfır sorun, model ülke gibi politikalarının da çöküşü olmuştur.
Bununla birlikte 15 Temmuz FETÖ kalkışmasında Obama yönetiminin tutumu
ve PKK’nın organik uzantısı PYD/YPG terör örgütüne silah yardımları, Türk-
Amerikan ilişkilerinde kırılmaya ve stratejik kopuşa yol açmıştır. Suriye
krizinde çatışan çıkarlar, Türkiye’nin Soğuk Savaş döneminden beri devam
eden Türk-Amerikan ilişkilerinde eksen ülke rolünü sonlandırdığı ileri
sürülmüştür. Bunun da ötesinde artık Türkiye, ABD’nin Ortadoğu
politikalarında oyun bozucu rolü ile ortaya çıkmaya başlamıştır. Özellikle
Türkiye’nin bir yandan Suriye’de 2016 yılından itibaren başlattığı askeri
harekatlar ile askeri güç stratejisine geçerken öte yandan savunma sanayi
alanındaki atılımlarıyla –özellikle SİHA’larla- ABD’den özerkliğini artırdığı bir
döneme geçildiği savunulmuştur.
Üçüncü bölümde Dr. Arş. Gör. Adnan Seyaz hoca, “ Çatışmaların Gölgesinde
Türkiye ve Rusya: Uyumsuz Ortaklar” başlıklı çalışmasında küresel siyasette
çok kutuplu dünya düzenine geçişin sancılarının yaşandığı bir dönemde
Türkiye-Rusya ilişkilerinin son otuz yılını analiz etmektedir. Çatışma ve iş
birliği alanları üzerinden İkili ilişkileri ele alan çalışmada, belirleyici unsurlar
göz önünde bulundurularak Türkiye ve Rusya’nın ancak uyumsuz ortaklar
olarak adlandırılabilecekleri iddia edilmektedir. Askeri ilişkilerden ticarete,

xiii
bölgesel çatışmalardan enerjiye kadar birçok alanda karşılaştırmalı analiz
yapan Seyaz, iki bölgesel gücü çatışmaya ya da ortaklığa sevk eden unsurları
tespit etmektedir.
Dördüncü bölümde Dr. Öğretim Üyesi Emre Ozan hoca, “Bölge İnşasından
Reelpolitiğe Türkiye’nin Komşuluk Politikası” başlıklı çalışmasında 2000’li
yıllardan itibaren Türk dış politikasında yaşanan köklü bir dönüşümü ele
almıştır. AK Parti yönetimi dış politikadaki bu dönüşümü bir paradigma
değişikliği olarak tanımlamıştır. Söz konusu değişimin en önemli
boyutlarından biri 1990’lı yıllarda pek çok sorunun yaşandığı zorlu komşuluk
ilişkilerinin normalleşmesi olmuştur. AK Parti dış politika söyleminde
“komşuluk politikası” özel bir önem taşımış ve en çok vurgulanan konulardan
biri olmuştur. Bu çalışmada komşuluk politikasında yaşanan dönüşüm ele
alınmaktadır. Yeni komşuluk politikasının sadece komşu ülkelerle ilişkilerin
iyileştirilmesi ile sınırlı olmadığı, Türkiye’nin yakın çevresine yönelik bölge
inşası yaklaşımının hakim olduğu ileri sürülmektedir. Fakat 2010’lu yıllara
gelindiğinde Türkiye’ye komşu coğrafyalarda artan güvenlik sorunları
nedeniyle komşuluk politikası yeniden reelpolitik bir zeminde tanımlanmaya
başlamıştır. Türkiye’yi yeniden reelpolitik bakış açısına yönelten temel
sorunların neler olduğu çalışmanın odak noktasını oluşturmaktadır.
Beşinci bölümde Doç. Dr. Nuri Gökhan Toprak hoca, “Türkiye’nin Çağdaş
Uluslararası Çatışmaların Çözümü ve Arabuluculuk Girişimleri” başlıklı
çalışmasında Türk dış politikasının çağdaş hedeflerine ulaşma noktasında
atmış olduğu adımlar ile mevcut kapasitesi arasındaki durumu, Türkiye’nin
uluslararası alandaki çatışma çözümü ve arabuluculuk faaliyetleri ekseninde
değerlendirmeyi amaçlamıştır. Bu amaç doğrultusunda Toprak, öncelikle
uluslararası ilişkiler yazınında üzerinde en çok durulan kavramlarından biri
olan “çatışma” kavramını, kavramın tarihsel arka planıyla birlikte ve de
uluslararası ilişkilerin büyük tartışmaları ile ilişkisi noktasında,
değerlendirmiştir. Toprak, bu değerlendirme sürecinde çatışma kavramı
üzerinden türetilen “çatışma yönetimi”, “arabuluculuk”, “barış inşası” ve
“barışın sürdürülebilirliğine” ilişkin yaklaşımları da inceledikten sonra
Türkiye’nin, proaktif dış politika uygulamalarının içkin bir handikabı olarak,
arabuluculuk faaliyetlerinde kendi mevcut kapasitesinin çok üzerinde roller
üstlenmeye çalıştığı, bu durumun da dış politikasındaki hedeflere ulaşılmasını
zaman zaman güçleştirdiği sonucuna ulaşmıştır. Öte yandan Toprak,
Türkiye’nin küresel düzeyde etkin bir aktör olabilmesi için çatışma çözümü ve
arabuluculuk faaliyetlerine devam etmesi gerekliliğine vurgu yaparken, kendi
kapasitesini aşacak rolleri de ancak diğer aktörlerle bu yükü paylaşarak
üstlenmesi gerektiğini iddia etmektedir.

xiv
Altıncı bölümde Doç. Dr. İhsan Ömer Atagenç hoca, “Türk Dış Politikasında
Post-kemalist Paradigmanın İnşası: “Küresel Aktör” Söyleminin Analizi”
başlıklı çalışmasında 1980 sonrasında Türk dış politikasındaki paradigma
değişikliğine odaklanmaktadır. 1923-1980 dönemi arasındaki klasik dış
politika yaklaşımı 1980 sonrasında değişikliğe uğramış ve “statükocu”
niteliğini kaybederek “pro-aktif” özellik kazanmıştır. Pro-aktif dış politikanın
siyasal söylemi içinde ise “küresel güç” kavramı önemli bir yer tutmaktadır.
Türkiye’nin kendi coğrafyası ötesinde aktif bir dış politika inşa çabasını ifade
eden “küresel güç” söylemi sırasıyla 80’li, 90’lı ve 2000’li yıllarda farklı
içeriklerle yeniden üretilmiş ve dış politika hamlelerinin temellerine
yerleşmiştir. Bu çalışma ise her üç on yıllık periyodlarda yeniden gündeme
gelen “küresel güç” söylemleri arasındaki süreklilikleri ve kopuşları inceleyen
bir söylem analizi yapmayı amaçlamaktadır.
Yedinci bölümde Dr. Öğretim Üyesi Gökhan Albayrak ve Arş. Gör. Betül
Gültekin Albayrak hocalar, “Doğu Akdeniz’de Deniz Yetki Alanları
Sınırlandırılması Sorunu: Türkiye’nin Konumu ve Adalet-Siyaset Çıkmazı”
başlıklı çalışmalarında Türkiye’nin mevcut deniz yetki alanları incelenmiş ve
bununla bağlantılı olarak Doğu Akdeniz deniz yetki uyuşmazlığı bakımından
Türkiye’nin mevcut pozisyonu aktarılmaya çalışılmıştır. Doğu Akdeniz deniz
yetki uyuşmazlığının çok aktörlü ve girift yapısının Türkiye’nin konumu ile
ilişkisi incelenmiştir. Bu bağlamda uluslararası deniz hukuku kuralları ve
içtihadı yönünden, Türkiye açısından uyuşmazlıkta kullanılabilecek hukuki
argümanlar değerlendirilmiştir. Ayrıca Doğu Akdeniz bölgesindeki devletler
arasındaki deniz yetki alanlarına ilişkin antlaşmaların etkisi analiz edilmiştir.
Sonuç olarak uluslararası uyuşmazlıkların genelinde gözlenen adalet-siyaset
ikileminin Doğu Akdeniz sorunu açısından Türkiye bakımından da geçerli
olduğu belirtilmiştir.
Sekizinci bölümde Dr. Arş. Gör. Bilal Nergiz hoca, “AK Parti Dönemi Suriye-
Irak-İran İlişkilerinde Kürt Meselesi (2002-2019)” başlıklı çalışmasında
Türkiye’nin Orta Doğu ülkeleriyle ilişkisinde Kürt meselesinin yerini ortaya
koymayı amaçlamıştır. Çalışmanın daraltılması adına sadece Irak, İran ve
Suriye ile ilişkiler incelenecektir. Bu ülkeler hem Türkiye’nin sınır komşusu
hem de yoğun bir Kürt nüfusa sahiptir. Bu çerçevede Kürt meselesinin
uluslararası politikada ikili ilişkileri nasıl etkilediğini ve ulusal güvenliği tehdit
edecek düzeye nasıl geldiğini göstermek çalışmanın hedefleri arasındadır.
Dokuzuncu bölümde Dr. Öğretim Üyesi İbrahim Kalkan hoca, “Türkiye-Orta
Asya İlişkilerinde Kimlik Sorunu: İnşacı bir Yaklaşım Denemesi” başlıklı
çalışmasında Türkiye ve Orta Asya devletleri arasındaki siyasi ilişkilerde
kendini gösteren kimlik meselesini irdelemiştir. Çalışmanın temel iddiasına

xv
göre Türkiye Cumhuriyeti’nin Orta Asya politikalarının istenen düzeye
gelememiş olmasının temel nedeni bu kimlik sorunudur. Kısaca söylemek
gerekirse Türkiye Cumhuriyeti gayet net ve doğru dış politika hedefleri
belirlemiş, ancak, bunları gerçekleştirebilmek için yanlış araçlar kullanmıştır.
Bağımsızlığın üzerinden otuz yıl geçmesine rağmen bu kimlik sorunu henüz
aşılabilmiş değildir. Uluslararası ilişkiler teorisinde gittikçe etkin hale gelen
inşacı yaklaşım bu konuyu anlamada ve çözmede yardımcı olabilir. Zaten
tarihsel sürece baktığımızda da Türkiye dış politikasında inşacı yaklaşımlara
önem verilmeye başlanmasıyla sorunların azaldığını ve daha sağlıklı, güvene
dayalı ilişkilerin geliştiği görülmektedir.
Onuncu bölümde Arş. Gör. Altuğ Koç hoca, “Soğuk Savaş Sonrası Türk Dış
Politikasının Liberalizm Üzerinde Temellenen Açılımları: 1990’lardan
Günümüze Türkiye-Latin Amerika İlişkileri’nin Analizi” başlıklı çalışmasında
19. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu döneminde göç ve ticaret kapsamında
başlayan ancak 1990’lara kadar seyrek ilerleyen ve Soğuk Savaş’ın sona
ermesiyle Liberalizm etkisi altında küreselleşme savlarının ön plana çıktığı
yeni uluslararası sistemde hızını ve derinliğini arttıran Türkiye-Latin Amerika
ilişkilerini incelenmiştir. Çalışmada özellikle, 2000’ler ile beraber Liberal dış
politika ekseninde kullanılan yumuşak güç ve kamu diplomasisi araçlarının,
ilişkilerin kurumsallığına etkisi; teoriye ve iktisadi verilere dayalı olarak analiz
edilmiştir. İlerleyen süreçte Türkiye kamu diplomasisi stratejilerini Latin
Amerika’da yavaşlatmadan, daha da ilerletebilirse, bölgedeki etkinliğinin
artması mümkün gözükmektedir.
Onbirinci bölümde Arş. Gör. Nevin Türker Yıldız hoca, “Kültürel Diplomasi
Bağlamında Türkiye’nin Balkanlar Politikası” başlıklı çalışmasında 2000
sonrası dönemde, Türkiye’nin bölgesel güç olma gayesi, komşularıyla
sorunsuz ilişkiler kurmasını gerektirdiği argümanını ileri sürmüştür. Bunu
sağlarken, özellikle Balkanlarla olan ilişkilerini ekonomik yardımlar ve kültürel
ilişkilerle, kısacası yumuşak güçle geliştirmeyi tercih etmiştir. YTB, TİKA ve
Yunus Emre Vakfı gibi kurumlar, Balkanlar’da Türkiye’yi tanıtarak imajını
güçlendiren önemli aktörlerdir. Bunların yanı sıra kamu diplomasisi
vasıtasıyla bölgede etkin rol oynayan Türkiye, mesleki eğitimler, tarihi
eserlere yönelik restorasyon çalışmaları, teknik konularda sağladıkları
işbirlikleri, finansal hibeler sayesinde de prestijini artırma gayesindedir.
Türkiye’ye yönelik ön yargıların kırılması ve Balkanlarda Türkiye’ye sempati
besleyen bir kamuoyunun oluşmasında ne gibi unsurların etkili olduğu bu
makalenin konusu kapsamındadır.
Onikinci bölümde Dr. Arş. Gör. Gülayşe Ülgen Türedi hoca, “Mülteci Meselesi
Gölgesinde Türkiye-Avrupa Birliği İlişkileri” başlıklı bölümde 1959’dan

xvi
itibaren inişli-çıkışlı bir grafik izleyen Türkiye-AB ilişkilerinin ağırlık olarak
mülteci meselesi ekseninde gelişen son dönemi ele alınmaktadır. 2015’ten
itibaren ilişkilerin ana gündem konusu olan mülteci meselesinin, 2016’da
imzalanan Mülteci Mutabakatı ve sonrası iki taraf arasındaki ilişkilerin
dinamiğini nasıl etkilediği incelenmektedir. Koşulluluk ilkesi bağlamında aday
ülke-AB şeklinde ilerlemesi gereken ilişkilerin, mülteci meselesi gölgesinde
çıkar bazlı pragmatik bir işbirliğine dönüşmesi üzerinde durulmaktadır.
Onüçüncü ve son bölümde Dr. Öğretim Üyesi Neriman Hocaoğlu Bahadır
hoca, “Avrupa Kimliği İnşasında Türkiye’nin Etkisi” başlıklı bölümde 1959
yılında Türkiye’nin Avrupa Ekonomik Topluluğu’na ortaklık başvurusu ile
başlayan Türkiye – Avrupa Birliği (AB) ilişkileri incelenmiştir. AB’ye üyelik için
atılan adımlar ve süreç değerlendirilmiştir. Sürecin hiçbir aday ülke için
olmadığı kadar uzun olmasının nedenlerine değinilmiştir. Sürecin bu kadar
uzun olması dolayısıyla da tarafların kimlik inşalarındaki etkilerine yer
verilmiştir. Bölümün temel argümanı olarak bir aday ülke olan Türkiye’nin
Avrupa Kimliği üzerindeki etkisi de ortaya konulmuştur.
Son olarak değerli yazılarıyla bölümün ortak kitap projesine katkılarda
bulunan bölüm hocalarıma ve özellikle de Bölüm Başkanı olarak ortak kitap
çalışması hayalimi gerçekleştiren meslektaşlarıma en derin teşekkürlerimi
sunarım.
Doç. Dr. Muharrem EKŞİ
Kırklareli, Mart 2021