Reşat Nuri Güntekin’in Kitaplarına Girmemiş Üç Hikâyesi

Full text

Research Article / Araştırma Makalesi
Cite as/ Atıf: Giray, Ö. Ö. (2021). Reşat Nuri Güntekin’in kitaplarına girmemiş üç hikâyesi. Turkish Studies - Language,
16(2), 633-645. https://dx.doi.org/10.47845/TurkishStudies.51209
Received/Geliş: 03 May/Mayıs 2021
Checked by plagiarism software
Accepted/Kabul: 20 June/Haziran 2021
Published/Yayın: 30 June/Haziran 2021
CC BY-NC 4.0
Reşat Nuri Güntekin’in Kitaplarına Girmemiş Üç Hikâyesi
Reşat Nuri Güntekin's Three Stories That Are Not In His Books
Özgül Özbek Giray*
Abstract: Reşat Nuri Güntekin is a well-known literary writer who has worked in many literary genres such
as novels, stories, play, articles, criticism, travel writing, translation and poetry. He works in almost every genre
of literature, but stands out with his novelist identity. Although he entered the literary world with theater and
story, the author, who produced competent works in the genre of novel, owes his real fame to the novel
Çalıkuşu. Another area where Reşat Nuri continues his writing activity is story. Although his storytelling was
overshadowed by his novelists, he published seven story books: Recm, Gençlik ve Güzellik, Roçild Bey, Eski
Ahbap, Tanrı Misafiri, Sönmüş Yıldızlar, Leyla ile Mecnun ve Olağan İşler. Apart from these books, there are
hundreds of stories that are forgotten in newspapers and magazines and not published as a book. The reason
why these stories are forgotten: Reşat Nuri, who was a prolific writer, and his stories were published in many
newspapers and magazines during his lifetime, the difficulty of accessing all of these newspaper and magazine
collections, not collecting all of his writings in books while he was alive, using many rhymes and pen names
in his stories, and this The names should be sought in the case that not all of them have yet been identified. In
this article, the author's stories named Feminist Bir Mahalle İmamı, Firavun’un Terbiyesi and Satılık Ud, which
we detected during the scanning of the old lettered periodicals that are not included in the published story
books, and which he wrote with the signature of Reşat Nuri in the Aydede magazine, After an evaluation, it
will be examined on the basis of the text.
Structured Abstract: Reşat Nuri Güntekin is a well-known literary writer who has worked in many literary
genres such as novels, stories, play, articles, criticism, travel writing, translation and poetry. He works in almost
every genre of literature, but stands out with his novelist identity. Although he entered the literary world with
theater and story, the author, who produced competent works in the genre of novel, owes his real fame to the
novel Çalıkuşu. Another area where Reşat Nuri continues his writing activity is story. Although his storytelling
was overshadowed by his novelists, he published seven story books: Recm, Gençlik ve Güzellik, Roçild Bey,
Eski Ahbap, Tanrı Misafiri, Sönmüş Yıldızlar, Leyla ile Mecnun ve Olağan İşler.
The names of the newspapers and magazines known to have written the works of Reşat Nuri Güntekin
are mentioned in various sources. However, the name of Aydede magazine is not mentioned in these sources.
Stories written in a well-known humor magazine of the era like Aydede escape the attention of researchers.
Moreover, in the stories he wrote in this magazine, he uses the signature of Reşat Nuri, not the pen name. The
owner and chief editor of Aydede magazine is Refik Halit Karay. It is a political humor magazine published in
90 issues between 1922-1923. Reşat Nuri Güntekin wrote the short story Feminist Bir Mahalle İmamı in the
* Arş. Gör. Dr., Artvin Çoruh Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü.
Res. Ass. Dr. Artvin Çoruh University, Faculty of Arts and Sciences, Department of Turkish Language and Literature.
0000-0003-0867-1434
ozgulozbek@artvin.edu.tr

634 Özgül Özbek Giray
Turkish Studies - Language, 16(2)
1st issue of Aydede dated January 2, 1922, Firavun’un Terbiyesi in the 21st issue of 1922 and Satılık Ud in the
36th issue of 1922. Our aim in this study is to make a small contribution to the history of literature by examining
the three stories written by Reşat Nuri Güntekin in Aydede, one of the well-known humor magazines of the
era.
The common feature of three short stories written by Reşat Nuri Güntekin in the first period of his
authorship and published in Aydede magazine is that they have humorous content. Reşat Nuri tells us the
realities of our people in a sincere manner by making use of the possibilities of daily speech in her stories. It
deals with the disruptions in the society or the people in social life without judgment. While glorifying the
feelings of love, compassion and compassion inherent in human beings, it also softens the negativities in their
types and behaviors with humor.
It is seen that the author, who is known to deal with individual and social issues in his stories, deals
with the immorality in society in Feminist Bir Mahalle İmamı, ignorance and immorality in Firavun’un
Terbiyesi, and pride and despair in Satılık Ud. Case; It begins with a short introduction sentence describing the
situation of the hero in Feminist Bir Mahalle İmamı, with an introductory sentence in which people are
introduced in Firavun’un Terbiyesi, and with dialogue in Satılık Ud. All three stories end with an unexpected
ending. The author, who restricts the number of people in the stories, gives the impression that he cares more
about the event than the people. Story persons are usually men. Among these three stories, only Ayşe Hanım
in Satılık Ud is given as a prominent female hero with her cunning. In Firavun’un Terbiyesi, there is an
unnamed woman we meet at the end of the story. Feminist Bir Mahalle İmamı, two young girls, whose names
are also not given, are mentioned. The physical characteristics of the persons are not explained in detail, but
the author, who is very successful in drawing types, gives a place in detail when describing humorous types.
These people are very lively, realistic characters who give the reader the impression that they will encounter
them in everyday life. Reşat Nuri is a writer who knows the society he lives in closely and can benefit from his
power of observation. The place is Istanbul in Feminist Bir Mahalle İmamı and Satılık Ud, and the village in
Firavun’un Terbiyesi. There is no depiction of space in all three stories. He usually compares people in places
where they can socialize. Feminist Bir Mahalle İmamı and a coffee house in Firavun’un Terbiyesi, and a
grocery shop in Satılık Ud are designed as places that play a role in the course of the case by bringing people
together. Case time is very short in stories. A period of one and a half hours can be mentioned in Feminist Bir
Mahalle İmamı, about an hour in an Satılık Ud, and a period of seven or eight days in the Firavun’un Terbiyesi.
The writer, who prefers to explain the deficiencies and disorders he sees in the society in an ironic language
rather than criticizing them with a harsh and vulgar language, uses irony and humor successfully, especially in
Firavun’un Terbiyesi. In all three stories, dialogues occupy an important place in the narration, but Satılık Ud
is completely constructed with dialogue. In the story written in the style of the theatrical story, the movements
of the heroes are given in parentheses at the beginning of the sentence. Sentences are short and empatic. The
story consists of two short sections separated by number by the author, just like the scenes are divided into
frets in plays. The author, who uses a language close to the daily spoken language in his stories, makes people
speak according to their social environment and educational status.
A critical aspect is definitely found in Reşat Nuri Güntekin's stories in which she deals with both
social and individual issues and she does this with the help of humor. We can consider these stories we have
examined as examples that contribute to the development and enrichment of humorous storytelling in Turkish
literature.
In this article, the stories of the author, Feminist Bir Mahalle İmamı, Firavun’un Terbiyesi and Satılık
Ud, written by Reşat Nuri in the Aydede magazine, which we detected during the scanning of the old lettered
periodicals, which are not included in the published story books. After an evaluation, it was examined on the
basis of the texts.
Keywords: New Turkish Literature, Reşat Nuri Güntekin, story, Aydede, magazine
Öz: Reşat Nuri Güntekin, roman, hikâye, piyes, makale, eleştiri, gezi yazısı, tercüme ve şiir gibi pek çok edebi
türde eser veren tanınmış bir edebiyatçıdır. Edebiyatın hemen her türünde eser verir ancak daha çok romancı
kimliğiyle ön plana çıkar. Edebiyat dünyasına tiyatro ve hikâye ile girmesine rağmen roman türünde yetkin
eserler veren yazar asıl şöhretini Çalıkuşu romanına borçludur. Reşat Nuri’nin yazarlık faaliyetini sürdürdüğü
bir diğer alan ise hikâyedir. Hikâyeciliği her ne kadar romancılığının gölgesinde kalmış olsa da yaşarken

Reşat Nuri Güntekin’in Kitaplarına Girmemiş Üç Hikâyesi 635
www.turkishstudies.net/language
yayımladığı Recm, Gençlik ve Güzellik, Roçild Bey, Eski Ahbap, Tanrı Misafiri, Sönmüş Yıldızlar, Leyla ile
Mecnun ve Olağan İşler adlı yedi hikâye kitabı vardır. Bu kitapların haricinde gazete ve dergilerde unutulan,
kitap olarak yayımlanmayan yüzlerce hikâyesi mevcuttur. Bu hikâyelerin unutulmasının sebebi: Çok yazan
yani üretken bir yazar olan Reşat Nuri’nin yaşadığı dönemde pek çok gazete ve dergide hikâyelerinin
yayımlanması, bu gazete ve dergi koleksiyonlarının tamamına ulaşmanın güçlüğü, hayattayken yazdıklarının
hepsini kitaplarda toplamaması, hikâyelerinde pek çok remiz ve müstear ad kullanması ve bu adların hâlâ
tamamının tespit edilmemiş olmasında aranmalıdır. Bu makalede yazarın yayımlanmış hikâye kitaplarında yer
almayan, eski harfli süreli yayınları tarama sırasında tespit ettiğimiz, Aydede mecmuasında Reşat Nuri
imzasıyla yazdığı, Feminist Bir Mahalle İmamı, Firavun’un Terbiyesi ve Satılık Ud adlı hikâyeleri, yazarın
hikâyeciliği hakkında genel bir değerlendirme yapıldıktan sonra metni esas alarak incelenecektir.
Anahtar Kelimeler: Yeni Türk edebiyatı, Reşat Nuri Güntekin, hikâye, Aydede, mecmua
Giriş
Reşat Nuri Güntekin, roman, hikâye, piyes, makale, eleştiri, gezi yazısı, tercüme ve şiir gibi
pek çok edebi türde eser veren tanınmış bir edebiyatçıdır. Edebiyatın hemen her türünde eser verir
ancak daha çok romancı kimliğiyle ön plana çıkar. Edebiyat dünyasına tiyatro ve hikâye ile girmesine
rağmen roman türünde yetkin eserler veren yazar, asıl şöhretini Çalıkuşu romanına borçludur. Reşat
Nuri’nin yazarlık faaliyetini sürdürdüğü bir diğer alan ise hikâyedir. Hikâyeciliği her ne kadar
romancılığının gölgesinde kalmış olsa da yaşarken yayımladığı Recm, Gençlik ve Güzellik, Roçild
Bey, Eski Ahbap, Tanrı Misafiri, Sönmüş Yıldızlar, Leyla ile Mecnun ve Olağan İşler adlı yedi hikâye
kitabı vardır. Bu kitapların haricinde gazete ve dergilerde unutulan, kitap olarak yayımlanmayan
yüzlerce hikâyesi mevcuttur.
Oğuzhan Karaburgu, 2001 yılında Reşat Nuri Güntekin’in Hikâyeleri Üzerine Bir İnceleme
başlığıyla hazırladığı tez çalışmasında ilk defa yazarın kitaplarına girmemiş Kelebek, Diken, İnci,
Yeni İnci, Şair, Şair Nedim ve Türk Yurdu mecmualarında yayımlanan 120 hikâyenin listesini verir
(2001: 89-93). 2006 yılında ise “Reşat Nuri Güntekin’in Bilinmeyen Remiz ve Müstear İsimleri”
adıyla bir makale yazar. Bu makalede Reşat Nuri’nin bilinen “Ateş Böceği, Ağustos Böceği, Yıldız
Böceği, Cemil Nimet, Hayreddin Rüştü, Mehmet Ferit, Sermet Ferit” müstearlarına ilaveten tespit
ettiği “***, R.N., Çiğdem, Fakir, Karakuş, Saksağan, Yarasa” remiz ve müstearları ve yazarın bu
isimlerle yayımladığı yazıların bir listesini verir (2006: 525-535). Tahsin Yıldırım, Edebiyatımızda
Müstear İsimler adlı kitabında Reşat Nuri’nin “Hayrettin Tevfik, M.N., Aziz Hüdai, Celil Nimet,
Servet Ferit, Diken, Mizah Yazarı, R. Nuri” müstear isimlerini de kullandığını belirtir (2006: 175).
Daha sonra M. Fatih Kanter yayımladığı Madalyonun Öteki Yüzü adlı eserinde Reşat Nuri
Güntekin’in kitaplarında yer almayan Vakit gazetesinde 35 hikâyesi, Kelebek dergisinde yaklaşık
250 hikâyesi, Resimli Hikâye dergisinde 7 hikâyesi, Diken dergisinde 10, Hayat dergisinde 8,
Akbaba’da 2, Şair Nedim, Şair ve Büyük Mecmua’da birer hikâyesini tespit ettiğini belirtir (2017:
70).
Reşat Nuri Güntekin’in eserlerini yazdığı bilinen gazete ve mecmuaların adları çeşitli
kaynaklarda zikredilir. Ancak bu kaynaklarda Aydede mecmuasının adı geçmez. Aydede gibi devrin
tanınmış bir mizah mecmuasında yazmış olduğu hikâyeler araştırmacıların dikkatinden kaçar.
Üstelik bu mecmuada yazdığı hikâyelerde müstear isimlerini değil Reşat Nuri imzasını kullanır.
Aydede mecmuasının sahibi ve başmuharriri Refik Halit Karay’dır. 1922-1923 yılları
arasında 90 sayı yayımlanan siyasi bir mizah mecmuasıdır. Reşat Nuri Güntekin Aydede’nin 2
Kânun-ı sâni 1338/2 Ocak 1922 tarihli 1. sayısında Feminist Bir Mahalle İmamı, 13 Mart 1338/1922
tarihli 21. sayısında Firavun’un Terbiyesi, 4 Mayıs 1338/1922 tarihli 36. sayısında ise Satılık Ud adlı
kısa hikâyesini yazar. Bu çalışmada amacımız Reşat Nuri Güntekin’in devrin bilindik mizah
mecmualarından biri olan Aydede’de yazmış olduğu üç hikâye inceleyerek edebiyat tarihine küçük
de olsa bir katkı yapmaktır.

636 Özgül Özbek Giray
Turkish Studies - Language, 16(2)
Reşat Nuri Güntekin’in Hikâyeciliği
Reşat Nuri Güntekin’in Eski Ahbap adlı ilk hikâyesi 1917 yılında Diken mecmuasında
yayımlanır. 1917’den 1930’a kadar yedi hikâye kitabı yayımlanan yazarın bu kitaplara girmeyen pek
çok hikâyesi de gazete ve dergi sayfalarında kalır. Hikâyeleri kitap olarak yayımlanırken edebî değeri
olanlar ile özensiz yazılanlar bir arada verilir. Yazar bu hikâyeleri kitaplarında toplarken bir
düzenleme, seçim yapmaz. Bu da hikâyelerinde bir “değer kargaşalığına” sebep olur. Ancak ustaca
yazılanlarda hikâye sanatını zenginleştiren, geliştiren pek çok incelik bulunur” (İleri, 2008: 75-76).
Edebiyat hayatına tiyatro ve hikâye türlerinde yazdığı örneklerle giren ve daha çok
romanlarıyla tanınan Reşat Nuri Güntekin’in hikâyeleri, roman ve tiyatroları ile benzerlikler taşır.
Birol Emil hikâyeleri değerlendirirken roman ve tiyatro türlerine olan yakınlığa dikkat çeker: “Onun
‘Tekellümî hikâye’ başlığını koyduğu bazı hikâyeleri ilk edebî mahsullerdendir ve bunlar piyeslerine
bir çeşit hazırlık mahiyetindedir. Diyaloğa dayanan, kısa perdelerle ayrılmış, hatta şahıs tanıtımı ve
dekor tasvirinin yer aldığı bu ilk hikâyeleri ile Reşat Nuri sonradan roman ve piyeslerinde
olgunlaştıracağı pek çok unsuru, bilhassa konuşma ve hareket dilini bulmaya çalışmıştır. (…)
Hikâyeleri şahıslar, yapı, dil ve üslup bakımından romanları ile tiyatroları arasında yer alır…” (1989:
71). Güntekin’in kısa hikâyelerinde mizahçılığı ile roman ve tiyatro yazarlığının iç içe geçtiğini
belirten Nihat Sami Banarlı da, onun mizahtaki başarısının, milletin hayatı ve hafızasını dolduran
gülünçlükleri maharetle seçmesinden kaynaklandığını ileri sürer. Ona göre Reşat Nuri, cemiyetin en
karakteristik tuhaflıklarını zarif bir biçimde anlatan hisli ve zeki bir sanatkârdır (1998: 1213-1214 ).
Reşat Nuri’nin hikâyelerinde oyun yazarlığının etkisinin daha belirgin olduğunu söyleyen Olcay
Önertoy, mektup biçiminde yazdığı birkaç hikâyesini hariç tutarak hikâyelerinin çoklukla karşılıklı
diyalogla düzenlendiğini ve bunların bir oyunun sahnesini anımsattığını belirtir (1983: 31). Reşat
Nuri’nin romanları hakkında yapılan değerlendirmelerin hikâyeleri içinde geçerli olduğunu düşünen
Ömer Lekesiz ise hikâyelerinin dil, anlatım biçimi ve gerçekçilik yönünden romanlarıyla hemen
hemen aynı özellikleri taşıdığını ifade eder (1997: 244).
Reşat Nuri’nin ilk hikâyelerinde dilin eskiliği ve anlatımdaki aksaklıklar onun
hikâyeciliğinin romancılığa geçişte bir basamak olarak nitelendirilmesine sebep olur. Hikâyeciliği
üzerine görüşler ileri sürülürken çoklukla edebi türler arasındaki ilişkiden yola çıkılarak hikâyelerin
roman ve tiyatro oyunlarıyla benzerlikleri üzerinde durulur. Yazarın romancılığı üzerine ileri sürülen
fikirleri her eser ve her tür için tekrarlamanın doğru olmadığını belirten Oğuzhan Karaburgu, ilk
hikâyelerinde magazin ve mizahın güçlü olduğunu, sonrakilerde ise sosyal konulara yönelerek onları
gözlemci gerçekçi bir yaklaşım ile ele aldığını vurgular. Ona göre “gerek magazin ve mizahi yanı
ağır basan ilk hikâyelerinde, gerekse tasvir ve tahlil yönü ağır basan sonraki hikâyelerinde olsun
Reşat Nuri’nin bütün sanat hayatı boyunca ayrılmadığı ve bütün eser verdiği edebî türlerde bir leit-
motif gibi tekrarladığı hayata ve insana karşı takınılmış iyimser, müsamahalı bir tavır vardır” (2001:
26).
Güntekin’in kitap olarak yayımlanan hikâyelerini bireysel ve toplumsal içerikli hikâyeler
olarak ikiye ayıran M. Fatih Kanter, bireysel olanlarda “aşk, fedakârlık, hayal kırıklığı ve acıma”
gibi konuların; toplumsal olanlarda ise “kültürel bozulma, bürokrasi, devrin değişen şartları
karşısında bozulan sosyal yapı” gibi meselelerin ele alındığını söyler (2017: 68). Gerek bireysel
gerekse toplumsal meselelerin ele alındığı eserlerde ahlaki değerleri her şeyden üstün tutar.
Reşat Nuri hikâyelerinde günlük konuşma dilinin imkânlarından yararlanarak bize
bizim insanımızın gerçeklerini samimi bir üslupla anlatır. Toplumdaki aksaklıkları ya
da sosyal yaşam içinde gördüklerini, duyduklarını yargılamadan ele alır. İnsanın
doğasında var olan sevgi, şefkat ve merhamet duygularını yüceltirken tipleri ve
davranışlarındaki olumsuzlukları da gülmece ile yumuşatır.

Reşat Nuri Güntekin’in Kitaplarına Girmemiş Üç Hikâyesi 637
www.turkishstudies.net/language
Aydede Mecmuasında Yayımlanan Hikâyeleri
Reşat Nuri Güntekin’in Feminist Bir Mahalle İmamı adlı hikâyesi Aydede mecmuasında 2
Kânun-ı sâni 1338/2 Ocak 1922’de “Küçük Hikâye” başlığı altında yayımlanır. Feminist Bir Mahalle
İmamı’nda bir kahvehanede mahalle sakinleri ile imam arasında başlayan münazaranın ironik bir
şekilde son bulması anlatılır. Hikâyenin olay örgüsü şu şekilde özetlenebilir.
Hikâyede adı verilmeyen kahraman, bineceği vapuru kaçırır ve bir sonraki vapur gelinceye
kadar iskeleye yakın bir kahvehanede beklemeye karar verir. Kahvehaneye girdiğinde içeride bir
tartışma yaşanmaktadır. Kahraman bu manzarayı görünce tartışmanın muhakkak bir yenilik eskilik
meselesi üzerine olduğunu ve imamın da yeniliğe hücum ettiğini düşünür. Ancak tartışmayı
dinlerken imamın tamamen onun düşüncesinin aksini savunduğunu anlar. Gürültü gitgide artar ve
kahraman yaklaşık bir buçuk saat geçirdiği kahvehaneden ayrılarak iskeleye iner. Vapuru beklerken
tekrar mahalle imamıyla karşılaşır. İmamla selamlaşır ve ona kadınlık hakkındaki yeni fikirlere nasıl
olur da genç ve eğitimli kişilerin karşı olduğunu anlamadığını söyler. Bunun üzerine İmam Efendi
gülerek onların anladığını ancak işlerine gelmediğini yaşadığı bir olaydan hareketle anlatır.
Hikâyenin sonunda imamın tesettüre izin vermemesinin sebebi anlaşılır. İmam, kızların daha fazla
açılıp saçılmalarını engellemek isterken mahallelinin imama karşı gelmesinin sebebi kızların
vücudunu istedikleri gibi göremeyecek olmalarıdır.
Feminist Bir Mahalle İmamı’nın teması toplumdaki ahlaki bozukluktur. Hikâyede insanların
zaaflarını örtmek için dini alet etmeleri mizah yoluyla eleştirilir. Hikâye ben-anlatıcının ağzından
anlatılır. “Yağmurlu bir gündü. Her gün muntazaman kırk dakika geciken vapurun o gün vaktinde
geleceği tutmuş, beni kendim gibi ihtiyatsız üç beş yolcu ile iskelede bırakmıştı. Öteki vapura bir
buçuk saat vardı.” (Güntekin, 1922a: 4) ifadesiyle anlatım başlar. Giriş olarak kullanılan bu ifade
okuyucuyu anlatılacak olaya hazırlar. Olay anlatıcının kahvehanedeki bir sohbete şahit olması ve
daha sonra bu sohbetin muhataplarından biri olan mahalle imamı ile aralarında geçen diyalog üzerine
kuruludur.
Kahraman kahvehaneye girdiğinde içerde bir tartışma yaşandığını ve neredeyse kahvedeki
kişilerin tamamının imama karşı olduklarını görür. Başlangıçta bu manzarayı görünce yapılan
tartışmanın yenilik eskilik meselesi üzerine olduğu, imamın da “eski kafalı adam” olduğu için
anlamadığı yeniliklere hücum ettiği düşüncesine kapılır. Ancak konuşmaları dinleyince yanıldığını
anlar. Yazarın sözcüsü durumundaki kahraman bu satırlarda din adamlarına bakış açısını da ortaya
koyar:
Derhal hükmü verdim: Mutlaka bir yenilik eskilik davası… İmam Efendi tabii eski kafalı
adam, mahdûd adam… Mutlaka idrâk edemediği yeniliklerden birine hücum ediyor.
Fakat münakaşayı dinlerken hayretim artıyordu. İmam Efendi tamamen zannım hilâfında
söz söylüyor, elini masaya vurarak vaaz verir gibi dik bir sesle bağırıyordu: “Kızları
yirmiye girmeden evvel çarşafa sokmak katiyyen ve katıbeten gayr-ı caizdir. Benim kızım
olsaydı tövbe olsun kocaya verinceye kadar açık gezdirirdim… Hilafım varsa anam
avradım olsun…” (Güntekin, 1922a: 4).
İmamın mahalleliyle tartışmasını dinleyen ben-anlatıcı bir hayli şaşırır, bir buçuk saatlik
bekleyişin büyük bir kısmını kahvehanede geçirdikten sonra iskeleye iner ve orada “yeni fikirli,
feminist” olduğunu düşündüğü imamla yeniden karşılaşır. Bu kısımda kahramanın söyledikleri
hikâyenin adıyla da uyum içerisindedir: “Efendim zât-ı âlinizin kadınlık hakkında ne yeni, ne yüksek
fikirleriniz var, buna mukabil muarızlarınızdan bir kısmı genç ve tahsil görmüş insanlar olmalarına
rağmen ne kadar kapalı kafalı, ne lakırdı anlamaz insanlar.” (Güntekin, 1922a: 4).
Kahraman imamın söylediklerini dinleyince onun, Avrupa merkezli bir düşünce hareketi
olan ve İkinci Meşrutiyet’ten sonra artık Türk aydınları arasında da tartışılan, Feminizm düşüncesinin
taraftarlarından birisi olduğu kanaatini taşır. Ancak hikâyede feminizm yanlış anlamaya dayalı bir

638 Özgül Özbek Giray
Turkish Studies - Language, 16(2)
güldürü vasıtası olarak kullanılır. İmamın komşusunun kızlarını örnek göstererek yaptığı açıklama
aynı zamanda hikâyedeki düğümün çözülmesini sağlar. İmam Efendi’nin tesettüre izin
vermemesinin sebebi feminizm düşüncesini savunması değil kızların fazla açılmasına ve erkeklerin
de onları izlemesine karşı koymak içindir. Böylece hikâye beklenmedik bir sonla bitirilir.
Feminist Bir Mahalle İmamı’nın başkişisi adı verilmeyen kahraman anlatıcıdır. Olaylar onun
şahit olduklarını anlatmasıyla ve imamla aralarında geçen diyalogla ilerler. Mahalle imamı modern
düşüncelerinden dolayı başlangıçta anlatıcının “feminist” olarak nitelendirdiği, mahallelinin ise
sözüne itibar edilmeyecek “bunak” olarak gördüğü bir kişidir. Ancak aleyhinde söylenenlere kulak
asmayarak ahlakî değerleri savunan imamın, açık fikirli bir din adamı olduğu söylenebilir. Hikâyede
yer alan diğer kişiler ise iki emekli zâbit, polis, nahiye müdürü, muallim gibi memur kesimi ile
mahalle delikanlılarıdır. Bu kişiler toplumun temsilcisi rolünü üstlenirler. Yazar imamın karşısına bu
kişileri yerleştirerek toplumdaki ahlaki bozukluğu gözler önüne serer.
Hikâyede bir buçuk saatlik zaman dilimi içerisinde hayattan bir kesit sunulur. Anlatım
kahramanın yağmurlu bir günde bineceği vapura geç kalması ile başlar bir buçuk saat sonra gelecek
olan bir sonraki vapuru mahalle kahvesinde beklemesi ve bu sürenin sonunda iskeleye dönmesi ile
biter. “Hulâsa bir buçuk saatin büyük bir kısmını ümid ettiğimden güzel geçirdim” (Güntekin, 1922a:
4). Vaka zamanı hayatın olağan akışı içerisinde kısa bir andır.
Hikâyede anlatılan olaylar İstanbul’da geçer. Reşat Nuri’nin gözlemciliğindeki dikkati
İstanbul’un günlük hayatını gerçekçi bir yaklaşımla yansıtmasını sağlar. “Kadın-erkek
mahremiyetinin ev hayatını bölmesiyle birlikte ev içi mekânlar daha çok kadınların hâkim olduğu
alanlar haline gelmiştir. Reşat Nuri, bu sebeple hikâyelerinde erkek kahramanları, daha çok yolların
kesişebileceği kamuya açık alanlarda karşılaştırır” (Yusoğlu, 2020: 342). Hikâyede İstanbul’daki
vapur, iskele, bekleme salonu ve kahvehane gibi topluma açık mekânlarda kahramanları bir araya
getiren yazar, bu mekânların tasvirine yer vermez. Mekânlar sadece olayların geçtiği, kişilerin bir
arada bulundukları yer hüviyetini taşır.
Toplumda gördüğü bozuklukları kırıcı bir tondan ziyade ince bir ironi ile anlatma yolunu
tercih eden Reşat Nuri, Feminist Bir Mahalle İmamı’nda da benzer bir tutum sergiler. Kahraman,
kahvehanede İmamın söylediklerini dinledikten sonra onunla karşılaştığında söylediği sözler ince bir
alay içerir: “Efendi Hazretleri, dedim. Demin tesadüfen kahvede bulunuyordum. Müdafaat-ı
fâzılânelerini memnuniyet ve hayretle dinledim. Efendim zât-ı âlinizin kadınlık hakkında ne yeni, ne
yüksek fikirleriniz var, buna mukabil muarızlarınızdan bir kısmı genç ve tahsil görmüş insanlar
olmalarına rağmen ne kadar kapalı kafalı, ne lakırdı anlamaz insanlar.” (Güntekin, 1922a: 4).
Hikâyenin başlığı da ironiktir. Yazar aslında başlıkta ifade edilenin aksini anlatır. Başlık ilk
okunduğunda kadınların haklarını savunan, onların sosyal hayatta yer edinmesi için mücadele veren
bir imamın anlatılacağı düşünülür ancak metnin sonunda imamın feminist düşünceyi savunma gayesi
taşımadığı anlaşılır.
Yazar hikâye kişilerini eğitim durumları, meslekleri ve ait olduğu sosyal çevreye göre
konuşturur: “İmam Efendi tamamen zannım hilâfında söz söylüyor, elini masaya vurarak vaaz verir
gibi dik bir sesle bağırıyordu: ‘Kızları yirmiye girmeden evvel çarşafa sokmak katiyyen ve katıbeten
gayr-ı caizdir.’ ” (Güntekin, 1922a: 4). İmamın söylediklerine karşı çıkan mahalle halkı ise sokak
ağzı ile konuşturulur: “Hocam sen bunamışsın. Senin arkanda kılınan namaz fasiddir. Hocam bir
azdın ama pir azdın. Babacığım sen uçar mısın? Vay ne günlere kaldık imamı böyle söylerse vay sen
kıyas eyle gerisini… Yazık bu ümmet-i merhûmeye…” (Güntekin, 1922a: 4).
Hikâyede kişilerin tanıtımı ve vakanın ilerlemesi diyalog tekniği vasıtasıyla sağlanır.
Reşat Nuri hikâyelerinde genellikle günlük konuşma diline yakın, sade, açık, anlaşılır bir dil
kullanır. Bu hikâyesinde “Avniye, mütekaid, ma’zul, kuvvet infirâddadır, zannım hilafında, muarız,
katiyyen ve katıbeten, fasid, müdafaat-ı fâzılânelerini, vebal-i azîmi, mümâsil” gibi kelimeleri

Reşat Nuri Güntekin’in Kitaplarına Girmemiş Üç Hikâyesi 639
www.turkishstudies.net/language
kullanarak bugün için ağır bir dil sayılan ancak hikâyenin yazıldığı dönem göz önünde
bulundurulduğunda İstanbul’un günlük konuşma dilini kullandığı görülür.
Firavun’un Terbiyesi, Aydede mecmuasında 13 Mart 1338/13 Mart 1922’de “Fantezi
Hikâye” başlığı altında yayımlanır. Hikâyede babası tarafından terbiye edilmesi amacıyla hocaya
teslim edilen evladın yaptıkları ironik bir şekilde anlatılır. Olaylar şu şekilde özetlenir:
Hoca Musa Efendi’nin üç oğlu vardır. Üçüncünün adı Yunus’tur ancak Musa Efendi oğlunun
yaramazlıklarından bıkıp adını Firavun olarak değiştirir. Bir gün mahalle kahvesinde Musa
Efendi’nin şikâyetlerini dinleyen bir ihtiyar ona Kıtmir Hoca adlı bir kişiden bahseder ve oğlunu bu
Hoca’nın terbiye edeceğini söyler. Dinlediklerinden etkilenen Musa Efendi ertesi sabah oğlunu
yanına alarak Kıtmir Hoca’nın köyüne gider ve oğlunun yaptıklarını anlatır. Kıtmir Hoca şiddete
başvurmadan, gözlerindeki çekim gücü ile Firavun’u yola getireceğini söyler. Musa Efendi bir hafta
sonra almak üzere oğlunu hocaya teslim edip köyden ayrılır. Kıtmir Hoca evinde bütün işleri bu
çekim usulüyle terbiye ettiği talebelerine yaptırır. Yunus’u da hemen çalıştırmaya başlar ve karısına
ait olan işleri bile ona yükler. Altıncı günün sonunda Kıtmir Hoca civar köylerden birine düğüne
gider. Hocanın genç karısı evde kalır. Kadın uykuya dalmak üzereyken kapının sesini duyar ve
karşısında Yunus’u görür. Ona odasına neden geldiğini sorar. Bunun üzerine Yunus kadına hocasının
ne yaparsam onu yapacaksın dediğini hatırlatır ve vazifesini tamamlamazsa terbiyesinin eksik
kalacağını söyler.
Firavun’un Terbiyesi’nde cehalet ve ahlaksızlık teması bir arada işlenir. Hikâye her şeyi
bilen anlatıcının hâkim bakış açısı ile anlatılır. Firavun’un Terbiyesi’nde yazar merak uyandırmak
ve okuyucuyu anlatılacak olaylara hazırlamak için kısa bir girişle başlar. Musa Efendi’nin, oğlunu
terbiye etmek için neler yaptığı hikâyenin girişinde şu cümlelerle anlatılır:
Hoca Musa Efendi üçüncü oğlunun adını “Yunus” koymuştu. Fakat sonradan bunu
“Firavun” a tahvîl etti. Sebebini soranlara yana yakıla şunları söylerdi:
-Cenâb-ı hak her Musa’ya bir firavun tasallut eylemiştir… Bu da kâin benim firavunum…
Öteki oğullarım melek haslet çocuklar… Bu kime çekti bilmem ki? Her üçünü de aynı
kızılcık ağacından kestiğim değneklerle terbiye ettim ve lakin bunun sırtında kızılcık
sopası değil ya ormanları paralasak adam olacağı yok… Bir gün tavuk hırsızlığına gider,
ertesi günü benim kürkü satar, daha öbür gün anasının yaşmak feracesiyle kadınlar
hamamına girer… Cenâb-ı kahhar ben kulunu da, dünyayı da tez bu firavunun şerrinden
kurtarsın… (Güntekin, 1922b: 4).
Kahvehanede otururken oğlunun yaptıklarından şikâyet eden Musa Efendi’ye çocuğu terbiye
etmesi için Kıtmir Hoca’ya götürmesi tavsiye edilir. Hoca’nın çocukları terbiye etmek için şiddet
uygulamasının anlatıldığı satırlar toplumdaki yobazlığı ve cehaleti gözler önüne sürer:
Kıtırlı köyünde Kıtmir hoca isminde bir mübarek zât vardır… Öyle bir üstad ki değil
insanları, dil bilmez hayvanları bile evvel Allah yola getirir… Nazarında öyle bir füsun
var ki insan onunla göz göze geldiği zaman yıldırımla vurulmuşa döner… Oğlunu bu
mübarek zâta teslim et… Ya adam eder yahud da öldürür… Meşhur bir müderrisin beş
senede bir cüzü ezberletemediği bir haylazı üç ayda hâfız etti… Talebesini elinde
kerpetenle dinler, her yanlış için bir dişini veya tırnağını sökermiş. Sen ol da adam
olma…(Güntekin, 1922b: 4).
Musa Efendi, Kıtırlı köyüne gidip orada Kıtmir Hoca ile karşılaşır bu karşılaşmadan sonra
olaylar diyalogla şekillenir. Musa Efendi, Firavun’un yaptıklarını titreyerek anlatır. Muhatabı Kıtmir
Hoca ise duyduklarını önemsemeden dinler ve Yunus’u bir hafta sonra mum gibi yapacağını eğer
hayatta kalırsa gelip almasını söyler. Musa Efendi ister döv ister öldür diyerek oğlunu adeta gözden
çıkarır. Kıtmir Hoca şiddete başvurmadan iyiyi ve doğruyu taklit ve alıştırma yoluyla öğreteceğini
anlatır. Musa Efendi’nin Firavun’un inatçı olduğunu söylemesi üzerine de sen şimdi izle diyerek

640 Özgül Özbek Giray
Turkish Studies - Language, 16(2)
Firavun’u nasıl terbiye edeceğini gösterir. Olay örgüsünün bu kısmında adeta bir tiyatro oyunu
sahnelenir:
Gözlerimdeki kuvve-i mıknatısiyyeye mağlûb olmamak onun haddine mi düşmüş… Sen
şimdi seyret… Gel buraya Yunus… Şu gözlerime bak… Dikkatli bak… Bir hafta ben ne
yaparsam sen de onu yapacaksın… Haydi şimdi kapının yanına git dur…
Musa Hoca tereddüt ediyordu:
-Şimdi artık sen ne yaparsan o da onu mu yapacak?
Kıtmir Hoca ayağa kalktı:
-Zâhir onu yapacak, dedi, misal ister misin, seyreyle.
Hoca kendi mihveri etrafında bir kere döndü. Yunus birdenbire kamçılanmış bir topaç
gibi dönmeye başladı. Hoca süpürgeyi alarak bir kere yere sürdü, Yunus derhal süpürgeyi
yakaladı, kırk yıllık bir ev kadını gibi odayı süpürmeye başladı.
Musa Efendi oğlunun adam olacağına inanmıştı. Gözlerinde yaşlarla Kıtmir Hoca’nın
ellerini öptü, bir hafta sonra oğlunu almak üzere köyden ayrıldı (Güntekin, 1922b: 4).
Kıtmir Hoca’nın evindeki öğrencileri nasıl terbiye ettiğinin anlaşılmasıyla gizemi de
çözülmüş olur. Dini, çıkarları için kullanan hoca, “usul-i mıknatisi” adıyla cahil insanları korkutarak
kandırır ve yanında hiç adam çalıştırmadan evin, tarla ve bahçenin bütün işlerini, hayvanların
bakımını talebelerine yükler. Yunus’u da en ağır işlerde çalıştırır.
Hikâyenin sonunda Yunus’un Kıtmir Hoca’nın evinde geçirdiği son gece anlatılır. Kıtmir
Hoca’nın genç karısı ile evde yalnız kalan Yunus kadının odasına girer ve kadına: “Hocam ben, her
ne yaparsam yapacaksın dedi… Vazifemi eksik bırakırsam hem vicdanım rahat etmeyecek, hem de
terbiyem eksik kalacak!” (Güntekin, 1922b: 4) dedikten sonra hikâye sona erer. Bu son okura “huylu
huyundan vazgeçmez” atasözünü hatırlatır.
Birol Emil, Reşat Nuri’nin eserlerinde kişilerin toplumsal ahlak kurallarına, ahlaki değerlere
tabi olması ve bunları korumasına özen gösterdiğini bu ahlak anlayışının hikâyelerinin temelini
oluşturduğunu söyler. Hatta bazı hikâyelerinde bunun zıddı gibi görünen kişi ve durumlar yaratarak
iyi ve güzeli çarpıtıyormuş gibi göründüğünü ancak asıl amacının gerçek değerleri savunmak
olduğunu belirtir (Emil, 1989:74). Firavun’un Terbiyesi’nde de ahlak anlayışı kurguladığı Firavun
karakterinin ahlaksızlığı üzerinden anlatılır. Reşat Nuri merak unsurunu hikâyenin sonuna kadar
canlı tutar ve hikâyeyi beklenmedik bir şekilde sonlandırır. Daha sonra yaşanacakların yorumunu ise
okuyucuya bırakır.
Firavun’un Terbiyesi’nde başkişi Yunus yani Firavun’dur. Başkişilerin duygu düşünce ve
hayatları ayrıntılı bir şekilde eserde yer alır. Bunlar hikâyenin kurgusu içinde değişen ve okuyucuyu
yönlendiren karakterlerdir. Eserde farklı soruların ileri sürülmesinde vasıta rolü üstlenerek
okuyucunun duygu değişimi yaşamasına sebep olurlar (Stevick, 2010:179-180). Firavun, iç dünyası
ile hikâye de yer bulmasa da tepkileri yönlendirmesi sebebiyle hikâyedeki başkişidir. Firavun, Musa
Efendi’nin üçüncü oğludur. Doğduğunda babası ona Yunus adını koyar ancak yaramazlıklarından
dolayı adını Firavun olarak değiştirir. Musa Efendi çocuğuna Firavun adını vermesinin sebebini ise:
“Cenâb-ı hak her Musa’ya bir firavun tasallut eylemiştir… Bu da kâin benim firavunum. (…) Cenâb-
ı kahhar ben kulunu da, dünyayı da tez bu firavunun şerrinden kurtarsın… (Güntekin, 1922b: 4)
sözleriyle açıklar ve Kuran’da geçen Hz. Musa’nın Firavun’la mücadelesi hadisesine bir gönderme
yapar.
Bir diğer hikâye kişisi olan Kıtmir Hoca mizahi bir tip olarak çizilir. Reşat Nuri mizahi
hikâyelerinde kalıplaşmış tiplerden ziyade, gündelik hayatta karşılaştığı, farklı kesimlerden ilgi
çekici tipleri canlandırır ve onları tanıtırken ayrıntıya dikkat ederek okuyucuları bu kişilerin
dünyasına dâhil eder (Yusoğlu, 2020: 256). Kıtmir halk arasında yedi uyurlar olarak da bilinen

Reşat Nuri Güntekin’in Kitaplarına Girmemiş Üç Hikâyesi 641
www.turkishstudies.net/language
Eshab-ı Kehf’in yanlarında bulunan köpeğe verilen isimdir. Yazar hocaya ad olarak bir hayvan ismi
vererek adeta onunla alay eder. Kıtmir Hoca’nın fiziki özelliği okuyucuda tebessüm uyandırır:
“Hocanın iri korkunç gözlerinin üstünde öyle heybetli kaşları vardı ki bükülmüş pala bıyıklara
benziyordu. Kaşlar böyle olunca sâir azasının ne olacağını tarife hacet kalmaz” (Güntekin, 1922b:
4).
Musa Efendi, Yunus’un babasıdır. Çocuğunu döverek terbiye edeceğini düşünür ancak bu
mümkün olmayınca Kıtmir Hoca’ya başvurur. Oğlunun Kıtmir Hoca’nın elinde adam olacağına
inanır. Cehaleti ve yobazlığı temsil eder.
Kadın karakter olarak sadece Kıtmir Hoca’nın genç karısı verilir. Adı verilmeyen kadından
hikâyenin sonunda söz edilir. Kadın hikâyeye Firavun’un terbiye edilemeyeceğini anlatmak için
yerleştirilmiştir.
Hikâyenin başında yapılan girişten sonra verilen “Bir gün mahalle kahvesinde…” ifadesi
vaka zamanının tespit edilmesini güçleştirir. Yunus’un Kıtmir Hoca’nın evine gelinceye kadar
zamanda belirsizlik vardır. Kıtmir Hoca’nın evinde geçen zaman dilimi ise bir haftadır.
Mekân tasvirine yer verilmez. Mekânlar çoklukla olayların sahnesi konumundadır.
Kahvehane, Kıtırlı Köyü ve bu köyde Kıtmir Hoca’nın evi, tarlası, bahçesi anlatıda adı geçen
mekânlardır. Kahvehane mahalle sakinlerini ve dışardan gelenleri bir araya toplamasıyla vakanın
seyrinde rol oynar.
Firavun’un Terbiyesi’nde belirgin üslup özelliklerinden biri mizahi unsurların ustalıkla
kullanılmasıdır. Yazar hikâyeye anlatılanların zıddını ifade eden ironik bir isim verir. Hikâye’nin
ismi Firavun’un Terbiyesi’dir ve anlatım başladığı andan itibaren Yunus’un/Firavun’un terbiye
edileceği düşüncesi hâkimdir. Hatta Yunus’un Kıtmir Hoca’nın evinde kaldığı son gece hocanın
karısının ağzından: “Yunus mum gibi adam oldu… Yarın babası gelip alacak…” (Güntekin, 1922b:
4) sözleri işitilir ve okuyucuda artık hoca tarafından terbiye edildiği kanaati uyanır. Ancak Yunus’un
söylediği son söz bütün bu düşünceleri altüst eder ve nihayetinde terbiye edilemeyeceği anlaşılır.
Hoca Musa Efendi’nin çocuklarını terbiye etme şekli de mizahi bir şekilde anlatılarak
okuyucuyu güldürür: “Öteki oğullarım melek haslet çocuklar… Bu kime çekti bilmem ki? Her üçünü
de aynı kızılcık ağacından kestiğim değneklerle terbiye ettim ve lakin bunun sırtında kızılcık sopası
değil ya ormanları paralasak adam olacağı yok…” (Güntekin, 1922b: 4).
Anlatımda diyalog tekniği önemli bir yer tutar. Vakanın ilerlemesi, kişilerin tanıtılması ve
ilişkiler diyalog aracılığıyla sağlanır. Ayrıca geriye dönüş ve özetleme tekniği de kullanılır.
Hikâyenin girişinde Firavun’un yaptıkları yıllar öncesine gidilerek kısaca özetlenir. Kullanılan bir
diğer anlatım tekniği ise iç monologdur. Kıtmir Hoca’nın karısının Yunus hakkındaki düşünceleri iç
monologla verilir: “Hocanın genç zevcesi yatağında bir yandan bir yana dönerek düşünüyordu: -
Yunus mum gibi adam oldu… Yarın babası gelip alacak… Uğurlar olsun ama evin işlerine kim
bakacak… Yemeği kim pişirecek bulaşığı kim yıkayacak!” (Güntekin, 1922b: 4).
Satılık Ud, 4 Mayıs 1338/4 Mayıs 1922’de Aydede’de “Küçük Hikâye” başlığı altında
yayımlanan Reşat Nuri’nin üçüncü hikâyesidir. Karşılıklı diyaloglarla kurgulanan hikâyede geçim
sıkıntısı çeken bir karı kocanın, ellerindeki para edecek tek şey olan udu satmak istemeleri
neticesinde düştükleri trajikomik durum anlatılır. Hikâyede olaylar şöyle özetlenebilir:
Satılık Ud, hikâyenin kahramanlarından Ayşe Hanım ile kocası Muharrem Paşa’nın
konuşmasıyla başlar. Ayşe Hanım kocasına misafirlerinin geleceğini söyler ancak akşam yemeğine
davet edilen misafirleri ağırlamak için ellerinde para yoktur. Bir yerden para bulamazlarsa rezil
olacaklarını söyleyen kadın, çare olarak kendi sedefli udunu satmayı teklif eder. Paşa bu fikri beğenir
ancak kime satacaklarını bilemez. Düşünüp dururken komşuları bakkal Rasih Efendi’nin kızına bir

642 Özgül Özbek Giray
Turkish Studies - Language, 16(2)
ut satın alacağı aklına gelir. Ancak Paşa, Rasih Efendi’ye karımın udunu satmak istiyorum
diyemeyeceği için kabul etmez. Onlar konuşurken paşanın amcası Nusret Bey gelir. Nusret Bey’in
gelişine sevinen Paşa ondan on lira ister. Nusret Bey para lafını duyunca evden kaçar. Bunun üzerine
Ayşe Hanım kendi udunu Nusret Bey’in udu diye satmayı teklif eder böylece para istemekten de
çekinmeyeceklerdir. Bu fikir Paşa’nın aklına yatar ve Rasih Efendi’nin dükkânına gider. Evde
sözleştikleri gibi Paşa’dan sonra hizmetçileri dükkâna gelir ve elindeki udu göstererek Nusret Bey’in
udunu satması için Paşa’ya gönderdiğini söyler. Paşa, ben karışmam geri götür derken Rasih Efendi
araya girer ve udu kontrol ettikten sonra almayı kabul eder. Paşa durumdan memnundur parasını
artık Nusret Bey’e gönderirsiniz ya da ben vereyim, der. Bunun üzerine Rasih Efendi Nusret Bey’in
kendisine borcu olduğunu söyleyerek defterini açar ve bu on beş lirayı borçtan düşer.
Satılık Ud, tekellümî hikâye tarzında kaleme alınır. Tekellümi hikâye yerine teatral öykü
ifadesini kullanan Oktay Yivli bu türü şöyle tanımlar: “Tiyatro tekniğinde olduğu gibi anlatıcının ya
tamamen hikâye dünyasından çekildiği ya da kendisini gizleyip sözü kurmaca karaktere bıraktığı bir
alt türdür. Meşrutiyet döneminde ortaya çıkan bu tür için o dönemin kimi öykücüleri "tekellümi
hikâye" demeyi uygun bulmuşlardır” (2016: 87). Satılık Ud’un tamamı karşılıklı diyaloglarla
şekillenir, sözün kahramana devredildiği hikâyede anlatıcının varlığı kişileri tanıtırken ve zamanı
belirtirken hissedilir. Anlatı piyeslerin perdelere ayrılması gibi iki kısa bölüme ayrılır. Bu yönleriyle
hikâyeden çok tiyatro oyununa benzer.
Hikâyenin ilk bölümü Muharrem Paşa ile eşi Ayşe Hanım arasında geçen diyaloglara ayrılır.
Muharrem Paşa’nın ilk cümlesinde yaşadıkları maddi sıkıntıya dikkat çekilir. Paşa gazetelerin yarım
aylık vereceği haberine inanarak damadı ve damadının ailesini iki gün önce yemeğe davet etmiştir.
Ancak kendi davetini unutur ve karısının hatırlatması üzerine akşama gelecek misafirlere ne
yedireceğini düşünmeye başlar. Çare olarak karısı Ayşe Hanım sedefli udunu satmayı teklif eder.
Paşa kabul eder ancak kime nasıl satacaklarını bilemez. Karısının bitpazarına götürelim demesi
üzerine Paşa’nın: “Kim götürecek? Ben mi? İmparatorların yanında geçit resmleri seyrettikten sonra
bitpazarında ud mezat ettirmek… Allah esirgesin… Sen de hiç gidemezsin… Sana hediye gelmiş bir
udu koltuğuna verip çarşıya göndermek… Alimallah intihar ederim…” (Güntekin, 1922c: 2) demesi
hikâyenin temasını da ortaya çıkarır: Gurur ve çaresizlik.
Olay örgüsünde para koparmak umuduyla Muharrem Paşa’nın evine gelen Nusret Bey
vakanın seyrini değiştirir. Kendisinden para istenince koşarak evden kaçması Ayşe Hanım’a bir
fikir verir. Udu Nusret Bey’in diye gösterip daha fazla paraya satmayı düşünür.
İkinci Bölüm Paşa’nın Rasih Efendi’nin dükkânına gitmesiyle başlar. Paşa ile Rasih Efendi
arasında geçen konuşmada Paşa, içinde bulunduğu durumu gururuna yediremediği için yalan söyler
Rasih Efendi ise onun durumunu bilir ve alay eder. İki kişinin diyaloğu üzerinden devletin içinde
bulunduğu ekonomik durum da mizahi bir yolla anlatılır.
Paşa- (Vakar ile) Geçenlerde Maliye nezaretini teklif ettiler… Bittabi reddettim…
Rasih- Hiç olmazsa iki ay için kabul etmeliydiniz… Şu bütçeyi düzeltmiş olurdunuz?
Paşa- O bütçe düzelir mi hiç?
Rasih- (Korkak bir tebessümle) Devlethanenizin bütçesinden bahsediyorum (Güntekin,
1922c: 2).
Hikâyenin sonunda Muharrem Paşa Rasih Efendi’ye karşı mahcup olmamak için karısının
udunu amcası Nusret Bey’in udu gibi gösterip satar. Eline geçen fırsatı kaçırmayan Rasih Efendi ise
Nusret Bey’den alacağı parayı tahsis etmiş olur. Böylece kurnazlık yapmak isteyen Paşa, gülünç bir
duruma düşer.

Reşat Nuri Güntekin’in Kitaplarına Girmemiş Üç Hikâyesi 643
www.turkishstudies.net/language
Rasih- (Memnuniyetle ellerini ovuşturarak) Paşa hazretleri! Demin arz edecektim
sıkıldım… Mademki yeri geldi… Nusret Beyefendi’nin biraz hesabı var… Yirmi otuz
lira kadar bir şey… Yarım saat evvel de dükkâna uğrayıp nakden beş lira aldılar…
Herhalde bugün yahut yarın bir miktar ale’l-hesâb vereceklerini temin ettiler…
(Defterini açıp bir şeyler yazarak) Müsaadenizle bu on beş lirayı Nusret Bey’in
hesabından tenzil ediyorum!.. (Güntekin, 1922c: 2).
Hikâyenin kişi sayısı sınırlıdır. Muharrem Paşa, karısı Ayşe Hanım, Paşa’nın amcası Nusret
Bey, hizmetçileri Ahter ve bakkal Rasih Efendi’den oluşan şahıs kadrosunun fiziksel özellikleri
hakkında bilgi verilmez. Karakter özellikleri ise olaylar karşısındaki tutumlarından anlaşılır.
Muharrem Paşa’nın karısıyla aralarında geçen konuşmada aylığını alamayan, geçim sıkıntısı çeken
bir bürokrat olduğu anlaşılır: “Melun gazeteler iki güne kadar bir yarım aylık verileceğini
yazmışlardı… Ben de buna inanarak…” (Güntekin, 1922c: 2). Gururlu bir mizaca sahip olan Paşa,
paraya ihtiyacı olduğu için udu sattığını söylemektense yalana başvurur. Ayşe Hanım kocası
Muharrem Paşa’ya göre daha uyanıktır. Rasih Efendi ise Paşa’nın durumunu bildiği halde alacağını
tahsis etme telaşındaki fırsatçı bir kişidir. Nusret Bey, Paşa kendisinden para isteyince “Ben de seni
kafese koymaya geliyordum.” (Güntekin, 1922c: 2) diyecek kadar pişkin, vurguncu bir tiptir.
Olaylar kısa bir zaman dilimi içerisinde geçer. Hikâyenin başında Ayşe Hanım, Paşa’nın
damadını iki gün önce yemeğe davet ettiğini hatırlatır. Bu olay geriye dönüşle anlatılır. Paşa ile karısı
arasında geçen konuşmadan yarım saat sonra Paşa bakkal dükkânına giderek Rasih Efendi’yle
görüşür ve hikâye sonlanır. Vaka zamanı yaklaşık bir saattir.
Satılık Ud’da olayların İstanbul’da yaşandığı düşünülür ancak herhangi bir yer adı verilmez.
Olaylar kapalı mekânlarda geçer. Ev ve bakkal dükkânından söz edilir ancak bu mekânların tasviri
yapılmaz. Hikâyenin yazar tarafından ayrılan ilk bölümünde mekân Paşa ile karısının yaşadıkları ev
ikinci bölümde ise Paşa’nın udu satmak için görüşmeye gittiği Rasih Efendi’nin bakkal dükkânıdır.
Hikâyede trajik durumu yumuşatmak için mizahi unsurlardan yararlanılır. Nusret Bey’in
davranışları ile hikâyenin sonunda Muharrem Paşa’nın içine düştüğü durum okuyucuyu güldürür.
Anlatım diyalogla ilerler. Kişilerin hareketleri, tavır ve davranışları konuşma cümlelerinden
önce parantez içinde verilir. Anlatımda kısa cümlelerin yanı sıra eksiltili cümleler de dikkati çeker.
Cümlelerin sonunda vurguyu hissettirmek için noktalama işaretleri kullanılır. Soru işareti, ünlem ve
en fazla da üç noktaya yer verilir.
Hikâyede bölümler arası geçişte kopukluk vardır. Yazar tarafından numaralandırılan birinci
bölümden ikinci bölüme geçerken anlatımda, tıpkı sahneler arasındaki geçişlere benzeyen,
atlamalar görülür ve ikinci bölümün başına parantez içinde “Yarım saat sonra dükkânda” ifadesi
yerleştirilerek mekânın değiştiği bildirilir.
Sonuç
Reşat Nuri Güntekin’in yazarlığının ilk devresinde kaleme aldığı ve Aydede mecmuasında
yayımlanan üç kısa hikâyesinin ortak özelliği mizahi içerikli olmalarıdır. Hikâyelerinde bireysel ve
toplumsal meseleleri ele aldığı bilinen yazarın Feminist Bir Mahalle İmamı’nda toplumdaki ahlakî
bozukluk, Firavun’un Terbiyesi’nde cehalet ve ahlaksızlık, Satılık Ud’da ise gurur ve çaresizlik
temaları işlenir. Vaka, Feminist Bir Mahalle İmamı’nda kahramanın içinde bulunduğu durumun
anlatıldığı kısa bir giriş cümlesiyle, Firavun’un Terbiyesi’nde kişilerin tanıtıldığı bir giriş cümlesiyle,
Satılık Ud’da ise diyalogla başlar. Her üç hikâyede beklenmedik bir sonla bitirilir. Hikâyelerde kişi
sayısını sınırlı tutan yazar, kişilerden çok olaya önem verdiği düşüncesini uyandırır. Hikâye kişileri
genellikle erkeklerdir. Bu üç hikâye içerisinde sadece Satılık Ud’da Ayşe Hanım kurnazlığı ile ön
plana çıkan bir kadın kahraman olarak verilir. Firavun’un Terbiyesi’nde hikâyenin sonunda

644 Özgül Özbek Giray
Turkish Studies - Language, 16(2)
karşılaştığımız adı verilmeyen bir kadın kahraman yer alır. Feminist Bir Mahalle İmamı’nda ise yine
adları verilmeyen iki genç kızdan bahsedilir. Kişilerin fiziksel özellikleri ayrıntılı anlatılmaz ancak
tip çizmede oldukça başarılı olan yazar mizahi tipleri anlatırken ayrıntıya yer verir. Bu kişiler
okuyucuya gündelik hayatta karşılaşacakmış izlenimi veren oldukça canlı, gerçekçi tiplerdir. Reşat
Nuri içinde yaşadığı toplumu yakından tanıyan ve gözlem gücünü ustalıkla kullanan bir yazardır.
Mekân, Feminist Bir Mahalle İmamı ve Satılık Ud’da İstanbul, Firavun’un Terbiyesi’nde ise köydür.
Üç hikâyede de mekân tasvirine yer verilmez. Kişileri genellikle sosyalleşebilecekleri mekânlarda
karşılaştırır. İki hikâyede kahvehane, Satılık Ud’da ise bakkal dükkânı kişilerin bir araya gelmesini
sağlayarak vakanın seyrinde rol oynayan mekânlar olarak kurgulanır. Hikâyelerde vaka zamanı
oldukça kısadır. Feminist Bir Mahalle İmamı’nda bir buçuk saatlik bir zaman diliminden, Satılık
Ud’da yaklaşık bir saatlik bir süreden, Firavun’un Terbiyesi’nde ise yedi sekiz günlük bir zamandan
söz edilebilir. Toplumda gördüğü eksiklikleri, bozuklukları, sert, kaba bir dille eleştirmekten ziyade
ironik bir şekilde anlatma yolunu tercih eden yazar, özellikle Firavun’un Terbiyesi’nde ironi ve
mizahı başarılı bir şekilde kullanır. Üç hikâyede de anlatımda diyaloglar önemli bir yer tutar ancak
Satılık Ud tamamen diyalogla kurgulanır. Tekellümî hikâye tarzında yazılan hikâyede kahramanların
hareketleri cümle başında parantez içinde verilir. Cümleler kısa ve vurguludur. Hikâye, tıpkı
piyeslerde sahnelerin perdelere ayrılması gibi yazar tarafından numara ile ayrılmış iki kısa bölümden
oluşur. Hikâyelerinde günlük konuşma diline yakın bir dil kullanan yazar kişileri ait oldukları sosyal
çevre ve eğitim durumlarına göre konuşturur.
Reşat Nuri Güntekin’in gerek toplumsal gerekse bireysel meseleleri ele aldığı hikâyelerinde
eleştirel bir yön mutlaka bulunur ve bunu mizah yardımıyla yapar. İncelediğimiz bu hikâyeleri Türk
edebiyatında mizahi hikâyeciliğin gelişmesine, zenginleşmesine katkı sağlayan örnekler olarak
değerlendirebiliriz.
Kaynakça
Artan, G. (1994). Takma ad-soyadı-rumuz dizinleri tanzimattan günümüze. Türk Kütüphaneciler
Derneği İçel Şubesi Yayınları.
Banarlı, N.S. (1998). Resimli Türk edebiyatı tarihi. Milli Eğitim Basımevi.
Duman, H. (2000). Osmanlı-Türk süreli yayınları ve gazeteleri (1828-1928). Enformasyon ve
Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı.
Emil, B. (1989). Reşat Nuri Güntekin. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Güntekin, R. N. (2 Ocak 1922a). Feminist bir mahalle imamı. Aydede. 1, 4.
Güntekin, R. N. (13 Mart 1922b). Firavun’un terbiyesi. Aydede. 21, 4.
Güntekin, R. N. (4 Mayıs 1922c). Satılık ud. Aydede. 36, 2.
İleri, S. (2008). Öykümüzde bir sevecenlik fırtınası: Reşat Nuri Güntekin. Türk Dili Türk Öykücülüğü
Özel Sayısı, 286, 75-84.
Kanter, M. F. (2017). Madalyonun öteki yüzü: Reşat Nuri Güntekin. Edebiyat Ortamı Yayınları.
Karaburgu, O. (2001). Reşat Nuri Güntekin’in hikâyeleri üzerine bir inceleme [Yayımlanmamış
yüksek lisans tezi]. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Karaburgu, O. (2006). Reşat Nuri Güntekin’in bilinmeyen remiz ve müstear isimleri. Türk Dili, 660,
525-535.
Lekesiz, Ö. (1997). Yeni Türk edebiyatında öykü. Kaknüs Yayınları.

Reşat Nuri Güntekin’in Kitaplarına Girmemiş Üç Hikâyesi 645
www.turkishstudies.net/language
Önertoy, O. (1983). Reşat Nuri Güntekin. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Poyraz, T. Alpbek, M. (1957). Reşat Nuri Güntekin hayatı ve eserlerinin tam listesi. Türk Tarih
Kurumu Basımevi.
Harvey, W.J. (2010). Romanda sosyal ortam, Roman Teorisi (Ed. Philip Stevick). (Çev. Sevim
Kantarcıoğlu), Akçağ Yayınları.
Yıldırım, T. (2006). Edebiyatımızda müstear isimler. Selis Kitaplar.
Yivli, O. (2016). Modern Türk öyküsünde alt türler 1890-1950. Erdem İnsan ve Toplum Bilimleri
Dergisi, 70, 85-103. https://doi.org/10.32704/erdem.536817
Yusoğlu, N. (2020). İstanbul mizahı ve Reşat Nuri Güntekin’in mizahi hikâyeciliği. Hece Yayınları.