Mâder-i Mevlânâ Mümine Hatun’a Yazılan Manzumeler

Abstract

Hz. Mevlânâ (ö. 1273) ve eserleri Osmanlı toplumuna derinden tesir etmiş, bu etki klasik Türk edebiyatına da yansımış, Mevlevî olsun ya da olmasın birçok divan şairi eserlerini Mevlevîlik unsurları ile süslemiştir. Bunun yanı sıra Mevlânâ için methiyeler yazılmış, bu şiirlerde Mevlânâ’nın yakın çevresi ve aile fertlerinden de bahsedilmiştir. Mevlevî şairler Mevlânâ’nın annesi Mümine Hatun’u tıpkı Mevlânâ’yı andıkları gibi anıp övmüş, Mâder-i Mevlânâ’ya hürmetlerini şiirle ifade etmişlerdir. Mevlevî şeyh ve edibi Ahmet Midhat Beytur (ö. 1971) Mümine Hatun için bir kıta yazmış, son dönem Mevlevî şeyh ve şairlerinden Ahmed Remzi Akyürek (ö. 1944) Bir Günlük Karaman Seyahatnamesi içinde geçen beş beyitlik bir tegazzülü Karaman Mevlevîhanesi’ni ziyareti esnasında Mâder-i Mevlânâ’nın manevi huzuruna sunmuştur. Zira Mevlevî adabına göre bir “berg-i sebz” ile de olsa hediye vermek gerekir. Mevlevîlikte kutsal sayılan 9 ve 18 sayıları hediyeleşirken de geçerli olmuştur. Mâder-i Mevlânâ için 18 beyitten oluşan bir kaside kim olduğunu tespit edilemeyen Gâlib (ö. ?) mahlaslı Mevlevî bir şaire aittir. Gâlib’in talik hatlı levha şeklindeki kasidesini görüp çok beğenen Hattat Giritli Şükrü (ö. ?) önce bu kasidenin sonuna nesih hatla 4 beyit eklemiş, ardından kendisi de 19 beyitlik nesih hatlı ayrı bir kaside yazmıştır. Bu levha günümüzde Karaman Mevlevîhânesi’ndedir. Eldeki çalışmada Mâder-i Mevlânâ hakkında kaynaklarda yer alan kısıtlı bilgi verildikten sonra onun için yazılmış dört manzume bir araya getirilmiştir. İncelenen şiirlerin tamamında Mevlânâ’nın annesinin çeşitli sıfatlarla övüldüğü, annelik vasfı ve dinî unsurlar ile kendisinden himmet, yardım, merhamet istendiği görülmüştür.

Full text

Gönderim Tarihi / Sending Date: 03/03/2020
Kabul Tarihi / Acceptance Date: 11/02/2021
SEFAD, 2021; (45): 253-270
e-ISSN: 2458-908X
Mâder-i Mevlânâ Mümine Hatun’a Yazılan Manzumeler
Dr. Öğr.Üyesi Zeynep Koyuncu
Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi
Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü
zeynepkoyuncu@kmu.edu.tr
Öz
Hz. Mevlânâ (ö. 1273) ve eserleri Osmanlı toplumuna derinden tesir etmiş, bu etki
klasik Türk edebiyatına da yansımış, Mevlevî olsun ya da olmasın birçok divan şairi
eserlerini Mevlevîlik unsurları ile süslemiştir. Bunun yanı sıra Mevlânâ için methiyeler
yazılmış, bu şiirlerde Mevlânâ’nın yakın çevresi ve aile fertlerinden de bahsedilmiştir.
Mevlevî şairler Mevlânâ’nın annesi Mümine Hatun’u tıpkı Mevlânâ’yı andıkları gibi anıp
övmüş, Mâder-i Mevlânâ’ya hürmetlerini şiirle ifade etmişlerdir. Mevlevî şeyh ve edibi
Ahmet Midhat Beytur (ö. 1971) Mümine Hatun için bir kıta yazmış, son dönem Mevlevî şeyh
ve şairlerinden Ahmed Remzi Akyürek (ö. 1944) Bir Günlük Karaman Seyahatnamesi içinde
geçen beş beyitlik bir tegazzülü Karaman Mevlevîhanesi’ni ziyareti esnasında Mâder-i
Mevlânâ’nın manevi huzuruna sunmuştur. Zira Mevlevî adabına göre bir “berg-i sebz” ile
de olsa hediye vermek gerekir. Mevlevîlikte kutsal sayılan 9 ve 18 sayıları hediyeleşirken de
geçerli olmuştur. Mâder-i Mevlânâ için 18 beyitten oluşan bir kaside kim olduğunu tespit
edilemeyen Gâlib (ö. ?) mahlaslı Mevlevî bir şaire aittir. Gâlib’in talik hatlı levha şeklindeki
kasidesini görüp çok beğenen Hattat Giritli Şükrü (ö. ?) önce bu kasidenin sonuna nesih
hatla 4 beyit eklemiş, ardından kendisi de 19 beyitlik nesih hatlı ayrı bir kaside yazmıştır. Bu
levha günümüzde Karaman Mevlevîhânesi’ndedir. Eldeki çalışmada Mâder-i Mevlânâ
hakkında kaynaklarda yer alan kısıtlı bilgi verildikten sonra onun için yazılmış dört
manzume bir araya getirilmiştir. İncelenen şiirlerin tamamında Mevlânâ’nın annesinin çeşitli
sıfatlarla övüldüğü, annelik vasfı ve dinî unsurlar ile kendisinden himmet, yardım,
merhamet istendiği görülmüştür.
Anahtar Kelimeler: Mâder-i Mevlânâ, Mümine Sultan, manzume, methiye.
Poems Written For Mâder-i Mevlânâ Mümine Hatun
Abstract
Hz. Mevlânâ (d. 1273) and his works deeply influenced the Ottoman society. This
effect was reflected in classical Turkish literature and many Dîvân poets decorated their
works with Mevlevî elements whether they were Mevlevî or not. Eulogies were written for
Mevlânâ and the close circle of Mevlânâ. His family members were also mentioned in those
poems. Mevlevî poets commemorated and praised Mümine Hatun, the mother of Mevlânâ,
just like they commemorated him and they expressed their respect to Mâder-i Mevlânâ in
poetry. Ahmet Midhat Beytur (d. 1971), a Mevlevî sheikh and scholar, wrote a stanza for

Zeynep Koyuncu _____________________________________________________________________
SEFAD, 2021; (45): 253-270
254
Mümine Hatun. Ahmed Remzi Akyürek (d. 1944), one of the last-period Mevlevî sheikhs
and poets, presented a five-couplet tegazzul from A Day-Long Karaman Travel Book to the
special presence of Mâder-i Mevlânâ during his visit to the Karaman Mevlevî Lodge.
According to Mevlevî manners, it is necessary to give a gift, albeit with a “berg-i sebz”.
Numbers 9 and 18 considered sacred in Mevlevîyeh were also valid when giving a present.
An 18-couplet euology written for Mâder-i Mevlânâ belongs to a Mevlevî poet, who has a
pseudonym as Gâlib (d. ?), who couldn’t be identified. Calligrapher Şükrü from Crete (d. ?),
who saw and admired the eulogy of Gâlib that was understood to be a plate with talik
calligraphy, first added 4 couplets with naskh calligraphy to the end of this eulogy, and then
wrote himself a separate 19-couplet eulogy. This plate is now in the Karaman Mevlevî
Lodge. After limited information in the sources about Mâder-i Mevlânâ was given in the
current study, four poems written for Mümine Hatun, the mother of Mevlânâ, were brought
together. In all of the poems reviewed, it was seen that the mother of Mevlânâ was praised
with various attributes, and she was asked for help, compassion and mercy with the
qualities of motherhood and religious elements.
Keywords: Mâder-i Mevlânâ, Mümine Sultan, poem, eulogy.

______________________________________ Mâder-i Mevlânâ Mümine Hatun’a Yazılan Manzumeler
SEFAD, 2021; (45): 253-270
255
GİRİŞ
Mevlevîlik tarikatında yol büyüklerinin kabirleri başında anılması, şeyh ve
büyüklerin dolaşılarak gönüllerinin alınması, bu ziyaretler ile manen zenginlik kazanmayı
amaçlama, dervişlerin kendi aralarında muhabbeti canlı tutma amacı ile görüşmeleri gibi
alışkanlıklar vardır. Kabir ziyaretlerinde bulunarak tefekkür etmek ve âhirete hazırlanmak
Hz. Peygamber’in tavsiyelerindendir. Mevlevîler Mevlevîliğin pîri Mevlânâ ve onun yolunu
genişleten güzide evlatlarının, din ve tasavvuf büyüklerinin ruhlarına fatihalar okumak, o
mübareklerin makamlarında yüce Allah’a dua ve niyazlarda bulunmak, bu vesileyle huzur
bulmak, manevî feyiz ve güzelliklere erişebilmek için türbe ve kabir ziyaretlerinde
bulunurlar (Top, 2007, s. 57-58). Bu sebeple Karaman Mevlevîhânesi yüzyıllardır
Mevlevîlerin mukaddesatı arasında Mevlânâ dergâhından sonra en önemli mekândır ve bu
özel zaviyeye gelenlerin eli boş olmamıştır. “Tekkeye boş giren boş çıkar.” tabiri ile ziyarete
gidenden bir yeşil yaprak kadar da olsa yardım beklenirdi (Top, 2007, s. 182). Hediye kişinin
gücü miktarınca olduğundan Mevlevî şairlerin Mâder-i Mevlânâ’ya tazim ve hürmetleri şiir
ile olmuştur. Bu makalede A. Midhat Beytur, A. Remzi Akyürek, Gâlib ve Hattat Giritli
Şükrü tarafından Mümine Hatun için kaleme alınan manzumelerin metinleri verilip, bu
metinler muhtevasına göre incelendi. Bundan önce literatürde Mümine Hatun ile ilgili yer
alan sınırlı bilgi değerlendirilmiştir.
Mâder-i Mevlânâ “Mümine Sultan”
Mevlânâ’nın annesi Mümine Hatun’a Pehlevice olan “ana, anne” anlamındaki mâder
kelimesi ile terkip yapılarak “Mâder-i Sultan” yahut “Mâder Sultan” denilirdi (Gölpınarlı,
2006, s. 307). “Mâder-i Mevlânâ” Mevlânâ’nın annesi anlamına gelir. Mevlevîler, Mümine
Hatun’u Mâder-i Mevlânâ, Mâder Sultan, Valide Sultan gibi tazim ifadeleri ile de anarlar.
Mümine Hatun hakkında bilgi oldukça azdır. Bugün Afganistan topraklarında
bulunan Belh şehrinde evlenerek eşi ile Horasan, ardından da Anadolu’ya geldiği tüm
kaynaklarda ittifaken yer alır. Tespit edilebilen menkibevî bilgilerden ilki Mevlânâ’nın
annesinin şeceresinin Hz. Ebubekir’e dayandığı ve Mümine Hatun’un küçük bir çocukken
Mevlânâ’nın elinden tutup onu babasının kütüphanesine getirdiği ve “Beni babana bu
kitaplar yüzünden verdiler.”
1
dediğidir (Top, 2007, s. 29). İkincisi Evliya Çelebi’nin
Seyahatnâmesi’nde geçer. H. 623 (1226) yılında Sultan Veled’in rüyasında büyük annesi
Mümine Hatun’un kendisine “Yetiş ey oğul! Hâlet-i nez’deyim (ölmek üzereyim), beni
defneyle.” demesi üzerine Sultan Veled uyanıp yolları aşarak Karaman’da (Lârende) olan
babaannesinin son nefesine yetişir ve onu Karaman Mevlevîhânesine defnedip Konya’ya
döner (Evliya Çelebi, 2012, s. 35). Mevlevîlik tarihine ait kaynaklarda Sultan Veled’in doğum
tarihi H. 623 (1226) olarak verildiğinden bu rivayetteki tarihin doğru olmadığı anlaşılabilir.
Mevlevîlik tarihi üzerine yapılan çalışmalardan yalnızca Mecmuatü’t-Tevarihi’l-
Mevlevîye’de önemli bilgi ve tarihlere ulaşılmıştır. Sahih Ahmed Dede’nin (ö. 1813)
Mevlevîlerin tarihini anlatan Mecmuatü’t-Tevarihi’l-Mevlevîye adlı eserinde Mevlânâ’nın
annesi Mümine Hatun’un yaşı, evliliği, doğum yaptığı tarihler, çocuklarının isimleri ve
kendi vefat tarihi gibi şu önemli bilgiler verilmektedir:
__________
1
Aynı ifadenin farklı bir rivayeti şöyledir: Horasan ülkesi padişahı Alaaddin Muhammed Hârizmşah’ın kızı,
(Mevlânâ’nın babaannesi) on iki yaşında babasını kaybeden oğlu Bahâeddin-i Veled’i ellerinden tutarak eşi
Hüseyin el-Hatibi’nin kütüphanesine götürmüş: “Beni babana bu eserler yüzünden verdiler. O bu eserleri
okumakla dünya ve mana ilimlerini öğrenmiş, İslâm âlemindeki müstesna yerini almıştır.” diyerek oğlunu ilme
teşvik etmiş ve “Sultanü’l-ulemâ” olarak anılmasına vesile olmuştur (Çelebi, 2001, s. 30).

Zeynep Koyuncu _____________________________________________________________________
SEFAD, 2021; (45): 253-270
256
Bahaeddin Veled 42, Sultan Rukneddin Muhammed Ferhunde Şah’ın kızı Mümine
Sultan 15 yaşında iken H. 585 (1189) yılında Belh’te evlenirler. Kızları Mevlânâ’nın ablası -
hemşire-i Mevlânâ- Fatıma Hatun H. 590 (1193) senesinde Belh’te doğar, (ailesinin göçe
karar verip hazırlıklara başladığı H. 608 (1211) tarihinde 18 yaşındadır. Belh müftüsü ile evli
olan Fatıma Hatun 19 yaşında vefat eder.) Mevlânâ’nın ağabeyi Muhammed Alaaddin
Efendi H. 602 (1205) senesinde babası 59 annesi 32 yaşında iken dünyaya gelir. Mevlânâ
Celaleddin H. 604 (1207) senesinin mâh-ı Rebiü’l-evvvelin 6. Leyletü’l-isneyn nısfında annesi
34 yaşında iken Belh’te doğar. H. 617 (1220) senesinde Erzincan’dan ayrılıp Karaman
(Larende) kasabası’a yerleştiklerinde Valide Sultan Mümine Hatun 47, evlatları Bahaeddin
16, Celaleddin 13 yaşındadır. Mümine Hatun’un vefat tarihi eserde “İntikâl-i Vâlide Sultan”
başlığı ile verilir. Bu bilgiye göre Mevlânâ’nın annesi H. 621 (1224) tarihinde 51 yaşında iken
Saferu’l-hayrda Larende kasabasında vefat eder, orada dershane içine defnolunur (Sahih
Ahmed Dede, 2003, s. 127-145). Mevlânâ’nın annesinin vefat tarihini farklı nakleden
kaynaklar da bulunmaktadır. Şefik Can bir delil göstermeksizin Mevlânâ’nın 1225 senesinde
Gevher Hatun ile evliliğinden kısa bir süre sonra annesini kaybettiğini belirtir (Can, 1995, s.
37).
Gülcan, Mümine Hatun’un, Belh Emiri Sultan Rukneddin’in kızı olup Oğuzların
Beğdili boyuna mensup olduğunu, soyunun Hz. Ebubekir’e dayandığı ileri sürer ve bu
kişinin Bekir veya Ebubekir adlı başka bir İslam büyüğü olma ihtimalinden bahseder (1975,
s. 2-4).
Annelerin yeri Türk-İslam örfünde her zaman üstün olduğundan Mevlânâ’nın annesi
de Mevlevîler için çok muhterem ve değerlidir. Kıymetli bir din âlimi ve mutasavvıfını
dünyaya getirip yetiştiren Mümine Hatun’a Osmanlı padişahlarının özel bir önem verdiği
ve bu sebeple kabrin bulunduğu Karaman Mevlevîhânesi’ni koruyup kolladıkları bilinir.
Veled Çelebi’nin (İzbudak) müracaatı üzerine Sultan Mehmed Reşad tarafından 1915-
1916’da Mâder-i Mevlânâ’nın sandukası için musanna pûşîde ile yeşil kadife perdeler
gönderilmiştir, sanduka rengârenk kumaşlarla örtülüdür (Tanrıkorur, 2001, s. 448; Gülcan,
1975, s. 2-4). İ. Hakkı Konyalı, Sultan Reşad’ın Mâder Sultan ve Mehmet Alaeddin Çelebi’nin
sandukaları üzerine Kâbe örtüsü gönderdiğini belirtir (1967, s. 241). Günümüzde kilitli
olarak muhafaza edilen bu şebekede yeşil örtünün altında işlemesiz bir sanduka bulunur.
Mahfazanın son durumu
2
anlatılanlardan farklıdır.
__________
2
Kaynaklarda bahsedilen yeşil kadife perdeler, Kâbe örtüsü, rengarenk örtü ve V. Mehmed’in hediye ettiği puşide
kayıptır. Karaman Müzesi, Konya Vakıflar Müdürlüğü ve Müzeler Müdürlüğü, Konya Mevlânâ Müzesi
arşivlerinde bu eşyaların ya da matbah eşyalarının kayıtlarının olmadığı bilgisine ulaşıldı. Mevlânâ Celaleddin’in
22. kuşak torunu Esin Çelebi Bayru Karaman’ı ziyareti esnasında söz konusu kıymetli puşide ve örtülerin çalınmış
olabileceği bilgisine ilaveten, şu anki döşemeyi bizzat yaptığını ve aşağıda vasıfları sayılan örtünün de kendisi
tarafından serildiğini anlattı. Bayru, babasının hattat Hamid Aytaç’a “Cennet annelerin ayağı altındadır.” anlamına
gelen “el cennetu tahte akdâmu’l-ummuhat” hadisinin levhasını yazdırdığını, bu eserin 1996 ya da 1997’de
Karaman Mevlevîhanesi’nden çalındığını, 15 yıl sonra Hamid’in bir talebesi hocasının yazdığı kalıbı bulunca bu kez
kendisinin levhayı yazdırıp tekkeye hediye ettiğini, ikinci levhanın daha aynı akibete uğradığını ifade etmiştir. (E.
Bayru, kişisel iletişim, 27 Nisan 2019).
Kabr-i şerifin sanduka dışındaki zemini camiin halıfleks döşeme halısı ile kaplıdır. Halıfleksin üstünde sandukayı
ve yerleri de kaplayan yeşil kadife kumaş bulunur, kadife kumaşın üstünde fotoğraflanan örtü serilidir. Örtü, V.
Mehmed tarafından hediye edilecek klasik Osmanlı tarzı bir puşide değildir (A. Özkan, kişisel iletişim, 1 Mayıs
2019). Çift yönlü olmakla birlikte daha sonra iç dikiş yardımı ile birleştirilen 198x256 cm, dikdörtgen görünümlü
örtünün içindeki 43x124 cm’lik yazı bölümü düz işlemesiz bırakılmıştır (M. Konuk, kişisel iletişim, 22 Şubat 2019).
Uzun kenarlarında paralel olarak talik yazı ile “Hazret-i Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî Radıyallahu Teâlâ Anhu/
Mukaddime min: El Hankah El-kadiriyye Er-rezakiyye Sidre-i şerîf/Medine: Dire İsmail Han El-Bakistan” ifadesi

______________________________________ Mâder-i Mevlânâ Mümine Hatun’a Yazılan Manzumeler
SEFAD, 2021; (45): 253-270
257
Foto 1: Valide Sultan’ın Mahfazalı Kabri, Örtüsü ve Diğer Sandukalar. (Z. K. 2019
Nisan)
Hediyenin Nazım Hali: Methiye
Mevlânâ Celaleddin Rûmî eserleri ile divan şiirine kaynaklık etmiş, şiiri ile irşat
etmeyi benimsemiştir. Onun izini takip eden Mevlevî şairler de kendileri bende, köle olarak
nitelemiş ve Mevlânâ’ya hizmeti yine şiirle yapmışlardır. Kendine özgü söz varlığı ve
düşünce dünyası olan Mevlânâ methiyeleri divan şiirinde başlı başına bir kol teşkil edecek
kadar çok sayıdadır (Aça vd., 2011, s.362). Mevlânâ’ya methiyeler yazılırken, yakın çevresi
ve aile fertleri de bu ilgiye mazhar olmuşlardır. Şems-i Tebrîzî, Hüsameddin Çelebi, Sultan
Veled, Âteşbâz-ı Velî gibi yol büyüklerinin isimleri de şiirlerde anılmıştır. Son dönem
Mevlevî şairlerinden Arif Nihat Asya’nın “Aile”
3
adını vermiş olduğu rubaisinde
Mevlânâ’nın aile fertlerinden ilk eşi Gevher, ikinci eşi Kerrâ ve annesi Mümine Hatun’un
isimleri geçer. Bu rubainin devamı niteliği taşıyan “Sesler”adlı rubaisinde ise aile fertleri
konuşturulur. Asya “Karaman” adlı rubaisinde Mevlânâ’nın yeşil kubbesi ile annesi
Mümine Hatun’un defnedildiği Karaman Mevlevîhanesi’nin benzerliğinden ve ziyarete
gelenlerin Mâder-i Mevlânâ’ya sessizce Fâtiha göndermesinden bahsetmiştir.
Benzer rengiyle Kubbe-i Hadrâ’ya:
Derler “Karaman” bu yemyeşil dünyâya…
Her yolcu sükût…Her nefes, sessizce,
Bir Fâtiha’dır Mâder-i Mevlânâ’ya. (Asya, 1967, s. 148)
Osmanlı Şiirinde Mevlânâ Övgüleri ve Mevlevîlik Unsurları’ nda (Mermer, vd., 2009) yer
alan “yâ Hazret-i Mevlânâ” redifli gazel ve kasideler
4
ile makalede işlenen iki kaside
arasında iç ve dış yapı açısından benzerlikler dikkat çekicidir. Vezinler, musammat yapı,
hitap üslubu ve övgü kelimeleri bakımından anne Mümine Hatun’a yazılan methiyeler
Mevlânâ methiyelerinden mülhem gibidir. Mevlânâ methiyeleri yazan şairler kendilerini
gedâ ve tekkenin kapısında köpek, memduhlarını sultan ve her türlü ikram sahibi olarak
nitelemişlerdir. Bu benzetmeler Mümine Hatun’a yazılan methiyelerde de kullanılmıştır.
Âşıklara sultânsın âriflere bürhânsın
Dil derdine dermânsın yâ Hazret-i Mevlânâ (Mermer vd., 2008, s.126)
yazılmıştır. Yazı Türkçe olarak, “Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî -Yüce Allah ondan razı olsun- Sidre-i Şerif el-
kadiriyye er-rezakiyye Hankah’ından takdim edilmiştir. Şehir Dera İsmail Han, Pakistan” anlamına gelir.
3
Aile ve Sesler rubaileri için bk. (Aktaş, 2008, s. 52-53).
4
bk. (Mermer vd., 2008, s.114-128).

Zeynep Koyuncu _____________________________________________________________________
SEFAD, 2021; (45): 253-270
258
Âşıklara rehber, gönül mülküne sultan, velilik kutbu, gönül sırrına mahrem gibi
benzer kelimeleri Gâlib de Mümine Hatun için kullanmıştır.
Âşıklara rehbersin sâdıklara yâversin
Dil mülkine sultânsın ey Mâder-i Mevlânâ
Makalede derlenen dört manzumede Mümine Hatun da tıpkı Mevlânâ gibi övülmüş,
kendisinden yardım ve himmet istenmiştir. Mâder-i Mevlânâ, Mevlevîliğe intisap eden
dervişlerin manen anneleri sayılmış, bu duygularla kendisinin şefkat, merhamet gibi annelik
vasfını öne çıkaran özellikleri vurgulanmıştır. Methiyelerde ortak tema Mümine Hatun’a
övgü ve onu vesile ederek müşkillerin giderilmesi, iki cihan saadetine erme konulu
dualardır. Mümine Hatun için kaleme alınan şiirlerin ilki Midhat Bahârî’ye ait bir kıta,
ikincisi Ahmed Remzi Akyürek’in Bir Günlük Karaman Seyahatnamesi ismi ile bilinen
kasidesinin beş beyitlik tegazzül bölümü, üçüncüsü Gâlib mahlaslı fakat kim olduğunu
tespit edemediğimiz bir şaire ait kaside, dördüncüsü hattat Giritli Şükrü’ye ait bir kasidedir.
Mâder-i Mevlânâ’ya şiir yazan dört şairden A. Midhat Bahârî
5
ve Ahmed Remzi Dede
6
Mevlevî şeyhleri, Gâlib
7
ve Giritli Şükrü
8
ise en azından Mevlevî muhibleridir. A. Midhat,
Hz. Mevlânâ hakkında kaynak eser mahiyeti taşıyan Sipehsâlâr Risalesi’ni tercüme etmiş,
Ahmed Remzi Mevlânâ’dan başlayarak postnişin olan çelebilerin doğum ve ölüm tarihlerini
bildiren Tarihçe-i Aktâb adlı eserleriyle Hz. Mevlânâ ve Mevlevîlik tarihine yönelik eserler
vermişlerdir.
Dört Manzume
1- Midhat Bahârî’ye ait kıta: Aruzun mef’ūlü/mefā’îlü/mefā’îlü/fe’ūlün vezni ile
yazılan kıtada Mümine Hatun, Hakk’ın ışığı ve can güneşinin doğduğu yer ve tecelli
güneşine benzetilmiştir. Mübalağalı bir ifade ile “Allah değilsin fakat oğlun gibi ilâhî bir
nuru dünyaya getirdin.” ifadesi ile hem Mevlânâ hem de annesi övülmüştür. Mâder-i
Mevlânâ’nın ismi “Mümine Sultan” olarak açıkça yazılmıştır. Kıta tarihsizdir. Hattat
__________
5
Ahmed Midhat Beytur (1875-1971), 20. yüzyıl Mevlevî şeyhi, şair ve edip. Bahariye Mevlevîhânesi’ne mensup
olduğu ve şiirlerinde “Bahârî” mahlasını kullandığı için Midhat Bahârî olarak tanınır. Midhat Bahârî’ nin tercüme
ettiği eserler Sünbülistân (Sünbülistan Şerhi, İstanbul 1325), Ferîdûn-i Sipehsâlâr’ın Risâle’si (Tercüme-i Risâle-i
Sipehsâlâr, İstanbul 1331), İbn Kemal’in Risâle fî beyâni’l-vücûd’u (Leâlî-i Meânî, İstanbul 1328), Evrâd-ı Mevlevîyye
(Münâcât-ı Mevlânâ, İstanbul 1963), İbrâhim Şâhidî’nin Gülşen-i Tevhîd’i (İstanbul 1967) ve Rızâ Kulı Han’ın
Mevlânâ’nın Dîvân-ı Kebîr’inden derlediği Dîvân-ı Şemsü’l-hakāyık (Dîvân-ı Kebîr’den Seçme Şiirler, I-III, İstanbul
1942) Eserleri. 1. Ravza (İstanbul 1314) 2. Güşvâr (İstanbul 1328) 3. Mihrâb-ı Aşk 4. Mesnevî Gözüyle Mevlânâ (Işık,
2005, s. 6-7).
6
Ahmed Remzi Akyürek (1872-1944), 20. yüzyıl mutasavvıf şairlerinden olup Üsküdar Mevlevîhanesi'nin son şeyhi.
1-Manzum Kavâid-i Fârisi, 2-Tuhfetü’s-sâimîn, 3-Âyine-i Seyyid-i Sırdân, 4-Mir’ât-ı Zeyne’l-Âbidîn, 5-Münâcât-ı Hazret-i
Mevlânâ, 6-Bir Günlük Karaman Seyahatnâmesi, 7-Bergüzâr, 8-Tarihçe-i Aktâb, 9-Gülzâr-ı Aşk, 10-Reh-nümâyı Ma’rifet, 11-
Tuhfe-i Remzi, 12-Fihrist-i hûb, 13-Üslûb-ı Mergûb, 14-Miftâhü’l-Kütüb ve Esâmi-i Müellifîn Fihristi, 15-Zâviye-i Fukarâ,
16-En-nüshatü’ş-şâfiye fî-Tercemeti’s-Sohbeti’s-Sâfiye 17-Mahbûbü’l-Ehibbe (Mazıoğlu, 1987, s. 5-11), 18-Mektûbât-ı
Mevlânâ Celâleddîn (Haksever, 1999, s. 130).
7
Gâlib mahlaslı ve Gâlib isimli 12 şair tespit edildi. 17. yüzyılda Gâlib (ö. ?), 18. yüzyılda Şeyh Gâlib (1757-1799), 19.
yüzyılda Ali Gâlib Efendi (ö. 1844), Abdülhalim Gâlib (ö. 1876), Gâlib Efendi (ö. ?), İzzet Bey-zâde İsmâil Gâlib
(1829- ö. ?), Leskofçalı Gâlib (1829/1830-1867), Gâlib Mehmed Said Paşa (1763-1829), Fetvâemînizâde Gâlib Zühdî (ö.
1843), Mehmed Şâkir Gâlib Efendi (1829-1911), 20. yüzyılda Çivici-zâde Gâlib (ö. 1906), Gâlib/Fikrî Niğdeli Mehmed
Gâlib Bey (1853-1915) olarak yüzyıllara göre sıralanan bu şairlerin kitap ya da tez olarak çalışılan eserleri arasında
Mümine Sultan için yazılan kaside yer almamaktadır. Makalede işlenen kasidenin şairi Gâlib’in kim olduğu
bulunamadı.
8
Giritli Şükrü hakkında 19. yüzyılda yaşayan Mevlevî bir hattat olduğu dışında biyografik bilgi bulunamıştır. Sakıp
Sabancı Müzesinde yer alan bir eserinde Cemaziyelevvel 1278/ Kasım- Aralık 1861 tarihi, bu çalışmaya konu olan
levhasında ise 1280/ 1863-4) tarihi bulunur (Sakıp Sabancı Müzesi, 2012, s. 301).

______________________________________ Mâder-i Mevlânâ Mümine Hatun’a Yazılan Manzumeler
SEFAD, 2021; (45): 253-270
259
Mustafa Halim’in, Midhat Bahârî’ye ait kıtayı talik hatla yazdığı levha kaybolmuştur
(Konyalı, 1967, s. 244-245). Kıtanın son iki dizesinin Hattat Mahmut Şahin tarafından
yazılmış hali ise Aktekke Camii’nde, Mâder-i Mevlânâ’nın mahfazasındadır.
Mef Ǿū lü mefāǾįlü mefāǾįlü fe Ǿū lün
Ey pertev-i Ĥaķ maşrıķ-ı cān şems-i tecellā
Sen Midĥat’iñi
9
cevv-i taĥayyürlere attıñ
Allāh değilsiñ faķaŧ ey Müǿmine Sulŧān
Oġluñ gibi bir nūr-ı ilāhįyi yaratdıñ
10
Foto 2: Kayıp Talik Kıtanın İbrahim Hakkı Konyalı’nın Âbideleri ve Kitâbeleri ile
Karaman Tarihi, s. 245’ten Çekilmiş Fotoğrafı
Foto 3: Kıtanın Son Beytinden Talik Levha (Z. K. 2020 Nisan)
2. Ahmed Remzi Dede’nin Bir Günlük Karaman Seyahatnamesi adlı kasidesindeki 15-19.
beyitlerde yer alan tegazzül bölümü: 87 beyitten oluşan kaside aruzun fe ‘ilâtün
/fe’ilâtün/fe’ilâtün/fe’ilün vezni ile yazılmıştır. 06 Mil. Yz., A 7997 nolu eser yedi varaktır.
Kapakları kahverengi pandizot bezle kaplı cilt içerisinde, 155x100-125x85 mm, çizgili defter
kağıdına rika hat ile yazılmıştır. İkinci ve son sayfası hariç 14 satırlı olan nüsha Hasibe
Mazıoğlu bağışıdır, tegazzül kısmı 2b’dedir. Kasidede Ahmed Remzi Dede ve yol arkadaşı
Nazif’in Konya’dan Karaman’a yaptığı bir günlük ziyaret ve bu ziyaret esnasında
__________
9
Konyalı cevvi kelimesinden önce sehven “bu” kelimesini eklemiştir.
10
Ey Hakk’ın ışığı, can güneşinin doğduğu yer, tecelli güneşi! Sen Midhat’ini bu hayret boşluklarına attın. Ey
Mümine Sultan! Allah değilsin fakat oğlun gibi ilahi bir nuru yarattın.

Zeynep Koyuncu _____________________________________________________________________
SEFAD, 2021; (45): 253-270
260
yaşadıkları renkli tasvirlerle anlatılmıştır
11
. Kasidenin 7 ve 8. beyitlerinden Karaman’a gitme
nedenlerinin Vâlide Sultan’ı ziyaret etmek olduğu anlaşılır.
ǾArż-ı ĥāl etmek içün Vālide Sulŧānımıza
ǾĀzim-i sūy-ı süveydā-yı Ķaraman olduķ
Ķara vapuru ile eyledik ŧayy-i mekān
Dāħil-i ħanķāh-ı Vālide Sulŧān olduķ
Tasvirlerle Karaman Mevlevîhânesi’nin anlatıldığı bölümden sonra lirik ve coşkun bir
üslup ile tegazzül kısmına geçilir. Mefâ’îlün/mefâîlün/mefâîlün/mefâîlün vezni ile yazılan
tegazzül bölümü beş beyittir. “Aman yâ Hazret-i Mâder” redifli beyitlerde hazineye
benzetilen Mümine Hatun’un annelik vasfı ön plana çıkarılmış, rahmet ve şefkati ile iki
cihanda kendisinden himmet istenmiştir. Mithat Bahârî’ye ait kıta olduğu gibi Mümine
Sultan ve oğlu birlikte övülmüş, tegazzülün ilk beytinde Mevlânâ hikmete, annesi hakikat
hazinesine benzetilmiştir. Bir Günlük Karaman Seyahatnâmesi’nde dil muhtevaya göre
değişkenlik gösterir. Tegazzül kısmında kasidenin diğer beyitlerine nisbeten daha ağdalı bir
dil kullanıldığı, Arapça-Farsça kelimelere yer verildiği görülmektedir. Bu durum ilgili
bölümde ele alınan zâta uygun, ona lâyık bir dil kullanma isteğinden kaynaklanıyor
olmalıdır. Tegazzülün ardından tahkiyeli bir anlatımla gün içinde yaşananlar anlatılır ve
muhteva Konya’ya dönüş yolculuğu olarak değişir. Yazma nüsha tarihsizdir. Hasibe
Mazıoğlu tarafından hazırlanan Ahmed Remzi Akyürek ve Şiirleri adlı eserde söz konusu şiirin
sonunda hicri 1324 miladi 1906/1907 tarihi bulunmaktadır.
12
Aşağıda ilgili bölüm verilmiştir:
__________
11
Kasidenin özeti: “Ahmed Remzi Dede yol arkadaşı Nazif ile birlikte Mâder-i Mevlânâ’yı ziyaret için Karaman’a
doğru yola çıkar. Konya’dan cuma günü seher vaktinde trenle başlayan seyahat cumartesi gece yarısı Konya’ya tren
ile dönmek sureti ile son bulacaktır. Mevlevîhane’ye ulaşan Ahmed Remzi Dede Karaman şeyhine Konya
Mevlevîhanesi meşihatinden verilen emri uzatır. Şeyh Efendi memnuniyetini ifade ettikten sonra misafirlerini en
güzel şekilde ağırlamaya gayret eder. Yıl 1324/1906-7 günlerden cumadır; sobanın kurulu olması, Yunus Emre
Dergâhı’ndan Mevlevîhane’ye düşe kalka gelmeleri ve şiirin ilerleyen bölümlerinde bahsedilen soğuk sebebiyle
mevsimin yaz olmadığı anlaşılmaktadır. Az bir istirahat, Valide Sultan’a tazimin arzı, Yunus Emre Dergâhı’nı
ziyaretin ardından oldukça acıkan misafirler cuma saatinden önce, Mevlevîhane’de çeşit çeşit yemeklerle ziyafete
dönüşen sofrada doyurulurlar. Cuma namazının ardından dervişler toplanır, sema icra edilir, mutriban meşk eder.
Karaman nağmesi ile Yunus ilahileri söylenir. Ahmed Remzi Dede Mesnevi-i Şerif’ten okur. Şeyhin müsaadesini
alan Dede, eski bir araba ile Karaman’ı gezer ancak gördüğü harap manzaralardan müteessir olur. Dönüş için
Karaman şeyhi pek rıza göstermese de geri dönmekte ısrar eden misafirleri için akşam saat 11.00 (24 saatlik sisteme
göre yaklaşık olarak 17. 00) trenine bilet alır. Fakat tekerlerin yanması sebebiyle iki saat beklemeleri gerektiği
söylenir. Şeyh Efendi misafirlerine yiyecek ve su ikram eder. Ahmed Remzi Dede, şeyhin daha fazla yorulmasını
istemez, elini öper; şeyh istasyondan ayrılır. Bekleyiş 03.00’e (yaklaşık 21.00) kadar devam edince yorulan Remzi
Dede, şeyhin sözünü dinlemeyip bir gece kalmamaktan duyduğu pişmanlığı dile getirir. 03.14’te (yaklaşık 21.15)
tren hareket eder. Karahöyük’ten alınan üç taze yumurta için yazılan üç Farsça beyitin ardından İttihad ve Terakki,
Kanun-i Esasi ve gazetelerin üslubu hakkında da yazan Ahmed Remzi Dede, Çumra’dan trene binen Cemal
isminde aslen İstanbullu zarif bir memur ile edebiyata dair samimi bir sohbete dalar. Konya’ya ulaştıklarında
yorucu geçen yolculuğa eklenen soğuktan oldukça etkilenen ve neredeyse hastalanacaklarını dile getiren Mevlevîler
saat yedi (yaklaşık 01.00) sularında, bir otelde istirahate çekilirler. Hemen yatan Nazif, başlarından geçenleri
yazmasını arkadaşı Ahmed Remzi’den rica eder ve uykuya dalar. Sekiz (yaklaşık 02.00) sularında şiiri bitiren
Ahmed Remzi Dede, ikiye (yaklaşık 08.00) kadar uyur. Uyandıktan sonra, bir arabaya binerek Mevlânâ’nın
dergâhına giden Remzi Dede, şiirin eksiklerini tamamlayarak Hazret-i Pîr’e sunmaya niyet eder ve şiir böylece
biter.” (Koyuncu, 2019, s. 122). Metinde kullanılan ezanî/alaturka saat 1925’te çıkan 697 sayılı kanun ile 24 saatlik
sisteme dönüştürülmüştür. Ahmed Remzi Dede’nin Karaman ziyareti hakkında kışı işaret eden beyitleri göz önüne
alınarak, takribî bir zaman verildi.
12
Geniş bilgi için bk. Koyuncu, Z. (2019). “Karaman mevlevîhanesi ve Ahmed Remzi Dede’nin bir günlük Karaman
seyahatnâmesi” H. Muşmal, E. Yüksel & M.A. Kapar (Ed.), Karaman araştırmaları II içinde (s.117-128). Konya: Palet
Yayınları.

______________________________________ Mâder-i Mevlânâ Mümine Hatun’a Yazılan Manzumeler
SEFAD, 2021; (45): 253-270
261
MefāǾįlün mefāǾįlün mefāǾįlün mefāǾįlün
Sen ol kenz-i ĥaķįķatsiñ amān yā Ĥażret-i Māder
Ĥaķįķat ümm-i ĥikmetsiñ amān yā Ĥażret-i Māder
13
Saña nefħ oldı rūĥ-ı pāk-i melā feyz-i Mevlādan
Mücessem raĥm u şefķatsiñ amān yā Ĥażret-i Māder
14
Merām-ı her dü kevne neyli senden isteriz elbet
Kerem-baħşā-yı ümmetsiñ amān yā Ĥażret-i Māder
15
Cihāna feyż-baħş-ı Ǿaşķ-ı Ĥaķ necl-i Ǿažįmiñdir
ǾAceb yenbūǾ-ı raĥmetsiñ amān yā Ĥażret-i Māder
16
Nažįf u Remzi rūmāl oldı ħāk-i pākiñe şimdi
Melāź-ı ehl-i kürbetsiñ amān yā Ĥażret-i Māder
17
Foto 4: Bir Günlük Karaman Seyahatnâmesi (Ahmed Remzi, 06 Mil. Yz., A 7997, 2b)
3- Gâlib mahlaslı kim olduğu tespit edilemeyen bir Mevlevî şaire ait olan üçüncü
manzume
18
methiye türünde bir kaside olup, 18 beyittir ki bu sayı Mevlevîler için kutsaldır.
Başlığı bulunmayan ve aruzun mef’ûlü/mefâ’ilün/mef’ûlü/mefâ’ilün vezni ile yazılan
kasidenin redifi “ey Mâder-i Mevlânâ”’dır. Kullanılan rediften memduhun Mümine Hatun
olduğu anlaşılır. Kaside baştan sona övgü ifadeleri içerir. Kasidede Mevlevîliğe ait unsur ve
terimlerden “mutrib, neyzen, tennure, cân, ihvân, vâlîde-i Pîr”, Mümine Hatun’un yol
göstericiliğini vurgulayan “rehber, yâver, mürşid”, maneviyatına dikkat çeken “gavs, velî”
__________
13
Sen (öyle bir) hakikat hazinesisin aman ey muhterem anne, gerçekte hikmetin annesisin aman ey muhterem anne!
14
Mevlânâ’nın feyzinin tertemiz ruhu sana üflendi, rahmet ve şefkatin surete bürünmüş (halisin) aman ey
muhterem anne!
15
Her iki âlemde saadete erme muradını elbet senden isteriz, ümmete ihsan bağışlayansın aman ey muhterem anne!
16
Dünyaya Hak aşkının feyzini bağışlayan yüce evladındır, nasıl (bir) rahmet pınarısın aman ey muhterem anne!
17
Şimdi Nazif ve Remzi ayağının toprağına yüz sürdü, dert ehlinin sığınağısın aman ey muhterem anne! (Koyuncu,
2019, s. 123). Çeviriler ilgili eserden aynen alındı.
18
Aynı eserin bir farklı nüshası 16 beyitlik nakıs hali ile İdris Nebi Uysal’a ulaştırılmış ve eserin Karamanlı Mevlevî
bir hattat olan Himmet Mercan’a ait olduğu bilgisi alınmış ise de Himmet Mercan’nın yakınlarından edinilen
bilgiye göre doğum tarihi H. 1317 (1899-1900) yıllarıdır (Uysal, 2011, s. 102). Manzumeye dört beyit ekleyen Giritli
Şükrü ise 19. yy.’da yaşamıştır. Dolayısı ile kronojik olarak şiiri Himmet Mercan yazmış olamaz, fakat istinsah etmiş
olması mümkündür.

Zeynep Koyuncu _____________________________________________________________________
SEFAD, 2021; (45): 253-270
262
ve anneliği ve merhametine dikkat çeken ”Vâlide -i Pîr, imdât, şefkat” gibi kelimeler
bulunur. Beyitlerde iç kafiye mevcuttur.
Bu talik levhanın 18. beytinin sonuna levhayı görüp çok beğendiğini ifade eden Giritli
Şükrü nesih hatla 4 beyit eklemiştir. Kasidenin 18 beyit olması Mevlevî adabı açısından
dikkat çekicidir. Çünkü, Mevlevîlikte hediyeye nezr ya da niyaz denilir; adak, adanan para,
verilen armağan olan nezr sayısı dokuz veya on sekiz olurdu (Top, 2007, s. 181; Gölpınarlı,
2006, s. 46). On sekiz sayısı, Allah'ın 99 isminden biri olan Hayy’ın ebced hesabı ile on sekiz
etmesi, Mevlânâ'nın Mesnevî adlı eserinin ilk on sekiz beytini bizzat yazması, kâinatın akl-ı
küll, nefs-i küll, dokuz gök, dört unsur (ateş, su, hava, toprak), cemâdât, nebâtât ve
hayvânâttan müteşekkil on sekiz varlıktan oluşması, besmeledeki on sekiz sessiz harf, on
sekiz bin âlem inancı sebebiyle Mevlevîler için mukaddestir (Aktaran, Koyuncu, 2009, s. 404-
405). On sekiz sayısının kudsiyyeti etrafında tarikat adabı ve erkânı
19
oluşturulmuştur.
Mevlânâ için yazılan methiyelerde de nezr-i Mevlevî’ye özel bir önem verildiği görülmüştür.
Eski Türk Edebiyatında Mevlânâ ve Mevlânâ Methiyeleri’nde (Gökalp, 2009) incelenen 41
methiyenin 6’sı 18 beyit, biri 18 bend, 7’si nezr-i Mevlevî’nin yarısı olan 9, katları olan 36 ve
54 beyitlik şiirlerdir. Osmanlı Şiirinde Mevlânâ Övgüleri ve Mevlevîlik Unsurları’ nda (Mermer,
vd., 2009) yer alan 783 şiirden sekseninde beyit ve bend olarak nezr-i Mevlevî ve katları
kullanılmıştır. Bu seksen manzumenin 26’sı 18 beyit, 10’u 18 bend, 33’ü 9 beyit, 4’ü 9 bend,
7’si 36 ve 54 beyit olarak yazılmıştır.
MefǾū lü mefāǾilün mef Ǿū lü mefāǾilün
1. ŦāliǾde Ŝüreyyāsıñ ey Māder-i Mevlānā
Mažharda çü Zehrāsıñ ey Māder-i Mevlānā
20
2. Türbeñde Ġażanfersiñ iķlįm-i muŧalsamsıñ
Ĥüsn-i dile gülşensiñ ey Māder-i Mevlānā
21
3. Ŧūbā-yı velāyetsiñ erbāb-ı ŧarįķatsiñ
Hem melce-i bālāsıñ ey Māder-i Mevlānā
22
4. Raĥmiñde žuhūr itdi çün Ĥażret-i Mevlānā
Ĥūri-yi cinān sensiñ ey Māder-i Mevlānā
23
5. ǾĀşıķlara rehbersiñ śādıķlara yāversiñ
Dil mülkine sulŧānsıñ ey Māder-i Mevlānā
24
6. Sen ġavs-ı velāyetsiñ ħurşįde müşābihsiñ
Üns-i dile maĥremsiñ ey Māder-i Mevlānā
25
7. Senden olur imdād her Ǿācize bį-mihnet
Şefķatle mücellāsıñ ey Māder-i Mevlānā
26
8. Erbāb-ı žarafetsiñ Ǿirfāna maĥal sensiñ
__________
19
Mevlevî tarikatında matbaha giren derviş on sekiz ayrı vazifeyi yerine getirirdi. Semâ’ya katılan semazen sayısı
dokuz veya katları olurdu. Tarikate yeni intisap eden bir derviş, ilk on sekiz gün üstündeki elbiseleri ile çeşitli
işlerde çalışır, cübbesinin yakasına on sekiz sıra makine dikişi çekilir, tekbîr edilen sikkesi Mevlânâ’nın sandukası
altında on sekiz gün bekletilirdi. Dervişin arkasına değnekle hafifçe vurularak yapılan cezalandırmada dokuz ve on
sekiz sayısına riayet edilirdi (Ankaravî, 2008, s. 49).
20
Felekte Süreyyasın, ey Mevlânâ’nın annesi! Görünüşte bir Zehra’sın, ey Mevlânâ’nın annesi!
21
Türbende muhteşemsin, tılsımlı maneviyatın ile gönül güzelliğinin gül bahçesisin, ey Mevlânâ’nın annesi!
22
Ermişlik tubası, tarikat büyüğüsün; hem de yüce bir sığınaksın, ey Mevlânâ’nın annesi!
23
Hz. Mevlânâ senin rahminden ortaya çıktığından cennet hurisisin, ey Mevlânâ’nın annesi!
24
Âşıklara rehber, sadıklara yardımcısın; gönül mülküne sultansın, ey Mevlânâ’nın annesi!
25
Sen velilik kutbusun, güneşe benzeyensin; gönlün ünsüne vakıfsın, ey Mevlânâ’nın annesi!
26
Aciz kalana senden imdat zahmetsizce olur, şefkat ile parlamışsın, ey Mevlânâ’nın annesi!

______________________________________ Mâder-i Mevlânâ Mümine Hatun’a Yazılan Manzumeler
SEFAD, 2021; (45): 253-270
263
İħvāna hidāyetsiñ ey Māder-i Mevlānā
27
9. ǾAllāme-i Ǿirfānsıñ keşşāfe-i burhānsıñ
Derdlilere Loķman’sıñ ey Māder-i Mevlānā
28
10. Ĥānende-i muŧrıbsıñ neyzenlere demzensiñ
Tennūre pūşānsıñ ey Māder-i Mevlānā
29
11. Mirǿat-ı mücellāsıñ miśbāĥ-ı münevversiñ
Ĥāl üzre müzeyyensiñ ey Māder-i Mevlānā
30
12. Pervāz-ı muǾallāsıñ seyyāre-i devrānsıñ
Ķudsįlere yārānsıñ ey Māder-i Mevlānā
31
13. Sen nüsħa-i berāsıñ mecmuǾa-i Ǿālemsiñ
Cānlarda mükerremsiñ ey Māder-i Mevlānā
32
14. Ĥaķįķatle dönen sensiñ derd ile yanan sensiñ
Aśĥāb ile hemdemsiñ ey Māder-i Mevlānā
33
15. Ġafletten uyanıķsıñ ĥālāta boyanıķsıñ
Şehbāz-ı ħalāyıķsıñ ey Māder-i Mevlānā
34
16. Sermāye-i pirānsıñ seyyāle-i erkānsıñ
Maķbūl-i Hudā’dansıñ ey Māder-i Mevlānā
35
17. İĥsān u kerem sensiñ iŝār-ı niǾām sensiñ
Sen Vālide-i Pįrsiñ ey Māder-i Mevlānā
36
18. Mürşįdim olan sensiñ Ġālib’e velį sensiñ
Sen bezm-i elesttensiñ ey Māder-i Mevlānā
37
Şükri Giridį geldi bu levĥāya çoķ baķdı
Ġāyetle pesend itdi ey Māder-i Mevlānā
38
İĥsānda aña ķılsañ çoķ kez anı güldürseñ
İkrāmına ġarķ etseñ ey Māder-i Mevlānā
39
Öpdi eşigiñ gitdi bābında ümįd ŧutdı
Žannı saña çoķ ŧutdı ey Māder-i Mevlānā
40
Sen boş anı ŧönderme taķśįrine sen baķma
Bundan girü aġlatma ey Māder-i Mevlānā
41
__________
27
Zarafet sahibisin, irfan kaynağı sensin; (Mevlevî) kardeşleri doğruya yöneltensin ey Mevlânâ’nın annesi!
28
İrfanı en iyi bilensin, delilleri keşfedensin; dertlilere Hz. Lokman’sın, ey Mevlânâ’nın annesi!
29
Mutribin söyleyeni, neyzenlerin dem vuranı, tennure kuşanansın, ey Mevlânâ’nın annesi!
30
Cilananmış aynasın, nurlu kandilsin; hal üzere süslenmişsin, ey Mevlânâ’nın annesi!
31
Yüce bir yükselişsin, gezegenlerin devranısın; mukaddeslerin dostusun, ey Mevlânâ’nın annesi!
32
Sen (tertemiz bir) nüshasın, âlemin derlenmesisin, canlarda kerem sahibisin, ey Mevlânâ’nın annesi!
33
Hakikatle dönen sensin, dert ile yanan sensin, sahabiler ile yakınsın, ey Mevlânâ’nın annesi!
34
Gafletten uyanıksın, hallere boyanıksın, halayıkların yiğidisin, ey Mevlânâ’nın annesi!
35
Ermişlerin serveti, yolun seyyalesi, Allah’ın makbul gördüklerindensin, ey Mevlânâ’nın annesi!
36
İyilik ve cömertlik sensin, nimetleri ikram edensin, sen Hazret-i Pîr’in annesisin, ey Mevlânâ’nın annesi!
37
Mürşidim olan sensin, Gâlib’e veli sensin, sen elest bezmindensin, ey Mevlânâ’nın annesi!
38
Giritli Şükrü geldi, bu levhaya çok baktı, levhayı çok beğendi, ey Mevlânâ’nın annesi!
39
Ona da ihsan etsen, onu çok kez güldürsen, ikramına gark etsen, ey Mevlânâ’nın annesi!
40
Eşiğini öptü gitti, kapında ümit besledi, senden çok medet umdu, ey Mevlânâ’nın annesi!
41
Son onu boş gönderme, kusurlarına bakma. Bundan sonra ağlatma, ey Mevlânâ’nın annesi!

Zeynep Koyuncu _____________________________________________________________________
SEFAD, 2021; (45): 253-270
264
Foto 5: Konya Sahip Ata Müzesinde Bulunan Levha
4. 19 beyitlik dördüncü şiir Hattat Giritli Şükrü
42
’ye aittir. Mef’ûlü/mefâ’ilün
/mef’ûlü/mefâ’ilün vezni ile yazılan bu kasidenin redifi “ey Mâder-i Mevlânâ”’dır. Mısraları
ortasında iç kafiye bulunan bu musammat kaside başlıksızdır. Kullanılan rediften
memduhun Mümine Hatun olduğu anlaşılır. Kasideye özgü bölümlerden methiye ve dua
kısımlarını içerir. Kaside Mümine Hatun’a methiye ile başlamış, Giritli Şükrü’nün
memduhun annelik dolayısı ile merhamet duygularına sığınarak hasb-i hâl üslûbu ile hâlini
arz etmesi ile devam ettirilmiş misafir olduğundan bahsetmesi ve dua ile bitirilmiştir.
Manzume vezin ve redif açısından Gâlib’in yazdığı kasideye nazire özelliği taşımaktadır.
Gâlib’in yazdığı kasidede edebî olarak daha güçlü benzetmeler, tamlamalar mevcutken
Giritli Şükrü’de ifadelerin daha duygulu şiirin genelinin Arapça-Farsça kelimeler açısından
daha sade olduğu görülmüştür. Övgülerde Mâder-i Mevlânâ’nın sırları bilmesi, ihsan ve
ikram sahibi olması, kusurları bağışlaması vurgulanmıştır. Nesih hatlı levhanın sol kısmına
yatay olarak yazılan üç beyitin bitimine “Denizin ve karanın yaratıcısı onu kutsasın ve
ondan razı olsun. 1863/64” tarihi kaydedilmiştir. Levha çalınma teşebbüsleri sebebi ile şu an
Aktekke Camii’nde Mümine Hatun’un kilitli mahfaza bölümünde tutulmaktadır.
__________
42
Giritli Şükrü’nün "Koruyup gözeten Allah'ın bağışlayıcılığına tevekkül ettim" ve "O bağışlayıcıdır, merhamet
sahibidir" anlamına gelen Arapça ibareleri iç içe yazdığı Sabancı Müzesindeki levhası için bk. (Sakıp Sabancı Müzesi,
2012, s.301).

______________________________________ Mâder-i Mevlânâ Mümine Hatun’a Yazılan Manzumeler
SEFAD, 2021; (45): 253-270
265
MefǾū lü mefāǾilün mef Ǿū lü mefāǾilün
1. [Sen] sırr-ı ĥaķįķatsiñ ey Māder-i Mevlānā
Esrāra ki maĥremsiñ ey Māder-i Mevlānā
43
2. Taķdįrde olan esrār maǾlūmuñ olan her-bār
Mektūm mı saña āŝār ey Māder-i Mevlānā
44
3. Çūn çūn u çerā berāyeş anı ki bilür dervįş
Taķdįm idemez derpįş ey Māder-i Mevlānā
45
4. Anı yaradan Ħālıķ anı ki görür lāyıķ
Elbette olur lāĥıķ ey Māder-i Mevlānā
46
5. Ĥaķķıñ ĥükmi vardır uśda müteĥayyirdir
Hep saña muǾayyendir ey Māder-i Mevlānā
47
6. Bu ķara yüzim birle geldim saña derdimle
Feryād ile āhımla ey Māder-i Mevlānā
48
7. Ķālim saña gūyādır ĥālim saña rüǿyādır
Şānıñ ki Ŝüreyyādır ey Māder-i Mevlānā
49
8. Sen eyle kerem imdād kesden ki ider bünyād
Sen şāh-ı kerem muǾtād ey Māder-i Mevlānā
50
9. Ķurtar bizi her dāǿim iĥsānıña ķıl ķāǿim
Biz bendeñe ey şāhım ey Māder-i Mevlānā
51
10. Sırrımdaki maĥremsiñ remzimdeki aǾlemsiñ
İĥsān idecek sensiñ ey Māder-i Mevlānā
52
11. Māder ĥāli şefķatdir bir daħi ki rıfķatdir
Setr aña ki ĥāletdir ey Māder-i Mevlānā
53
12. Taķśįrimi Ǿafv eyle hem raĥm eyle setr eyle
İĥsānına ġarķ eyle ey Māder-i Mevlānā
54
13. Şükrį köpeğiñ Ǿav Ǿav bābıñda ider ġav ġav
Amān diyerek ĥav ĥav ey Māder-i Mevlānā
55
14. İĥsānıña nāžırdır inǾāmıña ĥāżırdır
Gitmekde müsāfirdir ey Māder-i Mevlānā
56
__________
43
Sen hakikat sırrısın, ey Mevlânâ’nın annesi, gizemlerin sırdaşısın, ey Mevlânâ’nın annesi!
44
Allah’ın yazgısı olan sırlar her defasında sence bilinir, eserler senden gizli mi, ey Mevlânâ’nın annesi!
45
Derviş neyin ne olduğunu bildiği halde huzurunda (bunu) takdim edemez, ey Mevlânâ’nın annesi!
46
Onu yaratan Allah lâyık gördüğünden elbette (sırlara) erişen o olur, ey Mevlânâ’nın annesi!
47
Allah’ın hükmü ile aklın hayret içinde kaldığı ne varsa hepsi senin malumundur, ey Mevlânâ’nın annesi!
48
Bu kara yüzümle beraber sana derdimle, feryadımla, âhımla geldim. Ey Mevlânâ’nın annesi!
49
Sözüm sana söylenen, halim sana (gösterilen) rüyadır, senin şanın Süreyya yıldızıdır. Ey Mevlânâ’nın annesi!
50
Sen cömertlik, imdat eyle ki (kerem) kişiden temel alır, sen cömertliğine alışılmış olan padişahsın, ey Mevlânâ’nın
annesi!
51
Ey padişahım! Her zaman biz köleni kurtar, ihsanın ile ayakta tut, ey Mevlânâ’nın annesi!
52
Sırrımdaki sırdaş, remzimdeki bilgisin, cömertlik edecek sensin, ey Mevlânâ’nın annesi!
53
Anne hali şefkat bir de yumuşaklıktır, örtü ona keyfiyettir, ey Mevlânâ’nın annesi!
54
Kusurumu affet, hem merhamet et hem ört, ihsanına gark et, ey Mevlânâ’nın annesi!
55
Ey Mevlânâ’nın annesi! Şükrü köpeğin kapında (ağlaya ağlaya) inler, aman dileyerek havlar.

Zeynep Koyuncu _____________________________________________________________________
SEFAD, 2021; (45): 253-270
266
15. Ķalıpca eger gitse ķalbice ebed ķalır
Bābıñda müdām umsa ey Māder-i Mevlānā
57
16. Bu gūne Ǿināyet ķıl hem aña ĥimāyet ķıl
Yardım aña çoķ itġil ey Māder-i Mevlānā
58
17. Maĥrūm ķomaġıl bir ān emānım olan her ān
İĥsānıña ķıl seyrān ey Māder-i Mevlānā
59
18. Žāhirde vü bāŧında dünyā vü āħiretde
İĥsānıña şermende ķıl Māder-i Mevlānā
60
19. Ey Māder-i Mevlānā ey Māder-i Mevlānā
Ķoma bizi nā-bįnā ey Māder-i Mevlānā
61
ǾAleyhā taķdįśu Ħāliķu’l-baĥr ve’l- berr ve rażiye anhā rabbunā sene 1280
Foto 6: Aktekke Camii Mâder-i Mevlânâ Mahfazasındaki Levha (Z.K. 2020 Nisan).
56
Bağışını beklemekte, yardımın (için) huzurundadır, gitmek üzere misafirdir, ey Mevlânâ’nın annesi!
57
Kalıp olarak gitse bile kalp olarak ebedi kalır, kapından daima umar, ey Mevlânâ’nın annesi!
58
Bunun gibi lutfet, hem onu koru, yardımını çok çok et, ey Mevlânâ’nın annesi!
59
Ey sığınağım olan! Bir an olsun mahrum bırakma, ihsanına göz gezdirme yeri kıl, ey Mevlânâ’nın annesi!
60
Görünüşte ve gizlide dünyada ve ahirette (onu) iyiliğinle utandır, ey Mevlânâ’nın annesi!
61
Ey Mevlânâ’nın annesi, ey Mevlânâ’nın annesi! Bizi görensiz bırakma, ey Mevlânâ’nın annesi!

______________________________________ Mâder-i Mevlânâ Mümine Hatun’a Yazılan Manzumeler
SEFAD, 2021; (45): 253-270
267
SONUÇ
Mevlânâ şair ve mutasavvıf kimliği, Mevlevî kültürü de edebî malzeme olarak divan
şiirinde yer edinmiştir. Mevlânâ ve Mevlevîlik ile ilgili pek çok unsur altı yüz yıl boyunca
başta Mevlevî şairler tarafından olmak üzere kullanılmış, Mevlânâ methiyeleri müstakil
çalışmaların konusu olmuştur. Kabri Karaman’da Aktekke Camii’nde bulunan Mevlânâ’nın
annesi Mümine Hatun da benzer bir ilgi görmüş, Mevlevîlerin manevî annesi sayılmış ve
kendisi için de şiirler kaleme alınmıştır. Mevlevîler veya Mevlevî derviş ve şeyhleri
ziyaretleri esnasında ya da sonrasında Mümine Hatun’a olan hürmetlerini şiirle ifade
etmişlerdir. Bu şairlerden Ahmed Mithat Beytur, Ahmed Remzi Akyürek 20. yüzyıl Mevlevî
şeyh ve edipleri, kim olduğu tespit edilmeyen Gâlib mahlaslı şair ise en azından Mevlânâ
muhibbidir. Makalede işlenen dört manzumenin üçü hüsn-i hat levhası şeklindedir. 19.
yüzyılda yaşamış Mevlevî bir hattat olan Giritli Şükrü, Gâlib’in levha olarak gördüğü
kasidesini çok beğenmiş, kendisi de aynı vezin ve redifle bir kaside yazıp levhalaştırmıştır.
Mevlevîlik tarikatında sanatın iki kolu şiir ve hüsn-i hattın birbirini besleyerek ilerlediği
bilinir. Mevlevîliğin hayatın her alanında uygulanan kendine has adab ve erkanı vardır.
Mevlevîliğin büyükleri, şeyhleri kabirleri başında anılır, bir dergâha eli boş girilmezdi. Bu
adab gereği Mevlânâ’nın annesinin manevi huzuruna gelen Mevlevî şairler de şiirlerini
hediye edip niyazda bulunmuşlardır. 18 sayısı Mevlevî şiarında mukaddestir. Bu sebeple
Gâlib, nezr-i Mevlevî olan 18 beyitle hürmetini ifade etmiş, Giritli Şükrü bir fazlası olan 19
beyit ile bu geleneğe yaklaşmak istemiştir.
Manzumeler biçimsel açıdan bir kıta, kaside içindeki bir gazel (tegazzül) ve iki
kasidedir. Muhteva açısından incelendiğinde şiirlerin tamamında Mevlânâ’nın annesinin
çeşitli sıfatlar ve benzetmeler ile övüldüğü, kendisinden himmet ve feyiz istendiği
görülmüştür. Muhtevada dikkati çeken bir diğer unsur yapılan benzetmelerin, övgülerde
kullanılan kelime kadrosunun Mevlânâ methiyeleri ile benzerliğidir. Makalede Mümine
Hatun’a yazılan methiye tarzındaki manzumeler derli toplu hale getirilerek ilim dünyasının
dikkatine sunulmuştur. Araştırma esnasında çıkarılan bir diğer sonuç Karaman
Mevlevîhanesi ve içindeki teberrükat eşyasının iyi korunamadığı; kayıplar, çalıntılar
sebebiyle günümüze çok az hatıra kaldığı, elde kalan bu eşyaların bazılarının Konya Sahip
Ata Müzesi’nde bulunduğudur.
SUMMARY
Founder of Mevlevîyeh, one of the most important and widespread sects of the
Islamic world, Hz. Mevlânâ (d.1273) spent his first youth in Karaman. Due to the fact that
the graves of the mother of Mevlânâ and important family members are in Aktekke Mosque
in Karaman, the city has a special value for the Mevlevî. Karaman (Lârende) Mevlevî Lodge
still maintains its importance for the Mevlevî. The commemoration ceremonies of Mevlânâ,
which are held every year, started in the presence of his mother. Biographical information
about Mümine Sultan, who gave birth and raised a distinguished scholar like Mevlânâ, is
limited with the marriage, the birth of her children and date of her death. The compensation
of “Mâder-i Mevlânâ” means “the mother of Mevlânâ”. Mevlevî people also remember
Mümine Hatun with expression of honor such as Mâder-i Mevlânâ, Mâder Sultan, Valide
Sultan.
Mevlevîyeh had its own rules and conventions and these rituals were practiced in all
areas of life, from table manners to dressing, from visiting graves to giving gifts. The elders

Zeynep Koyuncu _____________________________________________________________________
SEFAD, 2021; (45): 253-270
268
and sheikhs of Mevlevîyeh were commemorated by their graves, and did not enter a Dervish
Lodge empty-handed. Karaman Mevlevî Lodge was among the most important places to
visit. Since it was necessary to give a gift even with a “green leaf” according to the Mevlevî
manners, the compassion and reverence to Mevlânâ, who influenced classical Turkish poetry
for 600 years, was shown by poets from his school through poetry. These poems, the subject
of which is Mevlânâ’s praises, constitute a whole in itself. In these praises, the close circle
and family of Mevlânâ were also remembered with respect. The similar internal and external
structures of the praises written to the mother of Mevlânâ and the praises with the repeated
word “yâ Hazret-i Mevlânâ” are remarkable. In the poems in question, Mümine Hatun was
loved with respect, just like her son, and was praised with the words used for her son.
These poems, which are the subject of the article, are composed of a stanza belonging
to the Mevlevî sheikh and preacher Ahmet Midhat Beytur (d. 1971), a 5-couplet tegazzul as
part of the One-Day Travel Book of Karaman belonging to one of the late Mevlevî sheikhs
and poets Ahmed Remzi Akyürek (d. 1944), an 18-couplet ode belonging to a Mevlevî poet
with the pseudonym Gâlib (d. ?) and a 19-couplet ode belonging to the Calligrapher Cretan
Şükrü (d. ?). The common content of these poems, which have been compiled and brought to
the attention of the world of science, are the praises of Mümine Hatun and the prayers made
on her occasion. The number of couplets, which is 18 in the ode of Gâlib, has a remarkable
aspect in terms of Mevlevî manners. This number was considered sacred in Mevlevîyeh
because Hz. Mevlânâ wrote the first 18 couplets by himself and was referred as “nezr-i
Mevlevî”. This number was observed in the manners of the sect, from the division of labor to
gift giving, from punishment to the number of whirling dervishes.
In Mevlevîyeh, great importance was attached to the fine arts, and the Mevlevî
dervishes were also engaged in music, painting and calligraphy besides Sufism. While the
naskh calligraphy ode belonging to the Cretan Şükrü and the last two lines of Ahmed
Midhat’s stanza written by Calligrapher Mahmut Şahin are in the locked case of Mader-i
Mevlânâ today, the talik calligraphy plate which belongs to Gâlib, is in the Konya Sahip Ata
Museum. At the end of our research, it was concluded that the Karaman Mevlevi Lodge,
which turned into a mosque after the closure of the lodges, was damaged for such reasons as
neglect and wrong municipal activities. Also it was found that the tabarrukat items inside it
have not survived due to various reasons such as losses, stealing and carelessness.

______________________________________ Mâder-i Mevlânâ Mümine Hatun’a Yazılan Manzumeler
SEFAD, 2021; (45): 253-270
269
Makale Bilgileri
Etik Kurul Kararı:
Etik Kurul Kararından muaftır.
Katılımcı Rızası:
Katılımcı Yok
Mali Destek:
Çalışma için herhangi bir kurum ve projeden mali destek
alınmamıştır.
Çıkar Çatışması:
Çalışmada kişiler ve kurumlar arası çıkar çatışması
bulunmamaktadır.
Telif Hakları:
Çalışmada kullanılan görsellerle ilgili telif hakkı
sahiplerinden gerekli izinler alınmıştır.
Article Information
Ethics Committee Approval:
Exempt from the Ethics Committee Decision.
Informed Consent:
No participant
Financial Support:
No financial support from any institution or Project
Conflict of Interest:
No conflict of interest.
Copyrights:
The required permissions have been obtained from the
copyright holders for the images and photos used in
the study.

Zeynep Koyuncu _____________________________________________________________________
SEFAD, 2021; (45): 253-270
270
KAYNAKÇA
Aça, M., Gökalp H. & Kocakaplan, İ. (2011). Başlangıçtan günümüze Türk edebiyatında tür ve
şekil bilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları.
Ahmed Remzi. Bir günlük Karaman seyahatnamesi. Milli Kütüphane Yazmalar. 06 Mil. Yz. A
7997, 1b-7b.
Aktaş, H. (2008). Çağdaş bir mevlevî havarisi Arif Nihat Asya’da Mevlânâ imajı. Adıyaman
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1(1) 43-54, Erişim adresi:
https://dergipark.org.tr/tr/pub/adyusbd/issue/1402/16582.
Asya, A. N. (1967). Rubâiyyat-ı Ârif IV kova burcu. Ankara: Defne Yayınları.
Can, Ş. (1995). Mevlâna hayatı şahsiyeti fikirleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Çelebi, C. (2001). Hazret-i Mevlânâ. Konya: Konya Valiliği İl Kültür Müdürlüğü.
Evliya Çelebi (2012). Seyahatnâme. S. A. Kahraman & Y. Dağlı, (Haz.) 3. Kitap C. 1, İstanbul:
Yapı Kredi Yayınları.
Gökalp, H. (2009). Eski Türk edebiyatında Mevlânâ ve Mevlânâ methiyeleri. İstanbul: Kriter
Yayınları.
Gölpınarlı, A. (2006). Mevlânâ’dan sonra mevlevîlik. İstanbul: İnkılap Yayınevi.
Gülcan, D. A. (1975). Karaman mevlevîhânesi mevlevîlik ve Karamanlı mevlevî velileri. Karaman:
Doğuş Matbaası.
Haksever, A. C. (1999). Ahmed Remzi Akyürek hayatı, eserleri ve tasavvuf (Yüksek Lisans Tezi).
Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonuc Yeni.jsp.
Işık, E. (2005). Midhat Bahârî. İslâm ansiklopedisi (C.30, s. 6-7). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı
Yayınları.
İsmail Rüsûhî Ankaravî (2008). Mesnevî’nin sırrı dibâce ve ilk 18 beyit şerhi. S. Ceyhan& M.
Topatan (Haz.), İstanbul: Hayy Kitap.
Konyalı, İ. H. (1967). Âbideleri ve kitâbeleri ile Karaman tarihi. İstanbul: Baha Matbaası.
Koyuncu, Z. (2009). Hüsn ü Aşk’ta on sekiz sayısı üzerine. Turkish Studies, (4/7), 401-423, doi:
http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.913
Koyuncu, Z. (2019). Karaman mevlevîhânesi ve Ahmed Remzi Dede’nin bir günlük
Karaman seyahatnâmesi. H. Muşmal, E. Yüksel & M.A. Kapar (Ed.), Karaman
araştırmaları II içinde (s.117-128). Konya: Palet Yayınları.
Mazıoğlu, H. (1987). Ahmed Remzi Akyürek ve şiirleri. Ankara: Sevinç Matbaası.
Mermer, A., Hidayetoğlu, A. S., Erdoğan & M., Koç Keskin, N. (2009). Osmanlı şiirinde
Mevlânâ ve mevlevîlik unsurları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
Sahih Ahmed Dede (2003). Mecmuatü’t- tevarihi’l- mevlevîye mevlevîlerin tarihi. C. Zorlu (Haz.),
İstanbul: İnsan Yayınları.
Sakıp Sabancı müzesi kitap sanatları ve hat koleksiyonu (2012). Erişim adresi:
https://sakipsabancimuzesi.org/sites/default/files/publication/pdf/Kitap_Sanatlari_Hat.
pdf Erişim tarihi: 02.02.2020
Tanrıkorur, B. (2001). Karaman Mevlevîhânesi. İslâm ansiklopedisi (C.24, s. 447-448). İstanbul:
Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Top, H. H. (2007). Mevlevî usûl ve âdâbı. İstanbul: Ötüken Yayınları.
Uysal, İ. N. (2011, Kış). Mâder-i Mevlânâ’ya kaside. İmaret, 100-102.