MULTİNOMİAL LOGİT MODEL İLE HANEHALKININ OKUL DIŞI EĞİTİM TÜRÜ TERCİHİNE ETKİ EDEN SOSYOEKONOMİK FAKTÖRLERİN BELİRLENMESİ

Abstract

Education is the most important power that improves the quality of life. For this reason, families resort to different ways, such as sending their children to private courses, taking private lessons for their children, or getting them to participate in courses and to receive one to one tutorial at schools for reasons such as providing their children with a better education, helping them learn what they haven't been able to learn in school education services. In the current that the head of the household takes for his/her child for such purposes. To this end, B micro data set from the "Life Satisfaction Survey" conducted in 2018 was used. The sample of the current study is comprised of 336 households. In the analsis of the collected data, the Multinomial Logit Model was used. As a result of the estimation made with the Multinomial Logit Model, it was found that different socio economics factors were effective on the choice of type of courses. In the selection of the private course, the age, marital status and education variables were found to be effective; in the selective of school course, the age variable was found to be effective; in the selection of the private tuition, the size of household and marital status were found to be effective; in the selection of the remedial courses, the income variable was found to be effective and in the selection of remedial courses together with school courses, the age and education variables were found to be effective.

Full text

1121
MEHMET AKİF ERSOY ÜNİVERSİTESİ
İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ DERGİSİ
Mehmet Akif Ersoy University
Journal of Economics and Administrative Sciences Faculty
ISSN: 2149-1658
Cilt: 7 Özel Sayı s.1121-1141
Vol.: 7 Special Issue p.1121-1141
Aralık 2020 December
MULTİNOMİAL LOGİT MODEL İLE HANEHALKININ OKUL DIŞI EĞİTİM TÜRÜ
TERCİHİNE ETKİ EDEN SOSYOEKONOMİK FAKTÖRLERİN BELİRLENMESİ*
DETERMINATION OF THE SOCIOECONOMIC FACTORS AFFECTING THE
HOUSEHOLD'S OUT-OF-SCHOOL ECUCATION INSTITUTION PREFERENCE
THROUGH MULTINOMIAL LOGIT MODEL
Kübra ÖNDER1, Emine ÖNDER2
1. Doç. Dr., Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi,
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İktisat
Bölümü, konder@mehmetakif.edu.tr,
https://orcid.org/0000-0003-3537-3635
2. Doç. Dr., Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi,
Eğitim Fakültesi, eonder@mehmetakif.edu.tr,
https://orcid.org/0000-0001-6912-0383
Makale Türü
Article Type
Araştırma Makalesi
Research Article
Başvuru Tarihi
Application Date
01.12.2020
12.01.2020
Yayına Kabul Tarihi
Admission Date
18.12.2020
12.18.2020
DOI
https://doi.org/10.30798/makuiibf.834266
* Bu çalışma, 5-7 Kasım 2020 tarihinde
gerçekleştirilen 13. Uluslararası Eğitim Camiası
Sempozyumunda sunulan sözlü bildiriden
türetilmiştir.
Öz
Eğitim, yaşam kalitesini artıran en önemli güçtür. Bu nedenle aileler,
çocuklarının daha iyi eğitim almasını sağlamak, okul derslerine yönelik
eksiklikleri gidermek veya pekiştirmek, merkezi sınav başarısını artırmak
gibi nedenlerle çocuklarını dershaneye, kursa göndermekte, özel ders
aldırmak veya okullarda verilen kurs ve etüt çalışmalarına katılmalarını
sağlamak gibi farklı yollara başvurmaktadır. Aileler bu gibi okul dışı eğitim
hizmetleri için ek kaynak ayırmaktadır. Bu çalışmada, hane sorumlusunun
çocuğunu gönderdiği/aldırdığı kurs türlerinin seçiminde etkili olan
sosyoekonomik faktörleri belirlemek amaçlanmıştır. Bu amaca yönelik
olarak 2018 yılı "Yaşam Memnuniyet Araştırması" B mikro veri seti
kullanılmıştır. Çalışmanın kapsamını, 336 hanehalkı oluşturmaktadır.
Çalışmanın analizinde, Multinomial Logit Modeli kullanılmıştır. Analiz
sonucunda, kurs türlerinin seçiminde farklı sosyoekonomik faktörlerin etkili
olduğu tespit edilmiştir. Dershane seçiminde yaş, medeni durum ve eğitim;
okul kursu tercihinde yaş; özel kurs seçiminde hane büyüklüğü ve medeni
durum; takviye derste gelir; okul kursu ile birlikte takviye dersi alanlarda ise
yaş ve eğitim değişkenleri etkili bulunmuştur.
Anahtar Kelimeler: Kurs Türü Tercihi, Tercih Teorisi, Multinomial Logit
Model, Sosyoekonomik Faktörler.
Abstract
Education is the most important power that improves the quality of life. For
this reason, families resort to different ways, such as sending their children to
private courses, taking private lessons for their children, or getting them to
participate in courses and to receive one to one tutorial at schools for reasons
such as providing their children with a better education, helping them learn
what they haven't been able to learn in school education services. In the
current that the head of the household takes for his/her child for such
purposes. To this end, B micro data set from the "Life Satisfaction Survey"
conducted in 2018 was used. The sample of the current study is comprised of
336 households. In the analsis of the collected data, the Multinomial Logit
Model was used. As a result of the estimation made with the Multinomial
Logit Model, it was found that different socio economics factors were
effective on the choice of type of courses. In the selection of the private
course, the age, marital status and education variables were found to be
effective; in the selective of school course, the age variable was found to be
effective; in the selection of the private tuition, the size of household and
marital status were found to be effective; in the selection of the remedial
courses, the income variable was found to be effective and in the selection of
remedial courses together with school courses, the age and education
variables were found to be effective.
Keywords: Course Type Choice, Choice Theory, Multinomial Logit Model,
Socioeconomic Factors.

Mehmet Akif Ersoy İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi - Mehmet Akif Ersoy University Journal of Economics and Administrative Sciences Faculty
Cilt: 7 Sayı: Özel Sayı s.1121-1141 Volume: 7 Issue: Special Issue p.1121-1141
Aralık 2020 December
1122
EXTENDED SUMMARY
Research Problem
Families resort to different ways, such as sending their children to private courses, taking
private lessons for their children, or getting them to participate in courses and to receive one-to-one
tutorial at schools for reasons such as providing their children with a better education, helping them
learn what they haven’t been able to learn in school lessons and increasing their success in central
exams. Families spend extra money on such out-of-school education services. In the current study, it is
aimed to determine the socioeconomic factors that are effective in the choice of the types of courses
that the head of the household takes for his/her child for such purposes.
Research Questions
The scope of the study is included in B micro data set from the “Life Satisfaction Survey”
conducted in 2018 was used. The sample of the current study is comprised of households responding
as “Yes” to the question “Is/are there a member/any members of the family having taken private
tuition or course in 2018 to prepare for the Central Entrance Exams including Higher Education
Entrance Exam and High School Entrance Exam (YKS-LGS)?”.
Literature Review
Education is the main tool that adds value to the individual and society. In this regard,
families strive for their children to receive a better education. This endeavour drives parents towards
seeking alternative education services outside the school. Out-of-school alternative education services
can be defined with names such as complementary education, supportive education or additional
education. Although these formations vary depending on the education policies of countries, they are
generally in the form of courses and studies offered in private teaching institutions, courses or schools
or in the form of private tutoring. These alternative forms of additional education taken outside the
school system are preferred for many different reasons, ranging from teacher to school, from student
to parent and from the way the education system is constructed to the examination system. According
to the results of the existing research, the competition-induced pressure in education systems and the
inadequacy of education in the school to cope with this pressure direct parents and students to
alternative ways in education (Bray and Kwo, 2014; Pallegedara and Mottaleb, 2018). Low quality of
education, low number of qualified teachers (Zhang and Bray, 2018), crowded classes (Darling-
Hammond, 2000), the desire to eliminate lesson or subject-based deficiencies, to reinforce learning
(Çokgezen and Terzi, 2008) and to maintain the high level of success (Bray, 1999) increase the
demand for educational services carried out in parallel with formal education. Out-of-school education
that students can receive may vary depending on the economic status of families (Tansel, 2013).
Students with a high socioeconomic level can participate in both more and better quality out of school
education services (Bray, 2006; Tsiplakides, 2018; Zhang and Bray, 2018). In this respect, it is
recommended to examine the socioeconomic background of those who attend out-of-school education

Multinomial Logit Model İle Hanehalkının Okul Dışı Eğitim Türü Tercihine Etki Eden Sosyoekonomik Faktörlerin Belirlenmesi - Determination Of The
Socioeconomic Factors Affecting The Household's Out-Of-School Ecucation Institution Preference Through Multinomıal Logit Model
Kübra ÖNDER, Emine ÖNDER
1123
services (Tansel, 2013). Thus, in the current study, it is aimed to determine the socioeconomic factors
that are effective in choosing the types of out-of-school education the child receives.
Methodology
Individuals' preferences are analysed by many disciplines using various models. The method
widely used by these disciplines is the Multinomial Logit Model (MNLM), which is one of the
unordered choice models developed based on random utility maximization models (Greene, 2008:
842; McFadden, 1974). The advantage that distinguishes MNLM from other models is the simplicity it
provides in interpreting the estimation and choice possibilities and flexibilities obtained as a result of
the estimation (Sarrias and Daziano, 2016: 1). MNLM is the extended form of the binomial logistic
regression to allow more than two dependent variables or outcome variables. Independent variables in
the model can be binomial or continuous (Starkweather and Moske, 2011:1). The probability of choice
within MNLM is linked to the individual choice process and the random utility maximization process
that affects this process. For more detailed information about the framework in which choice models
are developed, see McFadden (1974).
Results and Conclusions
In the current study, considering the model estimation results, the marginal effect (flexibility)
value for each of the independent variables found to be statistically significant was also calculated.
When the calculated marginal effect values are examined, it is seen that the preference of the head of
the household to send his / her child to a private course rather than other alternative out-of-school
education institutions is affected by the independent variables of age, marital status and education.
Although the degree of effect varies according to the independent variable, the greatest effect belongs
to the secondary school and lower education level subcategory of the education independent variable.
Individuals with secondary school and lower education level prefer sending their children to a private
course approximately 21% more than individuals with the other education levels. The marital status
independent variable also has a positive contribution (14.6%) to the child's enrolment in a private
course if the head of the household is married. The age of the head of the household has a negative
effect on the child’s attendance to a private course. With the increasing age of the head of the
household, the preference for sending the child to a private course rather than other alternative out-of-
school education institutions decreases. Individuals in the age groups of 31-40 and 41-50 prefer a
private course rather than other alternative out-of-school education institutions about 5% less than the
others. When the preference of the head of the household to send his / her child to a course organized
by a state school rather than other types of out-of-school education is analyzed, it is observed that the
choice of sending the child to a course organized by the school is affected by the home ownership and
age independent variables. Individuals having their own houses prefer to send their children to out-of-
school education institutions other than the courses organized by a state school. The rate of this
preference is 20.38%. As in the preference for a private course, the age independent variable affects
the preference for a course organized by a state school negatively. While the size of the effect is the

Mehmet Akif Ersoy İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi - Mehmet Akif Ersoy University Journal of Economics and Administrative Sciences Faculty
Cilt: 7 Sayı: Özel Sayı s.1121-1141 Volume: 7 Issue: Special Issue p.1121-1141
Aralık 2020 December
1124
highest in the age group of 31-40 (0.1250), it is smallest in the age group of 18-30 (0.0257). The
preference for private tutoring is negatively affected by the size of the household and marital status
(single) independent variables. In the families where the household size is larger than the Turkish
average (3.2), the child’s likelihood of having private tutoring decreases and other out-of-school
education institutions are preferred. As the per-capita income will decrease with the increasing number
of the members in the family and as private tutoring is more expensive than other alternatives of out-
of-school education, the heads of the households prefer private tutoring 20.2% less than other
alternatives of out-of-school institutions. Another independent variable affecting the preference of the
head of the household for private tutoring for his/her child is his/her being single. Single individuals
prefer private tutoring 05.7% less than married individuals. Only the income independent variable was
found to be effective in the preference of the head of the household for remedial courses (in the 2500-
3499 TL monthly income sub-category). The heads of the households whose monthly income is in this
income sub-category prefer their children to attend remedial courses 3.48% more than other out-of-
school education services. In the preference for remedial courses together with private courses, the age
of the head of the household was found to be effective as in other alternative out-of-school education
services. The individuals in the age groups of 31-40 and 41-50 were found to be not willing to make
children take remedial courses together with private courses. The probability values belonging to the
individuals in these age groups are -04% and -03.7%, respectively The result of this analysis complies
with the result of the analysis conducted on the preference for a private course. The preference of the
individuals for their children to take remedial courses together with the courses offered by a state
school is affected by the age independent variable and the education level independent variable. The
individuals whose education level is secondary or lower prefer their children to take remedial courses
together with school courses by 19.97% probability. The probability value for the parents who are in
the age group of 18-30 to make their children take remedial courses together with school courses is -
03.7% and -06% for the parents who are in the age group of 31-40. Private courses are preferred by
parents to reinforce what has been learned at school and to prepare for exams and seen to be a part of
the education process today. Important reasons that come to the fore from among the reasons why the
heads of the household send their children to alternative out-of-school education institutions include
the following: the exam system is more comprehensive than the school curriculum and schools cannot
completely meet students’ needs for preparing exams and the individual needs of students can be
better addressed with the help of the guidance provided in out-of-school education institutions. The
factors found to be the most influential on the preference for out-of-school education institutions are
the education level of the head of the household, his/her income level, age, marital status and size of
the household and house ownership. As the proportion of out-of-school education expenditures within
the family budget increases, the demand of the head of the household for alternative out-of-school
education for their children decreases. This cost-related issue can lead to inequality of rights in
education among children. The number of the members in a family and house ownership are other

Multinomial Logit Model İle Hanehalkının Okul Dışı Eğitim Türü Tercihine Etki Eden Sosyoekonomik Faktörlerin Belirlenmesi - Determination Of The
Socioeconomic Factors Affecting The Household's Out-Of-School Ecucation Institution Preference Through Multinomıal Logit Model
Kübra ÖNDER, Emine ÖNDER
1125
factors affecting the family’s preference for sending their children to out-of-school education
institutions. These variables positively affect the preference of the head of the household for sending
their children to out-of-school education institutions. In families whose household size is under the
average in Turkey, the amount of income that can be spent for each family member increases.
Moreover, house ownership positively affects the amount of spendable income for each family
member because the family do not have to pay rent and this has positive effects on the family budget.
The age of the head of the household is another independent variable affecting the preference for out-
of-school preference. While the individuals in all the age groups prefer the courses offered by a state
school, the individuals in the age group of 31 and over also prefer alternatives together with the school
courses. This might be because of the experiences of the other family members or the experiences
lived in relation to other children in the family or other children in the close surrounding. The survey
questions used in the current study conducted all over Turkey should be expanded to include variables
such as the employment status of the mother, the father and mother’s job, the mother’s education
level, per-capita income in the family, the number of people who earns money in the family and the
number of children studying in the family and the new survey to be developed should be administered
in provincial level and to different income groups. In this way, both more detailed information could
be obtained about the existing state and new insights could be provided for policy makers to develop
educational policies of the future.

Mehmet Akif Ersoy İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi - Mehmet Akif Ersoy University Journal of Economics and Administrative Sciences Faculty
Cilt: 7 Sayı: Özel Sayı s.1121-1141 Volume: 7 Issue: Special Issue p.1121-1141
Aralık 2020 December
1126
1. GİRİŞ
Eğitim, ülkelerin geleceğini şekillendiren, gelişmişlik düzeyini belirleyen ve bireylerin yaşam
kalitesini artıran en önemli güçtür. Eğitim, toplumların ve bireylerin hedeflerine ve ekonomik refaha
ulaşılmasının ön koşullarından biridir. Ayrıca eğitim, bireyde ve toplumda katma değer yaratan temel
araçtır. Bu bakımdan her ülke eğitim sistemini, amaçlarını daha iyi yerine getirebilmek ve sistemin
etkililiğini artırmak için çalışır. Anne ve babalar ise evlatlarının daha iyi eğitim alması uğraşı
içindedir. Bu uğraş zaman zaman ebeveynleri okul dışı alternatif eğitim hizmetleri arayışına
sürükleyebilmektedir.
Okul dışı alternatif eğitim hizmetleri, ülkelerin eğitim politikalarına bağlı olarak değişmekle
birlikte genellikle dershaneye gitme, özel ders alma veya okullarda verilen kurs ve etüt çalışmalarına
katılma şeklinde olabilir. Tamamlayıcı eğitim, destek eğitimi veya ek eğitim gibi isimlerle ifade edilen
bu olgu alan yazında “gölge eğitim” (Stevenson ve Baker, 1992) veya “saklı pazar” (Burch, 2009)
olarak da adlandırılmaktadır.
Hangi ad altında adlandırılırsa adlandırılsın okul dışında alınan ek eğitimler; öğretmenden
okula, öğrenciden veliye, eğitim sisteminin kurgulanış biçiminden sınav sistemine kadar birçok farklı
nedenlerle tercih edilmektedir. Araştırma sonuçlarına göre eğitim kademelerine geçişlerin yarışmaya
dayalı giriş sınavları aracılığıyla yapılması örgün eğitime paralel olarak yürütülen alternatif eğitim
uygulamalarını yaygınlaştırmaktadır. Giriş sınavlarında zorlu rekabet koşullarının varlığı ve bu
sınavlara dayalı olarak devam edilecek okul kalitesi, yani prestijli okullarda veya alanlarda eğitim
alabilme imkânına sahip olma (Jayachandran, 2014) ek eğitim hizmetlerine olan talebi artırmaktadır.
Kısacası, eğitim sistemlerindeki rekabetçi baskı ve okuldaki öğretimin bu baskıyla mücadelede
yetersiz kalması ebeveyn ve öğrencileri okul dışı alternatif eğitimlere yönlendirmektedir (Bray ve
Kwo, 2014; Pallegedara ve Mottaleb, 2018). Bazı araştırmacılar, okul dışı eğitim seçeneklerinin bu
kadar yaygın olmasını, eğitim kalitesinin düşüklüğüne, kalifiye öğretmen sayısının azlığına (Zhang ve
Bray, 2018), kalabalık sınıf mevcuduna, öğretim materyallerinin yetersizliğine, donanım ve fiziki
imkân eksikliklerine (Darling-Hammond, 2000; Ünsal ve Korkmaz, 2016) bağlanmaktadır. Düşük
akademik başarı ve okul başarısını artırmada yardıma ihtiyaç duyma ya da yüksek başarıyı sürdürme,
yarışta öne geçme öğrencileri ek eğitim hizmeti almaya yöneltmektedir (Bray, 1999). Yukarda ifade
edilen etmenlerle birlikte ders ya da konu bazlı eksiklikleri giderme ya da öğrenmeleri pekiştirme
(Çokgezen ve Terzi, 2008) ve ebeveynlerin çocuklarının ev ödevlerine nitelikli katkı sağlaması
(Jayachandran, 2014) amaçları ile de örgün eğitime paralel olarak yürütülen eğitim hizmetlerine olan
talep yükselmektedir.
Dershane, kurs, özel ders ve etüt gibi okul dışı eğitimler; Japonya, Kore, Singapur ve Çin gibi
ülkeler başta olmak üzere eğitim sisteminde rekabetçi baskısının yoğun olduğu gelişmiş ve gelişmekte
olan birçok ülkede de oldukça yaygın karşılaşılan bir olgudur (Kim, 2007; Tansel, 2013). Bu
oluşumların yaygın olduğu ülkelerden biri de Türkiye’dir (Baştürk ve Doğan, 2010; Tansel, 2013;

Multinomial Logit Model İle Hanehalkının Okul Dışı Eğitim Türü Tercihine Etki Eden Sosyoekonomik Faktörlerin Belirlenmesi - Determination Of The
Socioeconomic Factors Affecting The Household's Out-Of-School Ecucation Institution Preference Through Multinomıal Logit Model
Kübra ÖNDER, Emine ÖNDER
1127
Türk Eğitim Derneği [TED], 2010). Nitekim, Türk Eğitim Derneği (2010)’nin raporuna göre
Türkiye’de okul dışı eğitim alma durumu ilkokula kadar inmiştir. Eğitim sürecindeki bu durum,
uluslararası ve ulusal boyutta çok sayıda araştırmaya konu olmuş/olmaktadır.
Konuyu ele alan öncü araştırmalardan biri, Stevenson ve Baker (1992)'ın çalışmasıdır. Bu
çalışmada, dershanelerin örgün eğitimdeki yeri ve üniversiteye yerleşmedeki rolü Japonya eğitim
sistemi çerçevesinde tartışılmıştır. Bray (1999, 2003, 2006, 2010)'ın Asya, Avrupa ve Afrika
kıtasındaki farklı ülkeleri ele aldığı araştırmalarında; okul dışı eğitim hizmetlerinin siyasi ve
sosyoekonomik faktörler üzerindeki etkisi incelemiştir. Silova (2009, 2010) ile Silova, Budiene ve
Bary (2006)'ın Orta ve Doğu Asya ülkeleri ile Doğu Avrupa ülkelerini baz aldığı çalışmalarında ise
gölge eğitimin eğitim sistemine yaptığı katkı, yol açtığı sorun ile birlikte bu oluşuma alternatif
olabilecek hükümet uygulamalarının olası sonuçları tartışılmıştır. Dünyanın farklı ülkelerinde yapılan
diğer araştırmalarda ise okul dışı eğitim hizmetlerinin nedenleri (Bray, 1999; Pallegedara ve Mottaleb,
2018), yaygınlığı (Dang ve Rogers, 2008; Ireson, 2004), başarıya etkisi (Ghosh ve Bray, 2018; Ha ve
Park, 2017; Zhang, 2013) ile bu oluşumlara bağımlılığı azaltabilecek uygulamalar (Kim, 2008)
incelenmiştir.
Konu ulusal alan yazında da farklı başlıklar altında incelenmiştir. Çalışmaların bazılarında,
okul dışı eğitim hizmetlerine yönelik talep (Altınyelken, 2013; Tansel ve Bircan, 2006) ve talebi
etkileyen unsurlar incelenmiştir. Bazı araştırmalarda; dershane, özel ders ve kurs gibi oluşumların
büyümesine katkı veren faktörler, yani alternatif eğitim hizmetlerinin varlık nedenleri tartışılmıştır
(Akdemir ve Kılıç, 2020; Göksu ve Gülcü, 2016; Nartgün ve Dilekçi, 2016; Tansel, 2013).
Araştırmaların bir kısmında ise okul dışı eğitim uygulamalarının işlevselliği, eğitim süreçlerine katkısı
incelenmiştir (Baştürk ve Doğan, 2011; Canlı, 2019; Morgil, Yılmaz ve Geban, 2001; Nartgül ve
Dilekçi, 2016; Okur ve Dikici, 2004; Kara ve Bozbayındır, 2020; Özoğlu, 2011). Ayrıca, okul dışı
eğitim hizmetlerinin sunduğu fırsatlar, oluşturduğu tehditler (Garipoğlu, 2016; Sarıca, 2018) ve fırsat
eşitliğine etkisi (Gök, 2006; Tansel, 2013) tartışılmıştır.
Araştırma sonuçları, ailelerin sosyoekonomik düzeylerine göre öğrencilerin farklı okul dışı
eğitimlere katılabileceğini göstermektedir (Tansel, 2013). Bu eğitimler, aile bütçesine ekonomik yük
getirdiğinden sosyoekonomik düzeyi yüksek öğrenciler daha fazla ve daha nitelikli okul dışı eğitim
hizmetlerine ulaşma imkanına sahiptir (Bray, 2006; Zhang ve Bray, 2018). Buna karşın,
sosyoekonomik düzeyi düşük olan öğrencilerin, okullarda ücretsiz olarak yürütülen destekleme ve
yetiştirme kurslarına katılım oranı diğer öğrencilere kıyasla daha fazladır (Canpolat ve Koçer, 2017).
Dolayısıyla literatürde okul dışı eğitimlerin eşitsizliklere yol açtığı (Tansel ve Bircan, 2005), yüksek
sosyoekonomik düzeyli aile çocuklarını avantajlı konuma getirdiği vurgulanmaktadır (Tsiplakides,
2018; Zhang ve Bray, 2018). Bu nedenle, yapılacak çalışmalarda, farklı okul dışı eğitim hizmetlerine
devam eden çocukların sosyoekonomik arka planının incelenmesi önerilmektedir (Tansel, 2013). Bu
öneriden hareketle bu çalışmada, okul dışı eğitim türü tercihinde etkili olan hane özelliklerini
belirlemek amaçlanmıştır. Literatürde, okul dışı eğitim hizmetlerinin genellikle bir veya birkaç ana

Mehmet Akif Ersoy İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi - Mehmet Akif Ersoy University Journal of Economics and Administrative Sciences Faculty
Cilt: 7 Sayı: Özel Sayı s.1121-1141 Volume: 7 Issue: Special Issue p.1121-1141
Aralık 2020 December
1128
başlık altında araştırıldığı ve okul dışı eğitim hizmetlerinin farklı kombinasyonlarının araştırma
kapsamına dahil edilmediği görülmektedir. Ancak, 2018 yılı Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)
verileri incelendiğinde, hanelerin yaklaşık %20'sinin okul kursu ile birlikte takviye almayı tercih ettiği,
%17'sinin çocuklarını okul kursu ile birlikte dershane gönderdiği, yaklaşık %12'sinin dershane ile
birlikte takviye dersi aldırdığı ve yaklaşık %5'in ise bütün okul dışı eğitim sistemlerinden yararlandığı
görülmektedir. Bu nedenle, diğer çalışmalardan farklı olarak bu çalışmanın kapsamına dershane, özel
ders ve kurs gibi okul dışı eğitim hizmetleri ana başlıklarının yanı sıra farklı okul dışı eğitim hizmeti
tercih kombinasyonları da dahil edilmiştir.
Bu amaç doğrultusunda çalışma, üç ana bölümden oluşturulmuş olup, ilk bölümde çalışmada
kullanılan veri seti ve yöntem hakkında bilgi verilmiştir. Takip eden bölümde yapılan analiz sonucu
elde edilen bulgulara yer verilmiş ve son bölümde ise elde edilen bulgular kullanılarak konuya yönelik
değerlendirme yapılmış ve politika önerisinde bulunulmuştur.
2. YÖNTEM
İktisadi sistemde bireylerin tüm isteklerini karşılayabilecek düzeyde kaynağın bulunmaması
iktisadi bir problemdir. Bu problem, bireyleri isteklerini gerçekleştirme hususunda tercihe
zorlamaktadır (Krugman ve Wellj, 2012: 6). Dolayısıyla iktisadi problemlere çözüm üretebilmek için
bireylerin tercihlerinin incelenmesi önemlidir.
Bireylerin seçim davranışını etkileyen tüm faktörleri gözlemlemek veya kontrol edebilmek
mümkün değildir. Ayrıca bireyin kendisine en yüksek faydayı sağlayacak fırsatları değerlendirdiği
seçim süreci, bireyin kendi deneyimi yanında diğer bireylerin seçimlerinden de etkilenebilmektedir.
Bu nedenle bireylerin seçimlerini incelemeye ilişkin geliştirilen model veya hipotezler; seçim sürecini
etkileyen gözlenebilir veya gözlenemeyen faktörlere odaklanılarak oluşturulmaktadır. Dolayısıyla
seçim süreci, bireylerin daha önce gözlemlenen davranışları dikkate alınarak değerlendirilmektedir
(McFadden, 1974: 105-106).
Bireylerin seçimleri/tercihleri birçok bilim dalı tarafından çeşitli modeller kullanılarak analiz
edilmektedir. Bu bilim dalları tarafından yaygın olarak kullanılan yöntem rassal fayda
maksimizasyonu modellerinden hareketle geliştirilen sırasız seçim modellerinden biri olan
Multinomial Logit Model (MNLM)’dir (McFadden, 1974; Greene, 2008: 842). MNLM’yi diğer
modellerden ayıran avantajı, tahmin ve tahmin sonucunda bulunan seçim olasılıkları ile esneklikleri
yorumlamada sağladığı basitliktir (Sarrias ve Daziano, 2016: 1).
MNLM; iki terimli lojistik regresyonun, ikiden fazla bağımlı değişkene ya da sonuç
değişkenine izin verecek şekilde genişletilmiş halidir. Modeldeki bağımsız değişkenler, iki terimli ya
da sürekli olabilmektedir (Starkweather ve Moske, 2011: 1).
MNLM kapsamındaki seçim olasılığı bireysel seçim süreci ve bu süreci etkileyen rassal fayda
maksimizasyonu süreci ile bağlantılıdır. Seçim modellerinin hangi çerçevede geliştirildiğine yönelik
detaylı bilgi için McFadden (1974)’in çalışmasından yararlanılabilir.

Multinomial Logit Model İle Hanehalkının Okul Dışı Eğitim Türü Tercihine Etki Eden Sosyoekonomik Faktörlerin Belirlenmesi - Determination Of The
Socioeconomic Factors Affecting The Household's Out-Of-School Ecucation Institution Preference Through Multinomıal Logit Model
Kübra ÖNDER, Emine ÖNDER
1129
MNLM, fayda fonksiyonlarının hata terimlerinin bağımsız ve özdeş olarak dağıldığı, diğer bir
ifade ile Gumbel dağılıma (veya Type I extreme value) sahip olduğu varsayımı altında
gerçekleşmektedir. , bireyin yaptığı seçimi belirten rassal değişken ile hata teriminin bağımsız ve
özdeş dağıldığı varsayımı altında, model aşağıdaki gibidir:
󰇛 󰇜󰇛
󰆓󰇜
󰇛
󰆓󰇜

  (1)
Modelde fayda, bireye ve seçimlere özgü nitelikleri barındıran ’ye bağlıdır.  󰇟 󰇠
ve   󰇟󰆒󰆒󰇠󰆒 koşulu altında , seçimler ve bireyler arasında farklılaşmaktadır ve elemanları,
seçimlerin özellikleri/öznitelikleri olarak adlandırılmaktadır.  ise bireylerin karakterliksek
özelliklerini içermektedir ve tüm seçimler için aynıdır. Bu koşullar altında Eşitlik 1 yeniden
düzenlendiğinde aşağıda yer alan Eşitlik 2’ye ulaşılmaktadır (Greene, 2008: 842-843).
󰇛 󰇜󰇛
󰆓
󰆓󰇜
󰇛
󰆓
󰆓󰇜

 
󰆓󰇛
󰆓󰇜
󰇣󰇛
󰆓󰇜

 󰇤󰇛
󰆓󰇜 (2)
İlgili eşitlik bireye indirgendiğinde, bireye özgü verinin uygulandığı seçim modeline ulaşılır:
󰇛 󰇜󰇛
󰆓󰇜
󰇛
󰆓󰇜

    (3)
Eşitlik 3’te yer alan multinomial logit modelinde (MNLM); , seçim değişkenini ve  ise
bireye ait karakteristikler vektörünü ifade etmektedir. Modelde, belirsizlik problemi (indeterminacy
problem) mevcut olup bu problem ortadan kaldırıldığında model aşağıdaki eşitlikteki gibi ifade
edilmektedir (Greene, 2008: 844).
󰇛 󰇜  󰇛
󰆓󰇜
󰇛
󰆓󰇜

     (4)
MNLM’yi diğer modellerden ayıran en önemli özelliği; “İlişkisiz Alternatiflerin Bağımsızlığı
(Independence from Irrelevant Alternatives-IIA)” varsayımıdır. Bu özellik, herhangi iki alternatifin
seçim olasılıkları oranının, seçim kümesindeki diğer alternatiflerin niteliklerinden (attributes) bağımsız
olduğunu ifade etmektedir (Hausman ve McFadden, 1984: 1219). IIA varsayımını test etmek için
Hausman testi kullanılmaktadır (Starkweather ve Moske, 2011:1). Hausman testi sonucu,
alternatiflerin birbirinden bağımsız olup olmadığını göstermekte ve elde edilen sonuca göre MNLM
veya alternatif modeller kullanılmaktadır. Logistik regresyon modellerinde katsayıların yorumu ise
değişkene ait marjinal etki değerleri ile yapılmaktadır. Sürekli ve kesikli değişkenler için marjinal
etkiler aşağıdaki eşitlikler yardımı ile hesaplanmaktadır (Greene, 2008: 820 ve 847):
Sürekli değişken: 
 󰇟󰇛󰇜󰇠󰇟  󰇛󰇜󰇠 (5)
Kesikli değişken: 
       (6)
3. VERİ SETİ VE TANIMLAYICI İSTATİSTİKLER
Bu araştırmada, hane sorumlusunun çocuğunu gönderdiği/aldırdığı okul dışı eğitim türü
seçiminde etkili olan sosyoekonomik faktörler incelenmiştir. Çalışmada, 2018 yılı “Yaşam
Memnuniyeti Araştırması“ B mikro veri seti kullanılmıştır. Çalışmanın kapsamını “Yükseköğretim

Mehmet Akif Ersoy İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi - Mehmet Akif Ersoy University Journal of Economics and Administrative Sciences Faculty
Cilt: 7 Sayı: Özel Sayı s.1121-1141 Volume: 7 Issue: Special Issue p.1121-1141
Aralık 2020 December
1130
Kurumları Sınavı, Liseye Geçiş Sistemi dâhilinde yapılan Merkezi Sınav (YKS-LGS, MS) giriş
sınavlarına hazırlık ya da derslere takviye amacıyla 2018 yılında özel ders ya da kurs alan hane halkı
ferdi/fertleri var mı?” sorusuna evet yanıtını veren 336 hane halkı oluşturmaktadır. Ankete evet
cevabını veren katılımcıların çocuklarını okul dışı eğitimlere gönderme nedeni aşağıdaki tabloda
sunulmuş olup, hane sorumlularının %52,7’si (177 kişi) okuldaki eğitimin yeterli olduğunu kabul
ettiği ve çocuğunu sınavlara hazırlık amaçlı, %44’i (148 kişi) okuldaki standart eğitim programının
yetersiz kaldığını ve bu gerekçe ile okul dışı bir eğitime gönderdiğini belirtmiştir. Geriye kalan 11
hane sorumlusunun ise (%3,3) rehberlik hizmetlerinden yararlanması amacı ile çocuğunu okul dışı bir
eğitime gönderdiği görülmektedir.
Tablo1. Hane sorumlusunun Çocuğunu Okul Dışı Eğitime Gönderme Nedeni
Gönderme Sebebi
Frekans
Yüzde
Okuldaki standart eğitim programı yetersiz kaldığı için gönderiyorum
148
44,0
Okuldaki eğitim yeterli olduğu halde, sınavlara hazırlanması amacıyla gönderiyorum
177
52,7
Rehberlik hizmetlerinden faydalanması amacıyla gönderiyorum.
11
3,3
Toplam
336
100
Tablo 1’de yer alan sebepler doğrultusunda çocuğunu okul dışı bir eğitime gönderen bireylerin
bu eğitim türlerine yönelik tercihi incelendiğinde (Tablo 2); %30,1’lik oran ile en fazla okul
kurslarının en az ise özel ders ve türevlerinin (özel ders %1,8 ve özel ders+okul kursu %1,5) tercih
edildiği dikkat çekmektedir. Okul kursunu sırası ile okul kursu ile birlikte alınan takviye (%19,9), yine
okul kursu ile birlikte alınan dershane (%17,3), dershane artı takviye (%11,6), sadece dershane (%8,9),
tüm okul dışı eğitim türleri (%4,8) ve takviye (%4,2) takip etmektedir.
Tablo 2. Hane Sorumlusunun Çocuğunu Gönderdiği/Aldırdığı Okul Dışı Eğitim Türü Tercihi
Kurs Tercihi
Frekans
Yüzde
Dershane
30
8,9
Okul Kurs
101
30,1
Özel Ders
6
1,8
Takviye
14
4,2
Dershane ve Takviye
39
11,6
Özel Ders ve Okul Kurs
5
1,5
Okul Kurs ve Dershane
58
17,3
Okul Kurs ve Takviye
67
19,9
Hepsi
16
4,8
Ankete katılan 336 bireyin sosyo-demografik özellikleri incelendiğinde (Tablo 3);
katılımcıların %73,5’inin kadın geriye kalan %26,5’i ise erkek olduğu görülmektedir. Katılımcıların
yaş ortalaması 38,4 olup, bireylerin %36,9’u 31-40 yaş grubundayken %5,4’ü ise 50 ve üzeri yaş
grubunda yer almaktadır. Ankete katılanların medeni durumu incelendiğinde; bireylerin %70,5’inin
evli olduğu, evli olan hane sorumlularını sırasıyla bekar (%24,4) ve dul, boşanmış ve ayrı yaşayanların
(%5,1) takip ettiği dikkat çekmektedir. Eğitim düzeyi dikkate alındığında, ortaokul ve altı eğitim
düzeyine sahip bireylerin oranının en yüksek olduğu ve bu eğitim düzeyini %30,7 ve %15,5 oranları

Multinomial Logit Model İle Hanehalkının Okul Dışı Eğitim Türü Tercihine Etki Eden Sosyoekonomik Faktörlerin Belirlenmesi - Determination Of The
Socioeconomic Factors Affecting The Household's Out-Of-School Ecucation Institution Preference Through Multinomıal Logit Model
Kübra ÖNDER, Emine ÖNDER
1131
ile lise ile yüksekokul ve üstü mezunların takip ettiği görülmektedir. Ankete katılanların gelir düzeyi,
0-2499 TL bandında yoğunlaşmakta olup, hane sorumlularının %39,6’sı en düşük gelir grubunda,
%17,9’u ise en yüksek gelir grubunda yer almaktadır. Ayrıca ankete katılan katılımcıların %81’inin
(272 kişi) Türkiye ortalamasının üstünde hane halkı büyüklüğüne sahip olduğu tespit edilmektedir.
Hane sorumlusunun %61,3’ü konut sahibiyken %38,7’si ise konut sahibi değildir.
Tablo 3: Ankete Katılan Bireylerin Sosyo-Demografik Özellikleri
Değişkenler ve Tanım
Frekans
Yüzde (%)
Cinsiyet
Erkek
89
26,5
Kadın
247
73,5
Medeni Durum
Bekar
82
24,4
Evli
237
70,5
Diğer
17
5,1
Yaş
18-30 yaş arası
101
30,1
31-40 yaş arası
124
36,9
41-50 yaş arası
93
27,7
50 ve üstü
18
5,4
Eğitim
Orta okul ve Altı
181
53,9
Lise
103
30,7
Yüksekokul ve Üstü
52
15,5
Gelir
0-2499 TL
133
39,6
2500-3499 TL
69
20,5
3500-5126 TL
74
22
5127 ve üstü
60
17,9
Hane Halkı Büyüklüğü
Ortalama Altı
64
19
Ortalama Üstü
272
81
Konut Sahipliği
Evet
206
61,3
Hayır
130
38,7
Toplam
336
100
* Hanehalkı büyüklük değeri için TÜİK'in 2018 yılı ortalama hane halkı büyüklük verisinden (3,4) yararlanılmıştır.
4. BULGULAR
2018 yılı yaşam memnuniyet anketi verilerine göre ailelerin takviye veya sınava hazırlık
amacı ile çocuklarını gönderdikleri/aldırdıkları kurs tercihinde etkili olan faktörlerin analizi, MNLM
yöntemi ile gerçekleştirilmiştir. Hane sorumluları çocuklarını okul kursu, dershane, özel ders ve
takviye olmak üzere dört ana çatının dışında, okul kursu+dershane, okul kursu+özel ders, okul
kursu+takviye, dershane+özel ders, özel ders+takviye, özel ders+takviye ve tüm kurs türlerine
göndermeyi tercih edebilmektedirler. Hane sorumlularının bu tercihinde etkili olan sosyoekonomik
faktörlerin etkisi MNLM yöntemi kullanılarak analiz edilmiştir. Analizin gerçekleştirilmesinde Stata
15 ve SPSS 20 paket programlarından yararlanılmıştır.
MNLM tahminine geçmeden önce ilk olarak MNLM analizi için gerekli olan IIA varsayımının
sağlanıp sağlanmadığı Hausman testi ile sınanmıştır. Hausman testi sonucuna göre ( (1.98) ve

Mehmet Akif Ersoy İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi - Mehmet Akif Ersoy University Journal of Economics and Administrative Sciences Faculty
Cilt: 7 Sayı: Özel Sayı s.1121-1141 Volume: 7 Issue: Special Issue p.1121-1141
Aralık 2020 December
1132
prob> (1.000)), IIA varsayımı sağlandığı tespit edilmiştir. IIA varsayımı sağlandıktan sonra MNLM
tahminine geçilmiş ve elde edilen tahmin sonuçları Tablo 4’te sunulmuştur.
Tablo 4. MNLM Analiz Sonuçları
Tüm Okul Dışı Eğitimler (Temel Kategori)
Dershane
Tercih
Katsayı
Standart
Hata
Wald
Testi
Olasılık
Exp(B)
Marjinal
Etki
Hane Büyüklüğü
0,509
0,784
0,422
0,516
1,664
-
Gelir
0-2499 TL
-0,33
1,079
0,093
0,76
0,719
-
2500-3499 TL
0,487
1,109
0,193
0,66
1,628
-
3500-5126 TL
-0,088
1,048
0,007
0,933
0,916
-
Konut Sahipliği (Evet)
-0,491
0,739
0,422
0,506
0,612
-
Yaş
18-30 Yaş Arası
-32,742
2004,502
0
0,987
6,03E-15
-
31-40 Yaş Arası
-17,251
1,254
189,361
0,000*
0,003222
-0,0552
41-50 Yaş Arası
-17,298
1,049
272,181
0,000*
0,003072
-0,0528
Cinsiyet
Erkek
0,551
0,822
0,45
0,502
1,735
-
Medeni Durum
Evli
18,633
0,865
463,928
0,000*
125,503
0,1461
Bekar
16,942
0
0,045
0,833
22792344
-
Eğitim
Ortaokul ve Altı
2,009
1,069
3,528
0,060***
7,454
0,2095
Lise
-0,17
0,98
0,03
0,862
0,844
-
Okul Kursu
Tercih
Katsayı
Standart
Hata
Wald
Testi
Olasılık
Exp(B)
Marjinal
Etki
Hane Büyüklüğü
-0,633
0,694
0,833
0,362
0,531
-
Gelir
0-2499 TL
-0,16
0,94
0,029
0,865
0,852
-
2500-3499 TL
-0,243
1,006
0,058
0,809
0,784
-
3500-5126 TL
-0,12
0,908
0,018
0,894
0,887
-
Konut Sahipliği (Evet)
-1,075
0,634
2,875
0,090***
0,341
-0,2038
Yaş
18-30 Yaş Arası
-15,615
1,407
123,141
0,000*
0,00
-0,0257
31-40 Yaş Arası
-16,373
0,98
279,123
0,000*
0,01
-0,1250
41-50 Yaş Arası
-16,66
0,765
474,141
0,000*
0,01
-0,0957
Cinsiyet
Erkek
0,598
0,752
0,632
0,427
1,818
-
Medeni Durum
Evli
-1,174
1,667
0,496
0,481
0,309
-
Bekar
-0,01
1,256
0
0,994
0,99
-
Eğitim
Ortaokul ve Altı
0,943
0,853
1,223
0,269
2,568
-
Lise
1,028
0,93
1,222
0,269
2,795
-

Multinomial Logit Model İle Hanehalkının Okul Dışı Eğitim Türü Tercihine Etki Eden Sosyoekonomik Faktörlerin Belirlenmesi - Determination Of The
Socioeconomic Factors Affecting The Household's Out-Of-School Ecucation Institution Preference Through Multinomıal Logit Model
Kübra ÖNDER, Emine ÖNDER
1133
Tablo 4'ün devamı. MNLM Analiz Sonuçları
Özel Ders
Tercih
Katsayı
Standart
Hata
Wald
Testi
Olasılık
Exp(B)
Marjinal
Etki
Hane Büyüklüğü
-1,053
0,578
3,324
0,068***
0,349
-0,2019
Gelir
0-2499 TL
-31,576
1462,891
0
0,983
1,94E-14
-
2500-3499 TL
-31,158
1954,556
0
0,987
2,94E-14
-
3500-5126 TL
-14,943
830,714
0
0,986
3,24E-07
-
Konut Sahipliği (Evet)
-0,627
1,185
0,28
0,597
0,534
-
Yaş
18-30 Yaş Arası
15,442
2181,724
0
0,994
5085834
-
31-40 Yaş Arası
-2,304
2017,383
0
0,999
0,1
-
41-50 Yaş Arası
-3,02
2017,382
0
0,999
0,049
-
Cinsiyet
Erkek
0,151
1,503
0,01
0,92
1,163
-
Medeni Durum
Evli
-35,699
3407,475
0
0,992
3,13E-16
-
Bekar
-17,223
1,503
131,305
0,000*
3,31E-04
-0,0057
Eğitim
Ortaokul ve Altı
-1,186
1,597
0,551
0,458
0,306
-
Lise
-0,621
1,785
0,121
0,728
0,538
-
Takviye
Tercih
Katsayı
Standart
Hata
Wald
Testi
Olasılık
Exp(B)
Marjinal
Etki
Hane Büyüklüğü
0,232
0,95
0,059
0,808
1,261
-
Gelir
0-2499 TL
20,517
3549,209
0
0,995
8,14E+08
-
2500-3499 TL
-12,81
1,512
71,807
0,000*
2,73E-03
-0,0348
3500-5126 TL
-13,087
0
.
.
2,07E-06
-
Konut Sahipliği (Evet)
-0,675
0,862
0,613
0,434
0,509
-
Yaş
18-30 Yaş Arası
-0,102
3249,006
0
1
0,903
-
31-40 Yaş Arası
0,694
3249,006
0
1
2,002
-
41-50 Yaş Arası
-1,576
3249,006
0
1
0,207
-
Cinsiyet
Erkek
0,584
1,05
0,309
0,578
1,793
-
Medeni Durum
Evli
-0,382
2,239
0,029
0,864
0,682
-
Bekar
-0,257
1,809
0,02
0,887
0,773
-
Eğitim
Ortaokul ve Altı
-1,703
1,226
1,929
0,165
0,182
-
Lise
0,179
1,188
0,023
0,88
1,196
-

Mehmet Akif Ersoy İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi - Mehmet Akif Ersoy University Journal of Economics and Administrative Sciences Faculty
Cilt: 7 Sayı: Özel Sayı s.1121-1141 Volume: 7 Issue: Special Issue p.1121-1141
Aralık 2020 December
1134
Tablo 4'ün devamı. MNLM Analiz Sonuçları
Dershane ve Takviye
Tercih
Katsayı
Standart
Hata
Wald
Testi
Olasılık
Exp(B)
Marjinal
Etki
Hane Büyüklüğü
-0,36
0,762
0,223
0,637
0,698
-
Gelir
0-2499 TL
-0,892
1,013
0,775
0,379
0,41
-
2500-3499 TL
-0,704
1,074
0,429
0,512
0,495
-
3500-5126 TL
0,072
0,936
0,006
0,939
1,074
-
Konut Sahipliği (Evet)
-0,843
0,694
1,475
0,225
0,43
-
Yaş
18-30 Yaş Arası
-33,457
2581,298
0
0,99
2,95E-04
-
31-40 Yaş Arası
-17,606
1,127
244,041
0,000*
2,26E-04
-0,0040
41-50 Yaş Arası
-17,696
0,926
365,543
0,000*
2,07E-04
-0,0037
Cinsiyet
Erkek
0,147
0,807
0,033
0,855
1,158
-
Medeni Durum
Evli
33,195
2581,298
0
0,99
2,61E+14
-
Bekar
16,751
0
.
.
18838273
-
Eğitim
Ortaokul ve Altı
0,177
0,902
0,039
0,844
1,194
-
Lise
0,875
0,959
0,832
0,362
2,399
-
Okul Kurs ve Takviye
Tercih
Katsayı
Standart
Hata
Wald
Testi
Olasılık
Exp(B)
Marjinal
Etki
Hane Büyüklüğü
-0,688
0,725
0,902
0,342
0,503
-
Gelir
0-2499 TL
-0,37
0,965
0,147
0,702
0,691
-
2500-3499 TL
-0,245
1,027
0,057
0,812
0,783
-
3500-5126 TL
0,071
0,926
0,006
0,939
1,074
-
Konut Sahipliği (Evet)
-0,241
0,662
0,133
0,716
0,786
-
Yaş
18-30 Yaş Arası
-17,678
1,335
175,331
0,000*
2,10E-04
-0,0037
31-40 Yaş Arası
-17,176
0,692
616,45
0,000*
3,47E-04
-0,0060
41-50 Yaş Arası
-17,576
0
.
.
2,33E-04
-
Cinsiyet
Erkek
-0,372
0,8
0,216
0,642
0,689
-
Medeni Durum
Evli
0,856
1,808
0,224
0,636
2,353
-
Bekar
0,371
1,336
0,077
0,781
1,449
-
Eğitim
Ortaokul ve Altı
2,168
1,085
3,99
0,046**
8,742
0,1997
Lise
0,195
0,999
0,038
0,845
1,215
-
LR chi2(104) =175,122 (0,000)
Pearson chi2 (849,437/1144)
sig. (1,000)
Nagelkerke R2= 0,416
Deviance chi2 (591/441)
sig. (1.000)
McFadden R2 = 0,140
AIC (989,206)
BIC (1416,723)
Not: *, ** ve *** işaretleri sırası ile %1, %5 ve %10 anlamlılık düzeyinin ifade etmektedir.
MNLM analizde tüm okul dışı eğitim türlerine gönderme tercihi temel kategori olarak kabul
edilmiştir.
Tüm okul dışı eğitim türlerinin temel kategori olarak alındığı MNLM analizinde; modelin
uygunluk bilgisi olabilirlik oran testi (likelihood ratio tests) ile analiz edilmiş ve test sonucu 

Multinomial Logit Model İle Hanehalkının Okul Dışı Eğitim Türü Tercihine Etki Eden Sosyoekonomik Faktörlerin Belirlenmesi - Determination Of The
Socioeconomic Factors Affecting The Household's Out-Of-School Ecucation Institution Preference Through Multinomıal Logit Model
Kübra ÖNDER, Emine ÖNDER
1135
 (   ) olarak hesaplanmıştır. Analiz sonuçlarına göre analize dâhil edilen tüm
değişkenler ile okul dışı eğitim türü tercihi arasında %1 önem düzeyinde anlamlı bir ilişkinin olduğu
tespit edilmiştir. Modelin uyum iyiliği Pearson chi2 ve Deviance chi2 testleri ile analiz edilmiştir.
Deviance chi2 (591/441) ve Pearson chi2 (849,437/1144) analiz sonucuna göre verilerin modele
uygunluğuna karar verilmiştir. Bağımlı değişkenin yüzde kaçının bağımsız değişkenler tarafından
açıklandığı ise Pseudo R2 testi ile analiz edilmiştir. Pseudo R2 testleri (Nagelkerke (0.416) ve
McFadden (0.140) testi) sonucunda, bağımsız değişkenlerin bağımlı değişkeni açıklama gücünün
yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır (Hensher ve Johnson, 1981).
MNLM analizine dâhil edilen değişkenlerinin Z istatistiğine ait olasılık değerleri
incelendiğinde; dershane tercihinde yaş bağımsız tercihine ait 31-40 ile 41-50 yaş aralığı
kategorileriyle birlikte medeni durum bağımsız değişkenine ait evli alt kategorisi ve eğitim bağımsız
değişkenine ait ortaokul ve altı eğitim düzeyi alt kategorisinin istatistiki olarak anlamlı olduğu tespit
edilmiştir. Okul kursu tercihinde; hane sorumlusunun konut sahipliği ile yaş bağımsız değişkenleri
istatistiki olarak anlamlı bulunurken özel ders tercihinde; ortalamanın altında hane büyüklüğüne sahip
olma ve medeni durum (bekar) değişkenleri istatistiki olarak anlamlı bulunmuştur. Takviye tercihinde
ise sadece gelir bağımsız değişkenine ait 2500-3499 TL gelir kategorisinin istatistiki olarak anlamlı
olduğu görülmektedir. Dershane ile takviye tercihinde bulunan hane sorumlularını tercihinde sadece
yaş bağımsız değişkenine ait 31-40 ile 41-50 yaş kategorileri istatistiki olarak anlamlıdır. Çocuğunun
okul kursu ile birlikte takviye dersi almasını tercih eden hane sorumlusunun okul dışı ek eğitim türü
tercihinde ise yaş bağımsız değişkenine ait 18-30 ve 31-40 yaş kategorisi ile ortaokul ve altı eğitim
kategorisi istatistiki olarak anlamlı bulunmuştur. Diğer okul dışı ek eğitim türlerinin tercihinde tüm
bağımsız değişkenler istatistiki olarak anlamsız bulunmuş olup, bu okul dışı ek eğitim türlerine ait
analiz sonuçlarına çalışmada yer verilmemiştir.
5. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
Araştırmada, model tahmin sonuçları dikkate alınarak istatistiksel olarak anlamlı bulunan
bağımsız değişkenlerin her biri için marjinal etki (esneklik) değeri ayrıca hesaplanmıştır. Hesaplanan
marjinal etki değerleri incelendiğinde; hane sorumlusunun diğer okul dışı ek eğitimlere kıyasla
çocuğunu dershaneye gönderme tercihinin yaş, medeni durum ve eğitim bağımsız değişkenlerinden
etkilendiği görülmektedir. Etkinin derecesi bağımsız değişkene göre farklılık göstermekte birlikte en
büyük etki eğitim bağımsız değişkeninin ortaokul ve altı eğitim düzeyi alt kategorisine aittir. Ortaokul
ve altı eğitim düzeyine sahip bireyler çocuklarını dershaneye göndermeyi diğer eğitim düzelerine
sahip bireylere kıyasla yaklaşık %21 daha fazla tercih etmektedir. Medeni durum bağımsız değişkeni
de eğer hane sorumlusu evli ise çocuğun dershane gitmesinde olumlu katkıya (%14,6) sahiptir. Hane
sorumlusunun yaşı, bu ek eğitim türü için negatif etkiye sahiptir. Nitekim Çocuğun diğer okul dışı
eğitimlere kıyasla dershaneye gönderilme tercihi yaş yükseldikçe düşmektedir. 31-40 ile 41-50 yaş

Mehmet Akif Ersoy İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi - Mehmet Akif Ersoy University Journal of Economics and Administrative Sciences Faculty
Cilt: 7 Sayı: Özel Sayı s.1121-1141 Volume: 7 Issue: Special Issue p.1121-1141
Aralık 2020 December
1136
aralığına sahip bireyler çocuklarını gönderecekleri okul dışı eğitim tercihinde dershaneyi diğerlerine
kıyasla yaklaşık %5 daha az tercih etmektedir.
Hane sorumlusunun çocuğunu diğer okul dışı eğitim türlerine kıyasla okul kursuna gönderme
tercihi incelendiğinde; okul kursuna gönderme tercihinin konut sahipliği ve yaş bağımsız
değişkenlerinden etkilendiği görülmektedir. Ev sahibi olan bireyler çocuklarını okul kursu yerine diğer
okul dışı eğitimlere göndermeyi tercih etmektedir. Bu tercih oranı %20,38’dir. Yaş bağımsız değişkeni
dershane tercihinde olduğu gibi okul kursu tercihini de negatif yönde etkilemektedir. Etkinin derecesi
31-40 yaş aralığında en yüksekken (0,1250), 18-30 yaş aralığında en düşüktür (0,0257).
Özel ders tercihi, hane büyüklüğü ve medeni durum (bekar) bağımsız değişkenlerinden negatif
yönde etkilenmektedir. Hane büyüklüğü Türkiye ortalamasının (3,2) üstünde olan ailelerde çocuğun
özel ders alma olasılığı azalmakta ve diğer okul dışı eğitimler tercih edilmektedir. Nitekim hanedeki
birey sayısı arttıkça kişi başına düşen gelir düzeyi azalacağı için özel ders alternatiflerine kıyasla daha
pahalı olmakta ve hane sorumlusu %20,2 olasılık ile diğer okul dışı eğitimleri özel derse tercih
etmektedir. Hane sorumlularının çocuklarına aldıracağı özel ders tercihini etkileyen bir diğer bağımsız
değişken de hane sorumlusunun bekar olmasıdır. Bekar bireyler evli bireylere kıyasla %05,7 daha
düşük olasılık değeri ile tercihini özel dersten yana kullanmaktadır.
Hane sorumlusunun çocuğunun takviye almasında sadece gelir bağımsız değişkeni (2500-
3499 TL alt kategorisinde) etkilidir. Gelir düzeyi bu alt kategorisinde yer alan hane sorumlusu,
çocuğunun takviye alması yerine diğer okul dışı eğitimlere katılmasını %3,48 oranında daha fazla
tercih etmektedir.
Çocuğun dershane ile birlikte takviye alması tercihinde de diğer okul dışı eğitimlerde olduğu
gibi hane sorumlusunun yaşı etkilidir. 31-40 ile 41-50 yaş aralığında yer alan bireylerin çocuklarını
dershane ile birlikte takviye dersi aldırma hususunda istekli olmadığı görülmektedir. Nitekim bu iki
yaş aralığına ait olasılık değeri -%04 ve -%03,7’dir. Bu analiz sonucu, dershane tercihi analiz
sonuçları ile uyumluluk göstermektedir.
Çocuklarının okul kursu ile birlikte takviye dersi almasını isteyen bireylerin tercihini, yaş
bağımsız değişkeninin 18-30 ve 31-40 yaş kategorisi ile eğitim bağımsız değişkeninin ortaokul ve altı
kategorisi etkilemektedir. Ortaokul ve altı eğitim düzeyine sahip bireyler, %19,97 olasılık ile
çocuğunun okul kursu ile birlikte takviye dersi almasını tercih etmektedir. Ebeveynlerin çocuklarını
okul kursu ile birlikte takviye dersi aldırma olasılık değeri; 18-30 yaş aralığında -%03,7 ve 31-40 yaş
aralığında ise -%06’dır. Bu olasılık değerleri, okul kursu ile birlikte takviye dersi aldırmak yerine okul
kursu ile birlikte diğer alternatiflerin tercih edildiğini işaret etmektedir.
Kurslar, okul derslerine takviye veya sınavlara hazırlık amaçları ile ebeveynler tarafından
tercih edilmekte ve günümüzde eğitim sürecinin bir parçası olarak görülmektedir. Hane sorumlusunun
çocuğunu okul dışı alternatif eğitimlere gönderme nedenlerinin arasında öne çıkan unsurlar; sınav
sisteminin okul müfredatından daha kapsamlı olması ve okulların bu ihtiyacı karşılayamaması, okul
dışı eğitimlerdeki rehberlik hizmetlerinden yararlanarak çocuğun amacına yönelik eylemleri

Multinomial Logit Model İle Hanehalkının Okul Dışı Eğitim Türü Tercihine Etki Eden Sosyoekonomik Faktörlerin Belirlenmesi - Determination Of The
Socioeconomic Factors Affecting The Household's Out-Of-School Ecucation Institution Preference Through Multinomıal Logit Model
Kübra ÖNDER, Emine ÖNDER
1137
şekillendirebilmesidir. Türüne göre farklılaşmakla birlikte okul dışı eğitim tercihinde en etkili olan
faktörler; hane sorumlusunun eğitim düzeyi, gelir düzeyi, yaşı, medeni durumu, hane büyüklüğü ve
konut sahipliğidir. Okul dışı eğitim harcamalarının aile bütçesindeki oranı arttıkça hane sorumlusunun
çocuğunu bu eğitimlere gönderme talebi azalmaktadır. Maliyetten kaynaklanan bu durum, öğrenciler
arasında eğitimde fırsat eşitsizliğine neden olabilmektedir. Ailedeki fert sayısı ve ailenin konut
sahipliği de ailenin çocuğunu okul dışı eğitime gönderme tercihini etkileyen bir diğer açıklayıcı
değişkendir. Bu değişkenler, hane sorumlusunun çocuğunu okul dışı eğitime gönderme tercihini
olumlu etkilemektedir. Hane büyüklüğü Türkiye ortalamasının altında olan ailelerde, kişi başına düşen
harcanabilir gelir düzeyini artmaktadır. Ayrıca konut sahipliği de hane bireylerine düşen gelir düzeyini
olumlu yönde etkileyen bir diğer unsurdur. Çünkü aile kira vb. adı altında ekstra bir harcamada
bulunmamakta ve bu durum aile bütçesine olumlu yansımaktadır.
Hane sorumlusunun yaşı da okul dışı eğitim türü tercihinde etkili olan bir diğer bağımsız
değişkendir. Tüm yaş grubundaki bireylerin okul kursunu tercih ederken 31 ve üstü yaş grubunda yer
alan bireylerin çocuklarını okul kursu ile birlikte alternatiflere de gönderdiği görülmektedir. Bu
sonucun, bireyin kendi tecrübesinden, ailedeki diğer çocuklarda veya yakın çevredeki çocuklarda
yaşanan tecrübeden kaynaklandığı düşünülmektedir.
Türkiye geneline yönelik yürütülen bu çalışmada kullanılan anket soruları; annenin çalışma
durumu, baba ve annenin mesleği, annenin eğitim düzeyi, annenin çalışıp çalışmama durumu, hanede
kişi başına düşen gelir düzeyi, gelir getiren kişi sayısı ve hanede okuyan çocuk sayısı gibi değişkenler
ile genişletilmeli ve geliştirilen yeni anket il/ilçe düzeyinde veya farklı gelir gruplarına
uygulanmalıdır. Bu sayede, gerek mevcut durum hakkında daha detay bilgiye ulaşılabilecek gerekse
geleceğe yönelik politikaların geliştirilmesinde politika yapıcılara yeni fikir sunabilecektir.
KAYNAKÇA
Akdemir, A.B. ve Kılıç, A. (2020). Ortaöğretim öğrencilerinin özel ders alma nedenlerinin
incelenmesi. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(2),
1008-1023.
Altınyelken, H. K. (2013). The demand for private tutoring in Turkey. Bray, M., Mazawi, A.
E. ve Sultana, R. G. (Eds.) (2013). Private Tutoring Across the Mediterranean,
Rotterdam,Hollanda: Sense Publishers. Euro-Mediterranean Centre for Educational
Research.
Baştürk, S. ve Doğan, S. (2010). Lise öğretmenlerinin özel dershaneler hakkındaki
görüşlerinin incelenmesi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 7(2), 135-157.
Baştürk, S. ve Doğan, S. (2011). Özel dershane matematik öğretmenlerinin özel dershaneleri
değerlendirmeleri. e-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 2(3), 68-86.

Mehmet Akif Ersoy İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi - Mehmet Akif Ersoy University Journal of Economics and Administrative Sciences Faculty
Cilt: 7 Sayı: Özel Sayı s.1121-1141 Volume: 7 Issue: Special Issue p.1121-1141
Aralık 2020 December
1138
Bray, M. (1999). The shadow education system: private tutoring and its implications for
planners. Fundamentals of educational planning (Rapor No. 61). Paris: UNESCO
International Institute for Educational Planning (IIEP).
Bray, M. (2003). Adverse effects of private supplementary tutoring: Dimensions, implications,
and government responses. Paris: UNESCO International Institute for Educational
Planning (IIEP).
Bray, M. (2006). Private supplementary tutoring: comparative perspectives on patterns and
implications Compare: A Journal of Comparative Education, 36(4), 515 – 530.
Bray, M. (2010). Researching shadow education: Methodological challenges and directions,
Asia Pacific Education Review, 11(1), 3-13.
Bray, M. (2011). The challenge of shadow education: Private tutoring and its implications for
policy makers in the European Union. Brüksel, Belçika: European Commission.
Bray, M. ve Kwo, O. (2014). Regulating private tutoring for public good -policy options for
supplementary education in Asia. Comparative Education Researc Centre (CERC)
No.10 Hong Kong, China.
Burch, P. (2009). Hidden markets: The new education privatization. Londra, Birleşik Krallık:
Routledge publishers.
Canlı, S. (2019). Okul yöneticilerinin ve öğretmenlerin destekleme ve yetiştirme kurslarına
yönelik görüşleri. Cumhuriyet International Journal of Education, 8(2), 479-501.
Canpolat, U. ve Koçer, M. (2017). Destekleme ve yetiştirme kurslarının TEOG bağlamında
sosyal bilgiler öğretmenlerinin görüşlerine dayalı olarak incelenmesi. Anadolu Journal
of Educational Sciences International, 7(1), 123-154.
Çokgezen, M. ve Terzi, N. (2008). Türkiye’de devletin eğitime müdahalesinin yeterli
gerekçesi var mı? Liberal Düşünce, 13(49).
Dang, H.A. ve Rogers, F.H. (2008). Büyüyen özel ders fenomeni: Beşeri sermayeyi
derinleştiriyor mu, eşitsizlikleri genişletiyor mu, yoksa kaynakları israf ediyor mu?
Dünya Bankası Araştırma Gözlemcisi, 23(2), 161-200.
Darling-Hammond, L. (2000). Teacher quality and student achievement: A review of state
policy evidence. Education Policy Analysis Archives, 8(1), 1-46.
Garipağaoğlu, B.Ç. (2016). Özel dershanelerden özel okullara dönüşüm projesi. Abant İzzet
Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(1), 140-162.

Multinomial Logit Model İle Hanehalkının Okul Dışı Eğitim Türü Tercihine Etki Eden Sosyoekonomik Faktörlerin Belirlenmesi - Determination Of The
Socioeconomic Factors Affecting The Household's Out-Of-School Ecucation Institution Preference Through Multinomıal Logit Model
Kübra ÖNDER, Emine ÖNDER
1139
Ghosh, P. ve Bray, M. (2018) Credentialism and demand for private supplementary tutoring:
A comparative. study of students following two examination boards in India,
International Journal of Comparative Education and Development, 20(1), 33-50.
Gök, F. (2006). Üniversiteye girişte umut pazarı: Özel dershaneler (Hope market in the
entrance to universities: Supplementary education centers), Eğitim, Bilim, Society, 8,
102-109.
Göksu, İ. ve Gülcü, A. (2016). Ortaokul ve liselerde uygulanan destekleme kurslarıyla ilgili
öğretmen görüşleri. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(1), 153-171.
Greene, W. H. (2008). Econometric Analysis (6. Baskı). New Jersey: Pearson Prentice Hall.
Ha, Y. ve Park, H.J (2017). Can after-school programs and private tutoring help improve
students’ achievement? Revisiting the effects in Korean secondary schools. Asia
Pacific Education, 18, 65–79.
Hausman, J. ve McFadden, D. (1984). Specification Tests for the Multinomial Logit Model.
Econometrica. 52(5). 1219-1240. Erişim 10 Ağustos 2020,
https://www.jstor.org/stable/1910997
Hensher, D. A. ve Johnson, L. W. (1981). Behavioural response and form of the representative
component of the indirect utility function in travel choice models. Regional Science
and Urban Economics. 11(4). 559-572.
Ireson, J. (2004). Private tutoring: How prevalent and effective is it?. London Review of
Education, 2(2), 109-122, Erişim 10 Ağustos 2020,
https://doi.org/10.1080/1474846042000229458
Jayachandran, S. (2014). Incentives to teach badly: After-school tutoring in developing
countries. Journal of Development Economics, 108, 190-205.
Kara, M. ve Bozbayındır, F. (2020). Support and Training Courses According to the Opinions
of School Administrators: Contributions, Problems and Solution Offers, International
Journal of Education Technology and Scientific Researches, 5(12), 1074-1132.
Kim, Y. C. (2016). Shadow Education and the Curriculum and Culture of Schooling in South
Korea. Springer.
Krugman, P. ve Wells, R. (2012). Mikro İktisat. Ankara: Palme Yayıncılık.
McFadden, D. (1974). Conditional logit analysis of qualitative choice behavior. P. Zarembka
içinde. Frontiers in Econometrics (s. 105-142). New York: Academic Press. Erişim 10
Ağustos 2020, https://eml.berkeley.edu/reprints/mcfadden/zarembka.pdf

Mehmet Akif Ersoy İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi - Mehmet Akif Ersoy University Journal of Economics and Administrative Sciences Faculty
Cilt: 7 Sayı: Özel Sayı s.1121-1141 Volume: 7 Issue: Special Issue p.1121-1141
Aralık 2020 December
1140
Morgil, İ., Yılmaz, A. ve Geban, O. (2001). Özel Dershanelerin Üniversiteye Girişte Öğrenci
Başarısına Etkileri, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21, 89-96.
Nartgün, Ş. S. ve Dilekçi, Ü. (2016). Eğitimi destekleme ve yetiştirme kurslarına ilişkin
öğrenci ve öğretmen görüşleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 22(4), 537-
564.
Okur, M. ve Dikici, R. (2004). Özel dershanelerle kamu okullarının karşılaştırmalı bir
çözümlemesi. Kastomonu Eğitim Dergisi, 12(2), 417-426.
Özoğlu, M. (2011). Özel Dershaneler: Gölge Eğitim Sistemiyle Yüzleşmek (Rapor No. 36),
Ankara, Türkiye: Siyaset Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı Yayınları.
Pallegedara, A. and Mottaleb, K.A. (2018). Patterns and determinants of private tutoring: The
case of Bangladesh households. International Journal of Educational Development. 59,
43-50.
Sarıca, R. (2019). Destekleme ve yetiştirme kurslarına (DYK) yönelik öğretmen görüşleri.
Milli Eğitim Dergisi, 48(221), 91-122.
Sarrias, M. ve Daziano, R. A. (2016). Multinomial logit models with continuous and discrete
ındividual heterogeneity in R: The gmnl package. Journal of Statistical Software. 148.
Silova, I. (Ed.). (2009). Private supplementary tutoring in Central Asia: New opportunities and
burdens. Paříž: International Institute for Educational Planning.
Silova, I., Budiene, V. ve Bray, M. (Eds.) (2006). Education in the hidden market place:
Monitoring of supplementary education, New York, USA: Open Society Institute.
Starkweather, J. ve Moske, A. K. (2011). Multinomial Logistic Regression. Working Paper.
Erişim 10 Ağustos 2020,
https://scholar.google.com.tr/scholar?hl=tr&as_sdt=0%2C5&q=Multinomial+Logistic
+Regression+Dr.+Jon+Starkweather&btnG=#d=gs_cit&u=%2Fscholar%3Fq%3Dinfo
%3AIsoe3m5zykEJ%3Ascholar.google.com%2F%26output%3Dcite%26scirp%3D0%
26hl%3Dtr
Stevenson, D. L. ve Baker, D. P. (1992). Shadow education and allocation in formal
schooling: transition to university in Japan. American Journal of sociology, 97(6),
1639-57.
Tansel, A. (2013). Türkiye'de Özel Dershaneler: Yeni Gelişmeler ve Dershanelerin Geleceği,
Discussion Paper, No. 2013/17, Turkish Economic Association, Ankara

Multinomial Logit Model İle Hanehalkının Okul Dışı Eğitim Türü Tercihine Etki Eden Sosyoekonomik Faktörlerin Belirlenmesi - Determination Of The
Socioeconomic Factors Affecting The Household's Out-Of-School Ecucation Institution Preference Through Multinomıal Logit Model
Kübra ÖNDER, Emine ÖNDER
1141
Tansel, A. ve Bircan, F. (2005). Effect of Private Tutoring on University Entrance
Examination Performance in Turkey, Economic Research Forum WP No. 0407, Cairo,
Egyptand IZA Discussion Paper No. 1609, Bonn, Germany.
Tansel, A. ve Bircan, F.(2006). Demand for education in Turkey: A Tobit analysis of private
tutoring expenditures, Economics of Education Review, 25 (4), 303–313.
TED (2010). Ortaöğretime ve yükseköğretime geçiş sistemi. Ankara: Türk Eğitim Derneği.
Tsiplakides, L. (2018). Shadow education and social class inequalities in secondary education
in Greece: The case of teaching English as a foreign language. International Journal of
Sociology of Education, 7(1), 71-93.
Ünsal, S. ve Korkmaz, F. (2016). Destekleme ve yetiştirme kurslarının işlevlerine ilişkin
öğretmen görüşlerinin incelenmesi. KSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 13(2), 87-118.
Zhang, W. ve Bray, M. (2018). Equalising schooling, unequalising private supplementary
tutoring: Access and tracking through shadow education in China, Oxford Review of
Education, 44(2), 221-238.
Zhang, Y. (2013). Does private tutoring improve students’ National College Entrance Exam
performance?—A case study from Jinan, China, Economics of Education Review, 32,
1-28.