Content uploaded by Piotr Dubicki
Author content
All content in this area was uploaded by Piotr Dubicki on Apr 20, 2021
Content may be subject to copyright.
ISSN: 2391-6389
eISSN: 2 719-7131
Vol. 8, No. 1, 2021, 91–105
szpp.sgh.waw.pl
DOI: 10.33119/KSzPP/2021.1.5
Piotr Dubicki1
Budżet obywatelski jako element
partycypacjispołecznej
Streszczenie
Partycypacja obywatelska staje się ważnym elementem praktyki samorządowej wPolsce.
Jednym znarzędzi wspierających proces angażowania mieszkańców wsprawy samorządowe
jest budżet obywatelski. Jego zasadnicze znaczenie polega nazapewnieniu mieszkańcom
jednostek samorządowych możliwości decydowania oprzeznaczeniu części wydatków
budżetowych, wszczególności dotyczących inwestycji ocharakterze infrastrukturalnym.
Budżet partycypacyjny tojedna znajskuteczniejszych praktyk obywatelskich mających
nacelu zaangażowanie mieszkańców wproces zarządzania ich miastami. Jednak może on
być nie tylko narzędziem czy pojedynczym projektem, ale też częścią gruntownej, długofa-
lowej icałościowej reformy polityki miejskiej, opierającej się nareformie administracyjnej
miasta. Zaangażowanie obywatelskie jest również postrzegane jako instrument skuteczno-
ści państwa. Kiedy obywatele mają możliwość zaspokojenia swoich potrzeb ipociągnię-
cia instytucji publicznych do odpowiedzialności, środki publiczne będą prawdopodobnie
bardziej efektywnie wykorzystywane do dostarczania dóbr iusług publicznych lepiej do-
stosowanych do potrzeb obywateli. Uznanie potencjału obywatelskiego zaangażowania
wsprawy publiczne jest szeroko rozpowszechnione. Celem artykułu jest przedstawienie
pojęcia igenezy partycypacji obywatelskiej oraz analiza iporównanie zakończonych edycji
Zielonogórskiego Budżetu Obywatelskiego wlatach 2013–2020. Szczególną uwagę zwró-
cono narodzaje zwycięskich zadań oraz zasady przeprowadzania budżetu.
1 Uniwersytet Zielonogórski, Instytut Ekonomii iFinansów, Katedra Ekonomii Międzynarodowej
iAnaliz Rynkowych, Polska, e-mail: p.dubicki@wez.uz.zgora.pl, https://orcid.org/0000-0002-7812-8966
92 Piotr Dubicki
Studia z Polityki Publicznej
Słowa kluczowe: budżet obywatelski, partycypacja społeczna, polityka samorządowa,
nanse miast
Kody klasykacji JEL:H70, H72, H79
e civic budget as an element of social participation
Abstract
Citizen participation is becoming an important element of self-government practice inPo-
land. One of the tools supporting the process of involving residents inlocal government
matters is participatory budgeting. Its fundamental importance is toprovide residents of
local government units with the possibility of deciding on the allocation of some budget
expenses, inparticular those relating toinfrastructure investments. Participatory budget-
ing is one of the most eective citizen practices aimed at involving residents inmanaging
their cities. However, it can be atool or asingle project and apartof athorough, long-
term, and comprehensive reform of urban policy, based on the city’s administrative reform.
Citizen engagement is also seen as an instrument of state eectiveness. When citizens can
meet their needs and hold public institutions accountable, public money is likely tobe
used more eciently todeliver public goods and services that are better suited tocitizens’
needs. Recognition of the potential of citizen involvement inpublic aairs is widespread.
e aim of the article is topresent the concept and genesis of citizen participation as well
as toanalyze and compare the completed editions of the Zielona Góra Participatory Budg-
eting in20132020. Aparticular attention was paid tothe types of winning tasks and the
principles of budget implementation.
Keywords: civic budget, social participation, local government policy, city nances
JEL Classication Codes: H70, H72, H79
Wteorii ipraktyce życia publicznego rozwiniętych demokracji wypracowano
zbliżone wtreści modele tzw.państwa uczestniczącego, administracji obywatelskiej
czy otwartego rządu. Jedną znajpopularniejszych inicjatyw obywatelskich wPolsce
stał się budżet obywatelski, zwany też partycypacyjnym. Coraz więcej miast wPolsce
go wprowadza, dzięki czemu mieszkańcy zyskują możliwość bezpośredniego decy-
dowania otym, naco ma zostać przeznaczona część środków zmiejskiego budżetu.
Wartykule podjęto próbę przedstawienia pojęcia igenezy partycypacji obywatelskiej
oraz analizy wszystkich zakończonych edycji Zielonogórskiego Budżetu Obywatel-
skiego przypadających nalata 2013–2020. Szczególną uwagę zwrócono narodzaje
93Budżet obywatelski jako element partycypacji społecznej
Vol. 8, No. 1, 2021
zwycięskich zadań oraz zasady przeprowadzania budżetu. Analizie poddano stosu-
nek budżetu obywatelskiego do budżetu miasta, liczbę zgłoszonych, odrzuconych
oraz dopuszczonych do głosowania zadań naprzestrzeni badanych okresów. Doko-
nano podziału nakategorie zadań wposzczególnych edycjach oraz przeanalizo-
wano trendy wgłosowaniu. Nawiązanie dialogu pomiędzy mieszkańcami awładzą
lokalną umożliwia wykonanie inwestycji, które sąistotne dla społeczności lokalnej.
Budżet obywatelski utożsamia się zinnowacyjnym zarządzaniem sektorem publicz-
nym, który ma wymiar społeczny. Upowszechnienie tej formy współzarządzania
publicznego wymaga rozwoju kapitału społecznego igeneruje wartość publiczną
wróżnych aspektach.
Partycypacja społeczna jako elementy polityki publicznej
Przestrzenie publiczne określają klimat ispecykę miasta, sąone wyrazem zmian
cywilizacyjnych, historii itradycji. Sprawne zarządzanie napoziomie lokalnym
wpływa najakość życia wsamorządach oraz współtworzy miasto poprzez stymula-
cję różnych form aktywności (Bernacki, Rzeńca,Sobol, 2018).
Wkoncepcji dobrego rządzenia/zarządzania politycznego umiar staje się główną
cechą władz publicznych. Dobre rządzenie jest również elementem otwartości samo-
rządów, których jednym zzadań jest zapewnienie dostępu do informacji publicznej.
Dobre zarządzanie torównież wola zapewnienia dobrobytu społeczeństwa, atakże
zrównoważonego rozwoju (Surendra, 2004). Cechy dobrego rządzenia/zarządzania
to(Drobiazgiewicz, 2019):
a)
udział wpodejmowaniu decyzji, który jest kluczową cechą dobrego zarządzania,
zarówno wformie bezpośredniej, jak pośredniej,
b)
dążenie do konsensusu, który wymaga mediacji między różnymi grupami
interesariuszy ipowinien mieć charakter perspektywiczny,
c)
odpowiedzialne działanie, które jest niemożliwe bez przejrzystości iprzepi-
sów prawa,
d) otwartość iprzejrzystość, poprzez łatwy dostęp do przekazywanych informacji,
e) elastyczność, czyli wystarczająco szybkie dostosowanie działań do potrzeb róż-
nych grup zainteresowań,
f)
skuteczność iwydajność wcelu umożliwienia oszczędności (najlepsze wykorzy-
stanie zasobów iochrona środowiska),
g) zapobieganie wykluczeniu społecznemu,
h)
zgodność zprawem, rozumianym jako uczciwe ibezstronne ramy prawne zapew-
niające ochronę praw człowieka,
94 Piotr Dubicki
Studia z Polityki Publicznej
i) wizja strategiczna, planowanie długoterminowe znane wszystkim uczestnikom
zarządzania, podążanie za wyznaczonymi kierunkami rozwoju,
j) spójność –integralna polityka publiczna –zarówno europejska, jak ikrajowa.
Koncepcja dobrego zarządzania powinna stanowić podstawę strategii zrówno-
ważonego rozwoju. Zarówno napoziomie kraju, jak isamorządów niezbędne jest
zapewnienie odpowiedniego systemu zarządzania wprowadzającego działania zwią-
zane zwłaściwym planowaniem oraz realizacją strategii zrównoważonego rozwoju
(Stojanović, Ateljević,Stevan Stević, 2016).
Jednym zpriorytetowych elementów dobrego zarządzania jest zapewnienie opar-
tego napartnerstwie uczestnictwa obywateli wprocesie rządzenia. Należy jednak
pamiętać, że wymaga tospełnienia dwóch kryteriów: zjednej strony odpowiedniego
rozwoju społeczeństwa partycypacyjnego, zdrugiej zaś strony skutecznych warun-
ków do tworzenia mechanizmów obywatelskich.
Partycypacja obywatelska przybiera formy, które wzałożeniu mają obejmować
różne poziomy zaangażowania obywateli wpodejmowanie decyzji, zarówno na szcze-
blu lokalnym, jak iogólnokrajowym. Na rysunku 1 przedstawiono poziomy natęże-
nia partycypacji pod względem zaangażowania mieszkańców.
Rysunek 1. Natężenie partycypacji społecznej
Wysokie
Średnie
Znikome
Zerowe
Brak informacji
Współdecydowanie
Konsultowanie
Informowanie
Natężenie partycypacji
Źródło: Krawczyk (2016).
Informowanie jest najprostszą formą partycypacji, która sprowadza się tylko do
zawiadomienia mieszkańców odecyzjach. Funkcja tapowinna być wstandardach
administracji publicznej. Kolejnym, choć niewiążącym, elementem jest konsulto-
wanie, które bierze pod uwagę opinię mieszkańców. Najwyższą formą jest współde-
cydowanie, które jest najsilniejszym elementem partycypacji oraz zaangażowania
lokalnej społeczności (Waśkiewicz, 2014).
95Budżet obywatelski jako element partycypacji społecznej
Vol. 8, No. 1, 2021
Podstawowym działaniem samorządu lokalnego staje się tworzenie przyjaznego
klimatu dla dobrowolnej współpracy różnych uczestników życia społeczno-gospo-
darczego, co wpływa również narealizację wspólnych założonych celów, dodatkowo
partycypacja społeczna wspiera realizację (Kot, 2003):
a) celów ekonomicznych –powiązanych ze wzrostem efektywności, kreatywności,
zaangażowania uczestników procesu partycypacyjnego,
b) celów społeczno-politycznych –zwiększających demokratyzację zarządzania,
c)
celów psychologicznych –związanych zindywidualnym rozwojem członków
społeczności lokalnej, poprzez proces humanizacji isamorealizacji, tworzenie
poczucia godności iprzynależności do grupy.
Poprzez partycypację iotwarcie nadialog realizacja działań publicznych przez
jednostki samorządu terytorialnego staje się bardziej czytelna izrozumiała dla
mieszkańców, natomiast poprzez poznanie potrzeb obywateli samorządy mogą
skuteczniej odpowiadać napostulaty zgłaszane przez mieszkańców, którzy dzięki
odpowiedniej kampanii informacyjnej poznają plany izamierzenia władz miasta
(Sempiak, 2017).
Budżety obywatelskie wpisują się wnowe trendy, aprzede wszystkim wkon-
cepcję public governance, poprzez zawarte wnich mechanizmy sprzyjające efek-
tywności iracjonalizacji wydatków publicznych dzięki społecznemu nadzorowi
wykorzystania środków publicznych izwiązanej ztym odpowiedzialności publicz-
nej liderów samorządowych (Górka, 2017). Wramach koncepcji public governance
organy administracji publicznej wcoraz większym stopniu dostrzegają obywatela
–jako przedsiębiorcę czy mieszkańca, czyli tepodmioty, októrych interesy powinna
dbać. Koncepcja takładzie nacisk nawzrost znaczenia iroli obywatela wpodejmo-
waniu decyzji, obywatel staje się współuczestnikiem procesu zarządzania sektorem
publicznym (Rudolf, 2010).
Idea budżetu partycypacyjnego
Zaangażowanie obywateli iich rola wpodejmowaniu decyzji napoziomie lokal-
nym były wPolsce zaniedbywane od lat. Jednak zwiększenie świadomości ipartycy-
pacji mieszkańców miast pozwoliło nawprowadzenie mechanizmów dialogu pomię-
dzy włodarzami miast aobywatelami.
Budżet partycypacyjny poraz pierwszy został wprowadzony wbrazylijskim mie-
ście Porto Alegre w1989 r. iod tego czasu zyskuje popularność również wEuropie.
Nowa konstytucja Brazylii z1988 r. zwiększyła decentralizację poprzez przyzna-
nie większych uprawnień gminom. Upoważniła również obywateli do większego
96 Piotr Dubicki
Studia z Polityki Publicznej
uczestnictwa wżyciu publicznym, umożliwiając przeprowadzenie budżetu partycy-
pacyjnego (Friant, 2019).
Od czasów brazylijskiego eksperymentu wPorto Alegre partycypacja społeczna
stała się globalnym fenomenem wzarządzaniu lokalnym ijedną znajbardziej namacal-
nych oznak rozszerzania się społeczeństwa obywatelskiego oraz zarządzania opartego
nawspółpracy (Hordijk, 2012). Rozwija się wsposób policentryczny (Dias, 2014), ale
można zaobserwować również wspólny mianownik dla większości jej form. Budżety
partycypacyjne sąlokalnymi inicjatywami podejmowanymi iopracowywanymi przez
samorządy, lokalnych działaczy oraz grupy obywateli (Sześciło, Wilk, 2018).
Tradycyjny model nansów lokalnych przestaje się sprawdzać, obywatele coraz
świadomiej chcą uczestniczyć wprocesie wydatkowania pieniędzy publicznych. Dla-
tego jednostki samorządu terytorialnego coraz chętniej sięgają ponarzędzie takie jak
budżet obywatelski. Należy pamiętać, że jest tomechanizm znajwyższego poziomu
partycypacji społecznej, dający mieszkańcom możliwość współdecydowania owydat-
kowaniu części środków zbudżetu.
Zdeniowanie budżetu obywatelskiego jest dość problematyczne, szczególnie gdy
warunki iformy uczestnictwa obywateli w róznych krajach są zupełnie inne (Dži-
nić, Svidroňová,Markowska-Bzducha, 2016). Według Organizacji Narodów Zjed-
noczonych budżet partycypacyjny można zdeniować jako mechanizm, za pomocą
którego społeczność lokalna decyduje lub wnosi wkład do podjętych decyzji doty-
czących przeznaczenia całości lub części środków dostępnych zasobów publicznych
na poziomie lokalnym (UN-HABITAT, 2004). Sposób, wjaki teinstrumenty będą
działały, zależy od władzy imieszkańców poszczególnych gmin, ponieważ tooni są
odpowiedzialni za formę uczestnictwa mieszkańców wbudżetach obywatelskich.
Pomimo istniejących zagrożeń budżet partycypacyjny jest uznawany za jeden znaj-
skuteczniejszych instrumentów, który zwiększa uczestnictwo obywateli wsprawach
społeczności lokalnej, dając im możliwość wywarcia rzeczywistego wpływu nanie
(Sinomer, Herzberg iRöcke, 2008).
Budżet partycypacyjny jest ważnym narzędziem integracji mieszkańców jed-
nostek terytorialnych ibudowania ich tożsamości, jest tokolejny krok wkierunku
zwiększenia ich zaangażowania wsprawy publiczne. To zkolei wpływa natworzenie
się społeczeństwa obywatelskiego (Jaruga, 2013). Zakłada się, że budżet partycypa-
cyjny zwiększa kapitał społeczny, który jest jednym zczynników konkurencyjności
miast (Kempa, Kozłowski, 2020).
Zwolennicy idei budżetu obywatelskiego podkreślają, że faktyczne uczestnictwo
występuje tylko wtedy, kiedy tomieszkańcy mogą decydować osposobie iprzezna-
czeniu wydatkowania pieniędzy. Wyróżnia się następujące elementy, które powinny
97Budżet obywatelski jako element partycypacji społecznej
Vol. 8, No. 1, 2021
być uwzględnione wprocesie budżetowania partycypacyjnego (Sintomer, Herzberg
iRöcke, 2008):
a) dyskusja powinna dotyczyć całej jednostki terytorialnej,
b) środki, które sąprzeznaczone nadziałania wramach budżetu, powinny być ści-
śle określone,
c)
odbywa się publiczna dyskusja, wktórej może wziąć udział każdy zainteresowany,
d)
rozstrzygnięcia podjęte wramach budżetu obywatelskiego sąwiążące dla władzy,
e) jest toproces długofalowy.
Modelowy budżet obywatelski zawiera wszystkie wymienione elementy, jednak
praktyka pokazuje, że nie jest towarunek konieczny. Sam budżet powinien być dosto-
sowany przede wszystkim do warunków lokalnych iuwzględniać potrzeby miesz-
kańców, miejscową tradycję oraz warunki społeczne. Należy również podkreślić,
że budżet obywatelski nie stoi wopozycji do tradycyjnego budżetu, jest on jedynie
pulą środków nansowych wyodrębnionych przez władze samorządowe wramach
budżetu danej jednostki, pozostając jednak jego częścią.
Funkcje, jakie pełni budżet partycypacyjny, można sklasykować wnastępujący
sposób (Gajewski, 2018):
a)
funkcja kształtowania, wktórej budżet partycypacyjny jest postrzegany jako pro-
ces decyzyjny –mieszkańcy kształtują część wydatków budżetowych jednostek
samorządu terytorialnego,
b)
funkcja partycypacyjna, która umożliwia zaangażowanie zainteresowanych
mieszkańców wproces decyzyjny iich pośredni udział wzarządzaniu wg lokal-
nych zasad,
c)
funkcja informacyjna, wwyniku której prowadzona polityka nansowa jest bar-
dziej przejrzysta dla mieszkańców,
d)
funkcja edukacyjna, dzięki której mieszkańcy uczą się świadomego podejmowa-
nia decyzji oraz odpowiedzialności za dobro wspólne.
Wszystkie powyższe funkcje budżetu partycypacyjnego umożliwiają wypełnienie
luki we wdrażaniu innowacji społecznych wmiastach, co jest czynnikiem niezbęd-
nym do ich dynamicznego rozwoju (Gondášová, Svidroňová, 2016). Należy również
zauważyć, że innowacje społeczne wspołeczeństwie obywatelskim wodniesieniu do
przestrzeni lokalnej stają się ważnym sposobem wykorzystania lokalnego potencjału
zarówno społecznego, jak iintelektualnego.
98 Piotr Dubicki
Studia z Polityki Publicznej
Zielonogórski Budżet Obywatelski –analiza przypadku
Zielonogórski Budżet Obywatelski funkcjonuje wmieście od 2013 r. Zuwagi
nafakt, że nie ma uniwersalnego, ogólnopolskiego modelu wdrażania budżetów oby-
watelskich wmiastach, proces jego realizacji wZielonej Górze został dostosowany do
potrzeb mieszkańców. Partycypacja społeczna wmieście zmieniała się zroku narok.
Zmianie ulegała kwota, którą mieszkańcy mogli dysponować, wiek osób uprawnio-
nych do głosowania oraz podział miasta najednostki pomocnicze iokręgi.
W2019 r. budżet obywatelski został wprowadzony jako obowiązkowy dla miast
będących naprawach powiatu namocy ustawy osamorządzie gminnym (Dz.U.
1990 nr16, poz.95). Ustawodawca, chcąc ujednolicić przeprowadzanie konsulta-
cji wramach budżetów partycypacyjnych, ustalił minimalną kwotę tego budżetu
napoziomie co najmniej 0,5% wydatków gminy zawartych wostatnim przedłożonym
sprawozdaniu nansowym zwykonania budżetu. Dodatkowo zwycięskie zadania
mają być uwzględnione wuchwale budżetowej gmin, co powoduje, że już podczas
werykacji projektów należy zwrócić uwagę, aby ich wykonanie mogło się zamknąć
wciągu jednego roku budżetowego.
Kontrowersyjny zapis wustawie dotyczy osób uprawnionych do głosowania.
Prawo do uczestniczenia wkonsultacjach społecznych, awięc także wgłosowaniu
wbudżecie obywatelskim, przysługuje wszystkim mieszkańcom gminy. Taki stan
rzeczy uniemożliwia zapewnienie rzetelnego głosowania. Przyznanie uprawnień
wyborczych wszystkim mieszkańcom gminy powoduje, że wwypadku części mało-
letnich będzie ono wykonywane przez ich opiekunów prawnych –de facto otrzy-
mają oni dodatkowe głosy, co naruszy zasadę równości ijednocześnie nie zostanie
zagwarantowana zasada bezpośredniości.
Powyższe regulacje prawne wymusiły znaczące zmiany wregulaminie Zielono-
górskiego Budżetu Obywatelskiego. Nowe zasady zostały określone wUchwale Rady
Miasta Zielona Góra zdnia 24kwietnia 2019 r. wsprawie wymagań, jakie powinien
spełniać projekt budżetu obywatelskiego (Uchwała NrVIII.151.2019 Rady Miasta
Zielona Góra). Wysokość kwoty, która została oddana wręce mieszkańców, określono
napoziomie minimum 0,6% wydatków miasta zawartych wostatnim przedłożonym
sprawozdaniu nansowym, co spowodowało zwiększenie kwoty budżetu obywatel-
skiego o500tys.PLN względem ubiegłych lat. Wcześniej kwota tabyła określana
przez Prezydenta Miasta. Uchwała wyznacza również wartość realizacji projektów
zgłoszonych do zielonogórskiego budżetu obywatelskiego, która nie może być niższa
niż 100 000PLN oraz nie może przekroczyć kwoty 1 000 000PLN. Ustawa wyelimi-
nowała możliwość podziału naokręgi. Podział taki został wypracowany już kilka lat
99Budżet obywatelski jako element partycypacji społecznej
Vol. 8, No. 1, 2021
wcześniej napodstawie konsultacji zmieszkańcami oraz doświadczeń zprzeprowa-
dzonych edycji. Ustawa dopuszcza jedynie podział najednostki pomocnicze, awZie-
lonej Górze nie ma formalnie wydzielonych osiedli, stąd taki podział był niemożliwy
do zrealizowania. Wzwiązku zpołączeniem Miasta Zielona Góra zgminą w2015 r.
namocy kontraktu zielonogórskiego od 2019 r. mieszkańcy dzielnicy Nowe Miasto
(tereny byłej gminy) poraz pierwszy mogli aktywnie uczestniczyć wzgłaszaniu pomy-
słów iwgłosowaniu nawybrane przez siebie projekty wbudżecie partycypacyjnym.
Był tojedyny zastosowany podział miasta wostatniej edycji Zielonogórskiego Budżetu
Obywatelskiego. Dotychczas zrealizowano osiem edycji, które pozwoliły narozdys-
ponowanie przez mieszkańców ponad 45 mlnPLN. Środki tewcałości pochodzą
zbudżetu miasta –konstrukcja budżetu obywatelskiego nie dopuszcza wkładu wła-
snego projektodawców ani środków pochodzących zinnych źródeł. Udział budżetu
obywatelskiego wbudżecie miasta Zielona Góra przedstawia tabela 1.
Tabela 1. Udział budżetu obywatelskiego wbudżecie miasta wlatach 2013–2020
Rok
Kwota budżetu
obywatelskiego
(wPLN)
Budżet miasta
(wPLN)
Udział budżetu
obywatelskiego
wbudżecie miasta (w%)
Kwota budżetu obywatelskiego
przypadająca najednego
mieszkańca (wPLN)
2013 3 000 000 498 365 000 0,60 25,33
2014 6 000 000 529 800 000 1,13 50,45
2015 6 000 000 615 264 990 0,98 43,26
2016 6 000 000 695 513 000 0,86 43,06
2017 6 000 000 837 602 776 0,72 42,91
2018 6 000 000 1 021 290 495 0,59 42,78
2019 6 000 000 885 675 045 1,02 42,59
2020 6 500 000 1 000 104 817 0,65 -
Źródło: opracowanie własne napodstawie sprawozdań nansowych Miasta Zielona Góra.
Tabela 1 ukazuje zmiany, jakie nastąpiły wkwocie przeznaczonej nabudżet
obywatelski oraz udział procentowy budżetu miasta napomysły realizowane przez
zielonogórzan. Przeznaczona kwota, pozapierwszym rokiem wprowadzenia party-
cypacji społecznej wmieście, kształtuje się natakim samym poziomie, zmienia się
jedynie udział procentowy wbudżecie miasta, co spowodowane jest zmienną dota-
cją dla samorządów. Wprzeliczeniu najednego mieszkańca budżet obywatelski był
największy w2014 r. iwyniósł 50,45PLN.
Pierwszy raz zielonogórzanie, aby zgłosić swój pomysł, musieli wcześniej uzyskać
poparcie odpowiedniej liczby mieszkańców (50 mieszkańców popierających projekt
dotyczący całości Miasta Zielona Góra oraz 15 popierających projekt dotyczący dziel
-
nicy Nowe Miasto). Najbardziej kontrowersyjną zmianą był wiek osób uprawnionych
100 Piotr Dubicki
Studia z Polityki Publicznej
do głosowania. WZielonogórskiem Budżecie Obywatelskim 2020 do głosowania
upoważniony był każdy mieszkaniec miasta. Wątpliwości budził fakt, że głosować
mogły również noworodki oraz nie był wymagany meldunek napobyt stały lub cza-
sowy, jak tobyło we wszystkich poprzednich edycjach. Oddając głos, mieszkańcy
podpisywali oświadczenie, że sąmieszkańcami, nie podając żadnych innych danych.
Wefekcie frekwencja wostatniej edycji była jedną zwyższych, jakie odnotowano
wZielonej Górze, ponieważ opiekunowie prawni głosowali wimieniu swoich dzieci
nawybrane przez siebie zadania. Tabela 2 ukazuje liczbę zgłoszonych zadań, projek-
tów odrzuconych przez komisję werykacyjną, zadań poddanych pod głosowanie
oraz liczbę projektów przekazanych do realizacji.
Tabela 2. Zielonogórski Budżet Obywatelski wlatach 2013–2020
Rok Liczba zgłoszonych
propozycji zadań
Liczba zadań
odrzuconych
Liczba zadań
poddanych pod
głosowanie
Liczba zadań
przekazanych do
realizacji
Liczba poprawnie
oddanych głosów
2013 181 64 117 14 11 640
2014 202 5 197 17 80 757
2015 273 55 218 27 125 190
2016 241 60 180 11 87 628
2017 250 51 199 26 55 843
2018 216 73 143 23 18 051
2019 166 49 117 22 36 593
2020 80 15 65 16 48 497
Źródło: opracowanie własne.
Rysunek 2. Zielonogórski Budżet obywatelski wlatach 2013–2020
2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
Liczba zgłoszonych propozycji zadań 181 202 273 241 250 216 166 80
Liczba zadań odrzuconych 64 5 55 60 51 73 49 15
Liczba zadań poddanych pod głosowanie 117 197 218 180 199 143 117 65
0
50
100
150
200
250
300
Źródło: opracowanie własne.
101Budżet obywatelski jako element partycypacji społecznej
Vol. 8, No. 1, 2021
Wostatnich latach można zauważyć spadek liczby pomysłów naprojekty wbudże-
cie obywatelskim. Nie świadczy tojednak oobniżeniu poziomu zainteresowania
mieszkańców lub braku wiarygodności procesu partycypacji społecznej. Na prze-
strzeni latzielonogórzanie wypracowali system zgłaszania projektów. Społeczności
lokalne, chcąc zmienić swoją okolicę izwyciężyć wgłosowaniu, organizują spotka-
nia konsultacyjne, pikniki, dyskutują naradach osiedli, wybierając jeden, najbar-
dziej potrzebny projekt wokolicy. Zabieg ten ma nacelu uniknięcie rozproszenia
głosów namniejsze projekty, co może spowodować niepowodzenie wdecydującej
fazie budżetu obywatelskiego –wgłosowaniu. Liczba zadań przekazanych do realiza-
cji jest różna wkażdej zanalizowanych edycji ijest ona zależna od wysokości kwoty
przeznaczonej naposzczególne projekty.
Dokonując podziału projektów przekazanych do realizacji wposzczególnych
edycjach budżetu obywatelskiego, wyodrębniono pięć kategorii zadań: oświatowe,
infrastrukturalne, związane zrewitalizacją terenów zielonych iochroną środowiska
oraz projekty sportowe irekreacyjne, ostatnią kategorią sązadania „inne”, których
nie można było dopasować ze względu naich specykę do żadnej zpowyżej zapro-
ponowanych kategorii. Analizując zwycięskie zadania, można wnioskować oprefe-
rencjach mieszkańców dotyczących rodzaju wybieranych projektów oraz ozmianie
tych preferencji wposzczególnych edycjach budżetu.
Rysunek 3. Podział zadań Zielonogórskiego Budżetu Obywatelskiego nakategorie
wlatach 2013–2020
2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
Zadania oświatowe 0 7 12 4 0 0 0 0
Infrastruktura drogowa 9 3 3 4 9 10 6 4
Tereny zielone i ochrona środowiska 10206373
Sport i rekreacja 45627957
Inne 02214242
0
2
4
6
8
10
12
14
Źródło: opracowanie własne.
102 Piotr Dubicki
Studia z Polityki Publicznej
Informacje zawarte narysunku 3 pokazują, że wśród najczęściej realizowanych
projektów przodują tezzakresu sportu irekreacji oraz infrastruktury drogowej.
Wpierwszych latach funkcjonowania Zielonogórskiego Budżetu Obywatelskiego
największą popularnością cieszyły się zadania oświatowe, realizowane przy szkołach
iprzedszkolach. Wzwiązku zdużą aktywnością dzieci imłodzieży dotyczącą zbiera-
nia głosów ipromowania zadań wswojej szkole, często podczas zajęć dydaktycznych
lub pod naciskiem nauczycieli, władze miasta podjęły decyzję, że zadania związane
zjednostkami oświatowymi nie mogą być umieszczane wbudżecie obywatelskim.
Projekty zgłoszone do budżetu obywatelskiego sąoceniane zarówno pod wzglę-
dem formalnym, jak imerytorycznym przez zespół składający się zurzędników
Departamentu Inwestycji Miejskich, Departamentu Zarządzania Drogami, Depar-
tamentu Rozwoju Miasta oraz Departamentu Prezydenta Miasta. Wnioskodawcy
pisemnie informowani sąonieprawidłowościach iwzywani do uzupełnienia czy
poprawienia zgłoszonego pomysłu. Pomimo dwustopniowej kontroli (zarówno for-
malnej, jak imerytorycznej) zdarzają się błędy iniedoszacowania inwestycji, co jest
głównym powodem odwlekania ich realizacji. Tabela 3 ukazuje liczbę zakończonych
inwestycji wposzczególnych latach. Zestawienia dokonano od edycji 2017 r., ponie-
waż zadania wcześniejsze zostały już wykonane.
Tabela 3. Zrealizowane zadania Zielonogórskiego Budżetu Obywatelskiego
Edycja Liczba zwycięskich zadań Liczba zrealizowanych zadań Liczba niezrealizowanych zadań
2017 26 19 7
2018 23 17 6
2019 22 9 13
Źródło: opracowanie własne (dane nadzień 30.08.2020).
Najczęstszą przyczyną opóźnień związanych zprzedłużającą się realizacją zwy-
cięskich zadań jest niedoszacowanie kwoty przeznaczonej naprojekt. Zaistniały też
sytuacje, że należało zmieniać miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego
bądź nie została otrzymana zgoda nawycinkę drzew. Zadania wybrane wramach
budżetu obywatelskiego zostają uwzględnione wuchwale budżetowej miasta. Rada
miasta wtoku prac nad projektem uchwały budżetowej nie może usuwać lub zmie-
niać wstopniu istotnym zadań wybranych wramach budżetu obywatelskiego.
Dokonana analiza wszystkich edycji Zielonogórskiego Budżetu Obywatelskiego
pokazała ogromną skalę całego przedsięwzięcia. Wramach budżetu partycypacyj-
nego zrealizowano ponad 150 projektów. Co jednak najważniejsze, udało się osiągnąć
nadrzędny cel, jakim jest aktywizacja obywateli –zachęcenie ich do udziału wżyciu
publicznym oraz wspólnego decydowania oprzeznaczeniu środków publicznych.
103Budżet obywatelski jako element partycypacji społecznej
Vol. 8, No. 1, 2021
* * *
Budżet partycypacyjny został wprowadzony w Zielonej Górze w2013 r. Był
tookres popularyzacji tej formy konsultacji wpolskich samorządach, szybko stała się
ona kluczowym instrumentem angażującym mieszkańców wrozwój miast. Budżeto-
wanie partycypacyjne jest jednym zelementów ruchu społecznego, który aktywizuje
iintegruje społeczności miejskie. Wnajbliższych latach czeka nas poważna dysku-
sja dotycząca tego, jak będzie wyglądał budżet partycypacyjny. Już teraz widać, że
polska klasa polityczna zaczęła spoglądać nabudżet partycypacyjny przychylnym
okiem, co otwiera drogę do jego dalszej popularyzacji. Widei budżetu partycypa-
cyjnego założono przeprojektowanie modelu zarządzania miastem, ajego stoso-
wanie przyczynia się do poprawy jakości życia we współczesnych miastach. Party-
cypacyjny model zarządzania jednostkami samorządu terytorialnego niewątpliwie
zwiększa społeczne zaangażowanie iodpowiedzialność wprocesie podejmowania
decyzji napoziomie lokalnym, co wbezpośredni sposób wpływa nawzrost świado-
mości obywateli. Partycypacja obywatelska staje się coraz istotniejszym elementem
praktyki samorządowej wPolsce. Wzrost aktywizacji mieszkańców jest zpewnością
korzystny dla lokalnej demokracji, ajednym znarzędzi ją wspierających jest budżet
obywatelski. Istotne sądla władz samorządowych świadomość znaczenia budżetów
partycypacyjnych imotywy ich wprowadzania. Przedstawiona wniniejszym artykule
analiza budżetu obywatelskiego nie wyczerpuje wcałości omawianej problematyki.
Niemniej dokonana analiza pozwala dostrzec, że budżet obywatelski, skonstruowany
zgodnie zpowszechnie obowiązującymi zasadami, jest narzędziem umożliwiają-
cym mieszkańcom realny wpływ narozwój miasta oraz budującym świadomość
społeczną. Kluczowe wydaje się, aby wdalszej perspektywie rozwoju partycypacji
społecznej powiązać budżet obywatelski zinnymi mechanizmami współuczestnic-
twa obywateli. Może tospowodować, że głosowanie stanie się swoistym plebiscy-
tem, nastawionym tylko iwyłącznie najak największe poparcie wybranego projektu
izgromadzenie jak największej liczby „wyborców”. Ustawowa kwota, jaką samorządy
powinny przeznaczać nadziałania związane zbudżetem obywatelskim (min. 0,5%
wydatków gminy zawartych wostatnim przedłożonym sprawozdaniu nansowym
zwykonania budżetu), może wywołać poczucie, że stanowią one tylko marginalny
udział wplanowaniu nansów publicznych, ponieważ ważne decyzje inwestycyjne
często podejmowane sąbez udziału mieszkańców. Istotne jest, aby wprzyszłości
zarówno dla mieszkańców, jak idla władz lokalnych partycypacja obywatelska stała
się realną formą współuczestnictwa wprocesie podejmowania decyzji, ułatwiającą
rozpoznanie najważniejszych potrzeb części mieszkańców oraz umacniającą wnich
poczucie odpowiedzialności za wspólne dobro.
104 Piotr Dubicki
Studia z Polityki Publicznej
Bibliograa
Bernaciak, A., Rzeńca, A., Sobol, A. (2018). ”New” public urban space: citizens’ initiatives
inparticipatory budgeting inKatowice, Łódź and Poznań. Miscellanea Geographica
–Regional Studies on Development, 22 (4): 197–202.
Boryczka, E. (2016). Partycypacja społeczna. EkoMiasto#Społeczeństwo. Łódź: Wyd. Uniwer-
sytetu Łódzkiego.
Dias, N. (2014). Hope for democracy: 25 Years of participatory budgeting worldwide. Sao Bras:
In Loco Association.
Drobiazgiewicz, J. (2019). e importance of aparticipatory budget insustainable city mana-
gement. Zeszyty Naukowe Akademii Morskiej wSzczecinie, 59 (131): 146–153.
Džinić, J., Svidroňová, M., Markowska-Bzducha, E. (2016). Participatory Budgeting: ACom-
parative Study of Croatia, Poland and Slovakia. e NISPAcee Journal of Public Admini-
stration and Policy, 9 (1): 31–56.
Friant, M. C. (2019). Deliberating for sustainability: lessons from the Porto Alegre experiment
with participatory budgeting. International Journal of Urban Sustainable Development,
11 (1): 81–99.
Gajewski, S.(2018). Ustawy samorządowe. Nowe instytucje. Analiza zprzykładami iwzorami
dokumentów. Warszawa: C. H.Beck.
Gondašova, L., Svidroňova, M. (2016). Participatory Budgeting as an Innovation inLocal Public
Service Delivery: e Slovak Case. Current Trends inPublic Sector Research: 248–256.
Górka, M. (2017). Budżet partycypacyjny –mechanizm kreowania budżetu gminy przez jej miesz-
kańców –wybrane zagadnienia. Wyzwania rozwoju miast. Łączenie samorządów lokalnych.
Budżet obywatelski. Zielona Góra: PTE wZielonej Górze: 156–167.
Hordijk, M. (2013). Citizenship, Local Governance and Democracy. W: Local Governance
and Poverty inDeveloping Nations: 212–231. N.Pouw,I.Baud (eds.). London: Routledge.
Jaruga, K. (2013). Funkcjonowanie społeczeństwa obywatelskiego wstrukturach władzy: Prze-
jawy iuwarunkowania. W: Decentralizacja współczesnego państwa: Wybrane problemy:
39–56. R.Radek (red.). Katowice: Wyd. Uniwersytetu Śląskiego.
Kempa, J., KozłowskiA. (2020). Participatory Budget as aTool Supporting the Development of
Civil Society inPoland. e NISPAcee Journal of Public Administration and Policy, 8 (1): 61–79.
Kot, J. (2003). Zarządzanie rozwojem gmin apraktyka planowania strategicznego. Łódź: Wyd.
Uniwersytetu Łódzkiego.
Krawczyk, A. (2016). Doskonalenie modelu budżetu obywatelskiego naprzykładzie miasta
Częstochowa. Zeszyty Naukowe Politechniki Częstochowskiej Zarządzanie, 22: 242–256.
Rudolf, W. (2010). Koncepcja governance ijej zastosowanie –od instytucji międzynarodowych
do niższych szczebli władzy. Acta Universitas Lodziensis, Folia Oeconomica, 245: 73–82.
Sempiak, A. (2017). Budżet obywatelski jako instrument partycypacji społecznej wmieście
Jelenia Góra. Prace Naukowe Wyższej Szkoły Zarządzania iPrzedsiębiorczości zsiedzibą
wWałbrzychu: 139–152.
105Budżet obywatelski jako element partycypacji społecznej
Vol. 8, No. 1, 2021
Unless stated otherwise, all the materials are available under the Creative
Commons Attribution 4.0 International license. Some rights reserved
to SGH Warsaw School of Economics.
Sintomer, Y., Herzberg, C., Röcke, A. (2008). Participatory Budgeting inEurope: Potentials
and Challenges. International Journal of Urban and Regional Research, 32 (1): 164–178.
Stojanović, I., Ateljević, J., Stevan Stević, R. (2016). Good governance as atool of sustainable
development. European Journal of Sustainable Development, 5 (4): 558–573.
Surendra, M. (2004) Concern for Good Governance inComparative Perspective. Good Gover-
nance, Democratic Societies and Globalization. New Delhi: SAGE Publications.
Sześciło, D., Wilk, B. (2018). Can Top Down Participatory Budgeting Work? e Case of Polish
Community Fund. Central European Public Administration Review, 16 (2): 179–192.
Uchwała NrVIII.151.2019 Rady Miasta Zielona Góra zdnia 24 kwietnia 2019 r. wsprawie
wymagań, jakie powinien spełniać projekt budżetu obywatelskiego.
UN-HABITAT (2004). 72 Frequently Asked Questions about Participatory Budgeting. Nairobi,
Kenya: UN-HABITAT.
Ustawa zdnia 8marca 1990 r. osamorządzie gminnym (Dz.U. 1990 nr16, poz.95).
Waśkiewicz, A. (2014). Dobro wspólne ispołeczeństwo obywatelskie wteorii demokracji delibe-
ratywnej ireprezentacji grupowej. Partycypacja obywatelska od teorii do praktyki społecz-
nej. Warszawa: Scholar.