ArticlePDF Available

Analiza postrzegania prawdziwości informacji wśród studentów – podobieństwo super fake newsów do prawdziwych wiadomości

March 2021
Studia Medioznawcze 22(1):840-851

DOI:10.33077/uw.24511617.sm.2021.1.329

License
CC BY-NC 4.0

Authors:

Klaudia Rosińska

Paweł Brzóska

Cardinal Stefan Wyszyński University in Warsaw

Bartłomiej Nowak

Cardinal Stefan Wyszyński University in Warsaw

Cel i hipoteza: przedmiotem badań prezentowanych w artykule jest postrzeganie prawdziwości fake newsów w zależności od sposobu ich definiowania: jako dezinformacji intencjonalnej (wąska definicja) lub niezamierzonej dezinformacji (szeroka definicja). U podstaw analizy leży hipoteza, zgodnie z którą fake newsy definiowane wąsko będą skuteczniej udawały prawdziwe wiadomości niż fake newsy definiowane szeroko, a zatem użytkownicy będą obie te grupy fake newsów postrzegać w różny sposób. Metody badań: metoda sondażu diagnostycznego, zawierającego skalę fake newsów, oraz psychologiczny pomiar poziomu analitycznego myślenia i aktywnie otwartego myślenia. Wyniki i wnioski: analiza udowadnia, że użytkownicy postrzegają prawdziwość fake newsów w dwojaki sposób: twarde fake newsy (fake newsy definiowane szeroko) są postrzegane jako mniej prawdziwe, a super fake newsy (fake newsy definiowane wąsko) są postrzegane jako bardziej prawdziwe. Ponadto, podczas gdy analityczne myślenie wpływa korzystnie jedynie na rozpoznawanie twardych fake newsów, to aktywnie otwarte myślenie chroni przed uwierzeniem zarówno w twarde, jak i super fake newsy. Wartość poznawcza: w artykule przedstawiono medioznawczo-psychologiczną analizę postrzegania prawdziwości różnych grup fake newsów i dzięki temu wskazano różne sposoby projektowania działań edukacyjnych w tym obszarze.

Content uploaded by Paweł Brzóska

Content may be subject to copyright.

2021, tom 22, nr 1 (84)

ISSN 2451-1617

Analiza postrzegania prawdziwości

informacji wśród studentów

– podobieństwo super fake newsów

do prawdziwych wiadomości

Klaudia Rosińska

Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

claudia.rosinska@gmail.com

ORCID: 0000-0002-0503-9823

Paweł Brzóska

SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny w Poznaniu

pbrzoska1@st.swps.edu.pl

ORCID: 0000-0002-5230-2663

Bartłomiej Nowak

SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny w Poznaniu

bnowak19@st.swps.edu.pl

ORCID: 0000-0002-2949-5452

STRESZCZENIE

Cel i hipoteza: przedmiotem badań prezentowanych w artykule jest postrzeganie prawdziwo-

ści fake newsów w zależności od sposobu ich deﬁ niowania: jako dezinformacji intencjonalnej

(wąska deﬁ nicja) lub niezamierzonej dezinformacji (szeroka deﬁ nicja). U podstaw analizy leży

hipoteza, zgodnie z którą fake newsy deﬁ niowane wąsko będą skuteczniej udawały prawdzi-

we wiadomości niż fake newsy deﬁ niowane szeroko, a zatem użytkownicy będą obie te grupy

fake newsów postrzegać w różny sposób. Metody badań: metoda sondażu diagnostycznego,

zawierającego skalę fake newsów, oraz psychologiczny pomiar poziomu analitycznego myślenia

841

Klaudia Rosińska, Paweł Brzóska, Bartłomiej Nowak • Analiza postrzegania prawdziwości informacji…

Studia Medioznawcze 2021, tom 22, nr 1 (84), s. 840–851 https://studiamedioznawcze.eu

i aktywnie otwartego myślenia. Wyniki i wnioski: analiza udowadnia, że użytkownicy postrzegają

prawdziwość fake newsów w dwojaki sposób: twarde fake newsy (fake newsy deﬁ niowane szeroko)

są postrzegane jako mniej prawdziwe, a super fake newsy (fake newsy deﬁ niowane wąsko) są po-

strzegane jako bardziej prawdziwe. Ponadto, podczas gdy analityczne myślenie wpływa korzystnie

jedynie na rozpoznawanie twardych fake newsów, to aktywnie otwarte myślenie chroni przed uwie-

rzeniem zarówno w twarde, jak i super fake newsy. Wartość poznawcza: w artykule przedstawio-

no medioznawczo-psychologiczną analizę postrzegania prawdziwości różnych grup fake newsów

i dzięki temu wskazano różne sposoby projektowania działań edukacyjnych w tym obszarze.

SŁOWA KLUCZOWE

dezinformacja intencjonalna, dezinformacja niezamierzona, Facebook, kompetencje informa-

cyjne, krytyczne myślenie

W ostatnich latach fake newsy stały się narzędziem manipulacji oraz dezinformacji w skali

globalnej (Ireton & Posetti, 2018; European Commission Report, 2018). Pomimo wzmożo-

nej pracy agencji fact-checkingowych, zajmujących się weryﬁ kacją informacji w internecie, oraz

wysiłków edukacyjnych tych organizacji, ogromne grupy użytkowników internetu wierzą w fake

newsy (Shearer & Matsa, 2018; Shao et al., 2018; Törnberg, 2018; Vargo, Guo, & Amazeen, 2018).

Dotychczasowe badania wskazują, że fake newsy oraz dezinformacja, którą one powodują, to zja-

wiska rozszerzające się, stanowiące coraz większe zagrożenie dla procesów demokratycznych, ale

także codziennych, indywidualnych wyborów użytkowników, chociażby związanych z ich wła-

snym zdrowiem i życiem (Iyengar & Massey, 2018; Lewandowsky, Ecker, & Cook, 2017; van der

Linden, Leiserowitz, Rosenthal, & Maibach, 2017). Wiadomo już, że fake newsy rozprzestrzeniają

się znacznie szybciej niż prawdziwe newsy (Vosoughi, Roy, & Aral, 2018) i mogą wpływać na de-

cyzje polityczne oraz zdrowotne, poczynając od kwestionowania zmian klimatycznych, wartości

szczepień czy działań podejmowanych w czasie pandemii, aż po podważanie sojuszy międzyna-

rodowych (Barua, Barua, Aktar, Kabir, & Li, 2020; Lazer et al., 2018; Poland & Spier, 2010; van

der Linden et al., 2017). W skrajnych przypadkach fake news może doprowadzić bezpośrednio

do śmierci, co zdarzyło się w Indiach, gdzie doszło do linczu z powodu fałszywej wiadomości

rozpowszechnionej za pomocą aplikacji WhatsApp (BBC News, 2018).

Można powiedzieć, że fake newsy, poprzez swoją pozorną prawdziwość, zaburzają obieg

informacji w internecie, co w znaczący sposób utrudnia użytkownikom podejmowanie racjonal-

nych decyzji (Rapp & Salovich, 2018). Dlatego też szczególnie istotne wydaje się zbadanie tego,

jak użytkownicy mediów internetowych postrzegają różne wiadomości i czy potraﬁ ą trafnie oce-

nić ich prawdziwość. Ponieważ fake newsy z deﬁ nicji mają udawać prawdziwe wiadomości,

celem badania jest sprawdzenie postrzegania ich prawdziwości w porównaniu do postrzegania

prawdziwości zwykłych newsów (dla płynnego rozróżnienia anglojęzycznego w dalszej części

tekstu będą one nazywane real newsami). Dzięki temu można będzie lepiej zrozumieć specyﬁ kę

indywidualnego rozpoznawania fake newsów przez użytkowników internetu i na tej podstawie

dopasować formy treningu kompetencji informacyjnych do ich potrzeb.

Teoretyczne deﬁ niowanie terminu fake news

W literaturze medioznawczej istnieje wiele różnych deﬁ nicji fake newsów. W wąskim ujęciu

(Allcott & Gentzkow, 2017; Conroy, Rubin, & Chen, 2015; Egelhofer & Lecheler; 2019; Pot-

thast, Kiesel, Reinartz, Bevendor, & Stein, 2017; Vargo, Guo, & Amazeen, 2018) zakłada się,

842

Klaudia Rosińska, Paweł Brzóska, Bartłomiej Nowak • Analiza postrzegania prawdziwości informacji…

Studia Medioznawcze 2021, tom 22, nr 1 (84), s. 840–851 https://studiamedioznawcze.eu

że fake newsy to wiadomości imitujące prawdziwe informacje, dotyczące poważnych tematów

m.in. polityki albo wykorzystywane przez polityków w celach manipulacyjnych. Takie deﬁ nio-

wanie łączy się też ściśle ze zjawiskiem dezinformacji, w ramach którego fake newsy są produ-

kowane celowo, aby wprowadzić użytkowników mediów w błąd. Na inny kontekst fake newsów

wskazują natomiast szersze deﬁ nicje, które uwzględniają wszelkiego rodzaju nieprawdziwe wia-

domości pisane w konwencji spiskowej, żart, satyrę czy zwykły błąd (Baron & Crootof, 2017;

Gorwa, 2017; Rubin, Conroy, Chen, & Cornwell, 2016). Jak można zauważyć, deﬁ nicje te włą-

czają fake newsy do szerokiego zjawiska niezamierzonej dezinformacji (z ang. misinformation),

które wskazuje nie na złe intencje nadawców, ale raczej na błędne odczytanie wiadomości przez

jej odbiorcę. Dość trafnie te kierunki deﬁ nicyjne podsumowują w swojej pracy Kumar i Shah

(2018). Według nich fake newsy deﬁ niowane wąsko stanowią przykład intencjonalnej dezinfor-

macji, podczas gdy miejskie legendy, żarty lub teorie spiskowe (szerokie deﬁ niowanie) stanowią

nieintencjonalne wprowadzanie w błąd.

Choć należy docenić te szczegółowe teoretyczne analizy, warto zastanowić się, czy są one

rzeczywistym odzwierciedleniem tego, jak samo zjawisko fake newsów jest postrzegane przez

odbiorców. Nie chodzi o ich deﬁ niowanie teoretyczne, a raczej o empiryczną weryﬁ kację umie-

jętności rozróżniania fake newsów i real newsów. Skoro fake newsy różnią się jakościowo mię-

dzy sobą, można założyć, że powinny być również inaczej postrzegane przez odbiorców.

Podatność na fake newsy

Istotne jest zrozumienie złożoności w sposobie funkcjonowania fake newsów, gdyż, pomimo

odkrycia i zidentyﬁ kowania ich fałszywości przez organizacje zajmujące się weryﬁ kowaniem

faktów, fake newsy powracają w nowych wersjach i zyskują nowych odbiorców (Bode & Vraga,

2015; Sethi, 2017). Ciągły wpływ fałszywych wiadomości, przejawiający się w tym, że odbiorcy

niezmiennie kierują się błędnymi przekonaniami, sugeruje, że korekty owych fałszywych wia-

domości są często nieskuteczne (Nyhan & Reiﬂ er, 2010; Lewandowsky, Ecker, Seifert, Schwarz,

& Cook, 2012). Wydaje się zatem, że postrzeganie tych wiadomości przez odbiorców ma w per-

spektywie długoterminowej walki z nieprawdziwymi przekazami jeszcze większe znaczenie

(Walter & Tukachinsky, 2019). Można bowiem założyć, że skoro odbiorcy wciąż wierzą w pew-

ne fake newsy, to w jakiś sposób różnią się one od tych fake newsów, które po zdemaskowaniu

wypadają z obiegu, a odbiorcy już w nie nie wierzą.

Dla tego typu reﬂ eksji ważny jest kierunek badań nad postrzeganą prawdziwością fake new-

sów, który wskazali między innymi Pennycook i Rand (2019; 2020), a który został odtworzony

w Polsce przez Rosińską i Brzóskę (2020). Metoda ta polega na ekspozycji użytkowników me-

diów na szereg fake newsów oraz real newsów. Osoby badane oceniają każdy z tych newsów na

kilkustopniowej skali (tak zwanej skali Likerta; Likert, 1932) – od 1 = zdecydowanie niepraw-

dziwe do 6 = zdecydowanie prawdziwe. Tak udzielone odpowiedzi można uśrednić, uzyskując

wskaźnik postrzeganej prawdziwości fake newsów oraz real newsów. Ocenianie fake newsów

jako mniej prawdziwych niż real newsy badacze nazwali rozpoznawaniem fake newsów, a od-

wrotny proces podatnością na fake newsy. Badania te potwierdziły, że uczestnicy różnili się tym,

za jak prawdziwe uznawali przedstawiane im fake newsy i real newsy. Oczywiście za podatność

na fake newsy odpowiada wiele zmiennych psychologicznych, takich jak poziom myślenia ana-

litycznego (Pennycook & Rand, 2019), podatność na pseudogłębokie bzdury (Pennycook &

Rand, 2020), częstotliwość ekspozycji na danego fake newsa (Fazio, Rand, & Pennycook, 2019),

poleganie na emocjach (Martel, Pennycook, & Rand, 2020), kompetencje informacyjne (Jones-

Jang, Mortensen, & Liu, 2019), poglądy polityczne (Vegetti & Mancosu, 2020) czy aktywnie

otwarte myślenie (Bronstein, Pennycook, Bear, Rand, & Cannon, 2019).

843

Klaudia Rosińska, Paweł Brzóska, Bartłomiej Nowak • Analiza postrzegania prawdziwości informacji…

Studia Medioznawcze 2021, tom 22, nr 1 (84), s. 840–851 https://studiamedioznawcze.eu

W związku z tym zakłada się, że użytkowników mediów można pod tym względem różnico-

wać i zastanawiać się, z czego ta różnica wynika, a dokładniej – co jest predyktorem podatności

na fake newsy. Przeprowadzone badanie oparto na medioznawczym założeniu, że fake newsy de-

ﬁ niowane wąsko bardziej imitują real newsy i w związku z tym będą trudniejsze do rozpoznania

przez odbiorców, natomiast te rozumiane szeroko, żarty, teorie spiskowe itp. są mniej podobne

do real newsów i w związku z tym będą łatwiejsze do rozpoznania przez odbiorców. Dlatego

w badaniu postanowiono podzielić fake newsy na dwie grupy. Te bardziej przypominające praw-

dziwe wiadomości nazwano super fake newsami, a pozostałe twardymi fake newsami. Następnie

postawiono psychologiczną hipotezę zakładającą, że super fake newsy będą postrzegane przez

odbiorców jako bardziej prawdziwe, a twarde fake newsy jako mniej prawdziwe. Uznano, że su-

per fake newsy będą dla odbiorców bardziej wiarygodne, z powodu celowości powstania i świa-

domego maskowania fałszu przez autora. Fałsz twardych fake newsów wydaje się natomiast

bardziej oczywisty, założono więc, że użytkownicy będą je postrzegać jako mniej prawdziwe.

Do analiz postanowiono wykorzystać polską skalę podatności na fake newsy (Rosińska

& Brzóska, 2020), która pozwala ocenić, jak uczestnicy badania postrzegają poszczególne new-

sy i fake newsy. Stanowi ona jak dotąd jedyne zwalidowane narzędzie badawcze w języku pol-

skim związane z podatnością na fake newsy. Postanowiono jednak rozszerzyć przedstawiony

tam pomiar o kolejny predyktor, dopełniający analityczność myślenia (Bronstein et al., 2019), tj.

aktywnie otwarte myślenie. Ponieważ konstrukt ten odpowiada za indywidualne różnice w wy-

korzystaniu dowodów w procesie formułowania i rewizji przekonań (Stanovich & West, 1997)

oraz odzwierciedla tendencję do aktywnego poszukiwania alternatywnych wyjaśnień (Campitel-

li & Gerrans, 2014), uznano, że pozwoli on uzupełnić proces analizy podatności na fake newsy

o ważny element, jakim jest rewizja własnych przekonań i jej wpływ na postrzeganie praw-

dziwości zarówno newsów, jak i fake newsów. Oznaczałoby to, że osoba o wysokim poziomie

aktywnie otwartego myślenia będzie otwarta na zmianę zdania i poszukiwanie prawdy – zatem

powinna lepiej rozpoznawać fake newsy, podczas gdy osoba o niskim poziomie tej cechy będzie

bardziej dogmatyczna i niechętna do zmiany zdania, gdy prawda okaże się inna niż jej poglądy

– będzie zatem bardziej podatna na fake newsy. Zbadanie wpływu aktywnie otwartego myślenia

na podatność na fake newsy ma na celu głębsze zrozumienie sposobu przetwarzania informacji

przez odbiorców, tak aby na tej podstawie móc lepiej dostosować narzędzia edukacyjne w ob-

szarze treningów kompetencji informacyjnych.

Na podstawie analizy literatury medioznawczej dotyczącej deﬁ niowania fake newsów oraz

psychologicznych badań podatności na fake newsy sformułowano następujące pytania badaw-

cze: (1) w jaki sposób w grupie badanych studentów fake newsy i real newsy układają się na

spektrum postrzeganej prawdziwości; (2) jak postrzeganie prawdziwości real newsów przez stu-

dentów związane jest z postrzeganiem przez nich prawdziwości poszczególnych fake newsów;

(3) jak postrzeganie prawdziwości fake newsów przez studentów wiąże się z aktywnie otwartym

myśleniem. Postawiono też następujące hipotezy: (1) fake newsy i real newsy na spektrum po-

strzeganej prawdziwości ułożą się w sposób ciągły – istnieć będą zarówno fake newsy o stosun-

kowo wysokiej postrzeganej prawdziwości, jak i real newsy o stosunkowo niskiej postrzeganej

prawdziwości. Ponadto super fake newsy będą postrzegane jako bardziej prawdziwe, a twarde

fake newsy jako mniej prawdziwe; (2) super fake newsy będą dodatnio związane z postrzeganą

prawdziwością real newsów. Natomiast twarde fake newsy nie będą dodatnio związane z po-

strzeganą prawdziwością real newsów; (3) aktywnie otwarte myślenie będzie wiązać się nega-

tywnie z postrzeganą prawdziwością fake newsów na poziomie podobnym lub nieco wyższym

niż analityczność myślenia.

844

Klaudia Rosińska, Paweł Brzóska, Bartłomiej Nowak • Analiza postrzegania prawdziwości informacji…

Studia Medioznawcze 2021, tom 22, nr 1 (84), s. 840–851 https://studiamedioznawcze.eu

Metodologia

Niniejszy artykuł opiera się na analizie danych zebranych na próbie studentów uczelni wyższej

(N = 235). Było to 33 mężczyzn, 201 kobiet i jedna osoba o innej identyﬁ kacji płciowej. Wiek

respondentów kształtował się między 19 a 58 rokiem życia (Mwiek = 29,15, SDwiek = 8,36).

W przedstawionym badaniu posłużono się skalą podatności na fake newsy wykorzystaną już

w Polsce (Rosińska & Brzóska 2020). Kwestionariusz składał się z 14 fake newsów i 14 real

newsów w formacie postu z portalu Facebook. Respondenci odpowiadali na skali od 1 = zdecy-

dowanie nieprawdziwe do 6 = zdecydowanie prawdziwe. Przykłady fake newsów ocenianych na

tej skali (na podstawie aneksu z artykułu Rosińskiej i Brzóski, 2020) postanowiono podzielić na

dwie grupy, zgodnie z założeniem deﬁ nicyjnym, tj. na twarde fake newsy oraz super fake new-

sy. Do grupy twardych fake newsów zaliczono teorie spiskowe dotyczące: tematyki zdrowotnej,

zwłaszcza szczepionek, silnie polaryzującego, cyklicznego wydarzenia społecznego oraz bardzo

abstrakcyjnego, komercyjnego zarzutu w stosunku do napojów energetycznych (fake newsy 1, 2, 3,

6, 12 i 13). Do grupy super fake newsów zakwaliﬁ kowano wiadomości odnoszące się do polityków

i polityki międzynarodowej, w tym wewnętrznych spraw innych krajów, oraz tematów uważanych

w Polsce za kontrowersyjne społecznie i związane z agresją (4, 5, 7, 8, 9, 10, 11 i 14). Wszystkie

newsy, wraz z pozycjami niżej przedstawionych narzędzi psychologicznych, zawarto w repozyto-

rium dostępnym pod linkiem: osf.io/uk3xv/?view_only=f4b547692bf344c1b9ddb03903eea2d0.

Myślenie analityczne zmierzono za pomocą testu świadomego myślenia, składającego się

z siedmiu pytań (CRT; Toplak, West, & Stanovich, 2014; polska adaptacja: Olszewska & Sob-

ków, 2019). Ponadto, odwołując się do poprzednich badań (Pennycook & Rand, 2019), zdecydo-

wano się dodać kolejny pomiar myślenia analitycznego. Był to ośmiopytaniowy nienumeryczny

test świadomego myślenia (CRT-V; Sirota, Kostovičová, Juanchich, Dewberry, & Marshallin, in

press; polska adaptacja: Olszewska & Sobków, 2019), stworzony z uwagi na krytykę testu CRT

jako silnie związanego z umiejętnościami numerycznymi. Obydwa testy składały się z zadań

sugerujących intuicyjną błędną odpowiedź i z otwartego formatu odpowiedzi. Skala CRT zawie-

rała zadania matematyczne (np. „Kij do baseballa i piłka kosztują razem 1.10 zł. Kij kosztuje

o 1.00 zł więcej niż piłka. Ile kosztuje piłka?”), a skala CRT-V zadania niematematyczne (np.

„Ojciec Mary ma 5 córek i żadnego syna. Ich imiona to Nana, Nene, Nini, Nono. Jak ma na imię

piąta córka?”). Wskaźnikiem numerycznej analityczności myślenia była suma poprawnych od-

powiedzi w teście CRT, a wskaźnikiem nienumerycznej analityczność myślenia suma popraw-

nych odpowiedzi w teście CRT-V.

Ostatnią badaną zmienną było aktywnie otwarte myślenie. Skrócona skala zawierała osiem

pozycji (Pennycook, Cheyne, Koehler, & Fugelsang, 2020) i została zaadaptowana na potrzeby

niniejszego badania. Składa się z pytań o skłonność do rewizji przekonań („Nikt nie przekona

mnie do zmiany zdania, kiedy wiem, że mam rację” – pytanie odwrócone). Badani odpowiadali

na skali od 1 = zdecydowanie się nie zgadzam do 6 = zdecydowanie się zgadzam. Następnie od-

powiedzi na wszystkie pytania uśredniono, tak by uzyskać wskaźnik aktywnie otwartego myśle-

nia. Wyższy poziom tej zmiennej oznaczał wyższą skłonność do zmiany własnych przekonań.

Ograniczenia w procesie badawczym

Przedstawione badanie ma pewne ograniczenia. Próba studencka nie jest na tyle miarodajna, aby

mogła być ekstrapolowana na całą populację. Jak wynika z analiz zagranicznych (Guess, Nagler,

& Tucker, 2019; Loos & Nijenhuis, 2020), ale też polskich (Rosińska & Brzóska, 2020), na fake

newsy narażone są głównie osoby starsze. Ponadto uzyskane wskaźniki korelacji mogą być znie-

kształcone przez poziom zdolności poznawczych studentów, inny niż w przypadku populacji

ogólnej. Stąd też zaleca się dalsze badania na próbie reprezentatywnej. Co więcej, specyﬁ ka pol-

845

Klaudia Rosińska, Paweł Brzóska, Bartłomiej Nowak • Analiza postrzegania prawdziwości informacji…

Studia Medioznawcze 2021, tom 22, nr 1 (84), s. 840–851 https://studiamedioznawcze.eu

skiej kultury i otoczenia medialnego na pewno miały pewien wpływ na zebrane dane i wysnute

wnioski, należy więc zachować ostrożność przy ekstrapolowaniu tych wyników na inne kraje

i otoczenia medialne. Zaprezentowane wyniki pozostają jednak istotną inspiracją do podjęcia

międzynarodowych analiz porównawczych w tym zakresie.

Wyniki

W pierwszej kolejności przeprowadzono analizę poziomu postrzeganej prawdziwości w od-

niesieniu do wszystkich zbadanych newsów. Uszeregowano je rosnąco od postrzeganych jako

najmniej prawdziwe do postrzeganych jako najbardziej prawdziwe (rys. 1). Średni poziom po-

strzeganej prawdziwości fake newsów był niższy od średniego poziomu postrzeganej prawdzi-

wości real newsów. Co więcej, na spektrum postrzeganej prawdziwości real newsy i fake newsy

przechodziły płynnie, gdy uszeregowano wszystkie newsy od najmniej do najbardziej wiary-

godnych. Każdy z twardych fake newsów był postrzegany jako mniej prawdziwy w stosunku do

każdego z super fake newsów. Ponadto cztery super fake newsy były postrzegane jako bardziej

prawdziwe niż jeden z real newsów.

Rys. 1. Postrzegana prawdziwość wszystkich newsów wraz z 95-procentowymi przedziałami

ufności.

Źródło: badanie własne.

Następnie stworzono miarę postrzeganej prawdziwości real newsów poprzez uśrednienie od-

powiedzi dotyczących wszystkich real newsów. Warto zaznaczyć, że po uśrednieniu postrzegana

prawdziwość real newsów w całej próbie wynosiła 3,78 (na 6-stopniowej skali), czyli pomiędzy

„częściowo nieprawdziwe” a „częściowo prawdziwe”. Real news postrzegany jako najbardziej

prawdziwy uzyskał średnią ocenę na poziomie 4,46, czyli pomiędzy „częściowo prawdziwe”

a „prawdziwe”. Wszystkie real newsy były w pełni prawdziwe i mogły być w taki sposób po-

strzegane, co zostało potwierdzone przez sędziów kompetentnych w badaniu, z którego pochodzi

wykorzystana skala (Rosińska & Brzóska, 2020). Tym bardziej niepokojący jest niski poziom

postrzeganej prawdziwości real newsów wśród badanych studentów.

Aby sprawdzić, w jaki sposób postrzegana prawdziwość poszczególnych fake newsów wiąże

się z postrzeganiem real newsów, przeprowadzono szereg analiz korelacji (Taylor, 1990) między

uzyskanym wskaźnikiem postrzeganej prawdziwości real newsów a wskaźnikiem postrzeganej

prawdziwości każdego z fake newsów. Fake newsy uszeregowane od postrzeganych jako naj-

Postrzegana prawdziwość

twarde fake newsy

super fake newsy

real newsy

846

Klaudia Rosińska, Paweł Brzóska, Bartłomiej Nowak • Analiza postrzegania prawdziwości informacji…

Studia Medioznawcze 2021, tom 22, nr 1 (84), s. 840–851 https://studiamedioznawcze.eu

mniej prawdziwe do postrzeganych jako najbardziej prawdziwe osiągały różne poziomy kore-

lacji ze wskaźnikiem postrzeganej prawdziwości real newsów. Układ ten ponownie odtwarza

zakładane dwie grupy fake newsów. Po pierwsze, sześć twardych fake newsów było postrzega-

nych jako najmniej prawdziwe, a postrzeganie ich prawdziwości nie korelowało lub korelowało

ujemnie z postrzeganą prawdziwością real newsów. Po drugie, osiem super fake newsów było

postrzeganych jako bardziej prawdziwe, a postrzeganie ich prawdziwości korelowało dodatnio

z postrzeganą prawdziwością real newsów (rys. 2). Jednakże fake newsy 7 i 5, uznawane za super

fake newsy, korelowały stosunkowo słabo z postrzeganiem real newsów.

Rys. 2. Związek poszczególnych fake newsów z postrzeganą prawdziwością real newsów.

Źródło: badanie własne.

Obliczono oddzielnie wskaźniki postrzeganej prawdziwości twardych fake newsów i super

fake newsów poprzez uśrednienie odpowiedzi dotyczących fake newsów należących do tych

kategorii. Następnie skorelowano te miary z psychologicznymi predyktorami podatności na

fake newsy. Przyjęto próg istotności wynoszący p < 0,050, tj. maksymalnie 5-procentowe

prawdopodobieństwo popełnienia błędu jednego rodzaju, czyli zaraportowania wyniku

fałszywie pozytywnego (tabela 1).

Tabela 1. Korelacje między postrzeganą prawdziwością fake newsów i real newsów a predykto-

rami podatności na fake newsy.

postrzegana

prawdziwość

super fake newsów

postrzegana praw-

dziwość twardych

fake newsów

postrzegana

prawdziwość

real newsów

postrzegana prawdziwość twardych

fake newsów 0,32***

postrzegana prawdziwość real newsów 0,42*** -0,05

numeryczne myślenie analityczne (CRT) -0,01 -0,09 0,23***

nie-numeryczne myślenie analityczne

(CRT-V) -0,06 -0,15* 0,07

aktywnie otwarte myślenie -0,16* -0,24*** 0,17

*** p < 0,001, ** p < 0,010, * p < 0,050

Źródło: badanie własne.

Korelacja z postrzeganą prawdziwością real newsów

Postrzegana prawdziwość

twarde fake newsy

super fake newsy

847

Klaudia Rosińska, Paweł Brzóska, Bartłomiej Nowak • Analiza postrzegania prawdziwości informacji…

Studia Medioznawcze 2021, tom 22, nr 1 (84), s. 840–851 https://studiamedioznawcze.eu

Powyższa analiza rzuca jaśniejsze światło na dokonany podział. Postrzegana prawdziwość

super fake newsów była związana pozytywnie z postrzeganą prawdziwością real newsów, pod-

czas gdy postrzegana prawdziwość twardych fake newsów nie wykazywała takiego związku.

Postrzegana prawdziwość twardych fake newsów korelowała ujemnie z nie-numeryczną miarą

analityczności myślenia, podczas gdy postrzegana prawdziwość super fake newsów nie korelo-

wała z analitycznością myślenia w ogóle. Poza tym numeryczna miara analitycznego myślenia

korelowała dodatnio z postrzeganą prawdziwością real newsów. Natomiast aktywnie otwarte

myślenie było związane ujemnie z postrzeganą prawdziwością zarówno twardych, jak i super

fake newsów.

Podsumowanie i dyskusja

Zastosowana metodologia psychologiczna pozwoliła potwierdzić hipotezę o ciągłości w uło-

żeniu się fake newsów i real newsów na spektrum postrzeganej prawdziwości, dzięki czemu

potwierdzono, że podczas gdy fake newsy deﬁ niowane szeroko (twarde fake newsy – element

dezinformacji niezamierzonej) są łatwiej identyﬁ kowane jako nieprawdziwe, to fake newsy

deﬁ niowane wąsko (super fake newsy – element dezinformacji intencjonalnej) są trudniej roz-

poznawalne i postrzegane jako bardziej prawdziwe, czasami nawet bardziej niż niektóre real

newsy. Ponadto postrzegana prawdziwość super fake newsów była związana dodatnio z po-

strzeganą prawdziwością real newsów, co sugeruje, że odbiorcy postrzegają te wiadomości

w podobny sposób. W przypadku postrzeganej prawdziwości twardych fake newsów (deﬁ nio-

wanych szeroko) nie odnaleziono takiego efektu, co pozytywnie weryﬁ kuje drugą hipotezę.

W dodatku postrzegana prawdziwość super fake newsów wiązała się prawie tak samo silnie

z postrzeganą prawdziwością zarówno real newsów, jak i pozostałych twardych fake newsów.

Super fake newsy są zatem częścią dużego zbioru fake newsów, ale są one na tyle dobrze

przygotowane, czyli tak dobrze udają real newsy, że są postrzegane podobnie do nich. Rów-

nie istotne wydają się wyniki dotyczące trzeciej hipotezy, zakładającej, że aktywnie otwarte

myślenie będzie wiązać się negatywnie z postrzeganą prawdziwością fake newsów na pozio-

mie podobnym lub nieco wyższym niż analityczność myślenia. Z przeprowadzanych analiz

wynika, że analityczność myślenia wpływa na rozpoznawanie prawdziwości twardych fake

newsów, ale nie ma wpływu na postrzeganie super fake newsów. Natomiast aktywnie otwarte

myślenie powoduje znacznie lepsze rozpoznawanie zarówno twardych fake newsów, jak i su-

per fake newsów. Poza tym, podobnie jak wynika to z analiz zagranicznych, real newsy były

postrzegane jako stosunkowo mało wiarygodne (Bronstein et al., 2019; Pennycook & Rand,

2019 i 2020).

Z medioznawczego punktu widzenia uzyskane wyniki potwierdzają założony teoretyczny

podział fake newsów na (1) twarde fake newsy, mało wiarygodne i niepodobne do real newsów,

oparte na szerokiej deﬁ nicji, oraz (2) super fake newsy, które są bardziej wiarygodne oraz sku-

tecznie upodabniają się do real newsów. Pewnym wyjątkiem są fake newsy 7 i 5, stanowiące

przypadki graniczne. Zakładamy, że wyniki dotyczące ich postrzegania mogły być ściśle zwią-

zane z wąskim doborem próby badawczej, złożonej wyłącznie ze studentów, którzy pewne tema-

ty mogą postrzegać inaczej niż ogół społeczeństwa.

Na twarde fake newsy składały się tematy: pseudonaukowe (antyszczepionkowe oraz związa-

ne z zagrożeniami płynącymi z sieci 5G), dotyczące zakazu cyklicznego wydarzenia społeczne-

go (Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy) oraz teoria spiskowa dotycząca produktu popularnej

marki. Drugą grupę – super fake newsów – stanowiło osiem fake newsów dotyczących tematów

politycznych i gospodarczych, a także ekstremalnych wydarzeń, np. śmierci. Również w tym

przypadku rodzi się silna konotacja teoretyczna. Powyższe osiem wiadomości spełnia kryteria

848

Klaudia Rosińska, Paweł Brzóska, Bartłomiej Nowak • Analiza postrzegania prawdziwości informacji…

Studia Medioznawcze 2021, tom 22, nr 1 (84), s. 840–851 https://studiamedioznawcze.eu

wąskiego deﬁ niowania fake newsa, charakteryzującego się celowym działaniem dezinforma-

cyjnym. To odkrycie empirycznie sugeruje, że teoretyczne podziały medioznawców (Kumar

& Shah, 2018) mają odzwierciedlenie także w percepcji odbiorców. Fake newsy produkowane

intencjonalnie w celach dezinformacyjnych imitują prawdziwe wiadomości tak dobrze, że od-

biorcy nie potraﬁ ą ich odróżnić, i dlatego wiadomości te skutecznie wprowadzają ich w błąd.

Natomiast fake newsy, które zostały wyprodukowane bez intencji dezinformacyjnej, były przez

odbiorców łatwiej identyﬁ kowane jako fałszywe. Dodatkowo warto zwrócić uwagę, że praw-

dziwe wiadomości były postrzegane jako mało prawdziwe, co może być pewnym sygnałem dla

dziennikarzy dotyczącym jakości produkowanych przez nich informacji.

W ocenie autorów zaprezentowane odkrycia warto zestawić z dotychczasowymi działaniami

edukacyjnymi w obszarze kształtowania kompetencji informacyjnych oraz umiejętności rozpo-

znawania fake newsów. Wiele organizacji podejmuje działania związane z nauczaniem różnych

grup wiekowych, jak rozpoznawać fake newsy. Najczęściej organizacje takie uczą różnych tech-

nik weryﬁ kacji informacji, np. wyszukiwania obrazem, czytania w poziomie (z ang. lateral re-

ading) oraz analizy treści. Jak dowodzą badania, strategie te przynoszą pożądany skutek i uspraw-

niają kompetencje myślenia analitycznego o informacji (Hobbs, 2010; McGrew, 2020). Są to

jednak, jak wynika z zaprezentowanego w niniejszym artykule badania, strategie odpowiadające

na potrzebę rozpoznawania twardych fake newsów, czyli takich, w których istotne są kompetencje

analityczne. Są to kompetencje bardzo ważne i potrzebne, ale nie jedyne niezbędne do rozpozna-

wania nieprawdziwych wiadomości. Do rozpoznania super fake newsa potrzeba bowiem czegoś

więcej niż tylko umiejętności weryﬁ kacji. Super fake newsy tak dobrze udają prawdziwą wia-

domość i tak zręcznie wpisują się w przekonania lub postrzeganie rzeczywistości przez swoich

odbiorców, że ci nawet nie dostrzegają, w którym momencie zostają wprowadzeni w błąd. Strate-

gia edukacyjna w tym obszarze wymaga dłuższego procesu rozwijania umiejętności krytycznego

myślenia. Odpowiedzią na to zapotrzebowanie może być pedagogika krytyczna, której prekurso-

rem był ﬁ lozof, psycholog i pedagog John Dewey (1910), zakładająca kształcenie reﬂ eksyjnego

myślenia, krytycyzm wobec własnych i cudzych sposobów przyswajania wiedzy oraz większą

koncentrację na kwestiach etycznych (Burbules & Berk, 1999; Ptaszek, 2019). Kształtowanie

tych umiejętności w toku nauczania szkolnego mogłoby stanowić długofalową strategię mającą

na celu wyposażenie nowych pokoleń w trwałe narzędzia do walki z dezinformacją – na co wska-

zuje związek aktywnie otwartego myślenia z rozpoznawaniem super fake newsów.

Wnioski z przedstawionego wyżej badania są też dowodem na to, jak istotna jest współpraca

między dyscyplinami, zarówno w dyskursie teoretycznym, związanym z deﬁ niowaniem zja-

wiska, jak i w ramach analiz empirycznych dotyczących dezinformacji oraz ich późniejszego

wykorzystania w wymiarze dydaktycznym.

Proponowane kierunki dalszych analiz

Przedstawiony podział i uzyskane korelaty z numeryczną (CRT; Toplak et al., 2014) i nie-nu-

meryczną miarą analitycznego myślenia (CRT-V; Sirota et al., 2020) sugerują, iż skupienie się

na analityczności myślenia nie wystarczy, by wyjaśnić, jak użytkownicy internetu postrzegają

prawdziwość informacji. Czynniki psychologiczne, takie jak na przykład aktywnie otwarte my-

ślenie (Stanovich & West, 1997), także odgrywają istotną rolę w wyjaśnianiu podatności na fake

newsy. Dlatego warto poszerzać te pomiary o nowe zmienne.

Znacznego rozbudowania wymagają też przykłady fake newsów pod względem ich rodza-

jów, tematów i form. Istnieją przecież fake newsy w formie samych ﬁ lmików, tweetów lub ob-

razów z krótkim komentarzem tekstowym, np. cytatem, rozpowszechniane viralowo w mediach

społecznościowych, które także należałoby w przyszłości uwzględnić. W kolejnych badaniach

849

Klaudia Rosińska, Paweł Brzóska, Bartłomiej Nowak • Analiza postrzegania prawdziwości informacji…

Studia Medioznawcze 2021, tom 22, nr 1 (84), s. 840–851 https://studiamedioznawcze.eu

warto byłoby również rozbudować format wiadomości zamieszczonych w kwestionariuszu, od-

twarzając całą ich strukturę i treść, tak aby użytkownik mógł oceniać zasadność i logiczność

argumentacji oraz kontekst, a nie tylko sam nagłówek.

Z punktu widzenia nauk o mediach istotne wydaje się przeprowadzenie eksperymentów edu-

kacyjnych (Jones-Jang, Mortensen, & Liu, 2019; Schulz, Wirth, & Müller, 2018; Lee, 2018;

Jang & Kim, 2018). Warto zaprojektować badania podłużne dotyczące interwencji z zakresu

kompetencji informacyjnych, np. treningów rozpoznawania fake newsów oraz ich ewentualnego

wpływu na zmianę postrzegania fake newsów, z uwzględnieniem podziału na twarde fake newsy

i super fake newsy.

Bibliograﬁ a

Allcott, H. & Gentzkow, M. (2017). Social Media and Fake News in the 2016 Election. The Journal of

Economic Perspectives, 31(2), 211–236. DOI: 10.1257/jep.31.2.211.

Baron, S. & Crootof, R. (2017). Fighting Fake News. Retrieved on November 6, 2020, from law.yale.edu/

sites/default/ﬁ les/area/center/isp/documents/ﬁ ghting_fake_news_-_workshop_report.pdf

Barua, Z., Barua, S., Aktar, S., Kabir, N., & Li, M. (2020). Effects of Misinformation on COVID-19 Individual

Responses and Recommendations for Resilience of Disastrous Consequences of Misinformation.

Progress in Disaster Science, 8, 100119. DOI: 10.1016/j.pdisas.2020.100119.

BBC News. (2018). How WhatsApp Helped Turn an Indian Village Into a Lynch Mob. Retrieved on

November 6, 2020, from bbc.co.uk/news/world-asia-india-44856910

Bode, L. & Vraga, E.K. (2015). In Related News, That Was Wrong: The Correction of Misinformation

Through Related Stories Functionality in Social Media. Journal of Communication, 65(4), 619–638.

DOI: 10.1111/jcom.12166.

Bronstein, M.V., Pennycook, G., Bear, A., Rand, D.G., & Cannon, T.D. (2019). Belief in Fake News

is Associated with Delusionality, Dogmatism, Religious Fundamentalism, and Reduced Analytic

Thinking. Journal of Applied Research in Memory and Cognition, 8(1), 108–117. DOI: 10.1016/j.

jarmac.2018.09.005.

Burbules, N.C. & Berk, R. (1999). Critical Thinking and Critical Pedagogy: Relations, Differences, and

Limits. In T.S. Popkewitz & L. Fendler (Eds.), Critical Theories in Education: Changing Terrains of

Knowledge and Politics (pp. 45–65). New York: Routledge.

Campitelli, G. & Gerrans, P. (2014). Does the Cognitive Reﬂ ection Test Measure Cognitive Reﬂ ection? A Mathe-

matical Modeling Approach. Memory & Cognition, 42(3), 434–447. DOI: 10.3758/s13421-013-0367-9.

Conroy, N.J., Rubin V.L., & Chen, Y. (2015). Automatic Deception Detection: Methods for Finding Fake

News. Proceedings of the Association for Information Science and Technology, 52(1), 1–4. DOI:

10.1002/ pra2.2015.145052010082.

Dewey, J. (1997). How We Think. Boston: Health & Co.

European Commission. (2018). Final Report of the High-Level Expert Group on Fake News and Online

Disinformation. Retrieved on November 6, 2020, from ec.europa.eu/newsroom/dae/document.

cfm?doc_id=50271

Fazio, L.K., Rand, D.G., & Pennycook, G. (2019). Repetition Increases Perceived Truth Equally for

Plausible and Implausible Statements. Psychonomic Bulletin & Review, 26(5), 1705–1710. DOI:

10.3758/s13423-019-01651-4.

Gorwa, R. (2017). Computational Propaganda in Poland: False Ampliﬁ ers and the Digital Public Sphere.

In P. Howard & S. Woolley (Eds.), Computational Propaganda Research Project (pp. 1–32). Oxford:

University of Oxford.

Guess, A., Nagler, J., & Tucker, J. (2019). Less Than You Think: Prevalence and Predictors of Fake News

Dissemination on Facebook. Science Advances, 5(1), eaau4586. DOI: 10.1126/sciadv.aau4586.

Hobbs, R. (2010). Digital and Media Literacy: A Plan of Action. A White Paper on the Digital and Media

Literacy Recommendations of the Knight Commission on the Information Needs of Communities in

a Democracy. Washington: Aspen Institute.

850

Klaudia Rosińska, Paweł Brzóska, Bartłomiej Nowak • Analiza postrzegania prawdziwości informacji…

Studia Medioznawcze 2021, tom 22, nr 1 (84), s. 840–851 https://studiamedioznawcze.eu

Ireton, C. & Posetti, J. (2018). Journalism, Fake News & Disinformation: Handbook for Journalism

Education and Training. Paris: UNESCO Publishing. Retrieved on November 6, 2020, from en.unesco.

org/sites/default/ﬁ les/journalism_fake_news_disinformation_print_friendly_0.pdf

Iyengar, S. & Massey, D.S. (2019). Scientiﬁ c communication in a post-truth society. Proceedings of the

National Academy of Sciences, 116 (16), 7656–7661. DOI: 10.1073/PNAS.1805868115.

Jang, S.M. & Kim, J.K. (2018). Third Person Effects of Fake News: Fake News Regulation and Media Literacy

Interventions. Computers in Human Behavior, 80, 295–302. DOI: 10.1016/j.chb.2017.11.034.

Jones-Jang, M., Mortensen, T., & Liu, J. (2019). Does Media Literacy Help Identiﬁ cation of Fake News?

Information Literacy Helps, but Other Literacies Don’t. American Behavioral Scientist, 65(2), 371–

388. DOI: 10.1177/0002764219869406.

Kumar, S. & Shah, N. (2018). False Information on Web and Social Media: A Survey. In Social Media

Analytics: Advances and Applications (in press). Preprint retrieved on November 6, 2020, from arxiv.

org/pdf/1804.08559.pdf

Lazer, D.M., Baum, M.A., Benkler, Y., Berinsky, A.J., Greenhill, K.M., Menczer, F., & Schudson, M. (2018).

The Science of Fake News. Science, 359(6380), 1094–1096. DOI: 10.1126/science.aao2998.

Lee, N.M. (2018). Fake News, Phishing, and Fraud: A Call for Research on Digital Media

Literacy Education Beyond the Classroom. Communication Education, 67(4), 460–466. DOI:

10.1080/03634523.2018.1503313.

Lewandowsky, S., Ecker, U.K.H., & Cook, J. (2017). Beyond Misinformation: Understanding and Coping

With the “Post-Truth” Era. Journal of Applied Research in Memory and Cognition, 6(3), 53–69. DOI:

10.1016/j.jarmac.2017.07.008.

Lewandowsky, S., Ecker, U.K.H., Seifert, C.M., Schwarz, N., Cook, J. (2012). Misinformation and its

Correction: Continued Inﬂ uence and Successful Debiasing. Psychological Science in the Public

Interest, 13(3), 106–131. DOI: 10.1177/1529100612451018.

Likert, R. (1932). A Technique for the Measurement of Attitudes. Archives of Psychology, 22(140), 5–55.

van der Linden, S., Leiserowitz, A., Rosenthal, S., & Maibach, E. (2017). Inoculating the Public Against

Misinformation About Climate Change. Global Challenges, 1(2), 1600008. DOI: 10.1002/gch2.201600008.

Martel, C., Pennycook, G., & Rand, D.G. (2020). Reliance on Emotion Promotes Belief in Fake News.

Cognitive Research: Principles and Implications, 5(1), 1–20. DOI: 10.1186/s41235-020-00252-3.

McGrew, S. (2020). Learning to Evaluate: An Intervention in Civic Online Reasoning. Computers

& Education, 145, 103711. DOI: 10.1016/j.compedu.2019.103711.

Nyhan, B. & Reiﬂ er, J. (2010). When Corrections Fail: The Persistence of Political Misperceptions. Political

Behavior, 32(2), 303–330. DOI: 10.1007/s11109-010-9112-2.

Olszewska, A. & Sobków, A. (2019, 8–10 maja). Pomiar myślenia reﬂ

eksyjnego zamiast pomiaru

reﬂ eksyjności w zadaniach matematycznych? Walidacja polskiej wersji werbalnego testu reﬂ eksyjnego

myślenia. Prezentacja podczas XIII Konferencji Psychologia Ekonomiczna, Poznań, Polska.

Pennycook, G. & Rand, D.G. (2019). Lazy, not Biased: Susceptibility to Partisan Fake News is Better

Explained by Lack of Reasoning Than by Motivated Reasoning. Cognition, 188, 39–50. DOI: 10.1016/j.

cognition.2018.06.011.

Pennycook, G. & Rand, D.G. (2020). Who Falls for Fake News? The Roles of Bullshit Receptivity,

Overclaiming, Familiarity, and Analytic Thinking. Journal of Personality, 88(2), 185–200. DOI:

10.1111/jopy.12476.

Poland, G.A. & Spier, R. (2010). Fear, Misinformation, and Innumerates: How the Wakeﬁ eld Paper, the

Press, and Advocacy Groups Damaged the Public Health. Vaccine, 28(12), 2361–2362. DOI: 10.1016/j.

vaccine.2010.02.052.

Potthast, M., Kiesel, J., Reinartz, K., Bevendor, J., & Stein, B. (2017). A Stylometric Inquiry into

Hyperpartisan and Fake News. In I. Gurevych & Y. Miyao (Eds.), Proceedings of the 56th Annual

Meeting of the Association for Computational Linguistics (Volume 1: Long Papers) (pp. 231–240).

DOI: 10.18653/v1/P18-1022.

Ptaszek, G. (2019). Edukacja medialna 3.0. Krytyczne rozumienie mediów cyfrowych w dobie Big Data

i algorytmizacji. Kraków: WUJ.

851

Klaudia Rosińska, Paweł Brzóska, Bartłomiej Nowak • Analiza postrzegania prawdziwości informacji…

Studia Medioznawcze 2021, tom 22, nr 1 (84), s. 840–851 https://studiamedioznawcze.eu

Rapp, D.N. & Salovich, N.A. (2018). Can’t We Just Disregard Fake News? The Consequences of Exposure

to Inaccurate Information. Policy Insights from the Behavioral and Brain Sciences, 5(2), 232–239.

DOI: 10.1177/2372732218785193.

Rosińska, K.A. & Brzóska, P. (2020). Analiza indywidualnej podatności użytkowników mediów

społecznościowych na fake newsy – perspektywa polska. Studia Medioznawcze, 21(3), 661–688. DOI:

10.33077/uw.24511617.ms.2020.3.280.

Rubin, V.L., Conroy, N., Chen, Y., & Cornwell, S. (2016). Fake News or Truth? Using Satirical Cues to

Detect Potentially Misleading News. In T. Fornaciari, E. Fitzpatrick, & J. Bachenko (Eds.), Proceedings

of the Second Workshop on Computational Approaches to Deception Detection (pp. 7–17). San Diego,

CA: Association for Computational Linguistics. DOI: 10.18653/v1/W16-0802.

Schulz, A., Wirth, W., & Müller, P. (2018). We Are the People and You Are Fake News: A Social Identity

Approach to Populist Citizens’ False Consensus and Hostile Media Perceptions. Communication

Research, 47(2), 1–26. DOI: 10.1177/0093650218794854.

Sethi, R.J. (2017). Crowdsourcing the Veriﬁ cation of Fake News and Alternative Facts. In P. Dolog (Ed.),

Proceedings of the 28th ACM Conference on Hypertext and Social Media (pp. 315–316). New York:

ACM. DOI: 10.1145/3078714.3078746.

Shao, C., Ciampaglia, G.L., Varol, O., Yang, K.C., Flammini, A., & Menczer, F. (2018). The Spread of

Low-Credibility Content by Social Bots. Nature Communications, 9(1), 4787. DOI: 10.1038/s41467-

018-06930-7.

Shearer, E. & Matsa, K.E. (2018, September). News Use Across Social Media Platforms 2018. Retrieved on

November 6, 2020, from journalism.org/2018/09/10/news-use-across-social-media-platforms-2018

Sirota, M., Dewberry, C., Juanchich, M., Valuš, L., & Marshall, A.C. (2020). Measuring cognitive reﬂ ection

without maths: Development and validation of the verbal cognitive reﬂ ection test. Journal of Behavioral

Decision Making, 2020, 1–22. DOI: 10.1002/bdm.2213.

Stanovich, K.E. & West, R.F. (1997). Reasoning Independently of Prior Belief and Individual Differences

in Actively Open-Minded Thinking. Journal of Educational Psychology, 89(2), 342–357. DOI:

10.1037/0022-0663.89.2.342.

Taylor, R. (1990). Interpretation of the Correlation Coefﬁ cient: A Basic Review. Journal of Diagnostic

Medical Sonography, 6(1), 35–39. DOI: 10.1177/875647939000600106.

Toplak, M.E., West, R.F., & Stanovich, K.E. (2014). Assessing Miserly Information Processing:

An Expansion of the Cognitive Reﬂ ection Test. Thinking & Reasoning, 20(2), 147–168. DOI:

10.1080/13546783.2013.844729.

Törnberg, P. (2018). Echo chambers and viral misinformation: Modeling fake news as complex contagion.

PLoS ONE, 13(9), 1–21. DOI: 10.1371/journal.pone.0203958.

Vargo, C.J., Guo, L., & Amazeen, M.A. (2018). The agenda-setting power of fake news: A big data analysis

of the online media landscape from 2014 to 2016. New Media & Society, 20(5), 2028–2049. DOI:

10.1177/1461444817712086.

Vegetti, F. & Mancosu, M. (2020). The Impact of Political Sophistication and Motivated Reasoning on

Misinformation. Political Communication, 37(5), 678–695. DOI: 10.1080/10584609.2020.1744778.

Vosoughi, S., Roy, D., & Aral, S. (2018). The Spread of True and False News Online. Science, 359(6380),

1146–1151. DOI: 10.1126/science.aap9559.

Walter, N. & Tukachinsky, R. (2019). A Meta-Analytic Examination of the Continued Inﬂ uence of

Misinformation in the Face of Correction: How Powerful Is It, Why Does It Happen, and How to Stop

It? Communication Research, 47(2), 155–177. DOI: 10.1177/0093650219854600.

ResearchGate has not been able to resolve any citations for this publication.

Reliance on emotion promotes belief in fake news

Article

Full-text available

Oct 2020

What is the role of emotion in susceptibility to believing fake news? Prior work on the psychology of misinformation has focused primarily on the extent to which reason and deliberation hinder versus help the formation of accurate beliefs. Several studies have suggested that people who engage in more reasoning are less likely to fall for fake news. However, the role of reliance on emotion in belief in fake news remains unclear. To shed light on this issue, we explored the relationship between experiencing specific emotions and believing fake news (Study 1; N = 409). We found that across a wide range of specific emotions, heightened emotionality at the outset of the study was predictive of greater belief in fake (but not real) news posts. Then, in Study 2, we measured and manipulated reliance on emotion versus reason across four experiments (total N = 3884). We found both correlational and causal evidence that reliance on emotion increases belief in fake news: self-reported use of emotion was positively associated with belief in fake (but not real) news, and inducing reliance on emotion resulted in greater belief in fake (but not real) news stories compared to a control or to inducing reliance on reason. These results shed light on the unique role that emotional processing may play in susceptibility to fake news.

Measuring cognitive reflection without maths: Development and validation of the verbal cognitive reflection test

Article

Full-text available

Oct 2020

The cognitive reflection test (CRT) became popular for its impressive power to predict how well people reason and make decisions. Despite the popularity of the CRT, a major issue complicates its interpretation: The numerical nature of the CRT confounds reflection ability with mathematical ability. We have addressed this issue by developing the verbal CRT (CRT‐V), a novel 10‐item measure of cognitive reflection (https://osf.io/xehbv/), using nonmathematical problems with good statistical and psychometric properties and with low familiarity. First, we selected suitable items with relatively low familiarity and optimal difficulty as identified in two different populations (Studies 1 and 2) and with high content validity as judged by an expert panel (Study 3). Second, we demonstrated good criterion and construct validity for the test in different populations with a wide range of variables (Studies 4–6, 8) and a good internal consistency (Studies 4–8) and test–retest reliability (Study 7). The CRT‐V was less associated with math anxiety, objective and subjective numeracy than the original CRT, and it was test equivalent across gender, age groups and administration setting. In contrast with the original CRT (Hedge's g = 0.29, 95% confidence interval [CI] [0.17, 0.40]), the CRT‐V showed no gender differences (Hedge's g = −0.06, 95% CI [−0.18, 0.06]). The CRT‐V can complement existing, numerical, tests of cognitive reflection.

Analiza indywidualnej podatności użytkowników mediów społecznościowych na fake newsy – perspektywa polska

Article

Full-text available

Jun 2020

Cel i hipoteza: Przedmiotem badań prezentowanych w artykule jest zagadnienie fake newsów oraz wpływ analitycznego myślenia użytkownika, na jego zdolność do rozpoznawania nieprawdziwych informacji. U podstaw tych dociekań leży hipoteza, że wysoki poziom myślenia analitycznego wpływa pozytywnie na umiejętność rozróżniania fake newsów od wiadomości prawdziwych. Metody badań: Metoda sondażu diagnostycznego, zawierającego skalę fake newsów oraz psychologiczny pomiar poziomu analitycznego myślenia. Wyniki i wnioski: Analiza udowadnia, że istnieje zasadniczy związek między poziomem analityczności myślenia a umiejętnością rozpoznawania fałszywych informacji. Ponadto zostały zidentyfikowane pewne grupy szczególnie podatne na fake newsy. Wartość poznawcza artykułu: W artykule przedstawiono medioznawczo-psychologiczną analizę zjawiska fake news w Polsce skupiającą się na podatności użytkowników mediów społecznościowych na fałszywe wiadomości. Jest to pierwsze tego rodzaju interdyscyplinarne badanie przeprowadzone w polskich realiach medialnych.

Effects of misinformation on COVID-19 individual responses and recommendations for resilience of disastrous consequences of misinformation

Article

Full-text available

Jul 2020

Proliferation of misinformation on social media platforms is faster than the spread of Corona Virus Diseases (COVID-19) and can generates hefty deleterious consequences on health amid a disaster like COVID-19. Drawing upon research on conspiracy theories, credibility evaluations, and misinformation, the current study empirically examines the effects of misinformation beliefs on COVID-19 individual responses. Using a self-administered online survey during COVID-19 pandemic, the study obtained 483 useable responses and after test, finds that, all inclusive, the propagation of misinformation on social media undermines the COVID-19 individual responses. Particularly, credibility evaluation of misinformation strongly predicts the COVID-19 individual responses with positive influences and religious misinformation beliefs as well as conspiracy beliefs come next and influence negatively. The findings and general recommendations will help public in general to be cautious about misinformation, and respective authority of a country in particular for initiating proper safety measures about disastrous misinformation in order to protect the public health from being exploited.

The Impact of Political Sophistication and Motivated Reasoning on Misinformation

Article

Full-text available

May 2020

The debate around political misinformation is gaining increasing relevance among the general and academic audience. If a large body of work is devoted to understanding the mechanisms of diffusion of inaccurate/false news contents (especially on social media), few studies have focused on the individual mechanisms by which people believe in those news. We look at the interplay between two mechanisms: partisan motivated reasoning and political sophistication. While previous literature suggests that political sophisticates are more affected by motivated reasoning, we hypothesize that in the case of character-related misinformation the opposite is true. By using an on-line survey experiment administered to a sample of Italian citizens, we compare the perceived plausibility of real and inaccurate news contents consistent with different political leanings. Our results show that people tend to perceive all partisan-consistent news as more plausible, but political sophisticates are better able to tell real from false news. We conclude that while political information is generally affected by motivated reasoning, political sophistication can effectively reduce citizens’ chances to fall for false information.

Edukacja medialna 3.0. Krytyczne rozumienie mediów cyfrowych w dobie Big Data i algorytmizacji

Book

Full-text available

Mar 2019

Grzegorz Ptaszek

Does Media Literacy Help Identification of Fake News? Information Literacy Helps, but Other Literacies Don't

Article

Full-text available

Aug 2019

Concerns over fake news have triggered a renewed interest in various forms of media literacy. Prevailing expectations posit that literacy interventions help audiences to be "inoculated" against any harmful effects of misleading information. This study empirically investigates such assumptions by assessing whether individuals with greater literacy (media, information, news, and digital literacies) are better at recognizing fake news, and which of these literacies are most relevant. The results reveal that information literacy-but not other literacies-significantly increases the likelihood of identifying fake news stories. Interpreting the results, we provide both conceptual and methodological explanations. Particularly, we raise questions about the self-reported competencies that are commonly used in literacy scales. Keywords fake news, media literacy, information literacy, digital literacy, news literacy, misinformation, disinformation Although the decentralized and participatory nature of digital communication has contributed to the diversification of knowledge diffusion process, it has also fostered a pressing need for developing ways to assess the accuracy of information. Such issues of accuracy in media diets have received particular attention due to the sudden rise of fake news over the 2016 U.S. presidential election. A number of commentators indicated that the election

Learning to evaluate: An intervention in civic online reasoning

Article

Sep 2019
COMPUT EDUC

Sarah McGrew

Students turn to the Internet for information but often struggle to evaluate the trustworthiness of what they find. Teachers should help students develop effective evaluation strategies in order to ensure that students have access to reliable information on which to base decisions. This study reports on the results of an attempt to teach students to reason about online information. Students were taught strategies for evaluating digital content that were based on the practices of professional fact checkers. Eight lessons were devoted to teaching students strategies to effectively evaluate digital content. Pre- and posttests, each composed of four brief, constructed-response items, were administered to 68 11th-grade students who participated in the study. Students' scores improved significantly from pre-to posttest on three of the four tasks: students demonstrated an improved ability to investigate the source of a website, critique evidence, and locate reliable sources during an open Internet search. These results are promising and suggest that explicit instruction on fact-checking strategies may help students develop more effective online evaluation strategies.

Repetition increases perceived truth equally for plausible and implausible statements

Article

Aug 2019

Repetition increases the likelihood that a statement will be judged as true. This illusory truth effect is well established; however, it has been argued that repetition will not affect belief in unambiguous statements. When individuals are faced with obviously true or false statements, repetition should have no impact. We report a simulation study and a preregistered experiment that investigate this idea. Contrary to many intuitions, our results suggest that belief in all statements is increased by repetition. The observed illusory truth effect is largest for ambiguous items, but this can be explained by the psychometric properties of the task, rather than an underlying psychological mechanism that blocks the impact of repetition for implausible items. Our results indicate that the illusory truth effect is highly robust and occurs across all levels of plausibility. Therefore, even highly implausible statements will become more plausible with enough repetition.

A Stylometric Inquiry into Hyperpartisan and Fake News

Conference Paper