Stanowiska Nymphaea candida (Nymphaeaceae) oraz Nymphoides peltata (Menyanthaceae) w Kampinoskim Parku Narodowym

Full text

676 Fragm. Florist. Geobot. Polon. 27(2), 2020
Stafleu f. a. & Cowan R. S. 1986. Taxonomic literature: a selective guide to botanical publications
and collections with dates, commentaries and types. 2nd ed. 6 [Sti-Vuy]. s. 926. Bohn, Scheltema
& Holkema, Utrecht/Antwerpen, dr W. Junk b.v., Publishers, The Hague/Boston.
SweaRingen J. & BaRgeRon C. 2016. Invasive Plant Atlas of the United States. University of Geor-
gia Center for Invasive Species and Ecosystem Health. http://www.invasiveplantatlas.org/subject.
html?sub=3077 (dostęp: 20.08.2020).
towpaSz K. 1981. Stellaria neglecta Weihe w Polsce. – Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego
566, Prace Botaniczne 8: 11–24 + 2 tab.
towpaSz K. 1992. Stellaria L., Gwiazdnica. – W: a. JaSiewiCz (red.), Flora Polski. Rośliny naczyniowe.
3, s. 277–283. Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków.
Trzcińska-Tacik H. 1979. Flora synantropijna Krakowa. – Rozprawy Habilitacyjne Uniwersytetu Jagiel-
lońskiego 32: 1–278.
uCRia B. da, fRa 1793. Plantae ad Linnaeanum opus addendae et secundum Linnaei systema noviter
descriptae. – W: Nuova raccolta di opuscoli di autori siciliani 6: 245–256. Solli, Palermo.
VeRey M. 2017. Teoretyczna analiza i praktyczne konsekwencje przyjęcia modelowej siatki ATPOL jako
odwzorowania stożkowego deniującego konwersję współrzędnych płaskich na elipsoidę WGS 84.
– Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica 24(2): 469–488.
zając a. 1978. Założenia metodyczne „Atlasu rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce”. – Wiado-
mości Botaniczne 22(3): 145–155.
zając a. & zając M. (red.). 2001. Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. s. xii + 714. Nakła-
dem Pracowni Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
zając M., zając A. & zeManeK B. (red.). 2006. Flora Cracoviensis Secunda (Atlas). s. xii + 291. Nakła-
dem Pracowni Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
woJCieCh paul, Zakład Roślin Naczyniowych, Instytut Botaniki im. W. Szafera Polskiej Aka-
demii Nauk, ul. Lubicz 46, 31-512 Kraków, Polska; e-mail: w.paul@botany.pl
Wpłynęło: 20.08.2020 r.; przyjęto do druku: 16.12.2020 r.
DOI: https://doi.org/10.35535/ffgp-2020-0043
Stanowiska Nymphaea candida (Nymphaeaceae) oraz Nymphoides
peltata (Menyanthaceae) w Kampinoskim Parku Narodowym
Kampinoski Park Narodowy wraz z otuliną otoczony jest ze wszystkich stron rzekami:
od wschodu i północy Wisłą, od zachodu Bzurą, a od południa Utratą, która jest dopływem
Bzury. Odcinek Wisły od Warszawy po Wyszogród jest szczególnie cennym obiektem
przyrodniczym i krajobrazowym. Właśnie to spowodowało, że w XX-leciu międzywo-
jennym powstał plan utworzenia w dolinie Wisły parku narodowego, którego inicjatorem
był między innymi Stefan Żeromski, a później Jadwiga i Roman Kobendzowie. Pomimo
że obecnie główny kompleks parku nie graniczy bezpośrednio z Wisłą, jego funkcjono-
wanie oraz geneza są nierozłącznie związane z tą rzeką (KaziMieRSKi i in. 2003).
Wody powierzchniowe w głównym kompleksie parku zajmują obecnie 0,23% po-
wierzchni całkowitej, co stanowi 10-krotnie mniej niż wynosi przeciętna krajowa

Notatki botaniczne 677
(KaziMieRSKi i in. 2003). Flora roślin wodnych jest słabo zbadana (andRzeJewSKa i in.
2010), i w większości opiera się na publikacji KoBendzy (1930). W niniejszej pracy przed-
stawiono wynik prac orystycznych z okresu 2004–2018, dotyczących rozmieszczenia
dwóch wodnych gatunków Nymphaea candida oraz Nymphoides peltata na terenie Kampi-
noskiego Parku Narodowego wraz z otuliną. Lokalizację gatunków podano w kwadratach
ATPOL o boku 10 × 10 km (zając 1978).
Nymphaea candida C. Presl (grzybienie północne) jest gatunkiem należącym do elementu
euro-syberyjskiego, z zachodnim krańcem zasięgu przypadającym na Ren (hegi 1965;
MeuSel i in. 1965). Z terenu Polski podawany był z ponad 100 stanowisk, rozproszonych
na terenie całego kraju (kłosowski 2014). Grzybienie północne związane są z wodami czy-
stymi, mezotrocznymi o niskiej zawartości wapnia, rzadziej spotykane są w wodach eutro-
cznych (kłosowski 2001, 2014; nowaK i in. 2010). W rezultacie przeprowadzonej rewizji
stanowisk w Polsce południowej, gdzie grzybienie północne tworzą populacje o dużej liczeb-
ności, została zmieniona kategoria zagrożenia gatunku – z zagrożony wyginięciem (VU),
na bliski zagrożenia (NT) (kłosowski 2001, 2014; kaźMierczakowa i in. 2016).
W wyniku badań terenowych oraz na podstawie kwerendy literatury stwierdzono bądź
zwerykowano aktualne występowanie Nymphaea candida w Kampinoskim Parku Naro-
dowym w następujących kwadratach ATPOL:
ED05, Jeziora Kiełpińskie. Stanowisko podawane przez kobendzę (1930), mimo poszukiwań nieod-
nalezione, jak również niestwierdzone przez RoManowSKiego i in. (2013).
ED1387, Leszno-Kolonia. Stanowisko podawane przez nowaKa (1983), mimo poszukiwań nieodna-
lezione, najprawdopodobniej zanikło w wyniku eutrozacji.
ED1368, Łubiec Kolonia. Stanowisko podawane przez nowaKa (1983), mimo poszukiwań nieodnale-
zione, najprawdopodobniej zanikło w wyniku eutrozacji.
ED1361, Leszno-Podzaborówek. Stanowisko odkryte w sierpniu 2018 r., populacja zajmuje zbiornik
wodny typu torana o powierzchni ok. 10 arów. W chwili znalezienia populacja składała się z ok. 35
dobrze rozrośniętych osobników generatywnych, odnotowano liczne osobniki młodociane, w tym siewki.
Stanowisko nie wydaje się być zagrożone.
ED1188, Nart. Stanowisko stwierdzone w 1994 r. przez Głowackiego (figat i in. 1996), ponownie
potwierdzone w 2005 r. oraz kontrolowane w kolejnych latach. Populacja zajmuje osiem toranek, wyko-
panych podczas II wojny światowej przez miejscową ludność żydowską z pobliskiego obozu pracy. Popu-
lacja Nymphaea candida w siedmiu torankach liczy 64 osobniki generatywne oraz 16 wegetatywnych.
W torance najdalej wysuniętej na wschód N. candida tworzy zwarty łan o powierzchni 500 m2. Populacja
zagrożona w wyniku naturalnej sukcesji biocenotycznej.
ED0257, Plecewice. Stanowisko podawane przez kobendzę (1930), z uwagi na brak poszukiwań
trudno stwierdzić status gatunku na stanowisku.
Nymphaea candida na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego znany jest z sześciu
stanowisk, z czego jedno jest nowe dla tego terenu (Ryc. 1). Nie udało się potwierdzić
czterech stanowisk podanych w XX w. Na poszczególnych stanowiskach występuje od
kilkudziesięciu kwitnących kęp do zwartych populacji o powierzchni ok. 500 m2. Głównym
zagrożeniem dla istniejących stanowisk jest postępująca sukcesja biocenotyczna.
Nymphoides peltata (S. G. Gmel.) Kuntze (grzybieńczyk wodny) jest gatunkiem o euro-
syberyjskim zasięgu, z zawleczonymi stanowiskami w Ameryce Północnej oraz Południowej
Afryce (CaSpeR & KRauSCh 1981; hulten & fRieS 1986; CheeK 2018). W Polsce stano-
wiska tego gatunku są rozproszone na niżu, największe skupiska notowane były w dolinie

678 Fragm. Florist. Geobot. Polon. 27(2), 2020
Wisły oraz Odry (zając & zając 2001). Grzybieńczyk wodny preferuje eutroczne płytkie
zbiorniki wodne do 1 m głębokości (kłosowski 2014). Z uwagi na obserwowany zanik
stanowisk, gatunek został uznany za zagrożony wyginięciem (VU) (kłosowski 2014; kaź-
MieRCzaKowa i in. 2016).
Podczas badań terenowych oraz w oparciu o literaturę stwierdzono bądź uaktualniono
występowanie Nymphoides peltata w Kampinoskim Parku Narodowym w następujących
kwadratach ATPOL:
ED05, Łomianki. Stanowisko podawane przez kobendzę (1930), mimo poszukiwań nieodnalezione,
jak również niestwierdzone przez RoManowSKiego i in. (2013).
ED02, Jeziora Secymińskie. Stanowisko podawane przez kobendzę (1930), mimo poszukiwań
nieodnalezione.
ED0257, Nowy Secymin. Stanowisko znalezione w lipcu 2007 r., w starorzeczu między wałem prze-
ciwpowodziowym a Wisłą. Nymphoides peltata występował w północnej części starorzecza, populacja
zajmowała 1–2 m2. Podczas podjętych poszukiwań w 2015 r. oraz 2017 r., nie udało się ponownie stwier-
dzić występowania grzybieńczyka wodnego na stanowisku. Przyczyny zaniku gatunku nie są do końca
znane.
Nymphoides peltata jest gatunkiem uznanym za niepotwierdzony na terenie Kampino-
skiego Parku Narodowego (Głowacki & FerchMin 2003), natomiast w Polskiej czerwonej
księdze roślin został uznany za wymarły na tym terenie (kłosowski 2014). Według danych
historycznych, grzybieńczyk wodny występował masowo w starorzeczach Wisły, gdzie zaj-
mował duże powierzchnie (KoBendza 1930). Z uwagi na brak szczegółowych badań rzeki
Ryc. 1. Rozmieszczenie Nymphaea candida (1–2) oraz Nymphoides peltata (3–4) na obszarze Kampinoskiego Parku
Narodowego: 2, 4 – stanowiska aktualne; 1, 3 – stanowiska historyczne
Fig. 1. Distribution of Nymphaea candida (1–2) and Nymphoides peltata (3–4) in Kampinos National Park: 2, 4 – cur-
rent localities; 1, 3 – historical localities

Notatki botaniczne 679
Wisły na odcinku Puszczy Kampinoskiej, można przypuszczać, że zachowały się również
inne populacje N. peltata.
Summary. Locations of Nymphaea candida (Nymphaeaceae) and Nymphoides peltata (Menyan-
thaceae) in Kampinos National Park. The paper presents results of research on the distribution of
Nymphaea candida and Nymphoides peltata in Kampinos National Park (Fig. 1). Nymphaea candida in
Kampinos National Park is known from six localities, one of which is new for this area. Four localities
from the 20th century could not be conrmed. Individual localities number from a few individuals up to
dense patches covering 500 m2. The main threat to the localities is progressive biocenotic succession.
Nymphoides peltata used to grow massively on the old Vistula riverbanks, where it occupied the entire
surface. At the only station found in 2007 the population covered only 1–2 m2, and in the following years
its occurrence was not conrmed.
liteRatuRa
andrzejewska a., FerchMin M., kębłowska a. & oTręba a. 2010. Charakterystyka geobotaniczna
Puszczy Kampinoskiej. – W: a. obidziński (red.), Z Mazowsza na Polesie i Wileńszczyznę. Zróż-
nicowanie i ochrona szaty roślinnej pogranicza Europy Środkowej i Północno-Wschodniej, s. 41–56.
PTB Zarząd Główny, Warszawa.
casper s. j. & krausch h.-d. 1981. Pteridophyta und Anthophyta. 2. Teil. Sűβwasserora von Mittel-
europa 24. s. 544. Fischer, Jena.
CheeK M. d. 2018. First conrmed record of Nymphoides peltata (S. G. Gmel.) Kuntze (Menyanthaceae)
naturalised in southern Africa. – Bothalia 48(1): a2258. https://doi.org/10.4102/abc.v48i1.2258
FiGaT e., FerchMin M., Głowacki z. & kowalski M. 1996. Operat ochrony ekosystemów lądowych oraz
wybranych elementów ory – rzadkie i chronione gatunki ory. Plan ochrony Kampinoskiego Parku
Narodowego. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, Warszawa.
Głowacki z. & FerchMin M. 2003. Chronione, rzadkie i zagrożone gatunki roślin naczyniowych Kampi-
noskiego Parku Narodowego i jego otuliny. – W: R. andRzeJewSKi (red.), Kampinoski Park Narodowy.
1. Przyroda Kampinoskiego Parku Narodowego, s. 259–272. Kampinoski Park Narodowy, Izabelin.
hegi e. 1965. Familie Nymhaeaceae. Illustrierte Flora von Mitteleuropa. Band III. s. 29. Carl Hansen
Verlag, Wien.
hultén e. & fRieS M. 1986. Atlas of North European vascular plants north of the Tropic of Cancer. 1–3.
s. xvi + 1172. Koeltz Scientic Books, Königstein.
kaziMierski b., sikorska-Maykowska M. & pilchowska-kaziMierska e. 2003. Wody. – W: R. andRze-
JewSKi (red.), Kampinoski Park Narodowy. 1. Przyroda Kampinoskiego Parku Narodowego, s. 135–221.
Kampinoski Park Narodowy, Izabelin.
kaźMierczakowa r., bloch-orłowska j., celka z., cwener a., dajdok z., Michalska-hejduk d.,
pawlikowski p., szczęśniak e. & ziarnek k. 2016. Polska czerwona lista paprotników i roślin kwia-
towych. s. 44. Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, Kraków.
kłosowski S. 2001. Nymphaea candida C. Presl. Grzybienie północne. – W: r. kaźMierczakowa
& K. zaRzyCKi (red.), Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe, s. 113–116.
Instytut Ochrony Przyrody, Polska Akademia Nauk, Kraków.
kłosowski s. 2014. Nymphaea candida C. Presl. Grzybienie północne. – W: r. kaźMierczakowa,
K. zaRzyCKi & z. MiReK (red.), Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe,
s. 149–152. Instytut Ochrony Przyrody, Polska Akademia Nauk, Kraków.

680 Fragm. Florist. Geobot. Polon. 27(2), 2020
KoBendza R. 1930. Stosunki tosocjologiczne Puszczy Kampinoskiej. s. 201. Nakładem Towarzystwa
Naukowego Warszawskiego, Warszawa.
MeuSel h., JägeR e. & weineRt e. 1965. Vergleichende Chorologie der zentraleuropäischen Flora. 1.
s. 583 + 258 Karten. Gustav Fisher Verlag, Jena.
nowak a., nobis M., dajdok z., zalewska-Gałosz j., nowak s., nobis a., czerniawska-kusza i.,
KozaK M., SteBel a., Bula R., SugieR p., SzalChetKa a., Bena w., tRoJeCKa a., piwowaRCzyK R.,
adaMieC a. & KRawCzyK R. 2010. Revision of Nymphaea candida range-new data on the distribu-
tion and habitat preferences of the species in southern Poland. – Acta Societatis Botanicorum Poloniae
79(4): 333–350.
nowaK K. a. 1983. Flora strefy podmiejskiej Warszawy (na przykładzie byłego powiatu pruszkowskiego).
– Monographiae Botanicae 64: 1–312.
RoManowSKi J., BonieCKi p., KaliSzewiCz a., KloSS M. & oleJniCzaK i. 2013. Flora i fauna rezerwatu
przyrody Jezioro Kiełpińskie i sąsiednich starorzeczy w stree podmiejskiej Warszawy. – Studia Eco-
logiae et Bioethicae 2(11): 89–112.
zając a. 1978. Założenia metodyczne „Atlasu rozmieszczenia roślin naczyniowych Polski”. – Wiadomo-
ści Botaniczne 22(3): 145–155.
zając a. & zając M. 2001. Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. s. xii + 714. Nakładem
Pracowni Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
KaRol toRzewSKi, Katedra Ekologii, Biogeochemii i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Wro-
cławski, ul. Kanonia 6/8, 50-328 Wrocław, Polska; e-mail: karol.torzewski@uwr.edu.pl
Wpłynęło: 03.02.2020 r.; przyjęto do druku: 17.12.2020 r.
DOI: https://doi.org/10.35535/ffgp-2020-0044
Nowe stanowisko Pulsatilla patens (Ranunculaceae)
w Warszawie
Pulsatilla patens (L.) Mill. (sasanka otwarta), jest gatunkiem o ujemnej dynamice (zaRzyCKi
i in. 2002), w związku z tym została objęta ochroną prawną zarówno w Polsce (Rozpo-
rządzenie 2014), jak i Europie (konwencja berneńska 1979; dyReKtywa SiedliSKowa
1992). Sasanka otwarta jest umieszczona w Polskiej czerwonej księdze roślin oraz na „czer-
wonej liście” roślin jako gatunek zagrożony wyginięciem (pawliKowSKi & wóJtowiCz
2014 – kategoria EN; kaźMierczakowa i in. 2016 – kategoria EN).
Do głównych przyczyn zanikania stanowisk Pulsatilla patens zalicza się zmiany
warunków siedliskowych i klimatycznych (ChMuRa 2003; juśkiewicz-swaczyna
& ChoSzCz 2012) oraz zmiany sposobu zagospodarowania i użytkowania gruntu (Cze-
RepKo i in. 2014). Do zmian warunków siedliskowych należą również sukcesja, wkra-
czanie gatunków inwazyjnych i eutrozacja gleby (juśkiewicz-swaczyna & Grzy-
BowSKi 2013). Ponadto wpływ na zanikanie stanowisk ma natężenie ruchu turystycznego,
mechaniczne uszkadzanie osobników (zgryzanie, zrywanie), a także koszenie (przydroża)
(wóJtowiCz 2004). Na terenach leśnych, na gatunek oddziałuje negatywnie ograniczenie