Tasarım Öğrencilerinin Kimlik Tanımı Oluşturma Sürecinde Metaforların Kullanımı

Abstract

Metafor bir kavramı başka bir kavrama taşıma yoluyla anlamlandırmaya
yarayan ve tasarımda sıklıkla kullanılan bir transfer tekniğidir.
Metaforların tasarımda kullanımı ile ilgili yazılı kaynaklarda pek çok
veriye ulaşılabilirken, eğitimle ilgili yayınlarda konu ile ilgili yapılan
çalışmalar sınırlıdır. Bu makalede, öğrencilerin tasarım çizgilerini
oluştururken metafor kullanmalarının çalışma sürecine etkileri
araştırılmıştır. İç mimarlık bölümü mobilya tasarımı dersinde, üçüncü
sınıfta okuyan kırk bir lisans öğrencisiyle yapılan araştırmada, öncelikle
metafor konusu teorik olarak anlatılmış, sonra öğrencilerden kendilerini bir
metafor kullanarak tanımlamaları ve mobilya tasarımlarına yansıtmaları
istenmiştir. Öğrenciler son aşamada tasarladıkları ürünleri ve geçirdikleri
tasarım sürecini değerlendirmişlerdir. Ortaya çıkan sonuçlar tasarım
sürecinde metaforların özellikle kendine yönelik sorular sorabilmeye,
esnek düşünebilmeye ve probleme farklı açılardan bakabilmeye yönelik
katkı sağladığını göstermektedir.

Full text

Tasarım Öğrencilerinin Kimlik Tanımı Oluşturma Sürecinde
Metaforların Kullanımı
Metafor bir kavramı başka bir kavrama taşıma yoluyla anlamlandırmaya
yarayan ve tasarımda sıklıkla kullanılan bir transfer tekniğidir.
Metaforların tasarımda kullanımı ile ilgili yazılı kaynaklarda pek çok
veriye ulaşılabilirken, eğitimle ilgili yayınlarda konu ile ilgili yapılan
çalışmalar sınırlıdır. Bu makalede, öğrencilerin tasarım çizgilerini
oluştururken metafor kullanmalarının çalışma sürecine etkileri
araştırılmıştır. İç mimarlık bölümü mobilya tasarımı dersinde, üçüncü
sınıfta okuyan kırk bir lisans öğrencisiyle yapılan araştırmada, öncelikle
metafor konusu teorik olarak anlatılmış, sonra öğrencilerden kendilerini bir
metafor kullanarak tanımlamaları ve mobilya tasarımlarına yansıtmaları
istenmiştir. Öğrenciler son aşamada tasarladıkları ürünleri ve geçirdikleri
tasarım sürecini değerlendirmişlerdir. Ortaya çıkan sonuçlar tasarım
sürecinde metaforların özellikle kendine yönelik sorular sorabilmeye,
esnek düşünebilmeye ve probleme farklı açılardan bakabilmeye yönelik
katkı sağladığını göstermektedir.
Anahtar Kelimeler: Metafor, Tasarım Eğitimi, Mobilya Tasarımı,
Kimlik Tanımı.
1. Giriş
Tasarımcı kimliği kişinin kendi bakış açısını, değerlerini, inançlarını ve
bireysel özelliklerini mesleki kimliği ile nasıl ilişkilendirdiğidir.
1
,
2
,
3
Bu kimliğin temellerinin atılabileceği tasarım eğitimi içerisinde
öğrencilerin kendilerine yönelik bir arayışa girmeleri ve çizgilerini
oluşturmak için bilişsel çalışmalar yapmaları, profosyonel hayatta nasıl bir
yön izleyeceklerine dair pratik kazanmaları açısından önemlidir.
Araştırmada öğrencilerden bireysel tasarımcı kimliklerini birer metafor
yoluyla tanımlamaları ve seçtikleri metaforlar doğrultusunda mobilya
tasarımı yapmaları istenmiştir. Proje sonunda öğrencilerden metafor
kullanmanın tasarım süreci ve tasarımlar üzerinde yaptığı etkileri
1
Monica W. Tracey, Alisa Hutchinson, Reflection And Professional İdentity
Development in Design Education, International Journal of Technology and Design
Education, Cilt: 28, Sayı: 1, 2016, s. 1-23.
2
Gloria Dall’Alba, Learning Professional Ways of Being: Ambiguities of Becoming,
Educational Philosophy and Theory, C.41, S.1, Şubat 2009, s. 34-45.
3
April Lynn Luehmann, Identity Development As A Lens To Science Teacher
Preparation, Science Education, C. 91, S.5, Eylül 2007, s. 822-839.

değerlendirmeleri istenmiştir. Bu makalede, elde edilen bulgulara temel
oluşturmak için önce tasarımcı kimliği ve metafor konularına değinilmiş
ardından anket sonuçları değerlendirilmiştir. Son bölümde metafor
yöntemi ile kimlik tanımlarına ulaşma sürecine ilişkin elde edilen sonuçlar
özetlenmiştir.
2. Tasarımda Kimlik
Tasarımda kimlik, düşünce ve tasarım alanındaki kararları etkileyen,
yaşam boyunca edinilen bilgi, birikim ve farkındalık doğrultusunda
tasarıma yansıyan çizgi olarak tanımlanabilir. Üslup, stil veya biçem olarak
da adlandırabileceğimiz bu anlayış, tasarımcıya özgü teknik, renk,
biçimlendirme ve söyleyiş özelliği olarak biçim dilinin kişiye özgü bir
anlatımdır. Bir üslup, içinde bulunduğu kültürün, bölgesel, ulusal, küresel
ya da evrensel dilin bir parçası olmakla beraber, tasarımcının bireysel bir
yorumu ve biçim dilinin özgün bir kullanımıdır. Le Corbusier üslubu, bir
dönemin çalışmalarını toplayan bir ilkeler bütünü, özel bir karakteri olan
zihinsel bir durumun sonucu olarak tanımlamıştır. Üsluba bir
biçimlendirme sistemi olarak bakmak kadar, onu bir düşünce sistemi
olarak da görmek gerekir.
4
Eğer tasarımcı, tasarım nesnelerine ortak bir yorumla yaklaşıyorsa bu,
tasarımda kişiye özgü bir anlayışı de beraberinde getirmektedir.
5
Örneklersek, Zaha Hadid’in mimariden mobilyaya ve çeşitli kullanım
nesnelerine uzanan tasarımlarında vurgulu olarak kullanmış olduğu keskin
çizgiler ve irrasyonel formlar, tasarımcı kimliğine ilişkin göstergelerdir.
Özel ve seri üretim tasarımlarında sembolik benzetmelerden sıklıkla
yararlanan, tarzını ‘disiplinsizlik’ olarak tanımlayan Ron Arad’ın
çalışmalarında sanatsal ve deneysel bir yaklaşım izlediği görülmektedir.
Metal malzemeyi heykelsi biçimde ele alışı; kıvrımlı ve organik formlar
kullanması, Arad’ın çizgisini belirleyen unsurlardır. Karim Rashid’in
tasarımlarında kimlik göstergesi olarak organik biçimleri, plastik
malzemeyi ve pembe rengi kullananması veya Marc Newson’un heykelsi
mobilyalarında belirgin birleşim detayları, yuvarlak, organik hatlar ve
canlı renkler kullanması konuya örnek gösterilebilir.
6
4
Mine İnceoğlu, Necati İnceoğlu, Mimarlıkta Söylem, Kuram Ve Uygulama, Tasarım
Yayın grubu, İstanbul 2004. s.54.
5
Nuri Doğan, Tasarımda İnsan Etmenleri ‘Kültürel Özellikler’, GTG Yayınları,
İstanbul 1984, s.165.
6
Işıl Özçam, Biçim Dili İle İletişim Ekseninde Mobilyanın Sembolleşmesi Ve Günümüz
Mobilyasının Sembolleşmesinde Rol Oynayan Sosyolojik Ve Teknolojik Etkenler,
Doktora Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul,
2013.

Biçim dilinin özgün bir yorumu olan tasarımcı çizgisi, dönem koşulları ve
bireysel bakış açısı paralelinde değişmektedir. Formu belirleyen bir faktör
olarak tasarımcı çizgisi, ürünlere üslup veya stil şeklinde yansıyan;
mobilyayı piyasadaki benzerlerinden ayıran, anlamlandıran ve
tasarımcısını tanımlayan bir öğe biçiminde karşımıza çıkmaktadır.
Tarihten örnek vermek gerekirse, tasarımda bireysel kimlik göstergeleri
Saray Stilleri boyunca dönem ustalarının geliştirdiği teknikler vasıtasıyla
olabilmekteydi. Rejans Dönemi'nde André Charles Boulle’un yüzeylere
girift metal çizgilerden desenler işleyerek geliştirdiği yöntem, Rokoko
Dönemi'nde Thomas Chippendale’in işlevsel Çin etkili mobilyaları,
Neoklasik Dönem'de Thomas Sheraton’ın form çeşitliliğine sahip sandalye
arkalıkları; belirgin üsluplar olarak ustalarını tanılayan sembollere
dönüşmüştür.
On dokuzuncu yüzyıl seçmeciliği tarihsel üslupların tekrarına
dayanmaktadır, o dönemde çoğu tasarımcı için en önemli karar tasarımın
Klasik, Gotik, vb. hangi üslupta olacağıydı. Modern dönemle birlikte
seçmeciliğin önce zayıflayıp sonra sona ermesi, tasarımcıları yeni esin
kaynakları aramaya ve belli metaforları kullanmaya yönlendirmiştir.
Modernizm Dönemi ile birlikte tasarımın iletişim işlevi ön plana geçmeye
başlamış, ‘doğru tasarım’ kuralcı ideolojiler yoluyla tarif edilmeye
çalışılırken endüstriye yönelim hızlanmıştır. Tasarımda kimlik yaklaşımı
endüstrileşme sürecinde ürünlerin tektipleşmesine karşı markalar
tarafından da kullanılmaya başlanmıştır.
7
Günümüzde tasarıma sistematik
veya evrensel bir yaklaşım bulunmadığından bireysel yaklaşımların öne
çıkışı hızlanmıştır. Bunun yanında firmalar da ürünlerinin piyasadaki
benzerlerinden ayrılması için belirgin çizgiler kullanabilmekte; tasarımlar
böylece firmayı tanımlayıcı sembollere dönüşebilmektedir.
İlgili kaynaklar incelendiğinde tasarım eğitiminde öğrencilerin kimlikleri
üzerine yaptığı çalışmaların sınırlı olduğu görülmektedir, profosyonel
hayatta bu denli önem taşıyan bir konuya akademik boyutta yeterince
önem verilmemesi dikkat çekicidir. Kimlik çalışması, sağlık bilimleri,
psikoloji, öğretmenlik gibi meslek alanlarında eğitim sürecinin bir parçası
iken, tasarım eğitimi alanına yeni dahil edilmeye başlanmıştır.
8
Oysa
tasarım programlarında eğitim gören öğrencilerin bireysel kimlik
7
L.B. Upshaw, Building Brand Identity, John Wiley & Sons, Inc., New York,
1995, s.24.
8
Micheal Tovey, Karen Bull, Jane Osmond, Developing A Pedagogic Framework For
Product And Automotive Design, Design Research Society (DRS) International
Conference on Design & Complexity, Montreal 2010.

tanımlarının ve tasarımlarının yönü hakkında düşünmeye başlamaları
önemlidir. Deneyimli tasarımcılar önceki tasarım örneklemleri ile
oluşturdukları birikimlerden yararlanarak tasarım kararlarını
vermektedirler.
9
Meslekte fazla deneyimi olmayan acemi tasarımcılar ise
henüz belirgin bir tutuma sahip olmayabilirler, bu nedenle onların
deneyimlerini ve bakış açılarını yorumlamalarına rehberlik etmek
önemlidir. Bunun için tasarımcı olmanın onlara bireysel olarak ne ifade
ettiğini değerlendirmelerine, tasarımcı kimiklerine etki edecek
deneyimleri, inançları ve etkileşimleri bulup çıkarmalarına fırsat vermek
gerekmektedir.
10
Her bireyin geçmişinde yaşadığı deneyimler, ilgilendiği sanat dalları,
okudukları farklıdır; bunun gibi pek çok veri tasarıma bakış açısını
belirlemede yardımcı olabilir. İnançlar (tasarımın ne olduğuna dair
düşünceler) deneyimleri anlamlandırmak için bir temel oluştururken, öz
farkındalık (kendi özelliklerini, düşünce ve eylem alışkanlıklarını
hissetmek) deneyimleri yorumlarken bir filtre görevi görmektedir.
11
Yeni
deneyimlerin eklenmesi bu olgular ve kavramlar arası ilişkileri
etkilemekte, kimlik devamlı yeniden oluşmakta ve dönüşmektedir. Bir
kimlik tanımı geliştirme sürecinde tasarım problemi ve kimlik arasında
gerçekleşen bu etkileşim, tasarımcı olma yolunda yapılan bir tasarım
pratiğidir.
12
,
13
Bir tasarım tanımı geliştirmek için bireyin öz farkındalığını geliştirmesi,
kendine yönelik bir analiz yapması gerekebilir, bunun için farklı düşünce
metodolojileri kullanılabilir. Örneğin Tracey
14
ve Schön
15
‘yansıtarak
yazma tekniği’ ile tasarımda profosyonel kimlik gelişimi konusu üzerine
9
Monica W. Tracey, Alisa Hutchinson, Developing Designer Identity through Reflection,
Educational Technology, C.53, S.3, 2012, s.28-32.
10
Gloria Dall’Alba, Learning Professional Ways of Being: Ambiguities of Becoming,
Educational Philosophy and Theory, C.41, S.1, Şubat 2009, s. 34-45.
11
Monica W. Tracey, Alisa Hutchinson, Reflection And Professional İdentity
Development in Design Education, International Journal of Technology and Design
Education, Cilt: 28, Sayı: 1, 2016, s. 1-23.
12
Nigel Cross, Design Thinking, Understanding How Designers Think and Work, Berg
Publishers, New York 2011.
13
Harold G. Nelson, Erik Stolterman, The Design Way: Intentional Change in an
Unpredictable World (2nd ed.)., MA: MIT Press, Cambridge 2012.
14
Monica W. Tracey, Alisa Hutchinson, Reflection And Professional İdentity
Development in Design Education, International Journal of Technology and Design
Education, Cilt: 28, Sayı: 1, 2016, s. 1-23.
15
Donald, A. Schön, The Reflective Practitioner: How Professionals Think İn Action,
Routledge Publishing, London 1983.

araştırmalar yapmışlardır. Tracey araştırmasında öğrencilerden bir
yansıma günlüğü tutmalarını istemiş, tasarıma ilişkin inançlarını,
deneyimlerini, yaşadıkları belirsizlikleri yazmalarını istemiş, tasarımcı
olmanın onlar için ne ifade ettiğine ilişkin cevaplara ulaşmayı
hedeflenmiştir. Schön’ün yansıtma tekniğine ilişkin çalışması ise inançları,
deneyimleri profosyonel kimlik oluşumu sürecinde yeniden
değerlendirmek için kullanışlı bir yöntem sunmaktadır.
Giampa, güzel sanatlar öğrencileri ile yaptığı görsel çalışmada kimlik
tanımlarına ulaşmak için ‘batan haritalar’ olarak adlandırdığı bir metot
geliştirmiş, duyusal algıları görsel metaforlara dönüştürmeyi sağlayan bir
yöntem uygulamıştır.
16
Bir tasarım yöntemi olarak metafor, problem
çözmede etkili olduğu kadar yaratıcılığı da destekleyen bilişsel bir
mekanizmadır ve tasarımda etkili bir starteji olarak kullanılabilir.
3. Bir Tasarım Stratejisi Olarak Metafor Kullanımı
Metafor, tasarım sürecinde kavramlar arası ilişkiler kurmakta, tasarımı
kimliklendirme ve yorumlama etkinliklerinde kullanılan, problemlere
estetik, sembolik ve/veya işlevsel boyutta çözüm önerileri üretmeyi
sağlayan etkili bir tasarım yöntemidir. Bir anlamı veya tanımı başka bir
kavrama, sanki oymuş gibi taşımak olarak tanımlanabilen metafor, bir
konsepti çoğu zaman onunla ilgili olmayan başka bir konsept yoluyla
anlamayı sağlar.
17
Sözlük anlamı Yunanca'da 'nakletmek, aktarmak' olan
metafor sözcüğü de aslen bir metafordur; Antik Yunanlılar anlamlar
arasında sözcük taşımayı, şehirler arasında eşya nakletmeye
benzetmişlerdir.
18
Hjelm’e göre metafor, ‘Bilinmeyeni, bilinen aracılığıyla
anlatmaktır’.
19
Burke'e göre 'Metafor bir kavramdır, soyutlamadır;
nesnenin kimliklendirilmesidir’.
20
Bir başka tanıma göre metafor, ‘Bir
16
Joan Marie Giampa, Sinking Maps: A Conceptual Tool For Visual Metaphor,
Dissertation Submitted to the Graduate Faculty of George Mason University, Fairfax,
VA., 2012.
17
Mine İnceoğlu, Necati İnceoğlu, Mimarlıkta Söylem, Kuram Ve Uygulama, Tasarım
Yayın grubu, İstanbul 2004. s.54.
18
Theo Van Leeuwen, Introducing Social Semiotics, Taylor & Francis, U.S.A. 2005,
s.30.
19
Sara Ilstedt Hjelm, Semiotics In Product Design, Centre For User Oriented IT Design,
Stockholm University, Sweden 2002, s.9.
20
K. Burke, Counter-Statement, Los Altos, CA: Hermes Publications, Sydney 1953, s.
143.

olguyu anlatmak için ona benzetilen başka bir şeyi kullanmaktır’.
21
Örneğin, ‘Kızgınlık, ateş gibidir.’ benzetmesinde, kızgınlık kavramı, ateş
üzerinden anlatılmak istenmektedir.
Sanatın bir çok dalında, özellikle nonfigüratif sanat yapıtlarında görülen;
ama aynı zamanda tasarımı da doğrudan ilgilendiren metaforlar yoluyla
kurulan benzerlikler çoğunlukla, nesne ile zihinsel kavramlar arasında
uyaran bağlantılar akla getirmekte; bir şeyi başka bir şey aracılığıyla
görmeyi sağlamaktadır. Somut ya da soyut olgularla kurulan bu
benzetmeler gerçek nesnelere olabildiği gibi; düşünce, görüş, gelenek,
duygu gibi soyut kavramlarla da kurulabilmektedir. Abel metaforları
strüktürel, öze ilişkin (kavramsal) ve resimsel metafor olmak üzere üçe
ayırmıştır.
22
Antoniades ise metaforları somut ve soyut olmak üzere iki
başlık altında sınıflandırmıştır.
23
,
24
Soyut metaforlar fikirler, konseptler ve
özelliklerle ilgiliyken somut metaforlar görüntüsel özelliklere yapılmış
göndermelerdir. Tasarımda metaforların kullanımına ilişkin çok sayıda
örnek vardır, bu yöntemin tasarım eğitimi alanında kullanımı ile ilgili
araştırmaların ise arttırılması gerekmektedir.
Metaforlar düşünme, algılama ve tanımlama süreçlerine etki ederek
tasarımcıların özne ile yakın veya uzak alanlardaki kavramlar ile ilişkiler
kurmasına ve yeni çözüm önerileri geliştirmesine yardımcı olabilir.
25
Bu
konu ile ilgili yapılan araştırmalar metaforların tasarımın özellikle ilk
evrelerinde, bir konsept tanımı ve fikir oluşturma aşamasında yararlı
olduğunu ortaya koymaktadır.
26
,
27
21
Raymond, W., Gibbs, Metaphor and Thought, Cambridge University Press, UK.,
2008., s.46.
22
Mine İnceoğlu, Necati İnceoğlu, Mimarlıkta Söylem, Kuram Ve Uygulama, Tasarım
Yayın grubu, İstanbul 2004. s.46.
23
Antony C., Antoniades, Poetics of Architecture: Theory of Design, Van Nostrand
Reinhold, New York 1992.
24
Hernan, P. Casakin, Assessing the use of metaphors in the design process, Environment
and Planning B: Urban Analytics and City Science, C.33, S. 2, 2006, s.253-268.
25
Genrich Altshuller, The Innovation Of Algorithm:TRIZ, Systematic İnnovation And
Technical Creativity, Technical Inoovation Center, Worcester, MA 2000.
26
Hernan, P. Casakin, Metaphors in the Design Studio: Implications for Education, DS
33: Proceedings of E&PDE 2004, the 7th International Conference on Engineering and
Product Design Education, 2004.
27
Hernan, P. Casakin, Metaphors in Design Problem Solving:Implications for Creativity,
International Journal of Design C.1, S.2., 2007, s.21-33.

Buradan hareketle, metaforlarla yapılacak çalışmaların kimlik tanımı
yaparken özgün düşünce üretmeye katkı sağlayacağı düşünülmüş ve bu
araştırma yürütülmüştür.
4. Deneysel Araştırma
4.1. Hedefler
Bu araştırmanın amacı tasarım öğrencilerinin metafor kullanarak bireysel
tasarımcı kimliklerine ulaşmalarını sağlamak ve bu yöntemin final
tasarımlar ve süreç üzerindeki etkilerini araştırmaktır.
4.2. Katılımcılar
Çalışma kapsamında gerçekleştirilen araştırmaya kırk bir tasarım öğrencisi
katılmıştır. Katılımcılar iç mimarlık bölümünde lisans eğitimi alan 3. sınıf
öğrencilerinden oluşmaktadır. Tüm öğrenciler gönüllü olarak araştırmaya
katılmış, katılım karşılığında herhangi bir ödeme veya ders kredisi
almamışlardır.
4.3. Tasarım Görevi
Tüm katılımcılardan tasarımcı kimliklerini bir metafor aracılığıyla
yansıtmaları istenmiştir. Araştırma mobilya tasarımı dersi kapsamında
yürütüldüğünden, öğrencilerden kimliklerini bir oturma elemanı üzerinde
göstermeleri istenmiştir.
4.4. Süreç
Tasarım süreci, tasarım stüdyosunda toplam beş derste tamamlanmıştır.
Her ders üç saat sürmektedir; bu, toplamda on beş saatin tasarım görevini
yerine getirmek için geçirildiğini ifade etmektedir. Öğrencilerden hem
sınıf içinde, hem de evde çalışmalarını yürütmeleri istenmiş, her ders
sonunda yapılan çalışmalar değerlendirilmiştir. Öğrencilerden öncelikle
kimlikleri üzerinde düşünmeleri, tasarıma yaklaşımlarını temsil eden
metaforu bulmaları, bunu yazıya dökmeleri, görsel olarak anlatmaları
istenmiş ve seçtikleri metaforu kullanarak bir oturma elemanı tasarlamaları
istenmiştir. Tasarım sürecinin her aşamasında öğrenciler iki eğitmenden
geri bildirim alarak çalışmalarını sonlandırmışlardır.
4.5. Araştırma
Tasarım görevinin sonunda öğrencilere on yedi maddeden oluşan likert tipi
bir anket dağıtılmış, metaforlarla tasarım sürecini değerlendirmeleri
istenmiştir. Anket soruları Casakin’in metafor-tasarım ilişkisi üzerine bir

çalışmasından yararlanarak hazırlanmıştır.
28
Anket maddeleri ‘Kesinlikle
Katılıyorum’, ‘Katılıyorum’, ‘Kararsızım’, ‘Katılmıyorum’, ‘Kesinlikle
Katılmıyorum’ şeklinde 5’li Likert ölçeği ile cevaplanmaktadır. Anket
formu iki bölümden oluşmaktadır, ilk bölümde bulunan üç soru tasarımcı
yaklaşımını, ikinci bölümde bulunan on dört soru metaforla tasarım
sürecini değerlendirmek üzerinedir. Anket soruları aşağıdaki gibidir:
Tasarımcı Yaklaşımı Belirlemek Üzerine Sorular
A1.Tasarımcı yaklaşımınızı belirleme sürecinde yaşadığınız zorluk
derecesini 5 üzerinden değerlendiriniz.
A2.Tasarımcı yaklaşımınızı belirledikten sonraki süreçte (tanım-biçim
ilişkisi kurma) yaşadığınız zorluk derecesini 5 üzerinden değerlendiriniz.
A3. Sizce tasarımlarınız tasarımcı yaklaşımınızı yansıtıyor mu?
Metaforla Tasarım Süreci Üzerine Sorular
B1. Metaforlar yoluyla düşünmek tasarım sürecini organize etmek
bakımından sizi olumlu etkiledi mi?
B2. Metafor kullanarak bir tanım oluşturmak daha yaratıcı
düşünebilmenize yardımcı oldu mu?
B3. Daha esnek düşünebilmenizi sağladı mı?
B4.Tasarım yaklaşımınıza ve kendinize yönelik sorular sorabilmenize
yardımcı oldu mu?
B5. Sizi efektif bir tasarım sürecine yönlendirdi mi?
B6. Farklı kavramlar ve tanım kümeleri ile tasarım probleminiz arasında
ilişkiler kurmanıza yardımcı oldu mu?
B7. Tasarım sürecine farklı açılardan bakmanızı sağladı mı?
B8. Özgün bir tasarım süreci geçirmenize yardımcı oldu mu?
B9. Problemi daha geniş bir perspektifle görebilmenize yardımcı oldu
mu?
B10. Çalışma sonunda beklenmedik sonuçlara ulaştınız mı?
B11. Tasarım alternatifleri oluşturma sürecinde yardımcı oldu mu?
B12. Bir konsept üzerine derinlemesine odaklanmanıza katkı sağladı mı?
B13.Tasarımınıza bir isim verme noktasında size yardımcı oldu mu?
B14. Tasarım süreci akıcı ilerledi mi?
4.6. İstatistik Analiz Metodu
Elde edilen veriler istatistiksel paket programı (IBM SPSS 20) ile frekans,
yüzde, aritmetik ortalama ve Spearman Korelasyon Analizi analizi
yapılarak değerlendirilmiştir. Bkz Tablo2, Tablo3, Tablo4, Tablo5,
28
Hernan, P. Casakin, An Empirical Assessment Of Metaphor Use İn The Design Studio:
Analysis, Reflection And Restructuring Of Architectural Design, International Journal of
Technology and Design Education, C.22, S.3., 2012.

Tablo6. Spearman Korelasyon Analizi, tasarımcı yaklaşımını yansıtabilme
ile sürece ilişkin değerlendirme soruları arasındaki ilişkiyi ölçmek için
yapılmıştır. Anket sorularına verilen cevapların değerlendirilmesinde 5’li
Likert ölçeğine göre aritmetik ortalamaların değerlendirme aralığı
kullanılmıştır. Aralıkların eşit olduğu varsayılmış, aritmetik ortalamalar
için puan aralığı 0,80 olarak hesaplanmıştır (Puan Aralığı = (En Yüksek
Değer – En Düşük Değer)/5 = (5 – 4)/5 = 4/5 = 0,80). Bu hesaplamaya göre
aritmetik ortalamaların değerlendirme aralığı Tablo 1’te verilmiştir.
29
Tablo 1: 5’li Likert Ölçeğine Göre Aritmetik Ortalamaların
Değerlendirme Aralığı
5. Sonuçlar
Çalışmadan elde edilen sonuçlar, öğrencilerin tasarımcı yaklaşımını
belirleme sürecinde, özellikle ilk aşamada, bir tasarım tanımı oluştururken
zorlandığını göstermektedir. Öğrenciler ‘Tasarımcı yaklaşımınızı
belirleme sürecinde yaşadığınız zorlukları 5 üzerinden değerlendiriniz’
sorusunda ağırlıklı olarak 3, 4 ve 5 seçeneklerini işaretlemiş, ‘Tasarımcı
yaklaşımınızı belirledikten sonraki süreçte yaşadığınız zorlukları 5
üzerinden değerlendiriniz.’ sorusunda ise 1 ve 2 seçeneklerini daha yüksek
oranda tercih etmiştir. Bkz Tablo2. Bu değerlendirme, öğrencilerin
kendilerine yönelik tanımlar yapmada zorlandığını, eğitim sürecinde buna
yönelik yapılan bilişsel uygulamaların arttırılması gerektiğini
göstermektedir.
29
Emre Kaplanoğlu, Mesleki Stresin Temel Nedenleri Ve Muhtemel Sonuçları: Manisa
İlindeki SMMM'ler Üzerine Bir Araştırma, Muhasebe ve Finansman Dergisi, S.64, Ekim
2014, s.131-150.

Tablo 2: Tasarımcı yaklaşımı belirleme sürecine ilişkin sorulara verilen
yanıtların yüzde olarak ifadesi
Aynı sorulara (A1 ve A2) verilen cevaplar arasında yapılan Spearman
Analizi sonuçları, iki madde arasında anlamlı bir ilişki de olduğunu
göstermektedir. (Korelasyon katsayısı= .437; Sig. 2 tailed = .004; N = 41)
Bu sonuçlar, tasarımcı yaklaşımını belirleme aşamasında zorlanan
öğrencilerin ilerleyen süreçte de zorluk yaşadığını göstermektedir. Bu
durum, özellikle ilk aşamaya yönelik yapılacak çalışmaların önemini
arttırmaktadır.
Ankette bulunan B maddeleri metaforlarla çalışma sürecinin
değerlendirilmesi üzerinedir. Yanıtlar incelenirken bu maddelere verilen
yanıtların standart sapması ve ortalamaları alınmış, 5’li likert ölçeğe göre
derecelendirilmiştir.
30
Sonuçlar göstermektedir ki, metafor kullanımı
tasarımcı kimliği üzerine çalışırken özellikle ‘kendine yönelik sorular
sorabilme’ (standart sapma: 1,09, ortalama: 3,9) ve ‘probleme farklı
açılardan bakabilme’ (standart sapma: 0, 96, ortalama: 3,9) yönünden katkı
sağlamaktadır. Bkz Tablo3. Sürece en düşük katkının ise ‘çalışma sonunda
beklenmedik sonuçlara ulaşma’ (standart sapma: 1,12, ortalama: 3,07) ve
‘tasarım sürecinde akıcılık’ (standart sapma: 0.96, ortalama: 3,36)
konularında olduğu görülmektedir.
Tablo 3: Öğrencilerin Metaforlarla Tasarım Süreci ile İlgili Ankette Yer
Alan İfadelere Verdikleri Cevapların Değerlendirilmesi
30
Rensis Likert, Sydney Roslow, Gardner Murphy, A Simple and Reliable Method of
Scoring the Thurstone Attitude Scales, The Journal of Social Psychology, C.5, S.2, 1934,
s.228-238.

A3 maddesinde öğrencilerden tasarımlarının bireysel yaklaşımını ne kadar
yansıttığı değerlendirmeleri istenmiştir. Öğrencilerin 34%’ü ‘Katılıyorum’
seçeneğini işaretlemiş, 31%’i ‘Kısmen katılıyorum’, 24%’ü ‘kesinlikle
katılıyorum’, 9,7%’si ise ‘katılmadıklarını’ belirtmişlerdir. Bkz Tablo4 ve
Tablo5. Çıkan sonuçlar öğrencilerin süreçten fayda sağladığı yönündedir.
Tablo 4: Öğrencilerin ‘Tasarımlarınız Tasarımcı Yaklaşımınızı
Yansıtıyor mu’ sorusuna verdikleri Cevapların Değerlendirilmesi
Tablo 5: Öğrencilerin ‘Tasarımlarınız Tasarımcı Yaklaşımınızı
Yansıtıyor mu’ sorusuna verdikleri Cevapların Bar Grafiği ile
Gösterilmesi
Araştırmada son olarak A3 ile B1, B2, B3, B4, B6 maddeleri arasında
anlamlı ilişki aranmış, öğrencilerin verdiği yanıtlar Spearman Korelasyon
Analizi ile değerlendirilmiştir. Sonuçlar öğrencilerin tasarımcı
yaklaşımlarını yansıtabilmeleriyle (A3), tasarım sürecini organize
edebilme (B1) ve esnek düşünebilme (B3) arasında anlamlı ilişki olduğunu

göstermektedir. Bkz Tablo6. Ancak, esnek düşünebilmenin, tasarımcı
yaklaşımını belirleyebilme üzerindeki etkisi daha yüksektir. (Sig. 2 tailed
= .012) Buradan, kimlik yaklaşımını tasarımları üzerinde yansıtabilen
öğrencilerin, tasarım sürecini organize edebilen ve metaforlarla tasarım
sürecinde esnek düşünebilen öğrenciler olduğu sonucu çıkmaktadır.
Tablo 6: Tasarımcı yaklaşımını yansıtma ve metaforla tasarım süreci
soruları arasında yapılan Spearman Korelasyon Analizi Sonuçları
6. Tartışma ve Sonuç: Tasarım Eğitimi İçin Öneriler
Bu çalışma ile, tasarım öğrencilerinin kendilerine özgü bir kimlik
oluştururken zorluk yaşadığı aşamalar belirlenmek istenmiş, bir tasarım
yöntemi olarak metaforları kullanmanın süreç üzerindeki etkileri
araştırılmıştır. Tasarımda kimlik düşünce ve tasarım alanında kararları
etkileyen, yaşam boyunca edinilen bilgi, birikim ve farkındalık
doğrultusunda tasarıma yansıyan çizgi olarak tanımlanabilir. Bu anlayış,
tasarımcıya özgü teknik, renk, biçimlendirme ve söyleyiş özelliği olarak
biçim dilinin kişisel bir anlatımıdır.
Bir tasarım anlayışı geliştirmek için birey geçmiş deneyimlerinden,
inançlarından, değerlerinden yararlanabilir, kendine yönelik bir analiz
yapabilir, bunun için farklı düşünce metodolojilerini kullanabilir. Bu
araştırma, öğrencilerin özellikle kendilerini tanımlarken zorlandığını
ortaya koymaktadır. ‘Tasarımcı yaklaşımınızı belirleme sürecinde
yaşadığınız zorlukları 5 üzerinden değerlendiriniz’ sorusunda öğrencilerin

çoğu 3, 4 ve 5 şıklarını işaretlemiştir. ‘Tasarımcı yaklaşımınızı
belirledikten sonraki süreçte yaşadığınız zorlukları 5 üzerinden
değerlendiriniz.’ sorusunda ise 1 ve 2 şıkları çoğunluktadır. Bunun
yanında, iki soruya verilen cevaplar arasında yapılan Spearman
Korelasyon Analizi’nde anlamlı ilişki bulunmuştur. Tasarımcı yaklaşımını
belirlerken zorlanan öğrenciler ilerleyen süreçte de zorluklar yaşamakta ve
tutarlı tasarımlar yapamamaktadır. Bu nedenle tasarım eğitiminde
öğrencilerin öz farkındalığını geliştiren bilişsel çalışmaların arttırılması
önemli görünmektedir.
Araştırmada, öğrencilerden kendi tasarım tanımlarını metafor kullanarak
mobilya formu üzerinde yansıtmaları ve son aşamada tasarım sürecini
değerlendirmeleri istenmiştir. Sonuçlar göstermektedir ki, metafor
kullanımı tasarımcı kimliği üzerine çalışırken özellikle ‘kendine yönelik
sorular sorabilme’ ve ‘probleme farklı açılardan bakabilme’ yönünden
katkı sağlamaktadır. Bir önceki paragrafta değindiğimiz, öğrencilerin öz
farkındalığını geliştirmenin önemli olduğu görüşü göz önüne alınırsa
metaforlarla çalışmanın yararlı olduğu sonucuna ulaşılmaktadır. Keza,
öğrencilerden metaforik tasarımlarının bireysel yaklaşımlarını ne kadar
yansıttığını değerlendirmeleri istendiğinde, çoğu 3, 4 ve 5 seçeneklerini
işaretleyerek faydalı bir tasarım süreci geçirdiklerini doğrulamışlardır.
Son olarak, A3 ile B1, B2, B3, B4 ve B6 maddeleri arasında yapılan
Spearman Korelasyon Analizi, öğrencilerin tasarımcı yaklaşımlarını
yansıtabilmeleri ile, tasarım sürecini organize edebilme ve esnek
düşünebilmeleri arasında anlamlı bir ilişki olduğunu göstermektedir.
Özellikle, esnek düşünebilmenin, tasarımcı yaklaşımını belirleme
üzerindeki etkisi yüksektir. Metaforlarla yapılan pratiklerin öğrencilere
tasarım düşüncesini algılama, yorumlama, özgün çözümler geliştirme ve
süreci organize edebilme ile ilgili katkı sağladığı görülmektedir. Bunun
yanında gelecekte öğrencilerle farklı yöntemler kullanarak yapılacak
uygulamaların profosyonel kimlik algısı, gelişimi, bir kimliğin ifadesi ve
sürdürülmesi yönünde katkı sağlayacağı söylenebilir.
Kaynakça
Altshuller, G., The Innovation Of Algorithm:TRIZ, Systematic İnnovation
And Technical Creativity, Technical Inoovation Center, Worcester, MA
2000.
Antoniades, A., C., Poetics of Architecture: Theory of Design, Van
Nostrand Reinhold, New York 1992.
Burke, K., Counter-Statement, Los Altos, CA: Hermes Publications,
Sydney 1953, s. 143.

Casakin, H., P., An Empirical Assessment Of Metaphor Use İn The
Design Studio: Analysis, Reflection And Restructuring Of Architectural
Design, International Journal of Technology and Design Education,
C.22, S.3., 2012.
Casakin, H., P., Metaphors in Design Problem Solving:Implications for
Creativity, International Journal of Design C.1, S.2., 2007, s.21-33.
Casakin, H., P., Assessing the use of metaphors in the design process,
Environment and Planning B: Urban Analytics and City Science, C.33, S.
2, 2006, s.253-268.
Casakin, H., P. Metaphors in the Design Studio: Implications for
Education, DS 33: Proceedings of E&PDE 2004, the 7th International
Conference on Engineering and Product Design Education, 2004.
Cross, N., Design Thinking, Understanding How Designers Think and
Work, Berg Publishers, New York 2011.
Dall’Alba, G., Learning Professional Ways of Being: Ambiguities of
Becoming, Educational Philosophy and Theory, C.41, S.1, Şubat 2009, s.
34-45.
Doğan, N., 1984. Tasarımda İnsan Etmenleri ‘Kültürel Özellikler’, GTG
Yayınları, İstanbul 1984, s.165.
İnceoğlu, M., İnceoğlu, N. 2004. Mimarlıkta Söylem, Kuram Ve
Uygulama, Tasarım Yayın grubu, İstanbul 2004. s.54.
Giampa, J., M., Sinking Maps: A Conceptual Tool For Visual Metaphor,
Dissertation Submitted to the Graduate Faculty of George Mason
University, Fairfax, VA., 2012.
Gibbs, R., W., Metaphor and Thought, Cambridge University Press, UK.,
2008., s.46.
Hjelm, S., I., Semiotics In Product Design, Centre For User Oriented IT
Design, Stockholm University, Sweden 2002.
Kaplanoğlu, E., Mesleki Stresin Temel Nedenleri Ve Muhtemel
Sonuçları: Manisa İlindeki SMMM'ler Üzerine Bir Araştırma, Muhasebe
ve Finansman Dergisi, S.64, Ekim 2014, s.131-150.
Leeuwen, T., V., Introducing Social Semiotics, Taylor & Francis, U.S.A.
2005.

Likert, R., Roslow, S., Murphy, G., A Simple and Reliable Method of
Scoring the Thurstone Attitude Scales, The Journal of Social Psychology,
C.5, S.2, 1934, s.228-238.
Luehmann, A. L., Identity Development As A Lens To Science Teacher
Preparation, Science Education, C. 91, S.5, Eylül 2007, s. 822-839.
Nelson, H., G., Stolterman, E. The Design Way: Intentional Change in an
Unpredictable World (2nd ed.)., MA: MIT Press, Cambridge 2012.
Özçam, I., Biçim Dili İle İletişim Ekseninde Mobilyanın Sembolleşmesi
Ve Günümüz Mobilyasının Sembolleşmesinde Rol Oynayan Sosyolojik
Ve Teknolojik Etkenler, Doktora Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar
Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 2013.
Schön, D., A., The Reflective Practitioner: How Professionals Think İn
Action, Routledge Publishing, London 1983.
Tracey, M.W., Hutchinson, A., Developing Designer Identity through
Reflection, Educational Technology, C.53, S.3, 2012, s.28-32.
Tracey, Monica W., Hutchinson, Alisa, Reflection And Professional
İdentity Development İn Design Education, International Journal of
Technology and Design Education, Cilt: 28, Sayı: 1, 2016, s. 1-23.
Tovey, M., Bull, K., & Osmond, J., Developing A Pedagogic Framework
For Product And Automotive Design, Design Research Society (DRS)
International Conference on Design & Complexity, Montreal 2010.
Upshaw, L.B., Building Brand Identity, John Wiley & Sons, Inc., New
York, 1995, s. 24.