(PDF) Minimalizacja skutków zamachów terrorystycznych w budynkach użyteczności publicznej. Dobre praktyki i rekomendacje

1

2

Jarosław Stelmach

MINIMALIZACJA SKUTKÓW ZAMACHÓW

TERRORYSTYCZNYCH W BUDYNKACH

UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ

DOBRE PRAKTYKI I REKOMENDACJE

STAN PRAWNY NA 2014 ROK

Wrocław 2020

3

Recenzent:

dr hab. Marek Bodziany – prof. Uczelni

Projekt okładki:

Patryk Obiała

Zdjęcie na okładce:

pixabay.com

Safety Project Stelmach Jarosław

Wrocław 2020

ISBN: 978-83-952538-2-9

Publikacja przygotowana w Wydawnictwie Safety Project.

51-148 Wrocław, ul. Czarnuszkowa 3/4

tel. 531419151, e-mail: kontakt@safetyproject.pl

4 
Spis treści 
Wstęp .......................................................................................................................................... 6 
1. TERRORYZM WSPÓŁCZESNY W UJĘCIU PRZEDMIOTOWYM  I 
PODMIOTOWYM ................................................................................................................... 10 
1.1. Terroryzm jako zagrożenie bezpieczeństwa  państwa ............................................... 10 
2.2 Metody działalności terrorystycznej .......................................................................... 18 
2.3 Cele zamachów terrorystycznych .............................................................................. 37 
2.4 Skutki i wielowymiarowość ofiar zamachów terrorystycznych ................................ 44 
2.5 Wnioski ...................................................................................................................... 55 
2. PRZECIWDZIAŁANIE I ZWALCZANIE ZAGROŻEŃ TERRORYSTYCZNYCH .... 56 
3.1 Rozwiązania systemowe i obszary aktywności antyterrorystycznej państwa ................ 56 
3.2 Podmioty odpowiedzialne za bezpieczeństwo antyterrorystyczne państwa .................. 63 
3.3 Zarządzanie kryzysowe jako system wiodący w ograniczaniu skutków zamachów 
terrorystycznych ................................................................................................................... 75 
3.4 Wnioski .......................................................................................................................... 87 
3. CHARAKTERYSTYKA ROZWIĄZAŃ W ZAKRESIE OGRANICZANIA SKUTKÓW 
ZAMACHÓW TERRORYSTYCZNYCH W BUDYNKACH UŻYTECZNOŚCI 
PUBLICZNEJ .......................................................................................................................... 88 
3.1 Kategorie i właściwości budynków użyteczności publicznej ........................................ 88 
3.2 Bezpieczeństwo budynków użyteczności publicznej w obliczu zagrożenia zamachami 
terrorystycznymi ................................................................................................................. 100 
3.3 Podstawy prawne oraz struktury osobowe obszaru minimalizacji skutków zamachów 
terrorystycznych w budynkach użyteczności publicznej ................................................... 107 
3.4 Aktywność struktur osobowych mająca na celu ograniczanie skutków zamachów 
terrorystycznych w budynkach użyteczności publicznej ................................................... 125 
3.5 Wnioski ........................................................................................................................ 159 
4. PROPOZYCJE ROZWIĄZAŃ W ZAKRESIE OGRANICZANIA SKUTKÓW 
ZAMACHÓW TERRORYSTYCZNYCH W OBIEKTACH UŻYTECZNOŚCI 
PUBLICZNEJ ........................................................................................................................ 160 
4.1 Rozwiązania legislacyjne ............................................................................................. 161 
4.2 Rozwiązania organizacyjno-proceduralne ................................................................... 163 
4.3 Rozwiązania w obszarze edukacji i profilaktyki .......................................................... 168 
4.4 Rozwiązania w obszarze infrastruktury i wyposażenia ................................................ 170 
4.5 Wnioski ........................................................................................................................ 174 
Zakończenie ........................................................................................................................... 176 
Spis tabel ................................................................................................................................ 177 
Spis rycin ................................................................................................................................ 177 
Spis wykresów ........................................................................................................................ 177 
Bibliografia ............................................................................................................................. 178 

5

6

Wstęp

Zapewnienie bezpieczeństwa obywatelom jest jednym z podstawowych,

konstytucyjnych obowiązków państwa. Współcześnie, w dobie globalnego zagrożenia

terroryzmem, ten obowiązek wydaje się być dużym wyzwaniem, a dostosowanie struktur

systemu bezpieczeństwa wewnętrznego do zmieniającego się oblicza współczesnego

terroryzmu wymaga wysiłków w wielu obszarach jego funkcjonowania. Wraz

ze zmieniającymi się metodami działania sprawców oraz różnorodnością celów zamachów

terrorystycznych, powinny zmieniać się rozwiązania w zakresie skutecznego przeciwdziałania

zagrożeniom. Rozwijanie i dostosowywanie sposobów efektywnego zapobiegania zdarzeniom

terrorystycznym do ich zmieniającego się charakteru nie jest procesem łatwym ani tanim.

Zastosowanie nowoczesnych rozwiązań technicznych, zaangażowanie rozbudowanych służb

w proces rozpoznawania zagrożenia oraz działania międzynarodowe w tym zakresie nie dają

całkowitej gwarancji zapewnienia bezpieczeństwa. Doświadczenia z Nowego Jorku, Londynu

czy Madrytu uwidaczniają, że możliwości wyeliminowania terroryzmu z życia współczesnych

miast wydają się celem nieosiągalnym. Stanowi o tym przede wszystkim asymetryczna natura

konfliktu oraz to, że atut zaskoczenia zawsze będzie po stronie sprawców zamachów.

Wobec powyższych argumentów trudno nie zgodzić się z opinią, że Polska może

również stać się celem ataku terrorystycznego. Zaangażowanie w sferze politycznej

i militarnej kraju w walkę z terroryzmem międzynarodowym, strategiczny sojusz ze Stanami

Zjednoczonymi oraz położenie w „Europie bez granic”, to tylko wybrane argumenty

potwierdzające to stwierdzenie. Choć zagrożenie zamachem terrorystycznym w Polsce, według

instytucji państwowych odpowiedzialnych za bezpieczeństwa antyterrorystyczne, utrzymuje

się na najniższym poziomie, to biorąc pod uwagę charakter zjawiska nie można kategorycznie

wykluczyć żadnych, nawet tych nieprawdopodobnych scenariuszy.

Istotą sprawnego zarządzania sytuacją kryzysową w państwie jest to, by jego struktury

w momencie zaistnienia zdarzenia nadzwyczajnego, jakim jest zamach terrorystyczny, były

w stanie podjąć natychmiastowe działania ograniczające skutki przeprowadzonego ataku. Taki

cel mają czynności wykonywane na etapie reagowania i odbudowy. Jednak minimalizowanie

skutków zamachów terrorystycznych nie ogranicza się tylko do tych dwóch faz zarządzania

kryzysowego. Są one wprawdzie realizowane po zamachu, jednak to aktywność w fazie

przygotowania będzie miała znaczący wpływ na jakość wykonywanych zadań podczas

kolejnych czynności reagowania i odbudowy. Również działania w fazie zapobiegania mogą

przyczynić się do minimalizacji skutków zamachów terrorystycznych. Oddalenie możliwości

7

zbliżenia się sprawcy do obiektu – celu zamachu, może wymiernie zmniejszyć skutki

przeprowadzonego zamachu bombowego. Powyżej wymienione przykłady pokazują,

że ograniczanie skutków zamachów terrorystycznych jest procesem ciągłym,

a wysiłki skierowane na jego przygotowanie będą wprost proporcjonalne do osiąganych

rezultatów podczas prowadzenia akcji ratowniczych.

Możliwości skutecznego ograniczania skutków zamachów terrorystycznych mają duże

znaczenie podczas zdarzeń, w których celem są budynki użyteczności publicznej. Powodem

tak szczególnego postrzegania zagrożenia w tych obiektach jest to, że zamachy w nich

przeprowadzane będą powodowały najczęściej wysoką liczbę ofiar i mogą prowadzić

do powstania sytuacji kryzysowej o charakterze masowym. W takim wypadku, jedynie bardzo

dobrze przygotowane i skoordynowane struktury osobowe, wspomagane nowoczesnymi

narzędziami i rozwiązaniami technicznymi, będą w stanie osiągnąć wysoką skuteczność

podejmowanych wysiłków, mających na celu ograniczenie ilości ofiar i strat materialnych.

Elementem utrudniającym podejmowanie działań w obszarze przygotowania

skutecznych, systemowych rozwiązań w tym zakresie jest przede wszystkim ilość

i różnorodność obiektów użyteczności publicznej. Wiąże się ona z brakiem możliwości

zastosowania rozwiązań jednolitych w zakresie minimalizowania skutków zamachów

terrorystycznych we wszystkich kategoriach budynków użyteczności publicznej. Kolejnym

elementem utrudniającym te działania jest często prywatna forma własności i zarządzania

budynkami, która w połączeniu z brakiem uregulowań prawnych w zakresie rozwiązań

antyterrorystycznych powoduje znaczne obniżenie jakości osiągniętych na polu przygotowania

do ograniczania skutków zamachów wysiłków. Ostatnim ważnym aspektem ograniczania

efektów zamachów terrorystycznych jest rola budynków, czyli użyteczność publiczna. Funkcja,

jaką spełniają budynki użyteczności publicznej bardzo często uniemożliwia zastosowanie

rozwiązań, które z perspektywy bezpieczeństwa antyterrorystycznego byłyby zasadne

i konieczne. Znalezienie kompromisu pomiędzy zapewnieniem bezpieczeństwa,

a umożliwieniem względnie swobodnego korzystania z obiektu przez niekontrolowane osoby

jest zabiegiem trudnym i kosztownym.

Wobec tak złożonej sytuacji w obszarze ograniczania skutków zamachów

terrorystycznych w budynkach użyteczności publicznej istnieje wiele wątpliwości związanych

ze stopniem przygotowania poszczególnych kategorii budynków do skutecznego reagowania

w przypadku wystąpienia zdarzenia terrorystycznego. Powyższa sytuacja problemowa stała się

inspiracją do podjęcia badań nad możliwościami ograniczania skutków zamachów

terrorystycznych w budynkach użyteczności publicznej. Wstępny przegląd literatury oraz

8

wyników badań w tym zakresie potwierdza, że są to zagadnienia do tej pory nie podejmowane

na szeroką skalę w badaniach naukowych. Dodatkowym elementem przemawiającym

za zasadnością wyboru tematu jest doniosłość społeczna, polegająca na możliwości

wypracowania nowych rozwiązań, mogących przyczynić się do poprawy stanu obecnego.

Celem poznawczym monografii jest deskrypcja teoretycznych obszarów terroryzmu

rozumianego jako zagrożenie dla budynków użyteczności publicznej. Celem praktycznym

(lub/i utylitarnym) badań jest autorska koncepcja rozwiązań w zakresie ograniczania skutków

zamachów terrorystycznych w obiektach użyteczności publicznej

1

. Wydanie w 2020 roku

monografii odnoszącej się do stanu prawnego istniejącego w 2014 roku jest zabiegiem celowym

z perspektywy procesu badawczego. Otóż materiał badawczy zgormadzony w niniejszej

publikacji posłuży do opracowania aktualnej książki odnoszącej się do ochrony

antyterrorystycznej obiektów. Zestawienie tych pozycji natomiast pozwoli na porównanie

poziomów i natury wysiłków z zakresu bezpieczeństwa oraz uwidoczni proces zmian

legislacyjnych, które miały miejsce na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat. Tak przedstawiona

komparystyka zmian w przepisach oraz systemie antyterrorystycznym wydaje się być

atrakcyjna poznawczo oraz może stanowić fundament do podejmowania kolejnych wysiłków

badawczych.

W rozdziale I (Terroryzm współczesny w ujęciu przedmiotowym i podmiotowym)

zostały zawarte zagadnienia związane z opisaniem charakteru współczesnego terroryzmu.

Szczególną uwagę poświęcono metodom i celom przeprowadzania zamachów

terrorystycznych. Kolejnym elementem stała się kwestia skutków mogących pojawić się

po przeprowadzonym zamachu. Wnikliwa analiza zależności pomiędzy nimi oraz zawarcie

typologii skutków zamachów stanowiła podstawę do rozważań na tematy ich minimalizacji.

Rozdział II (Przeciwdziałanie i zwalczanie zagrożeń terrorystycznych) odwołuje się

do wyników badań związanych z eksploracją zagadnień antyterroryzmu. Szczegółowo zostały

w nim opisane rozwiązania systemowe i struktury osobowe biorące udział

w przeciwdziałaniu zagrożeniu. Uzupełnieniem treści rozdziału jest szczegółowa analiza

systemu zarządzania kryzysowego jako wiodącego w kierowaniu działaniami mającymi na celu

ograniczanie skutków zamachów terrorystycznych.

1

Fragmenty niniejszej publikacji opracowano na podstawie badań autora opublikowanych w J. Stelmach,

Terroryzm jako zagrożenie dla bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej [w:] Paradygmaty bezpieczeństwa:

historia i współczesność, M. Kopczewski (red. nauk.), Wydawnictwo Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk

Lądowych imienia generała Tadeusza Kościuszki, Wrocław 2017, s. oraz J. Stelmach, Kategorie obiektów

użyteczności publicznej i stopnie ich ochrony w kontekście zagrożenia współczesnym terroryzmem [w:]

Bezpieczeństwo antyterrorystyczne budynków użyteczności publicznej, Analiza – Diagnoza – Case Study, red. B.

Wiśniewska-Paź, M. Szostak, J. Stelmach, Toruń 2018, s. 19-34.

9

Treści rozdziału III (Charakterystyka rozwiązań w zakresie ograniczania skutków

zamachów terrorystycznych w budynkach użyteczności publicznej) są poświęcone

tematyce rozwiązań w zakresie minimalizacji skutków zamachów z uwzględnieniem kategorii

obiektów użyteczności publicznej. Jest w nim zawarta typologia obiektów i wykazany

niejednorodny poziom ich ustawowej ochrony. W rozdziale zaprezentowano obecnie

funkcjonujące rozwiązania w zakresie minimalizacji skutków zdarzeń terrorystycznych

ze szczególnym uwzględnieniem aktywności podmiotów wewnętrznych i zewnętrznych

odpowiedzialnych za bezpieczeństwo obiektów.

W ostatnim, IV rozdziale (Propozycje rozwiązań w zakresie ograniczania skutków

zamachów terrorystycznych w obiektach użyteczności publicznej), umieszczono

propozycje rozwiązań w zakresie poprawy skuteczności działań ograniczających skutki

zamachów terrorystycznych. Omówione w nim zostały propozycje rozwiązań prawnych,

organizacyjno-proceduralnych, edukacyjnych oraz technicznych, będących wynikiem

implementacji rozwiązań światowych oraz przeprowadzonych badań własnych.

10

1. TERRORYZM WSPÓŁCZESNY W UJĘCIU PRZEDMIOTOWYM

I PODMIOTOWYM

1.1. Terroryzm jako zagrożenie bezpieczeństwa państwa

Według autorów „Słownika z zakresu dowodzenia i zarządzania” bezpieczeństwo to:

„stan, który daje poczucie pewności i gwarancje jego zachowania oraz szanse na doskonalenie.

Jedna z podstawowych potrzeb człowieka, to sytuacja odznaczająca się brakiem ryzyka utraty

czegoś, co człowiek szczególnie ceni, na przykład zdrowia, pracy, szacunku, uczuć, dóbr

materialnych”

2

.

Bezpieczeństwo jest pojęciem wieloaspektowym i jednocześnie powszechnie

używanym. Wynika to z fundamentalnego znaczenia tego stanu dla potrzeb ludzkiego działania

i zmian społeczno-politycznych, które doprowadziły do rozszerzenia znaczenia terminu poza

wymiar czysto militarny. Obecnie bezpieczeństwo to również stabilizacja polityczna,

ekonomiczna, ekologiczna i kulturowa. Coraz wyraźniej zarysował się również związek

pomiędzy bezpieczeństwem międzynarodowym i narodowym

3

.

Wiek XX to czas dynamicznego rozwoju. Czas, w którym potroiła się liczba ludności,

siedmiokrotnie wzrosło zużycie wody, a pięciokrotnie globalna produkcja przemysłowa.

Niektóre dziedziny, takie jak technologia komputerowa lub telekomunikacyjna, rozwinęły się

w tempie nieznanym dotąd w historii cywilizacji. Produkcja rolnicza przeżyła również swój

największy rozkwit. Dodatkowo, dzięki nieograniczonym możliwościom przemieszczania się,

świat wydaje się jakby mniejszy i sprowadzony został do terminu „globalnej wioski”

4

.

Wraz z rozwojem cywilizacyjnym, zmianie ulegały również wyzwania i zagrożenia dla

poszczególnych państw oraz dla bezpieczeństwa globalnego. To one spowodowały zmianę

w podejściu do problematyki bezpieczeństwa, a ich wielość i różnorodność sprawiły,

że bezpieczeństwo dzisiaj musi być wieloobszarowe. Obok zagrożeń militarnych współcześnie

dominują również zagrożenia naturalne, techniczne i asymetryczne.

Rozpatrując kwestie wyzwań i zagrożeń dla naszego państwa należy posłużyć się opinią

wyrażoną przez Pana Prezydenta Bronisława Komorowskiego w przedmowie do „Białej Księgi

Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej”: „Ostatnie dwie dekady przyniosły

2

Słownik terminów z zakresu psychologii dowodzenia i zarządzania, red. J. Borkowski, M. Dyrda, L. Konarski,

B. Rokicki, Warszawa 2000, s.17.

3

M. Kulczycki, M. Żuber, Dylematy współczesnego bezpieczeństwa, [w]: Katastrofy naturalne i cywilizacyjne,

red. M. Żuber, Wrocław 2011, s. 9.

4

Z. Kundzewicz, P. Kowalczak, Zmiany klimatu i ich skutki, Poznań 2008, s. 11, za M. Kulczycki, M. Żuber,

Dylematy…, dz. cyt., s. 12.

11

wiele dynamicznych zmian w strategicznym środowisku bezpieczeństwa Polski. Globalizacja

i rewolucja informacyjna przyczyniły się do powiązania świata coraz ściślejszymi sieciami

wzajemnych zależności. Obok szans pojawiły się jednak nowe wyzwania, ryzyka i zagrożenia

dla bezpieczeństwa, wzrosła niepewność i obniżył się poziom zaufania. Wprawdzie groźba

konfliktów zbrojnych na wielką skalę między państwami oddaliła się, a także (po początkowym

wzroście w latach 90. XX wieku) maleje liczba konfliktów wewnętrznych, to jednak pojawiły

się równie niebezpieczne zagrożenia transnarodowe i asymetryczne oraz wyzwania odnoszące

się głównie do sektorów bezpieczeństwa społecznego i gospodarczego (finansowego,

energetycznego). Mamy do czynienia z erupcją zagrożeń w cyberprzestrzeni. Powoduje to

konieczność nowego podejścia do bezpieczeństwa narodowego”

5

.

W dokumencie tym można znaleźć prognozę rozwoju środowiska bezpieczeństwa,

a w jej ramach analizę szans, wyzwań i zagrożeń przed jakimi stanie RP w perspektywie 20 lat.

Wśród wymienionych zjawisk jest terroryzm – jako jedno z głównych asymetrycznych

i transnarodowych zagrożeń dla bezpieczeństwa międzynarodowego i narodowego. Pomimo

spadku wymiernej liczby ataków terrorystycznych stanowi on, zdaniem autorów dokumentu,

realne zagrożenie dla życia obywateli, stabilności demokratycznych instytucji oraz dla

bezpiecznego funkcjonowania infrastruktury i innych elementów państwa

6

.

Terroryzm jest zjawiskiem nierozerwalnie związanym ze współczesną cywilizacją.

Strach i trwoga wywoływana wśród rządzących, elit politycznych, sfer biznesu i zwykłych

obywateli, nie mających nic wspólnego z polityką, są wynikiem aktywności terrorystów. Ofiary

kolejnych zamachów liczone w tysiącach oraz codzienne doniesienia medialne na temat coraz

to nowych metod i narzędzi, jakimi posługują się zamachowcy sprawiają,

że zjawisko terroryzmu stało się wszechobecne, nie tylko w państwach, regionach lub na

świecie, ale stało się obecne również w umysłach współcześnie żyjących ludzi

7

.

Obecnie funkcjonuje ponad dwieście różnych definicji terroryzmu. Autorzy „Słownika

terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego”, po wnikliwej analizie literatury i biorąc pod

uwagę aktualne poglądy na obronność i bezpieczeństwo narodowe, proponują następującą

definicję terroryzmu: „forma przemocy polegająca na przemyślanej akcji wymuszenia bądź

zastraszenia rządów lub określonych grup społecznych w celach politycznych, ekonomicznych

i innych”

8

.

5

Biała księga bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2013, s. 5.

6

Tamże, s. 115.

7

Zob. K. Jałoszyński, Współczesny wymiar antyterroryzmu, Warszawa 2008, s. 31.

8

Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, red. W. Łepkowski, Warszawa 2002, s. 149.

12

Zdaniem T. Aleksandrowicza, stopień zagrożenia terrorystycznego dla Polski jest

pochodną zagrożeń dla świata i Europy. W naszym kraju aktualne są te same czynniki zagrożeń,

jak w przypadku innych państw Unii Europejskiej, choć mogą występować

w mniejszym nasileniu

9

.

Według danych zgromadzonych w Global Terrorism Database (GTB) przez University

of Maryland, w latach 1970 – 2011 doszło na świecie do 104689 incydentów terrorystycznych.

Według Centre of Excellence Defence Against Terrorism w roku 2011 zaatakowanych przez

terrorystów było 96 państw, a w kolejnym 75. Dane zawarte w tabelach 1, 2 i 3 prezentują

statystyki przeprowadzonych zamachów w skali światowej z ostatnich kilku lat

10

.

Tabela 1. Liczba ataków terrorystycznych na świecie w latach 2007 – 2012

Rok

Liczba ataków

2007

3235

2008

4781

2009

4716

2010

4786

2011

5008

2012

6771

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Annex of Statistical Information, country report on terrorism 2012,

National Consortium for the Study of Terrorism and Responses to Terrorism, Maryland 2013, [online], [dostęp

11.11.2013], dostępny w Internecie: http://www.start.umd.edu/gtd/.

Tabela 2. Zamachy terrorystyczne na świecie i ich ofiary w 2012 roku

Rok

Liczba zamachów

Ofiary śmiertelne

Ranni

Sytuacje zakładnicze

2012

6771

11098

21652

1283

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Annex of Statistical Information, country report on terrorism 2012,

National Consortium for the Study of Terrorism and Responses to Terrorism, Maryland 2013, [online], [dostęp

11.11.2013], dostępny w Internecie: http://www.start.umd.edu/gtd/.

9

T. Aleksandrowicz, Współczesne zagrożenia terroryzmem dla Polski, [w:] Problemy prawno – organizacyjne

zwalczania terroryzmu w Polsce, red. J. Szafrański, K. Liedel, Szczytno 2011, s. 67.

10

Na podstawie danych (GTD): Annex of Statistical Information, country report on terrorism 2012, National

Consortium for the Study of Terrorism and Responses to Terrorism, Maryland 2013, [online], [dostęp 11.11.2013],

dostępny w Internecie: http://www.start.umd.edu/gtd/.

13

Tabela 3. Państwa świata najbardziej zagrożone zamachami terrorystycznymi w 2012 roku

Państwo

Liczba zamachów

Ofiary śmiertelne

Ranni

Pakistan

1404

1848

3643

Irak

1271

2436

6641

Afganistan

1023

2632

3715

Indie

557

231

559

Nigeria

546

1386

1019

Tajlandia

222

174

897

Jemen

203

365

427

Somalia

185

323

397

Filipiny

141

109

270

Syria

133

657

1787

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Annex of Statistical Information, country report on terrorism 2012,

National Consortium for the Study of Terrorism and Responses to Terrorism, Maryland 2013, [online], [dostęp

11.11.2013], dostępny w Internecie: http://www.start.umd.edu/gtd/.

Analiza powyższych danych statystycznych wskazuje na następujące wnioski:

− liczba zamachów terrorystycznych w ostatnich latach utrzymuje się na podobnym

poziomie z niewielką tendencją wzrostową;

− wartości oscylujące wokół 5000 zamachów rocznie, ze śmiertelnością w granicach

11000, stanowią o znaczeniu zjawiska terroryzmu jako zagrożenia globalnego;

− zjawisko terroryzmu pojawiało się w ostatnich latach w około 80 państwach,

co stanowi również o jego globalnym charakterze;

− ponad połowa zamachów terrorystycznych jest związana z terenami operacyjnymi

obszaru Irak – Pakistan – Afganistan.

Biorąc pod uwagę zaprezentowane statystyki oraz analizy zagrożeń zawarte

w dokumentach strategicznych państw i organizacji międzynarodowych, nic nie wskazuje na

to, by zagrożenie terroryzmem na świecie zniknęło lub drastycznie się zmniejszyło.

Ze względu natomiast na dynamiczny postęp technologiczny i coraz większy dostęp do jego

rezultatów, można oceniać, że zmianie będzie ulegać charakter zjawiska. W związku z tym,

niezależnie od liczebności organizacji terrorystycznych, poparcia społecznego lub metod,

14

którymi będą posługiwać się sprawcy, należy spodziewać się, że terroryzm będzie nadal

stanowił zagrożenie globalne dla bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego

11

.

Statystyki nie są w stanie odpowiedzieć na pytanie dotyczące stanu zagrożenia

terroryzmem, ale ich analizowanie daje szersze spojrzenie na charakter zjawiska na kontynencie

europejskim oraz inspiruje do ukierunkowania aktywności antyterrorystycznej przez służby i

instytucje państwowe. Ścisła korelacja terroryzmu z kryzysem gospodarczym

i finansowym może dać wyraz w postaci konkretnych aktywności przestępczych.

Niezadowolenie społeczne, frustracje i indywidualne tragedie mogą doprowadzać do

pogłębiania protestów społecznych i wzrostu nastrojów radykalnych. Te negatywne odczucia i

ekstremalne niezadowolenie z obecnej sytuacji, mogą kanalizować się w postaci pojedynczych

bądź skoordynowanych zamachów terrorystycznych

12

.

Rozpatrując zagrożenie terroryzmem dla Polski proponuje się rozważyć trzy jego

aspekty, różniące się pomiędzy sobą charakterem a także sposobem oceny

13

:

− zagrożenie terroryzmem międzynarodowym;

− zagrożenie terroryzmem rodzimym;

− zagrożenie zamachami terrorystycznymi.

Zagrożenie terroryzmem międzynarodowym jest wynikiem globalnego i regionalnego

zagrożenia w skali świata i Unii Europejskiej. Jak pokazują statystki każdy kraj jest zagrożony

terroryzmem międzynarodowym, a najlepiej to potwierdza liczba 90 państw na świecie

zaatakowanych przez terrorystów w 2012 roku. Polska jest członkiem wspólnoty europejskiej

i z pewnością zagrożenia wspólnotowe dotyczą również polskich obywateli. Zdaniem K.

Liedela: „Polska jest częścią pewnego kręgu kulturowego, kręgu zasad, którym obecny,

międzynarodowy terroryzm wydał wojnę. Stąd możliwości dokonania zamachu na terenie

naszego kraju, jak i na naszych obywateli poza jego granicami. Uczestnictwo

w konkretnych sojuszach jedynie zwiększa ryzyko, ale go nie generuje. Pozostaje jednak

otwartą kwestia naszej atrakcyjności jako celu ataków terrorystycznych. Wydaje się dziś, że

jako kraj nie jesteśmy bezpośrednim celem dla terrorystów. Znany jest także ciepły stosunek

Polaków do krajów muzułmańskich. Istnieją lepsze z ich punktu widzenia cele ataków. Nie

wolno jednak zapomnieć, że atak na nasz kraj może być przesłaniem lub formą nacisku

11

T. Aleksandrowicz, Współczesne…, dz. cyt., s. 69.

12

Zob. T. Aleksandrowicz, Współczesne…, dz. cyt., s. 73.

13

Zob. K. Liedel, D. Góralski, System przeciwdziałania terroryzmowi w Polsce, [za:] D. Szlachter, Walka

z terroryzmem w Unii Europejskiej, Toruń 2007, s. 220.

15

skierowaną nie wprost do polskiego rządu lub społeczeństwa, ale do ciał globalnych,

w których Polska uczestniczy lub jako sygnał dla naszych sojuszników, silniejszych od Polski

i lepiej przygotowanych”

14

.

K. Liedel uważa, że niektóre czynniki będą stanowiły o zmianie postrzegania naszego

kraju jako celu działania terrorystów. Terroryzm współczesny jest przede wszystkim bardzo

dynamiczny i zaskakujący, więc trudno w takim wypadku wydawać kategoryczne sądy na

temat możliwych scenariuszy działania sprawców. Z pewnością są oczywiście czynniki

zwiększające ryzyko zainteresowania terrorystów naszym krajem, jako celem swojej

ukierunkowanej działalności. Do takich obecnie zaliczyć można:

− aktywne członkostwo w Pakcie Północnoatlantyckim i Unii Europejskiej;

− udział polskich sił zbrojnych i policji w misjach pokojowych na terenach objętych

konfliktami, a zwłaszcza na terenach byłej Jugosławii, gdzie miały one charakter wojen

religijnych przeciwko muzułmanom;

− strategiczne partnerstwo ze Stanami Zjednoczonymi;

− normalizacja stosunków dyplomatycznych z Izraelem;

− zaangażowanie polskich sił zbrojnych w wojnach w Iraku i Afganistanie w ramach

globalnej wojny z terroryzmem;

− możliwość instalacji na terytorium Polski amerykańskiego systemu tarczy

antyrakietowej;

− możliwość utworzenia w Polsce baz wojskowych USA;

− informacje na temat istnienia w Polsce tajnych więzień dla przetrzymywanych przez

USA terrorystów oraz o przeniesieniu z bazy Guantanamo na Kubie części tam

osadzonych sprawców do Polski;

− brak doświadczeń w reagowaniu na zamachy terrorystyczne przez polskie służby

i instytucje;

− organizowanie przez Polskę coraz częściej imprez sportowych, kulturalnych czy

spotkań politycznych o zasięgu ogólnoświatowym

15

.

Biorąc pod uwagę skalę realnego zagrożenia terroryzmem na świecie i w Unii

Europejskiej oraz przesłanki społeczno-polityczne uatrakcyjniające Polskę jako kraj – cel

działania terrorystów należy stwierdzić, że zagrożenie terroryzmem międzynarodowym jest

14

Tamże, s. 221.

15

Zob. K. Jałoszyński, S. Zalewski, Organy administracji rządowej wobec zagrożeń terrorystycznych, Służby

specjalne wobec terroryzmu, Bielsko-Biała 2009, s. 16 – 17.

16

permanentne. Natomiast jego poziom i obszar oddziaływania zależą między innymi od

nasilenia się wspomnianych powyżej czynników, aktywności samych sprawców oraz od

wprowadzanych inicjatyw antyterrorystycznych w skali międzynarodowej i narodowej.

Dowodem na prawdziwość tezy, że terroryzm oddziałuje na Polskę jest fakt, że akty

terroryzmu międzynarodowego przeprowadzane w USA, Hiszpanii lub Wielkiej Brytanii

pośrednio dotykają również nasze państwo. Obszary tak geograficznie odległej aktywności

sprawców przejawiają się w krajowej gospodarce, sytuacji społecznej oraz kondycji finansowej

niektórych dziedzin aktywności, jak na przykład w turystyce. Największy jednak zasięg

działania ma sfera oddziaływania psychologicznego. Jak wynika z przeprowadzonych w

czerwcu 2013 roku, przez Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS) badań, około 43%

ankietowanych ocenia, że w Polsce istnieje realne zagrożenie terroryzmem. Permanentne

zagrożenie tym zjawiskiem w skali międzynarodowej, wzmacniane poprzez kolejne zamachy

przeprowadzane gdzieś na świecie sprawia, że Polacy czują się zagrożeni w stopniu

rzeczywistym i realnym

16

.

Zagrożenie terroryzmem rodzimym należy rozpatrzyć w kilku jego aspektach,

w zależności od potencjalnego źródła pochodzenia zjawiska.

Po pierwsze, terroryzm jako wynik działalności środowisk ekstremalnie prawicowych i

lewicowych. Zarówno jedni, jak i drudzy zrzeszają się w coraz to nowe i bardziej

zorganizowane struktury. Biorąc pod uwagę możliwość nawiązywania współpracy

międzynarodowej przez rodzimych aktywistów, należy to zjawisko traktować ze szczególną

ostrożnością. Jednak jak dotychczas ugrupowania takie nie stanowiły realnego zagrożenia

o charakterze terrorystycznym

17

.

Drugim aspektem mogącym zagrażać bezpieczeństwu w obszarze terroryzmu są

sprawcy działający samodzielnie, często pod wpływem ogólnodostępnej ideologii dopasowanej

i zniekształconej na potrzeby zbrodniczej działalności. Mogą oni kierować się motywami

społecznymi, politycznymi lub też religijnymi. Wpływ na ich działalność ma także kryzys

ekonomiczny oraz pogarszające się warunki życia.

Polska już była narażona na aktywność takich sprawców. Przykładami takich zdarzeń

są:

− groźba lub raczej zapowiedź zamachu przy użyciu sarinu 10 czerwca 2005 roku

18

;

16

Zob. Komunikat badań – zagrożenie terroryzmem, CBOS, czerwiec 2013, [online], [dostęp 09.11.13], dostępny

w Internecie: http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2013/K_078_13.PDF.

17

Zob. Projekt…, dz. cyt., s. 29.

18

Zob. K. Liedel K., A. Morczek, Terror w Polsce – analiza wybranych przypadków, Warszawa 2013, s. 132 –

144.

17

− użycie atrap improwizowanych urządzeń wybuchowych jako bomb, uszeregowanych

wzdłuż jednego ze szlaków komunikacji publicznej w Warszawie 20 października 2005

roku

19

;

− atak w biurze poselskim polskiej partii politycznej Prawo i Sprawiedliwość

19 października 2010 roku

20

;

− sprawa Brunona K. i jego przygotowań do zamachu na obiekty Sejmu podczas

obecności w nich konstytucyjnych organów państwowych

21

.

Przytoczone przykłady są dowodem na to, że zagrożenie rodzimym terroryzmem może

być realne, a powyższe doświadczenia wskazują, że Polska nie jest wolna od tego typu

zagrożenia. W kontekście możliwej radykalizacji postaw niektórych środowisk społecznych w

naszym kraju, coraz większej możliwości współdziałania i pozyskiwania materiałów,

a nawet ideologii od sprawców z całego świata, w połączeniu z indywidualnym sposobem

przygotowywania zamachów, należy to zagrożenie traktować z całą powagą i determinacją na

poziomie jego wykrywania i zwalczania.

Ostatnim elementem związanym z analizą zagrożenia terroryzmem jest ocena

zagrożenia zamachami terrorystycznymi na terenie naszego kraju. Należy odróżnić ją od

stopnia zagrożenia zjawiskiem terroryzmu międzynarodowego i rodzimego. Te dwie oceny

mają charakter teoretyczny i wynikają z analiz i przewidywań ekspertów zajmujących się

bezpieczeństwem w oparciu o ogólnodostępne informacje i przesłanki społeczno-polityczne.

Ocena zagrożenia przeprowadzenia zamachów w Polsce jest natomiast sformalizowana

i dokonywana przez kompetentne i powołane między innymi do tego celu organy i instytucje

państwowe.

Zgodnie z Zarządzeniem nr 74 Prezesa Rady Ministrów z dnia 12 października 2011

roku w sprawie wykazu przedsięwzięć i procedur systemu zarządzania kryzysowego, powstał

katalog stopni alarmowych i przyporządkowanych im zadań porządkowo-ochronnych,

mających na celu przeciwdziałanie i minimalizację skutków zamachów terrorystycznych.

Powyższe stopnie alarmowe stanowią o stopniu zagrożenia zamachami terrorystycznymi,

a uprawnionymi do ich wprowadzania są kolejne organy administracji rządowej

22

.

19

Zob. Tamże, s. 144 – 160.

20

Zob. Tamże, s. 167 – 175.

21

Zob. Tamże s. 180 – 187, oraz Korespondencja internetowa jednym z dowodów przeciwko Brunonowi K.,

Kraków 2013, [online], [dostęp 09.11.13], dostępny w Internecie:http://niwserwis.pl/artykuly/koniec-sledztwa-

ws-brunona-k.html.

22

Zob. Załącznik nr 5 do Zarządzenia nr 74 Prezesa Rady Ministrów z dnia 12 października 2011 roku

w sprawie wykazu przedsięwzięć i procedur systemu zarządzania kryzysowego, [online], [dostęp 09.11.13],

dostępny w Internecie: http://www.iniejawna.pl/przepisy/ochrona/2011_rm_74.pdf.

18

Wielokryterialna analiza zagrożeń terrorystycznych pozwala na obserwację, że oceny

stopnia zagrożenia bezpieczeństwa Polski nabierają złożonego wymiaru. Brak jest

jednoznacznego i wymiernego poziomu tego zagrożenia. Wynika to ze specyfiki samego

terroryzmu, który jest zjawiskiem wieloobszarowym i trudnym do precyzyjnego

prognozowania.

Potwierdzenia odnaleźć można w słowach K. Liedela wygłoszonych w czasie debaty na

łamach „Polski Zbrojnej” na temat zagrożeń dla bezpieczeństwa. Cytowany autor stwierdził,

że: „trudno sobie wyobrazić dyskusje o bezpieczeństwie bez uwzględnienia nowych zagrożeń.

Największym problemem jest terroryzm islamistyczny, ale trzeba pamiętać, że wraz

z kryzysem w Europie uaktywniły się ruchy skrajnej lewicy i prawicy. Pojawili się również tak

zwani soloterroryści, którzy są bardziej niebezpieczni niż ci islamscy, ponieważ wykorzystują

nowoczesne media, a zamachu mogą dokonać bez wsparcia organizacji terrorystycznej. Duży

problem będą stanowić również zagrożenia w cyberprzestrzeni (…)”

23

.

Przytoczone statystyki, opinie i przykłady zdarzeń terrorystycznych na całym świecie

pokazują, że są możliwe wszelkie, nawet nieprawdopodobne scenariusze. Stąd wydaje się

zasadnym, ocenianie stopnia zagrożenia terroryzmem jako realnego i powodującego

ukierunkowanie działań na przygotowanie struktur państwowych na skuteczne

przeciwdziałanie zjawisku.

2.2 Metody działalności terrorystycznej

Wraz z rozwojem cywilizacyjnym ewolucji ulegało również zjawisko terroryzmu.

Szczególne zmiany zachodziły w metodach prowadzenia zbrodniczej aktywności

i w różnorodności wybieranych celów. Wynika to przede wszystkim z potrzeby

dostosowywania sposobów walki do inicjatyw antyterrorystycznych państw oraz ze względu

na konieczność prowadzenia działań w sposób coraz to bardziej wyrafinowany i medialny.

W związku z powyższym, obecnie można wyróżnić szeroką panoramę metod, a ich wybór

przez sprawców jest podyktowany celem, jaki chcą osiągnąć i możliwościami finansowymi,

materiałowymi oraz organizacyjnymi. Biorąc pod uwagę coraz szerszy, ogólny dostęp do

nowych technologii oraz możliwości edukacyjne jakie dają między innymi Internet lub firmy

szkoleniowe, te ograniczenia wydają się mieć coraz mniejsze znaczenie.

Metody działania członków organizacji terrorystycznych polegają na wyborze takich

sposobów aktywności terrorystycznej, które będą korespondowały z celami grup przestępczych

23

Czego się boimy? [w:] Polska Zbrojna, nr 9, wrzesień 2013, s. 15.

19

i zapewniały maksymalny zasięg medialny. W związku z tym, że zapotrzebowanie na sensacje

i emocje w społecznościach zachodnich rośnie, każdego roku widoczna jest nowa tendencja w

wyborze sposobu działania przez terrorystów. Zjawiskiem szczególnie niepokojącym jest to,

że sprawcy poszukują wciąż metod zapewniających większą liczbę ofiar, a używane przez nich

nowoczesne narzędzia, zadanie to wypełniają znakomicie.

K. Jałoszyński wymienia kilka metod ataku najczęściej stosowanych przez terrorystów

i są to:

− ataki przy użyciu środków walki;

− zamachy bombowe;

− porwania samolotów lub innych środków transportu osobowego i towarów;

− wzięcie zakładników;

− zamachy na życie konkretnej osoby/osób;

− sabotaż;

− zamachy z wykorzystaniem broni niekonwencjonalnej – zaliczanych do BMR;

− zamachy przy użyciu zdalnie sterowanych modeli;

− ataki elektroniczne;

− ataki przy użyciu wcześniej porwanego samolotu;

− napady rabunkowe

24

.

T. Białek z kolei, bierze pod uwagę metody jako sposoby sterowania ludźmi, poprzez

różne rodzaje nacisku i wymienia cztery klasyczne metody terrorystyczne:

− perswazja (przekonywanie, zjednywanie i uświadamianie);

− manipulacja (dezorientowanie, podstęp, wprowadzanie w stan zakłopotania);

− przymus (wymuszanie postępowania zgodnego z wolą sprawcy za pomocą użycia siły

fizycznej, ekonomicznej lub psychicznej);

− przemoc (destrukcyjne użycie siły, okaleczenie).

Powyższe wyliczenia nie są jedynie metodami przeprowadzenia zamachu

terrorystycznego, a są także sposobami prowadzenia działalności terrorystycznej

w najszerszym jej rozumieniu. Nimi terroryści posługują się bardzo różnorodnie, w zależności

od rozwoju technologicznego, dostępności do nowych rodzajów broni i ograniczeń

wynikających z wyobraźni planujących zamach. Terror natomiast jest zdaniem T. Białka,

24

K. Jałoszyński, Współczesny wymiar antyterroryzmu, Warszawa 2008, s.28.

20

swoistą „metametodą”, która jest wynikiem przeplatania się czystych, wspomnianych powyżej

sposobów oddziaływania, a jego wyróżnikiem jest dążenie do zastraszenia oraz sparaliżowania

woli walki adresatów, przez połączenie elementów podstępu, przemocy

i przymusu

25

.

Działalność terrorystyczna odbywa się w dwóch obszarach. Jeden z nich dotyczy

oddziaływania wewnątrz struktury grupy terrorystycznej, zapewniając jej właściwą

organizację, zamaskowaną strukturę, skuteczne planowanie i finansowanie kolejnych

zamachów. Przykładem jest tutaj sieciowa struktura Al–Kaidy, profesjonalny sposób

przygotowania zamachu na WTC i Pentagon w 2001 roku oraz skuteczność tej organizacji

w dezorientowaniu walczących z nią sił koalicji antyterrorystycznej. Organizacje

terrorystyczne wypracowały swoje standardy i procedury kierowania oraz planowania

działalności na kształt struktur cywilnych czy wojskowych. Dodatkowo terroryści posługują

się systemami szkolenia swoich kadr – przyszłych liderów i żołnierzy wykonujących kolejne

zlecane zamachy. Można więc powiedzieć, że ta działalność wewnątrz organizacji jest swoista

dla terrorystów i charakteryzuje się określonymi metodami, by zapewnić skuteczną realizację

zakładanych celów.

Drugim obszarem działalności terrorystów jest zewnętrzne oddziaływanie na

wyselekcjonowanego bądź przypadkowego przeciwnika. W tym obszarze wydzielić można

dwie metody działań: przeprowadzanie zamachów oraz prowadzenie działalności

propagandowej i wywołującej strach. Wśród tych pierwszych do najważniejszych i nadal

najbardziej powszechnych należą zamachy bombowe i zamachy przy użyciu środków walki.

Jednak terroryści nadążają za rozwojem cywilizacyjnym i wprowadzają zmiany do panoramy

metod swojej zbrodniczej działalności, posługując się na przykład samolotami jako narzędziem

zamachów (WTC i Pentagon, 2001 rok). Przykłady kolejnych zamachów na Bali w 2002r.,

w Casablance w 2003r., w Madrycie w 2004r. i w Londynie w 2005r. oraz wielu innych, są

potwierdzeniem prawdziwości słów byłego prezydenta USA Billa Clintona, że: „Terroryzm w

latach 90. zmienił swoje oblicze. Dzisiejsi terroryści wykorzystują otwartość

i szybki rozwój w zakresie informacji i uzbrojenia. Nowe technologie terroru i ich rosnąca

dostępność w parze z rosnącą mobilnością terrorystów tworzą niepokojące perspektywy

w kontekście małej odporności na chemiczne i biologiczne i innego rodzaju zamachy

i stawiają każdego z nas w roli potencjalnej ofiary. To jest zagrożenie dla całej ludzkości”

26

.

25

T. Białek, Terroryzm manipulacja strachem, s. 21-23.

26

Słowa ówczesnego prezydenta USA, wypowiedziane na otwarciu 53. posiedzenia Zgromadzenia Ogólnego

ONZ, Nowy Jork, 21 IX 1998 rok, cyt. za: W. Dietl, K. Hirschmann, R. Tophoven, Terroryzm, s. 220.

21

Autor po szczegółowej analizie dostępnej literatury oraz historii aktywności

terrorystycznej, proponuje przyjąć następujący podział metod, którymi posługują się terroryści:

− metody oddziaływania wewnętrznego organizacji terrorystycznej:

▪ prowadzenie indoktrynacji;

▪ planowanie i organizowanie działalności terrorystycznej;

▪ finansowanie działalności terrorystycznej;

▪ działalność szkoleniowa;

− metody oddziaływania zewnętrznego organizacji terrorystycznej:

▪ przeprowadzanie zamachów terrorystycznych, a wśród nich:

o ataki przy użyciu broni białej lub innych niebezpiecznych narzędzi;

o ataki przy użyciu broni palnej;

o zamachy bombowe;

o porwania samolotów lub innych środków transportu osobowego

i towarów;

o wzięcie zakładników;

o zamachy na życie i wolność konkretnej osoby/osób;

o sabotaż;

o zamachy z wykorzystaniem broni niekonwencjonalnej - zaliczanych do

BMR;

o zamachy przy użyciu zdalnie sterowanych modeli;

o ataki elektroniczne;

o ataki przy użyciu wcześniej porwanego samolotu;

o napady rabunkowe;

o groźby określonego działania lub zaniechania działania mogące

spowodować utratę życia, uszczerbek na zdrowiu lub zniszczenie

mienia;

o zamachy mieszane w tym zamachy sekwencyjne i symultaniczne;

▪ prowadzenie akcji propagandowych i wywołujących strach:

o akcje plakatowe;

o przekazy prasowe i publikacyjne zwarte;

o przekazy telewizyjne i radiowe;

o przekazy internetowe;

o przekazy osobowe;

o wystąpienia publiczne, odezwy i apele;

22

o prowadzenie działalności charytatywnej i prospołecznej

27

.

Szczególną uwagę w aspekcie stosowanych metod należy poświęcić sposobom

oddziaływania zewnętrznego organizacji w postaci przeprowadzanych zamachów

terrorystycznych. Ataki terrorystyczne są definiowane jako zdarzenia nadzwyczajne, wywołane

umyślnie w celu wywołania paniki, chaosu i społecznego poczucia zagrożenia, za

pośrednictwem których grupy terrorystyczne chcą wymusić spełnienie swoich celów

28

.

Ze względu na rozwój cywilizacyjny oraz zmieniające się oblicze samego terroryzmu

katalog metod stosowanych przez sprawców ataków jest bardzo różnorodny i nie jest zbiorem

zamkniętym. Dodatkowo każda z tych metod działania zamachowców występuje w wielu

formach, czyli zewnętrznej, organizacyjnej stronie zaplanowanego i przeprowadzonego

zamachu. Ona z kolei jest wynikiem możliwości technicznych, taktycznych i innych, którymi

dysponują terroryści

29

.

Ostatnim elementem związanym z metodami i formami przeprowadzania zamachów

jest narzędzie, jakim posługują się sprawcy. Narzędzie jest definiowane jako urządzenie proste

lub złożone, umożliwiające wykonanie jakiejś czynności lub pracy, inaczej przyrząd lub

instrument

30

. W przypadku metod przeprowadzania zamachów terrorystycznych

ta definicja musi zostać rozszerzona z pojęcia urządzenia o kategorie ludzi i zwierząt. Zamachy

samobójcze są bowiem takim przykładem aktu terrorystycznego, gdzie metodą będzie zamach

bombowy, formą zamach samobójczy, a narzędziem przeprowadzenia ataku: materiał

wybuchowy i człowiek. Wśród innych narzędzi, jakimi posługują się terroryści wymienić

można broń białą i palną, środki łatwopalne, broń masowego rażenia, w tym już zastosowana

w Tokio w 1995 roku, przez sektę Aum Shinrikyo broń chemiczna – sarin i broń biologiczna

na przykład w postaci zarazków wąglika użyta w 2001 roku na terenie USA

31

.

Jedną z metod przeprowadzania zamachów terrorystycznych są zamachy przy użyciu

broni białej lub innych niebezpiecznych narzędzi.

27

Zob. K. Jałoszyński, Współczesny…, dz. cyt., s. 28, J. Cymerski, Terroryzm a bezpieczeństwo Rzeczypospolitej

Polskiej, s. 110, M. Adamczuk, Ewolucja strategii i metod działania islamskich ugrupowań terrorystycznych i ich

wpływ na bezpieczeństwo Polski [w:] Pozamilitarne aspekty bezpieczeństwa Bezpieczeństwo narodowe, nr 19, III

– 2011,s. 199 – 203, Encyklopedia terroryzmu, Warszawa 2004, s. 218 – 265, 683 – 728, T. Białek, Terroryzm…,

dz. cyt., s. 21-23, B. Hołyst, Terroryzm T – I, s. 839 – 998,

K. Jałoszyński, Jednostka kontrterrorystyczna…, dz. cyt., s. 24 – 41, W. Dietl, Terroryzm…, dz. cyt., s. 220.

28

Z. Zamiar, L. Wełyczko, Zarządzanie kryzysowe, Wrocław 2012, s. 37.

29

K. Jałoszyński, Jednostka kontrterrorystyczna…, dz. cyt., s. 28.

30

Uniwersalny słownik języka polskiego, T. II, Warszawa 2006, s. 839.

31

Zob. W. Dietl, Terroryzm…, dz. cyt., s. 237 – 251.

23

Obok broni białej sprawcy mogą posługiwać się również bardzo szeroką panoramą

środków niebezpiecznych w postaci kastetów, nunczaków, pałek, ostrzy ukrytych

w przedmiotach niemających wyglądu broni. Atutem tego rodzaju metody jest bardzo łatwy

i nieograniczony dostęp do narzędzi zamachu. Zakup miecza, maczety, pałki lub noża jest

całkowicie poza jakąkolwiek kontrolą i nie wymaga uzyskania specjalnego pozwolenia.

Dodatkowo posłużenie się nim nie wymaga od sprawcy posiadania nadzwyczajnych

umiejętności lub przejścia specjalistycznego szkolenia. W związku z tym, że jest to metoda nie

wymagająca ponoszenia wysokich kosztów, można przewidywać, że będzie dominować wśród

organizacji dysponujących niskim budżetem finansowym i ograniczonym zapleczem

logistycznym. Jest to metoda, którą z podobnych powodów mogą stosować również

„soloterroryści”. Stosując tą metodę, sprawcy mogą liczyć na to, że uda im się wnieść narzędzie

zamachu do większości obiektów użyteczności publicznej. Wyjątek będą stanowiły porty

lotnicze, ale jedynie po przejściu kontroli celnej oraz budynki, w których funkcjonują

zaostrzone rygory stref dostępu. Jednak, pamiętać należy, że nawet narzędzia i przedmioty

nieprzeznaczone do walki mogą stanowić realne zagrożenie dla życia ludzi. Użycie przez

zdeterminowanego terrorystę długopisu lub karty kredytowej może przyczynić się do

zawiązania kryzysu i generować kolejne ofiary w trakcie jego trwania (sytuacje zakładnicze,

porwania statków powietrznych)

32

.

Przykładem realizacji z użyciem broni białej może być zdarzenie z maja 2013 roku.

W ciągu dnia na jednej z ulic Londynu, dwaj sprawcy – imigranci z Nigerii, radykalni

muzułmanie, wykrzykując swoje polityczne idee, zamordowali za pomocą maczety żołnierza

wojsk brytyjskich

33

.

Metoda wykorzystywania broni białej posiada zalety, ale również wady z perspektywy

terrorystów. Wymaga przede wszystkim bliskiego kontaktu z ofiarą zamachu, precyzyjnego

zadawania ciosów lub czasu do ich wielokrotnego powtórzenia. Jest też łatwa do udaremnienia

przez ochronę osobową ofiary, jeśli taką posiada. Dodatkowo, ze względu na potrzebę

zapewnienia bliskiego kontaktu z celem zamachu, utrudniona jest również ucieczka sprawcy

z miejsca zdarzenia.

32

Zob. K. Jałoszyński, Jednostka…, dz. cyt., s. 30 – 31.

33

Zob. T. Otłowski, Atak terrorystyczny w Londynie, 2013, [online], [dostęp 11.07.2013], dostępny w Internecie:

http://geopolityka.org/analizy/2261-atak-terrorystyczny-w-londynie oraz

http://wyborcza.pl/1,75477,13962958,20_letni_brytyjski_zolnierz_zginal_w_Londynie_od_ciosu.html.

24

Pomimo tych czynników, można zakładać, że ze względu na dostępność broni białej

i podobnych niebezpiecznych narzędzi na rynku oraz niewielkie koszty ich nabycia, sposób ten

będzie dalej stosowany przez organizacje terrorystyczne oraz tzw. „samotnych wilków”.

Kolejną metodą terrorystyczną są zamachy za pomocą broni palnej. Ze względu na

bardzo szeroki wachlarz stosowanych narzędzi, może ona przybierać rozmaite formy. Broń

palna to w szerokim rozumieniu każda broń bojowa, myśliwska, gazowa, sportowa, alarmowa

i sygnałowa

34

. W ramach broni strzeleckiej terroryści posługują się rewolwerami, pistoletami,

pistoletami i karabinami maszynowymi oraz karabinami wyborowymi. Obok broni strzeleckiej

to również wszelkiego rodzaju moździerze, kierowane i niekierowane pociski rakietowe

stacjonarne i mobilne oraz ręczne wyrzutnie granatów w tym przeciwpancernych. Historia

potwierdza bardzo powszechne posługiwanie się tą metodą przez sprawców zamachów.

Przykładami takich zamachów są między innymi:

− w 1984 roku w New Delhi została zastrzelona premier Indii Indira Gandhi przez dwójkę

własnych sikhijskich ochroniarzy. Sprawcy posłużyli się rewolwerem

i pistoletem maszynowym Sten

35

;

− inną bronią posłużyli się terroryści Hamasu w 2004 roku atakując Izrael. Wykorzystali

lokalnie produkowane rakiety typu kassam do przeprowadzenia ostrzeliwań izraelskich

celów, w tym dzieci

36

;

− przykładem użycia karabinka wyborowego może być aktywność strzelców PIRA

w Crossmaglen w hrabstwie Armagh. Ofiarami jednego snajpera mogło być nawet

ponad dziesięciu brytyjskich żołnierzy, a strach przed siłą oddziaływania potęgowały

rysunki na murach, a nawet znaki przy drodze informujące o aktywności snajpera

37

;

− w 1975 roku międzynarodowy terrorysta „Carlos” współdziałając z członkami

Ludowego Frontu Wyzwolenia Palestyny zorganizował na lotnisku Orly w Paryżu

zamach z użyciem granatnika przeciwpancernego RPG – 7

38

.

Podobnych zamachów terrorystycznych było znacznie więcej, a ich analiza prowadzi

do określenia podstawowych cech ataków tego rodzaju. Użycie broni palnej zapewnia

34

Zob. art. 4 Ustawy z dnia 21 maja 1999 roku o broni i amunicji, (Dz. U. z 2012 r. poz. 576, z 2013 r. poz. 829)

35

Zob. Analiza historyczna wybranych zamachów, [online], [dostęp 11.07.2013], dostępny w Internecie:

http://www.specops.pl/vortal/Close_Personal_Protection/Maly/analiza_historyczna/analiza_historyczna_CPP.ht

m oraz http://www.stosunkimiedzynarodowe.info/kraj,Indie,problemy,terroryzm.

36

Zob. Broń produkowana w Gazie, 2010, [online], [dostęp 11.07.2013], dostępny w Internecie:

http://izrael.org.il/terroryzm/485-bro-produkowana-w-gazie.html oraz http://www.terroryzm.com/hamas-

%E2%80%93-metody-i-zamachy/#more-207.

37

Zob. J. Horgan, Psychologia…, dz. cyt., s. 35.

38

Zob. Encyklopedia terroryzmu…, dz. cyt., s. 236 – 237.

25

sprawcom pewną precyzję działania i możliwość operowania z określonej odległości.

Dodatkowym atutem tej metody jest stosunkowo łatwy dostęp do broni strzeleckiej

i niewielkie koszty jej pozyskiwania. Kolejnym elementem jest mobilność i możliwość

wykorzystywania w miejscach użyteczności publicznej. Zapewnia to wtedy większą ilość ofiar

zabitych i rannych. Jest to metoda charakterystyczna dla „aktywnych strzelców” – sprawców

posługujących się bronią dla zabijania kolejnych ofiar z wykorzystaniem przemieszczania się

w obszarze wybranego obiektu

39

.

Są też pewne ograniczenia w posługiwaniu się bronią palną jako narzędziem zamachu

terrorystycznego. Przede wszystkim to nielegalność posiadania broni palnej w wielu krajach na

świecie. Kontrolowanie i monitorowanie obrotu bronią, co może prowadzić do wykrycia

sprawców zamachu już na etapie przygotowania. Wyposażanie obiektów w najnowsze

technologie zabezpieczające przed bezprawnym wnoszeniem broni i niebezpiecznych narzędzi,

znacznie zmniejsza możliwości wykorzystania tej metody przez sprawców. Dodatkowym

ograniczeniem jest potrzeba przejścia szkolenia w zakresie posługiwania się bronią,

szczególnie jej niektórych rodzajów (karabiny maszynowe, granatniki, wyrzutnie rakietowe).

Atuty i charakter tej metody przeprowadzenia ataku terrorystycznego stanowią,

że należy spodziewać się dalszego wykorzystywania tego środka, w celu powodowania

masowych strat (wyrzutnie rakiet, granatniki, karabiny maszynowe) lub likwidacji

wyselekcjonowanego celu osobowego (pistolety, karabiny wyborowe).

Najbardziej powszechną metodą działania terrorystów są zamachy bombowe. Zgodnie

z raportem National Consortium for the Study of Terrorism and Responses to Terrorism za

2012 rok, ta metoda stanowiła aż 62% wszystkich stosowanych sposobów ataków

40

. Wynikać

to może z tego, że posiada ona wiele zalet z perspektywy terrorystów, do których zalicza się

przede wszystkim:

− zapewnienie względnego bezpieczeństwa dla sprawców podczas zamachu;

− możliwość wysuwania żądań i prowadzenia negocjacji przed zamachem;

− duża siła niszcząca;

− wysokie oddziaływanie psychologiczne;

− powodowanie dużej dezorganizacji działań ratowniczych;

39

Zob. Active Shooter, Recomandations and Analysis for Risk Migitation, red. Reymond W. Kelly, Police

department of New York, [online], [dostęp 11.07.2013], dostępny w Internecie:

http://www.nyc.gov/html/nypd/downloads/pdf/counterterrorism/ActiveShooter2012Edition.pdf.

40

Zob. Annex of Statistical Information, country report on terrorism 2012, National Consortium for the Study

of Terrorism and Responses to Terrorism, Maryland 2013, s. 8.

26

− stosunkowo łatwy dostęp do komponentów służących do wykonania materiałów

i urządzeń wybuchowych;

− wielość miejsc, w których można zastosować ten rodzaj ataku (obiekty użyteczności

publicznej, środki transportu, imprezy masowe);

− możliwość zadania wielkich strat przy niewielkiej ilości materiału wybuchowego

41

.

Obecnie obserwowana jest, obok wzrostu zainteresowania tą metodą przeprowadzenia

zamachu, swego rodzaju ewolucja w posługiwaniu się nią. Wyrażana ona jest między innymi:

− w zakresie materiałów wybuchowych:

▪ w stosowaniu zaawansowanych materiałów wybuchowych;

▪ w możliwości samodzielnej ich produkcji;

▪ w adaptowaniu materiałów wybuchowych do własnych potrzeb;

− w zakresie budowy ładunków wybuchowych:

▪ w korzystaniu z nowoczesnych rozwiązań w zakresie inicjacji wybuchu;

▪ w poddawaniu modyfikacjom już stosowanych rozwiązań;

▪ w powstawaniu nowych konstrukcji ładunków wybuchowych;

− w zakresie przenoszenia ładunków wybuchowych:

▪ w ulepszaniu technik maskowania i kamuflażu;

▪ w wykorzystywaniu w zamachach środków transportu lądowego, morskiego

i powietrznego;

▪ w poszukiwaniu nowych technik przenoszenia materiałów wybuchowych

42

.

Metoda ta posiada również swoje słabe strony, wśród których należy wymienić wysoką

nieprecyzyjność oddziaływania, ryzykowny proces przygotowywania ładunków wybuchowych

i występujące trudności podczas transportu. Pomimo tego, historia obfituje

w przykłady takich aktywności. Zamachy na Bali w 2002 roku, Madrycie w 2004, Londynie

2005 są tymi najbardziej znanymi z przekazów medialnych. Należy dodać jeszcze podłożenie

bomby w 1946 roku przez terrorystów żydowskich z organizacji Irgun w hotelu King David,

w którym zginęło 91 osób. Kolejny przykład to zamach bombowy na dworcu w Bolonii

w 1980 roku oraz wybuch materiału wybuchowego w samolocie linii Air India powodujący

śmierć 329 osób

43

.

41

Zob. K. Jałoszyński, B. Wiśniewski, Terroryzm Diagnoza…, dz. cyt., s. 67 por. M. Ilnicki, Służby graniczne

w walce z terroryzmem, Toruń 2011, s. 71.

42

J. Adamski, Nowe technologie w służbie terrorystów, Warszawa 2007, s. 11.

43

Zob. Encyklopedia…, dz. cyt., s. 218.

27

Przykładem możliwości planistycznych i organizacyjnych był zamach terrorystyczny

na promoskiewskiego prezydenta Czeczeni Achmada Kadyrowa w 2004 roku. Wmurowany

w trybunę honorową ładunek wybuchowy został zdetonowany w czasie obchodów dnia

zwycięstwa, gdy na trybunie znajdowali się najwyżsi przedstawiciele władz Czeczenii.

Prezydent i innych pięć osób zginęło w wyniku tego zawczasu przygotowanego ataku

bombowego

44

.

Metoda ta wypracowała charakterystyczne dla niej formy, a pomysłowość sprawców

w zakresie umieszczania materiałów wybuchowych wydaje się nieograniczona. Przykładem

takiej formy może być umieszczanie bomb w listach, paczkach, koszach na śmieci, torbach,

bagażu lub w budkach telefonicznych. W takim przypadku trudno mówić o skutecznym

zapobieganiu, kiedy ładunek wybuchowy może znajdować się niemal w każdym miejscu.

Sprawcy do przenoszenia materiałów wybuchowych adaptują pojazdy, rowery, motocykle,

zwierzęta, a nawet ludzi

45

.

Wykorzystanie formy samobójczych zamachów bombowych obrazuje zdarzenie

z 11 listopada 1998 roku, kiedy to młody mężczyzna wjechał białym mercedesem w budynek

izraelskiego dowództwa w Tyrze. Siła eksplozji zniszczyła ośmiopiętrowy budynek

i przyczyniła się do śmierci 141 ludzi. Ze względu na skutki ataku oraz samobójczy charakter

zachowania sprawcy, uznaje się to wydarzenie za pierwsze tego typu w historii zamachów

terrorystycznych

46

.

Forma zamachu samobójczego jest też jedną z najbardziej skutecznych i krwawych. Jak

pokazują badania National Consortium for the Study of Terrorism and Responses

to Terrorism Based at the University of Maryland, w 2012 roku na świecie odnotowano

340 samobójczych zamachów. Spowodowały one śmierć 2223 ludzi i raniły 4410 osób.

Statystyki pokazują również, że zamachy samobójcze są prawie pięć razy bardziej

śmiercionośne od innych form przeprowadzanych ataków

47

.

Możliwości i techniki przeprowadzania zamachów z użyciem materiału wybuchowego

stały się nieograniczone i jedynie determinacja terrorystów jest wyznacznikiem kiedy i skąd

nastąpi wybuch. Dodatkowym atutem wykorzystania tego sposobu jest silne oddziaływanie

psychologiczne. Pozostawione pakunki lub torby w miejscach publicznych budzą podejrzenia,

44

Zamachy terrorystyczne w Moskwie, RMF24, , [online], [dostęp 15.07.2013], dostępny w Internecie:

http://www.rmf24.pl/raport-moskiewskiezamachy/moskiewskiezamachywideo/news-zamachy-terrorystyczne-w-

rosji-kalendarium,nId,268949.

45

Zob. J. Adamski, Nowe…, dz. cyt., Warszawa 2007, s. 14 – 38 .

46

K. Jałoszyński, Współczesny…, dz. cyt., s. 47.

47

Annex of Statistical Information, Country Reports on Terrorism 2012, [online], [dostęp 15.07.2013], dostępny

w Internecie: http://www.start.umd.edu/.

28

a procedury sprawdzania ich zawartości zabierają wiele czasu i potrafią destabilizować

normalne funkcjonowanie w wybranych przez sprawców miejscach. Przykładem takiego

zdarzenia jest sytuacja z 20 października 2005 roku, kiedy to w Warszawie, w porannych

godzinach szczytu komunikacyjnego odnajdywano kolejno atrapy improwizowanych

ładunków wybuchowych. Pomimo tego, że nie były to prawdziwe ładunki wybuchowe

zdarzenie spowodowało chaos komunikacyjny, reakcję służb ratowniczych oraz strach wśród

mieszkańców stolicy. Zdaniem ówczesnego prezydenta miasta Lecha Kaczyńskiego, działanie

to miało charakter typowego terroru psychologicznego

48

.

Kolejną metodą stosowaną przez terrorystów są porwania środków transportu

osobowego lub towarowego. Ten rodzaj działań dzieli się na kilka grup w zależności od rodzaju

uprowadzonego obiektu:

− porwania statków powietrznych;

− porwania statków morskich i śródlądowych;

− porwania pociągów i składów metro;

− porwania autobusów.

Obecnie, ze względu na stopniowe wprowadzanie kolejnych zabezpieczeń przez linie

lotnicze oraz służby bezpieczeństwa, ten rodzaj działania sprawców staje się bardzo rzadki.

Zdarzają się natomiast częściej porwania środków transportu lądowego, prawdopodobnie ze

względu na mniejszy stopień ich ochrony oraz mniejsze wymagania organizacyjne podczas

planowania zamachów

49

.

Przykłady i analiza aktywności terrorystów wskazują, że metoda porywania środków

transportu była powszechną w latach 60. i 70. ubiegłego wieku. Współcześnie należy

spodziewać się również takich zamachów, ale prawdopodobnie formy i narzędzia, którymi będą

posługiwać się sprawcy, ulegną ewolucji, wraz ze stopniem wprowadzanych przez państwa

zabezpieczeń antyterrorystycznych w środkach transportu lądowego, powietrznego

i morskiego.

Bardzo złożoną metodą z perspektywy terrorystów i służb bezpieczeństwa jest wzięcie

zakładników. Jest to sytuacja, w której terroryści pozbawiają wolności osobę lub osoby

i przetrzymują je wbrew ich woli. Celem takiego działania jest najczęściej użycie zakładników

jako karty przetargowej w negocjacjach z policją i władzami. Przetrzymywani ludzie stanowią

też swego rodzaju zabezpieczenie dla zapewnienia bezpieczeństwa sprawcom. Inną przesłanką

48

Zob. K. Liedel, A. Mroczek, Terror w Polsce…, dz. cyt., s. 145 – 149.

49

Zob. S. Kulczyński Terroryzm jako zagrożenie bezpieczeństwa państwa [w:] K. Jałoszyński, B. Wiśniewski,

Terroryzm Diagnoza…, dz. cyt., s. 67.

29

powstania sytuacji zakładniczej jest nieudane wykonanie na przykład napadu rabunkowego

i wzięcie zakładników jedynie dla zapewnienia bezpiecznej możliwości oddalenia się z miejsca

zdarzenia. W tych sytuacjach, w odróżnieniu od uprowadzeń, miejsce pobytu osób

zatrzymanych jest znane. Ułatwia to niejako przeprowadzenie działań ratowniczych

i kanalizuje energię służb bezpieczeństwa do określonego terenu lub obiektu

50

.

Cechą charakterystyczną sytuacji z udziałem zakładników jest powstanie swoistego

spektaklu o ogromnym potencjale emocjonalnym. Nieuchronnym w takich momentach jest

pojawienie się mediów i często bezpośrednie relacjonowanie całości zdarzenia. Rzeczywisty

tragizm ofiar zamachu, traumatyczne przeżycia najbliższych im osób oraz zmagania

negocjacyjne i siłowe sprawców ze służbami bezpieczeństwa, stanowią o sile oddziaływania

tej metody. Dodatkowym elementem obciążającym jest czas, który płynie, a wraz z nim

zmieniają się okoliczności i postrzeganie rozgrywającego się dramatu. Podczas tak rosnącego

napięcia, decydującego znaczenia nabiera kwestia sposobu zakończenia sytuacji kryzysowej.

W przypadku klęski służb bezpieczeństwa, dramat i skutki pośrednie wywarte na społeczności

wydają się dużo większe. Sukcesem zakończone sytuacje zakładnicze dają gwarancję

zmniejszenia lęku i strachu przed kolejnymi takimi zdarzeniami i wzmacniają zaufanie do

państwa i jego możliwości zapewnienia bezpieczeństwa

51

.

Przykładami takich zdarzeń, z różnymi konsekwencjami i skutkami bezpośrednimi

i pośrednimi są:

− zajęcie polskiej ambasady w Bernie (1980)

52

;

− zajęcie ambasady USA w Teheranie (1979)

53

;

− atak czeczeńskich terrorystów na moskiewski teatr na Dubrowce (2002)

54

;

− atak na szkołę w Biesłanie (2004)

55

;

− atak terrorystyczny na Centrum Handlowe w Kenii Nairobi (2013)

56

.

50

Zob. K. Jałoszyński, Jednostka kontrterrorystyczna…, dz. cyt., s. 32 – 33.

51

Zob. M. Ilnicki, Służby…, dz. cyt., s. 72 – 74.

52

Zob. R. Rybacki, Zajęcie polskiej ambasady w Bernie, [w:] terroryzm. com, 2006, , [online], [dostęp

16.07.2013], dostępny w Internecie: http://www.terroryzm.com/zajecie-polskiej-ambasady-w-bernie-w-1982/.

53

Zob. K. Nadolski, Dramat w amerykańskiej ambasadzie, [w:] onet. wiadomości, 2012, [online], [dostęp

16.07.2013], dostępny w Internecie: http://wiadomosci.onet.pl/prasa/dramat-w-amerykanskiej-

ambasadzie/9b5yw.

54

Zob. Atak terrorystyczny na moskiewski teatr na Dubrowce, [w:] terroryzm. com, 2003, [online], [dostęp

16.07.2013], dostępny w Internecie: http://www.terroryzm.com/atak-terrorystyczny-na-moskiewski-teatr-na-

dubrowce/.

55

Zob. Zamach w Biesłanie, [w:] terroryzm. com, 2003, [online], [dostęp 05.07.2013], dostępny w Internecie:

http://www.terroryzm.com/zamach-w-bieslanie/.

56

Zob. B. Popławski, Bilans zamachu w Nairobi, [w:] portal Geopolityka. org, 2013, [online], [dostęp 16.07.2013],

dostępny w Internecie: http://geopolityka.org/analizy/2459-bilans-zamachu-w-nairobi.

30

Największą trwogę i strach budzi ryzyko zastosowania przez terrorystów broni

niekonwencjonalnej zaliczanej do broni masowego rażenia. Takie środki dzielą się na trzy

podstawowe grupy:

− broń jądrową (ładunki nuklearne i środki promieniotwórcze);

− broń chemiczną (bojowe środki trujące, toksyczne środki przemysłowe, toksyny

bakteryjne i organiczne),

− broń biologiczną (wirusy i bakterie wybranych chorób zakaźnych, grzyby, riketsje,

toksyny bakteryjne, zwierzęce i roślinne)

57

.

W nomenklaturze zachodniej określa się je skrótem CBRN (Chemical, Biological,

Radiological, Nuclear), co oznacza środki chemiczne, biologiczne i materiały rozszczepialne

58

.

Broń ta posiada wiele zalet z perspektywy terrorystów, a rozwój jej używania dla

realizacji celów organizacji, został zapoczątkowany z końcem XX wieku. Do najważniejszych

cech metody wykorzystywania BMR zaliczyć można

59

:

− zapewnienie maksymalnych i masowych strat;

− zapewnienie długofalowego skutku chorobowego i psychologicznego;

− możliwość zaatakowania ludzi, środowiska, zwierząt, żywności lub wody;

− dostępność komponentów do jej produkcji;

− stosunkowo niskie koszty produkcji lub pozyskania w porównaniu z możliwymi do

osiągnięcia skutkami (analiza przeprowadzona przez ekspertów ONZ w 1969 roku

stwierdza, że dla wywołania tych samych strat wśród ludności cywilnej na obszarze

1 km2, należy ponieść koszty: dla broni konwencjonalnej – 2000 dolarów, nuklearnej –

800 dolarów, chemicznej – 600 dolarów, a biologicznej – 1 dolar

60

).

W obszarze materiałów rozszczepialnych to realne i poważne zagrożenie stanowi

obecnie użycie przez terrorystów czterech podstawowych form związanych z następującymi

narzędziami zamachu:

− broń jądrowa (będąca na wyposażeniu niektórych państw o sile rażenia dochodzącej do

kilku megaton TNT, jest ona produkowana przez specjalistyczne zakłady w tzw.

zamkniętym ciągu jądrowym);

− improwizowane urządzenia jądrowe (ładunek jądrowy działający na zasadzie

rozszczepienia);

57

S. Kulczyński Terroryzm..., dz. cyt., s. 69.

58

J. Adamski, Nowe…, dz. cyt., Warszawa 2007, s. 61.

59

S. Kulczyński Terroryzm..., dz. cyt., s. 69.

60

Zob. Medycyna ratunkowa i katastrof, red. A. Zawadzki, Warszawa 2011, s. 378 – 379.

31

− broń radiologiczna (broń zawierająca substancje radiologiczne i zdolna do ich

rozprzestrzenienia);

− improwizowane urządzenia radiologiczne (może to być ładunek konwencjonalny,

którego zadaniem jest rozrzucenie materiałów radiologicznych na duże odległości)

61

.

Na takiej zasadzie może działać „brudna bomba”. Jest to połączenie materiału

radioaktywnego z materiałem wybuchowym. W takim przypadku nie zachodzi nuklearna

reakcja łańcuchowa. Jednak detonacja zapewnia lokalne rozprzestrzenienie środka

promieniotwórczego i skażenie środowiska. Do wykonania takiej bomby potrzeba niewielkiej

ilości materiałów radioaktywnych, wykorzystywanych powszechnie do celów medycznych,

przemysłowych lub naukowych. Są one z perspektywy terrorystów atrakcyjnym narzędziem,

ponieważ ich konstrukcja nie jest skomplikowana, koszty umiarkowane, metoda medialna,

a osiągnięte skutki mogą być zadowalające

62

.

Ta metoda może również mieć formę atakowania elektrowni i innych obiektów

jądrowych w postaci przejęcia kontroli nad nimi, ostrzelanie ich wrażliwych elementów lub

atak z użyciem materiału wybuchowego.

Dużo bardziej rozpowszechnionym w historii terroryzmu jest przypadek używania dla

wywołania paniki i strat osobowych broni chemicznej. Znane są przypadki użycia tej metody

przez grupy anarchistyczne lub proekologiczne i powiązania jej z sabotażem na określone

produkty żywnościowe. Z kolei zamachy z użyciem rozpylaczy gazów bojowych były domeną

sekty Najwyższa Prawda operującej w Japonii. Najbardziej znanym zamachem w tej kategorii

było uwolnienie sarinu w pięciu pociągach metra, które w godzinach szczytu

w ciągu 4 minut przyjechały na stację Kasumigeseki. Rozpylaczem w tym wypadku były

pudełka śniadaniowe w plastykowych torbach, przedziurawionych parasolkami. Zamach

wywołał straty osobowe w postaci 12 zabitych i ponad 5 tysięcy rannych

63

.

Kolejnym narzędziem używanym przez terrorystów może być broń biologiczna. Ma ona

działanie wieloobszarowe i jest zdolna do atakowania ludzi, zwierząt, żywności i wody,

a chorobotwórcze bakterie, wirusy, grzyby czy jady będą powodowały skutki, nie zawsze

widoczne natychmiast. Niektóre z chorób spowodowanych przez atak terrorystyczny mogą być

dalej przenoszone przez owady i gryzonie. Dodatkowym elementem sprzyjającym terrorystom

jest niska cena produkcji, możliwość pozyskania poprzez zakup lub kradzież oraz łatwość

przechowywania i rozprzestrzeniania. Do tego dochodzi jeszcze skomplikowany

61

J. Adamski, Nowe…, dz. cyt., Warszawa 2007, s. 84.

62

W. Dietl, Terroryzm…, dz. cyt., s. 237.

63

Zob. Tamże, s. 63 – 68.

32

i długi okres rozpoznawania niektórych chorób i mobilność zakażonych osób. To wszystko

sprawia, że współcześnie państwa muszą przygotowywać swoje struktury i systemy ratownicze

do minimalizacji skutków użycia takiej broni, bo jak widać przeciwdziałanie jej użyciu wydaje

się nie do końca możliwe

64

.

Metodą działania terrorystów związaną ściśle z rozwojem cywilizacyjnym są ataki

elektroniczne. Mogą one mieć dwojaką postać. Po pierwsze może to być obezwładnienie

wszelkich systemów elektronicznym na wybranym obszarze poprzez wygenerowanie silnego

impulsu elektromagnetycznego. Biorąc pod uwagę stopień wykorzystania systemów

elektronicznych niemalże we wszystkich dziedzinach życia, skutki takiego ataku mogłyby być

niewyobrażalnie znaczne. Tym mocniejsze byłoby uderzenie sprawców takiego zamachu, im

wrażliwszy na zakłócenia systemów elektronicznych czy nawet elektrycznych byłby wybrany

przez nich obiekt. Najbardziej narażone na bezpośrednie straty i natychmiastową

dezorganizację funkcjonowania są porty lotnicze i elektroniczne systemy naprowadzania

statków powietrznych. Jednak nie tylko ten obszar aktywności państwa jest nacechowany

informatyzacją i automatyzacją. Poważnie zagrożonych jest większość obiektów infrastruktury

krytycznej państwa, a funkcjonowanie bez mediów, energii elektrycznej, czy dostępu do czystej

wody jest współcześnie niewyobrażalne

65

.

Drugą formą tego typu działań jest szeroko rozumiany cyberterroryzm. Waga tego

zagrożenia jest związana również z szybkim rozwojem technologii informacyjnych

i komunikacyjnych, opartych na rozwiązaniach sieciowych. Cyberprzestrzeń stanowi swego

rodzaju kolejne środowisko funkcjonowania współczesnego człowieka, a uzależnienie

większości dziedzin życia od Internetu sięgnęło wyjątkowo zaawansowanego poziomu. Stąd

też połączenie cyberprzestrzeni i terroryzmu stanowi tak wielkie zagrożenie, którego skutki na

razie są trudne do wymiernej oceny i prognozy.

Atutami operowania w świecie sieci z punktu widzenia terrorystów są:

− możliwość destrukcyjnego oddziaływania na funkcjonowanie wielu instytucji

państwowych (cywilnych i wojskowych) oraz niepaństwowych;

− zdolność zakłócania mediów i możliwość kierowania przekazem informacji;

− ogólnoświatowy zasięg;

− niski koszt operacji;

− bezpieczeństwo terrorystów.

64

Zob. A. Żebrowski, Determinanty zamachu terrorystycznego – Euro 2012, [w:] Przeciwdziałanie zagrożeniom

terrorystycznym podczas imprez masowych w aspekcie Euro 2012, red. T. Bąk, s. 31.

65

S. Kulczyński Terroryzm..., dz. cyt., s. 75.

33

Największe nawet wyobrażenia o możliwościach destrukcyjnego działania terrorystów

stały się rzeczywistością 11 września 2001 roku. Tego dnia sprawcy użyli po raz pierwszy

porwanych, pasażerskich samolotów jako bomb skierowanych na obiekty wież WTC oraz

Pentagonu. Straty osobowe w postaci ponad 5000 zabitych w tym 400 na pokładach statków

powietrznych to nie jedyne skutki zamachu

66

. To również ogromne zniszczenia budynków

i infrastruktury, skutki ekonomiczne, gospodarcze a nawet militarne. Ta metoda działania

sprawców przeraziła wszystkie społeczności na świecie. Determinacja i perfekcja sprawców

w fazie przygotowania i realizacji planu pozwala oceniać, że w przyszłości wszystkie

scenariusze są możliwe, bo przecież taki rozegrany w 2001 roku, przed zdarzeniem pozostawał

jedynie w sferze filmowej fikcji.

Pierwsze pomysły posłużenia się samolotem pasażerskim jako latającą bombą pojawiły

się już podczas przygotowań do zamachu na samolot linii Air France w 1994 roku. Terroryści

z Islamskiej Grupy Zbrojnej, po porwaniu statku powietrznego lecącego do Algieru, zamierzali

rozbić go lub zdetonować nad wieżą Eiffla w Paryżu. Plan nie został jednak zrealizowany,

ponieważ sprawcy nie znając sztuki pilotażu zostali wprowadzeni w błąd przez załogę

airbusa

67

.

Wnioski z tego zdarzenia zostały wyciągnięte przez terrorystów z Al-Kaidy i w fazie

przygotowania zamachu zainwestowali oni w szkolenia z pilotowania samolotów pasażerskich.

Jest to element niezbędny, ponieważ biorąc pod uwagę prędkość i masę samolotu,

w porównaniu do wielkości potencjalnego celu i obciążenia wynikającego z siły bezwładności,

ogromną sztuką jest precyzyjne trafienie w cel

68

.

Dodatkowym elementem, który wymaga niezwykłej determinacji i samodyscypliny jest

zdolność do uderzenia w cel ze świadomością odbierania sobie własnego życia. Jest to

niezmiernie trudne nawet do wyobrażenia dla przeciętnego człowieka. W związku z tym należy

podejrzewać, że sprawcy przeszli solidną indoktrynację prawdopodobnie o podłożu religijnym,

a być może byli motywowani do działania w jakiś inny dodatkowy sposób.

Praca włożona przed zamachem przez terrorystów wydaje się jednak opłacalna

ze względu na osiągnięte skutki bezpośrednie i pośrednie. Tak wielki skutek niszczący

w przypadku tego typu zamachów osiągnięto dzięki:

− energii kinetycznej samolotów o masie ok. 140 ton każdy, poruszających się

z prędkością przelotową ok. 750 km/h, przeniesionej na atakowane budynki;

66

Zob. T. Aleksandrowicz, K. Liedel, Zwalczanie…, dz. cyt., s. 12.

67

Zob. J. Adamski, Nowoczesne..., dz. cyt., s. 53.

68

Zob. K. Jałoszyński, Jednostka…, dz. cyt., s. 39.

34

− eksplozji paliwa lotniczego (ok. 40 ton) w zbiornikach samolotów, co spowodowało

pożary, wysoką temperaturę i w konsekwencji naruszenie konstrukcji obiektów i ich

zawalenie się

69

.

Obecnie, po wprowadzeniu wielu zabezpieczeń przed wtargnięciem do kabiny pilotów,

rozbudowanych procedur reagowania państwa na incydenty związane z przejęciem kontroli nad

statkami powietrznymi oraz zaostrzonymi przepisami bezpieczeństwa w portach lotniczych,

należy spodziewać się przekierowania aktywności sprawców w ramach poszukiwania innych

jej form. Rozwiązaniem w tym zakresie może być porywanie statków transportowych. Jednak

ta forma posiada wady w postaci trudności z dostaniem się na pokład takiego samolotu oraz

brakiem zabezpieczenia przed zestrzeleniem w postaci dużej ilości pasażerów. Kolejnym

narzędziem zamachu w ramach tej metody mogą być mniejsze samoloty prywatne, motolotnie,

paralotnie oraz bezzałogowe aparaty latające. Wymienione narzędzia nie zapewniają jednak

takiej siły uderzeniowej i nie są tak medialne, a w porównaniu z możliwymi do osiągnięcia

skutkami, koszt ich użycia jest stosunkowo wysoki

70

.

Organizowanie zamachów bez względu na obraną metodę przez sprawców wymaga

ponoszenia wymiernych kosztów. Środki są również niezbędne do prowadzenia aktywności

wewnątrz grupy w postaci akcji propagandowych i rekrutacyjnych, organizowania

zabezpieczenia funkcjonowania struktur grupy oraz systemów kierowania i łączności. Jedną

z metod pozyskiwania środków przez terrorystów są napady rabunkowe. Mają one charakter

typowo kryminalny i są obliczone jedynie na pozyskiwanie środków finansowych. Mogą one

oczywiście przerodzić się w sytuacje zakładnicze i nabierać charakteru zamachu

terrorystycznego, ale cel pierwotny sprawców w tym wypadku jest inny

71

. Przykładem takiego

zdarzenia był napad rabunkowy na bank w Belfaście, zorganizowany zdaniem policji

irlandzkiej przez IRA i jej polityczne skrzydło – partię Sinn Fein. Sprawcy używając szantażu

wobec wcześniej porwanych pracowników banku, zmusili ich do otwarcia sejfów, skąd skradli

22 milionów funtów szterlingów

72

.

Wymienione metody działania terrorystów nie występują zawsze w czystej formie.

Zdarza się, że sprawcy używają jednocześnie kilku metod terrorystycznych, by w ten sposób

zmaksymalizować siłę swojego oddziaływania i liczbę ofiar. Specyficzną taktyką

69

J. Adamski, Nowoczesne..., dz. cyt., s. 53.

70

Zob. Tamże, s. 48 – 56.

71

Zob. K. Jałoszyński, Jednostka…, dz. cyt., s. 40.

72

Zob. IRA oskarżona o napad na bank w Belfaście, PAP 2005, [online], [dostęp 16.07.2013], dostępny

w Internecie:

http://wiadomosci.wp.pl/kat,1356,title,IRA-oskarzona-o-napad-na-bank-w-

Belfascie,wid,6454741,wiadomosc.html?ticaid=111a3c.

35

przeprowadzania zamachów na wojska koalicji charakteryzują się zamachy w Iraku

i Afganistanie. Atakując konwoje sprawcy rozpoczynają najczęściej zamach od wysadzenia

ładunku wybuchowego pod jednym z pojazdów. Następnie gdy kolumna się zatrzymuje

ostrzeliwują zgrupowanie granatnikami przeciwpancernymi i bronią maszynową. Jest

to swoista kombinacja metod i jednocześnie taktyka tamtejszych terrorystów, wypracowana

pod wpływem doświadczeń i zapewne szkoleń w tym zakresie.

Podobnie działają terroryści atakując cele miękkie. Pierwszy zamach jest zaskoczeniem

i powoduje najczęściej panikę, grupowanie ludzi w określonych – wydawałoby się

bezpiecznych miejscach. Na miejsce przybywają siły ratownicze. Wtedy następuje kolejny

zamach, a uderzenie jest najczęściej skierowane właśnie w te bezpieczne miejsca. Powoduje to

dalsze, często jeszcze większe niż pierwotnie straty i znacznie utrudnia prowadzenie kolejnych

działań minimalizujących skutki i straty. Taki rodzaj przeprowadzenia zamachu jest już

wypracowaną metodą działania i nazywa się w doktrynie zamachem sekwencyjnym. Kolejne,

następujące po sobie uderzenia, są powiązane ze sobą i zapewniają w konsekwencji większe

rezultaty dla terrorystów

73

.

Przykładem takiego incydentu terrorystycznego był zamach w Kwecie, stolicy jednej

z prowincji w Pakistanie, który został przeprowadzony w czerwcu 2013 roku. Pierwsza

eksplozja zniszczyła autobus, którym podróżowały studentki, powodując śmierć 12 z nich,

a wiele raniąc. Kolejna bomba wybuchła już w szpitalu, do którego przewieziono ofiary.

Znaleźli się tam również rodzina i przyjaciele rannych oraz przedstawiciele władz i policji.

W tym drugim zamachu zginęło kolejnych 11 osób. Dodatkowo w szpitalu byli też strzelcy,

którzy otworzyli ogień do służb bezpieczeństwa bezpośrednio po drugiej eksplozji

74

.

Kolejną metodą ataków terrorystycznych, mogącą łączyć w sobie wiele metod i form,

jest terrorystyczny zamach symultaniczny. Zgodnie ze znaczeniem przymiotnika

„symultaniczny”, incydent taki jest przeprowadzany w kilku miejscach równocześnie

75

.

Zaatakowanie kilku celów w tym samym czasie zapewnia sprawcom spowodowanie większego

chaosu i powoduje utrudnienie prowadzenia akcji ratowniczej. Gdy następują eksplozje w kilku

miejscach jednocześnie i nie są one odległe, to muszą być obsługiwane przez ratowników,

strażaków i policjantów z jednej komórki organizacyjnej. Dodatkowo wszyscy poszkodowani

73

Zob. J. Adamski, Nowoczesne..., dz. cyt., s. 59 oraz por. K. Jałoszyński, Jednostka…, dz. cyt., s. 278 – 288.

74

Pakistan: W zamachach w Kwecie zginęło co najmniej 23 ludzi, PAP 2013, [online], [dostęp 23.07.2013],

dostępny w Internecie:

2http://konflikty.wp.pl/kat,107156,title,Pakistan-w-zamachach-w-Kwecie-zginelo-co-najmniej-23-

ludzi,wid,15736276,wiadomosc.html?ticaid=111a45.

75

Zob. Mega słownik, [online], [dostęp 17.07.2013], dostępny w Internecie:

http://megaslownik.pl/slownik/synonimy_antonimy/21248,symultanicznie.

36

trafiają do tych samych ośrodków szpitalnych. Na ulicach takich niewielkich obszarów szybko

zapanowuje chaos i wszechogarniająca panika, co zwiększa skutek oddziaływania

zbrodniczego terrorystów. Zdarza się również, że ładunki wybuchowe służą do zniszczenia tego

samego obiektu, a ich rozmieszczenie w innych miejscach i jednoczesne zdetonowanie

maksymalizuje wybuchowy efekt.

Poszczególne, wymienione w opracowaniu metody terrorystyczne, są wykorzystywane

z różną częstotliwością przez sprawców. Zależy to od celu, jaki chcą oni osiągnąć,

od możliwości organizacyjnych i logistycznych oraz od podatności określonego obiektu na

oddziaływanie wybranej metody. W 2012 roku udział procentowy wybranych metod

terrorystycznych przedstawia rycina nr 1.

Rycina 1 Metody ataków terrorystycznych na świecie w 2012 roku

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Annex of Statistical Information, country report on terrorism 2012,

National Consortium for the Study of Terrorism and Responses to Terrorism, Maryland 2013, s. 8, [online],

[dostęp 16.07.2013], dostępny w Internecie: http://www.state.gov/j/ct/rls/crt/2012/.

Przedstawione dane potwierdzają, że zamachy bombowe są najczęściej stosowaną

metodą działania sprawców. Kolejną są zamachy z wykorzystaniem broni palnej. Te dwie

metody są najbardziej konwencjonalnymi sposobami i są stosowane przez większość

organizacji terrorystycznych. Wzięcie zakładników lub ataki terroryzmu indywidualnego

wymagają od sprawców większej organizacji, zaawansowania taktycznego oraz są trudniejsze

do wykonania. Z tych właśnie powodów ich udział procentowy jest mniejszy. Poza tym,

dominacja zamachów bombowych jest spowodowana większą ilością ofiar oraz zapewnieniem

bezpieczeństwa dla zamachowców, co w większości przypadków odgrywa zasadniczą rolę.

62%

25%

5% 4% 4%

zamachy bombowe - 62%

zamachy przy użyciu broni palnej

- 25%

zamachy na życie konkretnych

osób - 5%

zamachy na obiekt - 4%

wzięcie zakładników - 4%

37

Udział procentowy metod niekonwencjonalnych jest nadal niewidoczny w skali

wszystkich zamachów. Jednak przedstawiona powyżej panorama metod, form i narzędzi

terrorystycznych dowodzi, że sprawcy są niezwykle zdeterminowani w poszukiwaniu coraz to

nowych i skuteczniejszych rozwiązań. Nadążają za inicjatywami antyterrorystycznymi państw,

a zdarza się, że je wyprzedzają. Umiejętnie modyfikują i ulepszają swoje tradycyjne metody

działania, wykorzystując przy tym najnowsze technologie i rozwiązania techniczne. Nieobca

im jest również umiejętność czerpania wniosków z taktyki wojskowej,

a w niektórych dziedzinach wypracowali oni swoją taktykę działań terrorystycznych.

Biorąc pod uwagę dalszy rozwój cywilizacyjny współczesnego świata oraz dążenie

sprawców do osiągania maksymalnych strat, połączonych z wysoką medialnością, należy

spodziewać się dalszego rozwoju niektórych, najprawdopodobniej niekonwencjonalnych

metod terrorystycznych.

2.3 Cele zamachów terrorystycznych

Zdaniem K. Liedela i P. Piaseckiej: „celem terrorystów jest wzbudzenie strachu

i zdobycie za jego pomocą dominacji oraz kontroli nad obserwatorami aktu terrorystycznego”

76

.

Z analizy definicji terroryzmu oraz znamion przestępstwa o charakterze terrorystycznym

wynika, że ta właśnie cecha jest jedną z najważniejszych, odróżniającą

to zjawisko od innych, podobnych form działalności przestępczej. Implikuje to swoistą

strukturę aktu terrorystycznego, który staje się złożonym i podzielonym na konkretne etapy

z przyporządkowanymi im celami.

Zamach bombowy na centrum handlowe lub atak z użyciem środka chemicznego jest

jedynie celem pośrednim sprawców. Starannie wybierane metody, formy i narzędzia zamachu

służą oczywiście zadaniu zakładanych strat fizycznych przeciwnikowi, jednak nie jest

to koniec celów jakie ma zrealizować konkretny akt terroryzmu. To oddziaływanie siłą jest

celem pośrednim lub inaczej instrumentalnym sprawców i ma prowadzić do realizacji celu

głównego (pierwotnego), w postaci zmuszenia do pożądanych z perspektywy terrorystów

zachowań. W realizacji tego ostatecznego celu ogromną rolę odgrywają media, które są

w stanie zmaksymalizować efekt końcowy, poprzez globalny przekaz i dotarcie

z odpowiednimi obrazami do jak największej grupy docelowej. Wobec takiej złożoności aktu

terrorystycznego, uwidacznia się pewna zależność pomiędzy powołanymi celami. Właściwe

zaplanowanie i wybór celu pośredniego jest gwarantem, że będzie on atrakcyjny

76

K. Liedel, P. Piasecka, Jak przetrwać w dobie zagrożeń terrorystycznych, Warszawa 2008, s. 23.

38

z perspektywy przekazu medialnego i zapewni realizację celu bezpośredniego, inaczej

pierwotnego, w maksymalnym zakresie

77

.

Z perspektywy większości organizacji terrorystycznych ludność cywilna będąca ofiarą

zamachów bombowych lub innych sankcji nie jest ich przeciwnikiem. Ludzie są nie tylko

przypadkowymi ofiarami fizycznego oddziaływania sprawców, ale też ofiarami konfliktu

pomiędzy nimi, a ich wrogiem w postaci rządów, elit politycznych, gospodarczych lub

społecznych. Ich cierpienia mają za zadanie sprowokować do działania faktycznych adresatów

terrorystycznego przekazu. Są oni swego rodzaju narzędziem w rękach przestępców, dzięki

którym mogą oni prowadzić swoją politykę terroryzowania silniejszych mocodawców

78

.

Obrazy aktów przemocy, spowodowanych przez terrorystów, z punktu widzenia

militarnego nie mają strategicznego znaczenia. Stają się orężem prowadzonej aktywności

asymetrycznej dopiero po nadaniu im odpowiedniego rozgłosu i zwielokrotnieniu oraz

wzmocnieniu medialnego przekazu. Cele pośrednie nie mogą być przypadkowe, ponieważ

pokazywane sceny z teatru działań terrorystycznych muszą spełniać odpowiednie kryteria,

stawiane przez wymagającego odbiorcę współczesnych mediów. To właśnie ofiary wśród

ludzi, często wśród kobiet i dzieci oraz zniszczone symbole demokracji i zachodniej

cywilizacji, w połączeniu z obrazami wysadzonych w powietrze fabryk, dworców, środków

komunikacji a nawet budynków mieszkalnych, są w stanie przerazić miliony. Dodatkowo ten

przekaz jest wzmacniany poprzez uwidoczniony kontrast pomiędzy doskonałą potęgą

gospodarczą, militarną lub techniczną państw zachodnich a niewielkimi grupami bojowników

gotowych na śmierć w imię głoszonych idei

79

.

Cel pierwotny terrorystów, dla którego realizacji zabijana jest ludność cywilna

i niszczone są obiekty użyteczności publicznej może przyjmować następujące formy:

− zmuszenie do ustępstw lub korzyści w postaci na przykład wypłacenia okupu,

zwolnienia więźniów politycznych lub spowodowania przekazu medialnego orędzia

terrorystów;

− „reklama” – czyli spowodowanie maksymalnego zainteresowania sprawą, o którą

walczą terroryści, by poruszyć poprzez dokonane zbrodnie odbiorców do refleksji

i być może do wywierania wpływu na decydentach;

− szerzenie strachu i przerażenia – poprzez dokonywane zbrodnie i udział mediów

sparaliżowanie normalnego funkcjonowania społeczności;

77

Zob. Tamże, s. 23 – 25.

78

B. Hoffman, Psychologia…, dz. cyt., s. 30.

79

A. Jasiński, Architektura w czasach terroryzmu, Warszawa 2013, s. 33.

39

− sprowokowanie rządów do represji, odwetu i eskalacji przemocy, co w założeniu może

doprowadzić do utraty przez decydentów popularności i zaufania ze strony obywateli;

− wymuszenie posłuchu i lojalności – najczęściej w przypadku terroru państwowego;

− wywołanie poczucia współodpowiedzialności za krzywdę wyrządzoną terrorystom, tak

by mieli wrażenie uczestniczenia w prowokowaniu sprawców do popełnianych

zbrodni

80

.

Zagadnienie charakteru celów działalności terrorystycznej jest złożone. Wynika to

przede wszystkim ze skomplikowanej konstrukcji tego zjawiska, które opiera się na

wywoływaniu strachu poprzez inne zbrodnicze działania. W związku z tym, selekcja i wybór

celów kolejnych zamachów nie jest procesem prostym i wymaga od współczesnych sprawców

przeprowadzenia pełnej analizy dostępnych obiektów ataku w porównaniu

z zapewnieniem zainteresowania medialnego oraz własnymi możliwościami organizacyjnymi

i logistycznymi.

Analiza przeprowadzonych zamachów terrorystycznych oraz rozwój zjawiska,

wskazują, że sprawcy chcąc zrealizować cel główny, założony przez organizację, mogą

korzystać z szerokiej panoramy obiektów. Najogólniej można je podzielić na:

− materialne;

− ludzie jako obiekty zamachu

81

.

Obiekty materialne dzielą się ze względu na stopień ich ochrony i zabezpieczenia przed

zagrożeniami oddziaływania fizycznego na dwie zasadnicze grupy:

− cele miękkie (soft targets) – są one słabiej chronione lub nie posiadają żadnych

systemów zabezpieczenia antyterrorystycznego, dostęp do tych obiektów jest

najczęściej nieograniczony, mają charakter publiczny, nie należą one do infrastruktury

kluczowej ze względu bezpieczeństwa państwa, zarządzanie obiektem ma charakter

cywilny lub prywatny, stanowią one łatwy cel z perspektywy możliwości technicznych

i organizacyjnych dla sprawców (centra handlowe, komunikacja miejska, ośrodki

wypoczynkowe i kulturalne, miejsca kultu, miejsca przeprowadzania imprez

masowych);

− cele twarde (hard targets) – są one chronione i nadzorowane przez służby państwowe

lub specjalnie do tego powołane i szkolone instytucje, dostęp do nich jest ograniczony

80

K. Indecki, Prawo karne wobec terroryzmu i aktu terrorystycznego, Łódź 1998, s.28 – 29, [za:] K. Liedel,

P. Piasecka, Jak przetrwać…, dz. cyt., s. 25.

81

K. Jałoszyński, Jednostka kontrterrorystyczna…, dz. cyt., s. 25.

40

a często wyselekcjonowany, stanowią część infrastruktury państwa istotnej w aspekcie

bezpieczeństwa, posiadają aktywne systemy zabezpieczeń elektronicznych

i monitorujących, są obiektami wymagającymi odpowiedniego przygotowania

i posiadania właściwego zabezpieczenia materiałowego w kontekście możliwości

przeprowadzenia zamachu (budynki administracji rządowej, obiekty ważne dla

obronności państwa, komunikacja lotnicza, elektrownie jądrowe)

82

.

Wśród celów miękkich mamy do czynienia przede wszystkim z budynkami użytku

publicznego. Charakter zabezpieczeń w nich zastosowany jest znikomy i dostosowany do

potrzeby zapewnienia ciągłości dostępu i obsługi nieograniczonej liczby ludzi. Systemy

zabezpieczeń, jeśli w ogóle funkcjonują, to opierają się przede wszystkim na monitoringu

technicznym i osobowym. Jednak jak pokazują doświadczenia z Londynu i Madrytu nie jest to

argument, który zatrzymałby terrorystów przed zaplanowaniem w nich zamachów.

I właśnie ta łatwość dostępu i ograniczona jedynie pojemnością budynku możliwość

przebywania w nim wielu ludzi sprawiają, że są one atrakcyjne dla terrorystów.

Z kolei obiekty twarde to z reguły wchodzące w skład infrastruktury krytycznej państwa

budynki i tereny wymagające spełnienia ściśle określonych wymagań w zakresie zapewnienia

bezpieczeństwa. Systemy zabezpieczeń w nich zastosowane są technologicznie nowoczesne

i zapewniają kontrolę dostępu osób oraz możliwość szybkiego reagowania na wszelkiego

rodzaju zagrożenia bezpieczeństwa. Wymagają one zatem od sprawców zaangażowania

proporcjonalnych technologicznie środków oddziaływania. Zaatakowanie jednak takiego celu

świadczy o efektywności terrorystów i kompromituje często nadzorujące je podmioty

państwowe

83

.

A. Jasiński zwraca uwagę na to, że biorąc pod uwagę charakter współczesnego

terroryzmu w postaci potrzeby zaspokojenia masowych ofiar, wykorzystania symboliki

i skutecznego przekazu medialnego, najbardziej narażone na zamach terrorystyczny są

aglomeracje miejskie. Podaje jako przykład ataki dokonane w Nowym Jorku (1993, 2001),

Tokio (1995), Moskwie (1999, 2000 ,2001, 2002, 2003, 2004, 2010), Madrycie (2004),

Londynie (2005), Bombaju (2005, 2006, 2008) i Oslo (2011) i uznaje, że są one nie tylko

atrakcyjnym celem zamachów z perspektywy sprawców, ale również są one na zamach podatne

i wrażliwe. Wynika to z faktu, że:

82

K. Dobija, Obiekty naziemne zagrożone terroryzmem lotniczym [w:] Reagowanie państwa na zagrożenia

terroryzmem lotniczym, A. Glen, s. 43 – 44.

83

Tamże, s. 44 – 45.

41

− są miejscem zgromadzenia najważniejszych funkcji politycznych i gospodarczych,

często na poziomie państwowym, są ośrodkami władzy oraz węzłami przepływu

komunikacji i kapitału;

− znajdują się w metropoliach obiekty symboliczne, które stanowią o atrakcyjności celu

w kontekście jego medialności;

− ze względu na to, że w wybranych rejonach aglomeracji miejskich znajdują się duże

skupiska ludzi, zgromadzonych na stosunkowo małej powierzchni, zapewniają duże

straty ludzkie i materialne przy proporcjonalnie niewielkich nakładach sił i środków;

− posiadają atut w postaci możliwości pozostawania przez sprawców anonimowymi na

etapie przygotowania zamachu, wielokulturowość i wielorasowość w połączeniu

z tolerancją zapewnia swobodne przemieszczanie się i komunikację członków

organizacji;

− węzły komunikacyjne i transportowe zapewniają możliwość szybkiej ucieczki

i ewakuacji z miejsca zdarzenia;

− ze względu na konieczność zapewnienia możliwości ciągłego i nieograniczonego

korzystania z obiektów użyteczności publicznej przez obywateli, stają się mniej

chronione i zabezpieczane przed zamachami;

− atakując niechronione cele cywilne sprawcy nie muszą posługiwać się wyszukanymi

technologiami wojskowymi;

− ciągła obecność mediów w miastach gwarantuje, że zamach pośredni stanie się tematem

numer jeden i zapewni realizację celu głównego organizacji

84

.

Drugą grupą celów pośrednich są ludzie. Kategoria ta jest nierozłącznie związana

z zamachami na obiekty, ponieważ w ich wyniku z reguły giną ludzie. Jednak te cele są

rozpatrywane oddzielnie zarówno przez samych sprawców, jak również z perspektywy

przekazu medialnego. Zniszczenie symbolicznego obiektu użyteczności publicznej nie

przyniesie takich medialnych korzyści sprawcom, gdy będzie on opuszczony i w jego wyniku

nie będzie żadnych strat w istnieniach ludzkich. Podobnie nie wzbudzi wielkiego

zainteresowania śmierć na skutek zamachu bombowego dziesięciu przechodniów na

przeciętnie znanej ulicy jednego z wielu miast zagrożonych terroryzmem. Jednak, gdy ta sama

liczba ludzi zginie w budynku będącym ikoną demokracji lub symbolem patriotyzmu

narodowego, przekaz oczywiście będzie zwielokrotniony.

84

A. Jasiński, Architektura…, dz. cyt., s.47.

42

Kategoria ludzi jako celów pośrednich dzieli się na cztery podstawowe rodzaje:

− funkcjonariusze władz rządowych i publicznych – są celami zamachów z powodu

możliwości skuteczniejszego wpływania na decyzje polityczne decydentów; zwrócenia

uwagi społecznościom, że terroryści kierują zamach w stronę niejako odpowiedzialnych

za panującą niesprawiedliwość, nie czyniąc krzywdy zwykłym obywatelom;

korzystania w ten sposób z siły argumentu w postaci zastraszania bezpośrednio elit

politycznych, celem zmuszenia do na przykład zmiany polityki lub uwolnienia

wskazanych więźniów politycznych;

− policja i wojsko – cele jako symbole aparatu władzy i przymusu; podkreślenie słabości

tych instytucji; sprowokowanie wojska i policji do represji i odwetu po dokonanych

zamachach terrorystycznych; niejako za karę po przeprowadzonych i zakończonych

sukcesem operacjach policyjnych lub wojskowych skierowanych wobec organizacji

terrorystycznych; stosowanie zamachów wobec rodzin wojskowych i policjantów

w celu spowodowania zaniechania działań przeciwko terrorystom z obawy przed

zagrożeniem dla ich najbliższych;

− ludzie biznesu, przedstawiciele świata nauki, kultury, polityki oraz ich rodziny – celem

tych zamachów jest chęć pozyskania środków finansowych do prowadzenia zbrodniczej

działalności; wymuszenie określonych zachowań na rządzących poprzez

wykorzystywanie ich zależności z elitami różnych środowisk; podkreślenie wagi

określonych problemów;

− ludność – jest najliczniejszą z kategorii celów pośrednich; atrybutem tego celu jest

atakowanie znacznej ilości ludzi bez względu na jej pochodzenie, status społeczny lub

materialny; najlepszy środek do wywoływania powszechnej psychozy wśród

społeczności; unicestwienie subiektywnego poczucia bezpieczeństwa wśród obywateli;

zachwianie wiary w możliwości zapewnienia bezpieczeństwa przez władzę i instytucje

za nie odpowiedzialne; dokonanie akcji odwetowej na ludności cywilnej

i w ten sposób „ukaranie” władz za określone działania

85

.

Współcześnie sprawcy zamachów terrorystycznych starają się zwielokrotnić

skuteczność swojego przekazu poprzez uderzenia na kilka z powołanych grup celów

jednocześnie. Przykładem takiej aktywności mogą być zamachy terrorystyczne podczas

odbywających się imprez masowych. Połączenie zamachu na dużą grupę ludzi zgromadzoną

85

K. Jałoszyński, Działania militarne Izraela w walce z terroryzmem [w:] Zeszyty Naukowe AON, 1999,

nr 2/35, s. 192, [za:] K. Jałoszyński, Jednostka kontrterrorystyczna…, dz. cyt., s. 27.

43

na wielkiej imprezie sportowej wraz z możliwością utraty życia przez obecnych na imprezie

przedstawicieli władzy oraz zabezpieczających ją prewencyjnie policjantów lub wojsko,

zapewnia skumulowany efekt oddziaływania. Dodatkową korzyścią takiej okoliczności

zamachu jest, dzięki wzmożonemu ruchowi transgranicznemu i wewnętrznemu, występowanie

w jednym miejscu przedstawicieli społeczności międzynarodowej oraz możliwość lepszego

zamaskowania swoich działań. Nie bez znaczenia jest również czynnik powszechnego

zainteresowania towarzyszącego takim imprezom masowym oraz pewność natychmiastowego

przekazu medialnego

86

.

Ważnym elementem rozważań na temat celów terrorystów jest aspekt ich realizacji.

O ile samo przeprowadzenie zamachu i osiągnięcie celu pośredniego w postaci zniszczenia

obiektu lub zamordowania ludzi kończy się z reguły sukcesem, to osiągnięcie celu

bezpośredniego w postaci ustępstw politycznych lub spełnienia żądań sprawców, jest o wiele

bardziej złożone. Zapewne najłatwiej jest terrorystom zastraszyć społeczności. Spowodować,

że obywatele będą obawiali się kolejnych zamachów. Natomiast już trudniej jest, by ta

psychologiczna presja zaowocowała poparciem dla celów organizacji lub spełnieniem

określonych żądań.

Przykładem skutecznego zamachu terrorystycznego z perspektywy celów głównych

i instrumentalnych jest zamach bombowy w Madrycie. W marcu 2004 roku, w godzinach

porannego szczytu, zaatakowano przy użyciu ładunków wybuchowych umieszczonych

w plecakach pociągi podmiejskie pomiędzy stacjami Alcala de Henares i Atocha. Ładunki

zostały zaopatrzone w zapalniki czasowe, a wybuch spowodował 191 ofiar śmiertelnych

z 17 krajów. Wiele elementów złożyło się na - można powiedzieć - „sukces” sprawców. Przede

wszystkim odpowiedni dobór czasu i miejsca – godziny poranne w stolicy Hiszpanii

gwarantowały skupienie wielu ludzi w jednym miejscu. Dzięki pochodzeniu

międzynarodowemu ofiar zdarzenie zyskało globalny zasięg i zainteresowanie bezpośrednie co

najmniej 17 krajów na świecie (ze względu na śmierć czterech Polaków i międzynarodowy

zasięg zamachu, w Polsce ogłoszono 12 marca dniem żałoby narodowej). Właściwe

rozmieszczenie ładunków i ich konstrukcja spowodowała masowe ofiary - obok 191 zabitych,

ponad 1800 ludzi rannych. Podzielenie zamachu na cztery zaatakowane pociągi utrudniało

prowadzenie akcji ratowniczej. Zdarzenie wybuchowe spowodowało chaos i utrudnienia

w łączności. Dzięki tak zaplanowanej akcji terroryści uzyskali zmianę nastawienia społeczności

86

Zob. A. Glen, M. Kwarciński, Funkcjonowanie stref zakazu lotów wprowadzonych w celu ochrony miejsca

i osób przed zagrożeniami terroryzmem lotniczym, [w:] Reagowanie państwa na zagrożenia terroryzmem

lotniczym, red. A. Glen, Warszawa 2010, s. 139 – 141.

44

hiszpańskiej do zaangażowania się państwa w wojnę z terroryzmem na froncie irackim. Poprzez

właściwe wybranie daty – na trzy dni przed wyborami, osiągnęli również cel główny – dzięki

zmianie nastrojów wśród elektoratu nastąpiła zmiana w ekipie rządzącej

i wycofanie wojsk hiszpańskich z Iraku

87

.

2.4 Skutki i wielowymiarowość ofiar zamachów terrorystycznych

Realizowane przez sprawców zamachów terrorystycznych cele instrumentalne

i główne, przekładają się bezpośrednio na powstałe w wyniku ich realizacji skutki. Każdy akt

terroryzmu niesie za sobą takie konsekwencje, a stopień oddziaływania terrorystów jest

uzależniony od przyjętego przez nich sposobu działania, podatności społeczności i obiektu na

zamach oraz od powziętych czynności minimalizujących efekty poszczególnych aktów

terroryzmu.

K. Jałoszyński proponuje podział skutków zamachów terrorystycznych na:

− skutki bezpośrednie;

− skutki pośrednie

88

.

Bezpośrednie konsekwencje zamachu terrorystycznego związane są z realizacją celu

instrumentalnego przez zamachowców i ściśle wiążą się z bezpośrednim oddziaływaniem na

obiekt zamachu. Dzielą się one na materialne i psychologiczne, a ich zaistnienie pojawia się

jako bezpośrednia konsekwencja przeprowadzonego aktu terroru.

Skutki materialne to przede wszystkim ofiary śmiertelne zamachów oraz osoby ranne.

To najczęściej jest jedynie liczba zabitych i poszkodowanych na zdrowiu ludzi, jednak

to ta wartość zajmuje szczególne miejsce w przekazach medialnych. Ofiary śmiertelne zamachu

są wartością istotną podczas oceny aktu w kontekście jego rozmachu oraz skuteczności

działania sprawców. Dodatkowo większa liczba ofiar generuje większy efekt psychologiczny,

w postaci strachu i lęku społeczności. Osoby ranne w wyniku działania terrorystów są z kolei

powodem do utrzymywania się stanu niepewności, dotyczącego ich stanu przez dłuższy czas

oraz generują większe wysiłki podczas przeprowadzania akcji ratowniczych. Znaczenie

wymienionych skutków obrazują między innymi zamachy na Madryt (zginęło 191 osób, ponad

1800 osób rannych) oraz Nowy Jork (około 3000 zabitych i ponad 6000 osób rannych)

89

.

87

Zob. A. Jasiński, Architektura…, dz. cyt., s. 47.

88

S. Kulczyński Terroryzm..., dz. cyt., s. 56.

89

Zob. Zamachy w Madrycie, [w:] terroryzm.com, [online], [dostęp 16.07.2013], dostępny

w Internecie:http://www.terroryzm.com/zamachy-w-madrycie-11-iii-2004/, oraz 11 września minuta po minucie,

akcja portalu Interia. pl, [online], [dostęp 16.07.2013], dostępny w Internecie: http://www.11wrzesnia2001.pl/.

45

B. Pfefferbaum proponuje wyróżnienie trzech podstawowych kategorii skutków

w postaci ofiar terroryzmu:

− ofiary bezpośrednie – obecne w miejscu zamachu lub w jego pobliżu;

− ofiary wtórne – (bezpośrednie współofiary) – będą to członkowie rodzin, najbliżsi

przyjaciele i znajomi, członkowie grup interwencyjnych niosących pomoc;

− ofiary pośrednie – (pośrednie współofiary) – osoby, członkowie społeczności, na które

oddziałują efekty wtórne zamachu, takie jak strach, lęk i obniżenie poziomu zaufania

do władzy

90

.

Typologia ta pokazuje, że ofiary terroryzmu nie kończą się wyłącznie na bezpośrednich

celach zamachów. To nie tylko zabici i ranni w konkretnym akcie przestępczym. Natomiast

w przekazach medialnych ta kategoria jest pierwszoplanową i ona wydaje się stanowić

o rozmachu zadanych przez terrorystów strat. Jest to wyłącznie początek wiktymizacji, która

zataczać może coraz szersze kręgi.

Posługując się rozróżnieniami stosowanymi przez naukowców zajmujących się

psychologicznymi skutkami katastrof naturalnych można podzielić ofiary zamachów

terrorystycznych na następujące kategorie:

− ofiary pierwotne – inaczej cele bezpośrednie zamachu – niektórzy z nich mają

możliwość ocalenia, ale dzięki bezpośredniej ekspozycji na przemoc terrorystyczną,

destrukcyjne objawy różnej postaci występować będą u nich natychmiast,

z opóźnieniem, przejściowo lub chronicznie;

− ofiary wtórne – to osoby związane emocjonalnie z poprzednią grupą, a wśród nich

szczególnie podatni na zaburzenia różnego rodzaju będą rodziny i znajomi śmiertelnych

ofiar zamachów;

− ofiary trzeciego stopnia – to członkowie służb interwencyjnych, zajmujących się

ratowaniem ofiar bezpośrednich oraz usuwaniem skutków zamachów. Te osoby mogą

stać się również fizycznie poszkodowanymi podczas akcji ratunkowej. Dodatkowo są

obciążone psychologicznymi aspektami oddziaływania aktu. Są to konsekwencje

wielkiego stresu połączonego z wyczerpaniem fizycznym, potęgowanym przez

oczekiwania wobec swoich działań, w zderzeniu z realnymi możliwościami niesienia

pomocy. Wśród tych grup występuje dodatkowo szczególnie nasilona identyfikacja

90

B. Pfefferbaum, Victims of terrorism and the media [w:] Terrorists, Victims and Society – Psychological

Perspectives on Terrorism and Its consequences, red. A. Silke , Cichester 2003, s. 175 – 187 [za:] B. Hołyst,

Terroryzm Tom I, Warszawa 2011, s. 1065.

46

z cierpieniem ofiar pierwotnych, co potęguje negatywne skutki przeżyć związanych

ze zdarzeniem terrorystycznym;

− ofiary czwartego stopnia – to osoby charakteryzujące się szczególną empatią oraz

brakiem stabilności emocjonalnej. Ta kategoria ludzi zbyt silnie identyfikuje się

z ofiarami pierwotnymi i wtórnymi, stając się przez to „zmęczonymi współczuciem”.

Są oni z reguły narażeni na konsekwencje psychologiczne zamachów w stopniu

umiarkowanym. Potrafią jednak mieć problem z radzeniem sobie ze znoszeniem ciężaru

własnych nagromadzonych emocji i starają się uaktywnić podczas możliwości niesienia

pomocy poszkodowanym. Takim przykładem tego rodzaju zachowań po zamachach

w Nowym Jorku w 2001 roku było zbieranie się każdego dnia w okolicach WTC ponad

10 tysięcy ludzi chcących pomóc w poszukiwaniach i wydobywaniu ciał. Bardzo często

ludzie tacy stanowią jednak problem organizacyjny dla profesjonalnych służb

zajmujących się akcją ratowniczą;

− ofiary piątego stopnia – to osoby zaburzone emocjonalnie. Dla nich zamach

terrorystyczny może być impulsem do aktywności i dawania upustu swoim

chorobliwym fantazjom. Zdarza się, że udają oni pierwotne ofiary zamachów, szukając

rozgłosu, uznania lub po prostu zainteresowania się nimi przez służby ratunkowe;

− ofiary szóstego stopnia – to osoby mające wewnętrzne przekonanie o silnym związku

przyczynowo – skutkowym pomiędzy nimi a zdarzeniem lub jego uczestnikami. Może

to być spowodowane jakąś okolicznością, dzięki której nie znaleźli się

w miejscu zamachu, a mogli, na miejscu zdarzenia natomiast znalazł się ktoś inny –

znajomy, dzięki ich zachętom czy zbiegowi okoliczności lub mają poczucie

niespełnienia obowiązku zapobieżenia zamachowi lub nawet jego sprowokowania

91

.

Ofiary zamachów, obok doznanych ran i cierpień fizycznych, stają się również podatni

na głębokie zmiany natury psychologicznej. Dotyczy to większości powołanych kategorii ofiar

i zależy od takich czynników, jak miejsce przebywania podczas zamachu, pełniona

w nim rola, czas ekspozycji na negatywne oddziaływania, wytrzymałość indywidualna na tego

rodzaju przeżycia, itp.

Powszechna dla wszystkich i będąca takim znakiem rozpoznawczym psychologicznych

konsekwencji epoki terrorystycznej jest choroba PTSD – (z ang. posttraumatic stress disorder)

czyli zespół stresu pourazowego. Pojawia się on w wyniku przeżycia lub bycia świadkiem

doświadczeń zagrażających życiu i zdrowiu. Przykładami takich okoliczności mogą być wojna,

91

B. Bolechów, Terroryzm…, dz. cyt., s. 242 – 244.

47

klęski żywiołowe, zamachy terrorystyczne lub inne akty przemocy. Są to również wypadki

losowe, których doświadczają ludzie, a powodują silny stres, utratę bliskich lub silne,

negatywne emocjonalnie przeżycia. Osoby, u których zidentyfikowano PTSD są doświadczane

przez kolejne traumy w koszmarach sennych lub na jawie, w wyobrażeniach przerywających

normalne funkcjonowanie. Złe samopoczucie takich osób może się nasilać, powodując

zobojętnienie, wyobcowanie i odrętwienie

92

.

Drugą grupą skutków materialnych są zniszczenia w postaci zaatakowanych budynków,

budowli i innych obiektów zamachu. Dodatkowo na poczet tych konsekwencji zamachu

kwalifikowane są nakłady finansowe poniesione na bezpośrednie likwidowanie sytuacji

kryzysowej. Ta grupa strat może również implikować powstawanie kolejnych skutków

pośrednich. Zniszczenie budynku użyteczności publicznej lub obiektu o znaczeniu

symbolicznym dla zaatakowanej społeczności, będzie dodatkowym impulsem dla wzmocnienia

siły przekazu, a tym samym spowodowania większego strachu i lęku wśród adresatów

zamachu

93

. Z kolei rozmach strat materialnych i wielkość zniszczonych budynków będą wprost

proporcjonalne do czasu niezbędnego do przywrócenia stanu poprzedniego lub

zagospodarowania zajmowanego terenu. Dowodem na to jest fakt, że akcja sprzątania

rumowiska po zamachu w Nowym Jorku, która na początku była niebywałej skali akcją

ratowniczą, została zakończona dopiero po ośmiu miesiącach. Działania prowadzone

24 godziny na dobę, polegające między innymi na wywożeniu złomu i gruzu na Staten Island,

zakończyły się uroczyście 30 maja 2002 roku

94

.

Kolejną grupę skutków bezpośrednich zamachów terrorystycznych stanowią skutki

psychologiczne. Są to te reakcje zaatakowanej ludności, które występują w czasie zamachu lub

bezpośrednio po nim. W zależności od podmiotu dotkniętego takim psychologicznym

oddziaływaniem, na uwagę zasługuje rozróżnienie reakcji mogącej wystąpić u ludzi

ze względu na rolę w samym zdarzeniu kryzysowym. B. Bolechów uważa, że sposób

zachowania się osób biorących udział w zdarzeniu będzie różny w zależności od wieku (dzieci,

osoby dorosłe, starsze). Dodatkowo inne postrzeganie i reakcje na zamach wywoływane będą

u członków grup dyspozycyjnych biorących udział w akcji ratowniczej (policjanci, strażacy

pożarni, ratownicy medyczni), a inne wśród ofiar wywołanego zdarzenia

95

.

92

Zob. D. Loranty, A. Waluszko, Ofiary zdarzeń…, dz. cyt., s. 65.

93

zob. J. Horgan, Psychologia…, dz. cyt., s. 30 – 37.

94

A. Jasiński, Architektura…, dz. cyt., s. 70.

95

Zob. B. Bolechów, Terroryzm – aktorzy, statyści, widownie, Warszawa 2010, s. 287 – 305.

48

Jedną z możliwych konsekwencji u uczestników masowego zdarzenia kryzysowego

w postaci zamachu terrorystycznego jest panika. Konsekwencją takiego silnego

i niekontrolowanego lęku mogą być różnorodne, niekontrolowane zachowania. Najczęściej jest

to chęć jak najszybszego opuszczenia miejsca zagrożenia – tak, by oddalić grożące

niebezpieczeństwo. Są to również inne działania, w postaci niekontrolowanych ataków agresji

lub stanów całkowitej bezradności. Jak pokazują przykłady zdarzeń kryzysowych w wyniku

paniki mogą ginąć kolejni ludzie, a działania ratownicze w takich momentach są znacznie

utrudnione

96

.

Przykładem skutku natury psychologicznej jest również syndrom sztokholmski

występujący u osób więzionych lub przetrzymywanych jako zakładnicy. Może on wystąpić

bezpośrednio w czasie zamachu terrorystycznego i objawiać się w postaci identyfikacji oraz

psychicznego zbliżenia się ofiar do swych porywaczy. Zamach terrorystyczny może mieć

naturę uprowadzenia lub wzięcia zakładników, a to w konsekwencji może prowadzić do

wystąpienia takiej kategorii skutku

97

.

Powyższe skutki bezpośrednie zamachów terrorystycznych nie stanowią zakończenia

narastania spirali strat i zniszczeń nimi spowodowanych. To często skutki pośrednie stanowią

o sile oddziaływania sprawców i to one są wynikiem realizacji celu głównego przez

terrorystów.

K. Jałoszyński wśród nich wymienia przede wszystkim:

− skutki społeczne;

− skutki organizacyjne;

− skutki prawne;

− skutki militarne;

− skutki polityczne;

− skutki ekonomiczne

98

.

Pośrednie skutki społeczne są wynikiem wywołania w społecznościach określonych

skutków natury psychologicznej. To przeżycia i cierpienie bezpośrednich uczestników

zamachów, wzbogacone często poprzez przekaz medialny oraz osobowy (rodziny i znajomi),

powodują wytworzenie w zbiorowościach lęku, strachu, a czasami nawet przerażenia.

W przekonaniu terrorystów ma to tworzyć sprzyjające warunki do zmiany systemu lub nawet

96

Zob. Panika przed świątynią. Tłum zadeptał ponad 90 osób, PAP, 2013, [online], [dostęp 16.07.2013], dostępny

w Internecie: http://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/panika-przed-swiatynia-tlum-zadeptal-ponad-90-

osob,362560.html.

97

D. Piotrowicz, Negocjacje kryzysowe i policyjne, Warszawa 2010, s.359.

98

S. Kulczyński Terroryzm..., dz. cyt., s. 56-61.

49

przewrotu politycznego. Taki stan przerażenia bardzo trudno sprawcom jest utrzymać

permanentnie przez dłuższy okres czasu. W związku z tym powtarzalność zbrodni oraz ich

wyjątkowo brutalny charakter mają wzmacniać czas trwania skutku psychologicznego. Może

on również zostać dodatkowo potęgowany przez przekaz medialny, co zbliża sprawców do

realizacji ich celu głównego

99

.

Obciążenie psychiczne wywołane wśród ludności, a niejednokrotnie wśród całych

społeczności, przekłada się na sytuację społeczną. Skutek ten jest wyrażany między innymi

w postaci wybuchów niekontrolowanych aktów agresji wobec osób kojarzonych

z zamachowcami. I wystarczy tutaj podobieństwo narodowości, rasy lub wyznawanej religii.

Przykładem takiej reakcji społecznej było podpalanie meczetów, niszczenie domów, sklepów

oraz samochodów muzułmanów już na kilka dni po zamachach w Wielkiej Brytanii w 2005

roku

100

.

Pośrednie skutki społeczne mogą przyjmować różnorodne formy, a ich wymiar zależy

od charakteru zaatakowanej społeczności, rozmachu aktu terrorystycznego oraz od zaufania

ludności państwa w możliwości zapewnienia bezpieczeństwa przez jego władzę.

Lęk, strach i obawa o jutro wymusza na kierujących państwem zmiany w sferze

organizacyjnej i prawnej, mające na celu zapobieganie kolejnym zamachom, ograniczanie ich

skutków oraz zwiększanie poczucia bezpieczeństwa wśród obywateli. Te działania mają postać

realnych inicjatyw organizacyjnych w sferze budowy systemów antyterrorystycznych,

zabezpieczeń miejsc szczególnie narażonych na atak oraz ograniczania swobód obywatelskich

w wybranych sektorach aktywności społecznej.

Przykładem skutków organizacyjnych są zmiany, jakie zaszły w londyńskim city po

zamachach bombowych zapoczątkowanych w latach 60. ubiegłego wieku. Przystąpiono wtedy

do zabezpieczania centrum miasta i poszczególnych obiektów najbardziej narażonych na

aktywność terrorystów. Wykorzystywano środki techniczne i technologiczne wspomagane

ograniczeniami w ruchu kołowym oraz wyjątkowo rozbudowanymi systemami nadzoru

wizyjnego. Przyjęto terytorialny charakter modelu ochronnego, a dostęp do ścisłego centrum

skanalizowano do 7 całodobowo kontrolowanych bram. Po zamachach z 2001 roku

zdecydowano o wzmocnieniu dodatkowo fizycznych zabezpieczeń budynków takich jak

ambasady, poprzez wprowadzanie elementów architektury miejskiej. Bariery, kwietniki,

99

Zob. J. Horgan, Psychologia…, dz. cyt., s. 34 – 37.

100

Zob. W. Grabowski, Przyczyny przebieg i skutki zamachu w Londynie z 7 lipca 2005 roku,

[w:] terroryzm.com, [online], [dostęp 26.10.2013], dostępny w Internecie:

http://www.terroryzm.com/przyczyny-przebieg-i-skutki-zamachu-w-londynie-z-7-lipca-2005-roku/ .

50

latarnie i wysokie krawężniki, to jedne z wielu stosowanych rozwiązań w zakresie

uniemożliwienia zbliżenia się do obiektów pojazdów potencjalnie uzbrojonych w materiał

wybuchowy

101

.

Podobne rozwiązania wprowadzano w miastach na całym świecie i pośrednio

przyczyniały się one do wzrostu zabezpieczenia antyterrorystycznego tych obszarów. Obok

ochrony infrastruktury zmianie ulegały również systemy antyterrorystyczne państw. Coraz

częściej były powoływane międzyresortowe zespoły do spraw zagrożeń terrorystycznych, bo

jak pokazały doświadczenia amerykańskie - jedynie wspólne dzielnie się informacją oraz jej

wieloaspektowe analizowanie może przynieść zamierzony skutek.

Efektem kolejnych zamachów były tworzone rozwiązania organizacyjne i prawne

również na szczeblu międzynarodowym. Przykładem takich rozwiązań było zobowiązanie

mocą Decyzji Ramowej Rady UE z dnia 13 czerwca 2002 roku państw członkowskich Unii

Europejskiej do wprowadzenia do swoich systemów prawnych pojęcia przestępstwa

o charakterze terrorystycznym. To przyczyniło się do rozwiązań systemowych nad

zagadnieniem zwalczania tego rodzaju przestępstw metodami policyjnymi.

Skutkami zamachów terrorystycznych są również zintensyfikowane działania

organizacyjne mające na celu zwalczanie finansowania terroryzmu. I tak zablokowano konta

i depozyty osób i organizacji związanych z aktywnością terrorystyczną w USA, Niemczech,

Rosji i wielu innych państwach. Nawet Szwajcaria zgodziła się na analizę kont bankowych

w tym zakresie. W Wielkiej Brytanii banki i domy maklerskie zobowiązały się informować

wywiad o każdej podejrzanej transakcji

102

.

Skutki organizacyjne mogą przyjmować różne formy i obejmują, obok państw, także

społeczności lokalne. Również po stronie terrorystów następują zmiany organizacyjne mające

na celu dostosowanie struktur, metod i narzędzi kolejnych zamachów do zmieniających się

systemów antyterrorystycznych. Przykładem może być choćby sieciowa struktura Al–Kaidy

lub coraz częściej stosowanie przez sprawców broni niekonwencjonalnej.

Rozbudowywanie systemów ochrony państw może być odwrotnie proporcjonalne do

poczucia bezpieczeństwa i swobody wśród obywateli. Kolejne ingerowanie w prawa

i wolności jest zazwyczaj odbierane jako zbyt drastyczne, co powoduje z kolei wzrost

niezadowolenia i narastania negatywnych skutków społecznych

103

.

101

Zob. A. Jasiński, Architektura..., dz. cyt., s. 58 – 66.

102

Zob. E. Engel, Konsekwencje ataków z 11 września na USA, [online], [dostęp 16.07.2013], dostępny

w Internecie: http://coin.wne.uw.edu.pl/finanse/Artykuly/ewa_engel-11_wrzesnia.html,.

103

Zob. K. Jałoszyński, B. Wiśniewski, Terroryzm Diagnoza…, dz. cyt., s. 58.

51

Wymienione skutki organizacyjne i prawne są najczęściej efektem aktywności państwa

w dziedzinie poprawy zabezpieczenia antyterrorystycznego po kolejnych zamachach.

Wydawać by się mogło, że ich wymiar jest jedynie wartością dodaną – pozytywnym efektem

doświadczeń terrorystycznych. Przecież wzrasta poziom bezpieczeństwa obywateli, powstają

coraz to nowe inicjatywy legislacyjne i organizacyjne, ograniczające swobodę działania

sprawców. Tak oczywiście nie jest. Te zmiany wprowadzane po kolejnych, masowych

zbrodniach są niezwykle kosztowne. Państwa ponoszą na walkę z terroryzmem wymierne

koszty. Angażowany jest do działań antyterrorystycznych ogromny potencjał osobowy

i techniczny. Następuje czasami przekierowanie priorytetów zapewnienia ochrony przed

przestępstwami pospolitymi na rzecz zwiększonej ochrony antyterrorystycznej. Dodatkowym

elementem wtórnym jest ograniczanie, poprzez nowe inicjatywy walki z terroryzmem, swobód

i wolności obywatelskich. Ludność, żyjąc wśród barykad i barier, nieustannie kontrolowana i

monitorowana, wcale nie czuje się bezpieczniej. Oskarża często władzę

o nadużywanie uprawnień i wykorzystywanie zagrożenia dla rozbudowywania kolejnych

tajnych służb i systemów inwigilacji obywateli. Takie nastroje w konsekwencji mogą

prowadzić do powstania stanu niezadowolenia społecznego i działać mogą na korzyść realizacji

celu głównego terrorystów.

Zamachy terrorystyczne, obok wspomnianych już efektów natury organizacyjno-

prawnej, powodują również skutki militarne. Mogą one polegać między innymi na osłabieniu

potencjału militarnego państwa. Nie chodzi tu jednak o straty w potencjale osobowym

poszczególnych armii. Ten skutek może wyrażać się natomiast w osłabieniu potencjału

militarnego, ze względu na atakowanie obiektów ważnych dla obronności państwa (węzły

komunikacyjne, lotniska, zakłady produkcyjne kluczowe dla przemysłu obronnego, itp.)

104

.

Permanentne atakowanie metodami terrorystycznymi żołnierzy ma pośredni wpływ

na ich morale oraz zdolność bojową. Wykonywanie zadań w strefie szczególnie narażonej

na aktywność terrorystów - takiej jak Irak lub Afganistan - powoduje stan niepokoju i lęku

nawet wśród członków sił zbrojnych. Charakter metod, którymi posługują się sprawcy, nie

przypomina działań, do których zwalczania są wyszkoleni żołnierze. Są oni raczej kolejnymi

ofiarami niespodziewanych zamachów bombowych i niewielkie znaczenie ma w takim

wypadku ich wartość bojowa. Przeciwnik asymetryczny jest niewidoczny, nieuchwytny i nie

stosuje żadnych reguł wynikających z Międzynarodowego Prawa Konfliktów Zbrojnych.

Przykładami takich zamachów mogą być chociażby ataki na koszary Marines w Bejrucie,

104

S. Kulczyński Terroryzm..., dz. cyt., s. 58.

52

w których zginęło 241 żołnierzy oraz na kwaterę francuskich sił pokojowych, gdzie straciło

życie kolejnych 58. Taka śmierć nie jest wynikiem równorzędnej walki na froncie działań

wojennych i być może dlatego powoduje tak wielki stres i obawy wśród wykonujących zadania

w zagrożonych rejonach

105

.

Kolejnym skutkiem o charakterze militarnym może być interwencja zbrojna

zaatakowanego przez terrorystów państwa. Największy efekt tego rodzaju został spowodowany

przez zamachy na Nowy Jork i Pentagon, a pokłosiem jego przeprowadzenia była interwencja

zbrojna koalicji antyterrorystycznej w Iraku i Afganistanie.

Ataki terrorystyczne to również źródło niepokojów i zmian o charakterze politycznym.

Atakowane społeczności szukają winnych często w słabości rządzących i ich obarczają

odpowiedzialnością za niepowodzenia w walce ze zjawiskiem terroryzmu. Zaufanie elektoratu

kończy się wraz z kolejnymi porażkami, a sytuacja polityczna zmienić się może nawet pod

wpływem jednego zamachu terrorystycznego. Przykładem takiego skutku

o szerokich politycznych konsekwencjach była zmiana ekipy rządzącej w Hiszpanii, po

zamachu na pociągi w Madrycie w 2004 roku. Społeczność dała wyraz swojemu

niezadowoleniu i w wyborach na kilka dni po zamachach opowiedziała za odejściem

z rządów premiera Aznara, stawiając na Hiszpańską Narodową Partię Socjalistyczną, której

hasłem przewodnim było wyprowadzenie wojsk hiszpańskich z Iraku

106

.

Skutki polityczne zamachów mogą przyjmować postać lokalnych zmian natury

osobowej albo powodować destabilizację sytuacji politycznej w regionie świata. Jak

wspomniano na wstępie, jest to wynik celu obieranego przez terrorystów, którzy w swoich

działaniach planują i selektywnie wybierają czas, miejsce i metody działania. Maksymalizują

w ten sposób straty i w konsekwencji mogą doprowadzić do zakładanych zmian natury

politycznej.

K. Jałoszyński podkreśla, że wszystkie powyżej wymienione skutki zamachów

implikują konsekwencje natury ekonomicznej i gospodarczej. Mogą w perspektywie

długoterminowej spowodować obniżenie kondycji ekonomicznej państwa, szczególnie

w ubogich regionach świata. Do całości kosztów ponoszonych przez państwa zaliczyć należy

środki zainwestowane we wszystkie elementy zarządzania sytuacją kryzysową: zapobieganie,

przygotowanie, reagowanie oraz odbudowę. Na każdym z tych etapów nakład środków

105

Zob. Hezbollah, [w:] Izrael – portal poświęcony Izraelowi i narodowi żydowskiemu, [online], [dostęp

18.07.2013], dostępny w Internecie: http://www.izrael.badacz.org/historia/liban1_hezbollah.html.

106

Zob. M. Tryc-Ostrowska, Zamachy w Madrycie 11.III 2004 [w:] terroryzm. com, [online], [dostęp 30.10.2013],

dostępny w Internecie: http://www.terroryzm.com/zamachy-w-madrycie-11-iii-2004/.

53

finansowych jest znaczny, a ich dokładne wyliczenie często niemożliwe. Prowadzi to często do

konieczności przesunięcia środków finansowych państwa z innych działów budżetu, na rzecz

budowania skutecznych rozwiązań antyterrorystycznych. Ograniczanie wydatkowania i

rewizje budżetu prowadzą do niezadowolenia i pogorszenia kondycji społecznej państwa.

Tworzy się ścisła zależność pomiędzy wszystkim skutkami zamachów terrorystycznych, a jej

przerwanie wydaje się niemożliwe zarówno dla władz, jak i dla całej społeczności

107

.

Pierwszą grupę strat finansowych stanowią nakłady ponoszone bezpośrednio

na odbudowę zniszczonych budynków i infrastruktury. Są to też koszty udzielania pomocy

medycznej poszkodowanym, organizacja akcji ratowniczej, zorganizowania ewakuacji

i pochówku ofiar śmiertelnych. Na przykładzie zamachu na WTC w 2001 roku widać,

że koszty te mogą przybrać wyjątkowo wysoki wymiar. Szacuje się, że wartość odtworzeniowa

zniszczonych obiektów dwóch wież w Nowym Jorku oscylowała w granicach 6,7 mld dolarów.

Dodatkowe koszty to zniszczenia w pozostałych budynkach i infrastrukturze, usuwanie gruzu

i trwająca prawie rok akcja oczyszczania terenu. Do tego należy doliczyć koszty poniesione na

opiekę medyczną i zorganizowanie pochówku zmarłym ofiarom zamachu. Całość tych

przedsięwzięć to wymiar 15,1 mld dolarów. Kolejne 8,7 mld dolarów to starty w

wynagrodzeniach, co daje końcowe straty materialne w Nowym Jorku na poziomie 30,5 mld

dolarów

108

.

Bezpośrednie skutki materialne po przeprowadzonym z rozmachem akcie

terrorystycznym nabierają znacznego wymiaru. Nie jest to oczywiście koniec kosztów

spowodowanych zamachami. Osłabienie prestiżu i wizerunku zaatakowanego państwa może

spowodować spadek zaufania inwestorów i przyczynić się w konsekwencji do obniżenia

produktu krajowego brutto. Wpływ na to mają również zaangażowanie wielu gałęzi gospodarki

w odbudowę i zwiększenia się skali bezrobocia. W Stanach Zjednoczonych

w 2001 roku odnotowano spadek produktu krajowego brutto w wysokości 11,5 mld dolarów,

by w kolejnych trzech latach osiągnąć wartość blisko 50 mld dolarów. Taka skala strat

w połączeniu z kosztami poniesionymi na odbudowę daje już wartość dochodzącą do 95 mld

dolarów

109

.

Koszty są ponoszone również poprzez zmniejszenie ilości miejsc pracy, co przekłada

się na brak z tego tytułu wypracowanych zarobków. W przypadku zamachu na WTC jest to

107

S. Kulczyński Terroryzm..., dz. cyt., s. 59.

108

J. Mazurek, Terroryzm a ekonomia [w:] Biznes, analizy, [online], [dostęp 16.10.2013], dostępny w Internecie:

http://m.onet.pl/biznes/analizy,95w0p.

109

Tamże.

54

skala 150 tys. miejsc pracy. Dodatkowo skalę zjawiska zwiększają spadki i niepokoje na

giełdach. Tutaj wartości potrafią być znacząco wielkie. Spadek cen akcji w pierwszym tygodniu

po ataku w 2001 roku to 1,2 biliona dolarów. Wpływ na to miały utrata zaufania, niepokoje

wywołane zamachami, straty wielkich firm lotnictwa cywilnego, branży turystycznej i brak

zainteresowania inwestycjami w okresach bezpośrednio po zamachach

110

.

Zamachy terrorystyczne potrafią pozostawić swoje piętno w postaci znacznego

osłabienia wybranych gałęzi gospodarki lub nawet doprowadzić do likwidacji świetnie

prosperujących przedsiębiorstw z tej branży. Najbardziej ta tendencja uwidacznia się

w przypadku transportu i przemysłu lotniczego. Strach i lęk przed lataniem po zamachach

z użyciem samolotów powoduje spadek zainteresowania tą formą podróżowania i bardzo

szybko prowadzi do wymiernych strat finansowych przewoźników i portów lotniczych. Tak też

się stało w przypadku doświadczeń z 2001 roku. Dodatkowym impulsem pogarszającym skalę

problemu było ogłoszenie interwencji w Iraku. Te wszystkie, połączone z zamachami

wydarzenia, spowodowały w kolejnych dwóch latach po zamachach na WTC, straty

przewoźników powietrznych w wysokości 30 mld dolarów

111

.

Skutki ekonomiczne mogą być długofalowe i przejawiać się w wymiarze globalnym.

Po atakach w 2001 roku Amerykanie rozpoczęli wojnę z terroryzmem. Rozpoczęli również

ponoszenie ogromnych wydatków na organizację interwencji zbrojnej w Afganistanie i Iraku.

Do tego należy doliczyć również koszty budowania wewnętrznego bezpieczeństwa

antyterrorystycznego, świadczeń dla weteranów i rodzin zmarłych na wojnie żołnierzy.

Te wszystkie cele zostały zrealizowane przez USA ogromnym finansowym kosztem. Szacuje

się, że do 2011 wydano w tym obszarze prawie 2,7 biliona dolarów. Ocenia się również,

że w perspektywie kolejnych 40 lat Amerykanie będą zmuszeni do wydania na podobne cele,

będące odpowiedzią na zamachy z 2001 roku, kolejne 4 biliony dolarów. Biorąc pod uwagę

produkt krajowy brutto Polski w 2011 roku w wysokości nieco ponad pół biliona dolarów,

wartości te nabierają wówczas realnego znaczenia

112

.

Skutki ekonomiczne mogą stanowić wartości znaczące dla gospodarek poszczególnych

państw. Są z pewnością powodem obniżenia wydatkowania w innych sektorach publicznych

110

J. Rodzinka, J. Hady, Konsekwencje katastrof i aktów terroru dla gospodarek i przedsiębiorstw z branży

lotniczej, [w:] eFinanse – finansowy kwartalnik internetowy, [online], [dostęp 16.07.2013], dostępny

w Internecie: www.e-finanse.com.

111

C. Daniel, K. Done, R. Jacob, Puste loty gigantów [za:] K. Jałoszyński, B. Wiśniewski, Terroryzm Diagnoza…,

dz. cyt., s. 58.

112

Zob. Tamże oraz R. Burda, Ranking 50 największych gospodarek świata [w:] inzynieria. com, [online], [dostęp

16.11.2013], dostępny w Internecie: http://energetyka.inzynieria.com/cat/86/art/32037/ranking-50-najwiekszych-

gospodarek-swiata-2012.

55

i ich realne wartości w niektórych okolicznościach mogą nabierać znaczenia

międzynarodowego. Straty ponoszone przez państwa na walkę z terroryzmem

i obronę przed nim są niewspółmierne do nakładów ponoszonych przez samych sprawców.

Wart podkreślenia jest również fakt wzajemnego powiązania wszystkich powołanych powyżej

skutków zamachów terrorystycznych z konsekwencjami natury ekonomicznej.

2.5 Wnioski

Przeprowadzone badania pozwoliły na wypracowanie następujących wniosków

dotyczących charakteru współczesnego terroryzmu:

• terroryzm współczesny, obok konwencjonalnych sposobów aktywności terrorystycznej,

wykorzystuje i dynamicznie rozwija szereg innych niekonwencjonalnych metod, form

i narzędzi terrorystycznych;

• celem głównym współczesnego terroryzmu jest spowodowanie globalnego przerażenia,

a służy temu realizacja celu instrumentalnego, w postaci atakowania celów miękkich

i symbolicznych dla wybranych społeczności oraz powodowanie masowych ofiar wśród

ludności cywilnej;

• współczesny terroryzm generuje znaczące skutki bezpośrednie oraz wieloobszarowe

skutki pośrednie w wymiarze narodowym i międzynarodowym;

• ofiary współczesnego terroryzmu są coraz częściej wybierane ze względu na ich

masowy i międzynarodowy charakter, by zwielokrotnić w ten sposób ilość ofiar

pośrednich i wtórnych, odczuwających zagrożenie zjawiskiem.

56

2. PRZECIWDZIAŁANIE I ZWALCZANIE ZAGROŻEŃ

TERRORYSTYCZNYCH

3.1 Rozwiązania systemowe i obszary aktywności antyterrorystycznej państwa

Zdaniem Prezesa Rady Ministrów D. Tuska: „rozwój zagrożeń związanych

z terroryzmem i ich nieprzewidywalność dowodzi, iż musimy posiadać odpowiednie, na miarę

naszych potrzeb i możliwości, instrumenty, by właściwie rozpoznawać i oceniać poziom

zagrożenia oraz skutecznie przeciwdziałać ewentualnym zdarzeniom. W przypadku ataku

terrorystycznego na terytorium Polski musimy być przygotowani, by szybko i sprawnie

reagować i usuwać jego skutki. Osiągniecie tych celów wymaga bliskiej i wszechstronnej

współpracy wszystkich służb i instytucji zaangażowanych w szeroko rozumiane działania

antyterrorystyczne, władz samorządowych, środków masowego przekazu, sektora

biznesowego, organizacji pozarządowych, ale też całego społeczeństwa”

113

.

Asymetryczność i wieloobszarowość terroryzmu sprawiają, że przeciwdziałanie

i zwalczanie zjawiska powinno odbywać się na wielu płaszczyznach aktywności państwa.

K. Liedel wymienia kilka podstawowych obszarów działania antyterrorystycznego:

− polityka;

− prawo;

− działania policyjne;

− wywiad;

− działania militarne

114

.

Katalog ten nie jest z pewnością zamknięty i może zostać rozbudowany o kolejne,

istotne sposoby aktywności państwowej, jak na przykład działania na płaszczyźnie społecznej.

Ze względu na wielość i zróżnicowanie przedmiotowe poszczególnych obszarów,

szczególnego znaczenia nabiera ukierunkowanie i koordynacja wysiłków w nich

realizowanych. Tylko podejście całościowe i systemowe może zapewnić maksymalne efekty

w zwalczaniu dynamicznie zmieniającego się oblicza terroryzmu.

T. Białek zauważa, że walka z terroryzmem odbywa się z podziałem na etapy,

wskazując, że składają się na nią:

113

Projekt Narodowego Programu Antyterrorystycznego RP …, dz. cyt., s. 2.

114

Zob. K. Liedel, Zwalczanie terroryzmu międzynarodowego w polskiej polityce bezpieczeństwa, Warszawa

2010, s. 37 – 50.

57

− profilaktyka (typowanie zagrożeń, podejmowanie działań zapobiegających

powstawaniu frustracji i tym samym niepokojom społecznym i agresji, tworzenie

właściwych systemów zabezpieczeń i algorytmów postępowania, osiąganie

odpowiedniego poziomu zabezpieczenia i gotowości poprzez ćwiczenia w reagowaniu

i likwidacji skutków potencjalnych zamachów);

− prewencja (jako etap wyprzedzający zamach, polegający na zapobieganiu atakom

terrorystycznym, zabezpieczeniu przed nimi, identyfikacji oraz likwidacji zagrożenia

i demonstracji siły);

− reakcja (etap walki bezpośredniej, jest odpowiedzią na akt terroryzmu, łączy się często

z użyciem siły w postaci broni i może kończyć likwidacją terrorystów, może również

mieć wymiar propagandowy w postaci odpowiedzi na groźby czy komunikaty

zamachowców);

− ściganie (inaczej wymierzenie sprawiedliwości, odwet połączony z zabezpieczeniem

przed kolejnym zamachem, jest to połączenie ukarania i powstrzymania)

115

.

Całokształt czynności podejmowanych wobec zagrożeń terrorystycznych określany jest

jako antyterroryzm. Wewnątrz pojęcia zarysowuje się podział na działania o charakterze

antyterrorystycznym czyli działania defensywne, których celem jest zmniejszenie podatności

na ataki oraz działania kontrterrorystyczne, inaczej ofensywne i podejmowane w celu prewencji

odstraszania i odpowiedzi na terroryzm

116

.

Antyterroryzm, lub inaczej działania defensywne albo proaktywne - są realizowane

w ramach zapobiegania i przygotowania państwa oraz jego obywateli na oddziaływanie

terrorystów. Mają one szeroki zakres i obejmują przeciwdziałanie wszelkim aktywnościom

grup terrorystycznych. Jest to swoista odporność państwa na zamach terrorystyczny oraz na

inne formy aktywności sprawców w postaci między innymi działań propagandowych lub

rekrutacyjnych. Zadaniem zapobiegania jest niedopuszczenie do finalizacji przez terrorystów

swoich planów w postaci dokonanego zamachu terrorystycznego. Są to działania

wyprzedzające, a ich skuteczność jest mierzona ilością udaremnionych ataków

terrorystycznych oraz zatrzymanych sprawców przed dokonaniem przez nich zamachów.

Wśród wielu aktywności w ramach działań defensywnych priorytetowymi są te

wykorzystujące informacje. Dzielą się one najogólniej na działania wywiadowcze

i kontrwywiadowcze. Według S. Hoca, wywiad to: „jeden ze sposobów działalności,

115

T. Białek, Terroryzm…, dz. cyt., s. 168 – 169.

116

K. Jałoszyński, Jednostka…, dz. cyt., s. 43.

58

polegającej na zbieraniu i opracowywaniu przez wyspecjalizowane służby wiadomości

o innych państwach w celu wykorzystania ich w interesie własnego państwa”

117

.

Na działania wywiadu w walce z terroryzmem składają się:

− rozpoznanie środowisk i organizacji terrorystycznych poza granicami kraju;

− analizowanie zagrożenia terroryzmem zewnętrznym;

− reagowanie wyprzedzające na realne zagrożenie spoza kraju;

− prowadzenie współpracy wywiadowczej z innymi państwami w zakresie

przeciwdziałania terroryzmowi

118

.

Według autorów „Słownika terminów i definicji NATO” kontrwywiad to: „działania

ukierunkowane na identyfikację i przeciwdziałanie zagrożeniu bezpieczeństwa, jaką stanowią

wrogie służby wywiadowcze lub organizacje, albo osoby zaangażowane do prowadzenia

szpiegostwa, sabotażu, akcji wywrotowych lub terrorystycznych”

119

.

Zadania kontrwywiadowcze przeciwdziałające terroryzmowi zawierają się

w następujących obszarach:

− rozpoznanie środowisk i organizacji terrorystycznych;

− analizowanie zagrożenia terroryzmem;

− reagowanie wyprzedzające na realne zagrożenie aktywnością terrorystyczną na terenie

kraju;

− prowadzenie współpracy kontrwywiadowczej z innymi państwami w zakresie

przeciwdziałania terroryzmowi;

− nadzorowanie systemu ochrony informacji niejawnych

120

.

Kolejną dziedziną w ramach antyterrorystycznych działań wyprzedzających jest

profilaktyka. Obejmuje ona bardzo szeroki zakres przedmiotowy aktywności różnych

podmiotów państwowych i niepaństwowych. Zawiera wiele metod i środków

uniemożliwiających i utrudniających dokonanie zamachu terrorystycznego. Ma na celu

pozytywne ukierunkowanie aktywności i sposobu postrzegania zagrożenia przez

społeczeństwo, tak, by nie dopuścić do radykalizacji postaw, akceptacji sposobów działania

terrorystów oraz zwiększyć czujność obywateli wobec jakichkolwiek symptomów

nadchodzącego zagrożenia

121

.

117

S. Hoc, Zagadnienia odpowiedzialności karnej za szpiegostwo, Warszawa 1985, s. 36.

118

K. Jałoszyński, S. Zalewski, Organy administracji rządowej wobec zagrożeń terrorystycznych. Służby specjalne

wobec terroryzmu, Bielsko-Biała 2009, s. 53.

119

Słownik terminów i definicji NATO, Warszawa 1998 [za:] Słownik terminów…, dz. cyt., s. 60

120

Zob. K. Jałoszyński, S. Zalewski, Organy …, dz. cyt., s. 53 – 54.

121

Zob. K. Liedel, Zwalczanie terroryzmu…,dz. cyt., s. 52 – 57.

59

Podobny charakter mają działania prewencyjne. Mają one za zadanie zmniejszenie

podatności na zamach wybranych, szczególnie narażonych na niego obiektów oraz ludzi.

W tym obszarze stosuje się szeroką panoramę rozwiązań technicznych i technologicznych.

Jednak nadal dominującą formą zabezpieczenia jest ochrona fizyczna. Jest ona

z powodzeniem stosowana przy ochronie budynków, jak i osób podlegających szczególnej

ochronie. To właśnie prewencja jest domeną działania instytucji, mających na celu ochronę

życia i zdrowia osobistości, ważnych z punktu widzenia bezpieczeństwa państwa. Należą oni

do grupy wysokiego ryzyka stania się obiektem zamachu terrorystycznego i jedynie

skoordynowane oraz zawczasu przygotowane działania prewencyjne, są w stanie skutecznie

zapobiegać potencjalnym atakom terrorystycznym

122

.

Wśród działań ofensywnych, prowadzonych już po zaistnieniu zamachu

terrorystycznego, K. Jałoszyński wymienia trzy podstawowe kategorie prowadzenia działań

bojowych:

− operacje ratunkowe związane z uwolnieniem przetrzymywanych zakładników;

− zatrzymywanie osób podejrzanych o działalność terrorystyczną;

− likwidacje osób uznawanych za terrorystów, zwłaszcza przywódców organizacji

terrorystycznych

123

.

Dodatkowo za kontrterrorystyczną, czyli ofensywną, można uznać procedurę

RENEGADE, a w jej ramach możliwość zestrzelenia statku powietrznego, który może stać się

narzędziem dokonania zamachu terrorystycznego uderzając w wybrany obiekt naziemny

124

.

Całość przedsięwzięć związanych ze zwalczaniem terroryzmu można podzielić

na cztery podstawowe elementy lub inaczej kierunki działań państwa w tym zakresie:

− zapobieganie (prevent) – identyfikacja zagrożeń o charakterze terrorystycznym,

typowanie i ujawnianie osób podejrzewanych o działalność terrorystyczną lub je

wspierających, zapobieganie rekrutacji i radykalizacji postaw, profilaktyka

i komunikacja ze społeczeństwem;

− ochrona przed atakiem (protect) – zmniejszanie podatności na zamach obiektów

i potencjalnych celów, ochrona granicy państwowej oraz przestrzeni powietrznej przed

zagrożeniem zamachami i niepożądanym ruchem osobowym oraz materiałowym;

122

K. Jałoszyński, Jednostka kontrterrorystyczna…, dz. cyt., s. 44 – 45.

123

Tamże, s. 45.

124

Zob. B. Janusz-Pawletta, Podstawy prawne reagowania na zagrożenia terroryzmem lotniczym

[w:] Reagowanie państwa na zagrożenia terroryzmem lotniczym, red. A. Glen, Warszawa 2010, s. 64 – 65.

60

− zwalczanie (pursue) – ściganie i sądzenie osób związanych z działalnością

terrorystyczną, przeciwdziałanie finansowaniu terroryzmu, prowadzenie czynności

operacyjno-rozpoznawczych i dochodzeniowo-śledczych, aktywne uczestnictwo

w międzynarodowych koalicjach antyterrorystycznych;

− reagowanie (respond) – zorganizowanie efektywnego systemu zarządzania po

wystąpieniu zdarzenia terrorystycznego, prowadzenie akcji ratunkowej, współpraca

cywilno-wojskowa oraz wypracowanie sprawnej komunikacji ze społeczeństwem

w przypadku wystąpienia zdarzenia terrorystycznego

125

.

Kierunki wymienione powyżej są komplementarne z przyjętymi przez Radę UE

w grudniu 2005 roku zapisami Strategii UE w zakresie zwalczania terroryzmu oraz

zaakceptowanego w tym samym roku Planu Działania dotyczącego zjawiska terroryzmu

126

.

K. Jałoszyński wskazuje jeszcze jeden element funkcjonujący w ramach

przeciwdziałania terroryzmowi, czyli prognozowanie. Jest ono łącznikiem, dzięki któremu

wymienione cztery kierunki działania zachowują wzajemne interakcje. Prognozowanie

to przede wszystkim analiza rzeczywistych i potencjalnych celów, metod, form, narzędzi

i kategorii sprawców w kontekście możliwych ofiar i innych skutków zamachów

terrorystycznych

127

.

Odmienne spojrzenie na politykę antyterrorystyczną reprezentuje B. Bolechów,

uznając, że powinna ona składać się ze swoistego systemu sit lub inaczej filtrów ustanowionych

zgodnie z cyklem życia terrorystów. Zdaniem badacza zjawiska do owych elementów zalicza

się:

− neutralizację podłoża terroryzmu;

− ograniczenie możliwości działania grup terrorystycznych;

− wpływ na intencję terrorystów;

− obronę bezpośrednia i ograniczanie skutków zamachów

128

.

Skuteczność wyżej wymienionych działań antyterrorystycznych wprowadzanych przez

państwo będzie zależała od właściwej koordynacji aktywności poszczególnych podmiotów

oraz od znajomości przez nich swoich obszarów zadaniowych. Najlepszym sposobem do

zapewnienia tych warunków jest zbudowanie rozwiązań systemowych. Wówczas wszystkie

125

Projekt Narodowego Programu Antyterrorystycznego RP …, dz. cyt., s. 7 – 8.

126

Zob. Strategia Unii Europejskiej [w:] portal internetowy ABW, [online], [dostęp 22.11.2013], dostępny

w Internecie: http://www.abw.gov.pl/pl/wolnytekst/356,dok.html.

127

K. Jałoszyński, Jednostka kontrterrorystyczna…, dz. cyt., s. 42.

128

B. Bolechów, Zwalczanie terroryzmu [w:] Zeszyty naukowe Koła Wschodnioeuropejskiego Stosunków

Międzynarodowych, Numer Specjalny: Terroryzm, Wrocław 2004, s. 34, za: D. Szlachter, Walka

z terroryzmem…, dz. cyt., s. 77 – 78.

61

elementy składowe systemu są precyzyjnie określone, struktury systemu dopasowane do celów

stawianych przed systemem, a całość jest zaopatrzona w odpowiednie narzędzia prawne,

organizacyjne i finansowe.

Zdaniem J. Szafrańskiego w Polsce nie funkcjonuje system przeciwterrorystyczny.

Wiele instytucji podejmuje natomiast działania z zakresu przeciwdziałania terroryzmowi, jego

zwalczania oraz przygotowania do likwidacji skutków. Brak jest jednak obecnie

ujednoliconego planowania tych przedsięwzięć, zgodnie z długofalową i obowiązującą

wszystkie służby strategią, podzieloną na obszary i zadania do realizacji

129

.

Według autorów „Słownika terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego” system

to: „każdy złożony obiekt wyróżniony z badanej rzeczywistości, stanowiący całość tworzoną

przez zbiór obiektów elementarnych (elementów) i powiązań (relacji) pomiędzy nimi”

130

.

System antyterrorystyczny powinien składać się między innymi z takich elementów jak:

− uregulowania prawne;

− struktura;

− siły i środki - oraz bazy danych o nich;

− monitorowanie zagrożeń;

− relacje informacyjne;

− łączność;

− szkolenia, ćwiczenia i treningi;

− zasoby finansowe

131

.

Obecnie nie istnieje w Polsce żaden dokument strategiczny lub programowy, który

całościowo traktowałby politykę RP w sprawach bezpieczeństwa antyterrorystycznego.

Fragmenty podstaw prawnych funkcjonowania elementów systemu odnaleźć można

w ustawach dotyczących właściwości kolejnych podmiotów bezpieczeństwa. W nowo

powstałych dokumentach programowych z zakresu bezpieczeństwa narodowego zagrożenie

terroryzmem jest wymieniane, ale brak jest poza tym wskazania dróg, koncepcji czy polityki

rządu w sprawie zwalczania zjawiska. Pierwszym elementem budowania każdego systemu

są podstawy prawne. Gdy są one rozproszone i niepełne system jest pozbawiony legislacyjnego

szkieletu, który wyjaśniłby wszelkie wątpliwości kompetencyjne czy organizację kierowania

oraz procesu decyzyjnego.

129

J. Szafrański, Główne obszary oraz elementy systemu przeciwterrorystycznego [w:] Problemy prawno-

organizacyjne zwalczania terroryzmu w Polsce, red. K. Liedel, Szczytno 2011, s. 98.

130

Słownik terminów…, dz. cyt., s. 139.

131

J. Szafrański, Główne…, dz. cyt., s. 101.

62

Najmocniejszym i najbardziej rozbudowanym elementem bezpieczeństwa

antyterrorystycznego w Polsce są struktury. Niemalże każdy podmiot bezpieczeństwa

narodowego posiada w swoich kompetencjach jakiś element przeciwterrorystyczny. Powstały

również podmioty koordynujące te wszystkie działania, a w ostatnich latach nastąpił nawet

podział struktur na trzy poziomy. Nie zmienia to jednak faktu, że widoczny jest brak jednego

dokumentu określającego całościowo niektóre z aspektów tak szerokiej panoramy

podejmowanych działań antyterrorystycznych.

W Polsce od kilku lat trwają prace nad opracowaniem ustawy antyterrorystycznej

132

.

Celem powstania tego dokumentu jest usystematyzowanie hierarchiczności i współpracy

pomiędzy służbami. Planowane też jest powołanie Krajowego Systemu Przeciwdziałania

Zagrożeniom Terrorystycznym. Kilka lat temu został opublikowany przez MSW projekt

Narodowego Programu Antyterrorystycznego na lata 2012 – 2016. Wypracowane w nim

rozwiązania wydawały się być koncepcją słuszną, jednak jest to dokument jedynie programowy

i do tego nie został wprowadzony do dzisiaj

133

.

Inną definicję systemu antyterrorystycznego proponuje S. Pikulski, twierdząc, że: „jest

to zespół działań naukowych, prawnych, wojskowo-policyjnych ukierunkowanych

na zwalczanie aktów terroryzmu oraz zmierzających do zapobiegania, przeciwdziałania

i likwidacji zagrożeń związanych z możliwością zaistnienia aktów terrorystycznych”

134

.

Ta koncepcja systemu składa się z trzech elementów (nauki, prawa i działań policyjno-

wojskowych). W Polsce działania naukowe uzupełniają braki w rozwiązaniach prawnych.

Eksperci z obszaru bezpieczeństwa przyjęli wiele koncepcji krajowych działań

antyterrorystycznych i zaproponowali składniki oraz organizację systemu

antyterrorystycznego. Dokonali również zebrania i pewnej systematyzacji obowiązujących,

a rozproszonych norm prawnych. Dzięki temu polskie działania antyterrorystyczne nabierają

charakteru systemowego, choć wymagają jeszcze dopracowania w sferze legislacyjnej.

K. Jałoszyński proponuje budowanie systemu antyterrorystycznego państwa na bazie

sześciu podstawowych podsystemów:

− rozpoznania;

− koordynacji;

− prewencji;

132

W 2016 roku została uchwalona Ustawa o działaniach antyterrorystycznych - Ustawa z dnia 10 czerwca 2016

r. o działaniach antyterrorystycznych (Dz.U. 2016 poz. 904).

133

Zob. Terror w Polsce…, dz. cyt., red. K. Liedel, A. Mroczek, s. 41.

134

S. Pikulski, Prawne środki zwalczania terroryzmu, Olsztyn 2000, s. 125.

63

− reagowania kryzysowego;

− ścigania;

− podsystemu medialno-propagandowego

135

.

Autor koncepcji wskazuje również na wielość aktów prawnych będących podstawą

funkcjonowania systemu antyterrorystycznego w Polsce (wskazując jako podstawowych

dwanaście różnych przedmiotowo aktów prawnych). Opisuje natomiast kolejno zadania

w poszczególnych podsystemach oraz struktury je realizujące, z zaznaczeniem potrzeby

dalszego ich doskonalenia

136

.

K. Liedel uważa natomiast, że polski system przeciwdziałania terroryzmowi składa się

z czterech elementów:

− rozpoznania;

− profilaktyki;

− zwalczania terroryzmu;

− minimalizacji i likwidacji skutków ataków terrorystycznych

137

.

W tej koncepcji widać zasadniczą różnicę w stosunku do poprzedniej. Powyżej

wymienione obszary zostały nazwane przez eksperta elementami, nie zaś jak w przypadku

K. Jałoszyńskiego podsystemami systemu antyterrorystycznego. Takie rozróżnienie nie wydaje

się mieć znaczenia praktycznego. Istotne jest uznawanie przez większość badaczy posiadania

przez Polskę systemu przeciwdziałania terroryzmowi. Budowa i składniki systemu mogą

zależeć natomiast od interpretacji aktów prawnych i przyjętej typologii aktywności państwowej

w tym zakresie.

3.2 Podmioty odpowiedzialne za bezpieczeństwo antyterrorystyczne państwa

W narodowym systemie przeciwdziałania i zwalczania zagrożeń terrorystycznych

wyróżnia się trzy poziomy:

− strategiczny – w którym zadania są wykonywane przez Prezesa Rady Ministrów, Radę

Ministrów oraz Międzyresortowy Zespół Do Spraw Zagrożeń Terrorystycznych;

− operacyjny – reprezentowany przez Centrum Antyterrorystyczne, działające

w strukturze Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego;

135

K. Jałoszyński, Jednostka…, dz. cyt., s. 49 – 50.

136

Zob. Tamże, s. 50 – 96.

137

K. Liedel, Zwalczanie terroryzmu…, dz. cyt., s. 121.

64

− taktyczny – w którym zadania są wykonywane przez instytucje oraz służby w zakresie

swoich kompetencji przedmiotowych dotyczących bezpieczeństwa

antyterrorystycznego państwa

138

.

Instytucje wykonujące zadania na poziomie strategicznym realizują zadania w zakresie

tworzenia polityki antyterrorystycznej państwa, prowadzą współpracę międzynarodową

o strategicznym dla bezpieczeństwa znaczeniu oraz wypracowują rozwiązania kluczowe

o charakterze systemowym

139

.

Zgodnie z art. 146 Konstytucji RP, za zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego

i wewnętrznego oraz porządku publicznego w kraju jest odpowiedzialna Rada Ministrów (RM).

Prezes Rady Ministrów kieruje jej pracami, koordynuje i kontroluje pracę członków RM oraz

jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej

140

.

Organem pomocniczym dla Rady Ministrów, zapewniającym współdziałanie

administracji rządowej w zakresie rozpoznawania, przeciwdziałania i zwalczania terroryzmu,

jest Międzyresortowy Zespół do Spraw Zagrożeń Terrorystycznych (MZdSZT). Został

on utworzony na podstawie Zarządzenia nr 162 Prezesa Rady Ministrów z 25 października

2006 roku. Do głównych zadań tej instytucji w zakresie zwalczania terroryzmu należy:

− monitorowanie zagrożeń o charakterze terrorystycznym;

− przedstawianie opinii i wniosków dla RM;

− opracowywanie projektów standardów i procedur;

− inicjowanie i koordynowanie działań właściwych organów administracji;

− organizowanie współpracy z innymi państwami.

Przewodniczącym zespołu jest Minister Spraw Wewnętrznych, jego zastępcami

są Ministrowie Finansów, Obrony Narodowej, Spraw Zagranicznych i Sprawiedliwości.

W skład gremium wchodzą jeszcze Sekretarz Kolegium do Spraw Służb Specjalnych, Szef

Obrony Cywilnej Kraju, szefowie służb specjalnych, Szef Biura Ochrony Rządu, Służby Celnej

i Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Komendanci Główni Policji, Żandarmerii Wojskowej,

Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, Generalny Inspektor Informacji Finansowej,

Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej oraz Dyrektor Rządowego Centrum

Bezpieczeństwa

141

.

138

Zagrożenia terrorystyczne – MSWiA wobec zagrożeń terrorystycznych, strona MSW, [online], [dostęp

22.11.2013], dostępny w Internecie: https://www.msw.gov.pl/pl/bezpieczenstwo/bezpieczenstwo-i-

porza/8478,Zagrozenia-terrorystyczne.html.

139

Zob. Projekt Narodowego Programu Antyterrorystycznego RP …, dz. cyt., s. 9.

140

Zob. art. 146 oraz 148 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, (Dz. U. 1997, nr 78, poz. 483).

141

Międzyresortowy Zespół DS. Zagrożeń Terrorystycznych, strona antyterroryzm.gov.pl, [online], [dostęp

16.07.2013], dostępny w Internecie: http://www.antyterroryzm.gov.pl/CAT/ochrona-

65

Ze względu na potrzebę zorganizowania, obok cyklicznie zwoływanego zespołu,

stałego forum wymiany informacji i doświadczeń na poziomie eksperckim, z dniem 8 grudnia

2006 roku, decyzją przewodniczącego MZdSZR, powołano Stałą Grupę Ekspercką. W jej skład

weszli eksperci szczebla centralnego instytucji będących członkami zespołu. W ten sposób

została powołana komórka, będąca merytorycznym wsparciem dla szefów poszczególnych

służb i organów administracji, z zadaniem przedstawiania opinii i rekomendacji dla zespołu

w zakresie rozpoznawania, przeciwdziałania i zwalczania terroryzmu.

Utworzenie tego zespołu zadaniowego umożliwiło kolegialne i poufne rozpatrywanie

kwestii już bardziej szczegółowych i dotyczących wybranych aspektów antyterroryzmu.

Monitorowanie, a następnie analiza i ocena zagrożeń terrorystycznych, w kontekście

przygotowania państwa do ich zwalczania, daje gwarancję rzetelnego i skoordynowanego

podejścia do zagadnienia zapewnienia bezpieczeństwa państwa

142

.

Instytucją szczebla strategicznego w ramach systemu zarządzania kryzysowego jest

Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego (RZZK). Jest to organ opiniodawczo-doradczy

Rady Ministrów, która w przypadku zaistnienia zdarzenia terrorystycznego będzie sprawowała

zarządzanie kryzysowe na terenie kraju. Zespół jest właściwy w sprawach inicjowania

i koordynowania działań podejmowanych w zakresie zarządzania kryzysowego. Do jego

głównych zadań należy:

− przygotowywanie propozycji użycia sił i środków niezbędnych do opanowania

sytuacji kryzysowych;

− doradzanie w zakresie koordynacji działań organów administracji rządowej, instytucji

państwowych i służb w sytuacjach kryzysowych;

− opiniowanie sprawozdań końcowych z działań podejmowanych w związku

z zarządzaniem kryzysowym;

− opiniowanie potrzeb w zakresie odtwarzania infrastruktury lub przywrócenia jej

pierwotnego charakteru;

− opiniowanie i przedkładanie Radzie Ministrów Krajowego Planu Zarządzania

Kryzysowego

143

.

W skład RZZK wchodzą:

antyterrorysty/miedzyresortowy-zespol/408,MIEDZYRESORTOWY-ZESPOL-DS-ZAGROZEN-

TERRORYSTYCZNYCH.html.

142

Zob. K. Liedel, Zwalczanie terroryzmu…, dz. cyt., s. 130 – 131.

143

Zob. art. 9 Ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, (Dz. U. 2007 nr 89, poz. 590.

66

− przewodniczący – Prezes Rady Ministrów;

− zastępcy przewodniczącego – Minister Obrony Narodowej i minister właściwy do

spraw wewnętrznych;

− minister właściwy do spraw administracji publicznej;

− Minister Spraw Zagranicznych;

− Minister Koordynator Służb Specjalnych – jeżeli został powołany;

− na prawach członka – pozostałe organy administracji wyznaczone przez

przewodniczącego, w zależności od potrzeb

144

.

Do obsługi Rady Ministrów, Prezesa Rady Ministrów oraz MZdSZT zostało powołane

Rządowe Centrum Bezpieczeństwa. Pełni ono również funkcję krajowego centrum zarządzania

kryzysowego i wykonuje szereg zadań w zakresie bezpieczeństwa antyterrorystycznego

państwa. Do nich należą między innymi:

− monitorowanie i analiza zagrożeń w tym terrorystycznych;

− planowanie cywilne;

− przygotowywanie procedur zarządzania kryzysowego;

− realizacja zadań z zakresu zapobiegania, przeciwdziałania i usuwania skutków zdarzeń

o charakterze terrorystycznym i współdziałanie z Szefem ABW w tym zakresie;

− realizacja zadań planistycznych i programowych z zakresu ochrony infrastruktury

krytycznej;

− realizacja stałego dyżuru w ramach gotowości obronnej państwa

145

.

Do 2008 roku w Polsce brakowało instytucji zajmującej się koordynacją działań

antyterrorystycznych na poziomie operacyjnym. Brakowało ogniwa pomiędzy poziomem

strategicznym reprezentowanym przez MZdSZT wraz z Grupą Ekspercką, a poziomem

taktycznym lub inaczej wykonawczym, w którym zadania wykonują służby odpowiedzialne za

bezpieczeństwo i porządek publiczny. Na podstawie Zarządzenia nr 102 Prezesa Rady

Ministrów z dnia 17 września 2008 roku, zmieniającego zarządzenia w sprawie nadania statutu

Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, powołano do życia Centrum Antyterrorystyczne

146

.

Ze względu na niejawny charakter pracy tej instytucji informacje na temat

wykonywanych przez nią zadań są ograniczone. Zgodnie z opinią ówczesnego Podsekretarza

Stanu MSWiA A. Rapackiego, w chwili rozpoczynania prac nad koncepcją poziomu

144

Zob. art. 8 Ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, (Dz. U. 2007 nr 89, poz. 590.

145

Zob. art. 10 i 11 Ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, (Dz. U. 2007, nr 89, poz. 590).

146

K. Liedel, Zwalczanie terroryzmu…, dz. cyt., s. 131.

67

operacyjnego zakładano, że „CAT, czyli Centrum Antyterrorystyczne ma być miejscem,

w którym przepływ informacji dotyczących wszelkich zagrożeń o charakterze terrorystycznym

będzie koordynowany. Ma to być Centrum, w którym będą pracować przedstawiciele

wszystkich służb zajmujących się tą problematyką, a więc służb specjalnych, Policji, Straży

Granicznej, służb podległych Ministrowi Finansów. Osoby delegowane

do pracy w Centrum nadal będą miały odpowiednie uprawnienia do korzystania z właściwych

poszczególnym służbom baz danych. Centrum będzie pracować w systemie 24-godzinnym.

W praktyce Centrum będzie zajmować się przetwarzaniem informacji płynących

ze wszystkich kierunków, co więcej poprzez Centrum następowała będzie także dystrybucja

tych informacji – i to właśnie będzie stanowić główne zadanie CAT-u”

147

.

Obecnie, po kilku latach funkcjonowania instytucji, na oficjalnej stronie internetowej

Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego znaleźć można wyliczenie zadań przez nią

realizowanych:

− wspomaganie w podejmowaniu decyzji podczas realnego zagrożenia zamachem

terrorystycznym;

− koordynacja wykonywania czynności operacyjno-rozpoznawczych w zakresie

zwalczania terroryzmu;

− wykonywanie czynności analityczno-informacyjnych;

− wspomaganie i udział w projektowaniu procedur reagowania kryzysowego

w przypadku zamachu terrorystycznego;

− opracowywanie procedur działania i algorytmów przed atakiem;

− monitorowanie zagranicznych mediów w obszarze popierania terroryzmu;

− prowadzenie współpracy zagranicznej

148

.

Pomimo tych obiektywnych wartości płynących z powołania organu szczebla

operacyjnego, K. Liedel zauważa również zagrożenia dla jej skutecznej działalności.

Po pierwsze, brak jest jak do tej pory prawnych podstaw do przekazywania przez inne służby

informacji do CAT. Po drugie, umocowanie prawne funkcjonowania CAT-u w postaci aktu

147

Wywiad przeprowadzony przez K. Liedela z Adamem Rapackim, Podsekretarzem Stanu w MSWiA,

opublikowany został w kwartalniku Terroryzm: zagrożenia – prewencja – przeciwdziałanie, nr 3/2008, za: K.

Liedel, Zwalczanie terroryzmu…, dz. cyt., s. 131.

148

Centrum Antyterrorystyczne (CAT), [online], [dostęp 16.11.2013], dostępny w Internecie:

http://www.abw.gov.pl/pl/zadania/zwalczanie-terroryzmu/centrum-antyterrorysty/62,Centrum-

Antyterrorystyczne-CAT.html.

68

prawnego rangi zarządzenia, nie do końca koresponduje z poziomem ustawowym, który

powołuje instytucje, których koordynatorem ma być Centrum

149

.

Na poziomie taktycznym funkcjonuje szereg podmiotów państwowych, które

w zależności od pełnionej roli w systemie bezpieczeństwa narodowego, wykonują określone

zadania na rzecz przeciwdziałania i zwalczania terroryzmu.

Najbardziej ukierunkowaną i wyspecjalizowaną w zapobieganiu terroryzmowi jest

Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW). Jest to służba specjalna właściwa

w sprawach ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i jego porządku konstytucyjnego.

Jest również organem wiodącym w zakresie zapobiegania terroryzmowi

w siatce bezpieczeństwa Krajowego Planu Zarządzania Kryzysowego

150

.

Do głównych zadań realizowanych przez ABW w obszarze antyterroryzmu należą:

− rozpoznawanie, zapobieganie i zwalczanie zagrożeń godzących w bezpieczeństwo

wewnętrzne państwa oraz jego porządek konstytucyjny;

− rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw terroryzmu i innych

przestępstw godzących w bezpieczeństwo państwa;

− rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw w zakresie produkcji i obrotu

towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa

państwa;

− rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw nielegalnego wytwarzania,

posiadania i obrotu bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi, bronią masowej

zagłady oraz środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi, w obrocie

międzynarodowym;

− ściganie sprawców wyżej wymienionych przestępstw;

− prowadzenie współpracy międzynarodowej

151

.

Kolejną służbą specjalną realizującą zadania w obszarze antyterroryzmu, głównie poza

granicami Rzeczypospolitej Polskiej, jest Agencja Wywiadu. Do jej głównych zadań w tym

zakresie należą:

− ochrona zagranicznych przedstawicielstw RP i ich pracowników przed działaniami

mogącymi przynieść szkodę interesom RP;

149

Zob. K. Liedel, Zwalczanie terroryzmu…, dz. cyt., s. 131.

150

Zob. Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego 2012, s. 35, [online], [dostęp 16.11.2013], dostępny

w Internecie: http://rcb.gov.pl/wp-content/uploads/2012/03/KPZK.pdf.

151

Zob. Ustawa z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu,

(Dz. U. 2002, nr 29, poz. 154).

69

− rozpoznawanie międzynarodowego terroryzmu, ekstremizmu oraz międzynarodowych

grup przestępczości zorganizowanej;

− rozpoznawanie międzynarodowego obrotu bronią, amunicją i materiałami

wybuchowymi, środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi oraz

towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa

państwa;

− prowadzenie wywiadu elektronicznego

152

.

Organem wykonującym zadania zarówno na poziomie strategicznym, jak

i nadzorującym zadania wykonywane przez podległe służby z poziomu taktycznego, jest

minister właściwy do spraw wewnętrznych. W obszarze pierwszym przewodniczy

on Międzyresortowemu Zespołowi do Spraw Zagrożeń Terrorystycznych. Na poziomie

taktycznym bezpośrednio, jak również poprzez działalność nadzorowanych przez siebie służb,

realizuje zadania z zakresu przeciwdziałania zagrożeniom terrorystycznym oraz ograniczania

skutków ewentualnych zamachów. To minister właściwy do spraw wewnętrznych pełni

kluczową rolę w fazie zarządzania kryzysowego po ataku terrorystycznym, a obsługę w tym

zakresie zapewnia mu Rządowe Centrum Bezpieczeństwa. Komórką realizującą zadania

w ramach Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (MSW) w zakresie przeciwdziałania,

zapobiegania i reagowania na zagrożenia terrorystyczne jest Wydział Przeciwdziałania

Zagrożeniom Terrorystycznym i Przestępczości Zorganizowanej Departamentu Analiz

i Nadzoru MSW

153

.

Zgodnie z Ustawą z dnia 4 września 1997 roku o działach administracji rządowej dział

„sprawy wewnętrzne” obejmuje między innymi:

− ochronę bezpieczeństwa i porządku publicznego;

− ochronę granicy państwa, kontrolę ruchu granicznego i cudzoziemców oraz koordynacji

działań związanych z polityką migracyjną państwa;

− zarządzanie kryzysowe;

− obronę cywilną;

− ochronę przeciwpożarową;

− nadzór nad ratownictwem górskim;

152

Zob. Ustawa z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu,

(Dz. U. 2002, nr 29, poz. 154).

153

Zagrożenia terrorystyczne – MSWiA wobec zagrożeń terrorystycznych, strona MSW, [online], [dostęp

22.11.2013], dostępny w Internecie: https://www.msw.gov.pl/pl/bezpieczenstwo/bezpieczenstwo-i-

porza/8478,Zagrozenia-terrorystyczne.html.

70

− ewidencję ludności, dowodów osobistych i paszportów

154

.

Ze względu na szeroką panoramę obszarów aktywności ministra właściwego do spraw

wewnętrznych można wnioskować, że jest on organem posiadającym najszerszy zakres

kompetencji i odpowiedzialności za sprawy związane z zapewnieniem bezpieczeństwa

antyterrorystycznego państwa. Wyraża się to zarówno w bezpośrednim udziale ministra

w niektórych ciałach kolegialnych, jak też w roli nadzorującego podmioty szczebla

taktycznego.

Do instytucji podległych resortowi i realizujących zadania w zakresie przeciwdziałania

oraz zwalczania terroryzmu zalicza się przede wszystkim Policję, Straż Graniczną, Państwową

Straż Pożarną, Obronę Cywilną Kraju, Urząd do Spraw Cudzoziemców, Krajowe Centrum

Informacji Kryminalnej i Biuro Ochrony Rządu

155

.

Podstawowymi zadaniami Policji w tym obszarze są:

− wykonywanie czynności operacyjno-rozpoznawczych i dochodzeniowo-śledczych

w zakresie przestępczości o charakterze terrorystycznym;

− fizyczne zwalczanie terroryzmu, w tym prowadzenie akcji i operacji policyjnych

z udziałem jednostek antyterrorystycznych;

− zabezpieczanie imprez masowych, demonstracji i zgromadzeń;

− nadzór nad ochroną obiektów infrastruktury krytycznej;

− edukacja społeczna.

Do najważniejszych jednostek Policji specjalizujących się w powyższych

przedsięwzięciach zalicza się Centralne Biuro Śledcze Komendy Głównej Policji (CBŚ KGP)

w obszarze działań operacyjno-rozpoznawczych oraz Biuro Operacji Antyterrorystycznych

Komendy Głównej Policji (BOA KGP) - w fizycznym zwalczaniu terroryzmu

156

.

Straż Graniczna jest formacją powołaną do ochrony granicy państwowej na lądzie

i na morzu oraz kontroli ruchu granicznego. W ramach posiadanych kompetencji realizuje

szereg zadań związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa antyterrorystycznego, wśród których

najważniejsze z nich to:

− ochrona granicy państwowej;

− organizowanie i dokonywanie kontroli ruchu granicznego;

− rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich

sprawców, w zakresie swojej właściwości;

154

Ustawa z dnia 4 września 1997r. o działach administracji rządowej, (Dz. U. 2007, nr 65, poz. 437).

155

Zob. M. Ilnicki, Służby graniczne…, dz. cyt., s. 223.

156

Zob. Projekt Narodowego Programu Antyterrorystycznego RP …, dz. cyt., s. 12.

71

− zapewnienie bezpieczeństwa w komunikacji międzynarodowej w zasięgu terytorialnym

przejścia granicznego;

− przeprowadzanie kontroli bezpieczeństwa w środkach komunikacji międzynarodowej,

w zasięgu terytorialnym drogowego, kolejowego, morskiego i rzecznego przejścia

granicznego oraz w portach lotniczych;

− zapewnienie bezpieczeństwa na pokładzie pasażerskich statków powietrznych;

− prowadzenie czynności mających na celu rozpoznawanie i przeciwdziałanie

zagrożeniom terroryzmem

157

.

Państwowa Straż Pożarna jest wyposażoną w specjalistyczny sprzęt formacją

przeznaczoną do walki z pożarami, klęskami żywiołowymi oraz innymi miejscowymi

zagrożeniami. Wykonuje również zadania na rzecz systemu AT, a wśród nich zajmuje się

między innymi:

− ograniczaniem skutków zdarzeń terrorystycznych;

− prowadzeniem czynności ratowniczych;

− rozpoznawaniem skażeń substancjami chemicznymi, biologicznymi oraz

radioaktywnymi;

− prowadzeniem wstępnych czynności dekontaminacyjnych

158

.

Istotną kompetencją Państwowej Straży Pożarnej jest ponadto uczestniczenie

w wymiarze wiodącym w krajowym systemie ratowniczo-gaśniczym oraz w systemie

powiadamiania ratunkowego.

Zadania o typowo ochronnym charakterze wpisującym się w obszar antyterroryzmu

państwowego wykonuje Biuro Ochrony Rządu (BOR). Jest to jednolita, umundurowana

i uzbrojona formacja zajmująca się ochroną osób, obiektów oraz urządzeń. W ramach

przeciwdziałania atakom terrorystycznym instytucja posiada następujące kompetencje

w zakresie:

− ochrony osób, obiektów i urządzeń podlegającej ustawowej ochronie BOR, które mogą

być narażone na zamach terrorystyczny;

− ochrony placówek dyplomatycznych, których bezpieczeństwo jest zagrożone;

− monitorowania zagrożeń, metod i form przeprowadzania zamachów oraz narzędzi

używanych przez sprawców

159

.

157

art. 2 Ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej, (Dz. U. 2011, nr 116, poz. 675).

158

Zob. Projekt Narodowego Programu Antyterrorystycznego RP …, dz. cyt., s. 13 oraz art. 1 i 2Ustawy

z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej, (Dz.U. z 2006, nr 96, poz. 667).

159

Zob. Ustawa z dnia 16 marca 2001 r. o Biurze Ochrony Rządu, (Dz. U. 2004, nr 163, poz. 1712).

72

Drugim działem administracji rządowej wykonującym zadania na rzecz systemu

antyterrorystycznego RP jest „obrona narodowa”. Minister właściwy do spraw obrony

wyposażony w urząd w postaci Ministerstwa Obrony Narodowej (MON) wykonuje

bezpośrednio i poprzez nadzór nad podległymi mu komórkami i wojskami szereg zadań na

rzecz bezpieczeństwa antyterrorystycznego w kraju i poza jego granicami. Do nich należą

między innymi:

− wspieranie organów państwowych w zapewnieniu bezpieczeństwa wewnętrznego

i organizowanie niezbędnej pomocy wojskowej instytucjom i służbom w razie

wystąpienia zagrożenia o charakterze terrorystycznym;

− wykonywanie zadań w czasie misji stabilizacyjnych, pokojowych

i międzynarodowych koalicjach antyterrorystycznych, służących wymianie

doświadczeń z podmiotami cywilnymi, neutralizacji i usuwania ewentualnych skutków

zamachów terrorystycznych;

− ochrona granicy państwowej w przestrzeni powietrznej oraz wsparcie SG w ochronie

granicy morskiej;

− wspieranie administracji rządowej i samorządowej w przypadku wystąpienia

zagrożenia terrorystycznego, szczególnie w fazie reagowania i odbudowy;

− udział w działaniach mających na celu odzyskanie izolowanego personelu, utraconego

w wyniku zdarzeń o charakterze terrorystycznym lub kryminalnym

160

.

Wśród formacji MON realizujących zadania antyterrorystyczne w szerokim zakresie

i w sposób ciągły najszersze kompetencje posiada Żandarmeria Wojskowa (ŻW). Zapewnia

ona przede wszystkim ochronę obiektów wojskowych, nadzoruje bezpieczeństwo na terenach

i obiektach wojskowych oraz wykonuje czynności ochronne wobec wybranych podmiotów

państwowych o charakterze militarnym. Poza ŻW w przypadku wystąpienia zdarzenia

o charakterze terrorystycznym przewidziano prawną i organizacyjną możliwość użycia

niektórych jednostek wojsk specjalnych (JW 2305 GROM) lub wykorzystanie wojskowego

Systemu Obrony Przed Bronią Masowego Rażenia (OBPMR)

161

.

Służbą specjalną właściwą w sprawach ochrony przed zagrożeniami wewnętrznymi dla

obronności państwa, bezpieczeństwa i zdolności bojowej Sił Zbrojnych RP jest Służba

160

Zob. Projekt Narodowego Programu Antyterrorystycznego RP …, dz. cyt., s. 13 – 14.

161

Zob. art. 4 Ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 roku o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach

porządkowych, (Dz.U. 2001, nr 123, poz. 1353).

73

Kontrwywiadu Wojskowego (SKW). Do jej zadań, skoncentrowanych głównie wokół

terytorium państwa w zakresie bezpieczeństwa antyterrorystycznego, należą między innymi:

− rozpoznawanie, zapobieganie oraz wykrywanie popełnianych przez żołnierzy

pełniących czynną służbę wojskową, funkcjonariuszy SKW i SWW oraz pracowników

SZ RP i innych jednostek organizacyjnych MON, przestępstw związanych z

działalnością terrorystyczną;

− ochrona bezpieczeństwa jednostek wojskowych, innych jednostek organizacyjnych

MON oraz żołnierzy wykonujących zadania służbowe poza granicami państwa;

− uzyskiwanie, gromadzenie, analizowanie, przetwarzanie i przekazywanie właściwym

organom informacji mogących mieć znaczenie dla obronności państwa, bezpieczeństwa

lub zdolności bojowej SZ RP

162

.

Zadania o podobnym charakterze poza granicami RP wykonuje powołana w celu

ochrony przed zagrożeniami zewnętrznymi dla obronności państwa, bezpieczeństwa

i zdolności bojowej SZ RP, Służba Wywiadu Wojskowego (SWW). Do nich w obszarze

zwalczania terroryzmu zaliczyć można przede wszystkim:

− uzyskiwanie, gromadzenie, analizowanie, przetwarzanie i przekazywanie właściwym

organom informacji mogących mieć istotne znaczenie dla bezpieczeństwa i zdolności

bojowej SZRP;

− rozpoznawanie i przeciwdziałanie zagrożeniu międzynarodowym terroryzmem;

− rozpoznawanie międzynarodowego obrotu bronią, amunicją i materiałami

wybuchowymi oraz towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla

bezpieczeństwa państwa, a także rozpoznawanie międzynarodowego obrotu bronią

masowej zagłady i zagrożeń związanych z rozprzestrzenianiem tej broni oraz środków

jej przenoszenia

163

.

Wśród organów administracji rządowej zadania w systemie antyterrorystycznym

wykonują również:

− Minister właściwy do spraw zagranicznych (m. in.: aktywność dyplomatyczna,

zapewnienie bezpieczeństwa polskich placówek dyplomatycznych, analiza zdarzeń

międzynarodowego terroryzmu);

162

Zob. art. 5 Ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu

Wojskowego, (Dz. U. 2006, nr 104, poz. 709).

163

Zob. Tamże, art. 6.

74

− Minister właściwy do spraw finansów publicznych (m. in.: nadzorowanie Służby

Celnej, Generalnego Inspektora Informacji Finansowej, Generalnego Inspektora

Kontroli Skarbowej);

− Minister właściwy do spraw sprawiedliwości (nadzór nad sądownictwem i Służbą

Więzienną);

− Minister właściwy do spraw transportu (nadzór nad Prezesem Urzędu Lotnictwa

Cywilnego oraz nad Głównym Inspektorem Transportu Drogowego);

− Minister właściwy do spraw zdrowia (nadzór nad systemem Państwowego Ratownictwa

Medycznego i Głównym Inspektorem Sanitarnym);

− Szef Centralnego Biura Antykorupcyjnego (zwalczanie korupcji i działalności godzącej

w bezpieczeństwo ekonomiczne państwa).

Nie jest to katalog zamknięty, ponieważ ze względu na wieloobszarowy charakter

zagrożeń terrorystycznych, mogą one dotknąć niemalże wszystkich dziedzin funkcjonowania

państwa. Wobec tego wszystkie działy administracji rządowej posiadają w swoich

kompetencjach zadania, które będą przyczyniały się do przeciwdziałania, zwalczania

lub minimalizowania skutków ewentualnych zamachów. Podobnie, nie sposób wymienić

wszystkich instytucji, służb i straży szczebla taktycznego, realizujących zadania przeciwko

terroryzmowi. Dodatkowo, służby państwowe są coraz częściej uzupełniane lub nawet

zastępowane podmiotami niepaństwowymi. Przykładem tego typu zjawiska jest dynamiczny

rozwój i poszerzanie się kompetencji prywatnego sektora ochrony osób i mienia.

Najważniejszym aspektem tej wieloobszarowości podmiotowej jest precyzyjne określanie dla

poszczególnych podmiotów właściwości oraz zakresu kompetencji i odpowiedzialności.

Nakładanie się lub dublowanie zakresów zadaniowych rzadko prowadzi do wzrostu ich

skuteczności.

Drugim elementem ważnym z punktu widzenia skuteczności funkcjonowania systemu

jest odpowiednia koordynacja i kierowanie działaniami. Przy takiej ilości podmiotów szczebla

taktycznego, utworzenie Centrum Antyterrorystycznego jako poziomu operacyjnego jest nie

tylko udogodnieniem, ale już z pewnością koniecznością.

Pozostaje jeszcze do rozwiązania kwestia zapewnienia łączności pomiędzy komórkami

realizującymi wspólne zadania w ramach systemu antyterrorystycznego.

Z pewnością jest ona zapewniona gdy kryzysu nie ma, jednak wydaje się być nie do końca

pewną i sprawdzoną procedura nawiązywania łączności podczas skomplikowanego zdarzenia

o charakterze terrorystycznym.

75

Ważnym aspektem omawianej kwestii jest jeszcze sprawa podstaw prawnych

funkcjonowania każdej ze służb. Są one najczęściej umocowane ustawowo, natomiast jedynym

aktem prawnym koordynującym ich działania rangi ustawy jest Ustawa

o zarządzaniu kryzysowym. Wydaje się, że oparcie systemu antyterrorystycznego na jedynie

procedurach zarządzania kryzysowego, może okazać się niewystarczające.

3.3 Zarządzanie kryzysowe jako system wiodący w ograniczaniu skutków zamachów

terrorystycznych

Zgodnie z koncepcjami wypracowanymi przez naukę w polskim systemie

antyterrorystycznym został wydzielony podsystem minimalizacji i likwidacji skutków ataków

terrorystycznych

164

. Ze względu na wieloobszarowość potencjalnych skutków zamachów

będzie on funkcjonował w oparciu o wiele płaszczyzn aktywności państwa w kontekście ich

ograniczania. Do podstawowych z nich zaliczyć należy:

− ograniczanie skutków bezpośrednich zamachu w postaci:

▪ ilości ofiar śmiertelnych i rannych;

▪ zniszczeń materialnych;

▪ kosztów finansowych;

▪ skutków psychologicznych;

− ograniczanie skutków pośrednich zamachu w postaci:

▪ skutków społecznych;

▪ skutków politycznych;

▪ skutków ekonomicznych.

Powyższy katalog możliwych aktywności państwa w zakresie minimalizacji skutków

zamachów terrorystycznych pokazuje, że zadania w tym zakresie będą miały charakter

interdyscyplinarny. Podobnie jak bezpieczeństwo, również ograniczanie skutków może

dotykać sfery działalności politycznej, gospodarczej, ekonomicznej oraz społecznej.

Zamachy terrorystyczne mogą przybierać różne postaci i są wynikiem zastosowania

przez sprawców określonych metod, form i narzędzi przestępczej działalności. Mogą one mieć

charakter nagły (zamachy bombowe, atak przy użyciu broni palnej, zamachy na życie

konkretnej osoby) lub trwać w czasie generując najczęściej dodatkowe skutki bezpośrednie

164

Zob. K. Liedel, Zwalczanie terroryzmu…, dz. cyt., s. 121.

76

(wzięcie zakładników, porwania samolotów, ataki przy użyciu wcześniej porwanego

samolotu).

Z. Zamiar uznaje, że atak terrorystyczny jest zdarzeniem nadzwyczajnym

spowodowanym umyślnie, w celu wywołania paniki, chaosu i społecznego poczucia

zagrożenia, poprzez które sprawcy chcą wymóc spełnienie swoich żądań

165

.

Zdarzenie nadzwyczajne, zdaniem eksperta, jest to „trudny do przewidzenia

i przestrzennie ograniczony wypadek, (…) wywołany przez wpływ klęski żywiołowej, awarii

technicznej lub technologicznej, uszkodzenia funkcjonowania lub też celowe działanie

człowieka, które wywołało naruszenie stabilności systemu lub przebiegających zdarzeń

i czynności, zagraża życiu i zdrowiu ludzi, dobrom materialnym i kulturalnym lub środowisku

naturalnemu”

166

.

Ze względu na nieograniczone i brutalne metody przeprowadzania współczesnych

zamachów, mogą one być przyczyną powstania sytuacji kryzysowej. Jest to stan wyznaczony

przestrzennie i czasowo, występujący po naruszeniu stanu równowagi w różnych obszarach

życia społecznego, w wyniku których zagrożone jest życie ludzkie i może zostać naruszone

funkcjonowanie administracji publicznej państwa lub jego części

167

.

W związku z tym, że zamachy terrorystyczne mogą powodować sytuacje kryzysowe,

których charakter może być wieloobszarowy, ograniczanie skutków takich zdarzeń musi mieć

naturę działania ukierunkowanego i skoordynowanego. Takie wymagania spełnia zarządzanie

kryzysowe. Zgodnie z Ustawą o zarządzaniu kryzysowym jest to działalność organów

administracji publicznej będąca elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, która

polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi

kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia sytuacji

kryzysowych, usuwaniu ich skutków oraz odtwarzaniu zasobów i infrastruktury krytycznej

168

.

Z powyższej definicji należy wnioskować, że zarządzanie kryzysowe jest

zorganizowane wokół realizacji dwóch celów:

− zapobieganiu powstania sytuacji kryzysowych (w tym zdarzeń o charakterze

terrorystycznym);

− minimalizacji negatywnych skutków sytuacji kryzysowych (w tym skutków ataków

terrorystycznych).

165

Z. Zamiar, L. Wełyczko, Zarządzanie kryzysowe, Wrocław 2013, s. 37.

166

Tamże, s. 37.

167

Tamże, s. 44.

168

Art. 2 Ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, (Dz. U. 2007, nr 89, poz. 590).

77

Zarządzanie kryzysowe jest procesem ciągłym. Dotyczy podejmowanych działań

zarówno przed wystąpieniem sytuacji kryzysowej, jak również w trakcie jej trwania i po jej

zakończeniu

169

. Zgodnie z ustawą, sytuacja kryzysowa jest wpływającą negatywnie na poziom

bezpieczeństwa ludzi, mienia w znacznych rozmiarach lub środowiska, wywołującą znaczne

ograniczenia w działaniu właściwych organów administracji publicznej ze względu na

nieadekwatność posiadanych sił i środków. W dokumencie znaleźć można również definicję

zdarzenia o charakterze terrorystycznym – czyli sytuacji powstałej na skutek czynu określonego

w art. 115 § 20 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z

późn. zm.2) lub zagrożenia zaistnienia takiego czynu, mogącego doprowadzić do sytuacji

kryzysowej

170

.

Pomimo tego, że zarządzanie kryzysowe jest procesem ciągłym nie jest jednoetapowe.

W procesie zarządzania kryzysowego wyróżnia się następujące etapy:

− zapobieganie (ma na celu niedopuszczenie do powstania zagrożenia

lub do ograniczenia jego skutków poprzez: rozpoznanie, wykrywanie i analizowanie

zagrożeń, monitorowanie i ocenę wskaźników ryzyka, obniżanie prawdopodobieństwa

powstania zagrożeń);

− przygotowanie (ma na celu przygotowanie zarządzania kryzysowego na wszystkie

możliwe do przewidzenia sytuacje kryzysowe poprzez: wypracowanie szczegółowych

planów i procedur zarządzania kryzysowego, określanie potrzeb i wymogów

koniecznych do rozwiązywania kryzysów, ustalanie i przygotowanie sił i środków

niezbędnych do rozwiązywania kryzysów, uodpornienie infrastruktury, obiektów

i osób na możliwe zagrożenia);

− reagowanie (ma na celu opanowanie kryzysu poprzez: wprowadzenia skutecznego

systemu ostrzegania i alarmowania, działania ratownicze, neutralizujące lub

naprawcze);

− odbudowa (ma na celu doprowadzenie systemu do stanu stabilności w możliwie

najkrótszym czasie poprzez: odbudowę zniszczeń infrastruktury i obiektów, udzielanie

wsparcia osobom poszkodowanym, przywrócenie warunków bytowania ludności,

169

R. Grocki, Zarządzanie kryzysowe dobre praktyki, Warszawa 2012, s. 41.

170

Art. 3 Ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, (Dz. U. 2007, nr 89, poz. 590).

78

jak również wzmocnienie obiektów, infrastruktury i podmiotów poszkodowanych w

aspekcie kolejnych, podobnych zdarzeń)

171

.

Tworzą one cykl zamknięty, przy czym dwa pierwsze są realizowane równocześnie

(zapobieganie i przygotowanie), a etap odbudowy bardzo często rozpoczyna się już pod koniec

fazy reagowania.

Z analizy zapisów ustawy wynika również, że nie wszystkie zdarzenia o charakterze

terrorystycznym będą miały postać sytuacji kryzysowych. Niektóre zamachy terrorystyczne

mogą zostać zneutralizowane przez etatowe siły i środki poszczególnych służb, bez potrzeby

funkcjonowania na etapie reagowania w zorganizowanym systemie zarządzania kryzysowego

z jego strukturalnymi organami (RCB, RZZK czy ich odpowiednikami na poziomie

wojewódzkim, powiatowym i gminnym). Należy pamiętać również, że zarządzanie kryzysowe

jest tylko jednym z elementów kierowania bezpieczeństwem narodowym,

a działania mające na celu minimalizowanie skutków zagrożeń będą uzupełniane przez inne

działania państwa i podmiotów niepaństwowych.

Do najważniejszych zadań w zakresie zarządzania kryzysowego w obszarze

ograniczania skutków zamachów terrorystycznych zaliczyć należy przede wszystkim:

− w fazie zapobiegania:

▪ zbieranie, analizowanie i przekazywanie właściwym organom informacji

dotyczących zagrożeń terrorystycznych;

▪ zarządzanie ryzykiem;

▪ rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw o charakterze

terrorystycznym;

▪ informowanie społeczeństwa o aktualnych zagrożeniach terrorystycznych;

▪ współpraca międzynarodowa;

▪ prowadzenie rozpoznania środowisk wysokiego ryzyka;

▪ monitorowanie i kontrolowanie posiadania i obrotu bronią oraz materiałami

wybuchowymi wraz z komponentami do ich produkcji;

▪ monitorowanie i kontrolowanie przepływu środków pieniężnych mogących

stanowić źródło finansowania aktów terroru;

▪ wprowadzanie ograniczeń czasowych i stałych w ruchu lotniczym, lądowym

i morskim;

▪ koordynacja działań prowadzonych przez podmioty bezpieczeństwa państwa.

171

Zob. Z. Zamiar, L. Wełyczko, Zarządzanie…, dz. cyt., s. 135 – 136, por. R. Grocki, Zarządzanie…, dz. cyt., s.

43 – 44.

79

− w fazie przygotowania:

▪ opracowywanie planów działania;

▪ przegląd, aktualizacja i uzgadnianie między podmiotami procedur działania;

▪ ustalenie, pozyskanie i dostosowywanie środków niezbędnych na etapie

reagowania;

▪ dostosowywanie struktur i sił do przewidywanych zagrożeń;

▪ przeprowadzanie edukacji, szkoleń i ćwiczeń;

▪ planowanie i przygotowanie zabezpieczenia osób, obiektów i infrastruktury

przed potencjalnymi zamachami;

▪ przygotowanie systemów współdziałania i koordynacji działań

wielopodmiotowych;

▪ przygotowanie systemów alarmowania i ostrzegania;

▪ przygotowanie procedur zarządzania mediami i informacją;

▪ przygotowanie systemu ratowniczego i powiadamiania ratunkowego.

− w fazie reagowania:

▪ przeprowadzenie sprawnego i skutecznego alarmowania, ostrzegania oraz

ewakuacji;

▪ sprawowanie zarządzania kryzysowego przez organy systemu;

▪ bieżące monitorowanie i analiza sytuacji, raportów i ostrzeżeń;

▪ ocena rozmiarów zagrożenia i bieżąca analiza posiadanych sił i środków

ratowniczych;

▪ zabezpieczenie stref działań ratowniczych;

▪ monitoring i zarządzanie mediami;

▪ dowodzenie i kierowanie działaniami likwidacyjnymi oraz ratowniczymi;

▪ fizyczne zwalczanie zagrożenia i prowadzenie działań ratowniczych;

▪ koordynacja podległych służb i instytucji;

▪ wydawanie decyzji administracyjnych niezbędnych do zaprowadzenia

bezpieczeństwa i porządku publicznego;

▪ zapewnienie sprawnego i szybkiego obiegu informacji oraz nieprzerwanego

funkcjonowania systemu łączności;

▪ neutralizacja i zabezpieczenie substancji oraz materiałów niebezpiecznych;

▪ zatrzymywanie osób stwarzających zagrożenie dla bezpieczeństwa i porządku

publicznego.

− w fazie odbudowy:

80

▪ ocena strat i szkód;

▪ prowadzenie działań mających na celu usunięcie szkód i przywrócenie stanu

poprzedniego;

▪ naprawa i odbudowa infrastruktury oraz obiektów;

▪ udzielanie pomocy i wsparcia psychologicznego ofiarom i świadkom zdarzenia;

▪ koordynacja i dowodzenie działaniami;

▪ zapewnienie współdziałania pomiędzy służbami i instytucjami;

▪ uruchamianie środków z rezerw celowych oraz rezerw strategicznych po

zamachu terrorystycznym;

▪ działania administracyjne i prawne;

▪ przywrócenie normalnego funkcjonowania w miejscu zdarzenia;

▪ ocena przebiegu kryzysu w celu budowania wniosków i wdrażania ulepszeń

systemowych, organizacyjnych i materiałowych

172

.

Powyższe zadania i przedsięwzięcia są realizowane przez powołane ustawą

o zarządzaniu kryzysowym instytucje, jak też przez inne podmioty funkcjonujące

w podsystemie ograniczania skutków zamachów terrorystycznych. Rola poszczególnych służb

i wskazanie podmiotu wiodącego w konkretnej fazie zarządzania kryzysowego znajduje

odzwierciedlenie w siatce bezpieczeństwa – graficznej formie przedstawienia zadań oraz

obowiązków podmiotów bezpieczeństwa w kontekście określonego zagrożenia. W przypadku

zagrożenia terrorystycznego podział i zakres wykonywanych czynności przedstawia tabela

nr 9, będąca wycinkiem z siatki bezpieczeństwa zawartej w Krajowym Planie Zarządzania

Kryzysowego 2013 (KPZK 2013), opracowanym przez Krajowe Centrum Bezpieczeństwa.

Faza zapobiegania jest ściśle związana z pozyskiwaniem informacji, gromadzeniem,

analizowaniem, a następnie przekazywaniem właściwym organom administracji rządowej.

Są to również działania polegające na zarządzaniu ryzykiem, określaniu prawdopodobieństwa

wystąpienia zdarzenia kryzysowego. Celem podstawowym realizowanym w tym etapie jest

zdobycie takiej informacji wyprzedzającej, by nie dopuścić do zamachu terrorystycznego

i w konsekwencji do sytuacji kryzysowej. Jednak pozyskanie wiadomości o możliwych celach,

metodach lub informacji o możliwości przeprowadzenia zamachu nie zawsze będzie kończyło

się zatrzymaniem sprawców i wyeliminowaniem zagrożenia. W takiej sytuacji działania te będą

przekładały się na konkretne zadania do realizacji na etapie przygotowania. Wprowadzając

kolejny stopień alarmowy (będący konsekwencją wniosków płynących

172

Zob. Krajowy Plan zarządzania Kryzysowego 2013, RCB, [online], [dostęp 01.12.2013], dostępny

w Internecie: http://rcb.gov.pl/wp-content/uploads/KPZK-cz.1.pdf.

81

z rozpoznania), służby państwowe będą zobowiązane do zwiększenia swojej gotowości. Tym

samym, w przypadku wystąpienia zdarzenia terrorystycznego, skutki jego przeprowadzenia

powinny być znacznie mniejsze niż w przypadku całkowitego zaskoczenia służb i instytucji

bezpieczeństwa w państwie.

Zgodnie z siatką bezpieczeństwa zawartą w KPZK 2013 służbą wiodącą w fazie

zapobiegania zagrożeniom terrorystycznym jest Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego

(ABW). Oczywiste jest, że wszystkie polskie służby specjalne również dostarczają, analizują

i przekazują informacje. Zadanie to wykonują dodatkowo inne podmioty bezpieczeństwa, jak

na przykład Policja, SG, ŻW, czy BOR. Jednak to w ABW zostało zorganizowane Centrum

Antyterrorystyczne i ono na poziomie operacyjnym jest odpowiedzialne za kompletną analizę,

weryfikację oraz wypracowanie wniosków dotyczących zagrożenia zamachem

terrorystycznym

173

.

Etap przygotowania w ramach zarządzania kryzysowego jest realizowany przez

wszystkie podmioty bezpieczeństwa państwa. Jednak jeśli chodzi o obszar minimalizowania

skutków ataków terrorystycznych to rolę w nim wiodącą pełni Minister Spraw Wewnętrznych.

Na tym etapie trudno jest wskazać jedną służbę, która wykonuje zadania najważniejsze.

W zależności od charakteru potencjalnego zamachu zadania przygotowania muszą realizować

między innymi Policja, Biuro Ochrony Rządu, Państwowa Straż Pożarna, centra zarządzania

kryzysowego i organy administracji rządowej oraz samorządowej. Tylko takie całościowe

przygotowanie do minimalizacji skutków potencjalnych zamachów daje gwarancję skutecznej

realizacji

174

.

Podobnie jeśli chodzi o fazę reagowania - jest ona związana z wystąpieniem

lub potwierdzoną informacją o nieuchronnym wystąpieniu zamachu terrorystycznego. Stanowi

ona zasadniczą, obok odbudowy, fazę realizacji zarządzania kryzysowego

w obszarze minimalizacji skutków ataków. W zależności od rodzaju zdarzenia zadania

realizowane w tej fazie mogą mieć charakter działań ratowniczych (na przykład po zamachach

bombowych) lub likwidacyjny (na przykład w czasie sytuacji zakładniczej).

W przypadku tej drugiej sytuacji może dojść do realizowania dwóch działań jednocześnie lub

mogą one następować po sobie. W związku z tym, że instytucją wiodącą w działaniach

ratowniczych jest Państwowa Straż Pożarna, a w działaniach likwidacyjnych (inaczej

173

Zob. Krajowy Plan zarządzania Kryzysowego 2013, RCB, s. 269 – 279, [online], [dostęp 01.12.2013], dostępny

w Internecie: http://rcb.gov.pl/wp-content/uploads/KPZK-cz.1-cd..pdf.

174

Zob. Tamże, s. 280 – 283.

82

fizycznym zwalczaniu terroryzmu) organem wiodącym może być Policja, SG lub BOR,

organem wiodącym w tej fazie zarządzania kryzysowego jest również MSW

175

.

Ostatnim etapem zarządzania kryzysowego mającym na celu minimalizację skutków

zamachów jest odbudowa. Konsekwencje ataków terrorystycznych mogą być wieloobszarowe

i dotykać wielu sfer życia społecznego. W związku z tym organem wiodącym w tym zakresie

jest również Minister Spraw Wewnętrznych. Jednak, podobnie jak w fazie reagowania, niektóre

zadania na rzecz minimalizowania skutków zdarzeń terrorystycznych będą wykonywały

jednostki Ministerstwa Obrony Narodowej i innych resortów. W tym etapie znaczenia nabierają

również działania podejmowane przez takie instytucje jak organizacje charytatywne,

humanitarne i stowarzyszenia mające w statutach zapisy o niesieniu ulgi

i opieki ludności jej potrzebującej. Zadania odtworzeniowe rozpoczynają się często już

w fazie reagowania, a usuwanie skutków pośrednich zamachów może trwać nawet latami

176

.

W kontekście skuteczności działań podejmowanych na poszczególnych etapach badania

wskazują, że największe znaczenie w efektywnym realizowaniu zadań w ramach zarządzania

kryzysowego ma etap zapobiegania (59,8%). Jeżeli jednak do aktu terrorystycznego już doszło,

to kluczowe znaczenie w aspekcie minimalizacji skutków zdarzenia będą odgrywały czynności

na etapie przygotowania (26,1%). Wszelkie zaniedbania podczas wykonywania planów,

tworzenia procedur, systemów alarmowania i ostrzegania będą miały wpływ na możliwości

skutecznego realizowania zadań po wystąpieniu sytuacji kryzysowej. Oczywiście zadania

wykonywane podczas zarządzania kryzysowego na etapie reagowania również mają znaczenie

(8%), a w przypadku minimalizacji skutków zamachów terrorystycznych wraz z zadaniami

odbudowy są tymi, w których jest do zrobienia najwięcej

177

.

K. Liedel, odnosząc się do roli systemu zarządzania kryzysowego w minimalizowaniu

i likwidacji skutków zamachów terrorystycznych, wskazuje, „że powinien on obejmować

organy administracji rządowej i samorządowej, siły zbrojne oraz wybrane podmioty sektora

prywatnego (właścicieli i posiadaczy infrastruktury krytycznej). Utrzymywanie w gotowości

do działania profesjonalnych struktur zarządzania kryzysowego pozwala na prewencyjne

likwidowanie źródeł sytuacji kryzysowych, sprawne współdziałanie przy ich eliminowaniu

oraz na szybkie usuwanie skutków takich zdarzeń. Odpowiednie regulacje prawne w tym

zakresie powinny zatem określać rolę i zadania organów władzy”

178

.

175

Zob. Tamże, s. 284 – 292.

176

Zob. Tamże, s. 293 – 296, por. J. Gołębiewski, Współczesny wymiar reagowania, [w:] Współczesny wymiar

bezpieczeństwa w aspekcie zmienności zagrożeń, red. M. Trombowski, B. Kosowski, Katowice 2012, s. 69.

177

Zob. R. Grocki, Zarządzanie kryzysowe…, dz. cyt., s. 44.

178

K. Liedel, Zwalczanie terroryzmu…, dz. cyt., s. 59.

83

Polski system zarządzania kryzysowego jest zorganizowany właśnie w taki sposób.

Służy przede wszystkim koordynacji i zapewnieniu maksymalnego efektu i skuteczności

podejmowanych zadań antykryzysowych. Dzięki tak skonstruowanemu systemowi kierowania

tym obszarem bezpieczeństwa, możliwe jest właściwe wykorzystanie potencjałów

poszczególnych służb, straży i instytucji działających na rzecz ograniczania skutków

zamachów.

W Polsce, poza systemem kierowania działaniami antykryzysowymi, funkcjonuje

szereg systemów wykonawczych oraz podsystemów w ramach ustawowych kompetencji

i obowiązków poszczególnych podmiotów realizujących zadania w zakresie minimalizacji

skutków ataków. Do najważniejszych z nich należą:

− zadania ustawowe poszczególnych służb, inspekcji, straży (na przykład służby

specjalne, Policja, SG, SW, Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Państwowa

Agencja Atomistyki, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Główny Inspektor

Nadzoru Budowlanego, Lotnicze Pogotowie Ratunkowe);

− zadania ustawowe Sił Zbrojnych RP;

− zadania ustawowe i statutowe straży sektorowych i gminnych (na przykład straże

miejskie i gminne, Straż Ochrony Kolei, Straż Marszałkowska)

− krajowy system ratowniczo-gaśniczy (KRSG);

− system państwowego ratownictwa medycznego (PRM);

− system powiadamiania ratunkowego (SPR) – integrujący powyższe dwa systemy;

− system ratownictwa górniczego wraz ze swoimi stacjami ratownictwa górniczego;

− obrona cywilna;

− jednostki ochotnicze, stowarzyszenia, związki, wolontariaty (na przykład Górskie

Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, Polski Związek Alpinizmu, Związek Harcerstwa

Polskiego, Polski Czerwony Krzyż)

179

.

Zamachy terrorystyczne mogą powodować w swych skutkach sytuacje, które

ze względu na swój charakter, skalę spowodowanych strat i zniszczeń oraz nakłady sił

i środków okażą się trudnymi do kontrolowania przez państwo przy wykorzystaniu zwykłych

procedur i rozwiązań systemowych.

Takie sytuacje określane są mianem kryzysu i w odróżnieniu od sytuacji kryzysowej

eskalują zagrożenia do katastrofalnych skutków. By zatrzymać narastające zagrożenie

179

Zob. J. Zarzycki, Współczesne zagrożenia i systemy ratownicze [w:] Współczesny wymiar…, dz. cyt., s. 37 –

56.

84

i destabilizację bezpieczeństwa państwa, organy władzy muszą sięgać po rozwiązania

zapewniające przywrócenie stanu stabilizacji bezpieczeństwa. Mogą one mieć charakter

przejściowy lub być ograniczone terytorialnie. Takimi rozwiązaniami są reżimy stanów

nadzwyczajnych

180

.

W sytuacji szczególnego zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa

obywateli lub porządku publicznego, w tym spowodowanego działaniami o charakterze

terrorystycznym lub działaniami w cyberprzestrzeni, które nie może być usunięte poprzez

użycie zwykłych środków konstytucyjnych, Rada Ministrów może podjąć uchwałę

o skierowaniu do Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej wniosku o wprowadzenie stanu

wyjątkowego

181

.

W rozporządzeniu o wprowadzeniu stanu wyjątkowego określa się przyczyny

wprowadzenia, czas trwania i obszar, na jakim wprowadza się stan wyjątkowy oraz,

w zakresie dopuszczonym ustawą, rodzaje ograniczeń wolności i praw człowieka

i obywatela

182

.

Postanowienia ustawy pozwalają na wprowadzenie szczególnych rozwiązań

w zakresie porządku prawnego i organizacyjnego państwa, mających na celu jak najszybsze

i najskuteczniejsze przywrócenie normalnego jego funkcjonowania. W zakresie zadań

w obszarze minimalizowania skutków zamachów terrorystycznych do najważniejszych z nich

należą:

− zawieszenie prawa do zgromadzeń, przeprowadzania imprez masowych

i organizowania akcji protestacyjnych studentów (art. 16 ustawy);

− wprowadzenie instytucji odosobnienia i rozmowy ostrzegawczej (art. 17 i 19 ustawy);

− obowiązek noszenia dokumentu tożsamości oraz zakazy ograniczenia w przebywaniu

w określonych miejscach (art. 18 ustawy);

− utrwalanie przy pomocy środków technicznych wyglądu lub innych cech określonych

miejsc, obiektów lub obszarów (art. 18 ustawy);

− zwiększenie uprawnień kontrolnych organów bezpieczeństwa (art. 20 ustawy);

− ograniczenia praw i wolności człowieka i obywatela (art. 21 ustawy);

− wprowadzenie szczególnych przepisów karnych dotyczących wprowadzanych zmian

prawnych (art. 23 ustawy)

183

.

180

Zob. S. Kwiatkowski, Zarządzanie bezpieczeństwem w sytuacjach kryzysowych, Pułtusk 2011, s. 87 – 89.

181

Art. 2 ust. 1 Ustawy z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym, (Dz. U. 2002, nr 113, poz. 985).

182

Tamże, art. 3 ust. 2.

183

Tamże, wymienione artykuły ustawy.

85

W razie zewnętrznego zagrożenia państwa, w tym spowodowanego działaniami

o charakterze terrorystycznym lub działaniami w cyberprzestrzeni, zbrojnej napaści na

terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy z umowy międzynarodowej wynika

zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej

może, na wniosek Rady Ministrów, wprowadzić stan wojenny na części albo na całym

terytorium państwa

184

.

Wprowadzenie stanu wojennego wywołuje skutki określone w ustawie i w innych

przepisach dotyczących stanu wojennego w stosunku do organów władzy publicznej, obywateli

polskich zamieszkałych lub czasowo przebywających na obszarze, na którym został

wprowadzony stan wojenny, osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających

osobowości prawnej mających siedzibę lub prowadzących działalność gospodarczą na obszarze

objętym stanem wojennym

185

.

W ramach stanu wojennego mogą zostać wprowadzone następujące rozwiązania

w zakresie minimalizowania skutków zamachów terrorystycznych:

− nadanie kompetencji wybranym organom władzy wykonawczej w zakresie obrony

państwa (art. 9 – 15 ustawy);

− wprowadzenie instytucji Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych (art. 16 i 17 ustawy);

− zawieszenie prawa do zgromadzeń, przeprowadzania imprez masowych

i organizowania akcji protestacyjnych studentów (art. 19 i 22 ustawy);

− zwiększenie uprawnień kontrolnych organów bezpieczeństwa (art. 20 i 21 ustawy);

− obowiązek noszenia dokumentu tożsamości oraz zakazy ograniczenia w przebywaniu

w określonych miejscach (art. 23 ustawy);

− ograniczenia praw i wolności człowieka i obywatela (art. 24 ustawy);

− nakładanie dodatkowych obowiązków, instytucja rekwirowania, ograniczenia

w transporcie (art. 25 – 28 ustawy);

− obowiązek wykonywania pracy (art. 29 ustawy);

− kontrola przekazów medialnych (art. 30 ustawy);

184

Art. 2 Ustawy z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił

Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej, (Dz. U. 2002,

nr 156, poz. 1301).

185

Tamże, art. 7.

86

− przepisy karne dotyczące naruszenia wprowadzonych rozwiązań prawnych (art. 31 – 34

ustawy)

186

.

Ostatnim rozwiązaniem wykraczającym poza zwykłą działalność państwa jest stan

klęski żywiołowej. Może on zostać wprowadzony dla zapobieżenia skutkom katastrof

naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich

usunięcia. Ze względu na to, że zgodnie z zapisami ustawy, katastrofą naturalną lub awarią

techniczną może być również zdarzenie wywołane działaniem terrorystycznym, postanowienia

tego aktu prawnego mogą mieć zastosowanie w przypadku minimalizacji skutków zamachów

terrorystycznych

187

.

Do najważniejszych rozwiązań zawartych w dokumencie, mogących służyć

minimalizacji skutków ataków, należą przede wszystkim:

− sprecyzowanie odpowiedzialności i kompetencji do kierowania procesem zapobieżenia

i usuwania skutków (art. 8 – 16 ustawy);

− wskazanie podmiotów uczestniczących w procesie (art. 17 ustawy);

− możliwość wzmocnienia sił cywilnych przez SZRP (art. 18 ustawy);

− możliwość ograniczeń praw i wolności człowieka i obywatela (Rozdział III ustawy);

− wprowadzenie obowiązku świadczeń osobistych i rzeczowych (art. 22 ustawy);

− wprowadzenie ograniczeń w transporcie drogowym, lotniczym i morskim (art. 24

ustawy);

− wprowadzenie ograniczeń w łączności celem usprawnienia systemu łączności na

potrzeby działań ratowniczych (art. 25 ustawy);

− obowiązek zamieszczania komunikatów nadawanych przez organy państwowe przez

media (art. 26 ustawy);

− przepisy karne dotyczące naruszenia wprowadzonych rozwiązań prawnych (art. 27 – 28

ustawy)

188

.

Państwo dysponuje szeroką panoramą środków nadzwyczajnych, mogących służyć

minimalizowaniu skutków zamachów terrorystycznych. Wprowadzanie ich uzależnione jest od

skali zagrożenia, spełnienia procedury formalno-prawnej oraz od tego, czy normalne środki

okażą się niewystarczające. Ze względu na ograniczony czasowo charakter działania tych

środków, będą one przeznaczone głównie do minimalizowania skutków zdarzeń

terrorystycznych w wymiarze bezpośrednim. W przypadku wprowadzenia określonego stanu

186

Tamże, wymienione art. ustawy.

187

Zob. art. 2 oraz art. 3 ust. 2 Ustawy o stanie klęski żywiołowej, (Dz. U. 2002, nr 62, poz. 558).

188

Tamże, wymienione art. ustawy.

87

nadzwyczajnego system zarządzania kryzysowego funkcjonuje nadal, poszerzony

o rozwiązania i ograniczenia wynikające z reżimów nałożonych przez stany nadzwyczajne.

3.4 Wnioski

Przeprowadzone badania w obszarze przeciwdziałania i zwalczania zagrożeń

terrorystycznych wskazują na następujące wnioski:

− aktywność państwa w dziedzinie przeciwdziałania i zwalczania terroryzmu w Polsce

ma charakter systemowy, jednak wymaga uzupełnienia elementu podstaw prawnych

oraz jednoznacznego sprecyzowania koordynacji i kierowania działaniami

w poszczególnych obszarach wykonywanych zadań;

− struktury polskiego systemu antyterrorystycznego na poziomie taktycznym są bardzo

rozbudowane, a brak jednego aktu prawnego precyzującego kompetencje

i koordynację wykonywanych przez nich zadań może utrudniać ich realizację

szczególnie w fazie reagowania;

− według wybranych ekspertów likwidowanie i ograniczanie skutków zamachów

terrorystycznych stanowi podsystem w systemie antyterrorystycznym państwa;

− kierowanie podsystemem likwidowania i ograniczania skutków zamachów

terrorystycznych opiera się głównie na zarządzaniu kryzysowym, a wykonywanie zadań

przez poszczególne podmioty regulują rozwiązania organizacyjne charakterystyczne

dla poszczególnych instytucji bezpieczeństwa państwa.

88

3. CHARAKTERYSTYKA ROZWIĄZAŃ W ZAKRESIE

OGRANICZANIA SKUTKÓW ZAMACHÓW

TERRORYSTYCZNYCH W BUDYNKACH UŻYTECZNOŚCI

PUBLICZNEJ

3.1 Kategorie i właściwości budynków użyteczności publicznej

Definicja legalna budynku użyteczności publicznej znajduje się w Rozporządzeniu

Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim

powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Zgodnie z postanowieniami zawartymi

w dokumencie, jest to budynek przeznaczony dla administracji publicznej, wymiaru

sprawiedliwości, kultury, oświaty, kultu religijnego, szkolnictwa wyższego, nauki, opieki

społecznej i socjalnej, obsługi bankowej, handlu, gastronomii, usług turystyki, sportu, obsługi

pasażerów w transporcie kolejowym, lotniczym lub wodnym, poczty lub telekomunikacji, oraz

inny ogólnodostępny budynek przeznaczony do wykonywania podobnych funkcji,

za budynek taki uznaje się również budynek socjalny i biurowy

189

.

Z analizy powyższej definicji wynika, że podczas kwalifikowania budynku do kategorii

użyteczności publicznej mają znaczenie dwa elementy:

− funkcja wymieniona w rozporządzeniu lub wykonywanie przez budynek funkcji

podobnej;

− ogólnodostępność obiektu (choć może być ona rozumiana jako dostępność dla

ograniczonej grupy osób).

Podczas zaliczania danego budynku do powyższej grupy bez znaczenia jest rodzaj

własności obiektu oraz czy jest on dostępny dla osób trzecich, poza zatrudnionymi w nim

pracownikami

190

.

Wymienione przez ustawodawcę funkcje, jakie powinny być spełniane przez budynki

użyteczności publicznej oraz dostępne w innych aktach prawnych rozwiązania pozwalają

na utworzenie katalogu budynków użyteczności publicznej, w którym można wyróżnić przede

wszystkim:

189

Par. 3 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków

technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, (Dz. U. 2002, nr 75, poz. 690).

190

Zob. M. Tabernacka, Prawne zasady korzystania z obiektów i urządzeń użyteczności publicznej, Warszawa

2013, s. 129 – 130.

89

− budynki urzędów i instytucji państwowych – siedziby władz państwowych (parlamentu,

organów władzy państwowej i samorządowej), administracji państwowej, sądów

i trybunałów, zakładów karnych, policji, prokuratury i innych instytucji bezpieczeństwa

i porządku publicznego, Sił Zbrojnych RP;

− budynki pełniące funkcję propagowania kultury – kina, teatry, filharmonie, opery,

muzea i sale wystawowe, sale koncertowe i widowiskowe, biblioteki, domy kultury

i świetlice;

− budynki oświatowe – szkoły, przedszkola, świetlice środowiskowe, budynki i siedziby

kuratoriów oświaty;

− budynki szkolnictwa wyższego i nauki – budynki uczelni wyższych i szkolnictwa

wyższego, budynki instytutów badawczych i naukowych;

− budynki opieki społecznej i socjalnej – domy pomocy społecznej, hospicja,

noclegownie, schroniska społeczne i dla zwierząt;

− budynki obsługi bankowej – siedziby banków oraz bankowe placówki obsługi klienta,

miejsca przechowywania środków finansowych;

− budynki sakralne i funeralne – kościoły, kaplice, miejsca kultu, katakumby, krematoria;

− budynki handlowe i gastronomiczne – sklepy, domy towarowe, galerie handlowe, hale

i place targowe, restauracje, bary, jadłodajnie i stołówki;

− budynki turystyczne i sportowe – hale i sale sportowe, baseny i parki wodne, lodowiska,

stadiony, parki rozrywki, schroniska turystyczne, hotele, pensjonaty, zajazdy;

− budynki obsługi pasażerów w transporcie kolejowym, lotniczym lub wodnym – dworce

autobusowe i kolejowe, porty lotnicze, stacje metro, przystanki w komunikacji

miejskiej, parkingi publiczne;

− budynki poczty i telekomunikacji – obiekty pocztowe, siedziby firm zapewniających

usługi telekomunikacyjne;

− budynki biurowe – siedziby firm, przedsiębiorstw i zakładów sektora państwowego oraz

prywatnego

191

.

Powyższy katalog nie ma charakteru zamkniętego, ponieważ dynamiczny rozwój

cywilizacyjny powoduje powstawanie coraz to nowych kategorii i rodzajów budynków,

szczególnie o charakterze komercyjnym. Przykładem takich specyficznych budynków, które

zaczęły funkcjonować wraz ze zmianami społeczno-gospodarczymi w Polsce w latach 90. są

galerie handlowe. Są to budynki o bardzo wielkiej kubaturze, często wielokondygnacyjne, które

191

Zob. Tamże, s. 135 – 138.

90

mogą łączyć w sobie funkcje wielu wymienionych poprzednio kategorii budynków (obok

sklepów występują dodatkowo restauracje, puby, dyskoteki, kina, poczta, placówki bankowe,

sale gier i zabaw, kluby sportowe, parkingi czy myjnie samochodowe). Łączenie tak wielu

funkcji i całkowita ogólna dostępność takich budynków sprawiają, że może przebywać w nich

do kilkunastu tysięcy ludzi jednocześnie.

Budynki użyteczności publicznej mogą być zaliczane do następujących grup wysokości:

− niskie – do 12 m lub mieszkalne do 4 kondygnacji nadziemnych;

− średniowysokie – ponad 12 do 25 m włącznie lub mieszkalne od 5 do 9 kondygnacji

nadziemnych;

− wysokie – ponad 25 do 55 m włącznie lub od 10 do 18 kondygnacji nadziemnych;

− wysokościowe – powyżej 55 m nad poziomem terenu

192

.

Powyższy podział zamieszczony w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury ma na celu

określenie wymogów technicznych i użytkowych poszczególnych kategorii budynków.

W rozporządzeniu znajduje się również podział budynków ze względu na konieczność

spełniania określonych wymogów technicznych i konstrukcyjnych w aspekcie zapewnienia

bezpieczeństwa pożarowego. Budynki użyteczności publicznej znajdują się w tej samej

kategorii zagrożenia ludzi (ZL) wraz z budynkami mieszkalnymi i przeznaczonymi

do zamieszkania zbiorowego. W ramach grupy dzielą się one na podkategorie w zależności od

szczegółowego przeznaczenia:

− ZL I – zawierające pomieszczenia przeznaczone do jednoczesnego przebywania ponad

50 osób niebędących ich stałymi użytkownikami, a nieprzeznaczone przede wszystkim

do użytku ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się;

− ZL II – przeznaczone przede wszystkim do użytku ludzi o ograniczonej zdolności

poruszania się, takie jak przedszkola, szpitale, żłobki, domy dla osób starszych;

− ZL III – użyteczności publicznej niezakwalifikowane do ZL I oraz ZL II;

− ZL IV – mieszkalne;

− ZL V – zamieszkania zbiorowego, niezakwalifikowane do ZL I i ZL II

193

.

192

Par. 8 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych,

jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, (Dz. U. 2002, nr 75, poz. 690).

193

Par. 209 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych,

jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, (Dz. U. 2002, nr 75, poz. 690).

91

Ustanowienie tych kategorii ma znaczenie praktyczne podczas kwalifikowania

poszczególnych obiektów do konkretnych klas odporności pożarowej. Oznaczenie budynku lub

jego części jedną z klas odporności skutkuje koniecznością spełnienia określonych

rozporządzeniem wymagań konstrukcyjnych i materiałowych. Ustanawia się pięć klas

odporności pożarowej w kolejności od najwyższej (wymogi najostrzejsze) do najniższej

i oznaczonych literami: „A, B, C, D, E”. Wpływ na przydzielenie odpowiedniej klasy

budynkom ma jeszcze ich wysokość. Dla budynków oznaczonych kategorią ZL (w tym

budynków użyteczności publicznej) przyporządkowanie klas odporności pożarowej

przedstawia się następująco.

Tabela 4 Odporność pożarowa budynków w zależności od wysokości oraz kategorii ZL

Budynek

ZL I

ZL II

ZL III

ZL IV

ZL V

Niski (N)

B

C

D

C

Średniowysoki

(SW)

B

C

B

Wysoki (W)

B

Wysokościowy

(WW)

A

B

A

Źródło: § 212 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków

technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, (Dz. U. 2002, nr 75, poz. 690).

Poszczególne klasy odporności pożarowej są związane z nadawanymi przez Polskie

Normy wskaźnikami wyrażonymi w minutach dotyczącymi nośności, szczelności oraz

izolacyjności ogniowej. Przykładowo - dla klasy „A” wskaźnik R (nośność ogniowa) wynosi

240 minut, co oznacza, że po tym czasie elementy nośne konstrukcji przestają spełniać swoją

funkcję nośną

194

.

Z analizy powyższych danych wynika, że klasa odporności pożarowej i tym samym

wymogi techniczne oraz konstrukcyjne dla obiektów rosną wraz z wysokością budynku

i ilością osób potencjalnie w nim przebywających.

Od dwudziestu lat zaczęło powszechnie funkcjonować wśród obiektów użyteczności

publicznej pojęcie „budynku inteligentnego”. Dynamiczny rozwój technik informatycznych,

elektroniki oraz systemów automatycznego sterowania sprawił, że zaczęto wznosić budynki

zapewniające wysoki komfort użytkowania, przy automatycznym reagowaniu na wszelkie

194

Zob. par. 216 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków

technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, (Dz. U. 2002, nr 75, poz. 690).

92

potrzeby człowieka. Dodatkowo, dzięki zastosowanym nowoczesnym technologiom, następuje

bardzo szybka reakcja na zmieniające się warunki zewnętrzne i wewnętrzne. Obok

użyteczności i komfortu, obiekty tego typu spełniają również najwyższe wymagania

w zakresie bezpieczeństwa. Zastosowane w nich systemy monitorowania zagrożeń, wczesnego

ostrzegania, alarmowania i samoczynnego reagowania, dają gwarancję poczucia

bezpieczeństwa ich użytkownikom. Do najważniejszych systemów świadczących o ich

zaawansowaniu technologicznym należą między innymi:

− system sygnalizacji pożarowej;

− system oddymiania;

− system automatycznego gaszenia pożaru;

− dźwiękowy system ostrzegawczy;

− system wykrywania gazów trujących;

− system sygnalizacji włamania i napadu;

− system kontroli dostępu;

− system telewizji dozorowej;

− system sterowania windami;

− system ochrony zewnętrznej obiektu;

− system monitorowania procesów technologicznych

195

.

Kolejnym elementem różnicującym budynki jest ich dostępność dla potencjalnych

użytkowników. Może ona mieć formę powszechną lub reglamentowaną. Budynki użyteczności

publicznej nie stanowią jednolitego zbioru i w zależności od podmiotu zarządzającego, funkcji

obiektu lub wymogów bezpieczeństwa, wprowadzane ograniczenia mogą mieć charakter

ustawowy lub wynikający z wewnętrznych przepisów wydawanych przez właściciela lub

zarządzającego budynkiem.

Ograniczenia w możliwości korzystania z budynków mogą mieć różnorodny charakter

i są uzależnione od następujących czynników:

− czasu dostępności budynku dla użytkowników publicznych (dotyczy większości

budynków i jest związany z czasem pracy i czasem świadczenia usług przez podmiot

zajmujący dany budynek, tylko niektóre z nich są dostępne nieprzerwanie – na przykład

dworce, hotele, budynki służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo);

195

J. Mikulik, Zarządzanie bezpieczeństwem i komfortem w budynkach inteligentnych, cz. I, [online], [dostęp

15.01.2014], dostępny w Internecie: http://www.systemyalarmowe.com.pl/Pdf/0107mikulik.pdf.

93

− zakupienia przez użytkownika biletu lub zawarcia umowy cywilno-prawnej na czas

korzystania z budynku (stadiony, hale sportowe lub widowiskowe, kina, teatry,

wydzielone części portów lotniczych);

− przynależności do określonej grupy użytkowników danego budynku (pracownicy firm

w budynkach biurowych, pracownicy administracji państwowej wykonujący zadania

w siedzibach z ograniczonym dostępem osób trzecich);

− spełnienia wymogów bezpieczeństwa lub pojemności budynku (obiektywne

ograniczenia wynikające z kubatury budynków, reglamentacja dostępu spowodowana

jest przepisami porządkowymi ogłoszonymi przez zarządzającego lub właściciela

budynku, ograniczenia wynikające z przepisów przeciwpożarowych lub innych

obostrzeń mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa)

196

.

Analiza poszczególnych kategorii budynków użyteczności publicznej pokazuje, że są

one zróżnicowane pod wieloma względami i nie są zbiorem jednolitym. Wprowadzenie

definicji w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury miało głównie na celu nadanie pewnej cechy

wspólnej dla tego zbioru z perspektywy spełniania określonych norm prawa budowlanego.

Poza tym budynki te różnią się od siebie pełnioną funkcją, sposobem zarządzania i własności,

kubaturą, architekturą, poziomem dostępności i różnymi przepisami dotyczącymi warunków

ich użytkowania. Różny będzie również poziom i sposób zabezpieczenia tych budynków

z perspektywy zapewnienia bezpieczeństwa. Będzie on wynikiem wymagań ustawowych

w stosunku do niektórych kategorii obiektów, indywidualnych rozwiązań stosowanych przez

właścicieli (często dyktowany możliwościami finansowymi) oraz stopnia zagrożenia i jego

oceny, dokonywanej przez zarządzającego nieruchomością. Implikuje to konieczność

rozpatrywania aspektów zapewnienia bezpieczeństwa w budynkach użyteczności publicznej

z podziałem i rozróżnieniem na poszczególne i konkretne ich kategorie. Nie można zastosować

jednego, wspólnego rozwiązania w stosunku do całej grupy budynków użyteczności publicznej,

nawet w ramach jednego zagrożenia - na przykład zamachem terrorystycznym.

Biorąc pod uwagę rozwiązania ustawowe i organizacyjne w zakresie ochrony, budynki

użyteczności publicznej można podzielić na:

− obiekty należące do infrastruktury krytycznej (IK) państwa

197

;

196

Zob. M. Tabernacka, Prawne…, dz. cyt., s. 142 – 148.

197

Kategoria wprowadzona przez art. 3 pkt 2 Ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, (Dz.

U. 2007, nr 89, poz. 590).

94

− obiekty podlegające obowiązkowej ochronie

198

;

− obiekty szczególnie ważne dla bezpieczeństwa i obronności państwa

199

;

− obiekty o szczególnym znaczeniu

200

;

− inne (obiekty chronione i niechronione)

201

.

Do grupy obiektów infrastruktury krytycznej należą budynki budowlane należące do

systemu infrastruktury krytycznej – kluczowego dla bezpieczeństwa państwa i jego obywateli

oraz służącemu zapewnieniu sprawnego funkcjonowania organów administracji publicznej,

a także instytucji i przedsiębiorców. Ustawodawca wymienia enumeratywnie kategorie takich

systemów:

− zaopatrzenia w energię, surowce energetyczne i paliwa;

− łączności;

− sieci teleinformatycznych;

− finansowe;

− zaopatrzenia w żywność;

− zaopatrzenia w wodę;

− ochrony zdrowia;

− transportowe;

− ratownicze;

− zapewniające ciągłość działania administracji publicznej;

− produkcji, składowania, przechowywania i stosowania substancji chemicznych

i promieniotwórczych, w tym rurociągi substancji niebezpiecznych

202

.

Obiekty infrastruktury krytycznej wchodzą wraz z urządzeniami, usługami

i instalacjami w skład poszczególnych systemów stanowiących infrastrukturę krytyczną

państwa. Ze względu na kluczową dla bezpieczeństwa narodowego rolę, wymagają one

zapewnienia wyjątkowego poziomu ochrony. Jest to proces obejmujący znaczną liczbę

obszarów zadaniowych i kompetencji oraz angażujący wiele zainteresowanych stron. W jego

skład wchodzą wszelkie działania zmierzające do zapewnienia funkcjonalności, ciągłości

działań i integralności infrastruktury krytycznej, zakłada również stopniowe dochodzenie

198

Kategoria wprowadzona przez art. 5 Ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia,

(Dz. U. 2005, nr 145, poz. 1221).

199

Kategoria wprowadzona przez art. 6 ust. 2 pkt 4 Ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku

obrony Rzeczypospolitej Polskiej, (Dz. U. 2012, poz. 461, 1101, 1407, 1445).

200

Kategoria wprowadzona przez art. 2 ust. 1 pkt 6 Ustawy z dnia 16 marca 2001 r. o Biurze Ochrony Rządu, (Dz.

U. 2004 nr 163, poz. 1712).

201

Kategoria budynków niezaliczonych do grup wymienionych powyżej.

202

Zob. art. 3 pkt 2 Ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, (Dz. U. 2007, nr 89, poz. 590).

95

do oczekiwanego rezultatu poprzez nieustanne doskonalenie. Zadania w tym obszarze obejmują

zapobieganie zagrożeniom i ograniczanie ich skutków, zmniejszanie podatności infrastruktury

krytycznej na zagrożenia oraz szybkie przywrócenie jej prawidłowego funkcjonowania na

wypadek wszelkich zdarzeń mogących je zakłócić

203

.

Identyfikacja obiektów IK jest wieloetapowa i wynika z kryteriów systemowych oraz

przekrojowych. Są one zamieszczone w Narodowym Programie Ochrony Infrastruktury

Krytycznej z założeniem ciągłej ewaluacji i uzupełniania. Proces ten jest oparty

na wykonywaniu określonych ustawą zadań przez kolejne podmioty zarządzania kryzysowego

i właścicieli samoistnych oraz zależnych. Procesem jest również ochrona infrastruktury

krytycznej i jest ona skupiona wokół:

− wskazaniu zakresu, celów do osiągnięcia w ramach ochrony IK oraz adresatów tych

działań;

− identyfikacji krytycznych zasobów, funkcji oraz określenia sieci powiązań (zależności)

z innymi systemami IK, w tym podmiotami i organami;

− określeniu ról i odpowiedzialności uczestniczących w procesie ochrony IK;

− oceny ryzyka;

− wskazania priorytetów działania i dokonania ich hierarchizacji w zależności

od wyników oceny ryzyka;

− rozwoju i wdrażaniu systemu ochrony infrastruktury krytycznej, w tym opracowaniu

i akceptacji planów ochrony i odtwarzania IK;

− testowaniu (przez ćwiczenia) i przeglądzie (przez audyt i samoocenę) systemu ochrony

IK oraz pomiarze postępów na drodze do osiągnięcia celu,

− doskonaleniu, rozumianym jako wprowadzanie modyfikacji i korekt w wyniku testów,

przeglądów i pomiarów

204

.

O ważności powyższych przedsięwzięć świadczy również fakt, że krajowa ochrona

infrastruktury krytycznej jest częścią europejskiego programu ochrony infrastruktury

krytycznej i jest wzmocniona poprzez szereg inicjatyw na skalę międzynarodową

205

.

Do budynków użyteczności publicznej, zaliczanych do systemu infrastruktury

krytycznej, mogą należeć między innymi wchodzące w skład systemu transportowego dworce

kolejowe, autobusowe, porty lotnicze oraz wszelkiego rodzaju siedziby organów administracji

203

Narodowy Program Ochrony Infrastruktury Krytycznej, s.5, [online], [dostęp 22.12.2013], dostępny

w Internecie: http://rcb.gov.pl/wp-content/uploads/NPOIK-dokument-g%C5%82%C3%B3wny.pdf.

204

Tamże, s. 24.

205

Zob. Tamże, s. 47 – 49.

96

publicznej w państwie. Dzięki rozwiązaniom zawartym w ustawie o zarządzaniu kryzysowym,

poziom i charakter ochrony tych budynków będzie miał inny wymiar

od pozostałych, zaliczanych do grupy użyteczności publicznej.

Kolejną kategorią szczególnie uregulowaną przez ustawodawcę są obiekty podlegające

obowiązkowej ochronie. Zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r.

o ochronie osób i mienia, są to obiekty ważne dla obronności, interesu gospodarczego,

bezpieczeństwa publicznego i innych ważnych interesów państwa. W związku z tym podlegają

one obowiązkowej ochronie przez specjalistyczne uzbrojone formacje ochronne

lub odpowiednie zabezpieczenie techniczne. Niektóre z tych obiektów są budynkami

użyteczności publicznej, a ich szczegółowy wykaz jest sporządzany między innymi przez

ministrów, kierowników urzędów centralnych i wojewodów w stosunku do podległych,

podporządkowanych lub nadzorowanych jednostek organizacyjnych. To wojewodowie

prowadzą ewidencję obszarów, obiektów i urządzeń wskazanych przez wymienione podmioty,

a ewidencja przez nich prowadzona ma charakter poufny

206

.

Obowiązkową ochroną są objęte budynki ważne dla:

− obronności państwa (na przykład zakłady produkujące sprzęt uzbrojenia, budynki

podmiotów naukowo-badawczych z tego obszaru);

− ochrony interesu gospodarczego państwa (na przykład porty morskie i lotnicze, banki);

− bezpieczeństwa publicznego (na przykład obiekty ważne dla funkcjonowania

aglomeracji miejskich, takie jak elektrownie czy wodociągi);

− ochrony innych ważnych interesów państwa (na przykład obiekty pocztowe

i telekomunikacyjne, muzea i archiwa państwowe)

207

.

Katalog powyższy nie jest zamknięty, a kompetencje do jego poszerzenia posiada

w myśl ustawy wojewoda. Umieszczenie w ewidencji wybranego budynku użyteczności

publicznej skutkuje obowiązkiem posiadania przez niego planu ochrony, który powinien zostać

każdorazowo uzgodniony z Komendantem Wojewódzkim Policji oraz zapewnieniem ochrony

w zakresie i formie uregulowanej w ustawie

208

.

Powyższe uregulowania sprawiają, że właściciele lub zarządzający budynkami

użyteczności publicznej, które znajdują się na wykazie wojewody są zobowiązani

do zapewnienia obowiązkowej ochrony w obiektach i tym samym zwiększają poziom

206

Zob. art. 5 Ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia, (Dz. U. 2005, nr 145, poz. 1221).

207

Tamże.

208

Zob. art. 3, 6, 7 i kolejne Ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia, (Dz. U. 2005, nr 145, poz.

1221).

97

zapewnienia w nich bezpieczeństwa. Rozwiązanie to należy ocenić pozytywnie, szczególnie,

że właściciele budynków, których nie zamieszczono na liście mogą zwracać się

do właściwych Komendantów Wojewódzkich Policji o wyrażenie zgody w drodze decyzji

administracyjnej, na utworzenie w ich jednostkach organizacyjnych wewnętrznych służb

ochrony na wzór budynków podlegających obowiązkowej ochronie. Wówczas taki budynek

powinien posiadać plan ochrony i spełniać inne warunki ustawowe w zakresie zapewnienia

bezpieczeństwa

209

.

Na najszerszy katalog obiektów nazwany przez ustawodawcę obiektami szczególnie

ważnymi dla bezpieczeństwa i obronności państwa wskazuje się w Ustawie z dnia

21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej

210

.

W ustawie brak jest jednak legalnej definicji i kategorii takich obiektów. Zostały one

wymienione w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 24 czerwca 2003 r. w sprawie obiektów

szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa i obronności państwa oraz ich szczególnej ochrony

211

.

Zgodnie z postanowieniami dokumentu, są to dwie kategorie obiektów. Do kategorii

I zalicza się, obok innych obiektów ważnych dla bezpieczeństwa i obronności państwa,

następujące budynki użyteczności publicznej:

− budynki obsługi pasażerów w transporcie kolejowym, lotniczym lub wodnym;

− budynki wybranych podmiotów państwowych (Narodowego Banku Polskiego, Banku

Gospodarstwa Krajowego);

− budynki telekomunikacyjne nadające programy telewizji i radia publicznego.

Do kategorii II zalicza się między innymi budynki:

− organów i jednostek organizacyjnych podległych ministrowi właściwemu do spraw

administracji publicznej lub przez niego nadzorowanych;

− organów i jednostek organizacyjnych podległych ministrowi właściwemu do spraw

wewnętrznych lub przez niego nadzorowanych;

− Policji, Straży Granicznej i Państwowej Straży Pożarnej; znajdujące się

we właściwości Ministra Sprawiedliwości, Służby Więziennej oraz jednostek

organizacyjnych podległych lub nadzorowanych przez Ministra Sprawiedliwości;

− elektrownie i inne obiekty elektroenergetyczne;

− inne obiekty będące we właściwości organów administracji rządowej, organów

jednostek samorządu terytorialnego, formacji, instytucji państwowych

209

Tamże, art. 10 i 11.

210

Dz. U. 2012, poz. 461, 1101, 1407, 1445.

211

Dz. U. 2003, nr 116, poz. 1090.

98

oraz przedsiębiorców i innych jednostek organizacyjnych, których zniszczenie

lub uszkodzenie może stanowić zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi, dziedzictwa

narodowego oraz środowiska w znacznych rozmiarach albo spowodować poważne

straty materialne, a także zakłócić funkcjonowanie państwa

212

.

Wymieniony katalog budynków jest bardzo szeroki, a w kontekście ostatniego warunku,

polegającego na możliwym zagrożeniu życia i zdrowia ludzi w znacznych rozmiarach, wydaje

się identyfikować z cała grupą budynków użyteczności publicznej.

Z tak szerokiej panoramy spełniających te założenia budynków sporządzany jest wykaz przez

Radę Ministrów, który jest ostatecznym wyznacznikiem, jakie konkretne budynki będą

zaliczały się do tej kategorii. To obowiązkiem właścicieli, organów nadzorujących

oraz wojewodów jest zgłoszenie do RM propozycji zakwalifikowania poszczególnych

obiektów do grupy I lub II.

Wpisanie na wykaz sporządzany przez RM jest równoznaczne z wykonaniem szeregu

czynności z zakresu ochrony i obrony takich budynków. Są to w ramach faz przygotowania

i wykonywania ochrony między innymi prace:

− koncepcyjne;

− planistyczne;

− organizacyjne;

− logistyczne, techniczne, szkoleniowe i kontrolne;

− realizacyjne;

− kontrolne i nadzorujące.

Szereg zadań związanych z organizowaniem procesu nadzoru nad tymi czynnościami

wykonuje w stosunku do obiektów I kategorii – Minister Obrony Narodowej, a II kategorii –

Minister Spraw Wewnętrznych. Dodatkowo czynności powyższe mogą być zaliczane jako

spełnione w oparciu o wykonane czynności ochronne na podstawie ustawy o ochronie osób

i mienia. Postanowienia nie zmieniają ponadto uprawnień BOR w zakresie ochrony wybranych

budynków oraz obiektów wytypowanych dla organów władzy publicznej

na stanowiska kierowania

213

.

Ostatnią grupą budynków użyteczności publicznej podlegającą zaostrzonym rygorom

w zakresie ochrony są obiekty podlegające ochronie przez Biuro Ochrony Rządu. Kategorie

212

Zob. par. 2 i 3 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24 czerwca 2003 r. w sprawie obiektów szczególnie

ważnych dla bezpieczeństwa i obronności państwa oraz ich szczególnej ochrony, (Dz. U. 2003, nr 116, poz. 1090).

213

Zob. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 czerwca 2003 r. w sprawie obiektów szczególnie ważnych dla

bezpieczeństwa i obronności państwa oraz ich szczególnej ochrony, (Dz. U. 2003, nr 116, poz. 1090).

99

tych budynków są wymienione w Ustawie z dnia 16 marca 2001 roku o Biurze Ochrony Rządu.

Do nich należą:

− polskie przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne oraz przedstawicielstwa

przy organizacjach międzynarodowych poza granicami RP;

− obiekty o szczególnym znaczeniu;

− obiekty służące Prezydentowi RP, Prezesowi Rady Ministrów, ministrowi właściwemu

do spraw wewnętrznych oraz ministrowi właściwemu do spraw zagranicznych;

− budynki Sejmu i Senatu (ochrona jest prowadzona przez Straż Marszałkowską,

a rozpoznanie pirotechniczne przez BOR)

214

.

Ostateczną decyzję w sprawie nadania statusu wykonywania ochrony przez BOR

w budynku oraz w sprawie sposobu wykonywania zadań ochronnych, wydaje minister

właściwy do spraw wewnętrznych z zachowaniem przepisów o ochronie informacji

niejawnych.

W niektórych kategoriach budynków użyteczności publicznej ochrona nie jest

obligatoryjna. Nie wynika ona z zapisów aktów prawnych lub wpisania budynku do jednego

z wyżej wymienionych rejestrów bądź wykazów. Posiadanie ochrony fizycznej lub technicznej

w takich przypadkach jest konsekwencją decyzji zarządzającego budynkiem, wynikającej

najczęściej z analizy zagrożenia i możliwości finansowych. Do takich kategorii obiektów

zaliczyć można między innymi budynki sakralne i funeralne, budynki handlowe

i gastronomiczne oraz budynki turystyczne i sportowe.

Budynki użyteczności publicznej mogą być kwalifikowane do różnych kategorii

decydujących o stopniu ich ochrony. Zaliczanie do danej grupy może mieć charakter decyzji

organu administracji państwowej lub jest skutkiem wprowadzenia systemowych rozwiązań

ochronnych przez prywatnego zarządzającego obiektem. Brak jest na szczeblu krajowym

jednego aktu prawnego, który regulowałby jednoznacznie i w pełni, zasady i kategorie

wprowadzonych obostrzeń dotyczących systemowych rozwiązań w tym zakresie. Rozproszenie

podstaw prawnych w kilku ustawach powoduje, że jedna kategoria budynku może

funkcjonować w kilku odrębnych wykazach sporządzanych przez różne podmioty administracji

publicznej. Przykładem takiej kategorii są dworce kolejowe, które są zaliczane do

infrastruktury krytycznej państwa – są one również obiektami I kategorii ze względu

na bezpieczeństwo i obronność państwa oraz należą do grupy obiektów podlegających

obowiązkowej ochronie. Z drugiej zaś strony, takie obiekty użyteczności publicznej, jak galerie

214

Zob. art. 2 Ustawy z dnia 16 marca 2001 roku o Biurze Ochrony Rządu, Dz. U. 2004, nr 163, poz. 1712).

100

handlowe, w których może jednorazowo przebywać kilka tysięcy osób, nie są zaliczane przez

wymienione ustawy jako podlegające szczególnym rozwiązaniom w zakresie ich ochrony.

3.2 Bezpieczeństwo budynków użyteczności publicznej w obliczu zagrożenia zamachami

terrorystycznymi

Współczesny terroryzm jest skierowany na niszczenie celów zapewniających wysoką

liczbę ofiar w połączeniu z maksymalną skalą zniszczeń materialnych. Zamach

przeprowadzony w ten sposób, po pierwsze może przyczynić się do okresowej destabilizacji

stanu bezpieczeństwa państwa lub jego części, a po drugie poprzez zainteresowanie zdarzeniem

mediów, może powodować dalekosiężne skutki, w postaci poczucia zagrożenia

i lęku wśród jego obywateli.

Realizację tych celów sprawcy mają niemalże gwarantowaną w przypadku

zaatakowania budynków użyteczności publicznej. W zależności jeszcze od czasu

przeprowadzenia zamachu, wyboru obiektu i metody jego przeprowadzenia różna będzie skala

skutków bezpośrednich i pośrednich zamachu.

Historia terroryzmu jest bogata w przykłady ataków na takie cele. Dodatkowo, kolejne

zaawansowane środki ochrony celów militarnych i rządowych sprawiają, że sprawcy coraz

powszechniej kierują swoje działania w stronę celów miękkich, chronionych w mniejszym

zakresie, a zapewniających nadal wysoki stopień oddziaływania terrorystycznego.

Do największych zamachów na budynki użyteczności publicznej pod względem rozmiarów

zniszczeń i rozmachu medialnego przekazu należą między innymi:

− zamach w hotelu wioski olimpijskiej w Monachium w 1972 roku;

− zamach na budynek biurowy WTC w 1993 oraz 2001 roku;

− zamach na budynek administracji federalnej w Oklahoma City w 1995 roku;

− zamach w tunelach tokijskiego metro w 1995 roku;

− zamachy na budynki ambasad w Kenii i Tanzanii w 1998 roku;

− zamach terrorystyczny przeprowadzony w budynku teatru na Dubrowce w 2002 roku;

− zamach terrorystyczny w szkole podstawowej w Biesłanie w 2004 roku;

− zamach symultaniczny na hotel, restauracje, klub nocny, cmentarz i miejsce spotkań

społeczności żydowskiej w Casablance w 2005 roku;

− zamach na budynki administracji w Oslo, a następnie masakra na wyspie Utoya

w 2011 roku;

101

− zamach w centrum handlowym Westgate Mall w Nairobi w 2013 roku

215

.

Wśród wyżej wymienionych celów terrorystycznych są rozmaite kategorie budynków

użyteczności publicznej. Historia i dokładna analiza poszczególnych zdarzeń wskazują również

na metody, którymi najczęściej posługują się sprawcy zamachów. Do najczęstszych sposobów

działania sprawców w kontekście obranego celu jako budynku użyteczności publicznej należą:

− zamachy bombowe;

− wzięcie zakładników;

− ataki przy użyciu broni palnej;

− ataki przy użyciu broni białej lub innych niebezpiecznych narzędzi;

− napady rabunkowe;

− sabotaż;

− zamachy mieszane, w tym zamachy sekwencyjne i symultaniczne;

− ataki elektroniczne;

− ataki przy użyciu wcześniej porwanego samolotu;

− zamachy na życie i wolność konkretnej osoby/osób;

− groźby określonego działania lub zaniechania działania, mogące spowodować utratę

życia, uszczerbek na zdrowiu lub zniszczenie mienia;

− zamachy z wykorzystaniem broni niekonwencjonalnej – zaliczanych do BMR;

− zamachy przy użyciu zdalnie sterowanych modeli

216

.

Analizując budynki użyteczności publicznej w kontekście zagrożenia zamachem

terrorystycznym można wskazać na cechy stanowiące o ich atrakcyjności z perspektywy

terrorystów. Do najważniejszych z nich należą:

− spowodowanie dużej ilości ofiar;

− możliwość wykorzystania symboliki konkretnego budynku (kościoły, siedziby

określonych firm lub władz państwowych, banki, ambasady);

− zapewnienie - dzięki wysokiej ilości ofiar oraz wykorzystaniu symboliki -

odpowiedniego zainteresowania medialnego;

− niski stopień ochrony niektórych kategorii obiektów użyteczności publicznej (galerie

handlowe, kina, teatry, dworce kolejowe, stacje metro);

215

Zob. Zamachy terrorystyczne, [online], [dostęp 22.11.2013], dostępny w Internecie:

http://www.terroryzm.com/artykuly/zamachy-terrorystyczne/.

216

Zob. K. Jałoszyński, Jednostka…, dz. cyt., s. 28 – 40.

102

− niekontrolowany i zapewniający anonimowość dostęp do obiektu, a także możliwość

ucieczki po zdarzeniu (galerie handlowe, kina, teatry, dworce kolejowe, części

ogólnodostępne portów lotniczych);

− możliwość wykorzystania materiałów wybuchowych i każdego rodzaju broni –

szczególnie w budynkach niechronionych;

− możliwość zwiększania oddziaływania powybuchowego w przypadku zamachów

bombowych zagrażających stabilności konstrukcji budynków (szczególnie

w budynkach wysokościowych);

− możliwość wykorzystania w zamachach bombowych stref parkingowych w celu

kumulacji zniszczeń (rozprzestrzenianie się pożaru dzięki kolejnym wybuchom paliwa

samochodowego lub dążenie do zagrożenia stabilności konstrukcji budynku);

− możliwość potęgowania skutków zamachów z wykorzystaniem broni chemicznej,

biologicznej lub oparów powybuchowych za pomocą systemów wentylacyjnych;

− możliwość zaatakowania systemów inteligentnego zarządzania budynkami,

doprowadzając do maksymalizacji strat spowodowanych inną zastosowaną metodą;

− uzyskanie efektu kumulacji ofiar ze względu na możliwość wystąpienia paniki

i niekontrolowanej ucieczki z budynku;

− ograniczone możliwości działania służb ratowniczych ze względu na możliwości

przepustowe dróg ewakuacyjnych oraz najczęściej zwartą infrastrukturę wokół

budynków (szczególnie w ścisłych centrach miast);

− możliwość oddziaływania jednym zamachem na kolejne obiekty znajdujące się

w pobliżu i w ten sposób generowanie kolejnych ofiar i zniszczeń;

− zaatakowanie budynków powszechnie używanych przez obywateli potęguje siłę

oddziaływania strachem na przeciętnych członków społeczności (dworce kolejowe,

stacje metro, galerie handlowe, kina, teatry);

− możliwość spowodowania skutków długofalowych w postaci znacznych strat

materialnych dla określonych sektorów gospodarki lub wywołania krótkotrwałego

paraliżu komunikacyjnego w przypadku zaatakowania węzłów komunikacyjnych;

− możliwość obecności w budynkach osób znanych i atrakcyjnych medialnie.

Katalog powyższy nie jest zbiorem zamkniętym. Wielość wymienionych cech stanowi

o tym, że w perspektywie najbliższych lat, wraz ze wzrostem stopnia ochrony budynków

administracji państwowej, następować będzie nadal obserwowana w tej chwili tendencja

sprawców do atakowania celów miękkich. Zapewniają one największą ilość ofiar

103

w połączeniu z łatwym dostępem do obiektu zamachu i niewielkim ryzykiem dla wykrycia

sprawców i udaremnienia ataku. Dodatkowo, umiejscowienie budynków najczęściej

w centrum dużych aglomeracji miejskich, zapewnia szybką możliwość pojawienia się

na miejscu zdarzenia mediów i relacjonowanie zdarzenia w czasie rzeczywistym.

Analiza powyższych cech budynków użyteczności publicznej wskazuje, że są one celem

atrakcyjnym dla sprawców. Poza tym obiekty te z racji swojego przeznaczenia

są podatne i wrażliwe na zamachy terrorystyczne. Wprowadzenie restrykcyjnych rozwiązań

w zakresie ich ochrony, kontroli dostępu czy systemów ograniczających możliwości

swobodnego z nich korzystania, spowoduje utratę ich podstawowej cechy, polegającej

na spełnianiu funkcji publicznej i ogólnodostępnej. Znalezienie środków zapewniających

swobodę korzystania w połączeniu ze spełnieniem wysokich wymogów bezpieczeństwa

antyterrorystycznego jest procesem trudnym i bardzo kosztownym. Służby i instytucje

są zmuszone do poszukiwania rozwiązań nowoczesnych i skutecznych, by sprostać

wymaganiom stawianym przez wspomniane dwie funkcje, które powinny pełnić te budynki:

użyteczności publicznej oraz zapewnienia bezpieczeństwa.

Rozpatrując zagrożenie zamachem terrorystycznym w kontekście uzyskanej informacji

na temat możliwości jego wystąpienia zamachy można podzielić na:

− bezpośrednie;

− średnioodległe;

− odległe w czasie.

Eksperci są zgodni co do tego, że terminy te są nieostre, ponieważ trudno jest

zdefiniować jednoznacznie i odróżnić na przykład perspektywę średnioodległą od odległej

w czasie

217

. W przypadku zamachów na obiekty użyteczności publicznej informacja na temat

zagrożenia atakiem bombowym może pojawić się wcześniej. Podobnie istnieje możliwość

prognozowania celu sprawców w kontekście uprowadzenia statku powietrznego. Jednak

większość zamachów terrorystycznych będzie miała charakter natychmiastowy. Możliwe jest

w tym wypadku posiadanie ogólnych informacji na temat skali zagrożenia zdarzeniem

terrorystycznym, co przełoży się na wyższy stopień alarmowy oraz określone czynności służb

odpowiedzialnych za bezpieczeństwo. Konkretna informacja wyprzedzająca, określająca czas,

miejsce i sposób ataku terrorystycznego będzie rzadkością, jednak należy rozpatrywać

217

Zob. R. Grocki, Zarządzanie kryzysowe…, dz. cyt., s. 20., Z. Zamiar, L. Wełyczko, Zarządzanie kryzysowe…,

dz. cyt., s. 44.

104

możliwość jej uzyskania często od samych sprawców lub w wyniku działalności służb

specjalnych.

Podział zdarzeń terrorystycznych w zależności od czasu uzyskania informacji

o zamachu oraz okresu trwania zdarzenia przedstawia rycina poniżej.

Rycina 2 Model podziału zamachów terrorystycznych w budynkach użyteczności publicznej ze względu na

relacje czasowe

Źródło: opracowanie własne.

W przypadku zamachów z informacją wyprzedzającą, moment uzyskania informacji

o możliwości wystąpienia zdarzenia terrorystycznego rozpoczyna okres intensywnego

działania i reagowania wszystkich podmiotów odpowiedzialnych za bezpieczeństwo

antyterrorystyczne państwa. Jest to czas, który może w wymierny sposób przełożyć się na

ograniczenie skutków prognozowanych zamachów terrorystycznych. Jest to inaczej czas

reakcji, który trwa do czasu wystąpienia zamachu. Każde działania wykonane w tym okresie

powinny skutkować mniejszą skalą ofiar i zniszczeń. Czas reakcji jest wymierny i można

wyliczyć go jako różnicę pomiędzy czasem zaistnienia zdarzenia terrorystycznego, a czasem

uzyskania informacji o możliwości jego wystąpienia. Zależności czasowe w tym obszarze

przedstawia zamieszczony poniżej wykres.

ZAMACHY TERRORYSTYCZNE

Zamachy z

informacją

wyprzedzającą

Zamachy

natychmiastowe Zamachy

długookresowe Zamachy

sekwencyjne

Zamachy bombowe,

o których informację

uzyskano przed

zdarzeniem

Zamachy bombowe Uprowadzenia,

branie zakładników

w budynku, zamachy

z użyciem broni

palnej – na przykład

w formie aktywnego

strzelca

Kilka zamachów

bombowych w

krótkich odstępach

czasu

105

Wykres 1 Graficzne przedstawienie czasu reakcji tr dla zdarzenia terrorystycznego prognozowanego

Źródło: opracowanie własne na podstawie: R. Grocki, Zarządzanie kryzysowe – dobre praktyki, Warszawa 2012,

s. 21.

W przypadku zamachów, o których brak jest jakichkolwiek informacji

wyprzedzających, różnica ta wynosi zero, ponieważ czas uzyskania informacji jest równy

czasowi wystąpienia zamachu. Podczas większości zdarzeń natychmiastowych czas uzyskania

informacji o zamachu następuję już po przeprowadzonym ataku, a działanie służb ma już

jedynie na celu prowadzenie akcji ratowniczej. Te działania nie będą jednak już tak skuteczne

jak czynności prowadzone przed wystąpieniem zagrożenia, choć będą nadal prowadziły

do minimalizowania skutków zamachu. W przypadku niezapowiedzianych sytuacji

zakładniczych lub działań aktywnego strzelca czas reakcji również będzie wynosił zero, jednak

w tych przypadkach wszelkie działania podejmowane po zawiązaniu się sytuacji kryzysowej

mogą prowadzić do całkowitego wyeliminowania zagrożenia i zakończenia incydentu w

sposób korzystny dla służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo. Zadania

te będą podejmowane w fazie reagowania na zamach i mogą mieć charakter działań

kontrterrorystycznych lub ratowniczych. W przypadku niezapowiedzianych zamachów

sekwencyjnych działania w fazie reagowania po pierwszym zdarzeniu mogą przyczynić się

bezpośrednio do zmniejszenia skali ofiar i zniszczeń podczas kolejnych wybuchów.

Odpowiednio prowadzone alarmowanie i ewakuacja oraz podniesienie poziomu gotowości

do reagowania na kolejne zdarzenia, powinny skutkować mniejszą liczbą ofiar.

Kolejnym pojęciem związanym z reakcją na informację o potencjalnym zamachu

terrorystycznym jest czas gotowości. Jest to czas niezbędny z perspektywy służb i instytucji

odpowiedzialnych za bezpieczeństwo do zorganizowanego i skutecznego wykonania

Czas

t r – czas reakcji

t 0

Informacja o zdarzeniu

t 1

Zdarzenie

Czas reakcji:

t r = t1 – t0

106

przedsięwzięć mających na celu minimalizowanie skutków przyszłego zamachu

218

.

Do najważniejszych czynności do wykonania po uzyskaniu informacji o potencjalnym

zamachu należą:

− weryfikacja uzyskanej informacji;

− planowanie i podejmowanie decyzji co do charakteru podejmowanych działań;

− podział sił i środków;

− zabezpieczenie miejsca zdarzenia;

− alarmowanie;

− samoewakuacja i ewakuacja;

− neutralizacja zagrożenia.

Powyższe wyliczenie nie zawiera wszystkich zadań stojących przed służbami.

Ich zakres oraz rozmiar zależeć będą między innymi od charakteru zamachu, metody przyjętej

przez sprawców oraz od miejsca jego przeprowadzenia. Najważniejsze z nich to neutralizacja

zagrożenia. Skuteczna realizacja tego przedsięwzięcia może maksymalnie ograniczyć skutki

konkretnego zamachu. Nie wszystkie metody zastosowane przez terrorystów oraz wybrane

przez nich narzędzia zamachów będą mogły zostać zneutralizowane przez służby. W takich

przypadkach o skali zniszczeń oraz strat będą decydowały pozostałe czynności wykonane

po uzyskaniu informacji o zdarzeniu (przykład zamachu terrorystycznego w Wielkiej Brytanii,

Manchester 1996

219

).

Poza rozwiązaniami technicznymi i organizacyjnymi kluczową rolę

w minimalizowaniu skutków zamachów odgrywa szybkość podejmowanych działań.

W większości przypadków jest ona determinowana czasem uzyskania informacji i zadaniami

do wykonania w okresie do wystąpienia potencjalnego zamachu. Takie wzajemne relacje

pomiędzy czasem reakcji (tr) i czasem gotowości (tg) wyraża współczynnik reakcji – (wr)

i jest ilorazem wymienionych czasów

220

:

2𝑤𝑟= 𝑡𝑟 ÷ 𝑡𝑔

Współczynnik reakcji wyliczony w powyższy sposób stanowi potencjalny stopień

zagrożenia. Idealnym rozwiązaniem byłaby sytuacja, w której jego wartość jest większa

od jedności. Oznacza to, że wszystkie zadania w ramach reakcji służb mogłyby zostać

wykonane do czasu wystąpienia aktu terrorystycznego. Porównując czas reakcji z czasem

218

Tamże, s. 22.

219

Zob. Manchester bomb: no justice, BBC home, [online], [dostęp 16.01.2014], dostępny w Internecie:

http://www.bbc.co.uk/manchester/content/articles/2006/02/27/270206_manchester_bomb_english_interview_fea

ture.shtml.

220

Zob. R. Grocki, Zarządzanie kryzysowe…, dz. cyt., s. 22.

107

gotowości można stwierdzić w jakim stopniu efektywna może być reakcja na informację

o potencjalnym zamachu i jakie czynności mogą zostać wykonane, i tym samym wpłynąć

na zmniejszenie skutków zamachu

221

.

W większości zdarzeń o charakterze terrorystycznym informacja na temat zamachu nie

jest znana wcześniej. Wówczas reakcja na zagrożenie zawiera się w rozpoczętej z chwilą

zamachu fazie reagowania i często odbudowy. W tym przypadku czas odgrywa również

kluczową rolę. Upływający czas zmniejsza możliwość skutecznego prowadzenia akcji

ratowniczej, a w przypadku zdarzeń trwających określony okres może powodować dodatkowe

trudności i konieczność zaangażowania kolejnych sił i środków (sytuacje zakładnicze, aktywny

strzelec).

Zamachy terrorystyczne na obiekty użyteczności publicznej mogą przybierać różne

formy w zależności od przyjętej metody działania sprawców oraz zastosowanego przez nich

narzędzia zamachu. W każdej z tych sytuacji szybkość reakcji służb i instytucji

odpowiedzialnych za bezpieczeństwo będzie odgrywała znaczącą rolę. Połączenie szybkości

działania z jej koordynowaniem i wcześniejszym przygotowaniem powinna przynieść

największe rezultaty. W przypadku wielkopowierzchniowych budynków, w których może

znajdować się kilka tysięcy ludzi, profesjonalizm wykonywanych zadań nabiera szczególnego

znaczenia i będzie przyczyniał się do minimalizacji skutków potencjalnych zamachów.

3.3 Podstawy prawne oraz struktury osobowe obszaru minimalizacji skutków zamachów

terrorystycznych w budynkach użyteczności publicznej

Celem ograniczania skutków zamachów terrorystycznych jest minimalizowanie

negatywnych efektów potencjalnych ataków w jak najkrótszym czasie. Działania w tym

obszarze w stosunku do budynków użyteczności publicznej powinny być skuteczne

i akceptowalne ekonomicznie. Stosowane zabezpieczenia i procedury bezpieczeństwa nie mogą

utrudniać w znacznym stopniu możliwości korzystania z budynków w zakresie wynikającym z

ich przeznaczenia. Kolejną trudnością w zorganizowaniu takich działań

i systemowych rozwiązań jest różnorodność kategorii budynków i zarządzających nimi

podmiotów. Między innymi te elementy sprawiają, że obecnie nie funkcjonuje jednolity

i obowiązujący dla wszystkich obiektów podsystem minimalizowania skutków zamachów

terrorystycznych. Każda kategoria budynków posiada własne rozwiązania w tym zakresie,

które wynikają najczęściej z zaliczania jej do określonej grupy ryzyka (na przykład budynki

infrastruktury krytycznej lub podlegające obowiązkowej ochronie) oraz możliwości

221

Zob. Tamże, s. 22

108

organizacyjno-ekonomicznych podmiotu zarządzającego bezpieczeństwem w obiekcie.

Pomimo to, istnieje wiele elementów wspólnych dla wszystkich tych kategorii, a rozwiązania

w tym zakresie są uszeregowane w określone aktywności podmiotów państwowych

i niepaństwowych.

Działania w obszarze ograniczania skutków zamachów terrorystycznych powinny

spełniać kilka podstawowych warunków:

− skuteczności;

− ekonomiczności;

− powszechności zastosowania w różnych obiektach i do różnych celów;

− efektywności w wykorzystywaniu sił i środków (zasobów);

− niezachwiania aspektu użyteczności publicznej i dostępności budynku wynikających

z jego przeznaczenia.

Instytucje państwowe odpowiedzialne za bezpieczeństwo antyterrorystyczne

oraz podmioty zarządzające budynkami użyteczności publicznej realizują zadania w zakresie

ograniczania skutków zamachów terrorystycznych w następujących, głównych obszarach:

− legislacyjnym;

− organizacyjno-proceduralnym;

− edukacji, profilaktyki i komunikacji;

− infrastruktury i wyposażenia.

Elementy powyższych obszarów nie są autonomiczne, a poszczególne ich części

wzajemnie zachodzą na siebie. Normy prawne są podstawą do realizacji zadań na wszystkich,

kolejnych poziomach. Przeprowadzona analiza ryzyka pozwala wypracować strategię działania

i wdrażać ją za pomocą planów i procedur. Podobnie ćwiczenia na wypadek zaistnienia

zamachu terrorystycznego będą pozbawione sensu, gdy nie są wykonane czynności z etapu

planowania i określenia kompetencji poszczególnych struktur osobowych podsystemu oraz

brak jest zawiązanych porozumień i uzgodnień pomiędzy podmiotami w obszarze

współdziałania.

W każdym z elementów danego obszaru ograniczania skutków zamachów

terrorystycznych występuje szereg czynności i obszarów zagadnieniowych. Zadania

realizowane przez instytucje państwowe odpowiedzialne za bezpieczeństwo nakładają się

na obszary aktywności podmiotów niepaństwowych, zarządzających większością budynków

użyteczności publicznej. Istnieje wśród nich wiele rozwiązań wspólnych dla wszystkich

109

kategorii budynków, ale są też rozwiązania szczególne, wypracowane dla wybranej grupy lub

jednostkowego obiektu.

Podstawy prawne są fundamentem, na którym opierają się pozostałe aktywności

w obszarze minimalizacji skutków ataków. Wszelkie działania i aktywności podmiotów

zajmujących się bezpieczeństwem antyterrorystycznym muszą znaleźć podstawę w normach

prawnych. Obecnie w Polsce brak jest jednego aktu prawnego wyczerpującego zagadnienie

minimalizacji skutków zamachów terrorystycznych. Przepisy tego rodzaju są rozproszone

w wielu aktach prawnych. Nie dotyczą one jedynie budynków użyteczności publicznej,

a traktują zagadnienie szerzej, odnosząc się do aktywności w tym zakresie w szerokim spektrum

obiektów. Do najważniejszych dokumentów będących podstawą prawną działań

na rzecz ograniczania skutków ataków terrorystycznych, w tym w budynkach użyteczności

publicznej, należą:

− Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, (Dz. U. 2007, nr 89, poz.

590) – wprowadzająca pojęcie infrastruktury krytycznej i kwalifikująca niektóre

z budynków jako kluczowe dla bezpieczeństwa państwa, określająca zasady

i instytucje zarządzające sytuacją kryzysową powstałą na skutek zamachu

terrorystycznego, określa obowiązki w zakresie bezpieczeństwa antyterrorystycznego

niektórych podmiotów państwowych;

− Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia, (Dz. U. 2005, nr 145, poz.

1221) – wprowadzająca kategorię obiektów podlegających obowiązkowej ochronie;

− Ustawa z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych, (Dz. U. 2013,

poz. 611, 628, 829) – wprowadzająca zasady i ograniczenia w korzystaniu

z budynków podczas imprezy masowej, określa wymagania dotyczące sposobu

przygotowania obiektu i ochrony podczas imprezy masowej;

− Ustawa z dnia 16 marca 2001 r. o Biurze Ochrony Rządu

222

, (Dz. U. 2004 nr 163, poz.

1712) – wprowadzająca obowiązek ochrony i zapewnienia funkcjonowania niektórych

budynków o szczególnym znaczeniu przez Biuro Ochrony Rządu oraz organizację

ochrony Sejmu i Senatu – Straży Marszałkowskiej;

− Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej

Polskiej, (Dz. U. 2012, poz. 461, 1101, 1407, 1445) – wprowadzająca kategorię

222

Obecnie Służba Ochrony Państwa, Ustawa z dnia 8 grudnia 2017 r. o Służbie Ochrony Państwa (Dz.U. 2018

poz. 138).

110

obiektów szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa i obronności państwa, wymienia

podstawowe obowiązki w zakresie bezpieczeństwa organów administracji państwowej,

wprowadza instytucje obrony cywilnej i wskazuje jej najważniejsze kompetencje i

zadania;

− Decyzja Nr 334/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 19 września 2011 r.

w sprawie wprowadzenia do użytku w resorcie obrony narodowej "Instrukcji

o ochronie obiektów wojskowych, (Dz. Urz. MON z dnia 14 października 2011 r.) –

regulująca wymagania oraz zasady ochrony obiektów wojskowych;

− Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane, (Dz. U. 2010, nr 243, poz. 1623) -

normuje działalność obejmującą sprawy projektowania, budowy, utrzymania

i rozbiórki obiektów budowlanych oraz określa zasady działania organów administracji

publicznej w tych dziedzinach;

− Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie

warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie,

(Dz. U. 2002, nr 75, poz. 690) – wprowadza kategorię budynków użyteczności

publicznej, ustala warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać budynki i związane

z nimi urządzenia, określa podstawowe wymogi bezpieczeństwa dla konstrukcji

obiektów użyteczności publicznej;

− Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, (Dz. U. 2009, nr 178,

poz. 1380) – określa obowiązki zarządzających budynkami w zakresie zapobiegania

pożarowi, klęsce żywiołowej lub innemu miejscowemu zagrożeniu, organizację

ochrony przeciwpożarowej, funkcjonowanie krajowego systemu ratowniczo –

gaśniczego, wskazuje podmioty biorące udział w działaniach ratowniczych

w wypadku wystąpienia lokalnego zagrożenia z wyróżnieniem kierujących działaniami

na miejscu zdarzenia, wymienia uprawnienia i kompetencje funkcjonariuszy biorących

udział w działaniach ratowniczych, opisuje zasady finansowania systemu ratowniczo –

gaśniczego i jego poszczególnych elementów;

− Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie szczegółowego

zakresu działania Szefa Obrony Cywilnej Kraju, szefów obrony cywilnej województw,

powiatów i gmin, (Dz. U. 2002, nr 96, poz. 850) – zawiera obowiązki

i zadania Szefa Obrony Cywilnej, w tym przygotowanie i zapewnienie działania

systemu wykrywania i alarmowania oraz systemu wczesnego ostrzegania

o zagrożeniach oraz przygotowywanie i organizowanie ewakuacji ludności

111

na wypadek powstania masowego zagrożenia dla życia i zdrowia na znacznym

obszarze;

− Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 stycznia 2013 r. w sprawie systemów

wykrywania skażeń i powiadamiania o ich wystąpieniu oraz właściwości organów

w tych sprawach, (Dz. U. 2013, poz. 96) – określa organizację i warunki przygotowania

oraz sposób funkcjonowania systemów obserwacji, pomiarów, analiz, prognozowania

i powiadamiania o skażeniach na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz właściwość

organów w tych sprawach, określa rodzaje alarmów, sygnały

i komunikaty alarmowe;

− Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, (Dz. U. 2011, nr 287, poz. 1687) określająca

Policję jako służbę, realizującą szereg zadań w zakresie ograniczania skutków

zamachów terrorystycznych, szczególnie w fazie reagowania zarządzania

kryzysowego;

− Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym,

(Dz. U. 2001, nr 191, poz. 1410) – określa zasady organizacji, funkcjonowania

i finansowania systemu państwowego ratownictwa medycznego oraz zasady

zapewnienia edukacji w zakresie udzielania pierwszej pomocy;

− PN-B-02852:2001 Ochrona przeciwpożarowa budynków. Obliczanie gęstości

obciążenia ogniowego oraz wyznaczanie względnego czasu trwania pożaru;

− PN-92/N-01256/01. Znaki bezpieczeństwa. Ochrona przeciwpożarowa;

− PN-N-01256-02:1992. Znaki bezpieczeństwa. Ewakuacja;

− PN-N-01256-04:1997. Znaki bezpieczeństwa. Techniczne środki przeciwpożarowe;

− PN-N-01256-05:1998. Znaki bezpieczeństwa. Zasady umieszczania znaków

bezpieczeństwa na drogach ewakuacyjnych i drogach pożarowych.

Powyższy katalog nie ma charakteru zamkniętego. Pokazuje natomiast, że podstawy

prawne działań mających na celu ograniczanie skutków zamachów terrorystycznych

są podzielone pomiędzy wiele aktów prawnych. Są wśród nich rozwiązania, które w sposób

bezpośredni wpływają na sposób wykonywania zadań w zakresie ochrony antyterrorystycznej.

Do nich należą na przykład wymogi w zakresie ochrony budynków użyteczności publicznej

podczas przeprowadzania w nich imprez masowych lub wskazanie określonych obowiązków

Szefa Obrony Cywilnej w zakresie ostrzegania i alarmowania

o zagrożeniach. Do rozwiązań wymagających dodatkowych wykazów lub planów należą

między innymi delegacja do wykonania wykazów budynków należących do infrastruktury

112

krytycznej lub obowiązek wykonywania przez wybranych zarządzających obiektami planów

ich ochrony.

Obecnie w Polsce nie istnieją źródła wiedzy na temat rozwiązań w zakresie

minimalizacji skutków zamachów terrorystycznych w formie poradników czy instrukcji, które

zawierałyby pełną bazę podstaw prawnych wraz z komentarzem do ich stosowania przez

nieograniczoną liczbę zarządzających budynkami użyteczności publicznej. Osoby

odpowiedzialne za bezpieczeństwo w tych obiektach zmuszone są do poszukiwania zasad

i rozwiązań minimalizujących straty wywołane potencjalnym zamachem w różnych aktach

prawnych.

Kolejnym obszarem mającym wpływ na skuteczność działań w zakresie minimalizacji

skutków zamachów terrorystycznych są struktury zarządzania i wykonywania zadań w trakcie

sytuacji kryzysowej wywołanej zamachem terrorystycznym.

Struktury osobowe biorące udział w procesie minimalizowania skutków zamachów

terrorystycznych w budynkach użyteczności publicznej można podzielić na:

− wewnętrzne (podmioty występujące w obiekcie na stałe, odpowiedzialne

za organizację systemu bezpieczeństwa w budynku);

− zewnętrzne (podmioty systemu bezpieczeństwa państwa biorące udział w działaniach

wszystkich faz zarządzania kryzysem, wspomagające działania podmiotów

wewnętrznych lub przejmujące kierowanie i wykonywanie zadań na rzecz ograniczania

skutków zamachów terrorystycznych).

Każdy z tych podmiotów ma określone kompetencje i zadania do wykonania

w ramach procesu ograniczania skutków potencjalnych zamachów. Elementy poszczególnych

struktur obrazuje rysunek poniżej.

113

Rycina 3 Model struktur osobowych ograniczania skutków zamachów terrorystycznych w budynkach

użyteczności publicznej

Źródło: opracowanie własne.

Wśród struktur osobowych wewnętrznych rolę kierowania działaniami z obszaru

minimalizacji skutków zamachów pełni właściciel lub zarządzający budynkiem. Na tych

podmiotach spoczywa obowiązek zabezpieczenia budynku przed zagrożeniem pożarowym lub

innym zagrożeniem miejscowym, w tym terrorystycznym. Ponoszą oni odpowiedzialność za

naruszenie przepisów przeciwpożarowych w trybie i na zasadach wymienionych

w przepisach szczególnych

223

.

Do najważniejszych obowiązków zarządzającego obiektem w tym zakresie

ustawodawca wymienia między innymi:

− przestrzeganie przeciwpożarowych wymagań techniczno-budowlanych, instalacyjnych

i technologicznych;

223

Zob. art. 3 Ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, (Dz. U. 2009, nr 178, poz. 1380).

STRUKTURY OSOBOWE

WEWNĘTRZNE

ZEWNĘTRZNE

Kierownicze

Wykonawcze

Zabezpieczające

Zarządzania

kryzysowego

Krajowego

systemu

ratowniczo -

gaśniczego

Państwowego

ratownictwa

medycznego

Poszczególnych

instytucji np.

policji, SZRP, SG

i inne

Wsparcie

podmiotów

wewnętrznych lub

wykonywanie

samodzielnie

zadań

na rzecz

ograniczania

skutków

zamachów

114

− wyposażenie budynku, obiektu budowlanego lub terenu w wymagane urządzenia

przeciwpożarowe i gaśnice;

− zapewnienie osobom przebywającym w budynku, obiekcie budowlanym

lub na terenie, bezpieczeństwa i możliwości ewakuacji;

− przygotowanie budynku, obiektu budowlanego lub terenu do prowadzenia akcji

ratowniczej;

− zapoznanie pracowników z przepisami przeciwpożarowymi;

− ustalenie sposobów postępowania na wypadek powstania pożaru, klęski żywiołowej lub

innego miejscowego zagrożenia

224

.

Szczególny obowiązek spoczywa na właścicielach budynków użyteczności publicznej

zakwalifikowanych do kategorii obiektów podlegających obowiązkowej ochronie. Kierownik

jednostki, który bezpośrednio zarządza takimi obiektami albo upoważniona przez niego osoba

jest obowiązana uzgadniać z właściwym terytorialnie komendantem wojewódzkim Policji plan

ochrony tych budynków

225

. Pełni on również rolę kierowniczą w stosunku

do wewnętrznych służb ochrony wykonujących zadania na terenie obiektu.

Najbardziej złożone rozwiązania w zakresie ochrony są przyjęte w budynkach

użyteczności publicznej należących do infrastruktury krytycznej państwa. Właściciele

oraz posiadacze samoistni i zależni takich obiektów mają obowiązek ich ochrony,

w szczególności przez przygotowanie i wdrażanie, stosownie do przewidywanych zagrożeń,

planów ochrony infrastruktury krytycznej oraz utrzymywanie własnych systemów

rezerwowych zapewniających bezpieczeństwo i podtrzymujących funkcjonowanie tej

infrastruktury, do czasu jej pełnego odtworzenia. Dodatkowo są zobligowani ustawowo

do utrzymywania kontaktu z podmiotami właściwymi w zakresie ochrony infrastruktury

krytycznej (Policja, Państwowa Straż Pożarna, centra zarządzania kryzysowego)

226

.

Powyższe obowiązki spoczywające na właścicielach lub zarządzających budynkami

użyteczności publicznej najczęściej są delegowane na podlegające im komórki kierowania

systemem bezpieczeństwa. W zależności od budynku mogą one przyjmować charakter

oddzielnej jednostki organizacyjnej w formie pionu bezpieczeństwa danego obiektu lub

samodzielnego, często jednoosobowego stanowiska w postaci zastępcy dyrektora/prezesa

224

Zob. art. 4 Ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, (Dz. U. 2009, nr 178, poz. 1380).

225

Zob. art. 7 Ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia, (Dz. U. 2005, nr 145, poz. 1221).

226

Zob. art. 3 pkt 3, art. 6 Ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, (Dz. U. 2007, nr 89, poz.

590).

115

do spraw bezpieczeństwa (inaczej menedżera bezpieczeństwa). Takie delegowanie uprawnień

i zadań z zakresu bezpieczeństwa nie zwalnia właścicieli i zarządzających

z odpowiedzialności za wszelkiego rodzaju niedociągnięcia, szczególnie w obszarze ochrony

przeciwpożarowej. Pozwala natomiast na zatrudnianie na takich stanowiskach osób

posiadających odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie. Jak pokazuje praktyka najczęściej są

to osoby posiadający wieloletnie doświadczenie zawodowe w państwowych podmiotach

odpowiedzialnych za bezpieczeństwo, jak na przykład Policja, Państwowa Straż Pożarna lub

SZRP. Posiadają oni najczęściej dodatkowe, kierunkowe wykształcenie oraz licencję

pracownika ochrony II stopnia.

W zależności od specyfiki budynku może funkcjonować w nim również całodobowa

służba dyżurna odpowiedzialna za kierowanie działaniami w przypadku zaistnienia zdarzenia

kryzysowego w tym terrorystycznego (porty lotnicze, dworce, obiekty administracji

publicznej). Bardzo często ta funkcja jest łączona z punktem kontaktowym dla danego obiektu

oraz z centrum monitorowania, jeżeli w takie jest wyposażony obiekt (galerie handlowe,

budynki – siedziby podmiotów bezpieczeństwa państwa, kina, budynki biurowe). W niektórych

obiektach funkcjonują samodzielne, specjalistyczne komórki Policji, Straży Granicznej lub

Państwowej Straży Pożarnej (dworce kolejowe, porty lotnicze lub morskie). Pozwala to na

wymierne wzmocnienie potencjału ochronnego kluczowych obiektów należących do IK

państwa.

Wymienione powyżej podmioty kierowania wewnętrznych struktur bezpieczeństwa

poszczególnych obiektów odgrywają znaczącą rolę w skutecznym ograniczaniu skutków

zamachów terrorystycznych mogących zaistnieć na ich terenie. Dzięki przygotowywanym

przez te komórki planom i procedurom późniejsze działania po zaistnieniu zdarzenia nabierają

charakteru zorganizowanego i przez to bardziej efektywnego. Inicjowanie i organizowanie

ćwiczeń oraz symulacji zdarzeń terrorystycznych, przy zaangażowaniu podmiotów

zewnętrznych przyczynia się bezpośrednio do budowania świadomości i dobrych nawyków

wśród korzystających z budynków osób i usprawnia działania w sytuacji realnego zagrożenia.

Kierowanie działaniami na etapie reagowania na zamach pozwala na pełne zaangażowanie

struktur wykonawczych i zabezpieczających oraz właściwe wykorzystanie zasobów

technicznych i materiałowych, w które wyposażony jest budynek.

Na etapie reagowania na zamach istotną rolę odgrywają również struktury wykonawcze

podsystemu bezpieczeństwa w wybranym obiekcie. Do nich należy zakwalifikować

pracowników pionu ochrony, personel pracujący w budynku, straże zakładowe i wewnętrzne

służby bezpieczeństwa, funkcjonariuszy służb mających siedzibę

116

w niektórych obiektach. W zależności od kategorii budynku będą oni odpowiednio

i zróżnicowanie wyposażeni i wykwalifikowani. Najostrzejsze wymagania dla struktur

wykonawczych są w budynkach należących do infrastruktury krytycznej państwa oraz dla

obiektów szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa i obronności państwa. Pozostałe budynki

użyteczności publicznej posiadają struktury wykonawcze dostosowane do oceny zagrożeń

dokonywanych przez poszczególnych właścicieli obiektów oraz od ich możliwości

finansowych. Stąd zróżnicowanie w organizacji pionu wykonawczego (na przykład

umundurowani agenci ochrony, nieumundurowani detektywi sklepowi czy patrole

interwencyjne), wyposażeniu struktur ochronnych w broń i środki przymusu bezpośredniego,

ilości pracowników ochrony przypadających na dany obiekt oraz różnice w wymaganiach

kwalifikacyjnych poszczególnych pracowników pionu ochrony.

Do najważniejszych zadań podmiotów wykonawczych w ramach ograniczania skutków

zamachów terrorystycznych należą między innymi:

− monitorowanie budynku pod względem potencjalnego zagrożenia terrorystycznego;

− prowadzenie kontroli dostępu do wybranych stref bezpieczeństwa w budynku;

− przeprowadzanie kontroli pod względem posiadania niebezpiecznych narzędzi

i materiałów mogących stanowić zagrożenia dla życia i zdrowia ludzi;

− przekazywanie, przetwarzanie i analizowanie informacji;

− ostrzeganie i alarmowanie;

− prowadzenie podstawowych działań neutralizacyjnych;

− przeprowadzenie ewakuacji;

− udzielanie pomocy przedmedycznej;

− udział w akcji ratowniczej organizowanej przez podmioty zewnętrzne;

− zabezpieczenie mienia i wrażliwych obszarów budynku;

− współdziałanie z zewnętrznymi podmiotami bezpieczeństwa;

− organizowanie punktów zbiórek dla osób po wykonaniu ewakuacji;

− zabezpieczenie miejsca zdarzenia.

Do ograniczania skutków zamachów terrorystycznych przyczyniają się również

komórki zabezpieczające. Do ich zadań należy między innymi utrzymanie we właściwym

stanie infrastruktury technicznej budynku, utrzymywanie ogólnodostępności sprzętu

wykorzystywanego na etapie reagowania na niektóre metody działania terrorystów, pomoc

strukturom wykonawczym na etapie udzielania pomocy przedmedycznej lub prowadzenia

117

ewakuacji oraz zabezpieczenia miejsca zdarzenia. Do struktur zabezpieczających zaliczyć

należy między innymi personel sprzątający i techniczny w postaci inżynierów, mechaników lub

konserwatorów obiektu.

Powyższa analiza ukazuje, że działania mające na celu ograniczanie skutków zamachów

terrorystycznych będą prowadzone wielopoziomowo. Wszystkie podmioty funkcjonujące w

budynku będą wykonywały określone zadania w tym zakresie, co tym bardziej uwydatnia

potrzebę wcześniejszego przygotowania takich struktur i jednoznacznego podziału kompetencji

oraz obowiązków pomiędzy nimi. W większości budynków użyteczności publicznej,

niezaliczanych do kategorii wymagającej szczególnej ochrony, brak jest ustawowych wymagań

dotyczących organizacji struktur odpowiadających za takie działania. W obiektach tych

struktura osobowa jest najczęściej wynikiem koncepcji przyjętej przez zarządzającego

bezpieczeństwem w budynku i posiadanej przez niego wiedzy

oraz doświadczenia w tym zakresie.

Do struktur osobowych zewnętrznych odgrywających kluczową rolę w ograniczaniu

skutków zamachów terrorystycznych w budynkach użyteczności publicznej zaliczyć należy

podmioty systemu zarządzania kryzysowego. Wśród nich największe znaczenie w tym

obszarze mają wielopoziomowe zespoły i centra zarządzania kryzysowego. Te podmioty

wykonują szereg zadań w ramach kierowania działaniami we wszystkich fazach ewolucji

sytuacji kryzysowej. Do podstawowych z nich w ramach ograniczania skutków zamachów

terrorystycznych w obiektach użyteczności publicznej należą między innymi:

− planowanie cywilne, w tym opracowywanie i aktualizowanie planów zarządzania

kryzysowego na różnych poziomach administracyjnych w kraju;

− monitorowanie i ocena potencjalnych zagrożeń;

− przygotowywanie propozycji i doradzanie w sprawie użycia sił i środków niezbędnych

do opanowania sytuacji kryzysowej wywołanej zamachem terrorystycznym;

− współdziałanie z Szefem Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w zakresie

zapobiegania, przeciwdziałania i usuwania skutków zdarzeń o charakterze

terrorystycznym;

− realizacja zadań planistycznych i programowych z zakresu ochrony budynków

infrastruktury krytycznej;

− zapewnienie współpracy między administracją publiczną a właścicielami

oraz posiadaczami samoistnymi i zależnymi obiektów infrastruktury krytycznej

w zakresie jej ochrony;

118

− opiniowanie potrzeb w zakresie odtwarzania infrastruktury lub przywrócenia jej

pierwotnego charakteru;

− przygotowanie rozwiązań na wypadek zniszczenia lub zakłócenia funkcjonowania

budynków zaliczanych do infrastruktury krytycznej;

− zapewnienie koordynacji polityki informacyjnej organów administracji publicznej

w czasie sytuacji kryzysowej wywołanej zamachem terrorystycznym;

− przygotowanie i utrzymywanie zasobów niezbędnych do wykonania zadań ujętych

w planie zarządzania kryzysowego w przypadku zaistnienia zamachu

terrorystycznego

227

.

Struktury zarządzania kryzysowego są ściśle określone ustawowo, a w przypadku

zdarzenia terrorystycznego stanowiącego sytuację kryzysową, będą one wykonywały szereg

zadań w zakresie kierowania, wymiany informacji i koordynacji działań wielu podmiotów

bezpieczeństwa antyterrorystycznego państwa.

Podmiotami, które będą wiodącymi w ograniczaniu skutków zamachów

terrorystycznych w budynkach użyteczności publicznej są struktury krajowego systemu

ratowniczo-gaśniczego. Zostały one powołane do ratowania życia, zdrowia, mienia

lub środowiska poprzez prognozowanie, rozpoznawanie i zwalczanie pożarów i innych

miejscowych zagrożeń w tym terrorystycznych. W ramach struktur systemu funkcjonują

jednostki ochrony przeciwpożarowej, służby, inspekcje, straże, instytucje oraz podmioty, które

dobrowolnie w drodze umowy cywilnoprawnej zgodziły się współdziałać w akcjach

ratowniczych

228

. Nadzór nad prawidłowym funkcjonowaniem systemu pełni minister

do spraw wewnętrznych. Posiada również kompetencję ustawową do wydania rozporządzenia

określającego sposoby i warunki ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów

budowlanych i terenów

229

. Przepisy powyższego dokumentu są najważniejszym legalnym

źródłem uregulowań przyczyniających się do minimalizowania skutków potencjalnych

zamachów terrorystycznych w budynkach. Określają między innymi sposób, w jaki właściciele,

zarządcy lub użytkownicy obiektów budowlanych powinni spełniać swoje obowiązki w

zakresie ochrony przeciwpożarowej, opisują właściwe warunki ewakuacji

oraz zakres obligatoryjnego stosowania w obiektach budowlanych stałych urządzeń

227

Zob. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, (Dz. U. 2007, nr 89, poz. 590).

228

Zob. art. 2 pkt 4 Ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, (Dz. U. 2009, nr 178, poz.

1380).

229

Zob. art. 13 Ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, (Dz. U. 2009, nr 178, poz. 1380).

119

gaśniczych, systemów sygnalizacji pożarowej obejmujących urządzenia sygnalizacyjno-

alarmowe oraz dźwiękowych systemów ostrzegawczych i gaśnic

230

.

Strukturami ochrony przeciwpożarowej, które będą prowadzić działania ratownicze

w razie wystąpienia zagrożenia terrorystycznego w budynkach użyteczności publicznej,

w zależności od charakteru zamachu oraz specyfiki obiektu będą między innymi:

− jednostki organizacyjne Państwowej Straży Pożarnej;

− jednostki organizacyjne Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej;

− zakładowa straż pożarna;

− zakładowa służba ratownicza;

− gminna zawodowa straż pożarna;

− powiatowa (miejska) zawodowa straż pożarna;

− terenowa służba ratownicza;

− ochotnicza straż pożarna;

− inne jednostki ratownicze

231

.

Kolejnymi podmiotami wykonującymi zadania przyczyniające się do minimalizacji

efektów przeprowadzonych zamachów terrorystycznych są podmioty systemu powiadamiania

ratunkowego. Są one elementem integrującym krajowy system ratowniczo-gaśniczy

oraz system Państwowego Ratownictwa Medycznego w zakresie:

− bieżącej analizy zasobów ratowniczych;

− przyjmowania zgłoszeń alarmowych oraz obsługi numeru alarmowego 112;

− dysponowania sił ratowniczych i zespołów ratownictwa medycznego;

− koordynowania oraz monitorowania działań ratowniczych i medycznych czynności

ratunkowych;

− powiadamiania o zdarzeniu szpitalnych oddziałów ratunkowych lub, jeżeli wymaga

tego sytuacja na miejscu zdarzenia, jednostek organizacyjnych szpitali

wyspecjalizowanych w zakresie udzielania świadczeń zdrowotnych niezbędnych dla

ratownictwa medycznego;

− inicjowania procedur reagowania kryzysowego

232

.

230

Zob. Rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony

przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów, (Dz. U. 2010, Nr 109, poz. 719.

231

Zob. art. 15 Ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, (Dz. U. 2009, nr 178, poz. 1380).

232

Zob. art. 14a Ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, (Dz. U. 2009, nr 178, poz. 1380).

120

W skład systemu powiadamiania ratunkowego wchodzą:

− wojewódzkie centra powiadamiania ratunkowego (stanowisko kierowania komendanta

wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej oraz stanowisko lekarza koordynatora

ratownictwa medycznego);

− centra powiadamiania ratunkowego;

− pozostałe stanowiska kierowania Państwowej Straży Pożarnej;

− stanowiska kierowania Policji obsługujące numery alarmowe, w zakresie określonym

w ustawie z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277, z późn.

zm).

Nadzór nad prawidłowym funkcjonowaniem systemu pełni minister do spraw

administracji publicznej. Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej koordynuje

oraz kontroluje funkcjonowanie systemu powiadamiania ratunkowego na obszarze kraju,

w szczególności poprzez analizę funkcjonowania systemu powiadamiania ratunkowego

w województwach oraz inicjowanie przedsięwzięć w zakresie systemu powiadamiania

ratunkowego. Wojewoda kontroluje oraz nadzoruje funkcjonowanie systemu powiadamiania

ratunkowego na obszarze województwa

233

.

Kolejnymi strukturami osobowymi i rozwiązaniami mającymi kluczowe znaczenie

w zmniejszaniu liczby potencjalnych ofiar zamachów terrorystycznych są podmioty

oraz organizacja Państwowego Ratownictwa Medycznego. Ratownictwo medyczne jest

elementem systemu ochrony zdrowia, stanowiącym pierwszy etap, z którym może zetknąć się

poszkodowany – ofiara zamachu terrorystycznego.

Podstawowym zadaniem ratownictwa medycznego jest zapewnienie skutecznego

dostępu do opieki specjalistycznej poszkodowanym, których zdrowie lub życie jest w stanie

bezpośredniego zagrożenia. Szybka reakcja i efektywność działań na miejscu zdarzenia

przekładają się bezpośrednio na zwiększenie skuteczności przyszłego leczenia

oraz minimalizację skali śmiertelności i inwalidztwa, będących skutkiem na przykład

zamachów terrorystycznych. Do podstawowych założeń organizacji systemu ratownictwa

medycznego należą między innymi:

− maksymalne skrócenie okresu od zaistnienia zdarzenia nagłego do rozpoczęcia

leczenia w oddziale specjalistycznym;

− dostarczenie odpowiednich i wystarczających sił i środków na miejsce zdarzenia;

233

Tamże.

121

− rozpoczęcie leczenia i stabilizacji podstawowych funkcji życiowych już na miejscu

zdarzenia oraz ich kontynuowanie podczas wszystkich kolejnych etapów działań

234

.

Służbą realizującą szereg zadań w zakresie minimalizacji skutków potencjalnych

zamachów w budynkach użyteczności publicznej jest Policja. Jej aktywność w tym obszarze

jest widoczna już na etapie przygotowywania się do wystąpienia zagrożenia terrorystycznego.

Przede wszystkim polega to na konieczności uzgadniania przez właścicieli lub osoby przez nich

upoważnione planów ochrony (dla budynków podlegających obowiązkowej ochronie

235

) oraz

planów ochrony infrastruktury krytycznej (dla budynków należących do infrastruktury

krytycznej państwa

236

) z właściwymi miejscowo komendantami wojewódzkimi Policji.

Prowadzi to do realnej możliwości wpływania na poziom realizacji ochrony tych obiektów

przez przedstawicieli Policji i tym samym do zwiększenia skuteczności podejmowanych

działań w tym zakresie przez podmioty administrujące obiektami. Policja pełni również nadzór

nad wykonywaniem zadań ochronnych przez specjalistyczne uzbrojone formacje ochronne

wykonujące zadania w obiektach podlegających obowiązkowej ochronie.

W budynkach nienależących do powyższych, szczególnych kategorii brak jest podstaw

prawnych zobowiązujących administratorów do podejmowania współpracy w zakresie

bezpieczeństwa antyterrorystycznego. Jednak - jak pokazuje praktyka działania - takie

są podejmowane i polegają najczęściej na uzgadnianiu planów i procedur wewnętrznych

opracowywanych przez kierujących pionami ochrony oraz na udziale przedstawicieli Policji

w ćwiczeniach reagowania na zamachy terrorystyczne organizowanych cyklicznie przez

zarządzających budynkami.

Kolejnym zadaniem wykonywanym przez Policję już na etapie reagowania

na zaistniałe zdarzenie jest udział w zabezpieczeniu miejsca zdarzenia i pomoc

w prowadzeniu ewakuacji. W działaniach mających miejsce już po zaistnieniu zdarzenia

terrorystycznego i braku realnego zagrożenia kolejnym zamachem Policja nie jest służbą

wiodącą w obszarze działań ratowniczych. Jednak biorąc pod uwagę siły i środki, którymi

dysponuje formacja oraz jej zadania ustawowe, Policja będzie odgrywała istotną rolę

w wykonywaniu zadań z tych obszarów.

234

J. Karski, A. Nogalski, Zasady organizacji medycyny ratunkowej [w:] Medycyna ratunkowa i katastrof,

podręcznik dla studentów uczelni medycznych, red. A. Zawadzki, Warszawa 2011, s. 354.

235

Zob. art. 7 Ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia, (Dz. U. 2005, nr 145, poz. 1221).

236

Zob. § 4 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 kwietnia 2010 r. w sprawie planów ochrony infrastruktury

krytycznej, (Dz. U. 2010, Nr 83, poz. 542).

122

Policja pełni rolę wiodącą w zakresie reagowania na zamach terrorystyczny

w obszarze neutralizacji trwającego zagrożenia. Dotyczy to szczególnie zamachów

bombowych oraz mogących zaistnieć w budynkach użyteczności publicznej sytuacji

zakładniczych oraz z udziałem aktywnego strzelca. Do struktur realizujących te zadania będą

należały przede wszystkim:

− komendanci i sztaby jednostek Policji lub dowódcy i sztaby powołanych w tym celu

operacji i akcji policyjnych w zakresie kierowania, dowodzenia i zapewnienia

koordynacji działań mających na celu neutralizację zagrożenia;

− piony prewencji, ruchu drogowego oraz oddziały prewencji w zakresie zabezpieczenia

miejsca zdarzenia oraz udziału w alarmowaniu i ewakuacji lub wykonywaniu innych

zadań zleconych przez dowodzącego działaniami;

− pion kryminalny wykonujący zadania dochodzeniowo-śledcze, kryminalistyczne,

operacyjne, w tym techniki operacyjne, mogące polegać na pozyskiwaniu informacji

niezbędnych dla kierującego działaniami;

− pododdziały antyterrorystyczne szczebla wojewódzkiego przeznaczone

do prowadzenia akcji i operacji w zakresie przeciwdziałania zamachom

terrorystycznym oraz ich fizycznego zwalczania, a także prowadzenia działań

minersko-pirotechnicznych w ramach posiadanych sił i środków oraz Biuro Operacji

Antyterrorystycznych Komendy Głównej Policji w zakresie prowadzenia operacji

i akcji na obszarze kraju w zakresie przeciwdziałania zamachom terrorystycznym

oraz ich fizycznego zwalczania, wymagającego działań o szczególnym stopniu

skomplikowania oraz użycia specjalistycznych sił i środków, w przypadkach,

w których użycie sił i środków lokalnych pododdziałów jest niewystarczające

237

;

− negocjatorzy policyjni zorganizowani w zespoły negocjacyjne na miejscu zdarzenia,

prowadzący rozmowę ze sprawcami sytuacji kryzysowej.

W zależności od stopnia zagrożenia i rodzaju zamachu terrorystycznego

w minimalizowaniu skutków potencjalnych zamachów mogą brać udział również oddziały

i pododdziały SZRP. Zgodnie z art. 25 Ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu

kryzysowym (Dz. U. 2007, nr 89, poz. 590), Minister Obrony Narodowej na wniosek wojewody

może przekazać do jego dyspozycji oddziały i pododdziały SZRP do wykonywania takich

zadań jak:

237

W. Zubrzycki, Pododdziały antyterrorystyczne Policji, Warszawa 2010, s. 91.

123

− wykonywanie zadań związanych z oceną skutków zjawisk zaistniałych na obszarze

występowania zagrożeń;

− wykonywanie zadań poszukiwawczo-ratowniczych;

− ewakuowanie poszkodowanej ludności i mienia;

− wykonywanie zadań mających na celu przygotowanie warunków do czasowego

przebywania ewakuowanej ludności w wyznaczonych miejscach;

− współudział w ochronie mienia pozostawionego na obszarze występowania zagrożeń;

− izolowanie obszaru występowania zagrożeń lub miejsca prowadzenia akcji ratowniczej;

− wykonywanie prac zabezpieczających, ratowniczych i ewakuacyjnych przy

zagrożonych obiektach budowlanych i zabytkach;

− prowadzenie prac wymagających użycia specjalistycznego sprzętu technicznego lub

materiałów wybuchowych będących w zasobach Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej

Polskiej;

− usuwanie materiałów niebezpiecznych i ich unieszkodliwianie, z wykorzystaniem sił

i środków będących na wyposażeniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej;

− likwidowanie skażeń chemicznych oraz skażeń i zakażeń biologicznych;

− usuwanie skażeń promieniotwórczych;

− wykonywanie zadań związanych z naprawą i odbudową infrastruktury technicznej;

− udzielanie pomocy medycznej i wykonywanie zadań sanitarnohigienicznych

i przeciwepidemicznych

238

.

Katalog możliwych do wykonania przez SZRP zadań w ramach zarządzania

kryzysowego w obszarze minimalizacji skutków zamachów terrorystycznych mogących

wystąpić w budynkach użyteczności publicznej jest bardzo szeroki. Potencjalne siły i środki

wykorzystywane w takich sytuacjach powinny być zawczasu wyznaczone i zamieszczone

w wojewódzkim planie zarządzania kryzysowego. Dzięki temu ich użycie w nagłej sytuacji

kryzysowej spowodowanej zamachem będzie możliwe i skuteczne pod względem czynnika

czasu.

Szczególnym rozwiązaniem związanym z użyciem SZRP do pomocy pododdziałom

Policji w przypadku wystąpienia zagrożenia zamachem terrorystycznym jest rozwiązanie

oparte na art. 18 Ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji. Zgodnie z zapisami ustawowymi

w przypadku zagrożenia przestępstwem o charakterze terrorystycznym bądź jego dokonania

238

Zob. art. 25 Ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. 2007, nr 89, poz. 590).

124

w stosunku do obiektów mających szczególne znaczenie dla bezpieczeństwa lub obronności

państwa, bądź mogącym skutkować niebezpieczeństwem dla życia ludzkiego, jeżeli użycie

oddziałów Policji okaże się niewystarczające, mogą być użyte pododdziały lub oddziały SZRP.

Następuje to w drodze postanowienia Prezydenta RP wydawanego na wniosek Prezesa Rady

Ministrów lub w sytuacjach niecierpiących zwłoki decyzją Ministra Obrony Narodowej na

wniosek ministra właściwego do spraw wewnętrznych, z bezzwłocznym powiadomieniem

Prezydenta RP

239

.

Do obszarów zadaniowych w ramach użycia SZRP w zakresie minimalizowania

skutków zamachów terrorystycznych w budynkach użyteczności publicznej mogą należeć

w takich wypadkach:

− ochrona obiektów i urządzeń;

− osłona lub izolacja określonych obiektów, dróg, wydzielonych ulic lub części miast;

− działania przywracające bezpieczeństwo i porządek publiczny, w tym działania

antyterrorystyczne

240

.

Żołnierzom oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych kierowanych do pomocy

oddziałom i pododdziałom Policji przysługują, w zakresie niezbędnym do wykonywania ich

zadań, wobec wszystkich osób, uprawnienia policjantów określone w art. 15 i art. 16 Ustawy o

Policji. Korzystanie z tych uprawnień następuje na zasadach i w trybie określonym dla

policjantów

241

.

Podobne rozwiązania w zakresie wsparcia Policji w działaniach neutralizujących

zagrożenie terrorystyczne mogące wystąpić na terenie budynku użyteczności publicznej

dotyczą Żandarmerii Wojskowej oraz Straży Granicznej

242

. Są to kolejne podmioty,

które dzięki specjalistycznemu wyposażeniu, posiadaniu istotnych z perspektywy zwalczania

zjawiska struktur osobowych i organizacyjnych mogą przyczynić się do lepszego wykonywania

zadań w przypadku wystąpienia zagrożenia terrorystycznego.

Wymienione podmioty zewnętrzne nie są jedynymi mogącymi realizować zadania

ograniczania skutków zdarzeń o charakterze terrorystycznym. Służby te są jednak kluczowymi

i pojawiającymi się w większości scenariuszy przebiegu takich sytuacji.

239

Art. 18 Ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, (Dz. U. 2011, Nr 287, poz. 1687).

240

§ 6 ust. 1 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 sierpnia 2013 r. w sprawie szczegółowych warunków

i sposobu użycia oddziałów i pododdziałów policji oraz sił zbrojnych rzeczypospolitej polskiej w razie zagrożenia

bezpieczeństwa publicznego lub zakłócenia porządku publicznego, (Dz. U. 2013, poz. 1037).

241

Art. 18 ust. 7 Ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, (Dz. U. 2011, Nr 287, poz. 1687).

242

Art. 18a oraz 18b Ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, (Dz. U. 2011, Nr 287, poz. 1687).

125

Bez względu na obraną metodę sprawców zawsze na miejscu zdarzenia pojawiać się będą

funkcjonariusze Policji, Państwowej Straży Pożarnej i Państwowego Ratownictwa

Medycznego. W zależności od charakteru zamachu mogą oni być wspomagani przez inne

formacje – tak, by zmaksymalizować możliwości reagowania na zamach i tym samym

przyczynić się do zmniejszenia skutków przeprowadzonych ataków terrorystycznych.

3.4 Aktywność struktur osobowych mająca na celu ograniczanie skutków zamachów

terrorystycznych w budynkach użyteczności publicznej

Podmioty wewnętrzne i zewnętrzne obszaru minimalizacji skutków zamachów realizują

szereg zadań na różnym etapie rozwoju sytuacji kryzysowej o charakterze terrorystycznym. Ze

względu na złożony charakter ataku mogącego wystąpić w obiekcie użyteczności publicznej

większość z nich będzie realizowana przez kilka podmiotów bezpieczeństwa. Do głównych

przedsięwzięć w zakresie ograniczania skutków zamachów terrorystycznych w budynkach

użyteczności publicznej, w zależności od czasu wystąpienia zdarzenia oraz przyjętej metody

działania sprawców, należeć będą:

− zarządzanie ryzykiem;

− planowanie;

− przygotowanie struktur osobowych;

− przygotowanie infrastruktury i urządzeń wspomagających;

− profilaktyka i edukacja

− monitorowanie;

− ostrzeganie i alarmowanie;

− ewakuacja;

− zabezpieczenie miejsca zdarzenia;

− działania ratownicze;

− działania neutralizacyjne;

− komunikacja kryzysowa;

− działania w zakresie odbudowy i przywrócenia stanu poprzedniego.

Spośród wymienionych modułów czynności skierowanych na zmniejszanie skutków

zamachów terrorystycznych pierwszym i zarazem wiodącym etapem powinien być element

zarządzania ryzykiem. Od niego są uzależnione pozostałe moduły i staje się on punktem

126

wyjścia do kolejnych etapów, jak na przykład planowania i przygotowywania procedur

realizacji ostrzegania, ewakuacji lub działań ratowniczych

243

.

Zgodnie ze standardami wyznaczonymi przez Standards Committee Project

Management Institute – PMI, na zarządzanie ryzykiem powinny składać się następujące

elementy:

− planowanie procesu zarządzania ryzykiem;

− identyfikacja zagrożenia;

− klasyfikacja ryzyka;

− pomiar (kwantyfikacja) ryzyka;

− planowanie sposobów reagowania na ryzyko;

− nadzorowanie i kontrola ryzyka

244

.

Obecnie kwestia zarządzania ryzykiem wystąpienia zagrożenia terrorystycznego przez

właścicieli budynków użyteczności publicznej jest rozpatrywana różnorodnie. Wynika

to z wielości kategorii w samej grupie tych budynków i związanej z tym obligatoryjności

w stosowaniu procedur zabezpieczających przed wystąpieniem zagrożenia bezpieczeństwa,

w tym terrorystycznego.

Najbardziej zaawansowane rozwiązania są wypracowane dla budynków należących

do infrastruktury krytycznej państwa. Zgodnie z zapisami ustawowymi właściciele takich

obiektów mają obowiązek sporządzania planów ochrony infrastruktury krytycznej. Jednym

z elementów planu jest charakterystyka zagrożeń oraz ocena ryzyka ich wystąpienia wraz

z przewidywanymi scenariuszami rozwoju zdarzeń

245

. Właściwym rozwiązaniem jest zawarcie

w Narodowym Programie Ochrony Infrastruktury Krytycznej 2013 sposobu opracowywania

powyższej oceny, który etapami opisuje czynności do wykonania w zakresie procedury

wywiązania się z tego obowiązku. Zaproponowana metoda opiera się

na rozumieniu ryzyka jako funkcji zagrożenia, podatności i skutków przez nie wywołanych.

Autorzy Programu proponują wykonanie analizy ryzyka według następujących kroków:

− identyfikacja zagrożeń i budowa scenariuszy;

− określenie prawdopodobieństwa wystąpienia danego scenariusza;

− określenie podatności IK oraz środków ochrony;

243

R. Grocki, Zarządzanie kryzysowe…, dz. cyt., s. 65.

244

Zob. Tamże, s. 67 – 73.

245

§ 2 ust. 3 pkt 3 lit. a Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 kwietnia 2010 r. w sprawie planów ochrony

infrastruktury krytycznej, (Dz. U. 2010, Nr 83, poz. 542).

127

− określenie skutków wystąpienia danego scenariusza;

− ocena ryzyka zakłócenia IK w danym scenariuszu

246

.

Opracowując plan ochrony w obiekcie należy skorzystać również z dokumentu

opracowanego przez Rządowe Centrum Bezpieczeństwa na potrzeby zarządzania

kryzysowego. Jest to Raport o zagrożeniach bezpieczeństwa narodowego, w którym znajdują

się wskazówki metodyczne do opracowania analizy ryzyka oraz ocena ryzyka w tym

terrorystycznego na potrzeby zarządzania kryzysowego. W materiale tym brakuje jedynie

określenia konkretnie w wymiarze liczbowym ryzyka wystąpienia zamachu terrorystycznego

na terenie Polski. Takie wymierne wyliczenie zostało natomiast wykonane dla innych zagrożeń,

takich jak powodzie czy huragany

247

.

Pozostałe kategorie budynków użyteczności publicznej nie są zobligowane

do opracowywania podobnych analiz ryzyka. Posiadanie takich rozwiązań należy w związku z

tym do rzadkości, a ocena ryzyka najczęściej sprowadza się do opracowywania wniosków

wynikających z doświadczeń lat poprzednich oraz ogólnej świadomości z dziedziny

bezpieczeństwa opracowującego dany plan ochrony lub instrukcję bezpieczeństwa

pożarowego. Autorzy Narodowego Planu Ochrony Infrastruktury Krytycznej wskazują

na możliwość adaptacji rozwiązań związanych z analizą ryzyka na inne kategorie budynków.

Podana procedura opracowania dokumentu jest uniwersalna, a wszystkie materiały do jej

opracowania znajdują się na stronie Rządowego Centrum Bezpieczeństwa.

Planowanie działań mających na celu ograniczanie skutków potencjalnych zamachów

terrorystycznych ma dla budynków użyteczności publicznej kluczowe znaczenie. Jeśli okaże

się niewystarczająca aktywność służb bezpieczeństwa i do zdarzenia terrorystycznego dojdzie,

to jedynie w drodze zaplanowanych i zawczasu przygotowanych działań podmiotów

wewnętrznych i zewnętrznych można zminimalizować straty pierwotne i wtórne wywołane

atakiem terrorystycznym. Planowanie przyszłych działań jest tym bardziej istotne, ponieważ

zamach terrorystycznych jest sytuacją nagłą, a wywołany w budynkach użyteczności publicznej

może powodować zagrożenie o charakterze masowym, z ofiarami w ludziach rzędu kilku

tysięcy. Do dokumentów planistycznych wykonywanych przez podmioty zewnętrzne w tym

obszarze należą między innymi:

246

Zob. Narodowy Program Ochrony Infrastruktury Krytycznej 2013, [online], [dostęp 15.02.2014], dostępny

w Internecie: http://rcb.gov.pl/wp-content/uploads/NPOIK-dokument-g%C5%82%C3%B3wny.pdf, s. 25 – 31.

247

Zob. Ocena ryzyka na potrzeby zarządzania kryzysowego – Raport o zagrożeniach bezpieczeństwa

narodowego, Warszawa 2013, [online], [dostęp 15.02.2014], dostępny w Internecie: http://rcb.gov.pl/wp-

content/uploads/ocenaryzyka.pdf.

128

− Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego – jest to dokument opracowywany co roku

przez RCB, skierowany do wszystkich podmiotów zarządzania kryzysowego,

zawierający charakterystykę zagrożeń w tym terrorystycznych, zadania i obowiązki

uczestników zarządzania kryzysowego w formie siatki bezpieczeństwa, zestawienie sił

i środków planowanych do wykorzystania w sytuacjach kryzysowych w tym

terrorystycznych, zespół przedsięwzięć na wypadek sytuacji kryzysowych w tym

zadania, tryby i procedury uruchamiania niezbędnych sił i środków, zawiera załączniki

funkcjonalne planu, wartościowe z perspektywy powstałej w wyniku zamachu

terrorystycznego sytuacji kryzysowej w budynku użyteczności publicznej takie jak:

o procedury realizacji zadań z ZK;

o organizację łączności;

o organizację systemu monitorowania zagrożeń, ostrzegania i alarmowania;

o zasady informowania ludności o zagrożeniach i sposobach postępowania

na wypadek zagrożeń;

o organizację ewakuacji z obszarów zagrożonych;

o organizację ratownictwa, opieki medycznej, pomocy społecznej oraz pomocy

psychologicznej;

o zasady oraz tryb oceniania i dokumentowania szkód;

o procedury udostępniania rezerw strategicznych;

o priorytety w zakresie ochrony oraz odtwarzania infrastruktury krytycznej

248

;

− Narodowy Program Ochrony Infrastruktury Krytycznej – jest to dokument

opracowywany co roku przez RCB, skierowany do operatorów IK zarówno wśród

administracji publicznej, jak też prywatnych przedsiębiorców – właścicieli takich

budynków, mający na celu wprowadzenie skoordynowanego i opartego na ocenie

ryzyka podejścia do realizacji zadań z zakresu ochrony IK, wyznaczenie standardów

i wspólnej metodyki do ochrony obiektów tej kategorii, oparty jest na trzech filarach:

współodpowiedzialności, współpracy i zaufaniu, wskazuje rozwiązania w zakresie

oceny ryzyka i ochrony IK, może być traktowany jako podręcznik lub instrukcja

zawierająca wskazówki do opracowywania własnych wewnętrznych planów ochrony

IK

249

;

248

Zob. Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego 2013, [online], [dostęp 14.02.2014], dostępny w Internecie:

http://rcb.gov.pl/wp-content/uploads/KPZK-cz.1.pdf.

249

Zob. Narodowy Program Ochrony Infrastruktury Krytycznej 2013, [online], [dostęp 15.02.2014], dostępny

w Internecie: http://rcb.gov.pl/wp-content/uploads/NPOIK-dokument-g%C5%82%C3%B3wny.pdf.

129

− ocena ryzyka na potrzeby zarządzania kryzysowego – Raport o zagrożeniach

bezpieczeństwa narodowego – dokument opracowywany co roku przez RCB, stanowi

podstawę dla procesu planowania cywilnego w zakresie przygotowania się

do reagowania na zagrożenia, w tym terrorystyczne; celem Raportu jest również

określenie pożądanych działań zarówno zapobiegawczych, jak i przygotowawczych,

nakierowanych na zmniejszenie prawdopodobieństwa zaistnienia zagrożeń, jak również

ograniczenia ich skutków; ma on charakter niejawny i jest skierowany przede

wszystkim do podmiotów administracji publicznej realizującej zadania w obszarze

bezpieczeństwa

250

;

− wykazy budynków należących do poszczególnych kategorii budynków podlegających

szczególnej ochronie (IK, obiekty podlegające obowiązkowej ochronie, obiekty ważne

dla bezpieczeństwa i obronności państwa) – wykazy te są sporządzane przez

administrację publiczną i mają na celu zidentyfikowanie budynków, w których powinny

być zorganizowane wyższe standardy zapewnienia bezpieczeństwa; wykazy te są

podstawą do wprowadzania obligatoryjnych rozwiązań w zakresie planowania działań

ochronnych na wypadek zagrożeń w tym terrorystycznych;

− plany działania na wypadek zagrożenia terrorystycznego wykonywane przez

poszczególne instytucje odpowiedzialne za bezpieczeństwo publiczne, takie jak

na przykład Policja, Państwowa Straż Pożarna, SZRP, Straż Graniczna, Państwowe

Ratownictwo Medyczne; są to dokumenty wewnętrzne opracowywane na wypadek

wystąpienia na terenie odpowiedzialności podmiotu określonego zagrożenia w tym

terrorystycznego, opisujące procedury uruchamiania sił i środków, współdziałania,

łączności lub organizacji dowodzenia; mają na celu wypracowanie rozwiązań

pozwalających maksymalnie wykorzystać potencjał, którym dysponuje wybrana służba

w zakresie realizacji czynności na wypadek wystąpienia zagrożenia w tym zamachu

terrorystycznego.

Powyżej wymienione dokumenty planistyczne mają na celu optymalną organizację sił i

środków biorących udział w procesie ograniczania skutków potencjalnych zamachów

terrorystycznych. Rozwiązania w nich zawarte nie odnoszą się jedynie do zagrożeń

terrorystycznych, ale obejmują wszystkie możliwe scenariusze obniżenia poziomu

250

Zob. Ocena ryzyka na potrzeby zarządzania kryzysowego – Raport o zagrożeniach bezpieczeństwa

narodowego, Warszawa 2013, [online], [dostęp 15.02.2014], dostępny w Internecie: http://rcb.gov.pl/wp-

content/uploads/ocenaryzyka.pdf.

130

bezpieczeństwa. Wiele z nich ma charakter uniwersalny, z możliwością zastosowania

do zamachów terrorystycznych w budynkach użyteczności publicznej.

Podmioty wewnętrzne odpowiedzialne za bezpieczeństwo w obiektach również

opracowują plany i procedury mające na celu minimalizację ewentualnych skutków

pierwotnych i wtórnych, powstałych na skutek zdarzeń terrorystycznych. Do najważniejszych

z nich należą:

− plan ochrony infrastruktury krytycznej – obligatoryjny dokument dla obiektu IK

wykonywany przez właścicieli i posiadaczy samoistnych i zależnych obiektów

będących na wykazie infrastruktury krytycznej państwa; zawiera rozwiązania

w zakresie oceny ryzyka powstania potencjalnych zagrożeń, opis zasobów własnych

możliwych do wykorzystania w celu ochrony obiektu, warianty działania w sytuacji

zagrożenia lub zakłócenia funkcjonowania IK, zapewnienia ciągłości jej

funkcjonowania i odtwarzania, zasady współpracy z właściwymi miejscowo centrami

zarządzania kryzysowego oraz organami administracji publicznej; na jakość tego

dokumentu wpływa fakt konieczności jego uzgodnienia między innymi z właściwym

terytorialnie wojewodą, komendantem wojewódzkim PSP, Policji i wojewódzkim

inspektorem nadzoru budowlanego

251

;

− instrukcja bezpieczeństwa pożarowego – wykonywana obligatoryjnie przez wszystkich

właścicieli budynków przeznaczonych do wykonywania funkcji publicznej na

podstawie rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia

7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów

budowlanych i terenów, określa między innymi: warunki ochrony przeciwpożarowej,

sposoby postępowania na wypadek pożaru lub innego zagrożenia, warunki

i organizację ewakuacji ludzi oraz praktyczne sposoby ich sprawdzania, plany obiektu;

dokument ten powinien być aktualizowany co najmniej raz na dwa lata; właściciele

wybranych kategorii budynków (duże budynki handlowe, teatry pow. 300 miejsc, kina

pow. 600 miejsc, budynki wysokie i wysokościowe) mają obowiązek przekazywania

instrukcji właściwemu komendantowi powiatowemu PSP, celem wykorzystania przez

niego jej zapisów na etapie działań planistycznych; instrukcja jest dla większości

budynków jedynym dokumentem wymaganym, którego zapisy mogą być

wykorzystywane do działań w zakresie minimalizacji skutków zamachów

251

Zob. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 kwietnia 2010 r. w sprawie planów ochrony infrastruktury

krytycznej, (Dz. U. 2010, Nr 83, poz. 542).

131

terrorystycznych; nie podlega jednak żadnemu procesowi zatwierdzenia czy

zaopiniowania i nie wymaga się w niej zawierania analizy zagrożeń w tym

terrorystycznych; instrukcja jest dokumentem przechowywanym wewnątrz budynku, co

w sytuacji realnego zagrożenia może powodować brak możliwości skorzystania

z niej przez służby przybyłe na miejsce zdarzenia (na przykład celem pozyskania

planów budynku w przypadku zaistnienia sytuacji zakładniczej)

252

;

− wewnętrzne procedury postępowania na wypadek zdarzeń nadzwyczajnych – są to

dokumenty opracowywane przez właścicieli lub osoby przez nich wyznaczone,

najczęściej z pionów bezpieczeństwa, na podstawie wymogów stawianych przez

rozporządzenie

253

; obligatoryjność posiadania takich procedur dotyczy jedynie

„wypadku pożaru i innego zagrożenia”, w związku z tym zarządzający samodzielnie

decydują czy i jaki procedury opracowują w swoich obiektach; do najczęściej

opracowywanych należą następujące procedury: na wypadek powstania sytuacji

kryzysowej, na wypadek alarmu bombowego, wypadku śmiertelnego, konieczności

wykonania ewakuacji; katalog tych sytuacji jest uzależniony od postrzegania zagrożeń

przez odpowiedzialnych za bezpieczeństwo w budynku; procedury te nie są również

zatwierdzane czy opiniowane przez przedstawicieli zewnętrznych służb

odpowiedzialnych za bezpieczeństwo.

Analiza podanych przykładów rozwiązań planistycznych wykonywanych przez

zewnętrzne podmioty administracji publicznej i wewnętrzne piony bezpieczeństwa

w budynkach użyteczności publicznej wskazuje na następujące wnioski:

− najwyższy poziom wyposażenia w dokumenty planistyczne mogące służyć

minimalizacji skutków zamachów terrorystycznych posiadają obiekty IK;

− dokumenty planistyczne z zakresu zarządzania kryzysowego odnoszą się

w ograniczonym zakresie do uregulowań wewnętrznych stosowanych w budynkach

użyteczności publicznej (jedynie do IK);

− jedynym dokumentem obligatoryjnym opracowywanym przez właścicieli wszystkich

budynków użyteczności publicznej jest instrukcja bezpieczeństwa pożarowego

252

Zob. § 6 Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie

ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów, (Dz. U. 2010, Nr 109, poz. 719).

253

Zob. § 6 ust. 1 pkt 3 Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r.

w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów, (Dz. U. 2010,

Nr 109, poz. 719).

132

(opracowanie to wykonują na rzecz właściciela osoby uprawnione w rozumieniu

przepisów przeciwpożarowych);

− brak jest konieczności zatwierdzania czy opiniowania instrukcji przez podmioty

zewnętrzne (na przykład PSP);

− brak jest w wielu budynkach obowiązku przekazywania instrukcji do PSP

(na przykład w szkołach lub jednokondygnacyjnych budynkach handlowych do 5000

m2);

− katalog procedur postępowania na wypadek zdarzeń kryzysowych, które powinny

zostać opracowane w budynkach (poza IK) jest nieostry, co powoduje zróżnicowane

interpretacje i posiadanie odmiennych rozwiązań w tym zakresie;

− opracowywane procedury (w budynkach poza IK) nie są zatwierdzane i weryfikowane

przez podmioty zewnętrzne, co prowadzi do niejednolitości rozwiązań w tym zakresie

w podobnych kategoriach budynków.

Wypracowane procedury i plany działania na wypadek zamachu terrorystycznego będą

przydatne i właściwie wykorzystane jedynie przez przeszkolony i kompetentny personel pionu

bezpieczeństwa i innych użytkowników budynku. Temu będą służyły inicjatywy

z etapu przygotowania struktur osobowych. Działania te będą realizowane przez podmioty

zewnętrzne i wewnętrzne, a najwyższa jakość może być uzyskana tylko poprzez wspólne

przedsięwzięcia w tym zakresie. Do najważniejszych aktywności podmiotów

odpowiedzialnych za bezpieczeństwo w budynkach użyteczności publicznej,

a przyczyniających się do zwiększenia skuteczności ograniczania zamachów terrorystycznych

zaliczyć można:

− szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy – obowiązkowe dla wszystkich

pracowników zatrudnionych przez pracodawcę, obejmują między innymi tematykę

podstawowych zasad ochrony przeciwpożarowej oraz postępowania w razie pożaru

oraz postępowania w razie wypadku, w tym organizację i zasady udzielania pierwszej

pomocy; obejmują szkolenie podstawowe i okresowe, i w podstawowym zakresie

pozwalają na zapoznanie się personelowi z uregulowaniami w zakresie ochrony

przeciwpożarowej, ewakuacji i udzielania pierwszej pomocy

254

;

254

Zob. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie

bezpieczeństwa i higieny pracy, (Dz. U. 2014, Nr 180, Poz. 1860).

133

− szkolenia specjalistyczne – organizowane przez kierujących pionami bezpieczeństwa

w budynkach dla pracowników pionu, personelu stałego, również z wykorzystaniem

umiejętności i doświadczenia funkcjonariuszy ze służb zewnętrznych; prowadzone

okresowo przyczyniają się do zwiększenia świadomości, wiedzy i właściwych postaw

wśród personelu; w większości nie są obowiązkowe i wynikają z inicjatyw

podejmowanych przez zarządzających bezpieczeństwem w obiektach; mają istotne

znaczenie w niektórych kategoriach budynków jak infrastruktura krytyczna

lub placówki bankowe; podobnie powszechne staje się obecnie szkolenie personelu

placówek użyteczności publicznej w udzielaniu pierwszej pomocy, co może

przyczyniać się pośrednio do zmniejszenia ilości śmiertelnych ofiar zamachów

terrorystycznych;

− ćwiczenia – zgodnie z przepisami przeciwpożarowymi organizowanie ćwiczeń

z zakresu bezpieczeństwa pożarowego, w tym przeprowadzania ewakuacji, jest

obowiązkiem właścicieli budynków i powinno odbywać się co najmniej raz na dwa lata,

a w budynkach, w których cyklicznie zmienia się grupa powyżej 50 osób - raz

na rok; brak jest obecnie obowiązku przeprowadzania ćwiczeń w obiektach

użyteczności publicznej dotyczących ściśle procedury postępowania w przypadku

zamachu terrorystycznego; podejmowane inicjatywy mają charakter dobrowolny

i wynikają z ocen ryzyka lub wysokiej świadomości zarządzających bezpieczeństwem

w budynku; mogą być organizowane przy udziale podmiotów zewnętrznych – obecnie

istnieje obowiązek powiadomienia PSP o planowanym ćwiczeniu i możliwość

obecności funkcjonariuszy podczas prowadzenia symulacji; są elementami najbardziej

uwidaczniającymi uchybienia i niedoskonałości zaplanowanych działań, podtrzymują

dobre relacje pomiędzy ćwiczącymi i wpływają na kształtowanie właściwych nawyków

z zakresu zachowań w dziedzinie bezpieczeństwa antyterrorystycznego;

− ocena i dostosowywanie istniejących struktur – wnioski z ćwiczeń i symulacji powinny

przekładać się na weryfikację struktur osobowych i dostosowywanie ich

do faktycznego zapotrzebowania wynikającego z przećwiczonej procedury; obecnie

taka praktyka jest wdrażana w wybranych obiektach i nie ma charakteru powszechnego;

− posiadanie w gotowości odpowiednich sił i środków do działań – utrzymywanie

niezbędnych sił i środków do działań minimalizujących skutki zamachów

terrorystycznych jest obowiązkiem każdego państwowego podmiotu zewnętrznego

w postaci na przykład Policji, PSP lub struktur ratownictwa medycznego; podwyższanie

134

stopnia zagrożenia zamachem terrorystycznym obliguje służby

do zwiększania sił i środków mogących realizować zadania w tym obszarze

255

;

podmioty wewnętrzne funkcjonujące w budynkach poza infrastrukturą krytyczną

utrzymują jedynie niezbędne ilości sił w gotowości i głównym determinantem w tym

zakresie jest czynnik finansowy; brak jest też możliwości wpływania na zwiększenie

tych struktur po ogłoszeniu kolejnych stopni alarmowych dotyczących zagrożenia

zamachem terrorystycznym;

W procesie minimalizacji skutków zamachów terrorystycznych znaczącą rolę będą

odgrywały rozwiązania w zakresie konstrukcji budynku lub infrastruktury wokół niego.

To dzięki tworzeniu stref bezpiecznych ze względu na możliwość wystąpienia zamachu

bombowego udaje się w wielu krajach zmniejszyć efekty zniszczeń jakie niesie za sobą fala

uderzeniowa tworząca się po wybuchu. W Polsce obecnie nie ma wymagań konstrukcyjnych

dla budynków użyteczności publicznej w zakresie wytrzymałości obiektu na oddziaływanie fali

uderzeniowej. Brak jest również specjalnych wytycznych ze strony administracji publicznej w

zakresie zwiększania odporności na działanie materiałów wybuchowych niektórych kategorii

obiektów. Biorąc pod uwagę, że zwiększenie wytrzymałości konstrukcyjnej budynku związane

jest najczęściej z dodatkowymi kosztami ponoszonymi na etapie wznoszenia budynku,

inwestorzy nie są zainteresowani samodzielnym podnoszeniem odporności konstrukcyjnej w

tym zakresie. Obecnie jedynymi przepisami warunkującymi jakość wznoszonych konstrukcji

są przepisy ustanawiające klasy odporności pożarowej. Są one uzależnione od kategorii

budynku (od ZL I do ZL V) oraz od wysokości budynku (dla budynków wyższych większe są

wymagania dotyczące klasy odporności pożarowej). Rozwiązania te przyczyniają się do

zapewnienia odpowiednio długiego czasu bezpieczeństwa konstrukcyjnego budynku i tym

samym pozwalają na zorganizowanie właściwie akcji ratowniczej. Na przykład dla budynku

użyteczności publicznej ZL I - wysokościowego, klasa odporności pożarowej jest oznaczona

literą A, co oznacza, że nośność ogniowa głównej konstrukcji nośnej powinna wytrzymać co

najmniej 240 minut

256

.

Brak przepisów związanych z ochroną antyterrorystyczną na etapie projektowania

i budowy utrudnił znacznie służbom, w tym ABW, prowadzenie odpowiedniego nadzoru nad

255

Zob. Zarządzenie nr 74 Prezesa Rady Ministrów z dnia 12 października 2011 r. w sprawie wykazu

przedsięwzięć i procedur systemu zarządzania kryzysowego.

256

Zob. § 216 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków

technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, (Dz. U. 2002, poz. 690).

135

procesem przygotowania obiektów na EURO 2012. Nie istniały bowiem podstawy prawne

do obowiązkowego kontrolowania prac budowlanych lub wglądu w proces rekrutacji

podwykonawców. Podczas projektowania obiektów na mundial doszło do zaprojektowania

dwupoziomowego parkingu podziemnego pod płytą stadionu oraz pod częścią trybun.

W świetle wdrażanych obecnie na świecie zabezpieczeń antyterrorystycznych takie

rozwiązania architektoniczne wydają się niedopuszczalne

257

.

Brak jest również obostrzeń w zakresie usytuowania budynku w stosunku do ulic

i innych miejsc w zabudowie wielkomiejskiej. Nie istnieją również żadne zalecenia dotyczące

stosowania małej architektury wokół budynków celem uniemożliwienia dojazdu do budynku

potencjalnych sprawców. Wobec braku uregulowań prawnych w tym zakresie doszło

do budowy najwyższego budynku mieszkalno-biurowego w Polsce (obiekt Sky Tower

we Wrocławiu), w taki sposób, że jedna ze ścian wysokiej na 212 metrów wieży graniczy

bezpośrednio z ulicą trzypasmową, dopuszczoną do poruszania się dla pojazdów

wielotonowych. Podobnie usytuowano nowe powiatowe centrum zarządzania kryzysowego we

Wrocławiu. Mieści się w nim wspólne centrum kierowania wszystkich służb miejskich,

przygotowane są stanowiska pracy dla miejskiego zespołu zarządzania kryzysowego,

funkcjonuje tam centrum zarządzania kryzysowego, monitoringu miasta oraz inteligentny

system zarządzania ruchem. Te wszystkie systemy zgrupowane są w jednym miejscu,

oddalonym zaledwie kilka metrów od dwupasmowej drogi, z możliwością nieograniczonego

dojazdu do budynku. W odległości kilkunastu metrów znajduje się dodatkowo wiadukt

kolejowy i drogowy. Powyżej omówione przypadki umiejscowienia budynków użyteczności

publicznej wskazują na to, że brak uregulowań prawnych w tym zakresie może prowadzić

do bardzo ryzykownego i kuriozalnego w świetle współczesnych doświadczeń

terrorystycznych zachowania inwestorów oraz organów nadzoru budowlanego.

Obecnie wśród rozwiązań krajowych brak jest również poradników czy instrukcji

skierowanych do inwestorów lub projektantów, które wskazywałyby na potrzebę

zabezpieczenia budynków użyteczności publicznej w zakresie ochrony antyterrorystycznej.

Rzadkością są również szkolenia w tym zakresie. Brak jest obowiązku sporządzania na etapie

planowania inwestycji analizy ryzyka zagrożenia terrorystycznego i na tej podstawie

dostosowywania wytrzymałości i umiejscowienia budynku do otrzymanych wyników

przeprowadzonych kalkulacji. Jedynie przepisy przeciwpożarowe wymuszają

257

Zob. A. Jasiński, Architektura…, dz. cyt., s. 246.

136

na projektantach i inwestorach spełnianie zaostrzonych wymagań i zwiększania tym samym

kosztów ponoszonych na bezpieczeństwo.

W kategorii budynków infrastruktury krytycznej, wojskowej lub rządowej brak jest

także jednolitych rozwiązań w zakresie umiejscowienia i projektowania ich konstrukcji.

Stosowane zabezpieczenia i przyjęte rozwiązania bezpieczeństwa antyterrorystycznego

są wynikiem polityki i standardów reprezentowanych przez ochraniającą służbę lub podmiot

prywatny

258

.

W ramach zabezpieczenia technicznego budynków istnieje wiele urządzeń

wspomagających system ograniczania skutków zamachów terrorystycznych. Najczęściej

są one wynikiem konieczności zastosowania środków zabezpieczenia przeciwpożarowego,

ale z powodzeniem mogą służyć również minimalizowaniu skutków potencjalnych zamachów

terrorystycznych. Do najważniejszych z nich należą między innymi:

− stałe samoczynne urządzenia gaśnicze – w postaci instalacji tryskaczowej wraz

z pompownią; służą do automatycznego gaszenia pożarów w określonych zagrożonych

strefach, przez co mogą skutecznie zmniejszać skalę zniszczeń spowodowanych przez

ogień; zastosowanie takich urządzeń jest obowiązkowe

w budynkach użyteczności publicznej zaliczanej do kategorii

ZL I (jednokondygnacyjnych powyżej 8000 m2, wielokondygnacyjnych powyżej 5000

m2), w budynkach wysokościowych oraz w budynkach służących celom

gastronomicznym dla powyżej 800 osób;

− urządzenia sygnalizacyjno-alarmowe – służące do samoczynnego wykrywania

i przekazywania informacji o pożarze, przyczyniają się do szybszego przekazania

informacji o zagrożeniu pożarem i tym samym do zmniejszenia ilości strat nim

spowodowanych; wymagane między innymi w budynkach handlowych

(jednokondygnacyjnych powyżej 5000 m2, wielokondygnacyjnych powyżej 2500 m2),

szpitalach, budynkach użyteczności publicznej wysokich i wysokościowych;

− dźwiękowe systemy ostrzegawcze – umożliwiające rozgłaszanie sygnałów alarmowych

i komunikatów głosowych na potrzeby bezpieczeństwa osób przebywających w

obiekcie, nadawanych automatycznie po przekazaniu sygnału

z systemu sygnalizacji pożarowej, a także przez operatora; są wymagane

w budynkach handlowych kategorii ZL I (jednokondygnacyjnych powyżej 8000 m2,

wielokondygnacyjnych powyżej 5000 m2), budynkach użyteczności publicznej

258

Zob. Tamże, s, 247.

137

wysokich i wysokościowych, stacjach metra i kolei podziemnych, szpitalach

i sanatoriach, dworcach i portach przeznaczonych do przebywania powyżej 500 osób;

urządzenia te mogą być wykorzystane do przekazywania komunikatów dowolnej treści,

często niestandardowych i w wielu językach, wspomagając w ten sposób alarmowanie

o zagrożeniu lub proces ewakuacji z budynku;

− podręczny sprzęt gaśniczy w postaci gaśnic; z odpowiednim ich rodzajem

i umiejscowieniem; służyć może do aktywnego reagowania na zagrożenie pożarowe

wywołane przez zamach terrorystyczny;

− inne urządzenia wspomagające ochronę przeciwpożarową – wewnętrzne sieci

hydrantowe, instalacje awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego, urządzenia służące

oddymianiu, kurtyny dymowe, zamknięcia przeciwpożarowe, przeciwpożarowe

wyłączniki prądu;

− oznakowania znakami zgodnymi z Polskimi Normami – drogi i wyjścia ewakuacyjne,

miejsca usytuowania gaśnic, elementów sterujących, drabiny ewakuacyjne, dźwigi,

drogi i drzwi przeciwpożarowe;

− połączenie urządzeń sygnalizacji pożarowej z obiektem Państwowej Straży Pożarnej –

zapewnia automatyczne przekazanie sygnału o zagrożeniu pożarem jednostce

ratowniczo-gaśniczej i tym samym przyczynia się do skrócenia czasu reakcji służb

zewnętrznych; posiadanie takiego rozwiązania jest obligatoryjne dla budynków

wymienionych w przepisach przeciwpożarowych;

− systemy monitorowania – stosowane powszechnie przez zarządzających budynkami

użyteczności publicznej; najczęściej z możliwością rejestrowania i mobilności obrazu;

niektóre z nich używają inteligentnych rozwiązań w zakresie wykrywania nietypowych

zachowań i twarzy; możliwość wykorzystywania na etapie reagowania systemów

monitorowania miasta w celu kierowania ruchem drogowym i zapewnienia

zabezpieczenia miejsca zdarzenia;

− systemy kontroli dostępu – w postaci identyfikatorów połączonych z monitorowaniem

przepływu osób, tworzenia stref dostępu, dynamicznych zapór drogowych, kontroli

wnoszenia do wydzielonych stref określonych przedmiotów, zliczania przebywających

osób w obiekcie; wszystkie te rozwiązania mogą przyczynić się do minimalizacji

skutków zamachów poprzez niedopuszczenie do zdarzenia w strefie najbardziej

pożądanej przez sprawcę;

138

− systemy sterowania budynkami inteligentnymi – nowoczesne systemy zarządzające

bezpieczeństwem, komfortem i komunikacją, budowane na bazie urządzeń i sieci

komputerowych, o bardzo wysokiej skuteczności reagowania, ale z zagrożeniem

nieautoryzowanego wtargnięcia do systemu przez sieć komputerową

259

.

W większości budynków użyteczności publicznej dochodzi do ciągłej wymiany osób –

interesantów, klientów lub pasażerów, którzy najczęściej nie są na stałe związani

z budynkiem. Wiąże się to z utrudnieniami dla wewnętrznych służb odpowiedzialnych

za bezpieczeństwo w kierowaniu i organizowaniu działań ratowniczych. Dodatkowo,

w przypadku zaistnienia zdarzenia o charakterze terrorystycznym i powstania nagłej sytuacji

kryzysowej o dużej skali ofiar i zniszczeń, może dojść do paniki i zachowań irracjonalnych,

które będą generowały najczęściej kolejne ofiary. Wobec powyższych uwarunkowań istotnego

znaczenia nabiera edukacja społeczeństwa w temacie pożądanych zachowań

w sytuacjach kryzysowych podczas ewakuacji. Zagadnienie edukacji antyterrorystycznej nie

jest zjawiskiem powszechnym i ogranicza się jedynie do zajęć w szkołach i uczelniach

wyższych. Polityka medialna również nie jest ukierunkowana na przekazywanie wiedzy z tym

związanej. Jest to temat ukazujący się natomiast cyklicznie przy każdej relacji telewizyjnej

z kolejnych zamachów na świecie. Źródłem, w którym można znaleźć informacje i algorytmy

zachowań w sytuacji zamachu terrorystycznego jest Internet

260

. Jednak nie jest to obszar

zagadnieniowy, który może być dobrowolnie eksplorowany przez zwykłych obywateli. Wobec

tego brak jest obecnie atrakcyjnego źródła przekazu, skąd można byłoby czerpać wiedzę

i ukierunkowywać zachowania większej ilości osób.

Podmioty odpowiedzialne za bezpieczeństwo w budynkach użyteczności rzadko

prowadzą szerokie kampanie profilaktyczne na tematy związane z zagrożeniami mogącymi

zaistnieć na terenach ich odpowiedzialności. Ćwiczenia przez nich organizowane są cykliczne

i nie są w stanie dotrzeć do wszystkich osób zmieniającego się środowiska wybranego obiektu.

Można zatem stwierdzić, że edukacja i działania propagandowe są jednym

259

Zob. J. Mikulik, Zarządzanie bezpieczeństwem i komfortem w budynkach inteligentnych [w:] Zintegrowane

systemy bezpieczeństwa, nr 1/2017, s. 19.

260

Zob. strony internetowe: [online]: [dostęp 15.02.2014], dostępny w Internecie:

http://www.antyterroryzm.gov.pl/CAT/antyterroryzm/poradniki/555,Poradniki.html,

http://www.straz.gov.pl/page/index.php?str=1026, http://www.szczecin.kwp.gov.pl/sztab/co-naley-wiedzie-o-

terroryzmie-i-jak-si-zachowa-w-przypadku-potencjalnego-zagroenia;

https://www.msw.gov.pl/pl/aktualnosci/1519,MATERIAL-INFORMACYJNY-NA-TEMAT-ZACHOWAN-W-

PRZYPADKU-ZAMACHU-TERRORYSTYCZNEGO.html.

139

z najsłabszych elementów mogących przyczynić się do minimalizacji skutków potencjalnych

zamachów.

Kolejnym elementem odgrywającym istotną rolę w ograniczaniu efektów zdarzeń

terrorystycznych jest monitorowanie sytuacji bieżącej w obiekcie i środowisku zewnętrznym.

Na monitorowanie zagrożenia wewnątrz budynku składać się będą następujące

aktywności podmiotów wewnętrznych oraz osób w nich przebywających:

− aktywna obserwacja prowadzona przez operatorów systemów monitoringu, której

celem będzie identyfikacja osób i zachowań, które wskazują na prawdopodobieństwo

zaistnienia zdarzenia o charakterze terrorystycznym; przykładem takiej aktywności

służb wewnętrznych jest częsta procedura służb bezpieczeństwa w portach lotniczych,

związana z reagowaniem na pozostawiony bagaż;

− prowadzenie obserwacji przez agentów ochrony i pracowników obiektów użyteczności

publicznej – polega również na identyfikacji zagrożenia wraz z aktywną weryfikacją

zauważonych sygnałów, poprzez rozmowę, legitymowanie, kontrolowanie uprawnień

do przebywania w danym miejscu;

− cykliczne kontrolowanie „miejsc i przedmiotów wysokiego ryzyka” – takich jak toalety,

kosze na śmieci, przechowalnie bagażu, skrytki i szafki depozytowe; do takich działań

w budynkach są wykorzystywani najczęściej agenci ochrony, personel sprzątający oraz

techniczny;

− przekazywanie informacji o zagrożeniach od osób czasowo przebywających

w budynku – polega na weryfikacji otrzymanego sygnału przez uprawnionego

pracownika, najczęściej poprzez fizyczne sprawdzenie wiarygodności otrzymanej

wiadomości;

− posiadanie informacji na temat ilości przebywających w budynku osób i ich

rozmieszczeniu – taka wiedza może przyczynić się do bardziej skutecznego działania w

fazie ostrzegania, alarmowania i ewakuacji; jest ona również wartościowa dla służb

ratowniczych przybywających na miejsce zdarzenia w celu wstępnego oszacowania

skali zagrożenia i niezbędnych do jego zwalczania sił i środków.

Warunkiem prowadzenia skutecznego monitorowania jest wyposażenie obiektu

w dobrej jakości sprzęt oraz posiadanie niezbędnej wiedzy w zakresie zachowań wysokiego

ryzyka przez pracowników wykonujących takie zadania. Istotne są również procedury

140

uruchamiane w przypadku stwierdzenia podejrzanych osób lub rzeczy na terenie obiektu

i mechanizmy weryfikacji wstępnie przeprowadzonych ocen.

Monitorowaniem środowiska zewnętrznego w obszarze zagrożenia zamachem

terrorystycznym zajmują się przeznaczone do tego celu służby. Do wiodącej instytucji w tym

obszarze należy Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Policja. Dzięki współpracy

i wymianie informacji pomiędzy instytucjami zewnętrznymi, a podmiotami działającymi

wewnątrz budynku można już na etapie zapobiegania zmniejszać skutki potencjalnych

zamachów terrorystycznych lub nie dopuszczać do ich przeprowadzenia.

Po zidentyfikowaniu zagrożenia jako realnego i rzeczywistego obowiązkiem

zarządzającego budynkiem jest przekazanie tej informacji osobom znajdującym się

w budynku i mogącym być w zasięgu oddziaływania zamachu terrorystycznego. Celem

ostrzegania i alarmowania w takich sytuacjach jest natychmiastowe przekazanie wiadomości o

zdarzeniu jak największej liczbie zagrożonych osób. Takie działanie powinno przyczynić się

do zmniejszenia liczby poszkodowanych ludzi oraz ograniczeniu strat materialnych.

Zgodnie z zapisami Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 stycznia 2013 r.

w sprawie systemów wykrywania skażeń i powiadamiania o ich wystąpieniu oraz właściwości

organów w tych sprawach (Dz. U. 2013, poz. 96), ostrzeganie jest to działanie mające na celu

przekazanie komunikatów i informacji uprzedzających o prawdopodobnych zagrożeniach

i zalecających podjęcie działań zabezpieczających i ochronnych oraz instruujące o sposobach

wykonania takich działań. Natomiast alarmowanie to działania mające na celu natychmiastowe

przekazanie sygnału do właściwych terytorialnie władz, służb i do ludności na danym terenie,

informującego o zagrożeniu skażeniem, skażeniu lub o sytuacji kryzysowej, które zaistniały na

skutek katastrofy naturalnej lub awarii technicznej, działań terrorystycznych lub na skutek

zagrożenia wojennego lub wojny

261

.

Systemy ostrzegania i alarmowania ludności powinny spełniać wymagania wynikające

z charakteru zagrożenia oraz przewidywanych skutków pierwotnych i wtórnych, mogących być

pochodną jego zaistnienia. Do najważniejszych z nich należą:

− efektywność przekazu informacji możliwej do zrozumienia przez odbiorców,

która jest wyrażana procentem populacji objętej przekazem;

− natychmiastowość przekazu;

− stała gotowość do szybkiego przekazania informacji;

261

Zob. § 2 pkt. 2 i 6 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 stycznia 2013 r. w sprawie systemów wykrywania

skażeń i powiadamiania o ich wystąpieniu oraz właściwości organów w tych sprawach

(Dz. U. 2013, poz. 96).

141

− elastyczność w zakresie definiowania obszarów przekazu i/lub lokalizacji adresatów

informacji oraz czasów nadawania informacji;

− zapewnienie stosowania różnych form przekazu wiadomości;

− bezpieczeństwo przekazywanych informacji i procedury ich autoryzacji;

− niezawodność i ciągłość funkcjonowania w różnych okolicznościach, także

w przypadku zakłóceń w funkcjonowaniu infrastruktury technicznej, szczególnie

telekomunikacyjnej i zasilania energetycznego oraz zniszczeń fizycznych;

− interaktywność, w aspekcie możliwości potwierdzania dostarczenia informacji

do adresatów

262

.

Powyżej wymienione cechy są trudne do spełnienia przez obecnie funkcjonujące

rozwiązania w zakresie ostrzegania i alarmowania w budynkach użyteczności publicznej.

Pierwsze problemy wynikają z braku konsekwencji w stosowaniu jednolitych sygnałów

alarmowania i komunikatów ostrzegania. W załączniku do rozporządzenia jest zamieszczony

wykaz powszechnie obowiązujących w Polsce sygnałów. W obszarze alarmowania istnieją

tylko dwie możliwości: ogłoszenie alarmu i jego odwołanie. Mają one przyporządkowane

również formy akustyczną, wizualną oraz słowną. W zakresie komunikatów ostrzegawczych

są wymienione trzy ich rodzaje: uprzedzenie o zagrożeniu skażeniami i zakażeniami

oraz uprzedzenie o klęskach żywiołowych i zagrożeniu środowiska

263

. Jak widać brak jest

w tym wykazie uprzedzenia o zamachu terrorystycznym (nie jest to klęska żywiołowa i nie

zawsze zamach będzie stwarzał zagrożenie dla środowiska). Nie istnieją również możliwości

i wskazane procedury do tworzenia dodatkowych szczególnych komunikatów, takich jak na

przykład uprzedzenie o możliwości wystąpienia zdarzenia terrorystycznego.

W obiektach użyteczności publicznej właściciele często samodzielnie lub z pomocą

osób odpowiedzialnych za bezpieczeństwo opracowują formy i treści nadawanych

komunikatów. Prowadzi to do tego, że są one niejednolite nawet w obszarze budynków tej

samej kategorii. Poza tym, w zależności od postrzegania zagrożenia obejmują one różne ich

rodzaje, czasami nie ujmując zdarzeń terrorystycznych. Nadawane komunikaty w niektórych

obiektach są różne i zakodowane dla personelu, a inne dla czasowo przebywających w nich

osób. Rozważenia wymaga również kwestia dopuszczalności takiej interpretacji i całkowitej

dowolności w tworzeniu form i treści ostrzeżeń oraz alarmów, szczególnie w świetle zapisów

262

H. Parapura, M. Kowalewski, B. Kowalczyk, Ostrzeganie i alarmowanie ludności w niebezpieczeństwie,

[w]: Telekomunikacja i techniki informacyjne, 1-2/2011, [online], [dostęp 16.02.2014], dostępny w Internecie:

httpwww_itl_waw_plczasopismatiti20111-274, s. 78.

263

Zob. Zał. do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 stycznia 2013 r. w sprawie systemów wykrywania

skażeń i powiadamiania o ich wystąpieniu oraz właściwości organów w tych sprawach (Dz. U. 2013, poz. 96).

142

§ 10 ust. 1. Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 stycznia 2013 r. w sprawie systemów

wykrywania skażeń i powiadamiania o ich wystąpieniu oraz właściwości organów w tych

sprawach (Dz. U. 2013, poz. 96), że „sygnały alarmowe i komunikaty ostrzegawcze

powszechnie obowiązujące na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej określa załącznik

do rozporządzenia”. Wydaje się zatem jednoznaczne, że są one jedynymi, legalnymi

komunikatami przekazywanymi ludności w przypadku powstania sytuacji kryzysowych.

Bez względu jednak na sytuację prawną i brak jednolitości w budowaniu systemu

powszechnego ostrzegania i alarmowania budynki użyteczności publicznej posiadają

rozwiązania w tym zakresie. Najczęściej są to komunikaty wygłaszane słownie – automatycznie

lub „na żywo”, nadawane przez operatora i za pomocą różnych środków technicznych.

Zarządzający budynkami posiadają najczęściej zapasowe środki alarmowania (tuby

głośnomówiące) w przypadku zakłóceń w funkcjonowaniu infrastruktury technicznej. Personel

i pracownicy obiektów mają przydzielone zadania w zakresie przekazywania informacji w

poszczególnych sektorach i obszarach odpowiedzialności. Treść komunikatów często jest

bardzo ogólna i wskazuje jedynie na potrzebę natychmiastowego opuszczenia budynku,

zawierając dodatkowe zalecenia na przykład w postaci zakazu korzystania z wind lub

konieczności pozostawienia pojazdów w strefie parkingowej. W niektórych kategoriach

budynków (hotele, porty lotnicze, dworce kolejowe) systemy automatycznego alarmowania

nadają sygnały w kilku językach, a treści są kodowane w formie pulsującego, alarmowego

oświetlenia.

Kolejnym etapem mającym wpływ na minimalizację ofiar i zniszczeń w przypadku

zdarzenia terrorystycznego jest ewakuacja. Najczęściej prowadzi się ją wobec osób

poszkodowanych lub bezpośrednio zagrożonych, znajdujących się w obiekcie. Może mieć ona

również charakter prewencyjny i być prowadzona w przypadku zbliżającego się zagrożenia (na

przykład w sytuacji otrzymanego, wyprzedzającego sygnału o podłożeniu ładunku

wybuchowego). Zadania w zakresie przygotowania, zaplanowania

oraz przeprowadzenia ewakuacji należą do złożonych, a udział wielu podmiotów

bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego obiektu użyteczności publicznej dowodzi,

że wymaga przede wszystkim wysokiej koordynacji. Przepisy dotyczące ewakuacji obecnie

znajdują się w wielu aktach prawnych. Organem odpowiedzialnym za organizację ewakuacji

ludności w Polsce jest szef Obrony Cywilnej (OC)

264

. Wydane Wytyczne Szefa OC

264

Zob. § 2 pkt 7 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu

działania szefa obrony cywilnej kraju, szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin, (Dz. U. 2002,

Nr. 96, Poz. 850).

143

z dnia 17 października 2008 r. w sprawie zasad ewakuacji ludności, zwierząt i mienia

na wypadek masowego zagrożenia wraz ze stanowiącą załącznik do tego dokumentu instrukcją

nie zawierają jednak żadnych informacji na temat organizacji ewakuacji

na terenach budynków użyteczności publicznej. Ogólne sformułowania na temat podziału

ewakuacji na trzy stopnie oraz wprowadzenie pojęcia samoewakuacji nie korespondują

ze specyfiką realizowanych czynności przez zarządzających budynkami w obliczu realnego

zagrożenia, w tym terrorystycznego

265

.

Przepisy przeciwpożarowe stanowią, że z każdego miejsca w obiekcie, przeznaczonego

do przebywania ludzi, zapewnia się odpowiednie warunki ewakuacji, umożliwiające szybkie

i bezpieczne opuszczenie strefy zagrożonej lub objętej pożarem. Powinny one być dostosowane

do liczby i stanu sprawności osób przebywających w obiekcie oraz jego funkcji, konstrukcji

i wymiarów, z wykorzystaniem technicznych środków zabezpieczenia przeciwpożarowego. Te

wymagania szczególne o charakterze konstrukcyjnym są wymienione w przepisach

budowlanych

266

. Pozostałe odnaleźć można w przepisach przeciwpożarowych. Brak jest jednak

w tych aktach prawnych wskazania sposobu organizacji ewakuacji z budynków, nie ma też

jednoznacznego uprawnienia dla właściciela budynku do podjęcia decyzji związanej z jego

ewakuacją (takie uprawnienie jest natomiast nadane kierującemu działaniami ratowniczymi

z jednostki ochrony przeciwpożarowej

267

).

Wobec braku jednolitych i wyczerpujących uregulowań w tej kwestii zarządzający

bezpieczeństwem procedurę ewakuacji oraz warunki konieczne do jej rozpoczęcia warunkują

według własnej oceny i najczęściej każdorazowo uzależniają od decyzji właściciela budynku.

Prowadzi to do różnych rozwiązań w tym obszarze, na przykładach tych samych kategorii

obiektów użyteczności publicznej. Dokumentem wewnętrznym, w którym znajdują się

procedury i organizacja ewakuacji jest instrukcja bezpieczeństwa pożarowego. W rozdziale

dotyczącym ewakuacji zarządzający wpisują własne procedury i sposoby jej przeprowadzania.

Najczęściej ewakuacja rozpoczyna się za pomocą automatycznego systemu z wykorzystaniem

środków alarmowania pożarowego lub za pomocą dźwiękowej instalacji alarmowej i osób

funkcyjnych w budynku. Pozostałe zapisy charakteryzują się dużą nieprecyzyjnością i często

265

Zob. Wytyczne Szefa Obrony Cywilnej z dnia 17 października 2008 r. w sprawie zasad ewakuacji ludności,

zwierząt i mienia na wypadek masowego zagrożenia, [online], [dostęp 18.02.2014], dostępny w Internecie:

http://www.ock.gov.pl/ock/ewakuacja/284,Wytyczne-Szefa-Obrony-Cywilnej-Kraju-w-sprawie-zasad-

ewakuacji-ludnosci-zwierzat.html.

266

Zob. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane, ( Dz. U. 1994, Nr 89, Poz. 414) oraz Rozporządzenie

Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać

budynki i ich usytuowanie, (Dz. U. 2002, poz. 690).

267

Zob. art. 25 ust. 1 pkt 1 Ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o chronię przeciwpożarowej, Dz. U. 1991, Nr 81,

poz. 351).

144

brakiem zawarcia w nich podstawowych informacji, na przykład w temacie miejsca zbiórki

osób ewakuowanych i ewentualnej pomocy im udzielanej po jej przeprowadzeniu (sposób

dostarczenia ubrań lub zabezpieczenia pozostawionego mienia). Nie ma też rozróżnienia na

rodzaje ewakuacji i sposoby jej prowadzenia w zależności od charakteru zagrożenia (ta sama

procedura ewakuacji na wypadek pożaru, zamachu bombowego lub sytuacji zakładniczej). Za

całość działań najczęściej jest odpowiedzialny szef ochrony lub inna wyznaczona przez

właściciela osoba, która ma obowiązek przekazania raportu z dotychczasowych czynności

przybyłemu na miejsce zdarzenia kierującemu akcją ratowniczą.

Dodatkowymi słabościami rozwiązań w zakresie prowadzenia ewakuacji w budynkach

użyteczności publicznej są między innymi:

− nieprecyzyjne rozwiązania w zakresie weryfikacji pewności opuszczenia przez

wszystkie osoby stref budynku;

− w większości budynków brak możliwości dokładnego określenia ilości znajdujących

się wewnątrz obiektu ludzi;

− brak możliwości wprowadzenia statusu funkcjonariuszy publicznych dla prowadzących

działania ewakuacyjne członków personelu zatrudnionego w obiekcie;

− mogące powstać utrudnienia w wyniku niechęci najemców do pozostawiania otwartych

pomieszczeń w przypadku konieczności opuszczenia budynku;

− mogące wystąpić problemy organizacyjne związane z niechęcią osób ewakuowanych

do pozostawiania pojazdów na parkingach wewnętrznych.

Powyższe niedociągnięcia nie są problemem dla wszystkich kategorii budynków.

Najlepsze rozwiązania w tym zakresie posiadają obiekty należące do infrastruktury krytycznej,

a największe wyzwanie w organizacji ewakuacji stoi przed administratorami

wielopoziomowych galerii handlowych. W większości przypadków zarządzający budynkami

zadania w zakresie planowania i procedur wypełniają właściwie. Pozostawieni na etapie

planowania bez pomocy podmiotów zewnętrznych i w obliczu braku jakichkolwiek instrukcji

lub norm prawnych dotyczących metodyki opracowania planu ewakuacji, starają się

zorganizować system bezpieczeństwa jak najsprawniejszy i skuteczny. Jednak przy braku

rozwiązań systemowych nie mogą osiągnąć najwyższego standardu i zapewnić tym samym

maksymalnego bezpieczeństwa osobom korzystającym z obiektów.

Równolegle z ewakuacją w budynku użyteczności publicznej powinny rozpocząć się

działania mające na celu zabezpieczenie miejsca zdarzenia. Ich zakres oraz charakter będzie

145

uzależniony od rodzaju ataku terrorystycznego. Najbardziej zaawansowane czynności będą

do wykonania w przypadku przeprowadzenia zamachu bombowego i realnej groźby kolejnych

wybuchów. Sytuację dodatkowo może poważnie skomplikować skażenie środowiska poprzez

użycie przez sprawców broni chemicznej lub biologicznej. We wszystkich tych sytuacjach

czynności zabezpieczające będą organizowane w pierwszej fazie przez służby pionu

bezpieczeństwa obiektu, a następnie będą stopniowo przekazywane przybywającym na miejsce

służbom ratowniczym. Zabezpieczenie miejsca zamachu pozwala między innymi na:

− niedopuszczenie do kolejnych ofiar wśród osób mogących dostać się do zagrożonego

rejonu;

− możliwość lepszej organizacji działań ratowniczych dla przybywających służb

i podmiotów bezpieczeństwa;

− niedopuszczenie do chaosu i dezorganizacji działań;

− zmniejszenie ryzyka kolejnych strat wśród ludności;

− zabezpieczenie śladów i dowodów przydatnych na etapie postępowania

wyjaśniającego;

− zapewnienie bezpieczeństwa znajdującego się wewnątrz budynku pozostawionego

mienia.

Działania podejmowane w tym zakresie mogą być rozpatrywane w dwóch obszarach:

w ujęciu ratowniczym i procesowym. Do najważniejszych zadań w obszarze całościowym

rozpatrywanego zagadnienia należą między innymi:

− wskazanie, oznakowanie i zapewnienie bezpieczeństwa w rejonach zbiórek

ewakuowanych osób oraz mienia – wykonywane przez pracowników ochrony,

a następnie przez Policję wspomaganą innymi służbami;

− wyznaczenie stref (pierścieni) wewnętrznych i zewnętrznych wokół obiektu –

realizowane przez kierującego działaniami ratowniczymi lub neutralizacyjnymi

(Policja, PSP);

− zabezpieczenie wejść i wyjść z budynku (strefy zagrożonej) – pod względem

uniemożliwienia dostępu osobom nieuprawnionym oraz kontrolowania

i monitorowania osób opuszczających zagrożoną strefę; realizowane przez

pracowników ochrony, a następnie Policję;

146

− zabezpieczenie możliwości swobodnego dojazdu i wyjazdu ekip ratowniczych –

umożliwia szybsze i skuteczniejsze prowadzenie akcji ratowniczej; realizowane przez

pracowników ochrony, a następnie Policję;

− zatrzymanie znajdującej się na miejscu zdarzenia lub w jego pobliżu osoby podejrzanej

o sprawstwo, poddanie jej w miarę posiadanych uprawnień przeszukaniu,

zabezpieczenie przed samosądem tłumu – wykonywane przez pracowników pionu

bezpieczeństwa budynków, z natychmiastowym przekazaniem przybyłym

funkcjonariuszom Policji

268

;

− ochrona śladów i dowodów pozostawionych na miejscu zdarzenia i niedopuszczanie

nieuprawnionych osób do rejonu ich identyfikacji – realizowane przez pracowników

pionu ochrony z wykorzystaniem podręcznych środków technicznych

do zabezpieczenia potencjalnych śladów i miejsca zdarzenia; może polegać również na

przygotowaniu i zabezpieczeniu materiału z monitoringu lub wskazaniu świadków

zdarzenia;

− zapoczątkowanie działań ratowniczych – poprzez powiadomienie służb ratowniczych,

udzielanie pierwszej pomocy oraz zabezpieczenie osób poszkodowanych do czasu

przybycia wykwalifikowanej pomocy medycznej;

− zamknięcie dostaw mediów do budynku – w zależności od rodzaju zagrożenia

administrator podejmuje decyzję o odcięciu dopływu gazu, wody lub prądu, najczęściej

w porozumieniu z przedstawicielem służb ratowniczych;

− zarządzanie informacją – poprzez sporządzanie notatki ze zdarzenia

oraz monitorowanie działania pojawiających się przedstawicieli mediów (polityka

informacyjna, zabezpieczenie miejsca przed niepożądanym ze względów

bezpieczeństwa wtargnięciem i przekazem medialnym) – organizowane przez pion

ochrony lub przedstawiciela PR firmy, a następnie przez służby ratownicze.

Katalog i szczegółowy zakres tych czynności powinien znajdować się w dokumentach

wewnętrznych związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa w budynku. Miejsca oraz osoby

odpowiedzialne za nadzór nad poszczególnymi zagadnieniami powinny być zawczasu

wyznaczone i odpowiednio przeszkolone oraz wyposażone. Praktyka wskazuje, że często

jedynym dokumentem, który bardzo ogólnie odnosi się do wymienionych zagadnień jest

268

Zob. J. Gąsiorowski, Wybrane zagadnienia kryminalistyki dla policjantów prewencji, zabezpieczenie miejsca

zdarzenia aspekty prawne i kryminalistyczne, Katowice 2004, s. 27, [online], [dostęp 16.02.2014], dostępny

w Internecie: http://katowice.szkolapolicji.gov.pl/publikacje/publikacje-2002/?aid=3496&pid=3480&sa=1.

147

instrukcja bezpieczeństwa pożarowego. W budynkach infrastruktury krytycznej

te zagadnienia są jeszcze omawiane w planach ochrony, a stopień szczegółowości

przedmiotowych opracowań jest w tej kategorii obiektów wyższy. Przyczyną powstania

niedociągnięć w tym obszarze może być fakt, że nie istnieją obecnie podstawy prawne lub

nawet podręczniki, wytyczne czy instrukcje, dotyczące tematów zabezpieczenia miejsca

zdarzenia po ataku terrorystycznym i obowiązków w tym zakresie należących do właścicieli

budynków. Stopień przygotowania poszczególnych obiektów wynika zatem z inicjatywy

i dobrych praktyk, z których korzystają osoby odpowiedzialne za systemy bezpieczeństwa

w obiektach użyteczności publicznej.

Działania ratownicze to kolejny etap aktywności wszystkich uczestników zdarzenia

terrorystycznego, przed którymi stoi wiele zadań do wykonania w ramach ograniczania

skutków potencjalnych zamachów. Rozpoczynają się one z chwilą wystąpienia pierwszych

skutków zdarzenia i przebiegają często równolegle z procesem ewakuacji i zabezpieczenia

miejsca dokonanego ataku.

W Polsce funkcjonują następujące rodzaje działań ratowniczych, które w zależności od

rodzaju budynku, skali zniszczeń oraz przyjętej metody działania sprawców mogą przyczyniać

się do ograniczania skutków potencjalnych zamachów:

− ratownictwo medyczne;

− ratownictwo pożarowe;

− ratownictwo chemiczne;

− ratownictwo ekologiczne;

− ratownictwo górnicze;

− ratownictwo górskie;

− ratownictwo wodne;

− ratownictwo lotnicze

269

.

Kierowanie działaniami ratowniczymi na miejscu zdarzenia jest uregulowane zapisami

Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 lipca 2001 r.

w sprawie szczegółowych zasad kierowania i współdziałania jednostek ochrony

przeciwpożarowej biorących udział w działaniu ratowniczym (Dz. U. 2013, poz. 709). Zgodnie

z postanowieniami ustawowymi kierujący działaniami ratowniczymi w budynku użyteczności

publicznej może:

269

Zob. J. Karski, A. Nogalski, Zasady organizacji medycyny ratunkowej…, dz. cyt., s. 351.

148

− zarządzić ewakuację ludzi i mienia;

− wstrzymać ruch drogowy oraz wprowadzić zakaz przebywania osób trzecich w rejonie

działania ratowniczego;

− przejąć w użytkowanie na czas niezbędny dla działania ratowniczego nieruchomości

i ruchomości, środki transportu, sprzęt, ujęcia wody, inne środki gaśnicze, a także

przedmioty i urządzenia przydatne w działaniu ratowniczym

270

.

Z przytoczonych zapisów wynika, że w przypadku przybycia na miejsce zdarzenia

pierwszych jednostek ratowniczych ich dowódcy mogą przejąć całkowicie kierowanie

czynnościami ratowniczymi od wewnętrznych struktur w danym obiekcie. Kierujący

działaniami z jednostki ochrony przeciwpożarowej posiadają szerokie kompetencje

do podejmowania poszczególnych czynności oraz zapewnienia koordynacji pomiędzy

wszystkimi strukturami zaangażowanymi w realizację zadań ograniczających skutki

przeprowadzonego zamachu.

Obok podmiotów zewnętrznych kluczową rolę w pierwszym etapie działań

ratowniczych odgrywają struktury wewnętrzne pionu bezpieczeństwa oraz inni pracownicy

wraz z osobami będącymi jedynie świadkami zdarzenia. Ich szybka i zdecydowana reakcja

po pojawieniu się pierwszych ofiar ataku terrorystycznego może wymiernie przełożyć się

na minimalizowanie strat osobowych i materialnych. Do podstawowych czynności na tym

etapie należą między innymi:

− ostrzeganie, alarmowanie i ewakuacja;

− udzielanie pierwszej pomocy;

− neutralizacja postępującego zagrożenia (gaszenie rozprzestrzeniającego się ognia,

zabezpieczenie kolejnych miejsc przed zniszczeniem, zabezpieczenie rejonu przed

przedostawaniem się ludzi w zagrożone miejsce).

Bez względu na metodę działania sprawców, w przypadku wystąpienia zagrożenia dla

życia lub zdrowia, kluczową rolę w ograniczaniu skutków ataku odgrywać będzie ratownictwo

medyczne. Minimalizacja efektów zdarzeń nagłych w takich przypadkach opiera się na

„łańcuchu przeżycia”. Jest to opracowana i rozpowszechniona w Stanach Zjednoczonych przez

Ahnefelda koncepcja sekwencji zdarzeń występujących po zaistnieniu nagłego zagrożenia

270

Zob. art. 25 Ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, (Dz. U. 2009, nr 178, poz. 1380).

149

życia lub zdrowia ludzi

271

. Rozpatrując aspekt zamachu terrorystycznego w obiektach

użyteczności publicznej można wydzielić podstawowe ogniwa łańcucha przeżycia dla ofiar

potencjalnych zdarzeń mających tam miejsce:

− udzielanie pierwszej pomocy – zadania wykonywane przez świadków zdarzenia, innych

mniej poszkodowanych, personel struktur pionu bezpieczeństwa oraz inne osoby

z wykorzystaniem istniejącego wyposażenia i sprzętu medycznego w postaci apteczek

pierwszej pomocy, noszy, defibrylatorów i innych, nawet podręcznych środków

nadających się do wykorzystania w tym celu, te działania mogą również polegać na

wykonaniu ewakuacji z miejsca zagrożenia, powiadomienia odpowiednich służb oraz

zapewnienia wsparcia i obecności przy osobach poszkodowanych;

− działania centrum powiadamiania ratunkowego – polegające na odebraniu sygnału

z miejsca zdarzenia, odpowiednim pozyskaniu informacji oraz udzieleniu

podstawowych wskazówek dotyczących działań na miejscu zdarzenia, zadysponowaniu

siłami i środkami, i skierowaniu ich na miejsce zdarzenia, koordynowaniu przebiegu

działań ratowniczych, zapewnieniu właściwego transportu do ośrodków leczenia

specjalistycznego;

− działania zespołów ratownictwa medycznego (ZRM) na miejscu zdarzenia – działania

polegające na segregacji poszkodowanych w zależności od pilności udzielenia pomocy

i przeprowadzenia ewakuacji oraz przeprowadzaniu medycznych czynności

ratunkowych, wykonywane mogą być przez specjalistyczne lub podstawowe zespoły

ratownictwa medycznego oraz w zależności od specyfiki zagrożenia i miejsca przez

lotnicze zespoły ratownictwa medycznego;

− transport poszkodowanych przez zespoły ratownictwa medycznego – działania

polegające na zapewnieniu bezpiecznego transportu z miejsca zdarzenia do ośrodka

leczenia ratunkowego z utrzymaniem i stabilizacją funkcji życiowych;

− leczenie w szpitalnych ośrodkach ratunkowych (SOR) – działania mające na celu

ratowanie zagrożonego życia i zdrowia pacjentów z wykorzystaniem specjalistycznych

i nowoczesnych technologii i metod leczenia w różnych stanach chorobowych

272

;

− tworzenie zastępczych miejsc szpitalnych – na wypadek zdarzeń masowych wojewoda

jest zobowiązany do zorganizowania w porozumieniu z samorządem lokalnym

271

J. Karski, A. Nogalski, Zasady organizacji medycyny ratunkowej…, dz. cyt., s. 355.

272

Zob. Tamże, s. 354 – 358 oraz Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym,

(Dz. U. 2001, nr 191, poz. 1410).

150

zespołów zastępczych miejsc szpitalnych, stanowiących uzupełnienie szpitalnej bazy

łóżkowej na wypadek zaistnienia sytuacji kryzysowej

273

;

− zabezpieczenie zaopatrzenia w bezpieczną krew, jej składniki i produkty

krwiopochodne – koordynowane przez Narodowe Centrum Krwi, polegające na

monitorowaniu potrzeb w zakresie potrzeb wykorzystania krwi, w sytuacjach

kryzysowych możliwość uruchomienia rezerw produktów krwiopochodnych

przeznaczonych na cele obronne, w celu zabezpieczenia zwiększonego poboru tych

składników w przypadku wystąpienia zdarzenia kryzysowego

274

.

Obok ratownictwa medycznego ważnym elementem podczas działań na miejscu

zdarzenia będą czynności wykonywane przez struktury Krajowego Systemu Ratowniczo-

Gaśniczego. Do najważniejszych zadań realizowanych w ramach ratownictwa pożarowego,

zaliczyć można:

− gaszenie pożarów;

− ratownictwo techniczne – w postaci czynności ratowniczych z wykorzystaniem

specjalistycznego sprzętu (udrażnianie zawalonych ciągów komunikacyjnych,

wydostawanie osób z miejsc niedostępnych);

− działania poszukiwawczo-ratownicze.

W przypadku użycia środków niekonwencjonalnych przez sprawców zamachów

w budynkach użyteczności publicznej może zaistnieć konieczność użycia jednostek

ratownictwa chemicznego lub ekologicznego. Działania takie mogą polegać na podjęciu

zespołu czynności w celu likwidacji zagrożenia związanego z promieniowaniem

i promieniotwórczym skażeniem środowiska, efektem użycia środków chemicznych lub

biologicznych. W takich przypadkach czynności ratownicze na miejscu zamachu będą

wyjątkowo utrudnione, a ograniczanie skutków takich zdarzeń będzie zależało dodatkowo od

posiadania specjalistycznych umiejętności, sprzętu oraz opieki medycznej.

Bez względu na rodzaj środków użytych przez terrorystów wszystkie elementy systemu

ratownictwa powinny funkcjonować w pełnej koordynacji i zorganizowaniu. Obecne

rozwiązania organizacyjne i prawne pozwalają na właściwe zintegrowanie działań

ratowniczych, choć specyfika zdarzeń masowych związanych z atakami terrorystycznymi

273

Zob. Krajowy Plan ZK 2013, s. 500, [online], [dostęp 16.02.2014], dostępny w Internecie: http://rcb.gov.pl/wp-

content/uploads/KPZK-cz.1.pdf.

274

Tamże, s. 499.

151

i potencjalną wysoką skalą zniszczeń, wymusza na podmiotach systemu ciągłe doskonalenie

i trening wypracowanych procedur i współdziałania.

W przypadku zamachów terrorystycznych mogących zaistnieć w budynkach

użyteczności publicznej może dojść do potrzeby przeprowadzenia działań neutralizacyjnych.

Pozostawione ładunki materiałów wybuchowych, sytuacje zakładnicze lub działania

podejmowane przez terrorystów z użyciem broni palnej (aktywnych strzelców) będą stanowiły

zagrożenie ciągłe i jedynie szybka oraz profesjonalna reakcja kompetentnych służb może

przyczynić się do minimalizacji potencjalnych strat. Podmiotem wiodącym w tym zakresie jest

Policja, wspomagana w zależności od charakteru zamachu przez SZRP.

Ze względu na przyjęte metody działania sprawców do działań neutralizacyjnych obecnie

funkcjonujących w polskim antyterroryźmie należą przede wszystkim:

− neutralizacja ładunków materiałów wybuchowych (może być w formie ładunku

z zastosowaniem środka promieniotwórczego, chemicznego lub mikrobiologicznego) –

realizowana przez Policję wspomaganą między innymi przez SZRP, SG, służby

miejskie, Państwową Agencję Atomistyki, polegająca na rozbrojeniu ładunku materiału

wybuchowego na miejscu lub usunięcie go poprzez transport na miejsce neutralizacji

(poligon)

275

;

− neutralizacja środka transportu lotniczego, uprowadzonego w celu zniszczenia budynku

użyteczności publicznej – realizowana przez SZRP we współdziałaniu

z Urzędem Lotnictwa Cywilnego i organami zarządzania ruchem lotniczym,

za pomocą procedury RENEGADE, polegającej w przypadku cywilnego statku

powietrznego na wezwaniu statku do: odpowiedniej zmiany kierunku lub wysokości

lotu, lądowania na wskazanym przez ten organ lotnisku lub wykonania innych poleceń,

mających na celu przywrócenie stanu zgodnego z prawem, wszystkie

te działania nie mogą naruszać bezpieczeństwa osób będących na pokładzie statku

powietrznego

276

; w przypadku wojskowego statku powietrznego, gdy nie powiodą się

próby wezwania do określonego, zgodnego z prawem zachowania, Dowódca

Operacyjny Rodzajów SZRP ma prawo wydać decyzję o ostrzelaniu statku

powietrznego lub jego zestrzeleniu, gdy może on być użyty jako środek ataku

terrorystycznego; podobna procedura dotyczy obcego cywilnego statku powietrznego,

275

Zob. procedura policyjna reagowania w sytuacjach kryzysowych nr 3.1, 3.1a, 3.1b, 3.1c, [w]: Zarządzenie

nr 1429 Komendanta Głównego Policji z dnia 31 grudnia 2004 r. w sprawie wprowadzenia w Policji procedur

reagowania w sytuacjach kryzysowych, (Dz. U. KGP 2005, Nr 3, poz. 8.

276

Zob. art. 122 Ustawy z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze, Dz. U. 2002, Nr 130, poz. 1112.

152

który nie posiada żadnych osób na pokładzie, lub na pokładzie którego znajdują się

wyłącznie osoby zamierzające użyć tego statku powietrznego jako środka ataku

o charakterze terrorystycznym

277

; analiza zapisów dwóch ustaw dotyczących

reagowania na takie naruszenia prawa prowadzi do wniosku, że rozwiązania w nich

zawarte są niejednolite (w Prawie Lotniczym nie wolno wezwaniem stworzyć choćby

zagrożenia dla bezpieczeństwa znajdujących się na pokładzie ludzi – bez względu na

ich status, natomiast zgodnie z Ustawą o ochronie granicy państwowej można nawet

zestrzelić taki statek cywilny, gdy na pokładzie znajdują się jedynie sprawcy

zamachu

278

);

− neutralizacja sprawców zajmujących obiekty użyteczności publicznej (w tym sprawców

sytuacji zakładniczych) – wiodącą instytucją w reagowaniu na tego typu zagrożenie

będzie Policja, wzmacniana przez jednostki SZRP (na podstawie art.

18 Ustawy o Policji); działania mogą być realizowane w postaci prowadzenia negocjacji

ze sprawcami zdarzenia, szturmu, użycia strzelca wyborowego lub użycia chemicznych

środków obezwładniających; decyzja o wyborze metody rozwiązania sytuacji jest

podejmowana przez Dowódcę operacji (akcji) policyjnej i najczęściej polega na

równoległym realizowaniu kilku możliwych sposobów neutralizacji sprawców; do

mogących pojawić się utrudnień podczas prowadzenia działań tego typu w budynkach

użyteczności publicznej należą między innymi:

o utrudniona czasami możliwość szybkiego pozyskania aktualnych planów

obiektów – w przypadku braku możliwości skorzystania z planów

rozmieszczenia pomieszczeń, które są przechowywane wewnątrz budynku,

to w zależności od kategorii obiektu, plany mogą być pozyskane

od właściwych terytorialnie powiatowych jednostek PSP, organów zarządzania

kryzysowego (obiekty IK) oraz od organów nadzoru budowlanego;

każdorazowo podczas planowania operacji AT należy porównać opracowane

plany ze stanem rzeczywistym (na przykład w trakcie wywiadu

z administratorem);

277

Zob. art. 18b Ustawy z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej, (Dz. U. 2009,

Nr 12, poz. 67).

278

Por. art. 18b Ustawy z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej, (Dz. U. 2009, Nr 12,

poz. 67) oraz art. 122 Ustawy z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze, Dz. U. 2002, Nr 130, poz. 1112.

153

o brak precyzyjnej informacji na temat ilości oraz tożsamości znajdujących się

wewnątrz osób – ze względu na charakter użyteczności i ogólnej dostępności w

większości budynków brak jest możliwości pozyskania takich danych;

o brak skutecznych rozwiązań w zakresie możliwości użycia strzelca

wyborowego – obecnie nie istnieją przepisy umożliwiające oddanie strzału

przez funkcjonariusza na rozkaz przełożonego lub w sytuacji,

gdy bezpośrednio przed oddaniem strzału nie jest zagrożone życie lub zdrowie

ludzkie; powoduje to ograniczenie możliwości oddania strzału do sytuacji,

w których sprawca bezpośrednio zagraża życiu lub zdrowiu innej osoby

279

; brak

jest rozwiązań szczególnych dotyczących sytuacji zakładniczych,

w których zagrożenie ma charakter trwały (życie i zdrowie przetrzymywanych

osób jest zagrożone nieprzerwanie pomimo nieskierowania broni przez sprawcę

w ich kierunku), a oddanie strzału w celu obezwładnienia terrorysty mogłoby

zminimalizować skutki takich zdarzeń;

o ograniczone możliwości wykorzystania jednostek SZRP, szczególnie Wojsk

Specjalnych do prowadzenia szturmu – art. 18 Ustawy o Policji pozwala

na użycie takich jednostek do działań kontrterrorystycznych, ale jednocześnie

zawęża możliwości ich działania do wybranych uprawnień policjantów, w tym

do procedur użycia i wykorzystania broni oraz środków przymusu

bezpośredniego właściwych dla tej służby

280

; powoduje to brak możliwości

wykorzystania w pełni taktyki, doświadczeń oraz rozwiązań wojskowych

do neutralizacji sprawców przestępstw o charakterze terrorystycznym,

szczególnie w aspekcie zdobytych doświadczeń w działaniach

kontrterrorystycznych w Iraku i Afganistanie;

− neutralizacja sprawców używających broni palnej (aktywnych strzelców) – ze względu

na dynamiczny charakter działania tego typu terrorystów niezbędne jest podjęcie

działań natychmiastowych, mających na celu likwidację zagrożenia;

w większości budynków użyteczności publicznej agenci ochrony nie posiadają broni

i odpowiedniego przeszkolenia do skutecznego prowadzenia czynności w tym zakresie,

w związku z tym ważną rolę będzie odgrywało działanie pierwszych, pojawiających się

na miejscu zdarzenia funkcjonariuszy (Policji, SG, agentów patroli interwencyjnych

279

Zob. art. 48 Ustawy z dnia 24 maja 2013 r. ośrodkach przymusu bezpośredniego i broni palnej, (Dz. U. 2013,

poz. 628, 1165).

280

Zob. art. 18 oraz 18a Ustawy o Policji, (Dz. U. 2011, Nr 287, poz. 1687).

154

firm ochrony osób i mienia); od systemowych rozwiązań dotyczących odpowiednich

procedur działania zależeć będzie możliwość skutecznego zmniejszania skutków

działania sprawców; obecnie w polskiej Policji nie istnieją szczegółowe procedury

dotyczące sposobu przeprowadzenia interwencji przez pierwszych, przybywających na

miejsce zdarzenia funkcjonariuszy, wśród szkoleń i przygotowania do takich działań

można wymienić kursy specjalistyczne realizowane przez Wyższą Szkołę Policji

w Szczytnie na temat zatrzymywania i interweniowania wobec agresywnych

i niebezpiecznych przestępców.

Powyższa analiza wybranych form prowadzenia działań neutralizacyjnych pozwala

na stwierdzenie, że w ramach tego obszaru może istnieć potrzeba zweryfikowania obecnie

funkcjonujących rozwiązań prawnych i organizacyjnych, celem ich dostosowania

do współczesnych, zmieniających się zagrożeń. Posiadając odpowiednie regulacje prawne

i proceduralne będzie można w większym zakresie minimalizować skutki zamachów

terrorystycznych na etapie neutralizacji.

Komunikacja kryzysowa jest procesem ciągłym, rozpoczynającym się z chwilą

zaistnienia zdarzenia terrorystycznego. Polega ona na przekazywaniu informacji dotyczących

między innymi okoliczności zamachu, strat poniesionych w jego wyniku, w tym ofiar

śmiertelnych i rannych, czynności wykonanych i planowanych do realizacji przez podmioty

zaangażowane w reagowanie oraz przewidywanego rozwoju sytuacji. Będzie ona realizowana

w następujących obszarach:

− komunikacji poprzez media;

− komunikowania się ze społeczeństwem (osobami zagrożonymi oraz poszkodowanymi

i ich rodzinami);

− komunikacji wewnątrz struktur zaangażowanych w skutki zamachu (struktury

wewnętrzne zaatakowanego obiektu, struktury podmiotów zewnętrznych reagowania

na zamach);

− komunikacji pomiędzy wymienionymi powyżej podmiotami.

Najważniejszymi warunkami do spełnienia podczas realizacji zadań w ramach

komunikacji kryzysowej są przede wszystkim: spójność przekazywanych przez różne podmioty

informacji, wiarygodność przekazu, terminowość i bieżące informowanie społeczeństwa,

zagwarantowanie bezpieczeństwa prowadzonych działań. Koordynatorem wykonywania

155

polityki informacyjnej jest rzecznik prasowy (lub powołany kryzysowy zespół prasowy)

instytucji wiodącej na danym etapie zarządzania sytuacją kryzysową. Do innych podmiotów

zaangażowanych w proces komunikacji zaliczyć można:

− rzecznika prasowego głównego wykonawcy działań;

− rzecznika prasowego rządu;

− rzecznika Rządowego Centrum Bezpieczeństwa.

Działania informacyjne w kryzysie będą realizowane w trzech etapach, mogących

pojawić się w przypadku zaistnienia zamachu terrorystycznego w obiekcie użyteczności

publicznej:

− przed zdarzeniem – przygotowanie strategii komunikacji w sytuacjach kryzysowych,

ustalenie struktur (wewnętrznych w obiekcie i zewnętrznych w podmiotach biorących

udział w reagowaniu i odbudowie), organizowanie treningów, ćwiczeń i szkoleń dla

osób zajmujących się komunikacją, tworzenie i rozpowszechnianie programów

profilaktycznych dotyczących zagrożeń terrorystycznych i zachowania się podczas

ataku, organizowanie kampanii informacyjnych na tematy związane z pożądanymi

zachowaniami na wypadek zamachu terrorystycznego;

− w czasie zdarzenia – systematyczne i jak najszybsze przekazywanie informacji,

przygotowanie miejsca pracy dla mediów, wdrożenie przygotowanych planów

i procedur dotyczących komunikacji; powołanie struktur odpowiedzialnych

za politykę informacyjną, bieżące informowanie o rozwoju sytuacji, informowanie

rodzin ofiar przed poinformowaniem mediów; zorganizowanie infolinii, punktów

informacyjnych, uruchomienie dedykowanej strony internetowej;

− po zdarzeniu – w fazie odbudowy istnieje nadal potrzeba informowania społeczeństwa

o realizowanych przedsięwzięciach w ramach minimalizowania skutków zamachu

terrorystycznego, uruchamiania na bieżąco przekazu dotyczącego potrzeb w zakresie

pomocy dla poszkodowanych oraz utrzymywania stałego kontaktu z osobami

poszkodowanymi i rodzinami ofiar ataków

281

.

Powyższe działania mają na celu zarządzanie informacją w taki sposób,

by przyczyniało się to do ograniczania powstawania wśród społeczności poczucia zagrożenia,

281

Zob. Krajowy Plan ZK 2013, s. 477 – 482, [online], [dostęp 16.02.2014], dostępny w Internecie:

http://rcb.gov.pl/wp-content/uploads/KPZK-cz.3.pdf.

156

strachu, a nawet paniki. Polityka informacyjna powinna dawać poczucie bezpieczeństwa

obywatelom niedotkniętym bezpośrednio skutkami zamachu i przyczyniać się

do rozpowszechniania informacji na temat ewentualnych możliwości niesienia pomocy.

Przyjęte obecnie rozwiązania zawarte w Krajowym Planie Zarządzania Kryzysowego

są systemowe i wydają się zapewniać wykonanie polityki informacyjnej na właściwym

poziomie. Jednak obserwując na etapie realizacji zadania postawione przed etapem pierwszym,

który trwa nieustannie, można odnieść wrażenie, że są one jedynie postulowanymi kierunkami

wyznaczonymi przez organy zarządzania kryzysowego. Brak jest obecnie na przykład

powszechnych kampanii medialnych związanych z postępowaniem

w sytuacjach zagrożenia terrorystycznego i do rzadkości należą programy profilaktyczne

dotyczące pożądanych zachowań w sytuacjach ataku w budynkach użyteczności publicznej.

Ostatnim etapem procesu mającego na celu minimalizację skutków zamachów

w obiektach użyteczności publicznej będą działania mające na celu odbudowę

oraz przywrócenie stanu poprzedniego. Ten etap rozpoczyna się w przypadku zamachów

terrorystycznych już z chwilą podjęcia działań ratowniczych, bezpośrednio po zdarzeniu

i może być prowadzony nawet kilka lat (tak jak w przypadku budynków WTC w Nowym

Jorku). Podmiotami aktywnymi w procesie odbudowy będą właściciele zaatakowanych

obiektów oraz zewnętrzne podmioty państwowe i prywatne, w postaci administracji rządowej

i samorządowej, opieki medycznej, organów systemu ubezpieczeń lub innych instytucji

publicznych. Do najważniejszych działań do wykonania w tym obszarze należą między innymi:

− ocena i dokumentowanie powstałych szkód – brak jest obecnie zawartych w KPZK

zasad oraz trybu oceniania i dokumentowania szkód powstałych na skutek zamachów

terrorystycznych w obiektach użyteczności publicznej, w praktyce możliwe są

do implementacji rozwiązania w tym zakresie dotyczące powodzi i innych klęsk

żywiołowych

282

;

− usunięcie zniszczeń fizycznych – działania mające na celu oczyszczenie obiektów lub

terenu ze skutków zniszczeń powybuchowych, pożarowych lub innych wywołanych

zamachem, prowadzone bardzo często równolegle z akcjami poszukiwawczo-

ratowniczymi, do czasu przywrócenia możliwości użytkowania obiektu lub terenu;

− udzielenie wsparcia psychologicznego poszkodowanym, najbliższym ofiar zamachów

oraz personelowi zaangażowanemu w działania ratownicze – elementem kluczowym

w tych działaniach jest czas i dotarcie do wszystkich osób potrzebujących pomocy,

282

Zob. Tamże, s. 522 – 533.

157

zorganizowanie systemu pomocy dostępnego i sprawnego, tak by poszkodowani

w kryzysie mogli mieć zapewnioną profesjonalną opiekę psychologiczną, także

długofalową; obecnie system pomocy w tym zakresie jest oparty na trzech filarach:

interwencji kryzysowej, psychoterapii oraz rehabilitacji psychologicznej; jego celem

jest przywrócenie równowagi psychologicznej i umiejętności samodzielnego radzenia

sobie w przejściu sytuacji kryzysowej oraz wyeliminowaniu kosztów społecznych

i finansowych, mogących wynikać z zaburzonych reakcji i zachowań u takich osób;

obecnie funkcjonujące rozwiązania w zakresie niesienia pomocy psychologicznej

są oparte przede wszystkim na:

o podejmowanych działaniach doraźnych przez psychologów zatrudnionych

w formacjach mundurowych (Policja, SG, PSP), a psychologowie z innych

instytucji podejmują działania w kolejnych etapach stabilizacji sytuacji

kryzysowej;

o rozwiązania powyższe są niedoskonałe, ponieważ psychologowie z formacji

policyjnych są przeznaczeni do niesienia pomocy przede wszystkim

funkcjonariuszom w nich zatrudnionym, brak jest jasnych możliwości prawnych

do udzielenia pomocy osobom spoza macierzystych służb;

o brak jest właściwych rozwiązań w zakresie połączenia interwencji kryzysowej

z długofalową pomocą psychologiczną i mechanizmów przekazywania pod

opiekę poszkodowanych do poradni zdrowia psychicznego lub innych ośrodków

zdrowia w ramach systemu opieki zdrowotnej, pomocy społecznej

i ośrodków interwencji kryzysowej;

o brak jest możliwości sporządzenia listy psychologów na szczeblu regionalnym,

uprawnionych do niesienia pomocy i wykorzystania ich w sytuacji zagrożenia

masowego, ponieważ nie istnieją organy samorządu zawodowego psychologów,

które mogłyby przekazywać takie informacje na szczeblu wojewódzkim czy

powiatowym;

o istnieje możliwość rozwiązań systemowych w zakresie większego

wykorzystania potencjału powiatowych (miejskich) ośrodków pomocy rodzinie,

ośrodków interwencji kryzysowej z udziałem specjalistów

z ośrodków opiekuńczo-wychowawczych, placówek oświatowych, poradni

psychologiczno-pedagogicznych, personelu organizacji pozarządowych,

stowarzyszeń, kościołów, organizacji pożytku publicznego i wolontariatu,

psychologów samodzielnie praktykujących i funkcjonujących w jednostkach

158

nadzorowanych przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego; obecnie

rzadkością są systemowe rozwiązania w zakresie wykorzystania tych

podmiotów do działań w sytuacjach kryzysowych na podstawie wcześniej

przygotowanych umów lub porozumień

283

;

o organami nadzorującymi wykonywanie zadań w zakresie zapewnienia opieki

psychologicznej w sytuacjach kryzysowych są wojewodowie i minister

właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego

284

;

− pomoc społeczna po zdarzeniu terrorystycznym – polega na udzieleniu wsparcia

finansowego lub rzeczowego osobom poszkodowanym na miejscu ataku

terrorystycznego; obowiązek taki należy w ramach systemu opieki społecznej

do zadań samorządu terytorialnego gminy i powiatu; wypracowane rozwiązania w tym

zakresie pozwalają na realizowanie tych kompetencji w następujących obszarach:

o wypłacanie świadczeń pieniężnych w formie zasiłków celowych (na przykład

zasiłki celowe na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzeń

losowych)

285

;

o świadczenia o charakterze rzeczowym w postaci udzielania schronienia,

zapewnienia posiłku oraz niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym

286

;

o opracowanie rządowych i resortowych projektów programów pomocy dla

obywateli w celu złagodzenia skutków sytuacji kryzysowej i monitorowanie

realizacji przedsięwzięć zaakceptowanych przez Radę Ministrów;

o wprowadzenie dla ośrodków udzielających pomocy możliwości stosowania

uproszczonych procedur przyznawania pomocy społecznej w stosunku do osób

poszkodowanych i ich rodzin

287

;

o przekazanie przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej dodatkowych środków

finansowych z rezerwy Funduszu Pracy na przedsięwzięcia związane

z usuwaniem skutków sytuacji kryzysowej oraz łagodzenie skutków sytuacji

kryzysowej poprzez tworzenie nowych miejsc pracy

288

;

o udostępnianie rezerw strategicznych – w przypadku wystąpienia sytuacji

kryzysowej, potrzeby odtworzenia infrastruktury krytycznej lub w celu

283

Zob. Tamże, s. 507 – 510.

284

Zob. art. 22 oraz 23 Ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, (Dz. U. 2013, poz. 182).

285

Zob. art. 40 Ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, (Dz. U. 2013, poz. 182).

286

Zob. art. 17 Ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, (Dz. U. 2013, poz. 182).

287

. Krajowy Plan ZK 2013, s. 505, [online], [dostęp 16.02.2014], dostępny w Internecie: http://rcb.gov.pl/wp-

content/uploads/KPZK-cz.3.pdf.

288

Tamże.

159

zaspokojenia podstawowych potrzeb obywateli, ratowania ich życia i zdrowia,

a także potrzebę wsparcia realizacji celów społecznych, mogą zostać

udostępnione rezerwy strategiczne z budżetu państwa na podstawie decyzji

ministra właściwego do spraw gospodarki na wniosek wojewody lub

z urzędu

289

;

− odtwarzanie obiektów infrastruktury krytycznej – na podstawie priorytetów zawartych

w Krajowym Planie Zarządzania Kryzysowego (KPZK) w odpowiedniej kolejności:

system elektroenergetyczny, łączności i system ratowniczy, system zaopatrzenia

w wodę pitną, system sieci teleinformatycznych, system finansowy, ochrony zdrowia,

zaopatrzenia w żywność, transportowy; proces realizowany z wykorzystaniem środków

budżetowych oraz pozyskanych z kont ubezpieczeniowych obiektów

290

.

3.5 Wnioski

Uzyskane wyniki badań pozwalają na sformułowanie następujących wniosków:

− kategoria budynków użyteczności publicznej obejmuje szerokie spektrum obiektów,

o różnych rozwiązaniach w zakresie ich konstrukcji, funkcji publicznej, dostępności

oraz wymogów bezpieczeństwa;

− cechy budynków użyteczności publicznej sprawiają, że są one podatnym celem ataków

terrorystów, mogących korzystać z wielu metod i technik ich przeprowadzania;

− ograniczanie skutków zamachów terrorystycznych jest oparte na wielu, najczęściej

ogólnie sformułowanych przepisach, a wiodącymi w tym zakresie są akty prawne

dotyczące ochrony przeciwpożarowej;

− wpływ na skuteczność działań w zakresie minimalizacji efektów przeprowadzonych

ataków mają różnorodne instytucje zewnętrzne bezpieczeństwa państwa

oraz wewnętrzne struktury osobowe, funkcjonujące w poszczególnych obiektach;

− rozwiązania w zakresie minimalizacji skutków zamachów terrorystycznych

w budynkach użyteczności publicznej obejmują szereg obszarów aktywności

państwowej i pozapaństwowej, a brak szczegółowych uregulowań prawnych w tym

zakresie, prowadzi do ich niejednolitości i może przyczynić się do obniżenia poziomu

ich skuteczności.

289

Zob. Tamże, s. 534 – 536.

290

Zob. Tamże, s. 537 – 538.

160

4. PROPOZYCJE ROZWIĄZAŃ W ZAKRESIE OGRANICZANIA SKUTKÓW

ZAMACHÓW TERRORYSTYCZNYCH W OBIEKTACH UŻYTECZNOŚCI

PUBLICZNEJ

Wyniki badań i ocena stanu faktycznego w zakresie możliwości ograniczania skutków

zamachów terrorystycznych w wybranych kategoriach budynków użyteczności publicznej

wskazują na to, że istnieją obszary wymagające poprawy oraz wprowadzenia nowych

mechanizmów zapewnienia bezpieczeństwa antyterrorystycznego. Dotyczą one zarówno

aktywności podmiotów zewnętrznych, jak i wewnętrznych – funkcjonujących w obiekcie.

Zamieszczone w rozprawie możliwości poprawy stanu obecnego są wynikiem

implementacji rozwiązań zagranicznych, wniosków wysuwanych przez ekspertów podczas

przeprowadzanych wywiadów oraz obserwacji i analiz naukowych, realizowanych na etapie

wykonywanych badań.

Podczas wprowadzania określonych zmian należy pamiętać o tym, by proponowane

rozwiązania spełniały następujące kryteria:

− efektywności;

− proporcji pomiędzy kosztami a zakładanym efektem;

− praktyczności;

− uniwersalności;

− akceptowalności (szczególnie w kontekście aspektu użyteczności publicznej obiektu);

− trwałości;

− powstałych utrudnień (mogących pojawić się po wprowadzeniu zmiany).

Biorąc pod uwagę, że większość budynków użyteczności publicznej jest

administrowana przez podmioty prywatne, koszty proponowanych zmian mogą mieć kluczowe

znaczenie. Uniwersalność zastosowań wprowadzanych rozwiązań do innych zagrożeń

spowoduje z kolei obniżenie kosztów budowania systemów minimalizacji skutków pozostałych

zdarzeń kryzysowych.

Możliwości ograniczania skutków zamachów terrorystycznych można podzielić według

ich charakteru i specyfiki na rozwiązania w zakresie:

− legislacyjnym;

− organizacyjnym;

− profilaktyki i edukacji;

− infrastruktury i wyposażenia.

161

W każdym z nich istnieje szereg możliwości przyczyniających się do poprawy

skuteczności ograniczania skutków zamachów terrorystycznych.

4.1 Rozwiązania legislacyjne

Akty prawne powszechnie obowiązujące z obszaru bezpieczeństwa stanowią podstawę

do budowania rozwiązań systemowych na poszczególnych szczeblach organizacyjnych

odpowiedzialnych za minimalizację skutków zamachów terrorystycznych. Jedynie posiadając

jasno określone kompetencje w zakresie swoich działań, wskazane ograniczenia oraz

możliwości, podmioty zewnętrzne i wewnętrzne będą mogły skutecznie realizować zadania na

rzecz poprawy bezpieczeństwa antyterrorystycznego. Państwo powinno stworzyć odpowiednie

warunki prawne do wprowadzania nowoczesnych i skutecznych rozwiązań, odpowiadających

charakterowi współczesnego terroryzmu. Obecnie istnieje potrzeba zmiany lub opracowania

nowych aktów prawnych dotyczących bezpieczeństwa antyterrorystycznego. Do

najważniejszych proponowanych przez autora zmian w tym zakresie należą:

− uchwalenie ustawy antyterrorystycznej – regulującej: podstawową terminologię

antyterrorystyczną, zakres odpowiedzialności i kompetencji poszczególnych organów

bezpieczeństwa państwa, możliwości działań nadzwyczajnych w postaci na przykład

specjalnych procedur użycia broni lub procedury RENEGADE, system dowodzenia,

współdziałania i łączności w przypadku zaistnienia zdarzenia terrorystycznego,

możliwości użycia SZRP do reagowania podczas działań kontrterrorystycznych;

(kompleksowe rozwiązanie większości aspektów zwalczania terroryzmu w jednym

akcie prawnym pozwoli na uniknięcie chaosu kompetencyjnego, powielania zadań

wielu służb i instytucji oraz umożliwi określenie ram prawnych i organizacyjnych

krajowego systemu antyterrorystycznego – co może przyczynić się

do skuteczniejszego reagowania i odbudowy po zamachu)

291

;

− uporządkowanie ustawowe ochrony wybranych kategorii budynków użyteczności

publicznej – poprzez: wprowadzenie obligatoryjności ochrony na określonym poziomie

w budynkach wielkopowierzchniowych i wysokościowych, w których przebywa

znaczna ilość osób; przeniesienie do jednego aktu prawnego istniejących obecnie w

291

Zob. K. Jałoszyński, Ustawodawstwo antyterrorystyczne w Rzeczypospolitej Polskiej – jego najważniejsze

elementy [w:] Problemy prawno-organizacyjne zwalczania terroryzmu w Polsce, red. J. Szafrański, K. Liedel,

Szczytno 2011, s. 84.

162

wielu dokumentach kategorii ochrony obiektów i urządzeń – pozwoli to na

wyeliminowanie dublowania się potrzeby ochrony na przykład portów lotniczych

i usprawni możliwości korzystania z dokumentów administratorom budynków;

− rozszerzenie definicji katastrofy budowlanej zawartej w Prawie budowlanym

o działania zamierzone – pozwoli to na zastosowanie pozostałych przepisów

zamieszczonych w prawie budowlanym do minimalizacji skutków zdarzeń

terrorystycznych szczególnie w fazie odbudowy;

− zmiana w regulacji prawnej dotyczącej używania broni przez żołnierzy SZRP

w przypadku działania na podstawie art. 18 Ustawy o Policji – zniesienie przyznanych

im kompetencji policjantów podczas użycia broni i wprowadzenie specjalnych

rozwiązań na potrzeby akcji kontrterrorystycznej, pozwoli na wykorzystanie

ich pełnych możliwości działania bojowego i doświadczenia zdobytego poza granicami

kraju oraz może przyczynić się do lepszego wykorzystania ich wartości bojowych;

− wprowadzenie jednoznacznych wymogów posiadania systemów bezpieczeństwa

w wybranych kategoriach budynków użyteczności publicznej i przeznaczenia środków

na ich budowanie (szpitale, placówki oświatowe, budynki wielkopowierzchniowe) –

zwiększy to sprawność realizowania zadań w zakresie bezpieczeństwa

antyterrorystycznego;

− wprowadzenie obligatoryjności posiadania procedur działania na wypadek określonych

zdarzeń terrorystycznych w budynkach użyteczności publicznej

i harmonogramów działania po ich wystąpieniu – umożliwi to bardziej precyzyjne

i szczegółowe opracowywanie procedur przez zarządzających bezpieczeństwem

w obiektach i może przyczynić się do większych możliwości minimalizacji skutków

zamachów terrorystycznych; opracowywanie dokumentów powinno odbywać się przy

współudziale kompetentnych instytucji bezpieczeństwa publicznego;

− ujednolicenie ustawowe sygnałów ostrzegania i alarmowania w przypadku zagrożenia

zdarzeniem o charakterze terrorystycznym – zapobiegnie to obecnej różnorodności

i dowolności w używaniu sygnałów i komunikatów w zależności od rodzaju budynku

i przyjętej koncepcji działania w przypadku zamachu;

− wprowadzenie obowiązku prowadzenia cyklicznych szkoleń i ćwiczeń okresowych

z zakresu działania po zaistnieniu zdarzenia terrorystycznego – zwiększy to ilość

prowadzonych zajęć w tym obszarze i przyczynić się może do większej skuteczności

podejmowanych działań przez kierownictwo i pracowników budynku;

163

− objęcie ochroną prawną przysługującą funkcjonariuszom pracowników realizujących

zadania z zakresu bezpieczeństwa w obiektach użyteczności publicznej, szczególnie

podczas kierowania ewakuacją i prowadzenia działań zabezpieczających;

− określenie ustawowo zadań i obowiązków podmiotów zewnętrznych i wewnętrznych

w zakresie niesienia pomocy psychologicznej i społecznej po zdarzeniu

terrorystycznym, naniesienie tych zadań do Krajowego Planu Zarządzania

Kryzysowego, uwzględniając specyfikę zdarzenia terrorystycznego o charakterze

masowym;

− ustalenie ustawowe minimalnych wymogów w zakresie posiadania sprzętu

i wykwalifikowanego personelu w obszarze niesienia pierwszej pomocy w budynkach

użyteczności publicznej – pozwoli to na skuteczne realizowanie działań ratowniczych

do czasu przybycia zewnętrznych jednostek ratowniczych; ilość sił i środków powinna

być uzależniona od liczby osób przebywających w obiekcie i dostosowana

do charakteru prowadzonej działalności w budynku;

− wyznaczenie jednej instytucji wiodącej w obszarze prowadzenia i koordynowania

działalności profilaktycznej dotyczącej postępowania w sytuacjach kryzysowych

o charakterze terrorystycznym – powinno zwiększyć to skuteczność prowadzonych

do tej pory działań przez większość instytucji publicznych i przyczynić się do wzrostu

świadomości społecznej w tym zakresie.

4.2 Rozwiązania organizacyjno-proceduralne

Obszar organizacyjno-proceduralny wpływa bezpośrednio na jakość wykonywanych

zadań na etapie minimalizacji skutków potencjalnych zamachów terrorystycznych. Zawiera

kilka podstawowych aktywności podmiotów zewnętrznych i wewnętrznych.

Do najważniejszych z nich zalicza się rozwiązania w obszarze:

− zarządzania ryzykiem;

− planowania;

− przygotowania struktur osobowych;

− monitorowania;

− ostrzegania i alarmowania;

− ewakuacji;

− zabezpieczenia miejsca zdarzenia;

− działań ratowniczych;

164

− działań neutralizacyjnych;

− działań w zakresie odbudowy i przywrócenia stanu poprzedniego.

Obecnie funkcjonuje wiele sposobów realizacji zadań w ramach wyżej wymienionych

obszarów. Jednak koncepcje dotyczące zwalczania zagrożenia terrorystycznego obejmują

przede wszystkim obiekty infrastruktury krytycznej lub inne budynki chronione obligatoryjnie

na podstawie aktów prawnych. W pozostałych obiektach do minimalizowania skutków

zamachów terrorystycznych implementuje się rozwiązania z zakresu ochrony

przeciwpożarowej lub przeciwdziałania przestępczości pospolitej.

Efektem końcowym badań przeprowadzonych przez autora jest zaproponowanie

rozwiązań w zakresie minimalizacji skutków zamachów terrorystycznych w obszarze

organizacyjno-proceduralnym. Do tej grupy należą:

− zwiększenie wykorzystania etapu zarządzania ryzykiem podczas budowania systemów

bezpieczeństwa w budynkach – dotyczy to szczególnie obiektów

wielkopowierzchniowych oraz innych, niezaliczanych do IK państwa; narzędzia

i pomoc w tym zakresie administratorzy powinni uzyskiwać od instytucji państwowych

poprzez udział odpowiednich organów w procesie zarządzania ryzykiem oraz

wydawanie podręczników wspomagających właścicieli w tym zakresie; warte

implementacji są rozwiązania amerykańskie i brytyjskie, gdzie od kilku lat wdraża się

serie wydawnictw poświęconych kompleksowemu rozpatrywaniu bezpieczeństwa w

budynkach użyteczności publicznej, a zarządzanie ryzykiem odgrywa w nim

pierwszoplanową rolę; w rozwiązaniach Federal Emergency Management Agency

(USA) proponuje się skorzystanie właścicielom z pięciostopniowego procesu

zarządzania ryzykiem (identyfikacja i kwantyfikacja zagrożeń, ocena zasobów

i infrastruktury, ocena wrażliwych cech budynku, ocena ryzyka, sposoby i warianty

ograniczenia wrażliwości obiektu), wykorzystując przy tym matryce matematyczne

dające w efekcie wymierny wynik stopnia wrażliwości obiektu na poszczególne rodzaje

zamachu

292

;

− rozważenie możliwości kompleksowego planowania usytuowania budynków

wrażliwych na zamach terrorystyczny w aspekcie otoczenia obiektu (już na etapie

uzyskiwania pozwolenia na budowę) – zbyt bliskie położenie w stosunku do innych

292

Zob. Risk Management Series, Reference Manual to mitigate poltential terrorist attacks against buildings,

FEMA 2003, [online], [dostęp 16.07.2013], dostępny w Internecie: http://www.fema.gov/media-

library/assets/documents/2150?id=1559 oraz P. Hopkin, Fundamental of risk management, London 2010.

165

budynków może spowodować „efekt domina” w przypadku zawalenia się jednej

budowli (przykładem takiej sytuacji jest zamach w Nowym Jorku w 2001 roku) oraz

wysoki stopień nasycenia obiektami powoduje trudności podczas ewakuacji

i prowadzenia akcji ratowniczych

293

;

− zwiększenie zakresu nadzoru, kontrolowania lub konsultacji planów ochrony/planów

bezpieczeństwa opracowywanych w budynkach – poprzez umożliwienie właścicielom

zwrócenia się do określonej instytucji bezpieczeństwa publicznego o konsultacje

w obszarze opracowanych dokumentów wewnętrznych z zakresu bezpieczeństwa

(plany ochrony, ewakuacji, procedury ostrzegania i alarmowania); w budynkach

wielkopowierzchniowych wprowadzenie obligatoryjności posiadania planów ochrony

określonego wzoru, zawierających elementy bezpieczeństwa antyterrorystycznego –

ustalonego przez służbę zewnętrzną i przekazywanie ich celem zatwierdzenia

do określonej instytucji zewnętrznej; pozwoli to na osiągnięcie odpowiedniej jakości

rozwiązań proceduralnych już na etapie planowania, a posiadanie przez wybraną służbę

zewnętrzną szczegółowych planów i procedur obowiązujących w obiekcie, może

ułatwić jej działania w przypadku zdarzenia o charakterze terrorystycznym

w budynku;

− wprowadzenie katalogu procedur postępowania w obiektach na wypadek różnych

zdarzeń terrorystycznych do obowiązkowego opracowania w obiektach użyteczności

publicznej – pozwoli to na przygotowanie struktur i rozwiązań działania na wypadek

określonych zamachów (na przykład zamach bombowy, aktywny strzelec, użycie

BMR); taka obligatoryjność powinna zostać wsparta wprowadzeniem

do powszechnego stosowania przykładowych wzorów postępowania na wypadek

opisanych zdarzeń i szkoleń w tym zakresie dla administratorów obiektów;

− opracowanie powszechnie obowiązujących i jednakowych sygnałów ostrzegania

i alarmowania o zdarzeniach o charakterze terrorystycznym – aspekt jednolitości

umożliwi skuteczniejsze rozpowszechnianie i edukację społeczności na temat

pożądanych zachowań w przypadku zagrożenia terrorystycznego; obecna różnorodność

sygnałów i procedur w budynkach użyteczności publicznej wpływa negatywnie na

293

Zob. M. Gajda, Wpływ terroryzmu na zabezpieczenie budynków użyteczności publicznej [w:] Przestrzeń

i FORMA, 20/2013, [online], [dostęp 16.04.2014], dostępny w Internecie: http://www.pif.zut.edu.pl/pif20.php,

s. 129-130.

166

świadomość osób i uniemożliwia szybkie i zautomatyzowane ich działanie po

usłyszeniu sygnału o zagrożeniu;

− wprowadzenie instrukcji lub poradników na temat postępowania zarządzającego

obiektem po otrzymaniu informacji o zagrożeniu terrorystycznym – zwiększy

to wiedzę i świadomość właścicieli oraz pomoże im w opracowywaniu wariantów

działania w takich sytuacjach; problem szczególnie ważny ze względu na wagę decyzji

podejmowanej przez właściciela, która z reguły jest wyborem pomiędzy zapewnieniem

bezpieczeństwa a kosztami w przypadku przerwania działalności w obiekcie

i zarządzenia ewakuacji;

− zwiększenie ochrony centrów monitoringu oraz udoskonalanie ich możliwości

technicznych – w większości obiektów centra monitoringu pełnią funkcję miejsca

kierowania działaniami na etapie reagowania, co powinno przekładać się

na odpowiedni poziom ich zabezpieczenia i ochrony przed dostępem osób trzecich;

dodatkowo w przypadku zajęcia ich przez sprawców zasadnym byłoby umożliwienie

przejęcia kontroli nad systemem kamer przemysłowych przez połączenie się

z zewnątrz (z wykorzystaniem odpowiednich procedur zabezpieczających);

− zmiana w sposobach wyznaczania miejsc zbiórek osób po zarządzonej ewakuacji –

powinno się to odbywać po konsultacji z przedstawicielami służb bezpieczeństwa

(na przykład PSP lub policji) – tak, by znajdowały się w odpowiedniej odległości

od obiektu i nie stanowiły dogodnego celu zamachu sekwencyjnego; dobrym

rozwiązaniem jest posiadanie kilku rejonów zbiórek, co zwiększa dekoncentrację ludzi

i zmniejsza ryzyko kolejnych dużych strat w przypadku następnego ataku;

− rozwiązanie kwestii pojazdów wielotonowych znajdujących się w pobliżu obiektów –

przede wszystkim poprzez propagowanie dobrych praktyk w tym zakresie wśród

zarządzających budynkami, by nie dopuszczać w pobliże obiektów takich pojazdów bez

wcześniejszych sprawdzeń i kontroli, budować ograniczenia w postaci barier, znaków

drogowych, punktów kontroli usytuowanych w bezpiecznej odległości

od obiektu; rozważenie możliwości wprowadzenia zakazu poruszania się takich

pojazdów w ścisłym centrum miast; zabezpieczenie portów lotniczych i innych

budynków IK przed możliwością dojazdu pojazdów wielotonowych i dostawczych oraz

autokarów bez wcześniejszej kontroli;

− rozwiązanie kwestii organizacji skutecznego systemu opieki psychologicznej

i społecznej po zdarzeniu terrorystycznym – opracowanie krajowej listy psychologów z

167

możliwością ich natychmiastowego zatrudnienia podczas zdarzeń masowych;

przygotowanie struktur organizacji mogących nieść pomoc społeczną

i psychologiczną po zamachu (na przykład centra pomocy rodzinie, centra informacji

i wsparcia dla najbliższych ofiar zdarzeń, polowe centra medialne, telefony zaufania

i infolinie, fundusze finansowe i rzeczowe na rzecz poszkodowanych, grupy wsparcia,

wykorzystanie Internetu); dokonanie oceny i podziału kompetencji pomiędzy obecnie

funkcjonującymi organizacjami; przeprowadzanie ćwiczeń i symulacji działań w tym

obszarze

294

;

− przygotowanie systemu natychmiastowych wypłat odszkodowań i pomocy społecznej

dla członów rodzin ofiar zamachów – tak, by pomoc była możliwie szybka

i skutecznie trafiała do najbardziej potrzebujących;

− wypracowanie skutecznego systemu komunikacji pomiędzy służbami podczas

reagowania na zdarzenie terrorystyczne – obecnie wykorzystywane środki łączności

radiowej nie zapewniają skutecznej komunikacji pomiędzy różnymi podmiotami

systemu bezpieczeństwa z powodu braku unifikacji w tym zakresie na poziomie

centralnym; należy zorganizować systemy łączności, które pozwolą na nieograniczone

korzystanie z łączności w trudnych warunkach infrastruktury, na przykład

żelbetonowej, oraz będą niezależne od telefonii komórkowej, która nie funkcjonuje

właściwie podczas zdarzeń masowych; przygotowanie systemów umożliwiających

kontrolę przeciążenia sieci telefonii komórkowych oraz procedur wyłączania przez

operatorów możliwości korzystania z sieci przez użytkowników nienależących

do służb bezpieczeństwa;

− rozwiązanie kwestii polityki medialnej podczas i po zdarzeniu – poprzez:

wypracowanie procedur kontaktu z mediami, zorganizowanie systemu monitorowania

mediów krajowych i zagranicznych podczas zdarzenia, opracowanie procedur

informowania biznesowego w trakcie i po zdarzeniu

295

;

− wykorzystanie potencjału wolontariatu – poprzez zorganizowanie systemu

koordynującego i zarządzającego organizacjami użytku publicznego i wolontariatem,

by skutecznie wykorzystać możliwości chętnych do udzielania pomocy podczas

zdarzeń kryzysowych o charakterze terrorystycznym.

294

Zob. Doświadczenia z działań podjętych w odpowiedzi na zamachy bombowe w Londynie 7 lipca 2005, Londyn

2006, s. 7.

295

Zob. Raport Regionalnego Forum Obronności w Londynie w sprawie wydarzeń 7 lipca 2005 roku, Urząd

Miasta Londynu, London 2006, s. 19.

168

4.3 Rozwiązania w obszarze edukacji i profilaktyki

Działania profilaktyczne mają kluczowe znaczenie na etapie przygotowania

społeczeństwa do reagowania na zagrożenia bezpieczeństwa. Koszty oraz nakład pracy

edukacyjnej powinien być wprost proporcjonalny do poziomu skuteczności działania osób

znajdujących się w miejscu zdarzenia kryzysowego. Szczególnie ważne są zachowania

poszkodowanych w trakcie zdarzeń masowych takich jak zamachy terrorystyczne.

Bezpośrednio po ataku najczęściej ofiary są zdane jedynie na własne umiejętności radzenia

sobie w takich sytuacjach. Pojęcia pierwszej pomocy, samoewakuacji oraz opanowania

własnych emocji są istotą w zachowaniu się jednostki w stanie zagrożenia życia lub zdrowia

spowodowanego zamachem terrorystycznym.

Kolejnym aspektem działań profilaktycznych jest wyposażenie w wiedzę

i umiejętności projektowania rozwiązań z zakresu zapewnienia bezpieczeństwa w budynkach

użyteczności publicznej właścicieli oraz zarządzających obiektami. Nie można bowiem

oczekiwać, że prywatni administratorzy będą ekspertami w tym zakresie bez zaangażowania

się państwa i instytucji do tego przeznaczonych w edukację i szkolenie takich osób. Obecnie

nie funkcjonuje zwarty system rozwiązań w tym zakresie, a bezpieczeństwo w obiektach jest

wynikiem współpracy właścicieli z prywatnym sektorem ochrony osób i mienia. Po zbadaniu

stanu rzeczywistego w tym zakresie autor proponuje kilka rozwiązań mogących przyczynić się

do zwiększenia możliwości ograniczania skutków zamachów terrorystycznych

w obiektach użyteczności publicznej. Do nich należą między innymi:

− zwiększenie aktywności państwowych instytucji w obszarze wsparcia właścicieli

w budowaniu systemów bezpieczeństwa wewnętrznego obiektów użyteczności

publicznej – poszerzenie kompetencji jednej z centralnych instytucji (na przykład

Rządowego Centrum Bezpieczeństwa) o udzielanie wsparcia właścicielom budynków

użyteczności publicznej w zakresie: udostępniania publikacji na tematy organizacji

systemów bezpieczeństwa w obiektach; prowadzenia szkoleń w tym zakresie

z zarządzającymi budynkami, funkcjonariuszami służb i straży oraz z architektami;

doradztwo i lustrację budynków na wniosek właścicieli poszczególnych obiektów

w celu niesienia bezpośredniej pomocy w budowaniu systemów bezpieczeństwa

wewnętrznego w obiektach; przykładami takich instytucji na świecie są Federal

Emergency Management Agency (USA) oraz National Counter Terrorism Security

Office (GB);

169

− wydawanie publikacji przez ośrodki naukowe oraz instytucje bezpieczeństwa

publicznego z obszaru zarządzania bezpieczeństwem w obiektach użyteczności

publicznej w kontekście zagrożenia terroryzmem – w formie podręczników, instrukcji

lub poradników skierowanych do właścicieli, zarządzających bezpieczeństwem

w obiektach oraz projektantów budynków i infrastruktury, w których będą wskazywane

rozwiązania i dobre praktyki w tym zakresie; opracowanie takich publikacji powinno

odbywać się w koordynacji z jedną instytucją centralną (na przykład RCB)

z wykorzystaniem dorobku zagranicznego (przykładami takiej aktywności może być

seria poradników wydawanych przez amerykańską FEMA z zakresu zarządzania

ryzykiem, budowania systemów bezpieczeństwa w centrach handlowych lub

organizowania procedury oceny wrażliwości budynku na zamach terrorystyczny;

szczegółowe podejście do projektowania bezpieczeństwa w poszczególnych rodzajach

budynków użyteczności publicznej proponuje brytyjski National Counter Terrorism

Security Office, wydając podręczniki dotyczące bezpieczeństwa antyterrorystycznego

w hotelach, centach handlowych lub w portach lotniczych

296

);

− wprowadzenie instytucji „doradców do spraw zarządzania bezpieczeństwem

w budynku” – powołanych do tego celu funkcjonariuszy jednej ze służb,

którzy, wyposażeni w odpowiednią wiedzę i doświadczenie, mogliby służyć pomocą

w organizowaniu systemów bezpieczeństwa w budynkach użyteczności publicznej;

(w Wielkiej Brytanii są to policyjni doradcy, po specjalistycznym przeszkoleniu

i stałym kontakcie z National Counter Terrorism Security Office)

297

;

− ustanowienie instytucji wiodącej w zakresie prowadzenia działań profilaktycznych

z zakresu bezpieczeństwa antyterrorystycznego – powstanie jednego centralnego

koordynatora powinno przełożyć się na poprawę jakości prowadzonych, jak do tej pory

chaotycznie, działań profilaktycznych i szkoleniowych; dodanie do programów

edukacji szkolnej zagadnień z bezpieczeństwa antyterrorystycznego wzmocni

świadomość wśród większej liczby osób;

− informowanie o pożądanych sposobach zachowań na wypadek ogłaszania sygnałów

o zagrożeniu terrorystycznym – w postaci szkoleń, akcji propagandowych i ulotkowych,

296

Zob. Handbook for rapid visual screening of buildings to evaluate terrorism risk, FEMA USA 2009; Safe

rooms and shelters – protecting people against terrorist attacks, FEMA USA 2006, Counter terrorism protective

security advice for hotels and restaurants, NaCTSO GB 2008; Counter terrorism protective security advice for

shopping centres, NaCTSO GB 2006.

297

Zob. Counter Terrorism Protective Security Advice for hotels and restaurants, National Counter Terrorism

Security Office, GB London 2008, s. 7.

170

publikacji oraz z wykorzystaniem mediów; doprowadzenie do powszechnej znajomości

sygnałów ostrzegania i alarmowania oraz procedur zachowań po ich ogłaszaniu;

− zwiększenie ilości szkoleń i kursów z zakresu pierwszej pomocy – poprzez szkolenia

podstawowe i cykliczne dla pracowników obiektów użyteczności publicznej

ze szczególnym uwzględnieniem pracowników pionu bezpieczeństwa;

− rekomendowanie wśród właścicieli budynków ochrony ubezpieczeniowej

na wypadek zamachu terrorystycznego – przyczyni się to do zmniejszania kosztów

bezpośrednich i pośrednich związanych z odbudową infrastruktury obiektu

oraz wypłatą odszkodowań osobom poszkodowanym lub najbliższym ofiar zamachów;

do rozważenia pozostaje kwestia udziału państwa w organizowaniu rozwiązań

powszechnych w tym zakresie w celu objęcia obowiązkowym ubezpieczeniem takich

zarządzających (w zależności od ilości przebywających osób w budynku)

298

;

− prowadzenie edukacji w zakresie zasad komunikacji podczas zdarzeń o charakterze

masowym – ze względu na duże obciążanie sieci telefonii komórkowej bardziej

skuteczną formą przekazywania informacji jest wysyłanie informacji tekstowych,

co powinno być przekazywane społeczeństwu na etapie przygotowania i prowadzenia

edukacji antyterrorystycznej;

− zwiększenie ilości ćwiczeń z zakresu ewakuacji z budynków – prowadzenie ich

w sposób niezapowiedziany i w godzinach wysokiego obciążenia obiektu ruchem

osobowym; prowadzenie sprawozdań i tworzenie systemu dobrych praktyk w tym

zakresie; udział w tych szkoleniach przedstawicieli służb i straży odpowiedzialnych

za bezpieczeństwo lokalne, co umożliwi poprawę wzajemnych relacji

oraz weryfikację zaplanowanych przez administratorów działań.

4.4 Rozwiązania w obszarze infrastruktury i wyposażenia

Wysiłki podmiotów odpowiedzialnych za bezpieczeństwo antyterrorystyczne

i minimalizację skutków potencjalnych zamachów powinny być wspomagane przez najnowsze

rozwiązania techniczne w zakresie infrastruktury i wyposażenia. Szczególnie,

że współcześni terroryści dysponują już nowymi i zaawansowanymi technologiami

wykorzystywanymi podczas przeprowadzania kolejnych ataków. Instytucje odpowiedzialne za

bezpieczeństwo w państwie oraz zarządzający budynkami powinni wyprzedzać

w rozwiązaniach technicznych sprawców, by systemy ochrony i reagowania na zagrożenia były

298

Zob. Insurance, finance and regulation primer for terrorism risk management in buildings, FEMA USA 2003,

s. 19 – 42.

171

adekwatne do posiadanych prze terrorystów sił i środków. Problemem, który należy rozpatrzeć

w tym obszarze jest zrównoważenie kosztów z uzyskanymi dzięki wprowadzeniu wybranych

rozwiązań efektami. Dlatego implementowane udoskonalenia techniczne powinny być jak

najbardziej uniwersalne - by mogły znaleźć zastosowanie podczas minimalizacji skutków nie

tylko zdarzeń o charakterze terrorystycznym. Dodatkowym aspektem tego zagadnienia są

ograniczone środki finansowe, jakimi dysponują niektórzy właściciele obiektów. Bez względu

na intencje i rozumienie konieczności stosowania nowoczesnych narzędzi nie są oni w stanie

zaadaptować niektórych rozwiązań w administrowanych budynkach (na przykład w szkołach,

urzędach administracji lokalnej, muzeach). W związku z tym bez częściowego finansowania ze

strony państwa brak jest możliwości wprowadzania kolejnych, skutecznych środków

przyczyniających się do poprawy poziomu ograniczania skutków zamachów terrorystycznych.

Autor, po przeprowadzeniu analizy dostępnych w kraju i na świecie narzędzi, proponuje

następujące kierunki działań w obszarze rozbudowywania technologii i rozwiązań

technicznych:

− ulepszanie systemów monitoringu wizyjnego – poprzez: wprowadzanie rozwiązań

pozwalających na rozpoznawanie twarzy, numerów rejestracyjnych pojazdów

lub innych wybranych elementów; liczenie osób wchodzących i wychodzących

z budynku łącznie z dziećmi; umożliwienie korzystania z systemu kamer

przemysłowych spoza centrum monitoringu za pomocą połączenia internetowego,

odpowiednio zabezpieczonego przed dostępem osób nieupoważnionych;

− stosowanie zabezpieczeń strefowych wokół budynków – w postaci elementów małej

architektury oraz mebli ulicznych (latarni, ławek, donic, słupów, wzmocnionych koszy

na śmieci, kwiatonów, pachołków i poidełek), barier bezpieczeństwa, murów

oporowych, ogrodzeń, drzew, znaków drogowych, ograniczeń wysokości dojazdu,

budek strażniczych i punktów kontrolnych; stosowanych w taki sposób, by nie

zakłócały estetyki architektonicznej w pobliżu obiektu i komponowały się całościowo

z otaczającymi budynkami i infrastrukturą

299

; wykorzystanie takich elementów pozwoli

na zabezpieczenie strefy wokół budynku przed dojazdem w rejon największego

zagrożenia wybuchem pojazdów i w ten sposób pośrednio może przyczynić się do

zmniejszenia skutków zamachu bombowego;

299

Zob. Zalecenia i wytyczne programowe Planu urbanistycznego zabezpieczenia Waszyngtonu [za:] A. Jasiński,

Architektura…, dz. cyt., s. 102.

172

− stosowanie aktywnych zabezpieczeń strefowych – ze względu na wysokie koszty takich

rozwiązań oraz potrzebę ciągłego monitorowania i obsługi rekomendowane

do stosowania w obiektach szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa państwa;

stosowane w postaci: unoszonych barier lub pachołków przy wjazdach do obiektów,

otwieranych wzmocnionych bram, aktywnych hydraulicznych pachołków oraz zapór

drogowych, barier typu „wilczy dół”; powyższe elementy mogą być z powodzeniem

stosowane do zabezpieczenia sektorów wokół obiektów przy ścisłym współdziałaniu

z kontrolą dostępu i systemami przepustkowymi

300

;

− lokalizacja stref parkingowych w odległości bezpiecznej od budynku – gwarantującej

ograniczanie do minimum strat wynikających z zamachu bombowego

z wykorzystaniem zaparkowanego pojazdu; w przypadku parkingów podziemnych lub

bezpośrednio przylegających do obiektów obowiązkowo wprowadzanie systemów

kontroli wybiórczej lub ciągłej wjeżdżających pojazdów z równoległym stosowaniem

patrolowania stref i ograniczeń gabarytowych dla samochodów ciężarowych

i dostawczych; zastosowanie kontroli wnętrza pojazdów zabezpieczających

logistycznie budynek wykonywanej przed wjazdem do strefy parkingowej oraz

wykorzystywanie „systemu zaufanych dostawców”; szczególnie w portach lotniczych

wprowadzenie kontroli pojazdów wielotonowych, autokarów i pojazdów dostawczych

już przed wjazdem na teren portu tak, by nie dopuścić do zatrzymania się

niesprawdzonego pojazdu bezpośrednio przed terminalem lotniska;

− stosowanie rozwiązań zapewniających bezpieczeństwo informacyjne i informatyczne –

poprzez: tworzenie kopii posiadanych baz danych, zabezpieczenie informatyczne

obiektu przed ingerencją z wykorzystaniem łącz internetowych, zorganizowanie

różnych poziomów dostępu do systemów kierowania i administrowania w budynku,

posiadanie zapasowego systemu zarządzania obiektem niezależnego od rozwiązań

elektronicznych; bezpieczeństwo systemów elektronicznych jest szczególnie ważne

podczas minimalizowania skutków wtórnych, a największe znaczenie obecnie ma

w powstających budynkach inteligentnych;

− stosowanie materiałów zwiększających bezpieczeństwo powybuchowe i pożarowe –

należą do najbardziej kosztownych sposobów na ograniczanie skutków zamachów

bombowych, co przekłada się bezpośrednio na stosowanie ich jedynie w budynkach

300

Zob. A. Jasiński, Architektura…, dz. cyt., s. 183 – 191.

173

szczególnie narażonych na zamach bombowy (ambasady, porty lotnicze, budynki

rządowe); realizowane poprzez stosowanie nowoczesnych materiałów budowlanych

o najwyższych klasach ogniotrwałości, specjalnego rodzaju szkła i okien (szkła

hartowane, laminowane, poliwęglanowe, wewnętrznie zbrojone), wyposażanie

budynku w podwójne okna lub kurtyny antywybuchowe, rozmieszczanie pomieszczeń

w budynku w zależności od lokalizacji w stosunku do najbardziej zagrożonego kierunku

potencjalnego ataku bombowego

301

;

− stosowanie ukryć, schronów oraz wzmocnionych części budynku – jedna z najbardziej

skutecznych, ale i kosztownych metod minimalizacji skutków zamachów

terrorystycznych, polegająca na wydzieleniu w jednej części budynku strefy

wzmocnionej z przeznaczeniem na zapewnienie bezpieczeństwa w przypadku

określonego zdarzenia kryzysowego (wybuch, aktywny strzelec, skażenie środkiem

chemicznym, zawalenie się budynku); w zależności od przeznaczenia i środków

finansowych jakimi dysponuje zarządzający obiektem może mieć charakter długo lub

krótkoterminowy, przeznaczony dla niewielkiej lub znacznej ilości osób, zapewniający

ochronę przed wybranym lub przed kilkoma zagrożeniami; wymaga znacznych

nakładów finansowych i powinna być realizowana już na etapie projektowania obiektu;

ze względu na stopień technologicznego zaawansowania może mieć wymiar

tymczasowego schronienia, niezależnego pomieszczenia z samodzielnym aneksem do

zabezpieczenia podstawowych potrzeb życiowych, własnym źródłem zasilania,

oddymiania, oczyszczania powietrza oraz komunikacji ze środowiskiem zewnętrznym;

dzięki zastosowanym nowoczesnym rozwiązaniom zapewnia wysoki stopień ochrony

dla osób znajdujących się w środku i przyczynia się bezpośrednio do minimalizacji

potencjalnych skutków zamachów terrorystycznych; warunkiem skuteczności

schronów i ukryć jest odpowiednio szybkie i wystarczające znalezienie się osób w tej

strefie i znaczne koszty związane z budową takich obiektów w budynkach oraz ich

utrzymaniem; alternatywą dla tak kompleksowego i jednocześnie kosztownego

narzędzia jest wzmacnianie wybranych elementów konstrukcyjnych budynku, by

podnieść wytrzymałość i ochronę przed wybuchem określonej części budynku

i zwiększyć szansę na przeżycie przybywających w niej osób

302

;

301

Zob. Primer for design of commercial buildings to mitigate terrorist attacks, FEMA USA 2003, s. 50 – 80.

302

Zob. Safe rooms and shelters – protecting people against terrorist attacks, FEMA 453, USA 2006.

174

− opracowanie centralnej lub lokalnych baz danych na temat wybranych budynków

użyteczności publicznej – posiadanie takiej bazy informacji na temat planów

budynków, podstawowych danych z zakresu specyfiki obiektu, łącznie z aktualnymi

danymi zarządzających budynkami mogłoby przyczynić się do szybszego ich

pozyskiwania przez służby ratownicze w sytuacji wystąpienia zagrożenia zamachem

terrorystycznym, gdy brak jest możliwości skorzystania z dokumentacji znajdującej się

wewnątrz budynku; zgromadzone w ten sposób dane o obiektach mogłoby być

z powodzeniem wykorzystywane podczas innych rodzajów zdarzeń nadzwyczajnych;

rozwiązanie powyższe nie wymaga od zarządzających ponoszenia dodatkowych

kosztów, ponieważ takie dokumenty posiadają w wersjach elektronicznych; jednym

z problemów jakie mogłyby wystąpić podczas tworzenia bazy danych mógłby być spór

kompetencyjny, kto miałby być administratorem takich danych (służbą rekomendowaną

do tego celu przez autora jest PSP ze względu na najszerszą panoramę zdarzeń,

w których bierze udział i pełnienie funkcji organu wiodącego

w systemie ratowniczo-gaśniczym w Polsce); wykorzystywanie planów obiektów

w wersjach elektronicznych zostało z powodzeniem wdrożone w działaniach zastępów

interwencyjnych w łódzkiej PSP;

− kwestia rozmieszczania koszy na śmieci – w zależności od możliwości finansowych

można stosować kosze specjalnej, wzmocnionej konstrukcji (koszt rzędu kilku, nawet

kilkunastu tysięcy złotych) i wtedy mogą one być ustawiane w dowolnej odległości od

budynku lub zastosowanie zwykłych pojemników oddalonych od miejsc wrażliwych

w obiekcie; dodatkową kwestią jest zagadnienie opróżniania ich w aspekcie

częstotliwości oraz przeszkolenia personelu sprzątającego

303

.

4.5 Wnioski

Przeprowadzone badania w obszarze możliwych rozwiązań zmierzających

do ograniczania skutków zamachów terrorystycznych pozwoliły na sformułowanie

następujących wniosków:

− osoby zarządzające wybranymi obiektami użyteczności publicznej widzą potrzebę

i możliwości wprowadzania nowych rozwiązań w zakresie minimalizacji skutków

zamachów terrorystycznych w administrowanych przez nich kategoriach budynków;

303

Zob. DoD minimum antiterrorism standards for bulidings, Departament of defense USA 2012, s. 82.

175

− funkcjonowanie systemu minimalizacji skutków zamachów terrorystycznych jest

uzależnione bezpośrednio od właściwych podstaw prawnych, które wymagają

uzupełnienia i dostosowania do charakteru zagrożenia współczesnym terroryzmem oraz

wieloaspektowości zarządzania bezpieczeństwem w budynkach użyteczności

publicznej;

− istnieje wiele nowych rozwiązań w zakresie minimalizowania skutków zamachów

terrorystycznych w obiektach użyteczności publicznej w obszarze organizacyjno-

proceduralnym, które nie wymagają znacznych nakładów finansowych i mogą

zaowocować realnym wzrostem skuteczności reagowania na zdarzenia o charakterze

terrorystycznym;

− podniesienie poziomu efektywności działań edukacyjno-profilaktycznych w zakresie

minimalizacji skutków zamachów jest możliwe poprzez zorganizowane inicjatywy

wybranych instytucji bezpieczeństwa państwa oraz aktywność podmiotów

zarządzających budynkami użyteczności publicznej;

− struktury osobowe zarządzające bezpieczeństwem w obiektach powinny być

wspomagane przez nowoczesne rozwiązania technologiczne i techniczne, które muszą

spełniać warunek ekonomiczności i uniwersalności oraz być dostosowane

do możliwości finansowych poszczególnych kategorii budynków użyteczności

publicznej.

176

Zakończenie

Niniejsza monografia jest efektem pracy badawczej nad problematyką ograniczania

skutków zamachów terrorystycznych w budynkach użyteczności publicznej. Przedstawione

treści potwierdzają, że istnieją możliwości poprawy jakości wykonywanych zadań na rzecz

minimalizacji skutków zamachów terrorystycznych. Dotyczy to szczególnie tych obiektów,

których ochrona nie jest obowiązkowa, a ze względu na przebywanie w nich znacznej liczby

osób mogą one stać się celami zamachów terrorystycznych. Stosowane rozwiązania w tym

zakresie wydają się niewystarczające, a pozostawienie zarządzających budynkami użyteczności

publicznej bez wsparcia ze strony podmiotów państwowych, powoduje dowolność

i różnorodność przyjmowanych koncepcji ochrony antyterrorystycznej. Proponowane

usprawnienia działania na wypadek zagrożenia zamachem terrorystycznym dotyczą również

sfer, za które odpowiedzialni są właściciele budynków. Jednak ich aktywność powinna być

ukierunkowana i weryfikowana przez podmioty odpowiedzialne za bezpieczeństwo państwa.

Tylko tak skoordynowane działania będą miały wymiar właściwego dostosowania do

charakteru współczesnego terroryzmu i mogą skutkować wymiernymi efektami w tym zakresie.

Przedstawienie katalogu możliwości poprawy ochrony antyterrorystycznej obiektów

z roku 2014 daje możliwość porównania tego stanu z obecnymi rozwiązaniami. Dodatkowo,

istnieje również szansa porównania zaproponowanych przez autora rozwiązań z tym,

co zmieniło się i stało się rzeczywistością w obszarze bezpieczeństwa antyterrorystycznego

w roku 2020.

Autor wierzy, że wysiłki naukowe jego i kolejnych badaczy przełożą się

na wymierne efekty w postaci bezpieczniejszego środowiska budynków użyteczności

publicznej.

177 
Spis tabel 
 
Tabela 1 Liczba ataków terrorystycznych na świecie w latach 2007 – 2012........................... 12 
Tabela 2 Zamachy terrorystyczne na świecie i ich ofiary w 2012 roku ................................... 12 
Tabela 3 Państwa świata najbardziej zagrożone zamachami terrorystycznymi w 2012 roku.. 13 
Tabela 4 Odporność pożarowa budynków w zależności od wysokości oraz kategorii ZL ...... 91 
Spis rycin 
Rycina 1 Metody ataków terrorystycznych na świecie w 2012 roku ....................................... 36 
Rycina 2 Model podziału zamachów terrorystycznych w budynkach użyteczności publicznej 
ze względu na relacje czasowe ............................................................................................... 104 
Rycina 3 Model struktur osobowych ograniczania skutków zamachów terrorystycznych w 
budynkach użyteczności publicznej ....................................................................................... 113 
Spis wykresów 
Wykres 1 Graficzne przedstawienie czasu reakcji tr dla zdarzenia terrorystycznego 
prognozowanego .................................................................................................................... 105 
  

178

Bibliografia

Publikacje zwarte

1. Adamski J., Nowe technologie w służbie terrorystów, Warszawa 2007 r.

2. Annex of Statistical Information, country report on terrorism 2012, National

Consortium for the Study of Terrorism and Responses to Terrorism, Maryland 2013.

3. Apanowicz J., Metodologiczne uwarunkowania pracy naukowej, Warszawa 2005 r.

4. Babbie E., Podstawy badań społecznych, Warszawa 2008 r.

5. Biała księga bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2013 r.

6. Białek T., Terroryzm manipulacja strachem, Warszawa 2005 r.

7. Bolechów B., Terroryzm – aktorzy, statyści, widownie, Warszawa 2010 r.

8. Brzeziński J., Elementy metodologii badań psychologicznych, Warszawa 1980 r.

9. Cieślarczyk M., Metody, techniki narzędzia badawcze oraz elementy statystyki

stosowane w pracach magisterskich i doktorskich, Warszawa 2003 r.

10. Counter Terrorism Protective Security Advice for hotels and restaurants, National

Counter Terrorism Security Office, GB London 2008.

11. Counter terrorism protective security advice for shopping centres, National Counter

Terrorism Security Office, GB London 2006.

12. Cymerski J., Terroryzm a bezpieczeństwo Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2013 r.

13. Dietl W., K. Hirschmann, R. Tophoven, Terroryzm, Warszawa 2011 r.

14. DoD minimum antiterrorism standards for bulidings, Departament of defense USA

2012 r.

15. Doświadczenia z działań podjętych w odpowiedzi na zamachy bombowe w Londynie

7 lipca 2005, Londyn 2006 r.

16. Encyklopedia terroryzmu, Warszawa 2004 r.

17. Gorzko M., Procedury i emergencja. O metodologii klasycznych odmian teorii

ugruntowanej, Szczecin 2008 r.

18. Grocki R., Zarządzanie kryzysowe dobre praktyki, Warszawa 2012 r.

19. Hague P., Badania marketingowe. Planowanie, metodologia i ocena wyników,

Gliwice 2006 r.

20. Handbook for rapid visual screening of buildings to evaluate terrorism risk, FEMA

USA 2009.

21. Hoc S., Zagadnienia odpowiedzialności karnej za szpiegostwo, Warszawa 1985 r.

22. Hoffman B., Oblicza terroryzmu, Warszawa 2001 r.

179

23. Hołyst B., Terroryzm T – I, Warszawa 2011 r.

24. Horgan J., Psychologia terroryzmu, Warszawa 2008 r.

25. Horyń W., Metodyka przygotowania prac kwalifikacyjnych z bezpieczeństwa

narodowego, Wrocław 2012 r.

26. Ilnicki M., Służby graniczne w walce z terroryzmem, Toruń 2011 r.

27. Indecki K., Prawo karne wobec terroryzmu i aktu terrorystycznego, Łódź 1998 r.

28. Insurance, finance and regulation primer for terrorism risk management in buildings,

FEMA USA 2003.

29. Jałoszyński K., Jednostka kontrterrorystyczna – element działań bojowych w systemie

bezpieczeństwa antyterrorystycznego, Szczytno 2011 r.

30. Jałoszyński K., Współczesny wymiar antyterroryzmu, Warszawa 2008 r.

31. Jałoszyński K., Zalewski S., Organy administracji rządowej wobec zagrożeń

terrorystycznych. Służby specjalne wobec terroryzmu, Bielsko-Biała 2009 r.

32. Jasiński A., Architektura w czasach terroryzmu, Warszawa 2013 r.

33. Komunikat badań – zagrożenie terroryzmem, CBOS, Warszawa 2013 r.

34. Kopaliński W., Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Warszawa 1998 r.

35. Kotarbiński T., Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauk,

Warszawa 1961 r.

36. Kuc B.R., Ścibiorek Z., Podstawy metodologiczne nauk o bezpieczeństwie, Warszawa

2013 r.

37. Kundzewicz Z., Kowalczak P., Zmiany klimatu i ich skutki, Poznań 2008 r.

38. Kulczyński S., Terroryzm jako zagrożenie bezpieczeństwa państwa [w]:

K. Jałoszyński, B. Wiśniewski, Terroryzm Diagnoza, zadania administracji publicznej

w przeciwdziałaniu zjawisku, Bielsko-Biała 2007 r.

39. Kvale S., Prowadzenie wywiadów, Warszawa 2010 r.

40. Kwiatkowski S., Zarządzanie bezpieczeństwem w sytuacjach kryzysowych, Pułtusk

2011 r.

41. Liedel K., Góralski D., System przeciwdziałania terroryzmowi w Polsce [w:] Liedel K.,

Marszałek-Kawa J., Wudarski Sz. (red.), Polityczne metody zwalczania terroryzmu,

Toruń 2006 r.

42. Liedel K., Morczek A., Terror w Polsce – analiza wybranych przypadków, Warszawa

2013 r.

43. Liedel K., Piasecka P., Jak przetrwać w dobie zagrożeń terrorystycznych, Warszawa

2008 r.

180

44. Liedel K., Zwalczanie terroryzmu międzynarodowego w polskiej polityce

bezpieczeństwa, Warszawa 2010 r.

45. Loranty D., Waluszko A., Ofiary zdarzeń o charakterze terrorystycznym,

[w]: Współczesne zagrożenia terrorystyzmem oraz metody działań

antyterrorystycznych, Szczytno 2007 r.

46. Łobodzki M., Metody i techniki badań pedagogicznych, Kraków 2000 r.

47. Medycyna ratunkowa i katastrof, Zawadzki A. (red.), Warszawa 2011 r.

48. Nowak S., Metodologia badań społecznych, Warszawa 2007 r.

49. Pikulski S., Prawne środki zwalczania terroryzmu, Olsztyn 2000 r.

50. Pilch T., Bauman T., Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 2001 r.

51. Pilch T., Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 1995 r.

52. Piotrowicz D., Negocjacje kryzysowe i policyjne, Warszawa 2010 r.

53. Podgórski R. A., Metodologia badań socjologicznych. Kompendium wiedzy

metodologicznej dla studentów, Bydgoszcz 2007 r.

54. Primer for design of commercial buildings to mitigate terrorist attacks, FEMA USA

2003.

55. Pytkowski W., Organizacja badań i ocena prac naukowych, Warszawa 1995 r.

56. Raport Regionalnego Forum Obronności w Londynie w sprawie wydarzeń 7 lipca 2005

roku, Urząd Miasta Londynu, London 2006 r.

57. Risk Management Series, Reference Manual to mitigate poltential terrorist attacks

against buildings, FEMA 2003.

58. Safe rooms and shelters – protecting people against terrorist attacks, FEMA 453, USA

2006.

59. Słownik języka polskiego PWN, Warszawa 1978 r.

60. Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, Łepkowski W. (red.),

Warszawa 2002 r.

61. Słownik terminów z zakresu psychologii dowodzenia i zarządzania, Borkowski J., Dyrda

M., Konarski L., Rokicki B. (red.), Warszawa 2000 r.

62. Stachowiak Z., Metodyka i metodologia pisania prac kwalifikacyjnych, Warszawa

2001 r.

63. Surmaczyński M., Warsztaty metodologiczne doktorantów socjologii, Wrocław 2002

r.

64. Sztumski J., Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice 1995 r.

181

65. Tabernacka M., Prawne zasady korzystania z obiektów i urządzeń użyteczności

publicznej, Warszawa 2013 r.

66. Uniwersalny słownik języka polskiego, T. II, Warszawa 2006 r.

67. Załęski K., Compa T., Terroryzm w lotnictwie, Dęblin 2012 r.

68. Zamiar Z., Wełyczko L., Zarządzanie kryzysowe, Wrocław 2012 r.

69. Zarządzanie bezpieczeństwem lotnictwa cywilnego – skrypt dydaktyczny, Sztucki J.,

Gąsior M., Zając G., Szczelina M. (red.), Wrocław 2011 r.

70. Zubrzycki W., Pododdziały antyterrorystyczne Policji, Warszawa 2010 r.

71. Aleksandrowicz T., Współczesne zagrożenia terroryzmem dla Polski, [w:] Problemy

prawno – organizacyjne zwalczania terroryzmu w Polsce, Szafrański J., Liedel K.

(red.), Szczytno 2011 r.

72. Dobija K., Obiekty naziemne zagrożone terroryzmem lotniczym, [w:] Reagowanie

państwa na zagrożenia terroryzmem lotniczym, Glen A., Warszawa 2010 r.

73. Glen A., Kwarciński M., Funkcjonowanie stref zakazu lotów wprowadzonych w celu

ochrony miejsca i osób przed zagrożeniami terroryzmem lotniczym, [w]: Reagowanie

państwa na zagrożenia terroryzmem lotniczym, Glen A. (red.), Warszawa 2010 r.

74. Gołębiewski J., Współczesny wymiar reagowania, [w:] Współczesny wymiar

bezpieczeństwa w aspekcie zmienności zagrożeń, Trombowski M., Kosowski B. (red.),

Katowice 2012 r.

75. Jałoszyński K., Ustawodawstwo antyterrorystyczne w Rzeczypospolitej Polskiej – jego

najważniejsze elementy, [w:]Problemy prawno-organizacyjne zwalczania terroryzmu w

Polsce, Szafrański J., Liedel K. (red.), Szczytno 2011 r.

76. Janusz-Pawletta B., Podstawy prawne reagowania na zagrożenia terroryzmem

lotniczym, [w:] Reagowanie państwa na zagrożenia terroryzmem lotniczym, Glen A.

(red.), Warszawa 2010 r.

77. Karski J., Nogalski A., Zasady organizacji medycyny ratunkowej [w:] Medycyna

ratunkowa i katastrof, podręcznik dla studentów uczelni medycznych, red.

Zawadzki A., Warszawa 2011 r.

78. Kulczycki M., Żuber M., Dylematy współczesnego bezpieczeństwa, [w:] Katastrofy

naturalne i cywilizacyjne, Żuber M. (red.), Wrocław 2011 r.

79. Pfefferbaum B., Victims of terrorism and the media, [w:] Terrorists, Victims and Society

– Psychological Perspectives on Terrorism and Its consequences, Silke A. (red.),

Cichester 2003 r.

182

80. Żebrowski A., Determinanty zamachu terrorystycznego – Euro 2012,

[w:] Przeciwdziałanie zagrożeniom terrorystycznym podczas imprez masowych

w aspekcie Euro 2012, Bąk T. (red.), Kraków-Rzeszów-Zamość 2012 r.

81. Szafrański J., Główne obszary oraz elementy systemu przeciwterrorystycznego,

[w:] Problemy prawno-organizacyjne zwalczania terroryzmu w Polsce, Liedel K. (red.),

Szczytno 2011 r.

Artykuły

1. (BW), Zamach bombowy, [w:] Gazeta Wyborcza z dnia 24.12.1991 r.

2. Adamczuk M., Ewolucja strategii i metod działania islamskich ugrupowań

terrorystycznych i ich wpływ na bezpieczeństwo Polski, [w:] Pozamilitarne aspekty

bezpieczeństwa Bezpieczeństwo narodowe, nr 19, III – 2011 r.

3. Bolechów B., Zwalczanie terroryzmu [w:] Zeszyty naukowe Koła

Wschodnioeuropejskiego Stosunków Międzynarodowych, Numer Specjalny:

Terroryzm, Wrocław 2004 r.

4. Czego się boimy? [w:] Polska Zbrojna, nr 9, wrzesień 2013 r.

5. Gajda M., Wpływ terroryzmu na zabezpieczenie budynków użyteczności publicznej, [w:]

Przestrzeń i FORMA, 20/2013.

6. Jałoszyński K., Działania militarne Izraela w walce z terroryzmem [w:] Zeszyty

Naukowe AON, nr 2/35, Warszawa 1999 r.

7. Mikulik J., Zarządzanie bezpieczeństwem i komfortem w budynkach inteligentnych, [w:]

Zintegrowane systemy bezpieczeństwa, nr 1/2007.

8. Parapura H., Kowalewski M., Kowalczyk B., Ostrzeganie i alarmowanie ludności

w niebezpieczeństwie [w:] Telekomunikacja i techniki informacyjne 1-2/2011.

9. Zajas S., Przeciwdziałanie zagrożeniom terrorystycznym na lotniskach [w]: Zeszyty

Naukowe Akademii Obrony Narodowej, Nr 2(67) 2007, Warszawa 2007 r.

10. Zieliński M., Bezpieczeństwo w porcie lotniczym, [w]: Zeszyty Naukowe Akademii

Marynarki Wojennej, Rok LI Nr 4 (183) 2010, Gdynia 2010 r.

Źródła prawa

1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, (Dz. U. 1997, nr 78, poz. 483).

2. Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego 2012.

3. Krajowy Plan zarządzania Kryzysowego 2013.

4. Narodowy Program Ochrony Infrastruktury Krytycznej.

183

5. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie

szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. 2014, Nr 180, Poz.

1860).

6. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków

technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie

(Dz. U. 2002, poz. 690).

7. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010

r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i

terenów (Dz. U. 2010, Nr 109, poz. 719).

8. Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia

5 lipca 2013 r. w sprawie klasyfikacji lotnisk i rejestru lotnisk (Dz. U. 2013, poz. 810).

9. Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 31

lipca 2012 r. w sprawie Krajowego Programu Ochrony Lotnictwa Cywilnego

(Dz. U. 2012, poz. 912).

10. Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 25

lipca 2013 r. w sprawie Krajowego Programu Kontroli Jakości w zakresie ochrony

lotnictwa cywilnego, (Dz. U. 2013, poz. 1148).

11. Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa I Gospodarki Morskiej z dnia

4 września 2012 r. w sprawie podstawowych przepisów porządkowych związanych

z zapewnieniem bezpieczeństwa i ochrony lotów oraz porządku na lotnisku

(Dz. U. 2013, poz. 1023).

12. Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia

4 kwietnia 2013 r. w sprawie przygotowania lotnisk do sytuacji zagrożenia oraz

lotniskowych służb ratowniczo-gaśniczych (Dz. U. 2013, poz. 487).

13. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 czerwca 2003 r. w sprawie obiektów

szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa i obronności państwa oraz ich szczególnej

ochrony (Dz. U. 2003, nr 116, poz. 1090).

14. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie szczegółowego

zakresu działania szefa obrony cywilnej kraju, szefów obrony cywilnej województw,

powiatów i gmin (Dz. U. 2002, Nr. 96, Poz. 850).

15. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 kwietnia 2010 r. w sprawie planów ochrony

infrastruktury krytycznej (Dz. U. 2010, Nr 83, poz. 542).

16. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 kwietnia 2010 r. w sprawie planów ochrony

infrastruktury krytycznej (Dz. U. 2010, Nr 83, poz. 542).

184

17. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 sierpnia 2013 r. w sprawie szczegółowych

warunków i sposobu użycia oddziałów i pododdziałów policji oraz sił zbrojnych

rzeczypospolitej polskiej w razie zagrożenia bezpieczeństwa publicznego lub

zakłócenia porządku publicznego (Dz. U. 2013, poz. 1037).

18. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 stycznia 2013 r. w sprawie systemów

wykrywania skażeń i powiadamiania o ich wystąpieniu oraz właściwości organów

w tych sprawach (Dz. U. 2013, poz. 96).

19. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, (Dz. U. 2009, nr 178,

poz. 1380).

20. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, (Dz. U. 2013, poz. 182).

21. Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej, (Dz. U. 2009,

Nr 12, poz. 67).

22. Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej, (Dz. U. 2011, nr 116, poz.

675).

23. Ustawa z dnia 16 marca 2001 r. o Biurze Ochrony Rządu, (Dz. U. 2004, nr 163, poz.

1712).

24. Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej, (Dz. U. 2002, nr 62, poz.

558).

25. Ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym, (Dz. U. 2002, nr 113, poz.

985).

26. Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej

Polskiej, (Dz. U. 2012, poz. 461, 1101, 1407, 1445).

27. Ustawa z dnia 21 maja 1999 roku o broni i amunicji, (Dz. U. z 2012 r. poz. 576,

z 2013 r. poz. 829).

28. Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia, (Dz. U. 2005, nr 145, poz.

1221).

29. Ustawa z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji

Wywiadu, (Dz. U. 2002, nr 29, poz. 154).

30. Ustawa z dnia 24 maja 2013 r. ośrodkach przymusu bezpośredniego i broni palnej, (Dz.

U. 2013, poz. 628, 1165).

31. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej, (Dz.U. z 2006, nr 96,

poz. 667).

32. Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 roku o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach

porządkowych, (Dz.U. 2001, nr 123, poz. 1353).

185

33. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, (Dz. U. 2007 nr 89, poz.

590.

34. Ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego

Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom

Rzeczypospolitej Polskiej, (Dz. U. 2002, nr 156, poz. 1301).

35. Ustawa z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze, Dz. U. 2002, Nr 130, poz. 1112.

36. Ustawa z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej, (Dz. U. 2007,

nr 65, poz. 437).

37. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, (Dz. U. 2011, Nr 287, poz. 1687).

38. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane, ( Dz. U. 1994, Nr 89, Poz. 414).

39. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, (Dz. U. 1991, Nr 95, poz. 425).

40. Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym,

(Dz. U. 2001, nr 191, poz. 1410).

41. Ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie

Wywiadu Wojskowego, (Dz. U. 2006, nr 104, poz. 709).

42. Załącznik do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 stycznia 2013 r. w sprawie

systemów wykrywania skażeń i powiadamiania o ich wystąpieniu oraz właściwości

organów w tych sprawach (Dz. U. 2013, poz. 96).

43. Załącznik nr 1 do Rozporządzenia Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki

Morskiej z dnia 31 lipca 2012 r. w sprawie przygotowania lotnisk do sytuacji zagrożenia

oraz lotniskowych służb ratowniczo-gaśniczych, (Dz. U. 2013, poz. 487).

44. Załącznik nr 5 do Zarządzenia nr 74 Prezesa Rady Ministrów z dnia 12 października

2011 roku w sprawie wykazu przedsięwzięć i procedur systemu zarządzania.

45. Zarządzenie nr 1429 Komendanta Głównego Policji z dnia 31 grudnia 2004 r.

w sprawie wprowadzenia w Policji procedur reagowania w sytuacjach kryzysowych,

(Dz. U. KGP 2005, Nr 3, poz. 8.).

46. Zarządzenie nr 74 Prezesa Rady Ministrów z dnia 12 października 2011 r. w sprawie

wykazu przedsięwzięć i procedur systemu zarządzania kryzysowego.

Źródła internetowe

1. http://coin.wne.uw.edu.pl/

2. http://energetyka.inzynieria.com/

3. http://foliags-o.geo.uni.lodz.pl/

186

4. http://geopolityka.org/

5. http://izrael.org.il/

6. http://katowice.szkolapolicji.gov.pl/

7. http://konflikty.wp.pl/

8. http://m.onet.pl/

9. http://megaslownik.pl/

10. http://news.bbc.co.uk/

11. http://niwserwis.pl/

12. http://old.prch.org.pl/

13. http://old.prch.org.pl/

14. http://rcb.gov.pl/

15. http://wiadomosci.gazeta.pl/

16. http://wiadomosci.onet.pl/

17. http://wiadomosci.wp.pl/

18. http://www.11wrzesnia2001.pl/

19. http://www.abw.gov.pl/

20. http://www.antyterroryzm.gov.pl/

21. http://www.bbc.co.uk/

22. http://www.e-finanse.com/

23. http://www.izrael.badacz.org/

24. http://www.nyc.gov/html/nypd/downloads/pdf/counterterrorism/ActiveShooter2012

Edition.pdf./

25. http://www.ock.gov.pl/

26. http://www.onet.pl/

27. http://www.polskieradio.pl

28. http://www.rmf24.pl/

29. http://www.sfora.pl/

30. http://www.specops.pl/

31. http://www.start.umd.edu/

32. http://www.stat.gov.pl/

33. http://www.stosunkimiedzynarodowe.info/

34. http://www.straz.gov.pl/

35. http://www.szczecin.kwp.gov.pl/

36. http://www.terroryzm.com/

187

37. http://www.tvn24.pl/

38. http://www.tvp.info/

39. http://www.ulc.gov.pl/

40. http://www.wprost.pl/

41. http://wyborcza.pl/

42. https://www.msw.gov.pl/

188

189

190

191

192

Z recenzji prof. Marka Bodzianego

Recenzowana monografia podejmuje trud deskrypcji oraz oceny systemu

antyterrorystycznego w Polsce w oparciu obowiązujący stan prawny na rok 2014. Jak sam

autor stwierdził zawężenie przedmiotu podejmowanych badań do dość już odległych ram

czasowych ma swoje uzasadnienie w tym, że monografia stanowi bazę do komparatystyki zmian

w przepisach prawa oraz systemie (w rozumieniu umownym) antyterrorystycznym w Polsce

przewidzianych do opublikowania w najbliższym czasie. Sama wizja kontynuacji badań w tym

zakresie pozwala na refleksję, że ani w przeszłości, ani też obecnie przedmiot podejmowanych

badań skupiny wokół problemów bezpieczeństwa budynków użyteczności publicznej w obliczu

zagrożeń terrorystycznych, jest otwarty pod względem zagadnień, dynamiczny pod względem

prawnym i ewaluacyjny, wymagający nieustannych badań i aktualizacji. Pomijając tę kwestię,

stwierdzam, że monografia ma znaczącą wartość poznawczą co uzasadnia syntetyczna

i zarazem rzeczowa prezentacja podstaw teoretycznych badań nad terroryzmem, jak również

bardzo wartościowe treści stanowiące rezultat badań własnych.

(…)

Rozdział czwarty jest ukoronowaniem dociekań Autora i ma charakter autorskiej

koncepcji rozwiązań w zakresie ograniczania skutków zamachów terrorystycznych w obiektach

użyteczności publicznej. Jego zakres przedmiotowy jest ukierunkowany na osiągnięcie celu

praktycznego (który warto wprowadzić do monografii). Proponowane zmiany i rekomendacje

odnoszą się zarówno do przepisów prawa, procedur, jak również do sfery edukacyjnej, mającej

na celu budowanie świadomości obywateli o istnieniu zagrożeń tego typu oraz wpajanie

nawyków co do zachowań na wypadek ich wystąpienia. Niezwykle istotne są również

proponowane zmiany w zakresie ochrony infrastruktury krytycznej, stanowiącej newralgiczny

element bezpieczeństwa i narażone na ataki różnego typu. W ramach podsumowania pragnę

wskazać, że rozdział ten w połączeniu z trzecim wytycza kierunek dalszych badań nad

bezpieczeństwem budynków użyteczności publicznej w zderzeniu z zagrożeniem wystąpienia

zamachów terrorystycznych.

zarówno dla środowiska akademickiego, jak i dla funkcjonariuszy służb, pracowników

administracji państwowej oraz osób zarządzających budynkami użyteczności publicznej.

ISBN: 978-83-952538-2-9

Wrocław 2020

Minimalizacja skutków zamachów terrorystycznych w budynkach użyteczności publicznej. Dobre praktyki i rekomendacje

Abstract

Recommended publications

FIGHTING TERRORIST THREATS IN ALERT RANK REGIMES - CHALLENGES AND PRACTICAL DIFFICULTIES

Zwalczanie zagrożeń terrorystycznych w reżimach stopni alarmowych – wyzwania i praktyczne trudności

Involving the public in nuclear terrorism preparedness: Reflections on the Washington Nuclear Summit

Threats to Nuclear Power Infrastructure and the Role of the General Public in Countering Them