SUBSTANCJE BIOAKTYWNE WYSTĘPUJĄCE W „ZIELONYCH” SUPLEMENTACH DIETY

Abstract

Suplementy diety stanowią uzupełnienie codziennej diety. Konsumenci coraz częściej sięgają po tzw. zielone suplementy diety. Głównymi surowcami, wykorzystywanymi do ich produkcji, są chlorella, spirulina oraz zielony jęczmień. Ze względu na obecność mikro- i makroelementów wykazują korzystny wpływ na zdrowie. Głównym związkiem, występującym we wszystkich analizowanych produktach, jest chlorofil. Jest on powszechnie występującym zielonym barwnikiem o wielu pozytywnych dla zdrowia właściwościach. Potwierdzono, że przyjmowanie tej substancji może zapobiegać lub wspomagać leczenie chorób metabolicznych, nowotworowych i układu pokarmowego. Chlorofil posiada bowiem właściwości antyoksydacyjne i przeciwzapalne.
Celem pracy było przedstawienie charakterystyki oraz potencjału zdrowotnego chlorofilu zawartego w dostępnych na rynku „zielonych” suplementach diety. Temat podjęto z powodu rosnącej popularności suplementów diety, które bazują na surowcach pochodzenia naturalnego.

Full text

Kaja Karwowska1, Magdalena Skotnicka1, Magdalena Pieszko2
SUBSTANCJE BIOAKTYWNE WYSTĘPUJĄCE W „ZIELONYCH”
SUPLEMENTACH DIETY
1 Zakład Towaroznawstwa Żywności, Wydział Nauk o Zdrowiu
z Instytutem Medycyny Morskiej i Tropikalnej, Gdański Uniwersytet Medyczny
Kierownik: dr hab. M. Skotnicka
2 Zakład Żywienia Klinicznego i Dietetyki, Wydział Nauk o Zdrowiu
z Instytutem Medycyny Morskiej i Tropikalnej, Gdański Uniwersytet Medyczny
Kierownik: prof. dr hab. med. S. Małgorzewicz
Hasła kluczowe: suplementy diety, chlorella, spirulina, jęczmień, chlorol.
Key words: dietary supplements, chlorella, spirulina, barley, chlorophyll.
Prawidłowo zbilansowana dieta powinna dostarczać wszystkich składników
odżywczych, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Niestety
w obecnych czasach pośpiech i duża liczba obowiązków sprawiają, że spożywane
posiłki są mało zróżnicowane i ubogie w cenne produkty. W wyniku takiego po-
stępowania przyjmowany pokarm dostarcza mniejszych ilości niezbędnych skład-
ników lub jest ich pozbawiony. W dłuższej perspektywie, taki sposób odżywiania
się może prowadzić do zburzeń (niedoboru lub nadmiaru spożycia poszczególnych
składników), skutkujących wystąpieniem chorób dietozależnych.
W celu uniknięcia pogorszenia stanu zdrowia i utrzymania homeostazy w orga-
nizmie, konsumenci przyjmują suplementy diety (1).
Suplementy diety stanowią szczególną grupę środków spożywczych. W związku
z tym muszą spełniać podstawowe wymagania stawiane produktom spożywczym
oraz szczegółowe wymagania ustanowione dla suplementów diety. Zgodnie z de-
nicją zawartą w art. 3 ust. 3 o bezpieczeństwie żywności i żywienia z 2006 r., suple-
ment diety jest środkiem spożywczym, „którego celem jest uzupełnienie normalnej
diety, będący skoncentrowanym źródłem witamin lub składników mineralnych lub
innych substancji wykazujących efekt odżywczy lub inny zjologiczny, pojedyn-
czych lub złożonych”. Producent jest odpowiedzialny za postać suplementu, która
powinna umożliwić jego precyzyjne dawkowanie. Według art. 27 niniejszej ustawy
w składzie suplementów diety występować mogą wszystkie witaminy i składniki
mineralne, które naturalnie znajdują się w produktach żywnościowych i są wraz
z nimi spożywane oraz substancje wykazujące efekt odżywczy lub inny pożądany
efekt zjologiczny (2).
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – LIII, 2020, 3, str. 129–136

Nr 3
130
Szczegółowe kwestie składu oraz oznakowania suplementów reguluje rozporzą-
dzenie ministra zdrowia z dnia 9 października 2007 r. w sprawie składu oraz oznako-
wania suplementów diety (Dz. U. 2007 Nr 196 poz. 1425) (3). Dane o dopuszczalnej
maksymalnej ilości witamin, składników odżywczych i innych substancji powinny
zapewnić konsumenta, że stosowanie się do informacji zawartych na opakowaniu,
dotyczących spożycia suplementów, gwarantuje bezpieczeństwo dla zdrowia i ży-
cia człowieka. Producenci suplementów diety są zobowiązani powiadomić Główny
Inspektorat Sanitarny (GIS) o wprowadzeniu swoich produktów do obrotu na te-
renie Rzeczpospolitej Polskiej. Jednak suplementy diety nie podlegają tak surowej
kontroli jak leki. Wystarczy, że producent złoży odpowiednie zawiadomienie do
GIS i od razu może wprowadzić swój produkt na rynek. W trakcie werykacji da-
nych mogą zostać wykryte nieprawidłowości, które skutkować będą obowiązkiem
wycofania produktu z obrotu lub zakazem wprowadzania go do obrotu. Jeśli pro-
dukt jest już dostępny na rynku, to procedura jego wycofania może trwać nawet
kilka lat. W tym czasie konsumenci są narażeni na spożywanie produktów, które
mogą zagrażać ich zdrowiu (3, 4).
Niższe koszty produkcji spowodowały, że rynek został zdominowany przez
środki farmaceutyczne otrzymywane na drodze syntezy chemicznej. Jednak obecnie
konsumenci chętniej sięgają po produkty pochodzenia naturalnego. Dlatego coraz
częściej na rynku spotyka się suplementy diety zawierające substancje roślinne oraz
wyizolowane z nich związki bioaktywne. Rzadziej spotykane są związki pochodze-
nia zwierzęcego.
Suplementy diety na bazie składników roślinnych powinny również spełniać do-
datkowe kryteria określone w EFSA Scientic Cooperation (ESCO) Report. Jest to
wykaz roślin i substancji pochodzenia roślinnego, o których wiadomo, że zawierają
substancje toksyczne, uzależniające, psychotropowe lub inne budzące obawy, któ-
rych stosowanie w produktach spożywczych (czyli także suplementach diety) może
być przyczyną problemów na tle zdrowotnym (5).
Spośród suplementów roślinnych coraz większą popularnością cieszą się „zielo-
ne” suplementy diety. W krajowych regulacjach prawnych nie występuje taka de-
nicja. Zwyczajowo przyjęto, że ich skład opiera się na wykorzystaniu warzyw,
owoców, traw czy alg, które zostały uprzednio rozdrobnione i wysuszone do uzy-
skania sproszkowanej postaci. Zazwyczaj zawierają one surowce roślinne o bogatej
zawartości składników odżywczych. Do najpopularniejszych należą: chlorella, jar-
muż, spirulina, trawa jęczmienna, zielona herbata, zielona kawa oraz zioła. Surowce
te występują w suplementach osobno lub w mieszankach zawierających dwa lub
więcej naturalnych składników. Ze względu na popularność oraz szeroki asortyment
produktów tego typu, postanowiono w pracy skupić się na 3 surowcach.
Chlorella
Chlorella zwyczajna (Chlorella vulgaris) jest, występującą w wodach słodkich
jednokomórkową, zieloną mikroalgą z rodziny Chlorellaceae (6).
K. Karwowska i współpr.

Nr 3 131
Zawiera ona od 48 do 58% białka w suchej masie. Jego ostateczna ilość zależy
od fazy wzrostu komórki. Spośród węglowodanów, obecnych w ilości 8-17%, naj-
liczniej występuje skrobia i celuloza. Lipidy w ilości 14-22% to przede wszystkim
glikolipidy, woski, triglicerydy, fosfolipidy i niewielka ilość wolnych kwasów tłusz-
czowych. Popiół to 6-9% suchej masy rośliny. Wśród makroelementów oznaczono:
sód, potas, magnez, wapń i fosfor, natomiast z mikroelementów: cynk, mangan oraz
żelazo. Omawiana alga zawiera również witaminy, przede wszystkim witaminę C,
a także witaminę A, witaminę E oraz niektóre z witamin z grupy B. Ostatnią grupą
składników są barwniki, które w chlorelli występują w ilości 1-2% suchej masy.
Stanowi ona ważne źródło karotenoidów, będących pigmentami pomocniczymi dla
chlorolu. Jednym z ich przedstawicieli jest beta-karoten, połączony z kroplami
tłuszczowymi w chloroplastach (7, 8).
Obecnie chlorella vulagris znalazła szerokie zastosowanie nie tylko jako środek
wzbogacający żywność, suplement diety czy karma dla zwierząt, ale również w ko-
smetykach, do produkcji biodiesla czy jako bioltr do oczyszczania ścieków (9).
Spirulina
Spirulina to niebiesko-zielone algi o spiralnym kształcie, należące do rodziny
Oscillatoriaceae. Naturalnie występują w tropikalnych i subtropikalnych jeziorach,
cechujących się wysokimi wartościami pH oraz stosunkowo wysoką zawartością
soli (węglanów i wodorowęglanów). Już w czasach średniowiecznych wykorzysty-
wano je jako źródło białka i witamin. Dwiema najważniejszymi algami określanymi
terminem „spirulina” są Arthrospira maxima i Arthrospira plantesis – są one wy-
korzystywane do produkcji suplementów diety (10, 11).
Spirulinę określa się jako najlepszy, najbardziej skoncentrowany pokarm zawie-
rający składniki odżywcze, przeciwutleniacze, probiotyki i nutraceutyki. Świato-
wa Organizacja Zdrowia opisała spirulinę jako najlepszy produkt żywnościowy dla
człowieka. UNESCO uznało, że jest to pożywienie przyszłości. Z kolei wg NASA
spirulina jest najlepszym pokarmem do hodowania w kosmosie podczas długoter-
minowych misji kosmicznych, a FDA potwierdziło, że jest to jedno z najlepszych
źródeł białka (10).
Ze względu na dużą wartość odżywczą, spirulina wykorzystywana jest jako do-
datek do diety w wielu regionach świata. Zawiera 60-70% białka, które jest kom-
pletnym źródłem egzogennych aminokwasów. Ponadto, białko to nie wywołuje
reakcji alergicznej. W spirulinie znajduje się 7-16% lipidów. Zawiera ona kwasy
tłuszczowe omega-3 (kwas α-linolowy, eikozapentaenowy, dokozaheksaenowy)
i omega-6 (kwas γ-linolenowy, kwas α-linolenowy, kwas arachidonowy). W jej
składzie występuje szeroka gama węglowodanów, których ilość w suchej masie
oscyluje w granicach 15-25%. Błonnik pokarmowy stanowi 8-10% suchej masy.
Dodatkowo jest ona dobrym źródłem witamin (A, z grupy B, C i E) i minerałów
(żelazo, wapń, chrom, miedź, magnez, mangan, fosfor, potas, sód i cynk). Zawiera
również barwniki: chlorol a, kocyjaninę oraz karoteny. Prawdopodobnie dzięki
Substancje bioaktywne występujące w „zielonych” suplementach diety

Nr 3
132
tworzeniu kompleksów z kocyjaniną, przyswajalność żelaza z produktów zawiera-
jących spirulinę jest dwa razy większa niż z niektórych preparatów leczniczych czy
produktów mięsnych (10, 12, 13).
Obecnie w wielu krajach występuje szeroka gama produktów mających w swoim
składzie algi Arthrospira. Są to produkty bazujące w 100% na spirulinie lub mie-
szanki, zawierające dodatkowo inne źródła substancji odżywczych.
Zielony jęczmień
Jęczmień zwyczajny (Hordeum vulgare L.) jest rośliną jednoroczną. Jego wy-
siew następuje wiosną lub jesienią. Podczas wzrostu osiąga wysokość do 100 cm.
W jego budowie wyróżniamy: łodygę (źdźbło) z charakterystycznymi międzywęź-
lami, które rozdzielają od siebie kolanka, podłużne i okryte woskowatym nalotem
liście i kwiatostan (kłos) z ziarnami otoczone szczoteczką z włosków (14).
Termin „zielony jęczmień” to termin określający sadzonki jęczmienia, któ-
re osiągają wysokość 20-30 cm. Zamiennie używa się również określeń „młody
jęczmień” oraz „trawa jęczmienna”. Młode, zielone liście jęczmienia są dobrym
i naturalnym źródłem witamin, minerałów, antyoksydantów i barwników (15). Wy-
ciągi z trawy zawierają wyższe ilości białek (45,2%) niż węglowodanów (23,2%)
i lipidów (3,2%). Zielony jęczmień zawiera znaczne ilości wapnia, żelaza, magnezu,
β-karotenu, chlorolu i witaminy C. Jest również bogaty w miedź, potas, mangan,
cynk, kwas foliowy, kwas pantonenowy i witaminę B12. Charakteryzuje go także
wysoka zawartość glukozy (15,4-88,4 g/kg s.m.), fruktozy (37,6-81,4 g/kg s.m.)
kwasu asparaginowego (15,23-28,68 g/kg s.m.) i glutaminowego (16,69-35,52 g/kg
s.m.). Świeża trawa jęczmienna zawiera nawet do 515,3 mg awonoidów na 100 g
produktu. Spośród 37 zidentykowanych związków, najliczniej występuje lutona-
ryna (24,0 mg/100 g produktu) oraz saponaryna (14,0 mg/100 g produktu). Posiada
również jeden z najwyższych naturalnych poziomów enzymu dysmutazy ponad-
tlenkowej (SOD), który jest silnym przeciwutleniaczem. Młody jęczmień zawiera
20 aminokwasów, w tym 8 niezbędnych, których organizm ludzki nie produkuje
samodzielnie (16, 17, 18).
Trawa jęczmienna jest jedną z najważniejszych i najbardziej cenionych traw,
która jest obecnie szeroko wykorzystywana w suplementach diety oraz żywności.
Chlorol
Składnikiem, który łączy opisane wyżej surowce i od którego nazwę wzięły
„zielone” suplementy diety jest chlorol. Stanowi on powszechnie występujący
w świecie roślinnym barwnik, który uczestniczy w podstawowych procesach ży-
ciowych. Każda z wyżej wymienionych roślin bogata jest w witaminy i składniki
mineralne, korzystnie wpływające na zdrowie. Jednak wysoka zawartość chlorolu
również ma znaczenie w kontekście prozdrowotnego działania „zielonych” suple-
mentów diety.
K. Karwowska i współpr.

Nr 3 133
Chlorole są deniowane jako cykliczne tertrapirole z charakterystycznym
izocyklicznym pierścieniem pięcioramiennym. Chlorol swoją budową przypo-
mina cząsteczkę hemoglobiny. Struktura obu związków przedstawia uderzające
podobieństwo w strukturze pierścienia tetrapirolu. Jedyna różnica dotyczy central-
nie położonego atomu metalu – magnezu (Mg) w chlorolu i żelaza (Fe) w hemo-
globinie. Podobieństwo w ich budowie uznawane jest za element odpowiedzialny
za działanie terapeutyczne wykazane przez chlorol w warunkach niedoboru hemo-
globiny (18, 19).
W grupie chloroli wyróżnia się frakcje a, b, c, d i f. Najpowszechniej występują-
cym w organizmach roślinnych barwnikiem jest chlorol a. Nadaje on niebieskozielo-
ną barwę. Związek ten znajduje się we wszystkich organizmach przeprowadzających
fotosyntezę. Chlorol b określany jest jako żółtozielony barwnik. Występuje w zielo-
nych fotosyntetycznych roślinach, glonach i cyjanobakteriach typu II. Chlorole typu c
są zwarte w błonach komórek niektórych glonów i stramenopili. Chlorol d został
zidentykowany w 1943 r. w niektórych gatunkach czerwonych alg morskich. Chlo-
rol f jest najsłabiej poznanym pigmentem tetrapirolowym, ponieważ został odkryty
dopiero w 2010 r. przez badaczy z Australii. Został zidentykowany w sinicach (20).
Dostarczanie odpowiedniej ilości chlorolu z pożywieniem może przynieść ko-
rzystne skutki dla zdrowia organizmu. Szacuje się, że codziennie ludzki organizm
trawi 26-86 mg chlorolu. Ich źródłami w codziennej diecie są przede wszystkim
zielone warzywa oraz zioła (tab. 1) (21).
Tabela 1. Zawartość chlorofilu typu a i b w niektórych warzywach i ziołach.
Table 1. Chlorophyll content of types a and b in various vegetables and herbs.
Część nadziemna warzywa/rośliny Chlorofil a
(mg/g ś.m.) Chlorofil b
(mg/g ś.m.)
Jarmuż 0,99 0,362
Koper ogrodowy 1,463 0,383
Mniszek lekarski 1,31 0,363
Natka pietruszki zwyczajnej 0,63 0,23
Pietruszka naciowa 1,88 0,561
Pokrzywa zwyczajna 2,14 0,62
Roszponka jadalna 0,79 0,195
Sałata masłowa 0,83 0,204
Szpinak zwyczajny 0,69 0,219
Jednymi z pierwszych opisanych właściwości chlorolu były jego zdolności
przeciwzapalne i gojenia ran. W roku 1948 Cady i jego zespół przedstawili wy-
Substancje bioaktywne występujące w „zielonych” suplementach diety

Nr 3
134
niki badań przeprowadzonych na 50 pacjentach z przewlekłymi owrzodzeniami.
Wykorzystując maść z rozpuszczalnymi w wodzie pochodnymi chlorolu, uzyskali
zadowalające wyniki dla 47 pacjentów (22).
Kolejne badania dotyczyły hamowania tworzenia się i wzrostu kryształów szcza-
wianu wapnia w nerkach szczurów. To odkrycie sugerowało możliwe wykorzysta-
nie chlorolu w zapobieganiu i leczeniu kamicy dróg moczowych (23).
Przeprowadzono również badania na 62 pacjentach z problemami geriatrycznymi,
którym podawano tabletki z chloroliną (miedziowy kompleks chlorolu). Okaza-
ło się, że pomogły one ograniczyć nieprzyjemne zapachy pochodzące bezpośrednio
z ciał pacjentów oraz z ich kału. Dodatkowo pomogły w łagodzeniu przewlekłych
zaparć. Podczas badania nie zaobserwowano żadnych niepożądanych objawów (24).
W drugiej połowie XX w. rozpoczęły się prace nad analizą budowy cząsteczki
chlorolu oraz możliwości jego wykorzystania w preparatach w obrocie handlo-
wym (25).
Na przełomie XX i XXI w. rozpoczęto badania mające na celu sprawdzenie,
czy spożywanie chlorolu może zapobiegać rozwojowi chorób nowotworowych.
Dowody in vitro sugerują, że chlorol może być stosowany jako środek chemo-
protekcyjny. Posiada on zdolność hamowania działania karcynogenów, które pro-
wadzą do rozwoju nowotworów oraz wspomaga usuwanie rakotwórczych toksyn.
W badaniach prowadzonych na zwierzętach udowodniono, że pochodne chlorolu –
chloroliny – mogą hamować wchłanianie heterocyklicznych amin aromatycznych,
wykazujących potencjalne działanie rakotwórcze (26). Badania in vivo wykazały,
że suplementacja chloroliną (prowadzona na szczurach i pstrągach tęczowych)
w znaczący sposób obniżała stopień uszkodzenia DNA spowodowanego przez aa-
toksynę B1. Przyjmowanie jej wpłynęło również w sposób znaczący na zmniej-
szenie średniej liczby nowotworów wątroby. Z kolei badania przeprowadzone na
myszach i szczurach wykazały umiarkowanie pozytywny wpływ pochodnych chlo-
rolu na hamowanie rozwoju nowotworów skóry. Dieta bogata w chlorol prowadzi
do zmniejszenia ryzyka zachorowania na raka jelita grubego (27).
Metabolity chlorolu uczestniczą w modulowaniu poziomu insuliny i utrzymy-
waniu homeostazy lipidowej. Odpowiadają również za regulację stopnia wrażliwo-
ści mięśni na insulinę, zwiększanie ich wytrzymałości wysiłkowej i wydatkowania
energii. Postawiono hipotezę, że związki te mogą poprawiać ustrojową homeostazę
glukozy, chroniąc w ten sposób przed rozwojem zespołu metabolicznego (28).
Otyłość stała się poważnym zagrożeniem dla zdrowia publicznego na całym
świecie. Li i in. (29) przedstawili wyniki badań dotyczące wpływu suplementacji
wyciągiem ze szpinaku bogatego w chlorol na otyłość poprzez zmiany mikroory
jelitowej u myszy .
Do tej pory przeprowadzono wiele badań, które wykazały kolejne właściwości
chlorolu. Ostatnim z najważniejszych wydają się być jego zdolności przeciwutle-
niające – początkowo prowadzone na olejach roślinnych (30).
Wysokie stężenia wolnych rodników powodują uszkodzenia białek, lipidów
i kwasów nukleinowych. Przypisuje się im również rolę w wywoływaniu m.in. cho-
K. Karwowska i współpr.

Nr 3 135
rób neurodegeneracyjnych, nowotworowych i zapalnych. Pochodne chlorolu wy-
kazują zdolność do redukcji wolnych rodników. Wykazują również synergistyczne
działanie z witaminą E (28).
Obecnie chlorol wykorzystywany jest jako substancja aktywna w suplementach
diety, produktach przeznaczonych do pielęgnacji jamy ustnej, kosmetykach do pie-
lęgnacji twarzy i ciała oraz jako barwnik spożywczy – oznaczony jako E 141.
Podsumowanie
Termin „zielone suplementy diety” nie funkcjonuje w polskim porządku praw-
nym. Ma on jedynie charakter potoczny. Zwyczajowo przyjęto, że ich skład opiera
się na wykorzystaniu warzyw, owoców, traw czy alg, które zostały uprzednio roz-
drobnione i wysuszone do uzyskania sproszkowanej postaci. Jednymi z najczęściej
stosowanych surowców są chlorella, spirulina i młody jęczmień. Rośliny te są boga-
te w mikro- i makroelementy i wykazują korzystny wpływ na zdrowie. Niewątpli-
wie cechą charakterystyczną omawianej grupy suplementów diety jest ich zielona
barwa, determinowana przez obecność chlorolu. Liczne badania potwierdziły jego
właściwości przeciwutleniające, przeciwzapalne, przeciwnowotworowe czy neu-
tralizujące nieprzyjemne zapachy. Jednym z podstawowych sposobów włączenia
chlorolu do diety jest jedzenie zielonych warzyw. Jednak popularnym źródłem
chlorolu w diecie są suplementy diety.
K. Karwowska, M. Skotnicka, M. Pieszko
BIOACTIVE SUBSTANCES IN THE „GREEN” DIETARY SUPPLEMENTS
PIŚMIENNICTWO
1. Muszyńska B., Jękot B., Topolska-Pasek M., Rzewińska A.: Właściwości prozdrowotne wę-
glowodanów występujących w algach. Farmacja Polska, 2016; 72(7): 2-13. – 2. Ustawa dnia 25 sierpnia
2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia. Dz.U. z 2006 r. Nr 171, poz. 1225. – 3. Rozporządzenie
Ministra Zdrowia z dnia 9 października 2007 r. w sprawie składu oraz oznakowania suplementów diety.
Dz. U. 2007 Nr 196 poz. 1425. – 4. NIK Dopuszczanie do obrotu suplementów diety. https://www.nik.
gov.pl/plik/id,13031,vp,15443.pdf [Online; dostęp 01.03.2020]. – 5. Stoś K.: Suplementy diety. http://
ncez.pl/informacje-dla-producentow-zywnosci/artykuly-tematyczne/suplementy-diety. [Online; Dostęp
20.02.2020]. – 6. Daliry S., Hallajisani A., Mohammadi Roshandeh J., Nouri H., Golzary A: Investigation
of optimal conditio for Chlorella vularis microalgae growth. GJESM, 2017; 3(2): 217-230. – 7. Sa C.,
Zebib B., Merah O., Pontalier P.-Y., Vaca-Garcia C.: Morphology, composition, processing and applications
of Chlorella vulgaris: A review. Renew. Sustain. Energy Rev, 2014; 35, 265–278. – 8. Postma P.R., Miron
T.L., Olivieri G., Barbosa M.J., Wijels R.H., Eppink M.H.M.: Mild disintegration of the green microalgae
Chlorella vulgaris using bead milling. Bioresour. Technol, 2015; 184: 297-304. – 9. Ikaran Z., Suarez-Alva-
rez S., Urreta I., Castanon S.: The eect of nitrogen limitation on the physiology and metabolism of chlorella
vulagris var L3. Algal Research, 2015; 10: 134-144. – 10. Soni R., Sudhakar K., Rana R.S.: Spirulina – From
Growth to Nutritional Product: A Review. Trends Food Sci. Technol., 2017; 69: 157-171.
11. Wu Q., Liu L., Miron A., Klimova B., Wan D., Kuca K.: The antioxidant, immunomodulato-
ry, and anti-inammatory activities of Spirulina: an overview. Arch. Toxicol., 2016; 90: 1817-1840.
Substancje bioaktywne występujące w „zielonych” suplementach diety

Nr 3
136
– 12. Gumiela E. Szulińska M., Bogdański P.: Wpływ suplementacji spiruliny na wybrane parametry
antropometryczne i biochemiczne. Forum Zaburzeń Metabolicznych, 2013; 4(4): 199–209. – 13. Zeinab
M.A., Abd-El Azeem, Ali T.A., Osman M.F.: Eect of spirulin (Arthrospira platensis) A and Nannochloro-
psis (Nannochloropsis gaditana) supplementation on growth performance, feed utilization carcass com-
position of Nile tilapia (Oreochromis niloticus). AUJAS, Ain Shams Univ., Cairo, Egypt, 2019; 27(1):
419-429. – 14. Kawka K., Lemieszek M.K.: Prozdrowotne właściwości młodego jęczmienia. Medycyna
Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2017; 23(1): 7-12. – 15. Kowalczewski P.Ł., Radzikowska D., Ivanisova E.,
Szwengiel A., Kacaniova M., Sawinska Z.: Inuence of Abiotic Stress Factors on the Antioxidant Proper-
ties and Polyphenols Prole Composition of Green Barley (Hordeum vulgare L.). Int. J. Mol. Sci., 2020;
21(2): no. 397. – 16. El-Shahat G. El-Dreny, El-Hadidy G.S.: Utylization of young green barley as a poten-
tial source of some nutrition substances. Zagazig J. Agric. Res., 2018; 45(4): 1333-1344. – 17. Czerwonka,
A., Kawka K.,Cykier K., Lemieszek M., Rzeski W.: Evaluation of Anticancer Activity of Water and Juice
Extracts of Young Hordeum Vulgare in Human Cancer Cell Lines HT-29 and A549. AAEM, 2017; 24(2):
345–349. – 18. Lahouar L., El-Bok S., Achour L.: Therapeutic Potential of Young Green Barley Leaves
in Prevention And Treatment of Chronic Diseases: An Overview. Am. J. Cin. Med., 2015; 43(7): 1-19.
– 19. Wangcharoen W., Phimphilai S.: Chlorophyll and total phenolic contents, antioxidant activities and
consumer acceptance test of processed grass drinks, J. Food Sci. Technol., 2016; 53(12): 4135-4140.
– 20. da Silva Ferreira V., Sant’Anna C.: Impact of culture conditions on the chlorophyll content of mi-
croalgae for biotechnological applications. World J. Microbiol. Biotechnol., 2017; 33(1): 1-8.
21. Wieczorek J., Wieczorek Z.: Części nadziemne popularnych warzyw jako źródło karotenoidów
i chlorolu w żywności. Bromat. Chem. Toksykol, 2016; 49(3): 422-426. – 22. Cady J.B., Morgan W.S.:
Treatment of chronic ulcers with chlorophyll: review of a series of fty cases. Am. J. Surg., 1948; 75(4):
562-569. – 23. Tawashi R., Cousineau M., Sharkawi M.: Eect of sodium copper chlorophyllin on the
formation of calcium oxalate crystals in rat kidney. Investigative Urology, 1980; 18(2): 90-92. – 24. Young
R.W, Beregi J.S.: Use of chlorophyllin in the treatment of geriatric patients. J. Am. Geriatr. Soc., 1980;
28: 46-47. – 25. Kephart J.C.: Chlorophyll derivatives- their chemistry, commercial preparations and
uses. Economic Botany, 1955; 9:30-38. – 26. Chernomorsky S.A, Rancourt R., Virdi K., Segelman A.,
Portez R.D.: Antimutagenicity, cytotoxicity and composition of chlorophyllin copper complex. Cancer
Lett, 1997; 120(2): 141-147. – 27. Ferruzi M.G., Blakeslee J.: Digestion, absorption, and cancer preventa-
tive activity of dietary chlorophyll derivatives, Nutrition Research, 2007; 27: 1–12. – 28. Roca-Saavedra
P., Marino-Lorenzo P., Miranda J. M., Porto-Arias J.J. , Lamas A., Vazquez B.I., Franco C.M., Cepeda
A.: Phytanic Acid Consumption and Human Health, Risks, Benets and Future Trends: A Review. Food
Chemistry, 2017; 221: 237-247. – 29. Li Y., Cui Y., Lu F., Wang X., Liao X., Hu X., Zhang Y.: Benecial
eects of a chlorophyll-rich spinach extract supplementation on prevention of obesity and modulation of
gut microbiota in high-fat diet-fed mice. Journal of Functional Foods, 2019; 60: 103436. – 30. Endo Y.,
Usuki R., Kaneda T.: Antioxidant eects of chlorophyll and pheophytin on the autooxidation of oils in the
dark. I. Comparison of the inhibitory eects. AOCS, 1985; 62: 1375-1378.
Adres: 80-210 Gdańsk, ul. M. Skłodowskiej-Curie 3a
K. Karwowska i współpr.