Available via license: CC BY-NC-SA 4.0
Content may be subject to copyright.
GAZİANTEP UNIVERSITY JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES 2021 20(1) 146-165
* Sorumlu yazar/Corresponding author.
e-posta: tuncaykellegoz@hitit.edu.tr
GAZİANTEP UNIVERSITY
JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES
Journal homepage: http://dergipark.org.tr/tr/pub/jss
Araştırma Makalesi ● Research Article
A World-wide Research on Bank Mergers and Acquisition
i
Banka Satın Alma ve Birleşmelerine İlişkin Dünya Ölçeğinde Bir Araştırma
Tuncay KELLEGÖZ a* Eşref Savaş BAŞCI b
a Hitit Üniversitesi İdari ve Mali İşler Daire Başkanlığı Satınalma Şube Müdürü, Çorum / TURKEY
ORCID: 0000-0002-4107-3025
b Doç. Dr., Hitit Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Finans ve Bankacılık Bölümü, Çorum / TURKEY
ORCID: 0000-0002-0809-7893
M A K A L E B İ L G İ S İ
Makale Geçmişi:
Başvuru tarihi: 27 Ekim 2020
Kabul tarihi: 26 Ocak 2021
Ö Z
Küreselleşme finansal sistemin ana unsurunu oluşturan bankacılık sektörünü derinden etkileyerek, sınır ötesi
birleşmelerin yaygınlaşması ile birlikte bankacılık sektörü açısından dünyanın büyük bir pazar haline
dönüşmesini sağlamıştır. Bazı ülkelerde meydana gelen sınır ötesi birleşmeler ise ülkenin bankacılık
sektörünün yarısından fazlasının yabancı bankaların eline geçmesi ile sonuçlanmış ve o ülkelerde bankacılık
sektörünü yabancı bankalar kontrol eder hale gelmiştir. Bu çalışmada belirlenen kriterlere göre Thomson
Reuters Datastream veri tabanından alınan veriler doğrultusunda yapılan tüm banka satın alma ve birleşmeleri
incelenmiş, gelinen nokta ise global ölçekte değerlendirilerek bankacılık sektörünün bazı ülkelerin gayri safi
milli hasılalarından bile büyük ölçekli bankalar ortaya çıkararak tüm dünyada sektörü daha değerli bir hale
getirdiği gözlenmiştir. Ortaya çıkan bu devasa büyüklüğe sahip finansal yapıları bünyesinde bulunduran ya da
bu fonlardan yararlanan ülkeler avantajlı olurken, dışa açık ve genelde gelişmekte olan ekonomilerin ise
sektörde yapısal değişikler yaparak bu fonları ülkelerine çekme yarışı içerisine girdikleri sonucuna varılmıştır..
Anahtar Kelimeler:
Banka,
Satın Alma,
Birleşme,
Banka Satın Almaları,
Banka Birleşmeleri
A R T I C L E I N F O
Article History:
Received October 27, 2020
Accepted January 26, 2021
A B S T R A C T
With the globalization of the financial system, the banking sector has been deeply affected and with the spread
of cross-border bank mergers, it has become a major market in the world in terms of banking sector. Cross-
border mergers in some countries have resulted in the acquisition of more than half of the country's banking
sector by foreign banks. This situation has become the control of the banking sector by foreign banks. In this
study, all bank acquisitions and mergers were examined with the data obtained from Thomson Reuters
Datastream database, and it was observed that the banking sector made the sector more valuable all over the
world by revealing banks with a larger scale than the gross national product of some countries. It has been
observed that countries that incorporate or utilize these huge financial structures are more advantageous. It is
concluded that open and generally developing economies have entered the race to attract these funds to their
countries by making structural changes in the sector..
Keywords:
Bank,
Acquisition,
Merger,
Bank Acquisitions,
Bank Mergers
i
Bu makale “Banka Satın Alma ve Birleşmelerinin Pay Senetleri Üzerine Etkileri” isimli yüksek lisans tez çalışmasından türetilmiştir
Kellegöz, T & Başçı, E. S. / Gaziantep University Journal of Social Sciences 2021 20(1) 146-165 147
GENİŞLETİLMİŞ ÖZET
The adventure of the banking sector, which started in the form of over-the-counter money exchanges of merchants on
a mobile basis and its name continues as the main element of the financial markets thanks to the arguments they have
developed far beyond their classical functions. The banking sector has experienced two major world wars, subsequent
economic crises and financial liberalization periods that started after the 1990s until today, and has been able to take
its present shape thanks to the advances made in communication technologies.
Although there were very few numbers of bank mergers in European countries in the past, it spread heavily after the
1990s, with the removal of financial liberalization and inter-state restrictions, starting from the United States, to the
European continent and to the whole world. Globalization has brought a different dimension to the sector, and thanks
to internet banking, capital movements have begun to follow a much more complex course than in the past. All these
movements are carried out through banking systems, while banks with widespread communication, technology and
branch network strengthened their position in the sector, banks that cannot keep up with the current conditions lost
their effectiveness and has become the target bank. With the onset of globalization movements depending on the
developments in communication technologies, banks have tended to transform into large financial structures with
widespread service network, product diversity and international effectiveness. One of the most important factors in
the development of cross-border banking activities is the innovation and convenience of communication technologies.
Communication technologies enable banks to globalize by providing advantages such as increasing their efficiency,
making transactions on a world scale and reducing their costs. Compared to classical banking transactions, banking
transactions performed today have transformed into a customer-oriented structure that offers a wide variety of
products and services with the advantages of communication technologies and added a new dimension to the sector.
Communication technologies provide; Services such as credit cards, ATMs, telephone banking, internet banking,
electronic funds transfer transactions (EFT), SWIFT (World Interbank Financial Communication Agency), VOIP
(communication via Internet Protocol) are among the indispensable services of today's banking. Depending on the
developing technology and industry, while companies have been in search of investment, service and efficiency on a
world scale, the banking sector, especially the money markets, followed these companies and has started to seek
shaping.
Depending on the developments in the capital markets and innovations in the capital market instruments, the classical
banking concept has been replaced by international funds and financial intermediation services. In today's conditions,
the purpose of banks is to obtain the necessary level of profit in order to maintain their assets, protect their
independence, keep the risk at the lowest level, maximize the growth rate and finance the growth partially with its
own means.
In line with all these purposes, while banks actually strive to maximize their market values, they may also cause a
different problem. At the point where bank acquisition mergers have come, the cross-border mergers and acquisitions
activities in some countries cause more than half of the banking sector of those countries to be controlled by foreign
banks and become in conflict with the national policies of those countries. In our study, it is aimed to draw various
conclusions by examining the acquisitions and mergers made from the past to the present by considering the bank
mergers and mergers around the world. In this study, all bank acquisitions and mergers obtained from the Thomson
Reuters DataStream database were examined. According to the data on bank acquisitions and mergers for the years
1978-2019, the United States, European Union, Japan, Developing Countries and the other main countries' situations
have also been analyzed. And thanks to the analyze regarding the bank mergers and acquisitions are various
evaluations were made.
With the effect of financial liberalization policies, one of the reached results of the analyze is legal regulations that
allow foreign banks to open branches and establish banks in their countries. International capital flows, technological
developments and financial crises in this process cause an increase in the number of foreign banks, especially in
developing countries, and the result that they have more shares in the sector. This situation caused the developing
countries to make radical structural changes in the banking sector. The bank acquisitions and mergers which is made
have been resulted in the emergence of huge banks, funds and financial institutions that can be effective worldwide,
with an asset size that is far more than the budgets of many countries, even the Gross National Product. It has been
observed that countries that incorporate or utilize these huge financial structures are more advantageous. It is
concluded that open and generally developing economies have been entered the race to attract these funds to their
countries by making structural changes in the sector
Kellegöz, T & Başçı, E. S. / Gaziantep University Journal of Social Sciences 2021 20(1) 146-165 148
Introduction
Finansal anlamda küreselleşme, sermaye ile mal ve hizmetlerin dünya ölçeğinde
mobilitesinin artması anlamına gelmekte, küresel bankacılık ise diğer ülkelerde bulunan
iştiraklerin küresel çapta bir merkezi ağ üzerinde toplanarak, operasyonların birleştirilmek
suretiyle tek merkezden yönetilmesini ifade etmektedir. Bu derece köklü bir değişim ancak
iletişim teknolojilerinde yaşanan gelişmelere bağlı olarak finansal piyasaların küreselleşmesi ile
mümkün olabilmiştir. Bankacılıkta küreselleşme ilk olarak 19. yüzyılda İngiliz kolonilerinde
sömürgeleşmenin etkisi ile başlamıştır. Dönemin sömürgeci gücü olan İngiltere, sömürgesi olan
deniz aşırı ülkelerle yaptığı ticareti finanse edebilmek için o ülkelere İngiliz sermayeli
bankalarının girmesini sağlamıştır (Bumin, 2007).
I. Dünya Savaşı sonrasında İngilizlerin sömürgeler üzerindeki hâkimiyetinin sona
ermesinin ardından küresel ölçekte güçlü İngiliz bankaları yerini Amerikan bankalarına bırakmış,
uluslararası bankacılığın yönü sömürge ülkelerden ziyade gelişen teknolojiden faydalanan
gelişmiş ülkelere yönelmiş, yeni bankalar kurulması şeklinde işleyen realite banka satın alma ve
birleşmelerine dönüşmüştür (Bumin, 2007).
Finansal küreselleşme ile bankacılık sektörünün küreselleşmesi arasında oldukça yakın
bir ilişki bulunmaktadır. Bankacılık sektörü küreselleşme sürecinin hızlandığı 1960’lı yıllardan
itibaren atılım göstererek küreselleşmeye paralel bir seyir izlemiş, Amerikan dolarının konvertibl
para olması ve çok uluslu Amerikan firmalarının sınır ötesi yatırımlarından kaynaklı sermaye
hareketlerini kontrol etmek üzere başlattıkları bankacılık programları süreci hızlandırmıştır.
Diğer taraftan 1973 yılında ortaya çıkan petrol krizi sonrasında ülkelerin petrol temin etmek için
Amerikan Dolarına duydukları ihtiyaç ülkeler arasında rekabete dönüşmüş, Fransa, Almanya,
Karayipler ve Uzak Doğu piyasalarında önemli sarsıntılara neden olmuştur. Rekabet ortamı
bankacılık sektörünün küreselleşmesini önemli ölçüde etkilemiş, ülke içerisinde yapılagelen
banka birleşmeleri finansal serbestleşme politikalarının etkisiyle birlikte sınır ötesine taşınmıştır
(Parasız, 2011).
Dünyada 1980’li yıllarda başlayan finansal serbestleşme hareketleri etki alanını zamanla
artırmış, tüm sektörlerde olduğu gibi bankacılık sektöründe de satın alma ve birleşme
faaliyetlerini ön plana çıkarmıştır. Finans sektöründe yaşanan satın alma ve birleşme faaliyetleri
bankalarla sınırlı kalmayarak, sigorta şirketleri ve diğer finans kuruluşları arasında da artarak
devam etmiş, satın alma ve birleşmeler küresel ölçekte bir strateji haline dönüşmüştür (Akgeyik
ve Yavuz, 2008, s. 26).
1980’li yıllarda Amerika Birleşik Devletleri’nde başlayarak önce Avrupa ülkelerine
ardından da tüm dünyaya yayılan banka satın alma ve birleşmeleri 1990’lı yılların ortalarına
gelindiğinde tahmin edilmesi zor seviyelere ulaşmış, 2005 yılına gelindiğinde ise hız keserek
yavaşlama eğilimine girmiştir (Valkanov ve Kleimeier, 2007, s. 50-51). Avrupa Birliği’nde ortak
pazardan sonra ortak para birimine geçilmesi çalışmaları banka satın alma ve birleşmelerini
hızlandırmış, Euro’nun ortak para birimi olarak kullanılmaya başlaması ile birlikte hem sayı hem
de ölçek olarak artan banka satın alma ve birleşmeleri Avrupa’da bankacılık sektörünün yeniden
yapılanmasına neden olmuştur (Altunbaş ve Margues-İbanez, 2004).
Bankacılık sektörü küreselleşme faaliyetlerinden en çok etkilenen sektörlerin başında
gelmektedir. 1980’li yıllardan sonra Amerika Birleşik Devletleri ve Batı Avrupa ülkeleri başta
olmak üzere dünya genelinde finansal serbestleşme hareketlerindeki görünür artış bankacılık
sektörünün sınırlarını genişletmesine, çok uluslu bankaların sayısının artması ile birlikte daha
Kellegöz, T & Başçı, E. S. / Gaziantep University Journal of Social Sciences 2021 20(1) 146-165 149
önce hiç yer almadıkları ülkelerde bile faaliyete başlamalarına neden olmuştur. Yabancı
bankaların ilgi duydukları ülkeler arasında genelde faiz ve kur riski bulunan gelişmemiş ya da
gelişmekte olan ülkeler yer almışlardır (Duramaz, 2016, s. 42).
Liberal ekonomi politikalarının gelişmekte olan ülkelerde hızla yaygınlaşması finans
sektörünün küreselleşme sürecine ivme kazandırmıştır. Liberal değişim ve dönüşüm
hareketlerinin yoğun olarak yaşandığı 1990’lı yıllarda hükümetler, sürdürülebilir bir ekonomik
büyüme stratejisi izleyebilmek için özelleştirme ve doğrudan yabancı yatırımlarını gerekli
görmüşler, yatırımları kendi ülkelerine çekebilmek için ise gerekli ortamı hazırlayarak teşvik
etmişlerdir. Bu dönemde sınır ötesi banka birleşmelerinde belirgin artışlar yaşanmış, küresel
ölçekli bankalar arasında rekabet eğilimleri ortaya çıkmıştır. Küresel sermaye hareketlerini
sınırlayan bazı gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler ise bu sürece bağlı olarak yabancı banka
yatırımlarına ilişkin sınırlamaları kaldırmışlardır (Akgeyik ve Yavuz, 2008).
Bankaların sınır ötesi faaliyet engellerinin kalkması sektörde rekabetçi bir ortam
oluşturmuş, uluslararası ticaretin artarak gelişmesi ile birlikte finansal serbestleşme ülkeler arası
yatırım ortamının iyileşmesini sağlamıştır. Tüm bu unsurlara teknolojik yeniliklerin beraberinde
getirdiği kolaylıklar da eklenince, küresel bankacılık sektörü tüm dünyada önem kazanmaya
başlamıştır. Genelde gelişmiş ülkelerde faaliyet gösteren küresel bankalar kaynak ihtiyacı
bulunan ve gelişme eğiliminde olan ülkelere yatırım yaparak, yabancı bankaların sektördeki
paylarını önemli miktarda artırmışlardır (Bumin, 2007).
Bretton Wood sisteminden Amerika Birleşik Devletlerinin çekilmesi sonrasında finansal
piyasalarda yaşanan daralma bankacılık sektöründe de kendisini hissettirerek, adeta “birlikten
kuvvet doğar” atasözünün bir yansıması olarak riskli durumda bulunan bankaların birleşmek
suretiyle ayakta kalmaya çalıştıkları sık rastlanır bir durum haline gelmiştir. Yapılan birleşme ve
satın almalar ağırlıkla Amerika Birleşik Devletleri, gelişmiş batı Avrupa ülkeleri ve Güney Asya
Pasifik ülkelerinden Japonya ve Güney Kore’de görülmektedir.
Banka birleşmelerinin nedenlerini hazırlayan birçok etken bulunmaktadır, bu etkenler
gelişmiş ülkelere ve gelişmekte ülkelere göre farklılıklar göstermektedir. Örneğin, Amerika
Birleşik Devletlerinde bankalar düşük faizle piyasadan fon toplayabiliyorken, sisteme banka dışı
finansal kurumların dâhil olması ve bu kurumların yüksek getirili yatırım araçları sunarak
piyasadan yüksek faizle fon toplamaları, bankaların bu kurumlarla rekabet edebilmek için faiz
oranlarını artırmalarına ve dolayısıyla kar oranlarının düşmesine neden olmuştur. Kar oranları
düşen ve mali yapıları bozulan bankalar, birleşmeyi bu durumdan kurtulabilmek ve banka dışı
finansal kurumlarla rekabet edebilmek için bir çıkış yolu olarak görmüşlerdir (Deniz ve Işık,
2011, s. 67-68).
Finansal serbestleşme ile birlikte sınırların kalkması dünya ekonomisinde önemli
değişikliklerin yaşanmasına neden olmuş, tüm finansal piyasalar adeta büyük bir pazara
dönüşmüştür. Bankacılık sektörü de finansal sistemin ana unsuru olarak bu durumdan ilk
etkilenen sektörlerin başında yer almış ve bu sürecin sonunda yeniden yapılanma evresine
girerek, satın alma ve birleşmelere ağırlık vermeye başlamıştır. 1980’lerden itibaren bankacılık
sektörünü değişime zorlayan nedenler özetle şunlardır (Mishkin, 1998, s. 3-15).
• Bankalarla birlikte banka dışı finansal kurumların da bir takım bankacılık
hizmetleri vermesi nedeniyle, bankaların pazar paylarının azalması sonucu kar marjlarının
düşmesi,
Kellegöz, T & Başçı, E. S. / Gaziantep University Journal of Social Sciences 2021 20(1) 146-165 150
• Amerika Birleşik Devletleri’nde bankaların eyaletler arası ve uluslararası
faaliyette bulunma yasağının ortadan kaldırılması,
• Bankacılık sektörüne girişlerin kolaylaşması ile birlikte sektördeki banka
sayısının artarak pazarda daralmaya neden olması,
• Sermaye piyasalarının gelişmesine paralel olarak, fon talep eden işletmelerin
bankalardan kredi almak yerine bu ihtiyaçlarını pay senedi veya bono ihracı yolu ile karşılamaları,
• İletişim ve teknolojide ortaya çıkan yenilikler,
• Dünya genelinde etkilere neden olan finansal krizler,
Bir diğer etken ise bankacılıkta etik zarar olgusudur, sigortalı bir mala gösterilen özen ile
sigortasız bir mala gösterilen özen arasında fark bulunmaktadır. Bankacılıkta da halktan toplanan
mevduatın belirli bir kısmına devletin geri ödeme garantisi vermesi, bankaların devlet garantisine
güvenerek riskli yatırımlara girişmelerine ve sonuçta aldıkları risk oranında kazanç sağlamalarına
ya da zarar etmelerine neden olmaktadır.
Literatür İncelemesi
Satın alma ve birleşme kavramları yabancı literatürde “merger”, “acquisition”,
“consolidation”, “joint venture”, “takeover” vb. kelimelerle ifade edilmekte, Türkçede ise bu
kelimelerin karşılıkları bileştirilerek oluşum biçimine göre “merger” kelimesini birleşme,
“acquisition” kelimesini ise birleşmeyi de içine alan üst bir kavram olarak satın alma kelimesi
karşılamaktadır. Dünyada yapılan ilk banka birleşmesi 1794 yılında İtalya’da Banco Di
Napoli’nin Palermo ve Mesina şehirlerindeki iki şubesinin birleştirilmesi olarak kayıtlara geçmiş,
bu birleşmeyi ise 1894 yılında Banco Commerciale Italiane ile Banco Commerciale Triestona
birleşmesi izlemiştir. Dünyada ilk banka birleşmeleri 17. yüzyılın sonlarına doğru yapılmış
olmasına rağmen bankacılık sektöründe yoğun yapılan olarak birleşmeler 1980 yılı sonrasına
rastlamaktadır. Avrupa kıtasında yapılan ilk uluslararası banka birleşmesi ise Fransız Societe
Generale bankasının 1998 yılında İngiliz Hambros Bank’ı 426 milyon Euro bedel ile satın
almasıdır.
Soresen (2000) firmaların amacını 1980’li ve 1990’lı yılların şartlarına göre
değerlendirerek, 1980’li yıllarda firmaların satın aldıkları firmanın sermayesi ile borçları
kapatarak kısa dönemde yeni kaynakların elde edilmesini amaçladığını, 1990’lı yıllardan sonra
birleşmelerin ağırlık kazanması ile birlikte pay sahiplerine büyük getiriler vaat edilmesi ve
birleşilen firma ile karşılıklı işbirliği içerisinde çalışılarak her iki tarafın da güçlendirilmesi amacı
güdülmeye başlandığını belirtmiştir. Fecht ve Gruner (2006), Avrupa Merkez Bankası’nın
yapmış olduğu bir araştırmaya dayanarak, ticari bankaların yaptıkları uluslararası birleşmelerin
hala yetersiz seviyelerde olduğunu, bu duruma ise geleneksel yaklaşımlarla birlikte üye ülkelerin
bankacılık sektörlerinde yasal düzenlemeler ile denetlemelerin heterojen bir yapıda olmasını
neden olarak göstermişlerdir.
Seth, Song ve Pettit (2000) Avrupa’da yapılan banka birleşmelerini inceleyen
araştırmalarına, bankacılık piyasasının yoğun bir şekilde denetlenerek gözetim altında tutulması
sebebiyle yöneticilerin kendi menfaatlerini gözeterek birleşme yapmalarının pek mümkün
olmadığı sonucuna varmışlardır. Düzenleyici ve denetleyici kurumların haricinde banka
ortaklarının da birleşme sürecini yakından takip ederek denetlemesinin bu tür birleşmeleri
zorlaştırdığını ifade etmişlerdir.
Kellegöz, T & Başçı, E. S. / Gaziantep University Journal of Social Sciences 2021 20(1) 146-165 151
Focarelli ve Pozzolo (2000) yaptıkları çalışmada, bankaların ekonomik büyüme oranları
yüksek olan ülkeler ile bankacılık sistemi ortalamanın altında etkin olan ülkelerde genişlemeyi
tercih ettiklerini saptamışlardır. Ayrıca enflasyon oranı düşük, halkın eğitim seviyesi yüksek ve
sermaye piyasaları gelişmiş ülkelerin gelecekte daha hızlı büyüme oranlarına sahip olmalarının
beklendiğini belirtmişlerdir. Rhoades (2000) tarafından yapılan araştırmada, 1995 yılına kadar
yapılan birleşmelerin %50’si aynı pazarda yer alan bankalar arasında yatay birleşme şeklinde
gerçekleşmiş, 1995’den 1998’e kadar olan sürede yapılan birleşmelerin ise ancak %33-40’ı
arasında bir oranı yatay birleşme olarak tespit edilebilmiştir. Bu durumun nedeni ise ABD’de
eyaletler arası banka birleşmelerini engelleyen yasaların kaldırılması ile birlikte, coğrafi
genişleme amacıyla yapılan birleşmelerden kaynaklı artışlar olduğu belirtilmektedir.
Coğrafi çeşitlenmeyi amaçlayan bankalar üzerine De Long (2002) tarafından yapılan bir
araştırmada, coğrafi çeşitlenmeyi sağlamak amacıyla yapılan birleşmelerin uzun vadede
verimliliğe olumlu yönde katkı sağlayacağı sonucuna varılmıştır. Coğrafi çeşitlenme amacıyla
birleşen küçük ölçekli bankalar şube ağlarını genişleterek pazar paylarını artırma eğilimi
gösterirken, büyük ölçekli bankalar ise birleşme sonrasında gereksiz gördükleri şubeleri kapatma,
operasyon merkezlerini birleştirme yönünde kararlar alarak, atıl duruma çıkan personeli işten
çıkarmak suretiyle maliyeti avantajı sağlama eğilimi göstermektedirler.
Pilloff (2004) yaptığı çalışma ile 1980-2004 yılları arasında yapılan birleşmelerin %88’i
aynı piyasada faaliyet gösteren bankalar arasında gerçekleştiğini belirterek, bu durumu bankaların
piyasa gücünü ellerinde toplamaya çalışmaları ile açıklamıştır. Sınır ötesi piyasalarda yapılan
birleşmeler ise bankalara riski en aza indirme imkânı sunmaktadır.
Herrero ve Simón (2006), gelişmekte olan ülkelerin bankacılık sektöründe dağıtım
kanallarının genelde zayıf ya da yok denecek kadar az olduğunu belirtmişlerdir. Gelişmiş
ülkelerde ise dağıtım kanalları genelde gelişmiş olduğundan, bu kanallar kullanılarak yapılacak
etkinliklerde büyük kazançların elde edilmesi söz konusu olmaktadır. Perakende bankacılık
faaliyeti yürüterek şubeler üzerinden etkinlik sağlamaya çalışan bankalar şube ve ürün
etkinliğinden kazanç sağlayabilirler. Yabancı banka aynı dil ve kültüre sahip bir banka ile
birleşirse, birleşmeden sonra verilen hizmetlerde aynı ya da benzer olanlar üzerinde bir değişiklik
talep etmezken, mevcut sistem üzerinde etkinlik sağlamaya yöneldiğini ifade etmektedirler.
Uiboupin ve Sörg (2006), finansal serbestleşmenin bankacılık sektörü üzerine etkilerine
yönelik yaptıkları araştırmada; yabancı bankanın varlığının yerel bankacılık sisteminin
maliyetlerinin azaltılmasına, karlılığının arttırılmasına ve bankaların kurumsallaşması süreçlerine
katkı sağladığı sonucuna ulaşmışlardır. Yabancı bankaların alan ekonomisinden faydalanmak
üzere yerel sistemlere dâhil olmaları bankacılık sektörünü güçlendirmekte, aynı zamanda
sektörde rekabetçi bir yapının oluşmasına katkı sağlamakta, oluşan rekabetçi yapı ise birleşmeleri
daha cazip bir hale getirmektedir. Ayrıca yabancı bankaların faaliyet gösterdikleri ülkelerde
aracılık hizmetleri, sigorta ve portföy yönetimi gibi alanlarda finansal bilgi, deneyim ve
uzmanlıklarını bankacılık sektörüne aktarmaları sektörün bu yönde performansına olumlu katkı
sağladığını ifade etmişlerdir.
Shen ve Lin (2011) sekiz Asya ülkesini kapsayan finansal kurumların uluslararası
birleşmeleri üzerine yaptıkları çalışmada, Asya krizinden önce ve sonraki döneme ilişkin olarak
bu birleşmelerde müşteriyi takip etme hipotezinin geçerli olduğu sonucuna varmışlardır.
Ülkelerinde geleneksel bankacılık faaliyetlerinden elde ettikleri gelirler ile yetinmeyen bankaların
daha da büyümek ve şube ağını genişletmek için sınır ötesi bankacılık faaliyetlerine yönelmeleri
Kellegöz, T & Başçı, E. S. / Gaziantep University Journal of Social Sciences 2021 20(1) 146-165 152
doğal bir sonuçtur. Küresel ölçekte rakiplerine göre nispeten daha karlı pazarlarda faaliyet
gösteren bankalar aynı zamanda rekabet avantajları da elde etmektedirler.
Ortak değerler ekonomisinin banka birleşmelerine etkilerine yönelik olarak yapılan farklı
bir çalışmada, Sungho, Francis ve Iftekhar (2010) birleşen tarafların ortak dil, aynı etkin köken
ve aynı coğrafi bölgeden olmalarının sınır ötesi banka birleşmelerinde olumlu etkiler
oluşturabileceğini ifade etmişlerdir. Bilgi ve iletişim maliyetlerinin azalması sinerji oluşturma
ihtimalini güçlendirmekte, birleşmenin başarılı olma olasılığını ise artırmaktadır. Bu araştırmayı
destekler nitelikte, Shen ve Lin (2011) finansal krizlerden önce aynı dine mensup olmanın banka
birleşme ve satın almalarında etkilerine dair bulgulara rastlamazken, krizlerden sonra aynı dine
mensup olmanın olumlu etkilerine rastladıklarını belirtmişlerdir.
Banka Satın Alma ve Birleşmelerinin Dünyadaki Gelişimi
Dünyada yapılan ilk banka birleşmesi 1794 yılında İtalya’da Banco Di Napoli’nin
Palermo ve Mesina şehirlerindeki iki şubesinin birleştirilmesi olarak kayıtlara geçmiştir.
Birleşmenin ardından Banco Di Sicillia kurulmuş, bu birleşmeyi ise 1894 yılında Banco
Commerciale Italiane ile Banco Commerciale Triestona birleşmesi izlemiştir. Dünyada ilk banka
birleşmeleri 18. yüzyılın sonlarına doğru yapılmış olmasına rağmen bankacılık sektöründe yoğun
yapılan olarak birleşmeler 1980 yılı sonrasına rastlamaktadır. Bu duruma 1944 yılında imzalanan
Bretton Woods (Uluslararası Para Anlaşması) sisteminin 1971 yılında sona ermesi etkili olmuştur
(Işık, 2008, s. 29).
Bretton Woods sistemine göre bir ons altın otuz beş Amerikan Doları karşılığı olarak
belirlenmiş ve sisteme dâhil olan ülkelerin paraları ise Amerikan Dolarına sabitlenmiş, milli
parasının değerinin Amerikan Doları karşısında devalüasyon ya da revalüasyon yolu ile
değiştirmek isteyen ülkeler için ise %10 sınır belirlenerek, bu sınırların üzerine çıkılmasına ya da
altına inilmesine müsaade edilmemiştir. 1971 yılında Amerika Birleşik Devletlerinin Bretton
Woods sisteminden çekilerek doları dalgalanmaya bırakması, akabinde ise 1973 yılında
sanayileşmiş ülkelerin paralarını dalgalanmaya bırakması Bretton Woods sisteminin tamamen
çökmesine neden olmuş ve dünya genelinde yeni bir ekonomik kriz patlak vermiştir (Ceylan,
2020, s. 1).
Bretton Woods sisteminin çökmesinin ardından SDR (özel çekme hakkı) getirilse de
1979’da Amerika Birleşik Devletleri Merkez Bankası’nın (FED) faiz oranları üzerindeki
denetimden vazgeçmesi, 1973-1979 yılları arasında büyüme ve verimlilik oranlarının azalması,
gelişmekte olan ülkelerin kapasite kullanım oranlarının düşmesi, fiyatların artması ve yaşanan
işsizlik gibi sorunlar nedeniyle ülkelerin dış borç ödemeleri dengesinin bozulması gibi sorunların
önüne geçememiştir. Yaşanan tüm bu gelişmeler mevzuat değişikliklerini de beraberinde
getirerek, fon arzı fon talebini karşılamayan ülkelerin yabancı sermaye girişlerine izin vermeleri
ile sonuçlanmış, bankacılık sektöründe sınır ötesi satın alma ve birleşme operasyonlarının yolunu
açmıştır. Bu durum aynı zamanda bankacılık sektöründe yaşanan yapısal değişikliklerin ve
liberalleşmenin temelini oluşturmaktadır (Işık, 2008, s. 30).
1980’li yıllara gelindiğinde ise bankacılık sisteminde yenilik ve evrensel bankacılık gibi
terimler kullanılmaya başlamıştır. Evrensel bankacılığın (universal banking) ilk örnekleri ise
1986 yılında İngiltere ve birkaç Avrupa ülkesinde daha görülmeye başlanmış, kısa bir süre sonra
ise Almanya, Hollanda ve İspanya’da yaygınlaşmıştır. Evrensel bankacılık ile birlikte finansal
sistemin uğradığı yapısal değişiklikler banka birleşme ve satın almalarına hız kazandırmıştır
(Akyol, 2009).
Kellegöz, T & Başçı, E. S. / Gaziantep University Journal of Social Sciences 2021 20(1) 146-165 153
1980 yılına kadar finansal krizlerin etkisi ile ya da krizlerden bağımsız olarak birçok
ülkede ulusal düzeyde banka satın alma ve birleşmeleri yapılagelmiştir. 1990’lı yılların başından
itibaren ise banka satın alma ve birleşmeleri sınır ötesine kayarak daha geniş bir uygulama alanına
sahip olmuştur. Amerika Birleşik Devletleri başta olmak üzere gelişmiş ülkelerce birleşme yolu
ile büyüme tercih edilen öncelikli bir yol haline gelmiştir (Newman, Milgate ve Eatwell, 1992).
Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa’da gerçekleşen banka birleşmeleri dünya genelinde
yapılan banka birleşmelerinin %85’inden fazlasını oluşturmaktadır (Davis, 2000, s. 1).
İletişim teknolojilerinde yaşanan gelişmelere bağlı olarak küreselleşme hareketlerinin
başlaması ile birlikte bankalar yaygın hizmet ağına, ürün çeşitliliğine ve uluslararası etkinliğe
sahip büyük finansal yapılara dönüşme eğilimine girmişlerdir. Gelişen teknoloji ve sanayiye bağlı
olarak firmalar dünya ölçeğinde yatırım yapma, hizmet verme ve etkinlik arayışına girmişken,
para piyasaları başta olmak üzere bankacılık sektörü de bu firmaları takip ederek şekillenme
arayışına girmişlerdir. Sermaye piyasalarında yaşanan gelişmelere ve sermaye piyasası
araçlarında ortaya çıkan yeniliklere bağlı olarak klasik bankacılık anlayışı yerini uluslararası
fonlar ve mali aracılık hizmetlerine bırakmıştır (Akyol, 2009).
Veri Seti ve Değerlendirme Sonuçları
Çalışmamızda kullanılan veriler, verilerin seçiminde kullanılan kriterler ve elde edilen
verilere göre Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa Birliği, Japonya, Gelişmekte Olan Ülkeler ve
Dünya genelinde yapılan banka satın alma ve birleşmelerine ilişkin değerlendirmeler araştırmanın
bu bölümünde yer almaktadır.
Veri Seti
Banka satın alma ve birleşmelerine ilişkin 1978-2019 yıllarına ait veriler aşağıda Tablo
1’de belirtilen kriterler doğrultusunda (Thomson Reuters Datastream, 2020) veri tabanından
alınmıştır. Bu çalışmada yer alan tablo ve grafikler alınan veriler doğrultusunda yazar tarafından
oluşturulmuştur.
Tablo 1: Veri Seçme Kriterleri
ANLAŞMA BOYUTU
(M USD)
ANLAŞMA DURUMU
İŞLEMİN ŞEKLİ
≠ 0
Tamamlandı
Edinme
Reddedildi, Söylenti
Varlıkların İktisabı
Amaçlanan
Belirli Varlıkların Edinilmesi
Niyet Geri Çekildi
Çoğunluk Varlıklarının İktisabı
Kısmen Tamamlandı
Kısmi Faiz Edinimi
Bekliyor
Kalan Faizin İktisabı
Söylenti
Geri Al
Alıcı Aranıyor
Değişim Teklifi
Geri Çekilmiş Alıcı Aranıyor
Birleşme
Hedef Aranıyor
Yeniden Sermayelendirme
Durum Bilinmiyor
Şartsız
Geri Çekildi
Amerika Birleşik Devletleri’nde Banka Satın Alma ve Birleşmeleri
Kellegöz, T & Başçı, E. S. / Gaziantep University Journal of Social Sciences 2021 20(1) 146-165 154
Amerika Birleşik Devletlerinde 1980-2019 yılları arasında bedel içeren 4.465 adet banka
satın alma ve birleşmesi yaşanırken birleşme tutarı 1.278.007,41 Milyon Dolar olarak
hesaplanmıştır (Datastream, 2020). Birleşmelerin Grafik 1’de görüleceği üzere yoğun olarak
1995-1999 yılları arasında yapıldığı, zirvenin görülmesinden sonra ise hızlı bir şekilde düşüşe
geçtiği gözlenmektedir. 2015 yılından sonra ise sayı ve tutar bakımından yeniden bir yükselişin
başladığı söylenebilir.
Grafik 1: Amerika Birleşik Devletlerinde Banka Satın Alma ve Birleşme Bilgileri
Birleşmeler zamanla daha büyük olma yarışının etkisi ile birlikte küçük ölçekli bankaların
orta ve büyük ölçekli bankalara dönüşmesini beraberinde getirmiş, bu durum ise zaman içerisinde
bankaların aktif büyüklüklerinin artış göstermesine neden olmuştur. Yıllar içerisinde birleşen
bankaların sayısına göre birleşen bankaların aktif büyüklüklerinde daha fazla artış görülmesi,
birleşmelerin sıklıkla yapılmasından dolayı bankaların ölçeklerinde meydana gelen artışlar ile
açıklanmaktadır (Rhoades, 2000, s. 2).
Avrupa Birliğinde Banka Satın Alma ve Birleşmeleri
Avrupa Birliği’nde 1978-2019 yılları arasında bedel içeren ve tamamlanan 330 banka
satın alma ve birleşme faaliyetine karşılık 630.888,97 Milyon Dolar ödenmiştir. Ülkeler bazında
veriler ise aşağıda tablo halinde verilmektedir.
Tablo 2: Avrupa Birliği Üyesi Ülkelerde Banka Satın Alma ve Birleşmeleri
ÜLKE
ADET
TUTAR (M.USD)
AVUSTURYA
11
2.370,77
BELÇİKA
11
40.965,23
KIBRIS RUM KESİMİ
1
12,70
DANİMARKA
21
15.631.11
ESTONYA
3
65,93
FİNLANDİYA
9
14.030,84
FRANSA
29
69.918,06
ALMANYA
28
52.494,51
YUNANİSTAN
5
2.187,27
MACARİSTAN
3
1.232,24
İRLANDA
5
1.264,61
İTALYA
52
130.075,25
LÜKSEMBURG
4
1.697,16
374 415
769
1,101
602
358
360
486
0.00
100,000.00
200,000.00
300,000.00
400,000.00
500,000.00
600,000.00
0
200
400
600
800
1000
1200
1980-1984 1985-1989 1990-1994 1995-1999 2000-2004 2005-2009 2010-2014 2015-2019
TUTAR (M.USD) SAYI
TUTAR (M.USD) SAYI
Kellegöz, T & Başçı, E. S. / Gaziantep University Journal of Social Sciences 2021 20(1) 146-165 155
MALTA
1
49,02
HOLLANDA
18
47.308,38
POLONYA
6
2.424,13
PORTEKİZ
9
673,05
ROMANYA
1
52,24
SLOVENYA
1
573,56
İNGİLTERE
37
120.155,11
İSPANYA
58
116.865,11
İSVEÇ
17
10.842,69
330
630.888,97
Banka satın alma ve birleşme faaliyetlerinde sayı olarak İspanya başı çekerken, miktar
olarak ise İtalya önde görülmektedir. Bu ülkeleri ise Almanya, Fransa, Danimarka ve Hollanda
gibi gelişmiş Avrupa ülkeleri izlemektedir. İngiltere 01.02.2020 tarihi itibariyle Avrupa Birliği
üyeliğinden ayrılmasına rağmen dönem itibariyle mevcut üye ülkeleri kapsayan Tablo 2’ye dâhil
edilmiştir. Birlik içerisinde yapılan en büyük tutarlı 20 banka satın alma ve birleşmesi ise aşağıda
Tablo 3’de verilmiştir.
Tablo 3: Avrupa Birliği’nde Yapılan En Büyük Tutarlı 20 Banka Birleşmesi
S.NO
BİRLEŞME
TARİHİ
ALICI BANKA
MENŞEİ
ÜLKE
HEDEF BANKA
MENŞEİ
ÜLKE
BİRLEŞME
TUTARI
(M.USD)
1
29.11.1999
Royal Bank of
Scotland Group
PLC
İngiltere
National Westminster
Bank PLC
İngiltere
38.412,86
2
26.08.2006
Banca Intesa SpA
İtalya
SanPaolo IMI SpA
İtalya
37.624,23
3
25.05.2012
Fondo de
Reestructuracion
Ordenada
Bancaria{FROB}
İspanya
Banco Financiero y de
Ahorros SA
İspanya
23.785,68
4
29.09.2008
The Netherlands
Hollanda
Fortis Bank
Nederland(Holding)
NV
Hollanda
23.137,31
5
08.12.1997
Union Bank of
Switzerland
İsviçre
Schweizerischer
Bankverein
İsviçre
23.008,67
6
18.09.2008
Lloyds TSB
Group PLC
İngiltere
HBOS PLC
İngiltere
21.282,28
7
23.12.2004
KBC Bank &
Insurance Holding
NV
Belçika
Almanij NV
Belçika
20.891,21
8
12.06.2005
Unicredito
Italiano SpA
İtalya
Bayerische Hypo-und
Vereinsbank AG
Almanya
19.379,84
9
16.12.2002
Credit Agricole
SA
Fransa
Credit Lyonnais SA
Fransa
16.242,82
10
23.07.2004
Santander Central
Hispano SA
İspanya
Abbey National PLC
İngiltere
15.787,49
11
04.05.2001
Halifax Group
PLC
İngiltere
Bank of Scotland PLC
İngiltere
14.904,44
Kellegöz, T & Başçı, E. S. / Gaziantep University Journal of Social Sciences 2021 20(1) 146-165 156
12
06.06.2006
Caisse Nationale
des Caisses
d'Eparge-Retail
Banking Assets
Fransa
Natexis Banques
Populaires
Fransa
13.749,07
13
19.10.1999
Banco Bilbao
Vizcaya SA
İspanya
Argentaria Caja Postal
y Banco Hipotecario
De Espana SA
İspanya
11.377,21
14
15.01.1999
Banco de
Santander SA
İspanya
Banco Central
Hispanoamericano
(Assicurazioni Generali
SpA)
İspanya
11.320,76
15
15.04.1998
Unicredito
Italiano SpA
İtalya
Unicredito SpA
İtalya
10.959,00
16
16.02.2007
Banco Bilbao
Vizcaya
Argentaria SA
İspanya
Compass Bancshares
Inc,
Birmingham,Alabama
ABD
9.870,56
17
27.04.1998
Istituto Bancario
San Paolo di
Torino
İtalya
Istituto Mobiliare
Italiano (Cassa
Depositi & Prestiti/
Italy)
İtalya
9.492,39
18
30.11.1998
Deutsche Bank
AG
Almanya
Bankers Trust New
York Corp
ABD
9.082,07
19
26.06.2009
Caisse Nationale
des Caisses
d'Epargne SA
Fransa
Banque Federale des
Banques Populaires SA
Fransa
8.903,94
20
16.10.2006
Banco Popolare di
Verona & Novara
SpA
İtalya
Banca Popolare
Italiana
İtalya
8.383,70
Tablo 3’de Avrupa Birliğinde yapılan banka satın alma ve birleşmelerinin mali
boyutlarının ve menşei ülkelerin ortaya konulması adına en büyük 20 banka satın alma ve
birleşmesi verilmiştir. Tablo incelendiğinde; büyük ölçekli birleşmelerin 2001-2012 yılları
arasında yapıldığı, alıcı bankaların tamamının dönem itibariyle birlik üyesi olduğu ve aynı
zamanda Batı Avrupa ülkelerinden oluştuğu, genelde alıcı ile hedef bankaların menşei ülkelerin
aynı olduğu ve birleşmelerin büyük ölçüde birlik içerisinde yapıldığı görülmektedir.
Grafik 2’de ise Avrupa Birliği üyesi ülkelerin 1978-2019 yılları arasında banka satın
alma ve birleşmeleri sayı ve tutarına göre grafik olarak verilmektedir. Grafikten de anlaşılacağı
üzere 1995-2014 yılları arasında banka satın alma ve birleşme faaliyetlerinde yoğunluk
gözlenmektedir. 2015 yılı sonrasında ise ciddi anlamda bir azalma söz konusu olup
Kellegöz, T & Başçı, E. S. / Gaziantep University Journal of Social Sciences 2021 20(1) 146-165 157
Grafik 2: Avrupa Birliği Üyesi Ülkelerde Banka Satın Alma ve Birleşme Bilgileri
Avrupa’da satın alma ve birleşme faaliyetlerinin ivme kazandığı 1990-1994 yıllarına
yaklaşıldığından bahsetmek mümkün bulunmaktadır.
Japonya’da Banka Satın Alma ve Birleşmeleri
Japonya’da yapılan banka satın alma ve birleşmelerini gösteren grafik aşağıda yer
almaktadır.
Grafik 3: Japonya’da Banka Satın Alma ve Birleşme Bilgileri
Japonya’da banka satın alma ve birleşmeleri 1980-1994 yılları arasında az sayı ve tutarda
aynı zamanda yatay bir seviyede seyir izlemiştir. 1995-1999 yılları arasında sayı olarak az bir
artış olmasına rağmen miktar bakımından Japonya’nın en büyük banka satın alma ve birleşme
faaliyetleri yapılmış, 2004 yılından sonra ise trend azalma eğilimine girmiştir. 2010 yılından beri
5
11
29
77
72
57 56
23
0.00
50,000.00
100,000.00
150,000.00
200,000.00
250,000.00
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
1978-1984 1985-1989 1990-1994 1995-1999 2000-2004 2005-2009 2010-2014 2015-2019
TUTAR (M.USD) SAYI
2
11
8
18
13
11 10
0
20000
40000
60000
80000
100000
120000
140000
160000
180000
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
1980-1984 1985-1989 1990-1994 1995-1999 2000-2004 2005-2009 2010-2014 2015-2019
TUTAR (M.USD) SAYI
Kellegöz, T & Başçı, E. S. / Gaziantep University Journal of Social Sciences 2021 20(1) 146-165 158
Japonya’da banka satın alma ve birleşme tutarlarında bir azalma ve aynı zamanda yatay seyir söz
konusu olup, genel olarak küçük ölçekli banka birleşmelerinin yapılmaya devam ettiği
gözlenmektedir.
Gelişmekte Olan Ülkelerde Banka Satın Alma ve Birleşmeleri
Gelişmekte olan ülkelerin (GOÜ) bankacılık sektöründe yabancı bankaların payları artış
göstermiş, hatta bazı GOÜ’lerde ise sektör tamamen yabancıların ellerine geçmiştir. Doğu
Avrupa ülkelerinden Estonya’da yabancı bankaların oranı %100, Çek Cumhuriyeti’nde %95,
Slovakya’da %97.3, Latin Amerika ülkelerinden Meksika’da ise %83 seviyesine ulaşmış
bulunmaktadır (Akgeyik ve Yavuz, 2008, s. 50).
Tablo 4: Gelişmekte Olan Ülkelerde Banka Satın Alma ve Birleşme Verileri
ÜLKE
ADET
TUTAR (M.USD)
ARJANTİN
7
1.366,22
BREZİLYA
17
10.229,95
ENDONEZYA
6
1.622,68
ESTONYA
3
65,92
FİLİPİNLER
9
3.948,55
GÜNEY KORE
30
6.611,98
HONG KONG
17
5.853,92
MALEZYA
18
5.757,82
MEKSİKA
5
3.322,08
SİNGAPUR
7
20.752,94
TAYLAND
4
5.105,62
TAYVAN
14
15.968,81
TÜRKİYE
6
1.821,75
143
82.428,24
GOÜ’lerde yapılan banka satın alma ve birleşmeler verileri incelendiğinde; Güney Kore
sayı olarak en fazla banka satın alma ve birleşmesine sahipken, tutar olarak ise Singapur ve
Tayvan başı çekmektedir.
Grafik 4: Gelişmekte Olan Ülkelerin Banka Birleşme Bilgileri
1
7
32 32
27
25
19
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
35000
40000
0
5
10
15
20
25
30
35
1985-1989 1990-1994 1995-1999 2000-2004 2005-2009 2010-2014 2015-2019
TUTAR (M.USD) SAYI
Kellegöz, T & Başçı, E. S. / Gaziantep University Journal of Social Sciences 2021 20(1) 146-165 159
Yukarıdaki grafikte ise yıllar itibariyle Gelişmekte Olan Ülkelerde yapılan banka satın
alma ve birleşmeleri verilmekte, 1995 yılından sonra satın alma ve birleşme faaliyetlerinin artış
gösterdiği görülmektedir. Türkiye’nin de içerisinde bulunduğu grupta banka satın alma ve
birleşmeleri çoğunlukla yaşanan finansal krizlerden kaynaklıdır.
1997 yılında yaşanan Asya krizi, 1998 yılında yaşanan Rusya Krizi, 1999 ve 2001
yıllarında Türkiye’de yaşanan finansal krizler ile yine 2001 yılında Arjantin’de yaşanan finansal
kriz, finansal sistemin ana unsuru olan bankaları doğrudan etkilemiştir. Finansal sistemin ayakta
tutulması adına bazı ülkeler banka satın alma ve birleşmelerini teşvik ederken, bazı ülkeler ise
bunu zorunlu kılmışlardır. 1995-1999 yılları arasında 32 satın alma ve birleşme faaliyeti için
ödenen meblağ ile 2000-2004 yılları arasında yapılan 32 satın alma ve birleşme faaliyeti için
ödenen meblağ arasında yaklaşık 4 kat fark bulunmaktadır. 2004 yılından sonra ise trendin aşağı
yönlü bir seyir izlediği görülmektedir.
Dünyada Banka Satın Alma ve Birleşmeleri
Dünya genelinde yapılan en büyük tutarlı 20 banka satın alma ve birleşme faaliyeti
aşağıda Tablo 5’de verilmiştir.
Tablo 5: Dünya’da Yapılan En Büyük Tutarlı 20 Banka Satın Alma ve Birleşmesi
S.N
O
BİRLEŞM
E TARİHİ
ALICI BANKA
MENŞEİ
ÜLKE
HEDEF BANKA
MENŞEİ
ÜLKE
BİRLEŞME
TUTARI
(M.USD)
1
06.04.1998
Travelers Group Inc
ABD
Citicorp
ABD
72.558,18
2
13.04.1998
NationsBank
Corp,Charlotte, North
Carolina
ABD
BankAmerica Corp,San
Francisco,CA
ABD
61.633,40
3
14.01.2004
JPMorgan Chase & Co
ABD
Bank One
Corp,Chicago,Illinois
ABD
58.663,15
4
27.10.2003
Bank of America Corp
ABD
FleetBoston Financial
Corp,
Boston,Massachusetts
ABD
49.260,63
5
13.10.1999
Sumitomo Bank Ltd
Japonya
Sakura Bank Ltd
Japonya
45.494,36
6
18.02.2005
Mitsubishi Tokyo
Financial Group Inc
Japonya
UFJ Holdings Inc
Japonya
41.431,03
7
20.08.1999
Fuji Bank Ltd
Japonya
Dai-Ichi Kangyo Bank
Ltd
Japonya
40.096,63
8
29.11.1999
Royal Bank of Scotland
Group PLC
İngiltere
National Westminster
Bank PLC
İngiltere
38.412,86
9
26.08.2006
Banca Intesa SpA
İtalya
SanPaolo IMI SpA
İtalya
37.624,23
10
30.06.2005
Bank of America Corp
ABD
MBNA Corp
ABD
35.810,27
11
08.06.1998
Norwest
Corp,Minneapolis,
Minnesota
ABD
Wells Fargo & Co
ABD
34.352,64
12
27.03.1995
Mitsubishi Bank Ltd
Japonya
Bank of Tokyo Ltd
Japonya
33.787,73
13
20.08.1999
Fuji Bank Ltd
Japonya
Industrial Bank of Japan
Ltd{IBJ}
Japonya
30.759,61
14
13.04.1998
BANC ONE
Corp,Columbus,Ohio
ABD
First Chicago NBD
Corp, Chicago,Illinois
ABD
29.616,04
15
07.02.2019
BB&T Corp
ABD
SunTrust Banks Inc
ABD
28.281,59
Kellegöz, T & Başçı, E. S. / Gaziantep University Journal of Social Sciences 2021 20(1) 146-165 160
16
25.05.2012
Fondo de
Reestructuracion
Ordenada
Bancaria{FROB}
İspanya
Banco Financiero y de
Ahorros SA
İspanya
23.785,68
17
29.09.2008
The Netherlands
Hollanda
Fortis Bank
Nederland(Holding) NV
Hollanda
23.137,31
18
28.08.1989
Mitsui Taiyo Kobe Bank
Ltd {MTK}
Japonya
Taiyo Kobe Bank Ltd
Japonya
23.016,79
19
08.12.1997
Union Bank of
Switzerland
İsviçre
Schweizerischer
Bankverein
İsviçre
23.008,67
20
18.09.2008
Lloyds TSB Group PLC
İngiltere
HBOS PLC
İngiltere
21.282,28
Tablo incelendiğinde; alıcı bankalar ile hedef bankaların menşei ülkelerinin birebir aynı
olduğu görülmekte, alıcı ve hedef bankaların tamamı gelişmiş ülke bankalarından oluşmaktadır.
Listenin birinci sırasındaki banka ile son sırasındaki banka arasında birleşme tutarında üç kattan
fazla fark bulunmaktadır. Dünyanın en büyük banka satın alma ve birleşmeleri listesinde ABD
ve Japonya bankaları en üst sıralarda yer almaktadırlar.
1978-1989 yılları arasında dünya genelinde yapılan banka satın alma ve birleşmelerinin
sayısı 830 iken, 1990-2019 yılları arasında bu sayı geçmişte yaşanan finansal krizlerin de etkisiyle
4.406’ya ulaşmıştır. Dünyada genelinde 1978-2019 yılları arasında bedel içeren ve süreci
tamamlanan banka satın alma ve birleşmelerinin sayısı 5.236, tutarı ise 2.489.187,13 Milyon
Dolar olarak tespit edilmiştir (Datastream, 2020).
Grafik 5: Dünyada Gerçekleşen Banka Satın Alma ve Birleşme Bilgileri
Grafik 5’de dünya genelinde en fazla banka satın alma ve birleşme faaliyetlerinin 1995-
1999 yılları arasında yapıldığı, dünya ekonomisinin de çalkantılı olduğu bu döneme paralel olarak
sonrasında ise kademeli olarak düşüş yaşandığı görülmektedir. Bu dönemde grafiğin pik
yapmasının nedeni, Amerika Birleşik Devletleri bankalarının 509.192,43 Milyon Dolar tutarında
1.101 adet satın alma ve birleşme faaliyeti yapmasından kaynaklanmaktadır (bk. Grafik 1).
394 436
828
1,256
748
495
499
580
0
100,000
200,000
300,000
400,000
500,000
600,000
700,000
800,000
900,000
1,000,000
0
200
400
600
800
1,000
1,200
1,400
1978-1984 1985-1989 1990-1994 1995-1999 2000-2004 2005-2009 2010-2014 2015-2019
BİRLEŞME TUTARI (M. USD) BİRLEŞME SAYISI
Kellegöz, T & Başçı, E. S. / Gaziantep University Journal of Social Sciences 2021 20(1) 146-165 161
Grafik 6: Dünyada Bölgeler/Ülkeler Bazında Birleşme Tutarları (Toplam)
Dünyada 1980-2019 yılları arasında yapılan banka satın alma ve birleşmeleri Amerika
Birleşik Devletleri, Avrupa Birliği, Japonya ve GOÜ’lerin verileri birleştirilerek Grafik 6’da
verilmektedir. ABD’nin verileri ile GOÜ’lerin verileri arasında bir paralellik söz konusu iken
Japonya’da trend 2000 yılından sonra aşağı yönlü bir seyir almıştır. Avrupa Birliğinde ise diğer
ülkelere göre trend bir müddet daha yüksek seyir etmesine rağmen 2010 yılından sonra düşüş
eğilimine girmiştir. Dünya genelinde banka satın alma ve birleşmeleri 2010-2014 yılları arasında
yeniden 1990-1994 dönemi verilerine yaklaşmış, devamında ise paralel bir seyir izlemiştir.
Grafik 7: Dünyada Bölgesel Bazda Ortalama Banka Birleşme Tutarları ve Oranları
Dünyada banka birleşmeleri incelenerek toplam tutar ve birleşme sayılarına göre bir oran
hesaplandığında, birleşme başına tutar verisi Grafik 7’de görülmektedir. Japonya 1985-1989
0
20,000
40,000
60,000
80,000
100,000
120,000
140,000
160,000
180,000
0
100,000
200,000
300,000
400,000
500,000
600,000
700,000
Japonya (M. USD)
Diğer Ülkeler (M. USD)
ABD GELİŞMEK OLAN ÜLKELER AB JAPONYA
0
5,000
10,000
15,000
20,000
25,000
0
500
1,000
1,500
2,000
2,500
3,000
3,500
4,000
4,500
Diğer Ülkeler (M. USD)
Japonya (M. USD)
ABD GELİŞMEK OLAN ÜLKELER AB JAPONYA
Kellegöz, T & Başçı, E. S. / Gaziantep University Journal of Social Sciences 2021 20(1) 146-165 162
döneminde ilk birleşmelerini diğer ülkelere kıyasla daha yüksek tutarda gerçekleştirmiş ve
sonrasında da 1995-1999 yıllarında bu birleşme başına tutar verisi diğer ülkelere nazaran öne
çıkmıştır. Avrupa Birliği’nde yapılan banka birleşmeleri ise 1985-1989 yılları arasında diğer
ülkelere göre öne çıkmaktadır. Özellikle 1995 yılından 2010 yılına kadar AB’de gerçekleşen
banka birleşmeleri tutarının birleşme sayısına oranı diğer ülkeler ve bölgeler ile
karşılaştırıldığında artan trendde oluğu görülmektedir.
Gelişmekte olan ülkelerde yaşanan birleşme atağı ise 2000-2004 yılları arası döneme
gelmektedir. ABD ise bu takvim süresince sürekli olarak banka birleşme ve devralma yaşamış
ancak toplam tutarın birleşme sayısına oranı diğer ülke ve bölgeler ile kıyaslandığından daha
düşük ama sürekli olduğu gözlemlenmiştir. Birleşme süreci bankaların önemini arttırırken aynı
zamanda en değerli finansal kuruluşlar halinde gelmelerine neden olmuştur.
Sonuç
Finansal piyasalarda yaşanan gelişmeler rekabetin artmasına ve kar oranlarının düşmesine
neden olmuştur. Bu gelişmelerin ardından bankacılık sektöründe yeniden yapılanma süreci
başlamış, bu sürecin devamında ise satın alma ve birleşme seçenekleri gündeme gelmiştir. Satın
alma ve birleşme operasyonları ülkelerin politik ve ekonomik durumlarına göre farklılıklar
göstermiştir. Finansal piyasalarda yaşanan bu gelişmeler 1980’li yıllarda birçok bankanın iflasına
neden olmuş ve sektörde banka sayısı azalmıştır. Yine aynı yıllarda banka satın alma ve
birleşmeleri yaşanmaya başlamış, 2000’li yıllara gelindiğinde uluslararası birleşmeler ile evrensel
bankacılık hizmeti veren bankaların artması ise sektörde oligopolistik bir yapıyı hâkim kılmıştır
(Deniz ve Işık, 2011, s. 69).
Avrupa Merkez Bankası (ECB) raporuna göre 2000-2004 yılları arasında sınır ötesi
birleşme ve satın alma faaliyetleri %14 oranında artmış göstermiş, 2005-2006 yılları arasında ise
bu oran %38’e yükselmiştir. Sınır ötesi birleşme faaliyetinde bulunan 33 bankanın sermayeleri
toplamının, birlik içerisindeki tüm bankaların sermayeleri toplamının yarısına denk geldiği
belirtilmektedir. Bu büyük bankalar 16 AB üyesi ülkede faaliyet göstermekte, AB’de yapılan
birleşmelerin yarısını banka birleşmeleri oluşturmaktadır. Satın alma ve birleşme faaliyetlerinin
sayısında azalma görülürken işlem hacminde artış görülmekte, değer artışına ise büyük bankaların
yaptıkları birleşmeler neden olmaktadır (Işık, 2008, s. 49).
Başlangıçta Batı Avrupa ülkelerinde ortaya çıkarak yaygınlaşan banka birleşmeleri,
giderek birliğe yeni katılan gelişmekte olan ülkelere doğru genişleme göstermiş, bu ülkelerde
yapılan özelleştirmeler ise birleşmeleri çekici bir hale getirerek pazar paylarında dramatik bir
tablo oluşmasına neden olmuştur. Bu süreçte Estonya ve Slovakya bankacılık sektöründe yabancı
bankaların payları %99 seviyelerine ulaşmıştır (Prompitak, 2009, s. 31-47). Amerika birleşik
Devletlerinde yaşanan banka birleşmeleri ise aynı zamanda sektörün yoğunlaşma oranlarında
artışa neden olmuş, sektörde yer alan ilk beş bankanın toplam aktifler içerisindeki payları 1996
yılında %18 seviyesinde bulunurken, 2001 yılında bu oran %24 seviyesine ulaşmıştır. Amerika
birleşik Devletlerinde finans sektörünün derinliğinin fazla olması nedeniyle, yaşanan birleşmeler
ve sektörde yaşanan yoğunlaşma rekabeti engelleyici bir unsura dönüşmemiştir (Dinçer, 2006, s.
50-51).
Latin Amerika ülkelerinden Meksika’da 1994 yılında yaşanan finansal kriz ve ardından
ülkede görülen bunalım, etkilerini kısa süre içerisinde diğer ülkelere de hissettirmeye başlamıştır.
1997 yılında Tayland’da başlayarak kısa zaman içerisinde domino etkisiyle diğer Güney Asya
ülkelerine de yayılan finansal kriz, küreselleşmenin bir sonucu olarak dünyanın her hangi bir
Kellegöz, T & Başçı, E. S. / Gaziantep University Journal of Social Sciences 2021 20(1) 146-165 163
ülkesinde yaşanan finansal krizin bulaşıcı bir etkiyle kısa sürede daha geniş coğrafyalara
yayılabildiğini göstermiştir. Yaşanan Güney Asya krizi bankacılık sektörünü krizlere daha
duyarlı bir hale getirirken; ekonomik büyüme, sanayileşme ve ihracat rakamlarının yüksek
olmasının gelişmiş ülke olabilmek için yeterli ölçütler olmadığını ispat eder niteliktedir (Akyol,
2009, s. 66-67).
Küreselleşme ile birlikte finansal serbestleşme ve ekonomik bütünleşme süreçleri 2000’li
yıllarda artış göstererek, bir ülkede yaşanan finansal kriz kısa bir süre içerisinde tüm dünya
ülkelerini etkileyerek küresel bir krize dönüşür duruma gelmiştir. Kriz nedeniyle bankaların
ödeme güçlüğü içerisine düşmeleri ülke içi ve ülke dışı ilişkili kuruluşların yükümlülüklerini
yerine getirmelerine engel teşkil etmekte, bu durum ise dünyadaki pek çok ülkeyi az ya da çok
miktarda etkilemektedir (Erdoğan, 2002, s. 83). Ekonomik kriz dönemlerinde bankacılık
sektörünü kurtarmanın bir yolu olan banka birleşmeleri, Japon Bankacılık Sistemi için de bir
kurtuluş yolu olarak görülerek banka birleşmeleri devlet tarafından desteklenmiştir.
Gelişmekte olan ülkeler (GOÜ) finansal piyasalarının hızlı bir şekilde gelişim
göstermesini ve kalkınmada ihtiyaç duydukları fonları bir an önce ülkelerine çekebilmeyi arzu
ederler. Bu amaca ulaştıkları takdirde ekonomilerini güçlendirmek, üretimlerini artırarak
ihracattan daha fazla pay alma gayreti içerisine girerler. 1980 yılından sonra birçok GOÜ
enflasyonu kontrol altına alarak faiz oranlarını aşağıya çekmek, tasarrufları teşvik ederek
ekonomiye ve bilhassa yatırımlara kazandırmak, üretimi artırarak ihracatı artırma yönünde
politikalar izlemiştir. Uluslararası sermayeyi ülkelerine getirerek bu hedeflerine ulaşabilmek için
ise finansal piyasalarının alt yapısını hazırlamaya uğraş vermişleridir (Özgen, 1998, s. 47-49).
Finansal serbestleşme politikalarının etkisiyle yabancı menşeili bankaların ülkelerinde
şube açmalarına ve banka kurmalarına olanak sağlayan yasal düzenlemeler yapmaları,
uluslararası sermaye akımları, teknolojik gelişmeler ve bu süreçte yaşanan finansal krizler
özellikle GOÜ’lerde yabancı menşeili bankaların sayısında artışlara neden olurken, sektörde daha
fazla pay sahibi olmaları sonucunu beraberinde getirmiştir. Bu durum ise GOÜ’lerin bankacılık
sektöründe köklü yapısal değişiklikler yapmalarına neden olmuştur.
Yapılan banka satın alma ve birleşmeleri sonuçta dünya genelinde etkili olabilen, birçok
devletin bütçesinden hatta Gayri Safi Milli Hasılasından bile kat be kat fazla aktif büyüklüğe
sahip devasa bankalar, fonlar ve finansal kuruluşların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Ortaya
çıkan bu devasa büyüklüğe sahip finansal yapılar bünyesinde bulunan ya da bu yapıların
fonlarından yararlanan ülkeleri avantajlı hale getirmiştir. Dışa açık ve genelde gelişmekte olan
ekonomiler ise bankacılık sektörlerinde bir takım yapısal düzenlemeler yapmak suretiyle, bu
fonları kalkınmalarında rol almak üzere ülkelerine çekme yarışı içerisine girmektedirler.
Kaynakça
Akgeyik, T. ve Yavuz, A. (2008). Türk bankacılık sektöründe yabancı girişi: risk mi? fırsat mı?
İstanbul: İTO Yayın No: 2008-50, 25-60.
Akyol, G. (2009). Bankacılık sektöründe birleşme ve satın almalarla büyüme eğilimleri:
Osmanlı Bankası-Garanti Bankası birleşmesinin rekabet gücüne etkilerinin
incelenmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
Altunbaş, Y. ve Margues-İbanez, D. (2004). Mergers and acquisitions and bank performance in
Europe the role of stratejik similarities, Frankfurt: Working Paper Series, No:398,
European Central Bank.
Kellegöz, T & Başçı, E. S. / Gaziantep University Journal of Social Sciences 2021 20(1) 146-165 164
Bumin, M. (2007). Türk bankacılık sektöründe yabancı bankalar, Ankara: Turhan Kitapevi
Yayınları.
Ceylan, O. (2020). Piyasarehberi finans sözlüğü, Erişim Tarihi: 27.12.2019, piyasarehberi.org:
https://piyasarehberi.org/sozluk/bretton-woods
Datastream. (2020). Thomson Reuters Datastream, Erişim Tarihi: 07.02.2020,
https://infobase.thomsonreuters.com/infobase/login/?next=/infobase/
Davis, S. I. (2000). Bank mergers: Lessons for the future, London: Palgrave Schol, Print UK
2001.
Deniz, M. H. ve Işık, N. (2011). Banka birleşmelerinde verimlilik ve kârlılık arayışları:
Türk bankacılık sektörü üzerine bir inceleme, Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı No: 1, 57-
78.
De Long, G. L. (2002). The effects of cross-border bank mergers on bank risk and value,
Journal of International Money and Finance, Vol. 21, Issue 6, 857-877.
Dinçer, A. (2006). Bankacılık sektöründe konsolidasyon, ülke deneyimleri ve Türkiye için
öneriler, (DPT Uzmanlık Tezi), DPT Yayın No: 2697, Ankara.
Duramaz, S. (2016). Küresel rekabet ortamının bankacılık sistemine yansıması: yabancı
sermayeli bankalar ve türk bankacılık sektörü, Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi,
Sayı No:51, 24-46.
Fecht, F. ve Gruner, H. P. (2006). Limits to international banking consolidation, Deutsche
Bundesbank, Discussion Paper Series 2.
Focarelli, D., ve Pozzolo , A. F. (2000). The determinants of cross-border bank shareholdings:
an analysis with bank-level data from OECD countries, Roma: Bank of Italy, Research
Department.
Herrero , A. G. ve Simón, D. N. (2006). Do we know why banks go to emerging countries and
what is the impact for the home country? A survey, BIS Committee of the Global
Financial System.
Işık, N. (2008). Banka birleşmeleri Türkiye için bir değerlendirme, (Yüksek Lisans Tezi) Yıldız
Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Mishkin, F. S. (1998). Bank Consolidation: A Central Banker’s Perspective, Mergers of
Financial Institutions (Kluwer Academic Publishers,Boston), 3-19.
Newman, P., Milgate, M. ve Eatwell, J. (1992). The new palgrave dictionary, money & finance,
Palgrave Macmillan UK.
Özgen, F. B. (1998). Globalleşme Sürecinde Türkiye’de Finans Piyasalarının Gelişimi, Ege
Maliye Bölümleri Araştırma Görevlileri Sempozyumu. Dokuz Eylül Üniversitesi,
İzmir.
Parasız, İ. (2011). Türkiye ve Dünya’da bankacılık, Bursa: Ezgi Kitabevi.
Pilloff, S. J. (2004). Bank merger activity in the united nations, 1994-2003, Board of Governers
of the Rederal Reserve System, Staff Study, No: 176.
Rhoades, S. A. (2000). Bank mergers and banking structure in the U.S.A. 1980-1998, FED Staff
Kellegöz, T & Başçı, E. S. / Gaziantep University Journal of Social Sciences 2021 20(1) 146-165 165
Study 174 Erişim Tarihi: 24.12.2019,
https://www.federalreserve.gov/pubs/staffstudies/2000-present/ss174.pdf
Seth, A., Song, K. P. ve Pettit, R. (2000). Synergy, managerialism or hubris? An emprical
examination of motives for roreign acquisitions of U.S. firms, Journal of International
Business Studies, 31(3), 387-405.
Shen, C. H. ve Lin, M. R. (2011). The determinants of cross-border consolidation in Eight Asian
countries: Before and after the Asian financial crisis, Journal of Multinational Financial
Management, 21(2), 89-105.
Soresen, D. E. (2000). Characteristics of merging firms, Journal of Economics and Business,
Vol: 52, Iss: 5, 423-433.
Sungho, C., Francis, B. B. ve Iftekhar, H. (2010). Cross-border bank M&As and risk: Evidence
from the bond market, Journal of Money, Credit and Banking, 42(4), 615-645.
Uiboupin, J. ve Sörg, M. (2006). The entry of foreign banks into emerging markets: An
application of the eclectic theory, Tallinn: Estonya Ekonomi Topluluğu.
Valkanov, E. ve Kleimeier, S. (2007). The role of regulatory capital in international bank
merger and acquisitons, Research in Internatioanl Busines and Finance, 21, 50-68.
