Dijital Çelinme: Bir Kavram Çalışması

Abstract

Günümüzde dijital cihazların kullanım oranı her geçen gün artmakta ve gelişen teknolojiler bireylerin hayatlarına daha kolay dahil olabilmektedir. Bireyler yeni teknolojileri kullanma yolunda kendilerini daha güdülenmiş hissetmekte, bunun sonucunda aktif olarak kullandıkları dijital cihazların sayısı ve bu cihazlarla geçirdikleri süre de eş zamanlı olarak artmaktadır. Çeşitli bağımlılıklara da neden olabilen bu cihazlar, bireylerin yaşantılarında gün geçtikçe daha çok yer kaplarken çeşitli üstünlük ve sınırlılıkları da beraberinde getirmektedir. Teknolojiyi yakından takip eden ve her yeni teknolojiyi denemek için güdülenmiş bir bireyin yakın çevresinde dizüstü bilgisayar, akıllı telefon, tablet, akıllı saat gibi çeşitli dijital cihazlar sürekli bulunabilmektedir. Bireylerin etrafındaki dijital cihazların sayısının ve sundukları olanakların artmasıyla birlikte günümüzde sıklıkla gerçekleştirilen davranışlarından biri olan “dijital çelinme” kavramını doğurmuştur. Bu çalışmada dijital çelinme kavramının, Türkçe alanyazına kazandırılması amaçlanmış ve beraberinde alanyazında geçen ilişkili kavramlar, nedenleri ve türleri bütüncül bir bakış açısıyla ele alınmaya çalışılmıştır.

Full text

Kış 2021
Cilt 11
Sayı 1
Winter 2021
Volume 11
Issue 1
ISSN: 2147-1908

EĞİTİM TEKNOLOJİSİ KURAM VE UYGULAMA / EDUCATIONAL TECHNOLOGY THEORY AND PRACTICE
Cilt 11, Sayı 1, Kış 2021
Volume 11, Issue 1, Winter 2021
Genel Yayın Editörü / Editor-in-Chief: Dr. Halil İbrahim YALIN
Editör / Editor: Dr. Tolga GÜYER
Basım Editörü / Publisher Editor: Dr. Tolga GÜYER
Redaksiyon / Redaction: Dr. Tolga GÜYER
Dizgi / Typographic: Dr. Tolga GÜYER
Kapak ve Sayfa Tasarımı / Cover and Page Design: Dr. Bilal ATASOY
İletişim / Contact Person: Dr. Tolga GÜYER
Dizinlenmektedir / Indexed in: ULAKBİM Sosyal ve Beşerî Bilimler Veritabanı (TR-Dizin), Türk Eğitim İndeksi, Sosyal Bilimler Atıf Dizini
ETKU Dergisi 2011 yılından itibaren yılda iki defa düzenli olarak yayınlanmaktadır.
Educational Technology Theory and Practice Journal is published regularly twice a year since 2011.
Editör Kurulu / Editorial Board*
Dr. Ana Paula Correia
Dr. Buket Akkoyunlu
Dr. Cem Çuhadar
Dr. Deniz Deryakulu
Dr. Deepak Subramony
Dr. Feza Orhan
Dr. H. Ferhan Odabaşı
Dr. Hafize Keser
Dr. Halil İbrahim Yalın
Dr. Hyo-Jeong So
Dr. Kyong Jee(Kj) Kim
Dr. Özcan Erkan Akgün
Dr. S. Sadi Seferoğlu
Dr. Sandie Waters
Dr. Servet Bayram
Dr. Şirin Karadeniz
Dr. Tolga Güyer
Dr. Trena Paulus
Dr. Yavuz Akpınar
Dr. Yun-Jo An
* Liste isme göre alfabetik olarak oluşturulmuştur. / List is created in alphabetical order
Hakem Kurulu / Reviewers*
Dr. Adile Aşkım Kurt
Dr. Agah Tuğrul Korucu
Dr. Ahmet Çelik
Dr. Ahmet Naci Çoklar
Dr. Arif Altun
Dr. Aslıhan İstanbullu
Dr. Aslıhan Kocaman Karoğlu
Dr. Ayça Çebi
Dr. Ayfer Alper
Dr. Aynur Kolburan Geçer
Dr. Ayşegül Bakar Çörez
Dr. Arif Akçay
Dr. Bahar Baran
Dr. Barış Sezer
Dr. Beril Ceylan
Dr. Berrin Doğusoy
Dr. Betül Özaydın
Dr. Betül Yılmaz
Dr. Beyza Bayrak
Dr. Bilal Atasoy
Dr. Burcu Berikan
Dr. Canan Çolak
Dr. Çelebi Uluyol
Dr. Çiğdem Uz Bilgin
Dr. Demet Somuncuoğlu Özerbaş
Dr. Deniz Atal Köysüren
Dr. Deniz Mertkan Gezgin
Dr. Duygu Nazire Kaşıkcı
Dr. Ebru Kılıç Çakmak
Dr. Ebru Solmaz
Dr. Ekmel Çetin
Dr. Elif Buğra Kuzu Demir
Dr. Emine Aruğaslan
Dr. Emine Cabı
Dr. Emine Şendurur
Dr. Engin Kurşun
Dr. Erhan Güneş
Dr. Erinç Karataş
Dr. Erkan Çalışkan
Dr. Erkan Tekinarslan
Dr. Erman Yükseltürk
Dr. Erol Özçelik
Dr. Ertuğrul Usta
Dr. Esma Aybike Bayır
Dr. Esra Yecan
Dr. Ezgi Gün
Dr. Fatma Bayrak
Dr. Fatma Keskinkılıç
Dr. Fatih Erkoç
Dr. Fezile Özdamlı
Dr. Figen Demirel Uzun
Dr. Filiz Kalelioğlu
Dr. Filiz Kuşkaya Mumcu
Dr. Funda Erdoğdu
Dr. Gizem Karaoğlan Yılmaz
Dr. Gökçe Becit İşçitürk
Dr. Gökhan Akçapınar
Dr. Gökhan Dağhan
Dr. Gül Özüdoğru
Dr. Gülhan Orhan Karsak
Dr. H. Ferhan Odabaşı
Dr. Hafize Keser
Dr. Hakan Tüzün
Dr. Halil Ersoy
Dr. Halil İbrahim Akyüz
Dr. Halil İbrahim Yalın
Dr. Halil Yurdugül
Dr. Hanife Çivril
Dr. Hasan Çakır
Dr. Hasan Karal
Dr. Hatice Durak
Dr. Hatice Sancar Tokmak
Dr. Hüseyin Bicen
Dr. Hüseyin Çakır
Dr. Hüseyin Özçınar
Dr. Hüseyin Uzunboylu
Dr. Işıl Kabakçı Yurdakul
Dr. İbrahim Arpacı
Dr. İlknur Resioğlu
Dr. Kadir Demir
Dr. Kerem Kılıçer
Dr. Kevser Hava
Dr. Levent Çetinkaya
Dr. Levent Durdu
Dr. M. Emre Sezgin
Dr. M. Fikret Gelibolu
Dr. Mehmet Akif Ocak
Dr. Mehmet Barış Horzum
Dr. Mehmet Kokoç
Dr. Mehmet Üçgül
Dr. Melih Engin
Dr. Melike Kavuk
Dr. Meltem Kurtoğlu
Dr. Muhittin Şahin
Dr. Mukaddes Erdem
Dr. Murat Akçayır
Dr. Mustafa Sarıtepeci
Dr. Mustafa Serkan Günbatar
Dr. Mustafa Yağcı
Dr. Mutlu Tahsin Üstündağ
Dr. Müge Adnan
Dr. Nadire Çavuş
Dr. Necmi Eşgi
Dr. Nezih Önal
Dr. Nuray Gedik
Dr. Nurettin Şimşek
Dr. Onur Dönmez
Dr. Ömer Faruk İslim
Dr. Ömer Faruk Ursavaş
Dr. Ömer Delialioğlu
Dr. Ömür Akdemir
Dr. Özcan Erkan Akgün
Dr. Özden Şahin İzmirli
Dr. Özgen Korkmaz
Dr. Özlem Baydaş
Dr. Özlem Çakır
Dr. Pınar Nuhoğlu Kibar
Dr. Polat Şendurur
Dr. Ramazan Yılmaz
Dr. Recep Çakır
Dr. Sabiha Yeni
Dr. Sacide Güzin Mazman
Dr. Salih Bardakçı
Dr. Sami Acar
Dr. Sami Şahin
Dr. Seher Özcan
Dr. Selay Arkün Kocadere
Dr. Selçuk Karaman
Dr. Selda Küçük
Dr. Serap Yetik
Dr. Serçin Karataş
Dr. Serdar Çiftçi
Dr. Serhat Kert
Dr. Serkan İzmirli
Dr. Serkan Şendağ
Dr. Serkan Yıldırım
Dr. Serpil Yalçınalp
Dr. Sibel Somyürek
Dr. Soner Yıldırım
Dr. Şafak Bayır
Dr. Şahin Gökçearslan
Dr. Şeyhmus Aydoğdu
Dr. Tarık Kışla
Dr. Tayfun Tanyeri
Dr. Tuğba Bahçekapılı
Dr. Turgay Alakurt
Dr. Türkan Karakuş
Dr. Tolga Güyer
Dr. Uğur Başarmak
Dr. Ümmühan Avcı Yücel
Dr. Ünal Çakıroğlu
Dr. Veysel Demirer
Dr. Vildan Çevik
Dr. Volkan Kukul
Dr. Yalın Kılıç Türel
Dr. Yasemin Demirarslan Çevik
Dr. Yasemin Gülbahar
Dr. Yasemin Koçak Usluel
Dr. Yasin Yalçın
Dr. Yavuz Akbulut
Dr. Yusuf Levent Şahin
Dr. Yusuf Ziya Olpak
Dr. Yüksel Göktaş
* Liste isme göre alfabetik olarak oluşturulmuştur. / List is created in alphabetical order.
İletişim Bilgileri / Contact Information
İnternet Adresi / Web: http://dergipark.gov.tr/etku
E-Posta / E-Mail: tguyer@gmail.com
Telefon / Phone: +90 (312) 202 17 38
Adres / Adress: Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü, 06500 Teknikokullar - Ankara / Türkiye

48
EĞİTİM TEKNOLOJİSİ Kuram ve Uygulama
Cilt:11 Sayı:1 Yıl:2021
Makale Geçmişi / Article History
Alındı/Received: 08.06.2020
Düzeltme Alındı/Received in revised form: 30.10.2020
Kabul edildi/Accepted: 05.01.2021
DİJİTAL ÇELİNME: BİR KAVRAM ÇALIŞMASI
Adile Aşkım Kurt1, Büşra Küçük2, Meriç Boynukara3, Hatice Ferhan Odabaşı4
Öz
Günümüzde dijital cihazların kullanım oranı her geçen gün artmakta ve gelişen teknolojiler
bireylerin hayatlarına daha kolay dahil olabilmektedir. Bireyler yeni teknolojileri kullanma
yolunda kendilerini daha güdülenmiş hissetmekte, bunun sonucunda aktif olarak kullandıkları
dijital cihazların sayısı ve bu cihazlarla geçirdikleri süre de eş zamanlı olarak artmaktadır. Çeşitli
bağımlılıklara da neden olabilen bu cihazlar, bireylerin yaşantılarında gün geçtikçe daha çok
yer kaplarken çeşitli üstünlük ve sınırlılıkları da beraberinde getirmektedir. Teknolojiyi
yakından takip eden ve her yeni teknolojiyi denemek için güdülenmiş bir bireyin yakın
çevresinde dizüstü bilgisayar, akıllı telefon, tablet, akıllı saat gibi çeşitli dijital cihazlar sürekli
bulunabilmektedir. Bireylerin etrafındaki dijital cihazların sayısının ve sundukları olanakların
artmasıyla birlikte günümüzde sıklıkla gerçekleştirilen davranışlarından biri olan “dijital
çelinme” kavramını doğurmuştur. Bu çalışmada dijital çelinme kavramının, Türkçe alanyazına
kazandırılması amaçlanmış ve beraberinde alanyazında geçen ilişkili kavramlar, nedenleri ve
türleri bütüncül bir bakış açısıyla ele alınmaya çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler: dijital çelinme; çoklu görev; sosyotelizm; siber aylaklık; dijitale çelinme;
dijitalde çelinme.
DIGITAL DISTRACTION: A CONCEPT STUDY
Abstract
Today, the usage of digital devices keeps increasing and thus technologies are easy to enter
into the lives of individuals. Individuals feel more motivated to use new technologies and as a
result, the number of digital devices that individuals actively use and the time they spend with
these devices increases simultaneously. These devices, appear to cause various addictions,
1 Prof.Dr., Anadolu Üniversitesi, aakurt@anadolu.edu.tr, /orcid.org/0000-0003-1084-5579
2 Öğretmen, busrakucuke@gmail.com, /orcid.org/0000-0002-8514-3582
3 Arş. Gör., Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, mericboynukara@yyu.edu.tr, /orcid.org/0000-0002-1711-282X
4 Prof.Dr., Anadolu Üniversitesi, fodabasi@anadolu.edu.tr, /orcid.org/0000-0003-4362-4609

Adile Aşkım Kurt, Büşra Küçük, Meriç Boynukara ve Hatice Ferhan Odabaşı
49
EĞİTİM TEKNOLOJİSİ Kuram ve Uygulama
take up more space in individuals' lives and carry various advantages and disadvantages. For
an individual who follows the technology closely and is motivated to try every new technology;
various digital devices such as laptop, smartphone, tablet, smart watch should be kept
constantly near at hand. The concept of “digital distraction” arrows with the increase in the
number of digital devices around the individuals and the opportunities they offer. In this study,
we aimed to introduce the concept of digital distraction to Turkish literature and in doing so
try to discuss the related concepts, causes and types in the literature from a holistic
perspective.
Keywords: digital distraction; multitasking; cyber slacking; phubbing; distraction to digital
environment; distraction in digital environment.
Summary
Today, the relationship between technology and individuals is increasing day by day.
This association between individuals and technology becomes problematic after a certain
point and can have negative effects. In this study, the concept of digital distraction arising
from the interaction between technology and individuals is examined. In order to explain this
concept, firstly the definitions of the word “digital distraction” is examined. “Distraction” is
defined as the shift of the individual's attention from one object to another (Lavie et al. 2004;
Lavie 2005; Strayer & Johnston 2001). In line with this definition, the word “çelinme”, which
is a Turkish word for “distraction”, was deemed appropriate. When the meaning of the word
"çelinme" is examined, two points stand out. The first is that the thing that distracts the mind
or heart is that it is attractive and interesting. The second is that in order for the mind or the
heart to brace, the individual must engage in another task before the bounce. The concept of
digital distraction; it is the situation in which individuals turn away from their primary tasks
and turn to digital devices that are distracted when they are engaged in any business (Vermaat
et al., 2017). Exposure to digital distraction; it is the state of the individual's shifting to digital
devices and platforms that are more attractive, fun, free and seductive when engaged in any
business. It can be said that the digital distraction remains for the individual using
multitasking. Multitasking; it is defined as individuals' directing their attention to some
adaptations around them more easily than others and overloading the mind of the individual
who focuses on more than one task at the same time (Roda,2011; Shcweizer, 2010; Spink,
Cole & Waller, 2008;). Multitasking has a negative effect on understanding and remembering
levels in the learning process and causes a decrease in learning level (Rubinstein, Meyer
&Evans, 2001). Digital distraction is likewise the case when the person's focus is stuck in the
digital task and ignores the other task.
When the literature is examined, some points that are thought to be related to digital
distraction are striking. One of them is the concept of “cyber slacking”. Cyber slacking is
defined as the use of digital devices in the workplace beyond its purpose (Akbulut et al., 2016;
Friedman, 2000; Kalaycı, 2010; Lim, 2002). The necessity of using the Internet and digital
devices in the workplace can make employees work more effectively and efficiently (Askew et
al., 2014), as well as these technologies cause to digital distraction and use these technologies
for non-business purposes (Glassman et al., 2015). Employees can easily interfere with digital
environments in the workplace via the Internet and digital devices during work hours, which
may lead to a decrease in their productivity (Askew et al., 2014; Jia et al., 2013). Another point
is “phubbing”, which is related to digital distraction in the literature. The term phubbing

Dijital Çelinme: Bir Kavram Çalışması
50
Cilt:11 Sayı:1 Yıl:2021
consists of a combination of the words “phone” and “snubbing” and is the state of mobile
phone instead of dealing with others in a social environment (Haigh, 2012). Disrespectful
attitude towards individuals as a result of dealing with mobile phones or applications while
communicating with one or more individuals is defined as revealing results such as ignoring
them and preferring the virtual environment to them (Bianchi &Phillips, 2005). Phubbing
behavior exposed in social environments, it may affect close relationships with various
problems among individuals (Karadağ et al., 2016). Another point is caused by the
environment of digital distraction, especially educational environments are seen mostly
related. Although digital devices used in education improve the teaching and learning process
(Maki, Maki, Patterson &Whittaker, 2000; Saunders & Klemming, 2003; Wen, Tsai, Lin
&Chuang, 2004), these tools also cause distraction (Akst, 2010; Burns &Lohenry, 2010;
Campbell, 2006; Hefferman, 2010; Rajeshwar, 2010). Digital distraction in educational
environments is that students are exposed to by using their own digital devices or digital
devices provided by the educational institution for non-academic activities, ignoring the
teacher (Aagaard, 2017).
In addition to individuals being digitally vulnerable without the need for any external
motivation, content producers and designers expose users to digital vulnerability in different
ways. As with technology producers, digital content producers and social media applications
aim to convince individuals to choose themselves. It uses various methods in this process and
tries to increase the duration of use and the number of clicks of individuals who choose
themselves (Lee, Flinn & Noble, 2015). Producers and content developers are thought to
benefit from the average individual needs, human psychology, the interests and weaknesses
of the audience they address, the remarkable designs, and the individual characteristics and
needs of the users. It is thought that the aim is to enable individuals to use their digital devices
and then spend more time with their digital devices. In this context, the concept of digital
distraction is divided into two titles.
Distraction to digital environments: It is the situation where individuals who are engaged
in any business without using a digital device are exposed to digital distraction by means of
various methods such as notifications, signals, flashing lights, interesting and remarkable
device designs.
Distraction in digital environments: It is the situation where individuals who deal with
any business using a digital device are exposed to digital distraction on digital media by various
methods such as on-screen designs, visuals and pop-ups.
Digital devices can cause digital distraction in any environment, but these technologies
modernize, streamline, enhance business and educational environments. For this reason, the
recommendations to be made in order to reduce digital distraction should be made with the
positive effects of technology in the foreground.
In educational settings, there is the possibility of all kinds of disadvantages besides an
opportunity for learning. This situation is an issue that can be balanced with teacher
experience in schools, personal power in the office and the sufficient parenting in the family.

Adile Aşkım Kurt, Büşra Küçük, Meriç Boynukara ve Hatice Ferhan Odabaşı
51
EĞİTİM TEKNOLOJİSİ Kuram ve Uygulama
Giriş
Günümüzde teknolojinin sunduğu olanaklar her geçen gün artmaktadır. Bu bağlamda
dijital cihazlar (dizüstü bilgisayar, telefon, tablet, İnternet, mobil teknolojiler vb.) kişilerin en
önemli gereksinimleri haline gelmekte ve eksiklikleri bireyde yoksunluk hissettirmektedir.
Bireyler ve cihazlar arasındaki bu birliktelik bir noktadan sonra sorunlu bir durum almakta ve
olumsuz etkiler doğurabilmektedir. Bu olumsuz etkilerin bir kısmı kavramsallaşarak dilimize
girmiş, ancak bazı kavramlar için henüz bir Türkçeleştirme çalışması yapılmamıştır. Bu
kavramlardan birisi de “digital distraction” yani dijital çelinme kavramıdır. Bu kavramın
açıklanabilmesi için, “distraction” kelimesinin tanımları incelenmiştir. “Distraction”, bireyin
dikkatinin bir nesneden bir diğer nesneye kayması, yönelmesi veya dikkatin dağılması olarak
tanımlanmaktadır (Lavie ve diğ. 2004; Lavie 2005; Strayer ve Johnston 2001). Bu tanım
doğrultusunda, “distraction” kelimesinin karşılığı olarak Türkçe bir kelime olan “çelinme”
kelimesi uygun görülmüştür. Çelinme kelimesinin anlamı incelendiğinde iki nokta göze
çarpmaktadır. Birincisi aklı ya da gönlü çelen şeyin cezbedici, ilgi çekici olması durumudur.
İkincisi ise aklın ya da gönlün çelinmesi için, bireyin çelinme öncesi başka bir işle meşgul olması
gerekliliğidir.
Çelinme kelimesinin dijital sıfatıyla birleştirilmesiyle oluşturulan “dijital çelinme”
kavramı; bireylerin herhangi bir işle meşgulken gereksiz, zamansız ya da anlamsız bir şekilde
birincil görevini bırakıp aklını çelen dijital cihazlara yönelmesi durumudur (Vermaat ve diğ.,
2017). Arkadaşlarla yemek yerken cep telefonu ile meşgul olmak, derste bilgisayarı akademik
olmayan amaçlar için kullanmak gibi aslında odaklanılması gereken durumların ikinci plana
itilmesine neden olan durumlar dijital çelinmeye örnek gösterilebilir (Aagard, 2017; Vermaat
ve diğ., 2017). Dijital çelinme; bireyin herhangi bir işle meşgulken, daha çekici, eğlenceli, özgür
ve baştan çıkarıcı olan dijital cihazlara ve platformlara doğru odağının kayması durumudur.
Dijital çelinme yaşanması sonucunda, bireyin çoklu görev (multitasking) gerçekleştirmek
durumunda kaldığı söylenebilir. Alanyazın incelendiğinde çoklu görev ve dijital çelinme
kavramları arasındaki ilişkinin vurgulandığı görülmektedir. Çoklu görev, ilk olarak
bilgisayarlarla ilgili bir kavram olarak doğmuş ve birden fazla işlemin eş zamanlı yapılması
anlamını taşımıştır, ancak sonrasında bu durum dijital ortamlardan bireylere sıçramıştır. Roda
(2011), Spink, Cole ve Waller (2008) ve Shcweizer (2010) çoklu görevi; bireylerin etrafındaki
bazı uyarıcılara diğerlerinden daha kolay dikkatlerini yönlendirmeleri ve bu süreçte aynı anda
birden fazla göreve odaklanan bireyin zihnindeki yüklenme olarak tanımlamaktadır. Çoklu
görev gerçekleştirme durumunda, genellikle olumsuz sonuçlar doğmakta ve dijital çelinme
gerçekleşmektedir. Rubinstein, Meyer ve Evans (2001) yaptıkları çalışmalar sonucunda, çoklu
görevin öğrenme sürecinde anlama ve hatırlama düzeylerinde olumsuz etki gösterdiği ve
öğrenme düzeyinde gerilemeye neden olduğunu ortaya koymuşlardır. Nagata (2003)
tarafından yapılan çalışma sonucunda ise, çoklu görevin bireyin asıl sorumluluğu üzerinde
negatif bir etkiye sahip olduğu, asıl sorumluluğun bölünmesine ve sorumluluk başarısında
düşüşe neden olduğunu belirtmiştir. Çoklu görev gerçekleştirmek kontrol edilmesi zor bir
durumdur ve olumlu etkisinden daha fazla olumsuz etkisi olduğu düşünülmektedir (Spink, Cole
ve Waller, 2008). Çoklu görevler kontrollü gerçekleştirildiğinde görevler için zaman
paylaşımında ve görevler arası geçişlerde kolaylık sağlarken; kontrolsüz gerçekleştirildiğinde,
yeni bilgilerin öğrenilmesini, üretkenliği ve performansı olumsuz yönde etkilemektedir (Judd
ve Kennedy, 2011; Rubinstein, Meyer ve Evans, 2001). Çoklu görev gerçekleştirmek her ne
kadar dijital yerlilerin daha başarılı olduğu düşünülen bir durum olsa da (Günüç, 2011), genel
anlamda tüm bireylerde dikkat eksikliğine neden olmaktadır (Strayer, Drews ve Johnston

Dijital Çelinme: Bir Kavram Çalışması
52
Cilt:11 Sayı:1 Yıl:2021
2003; Strayer ve Johnston, 2001). Dijital çelinme de benzer şekilde, kişinin odağının dijital olan
görevde takılı kalması ve diğer görevi göz ardı etmesi durumudur. Bilgisayar, tablet ve telefon
ekranının aynı zamanda aktif olarak kullanımı da dijital çelinmelere neden olabilmektedir. Bu
nedenle çoklu görev ile yakından ilişkili olduğu görülen dijital çelinme durumu herhangi bir yer
ve zamanda yaşanabilmektedir. Alanyazın incelendiğinde ise, dijital çelinmenin iş yeri, sosyal
hayat ve eğitim ortamı olmak üzere üç temel ortamda yaşandığı düşünülmektedir.
Dijital Çelinme ile İlgili Alanyazında Geçen Kavramlar
İş yerlerinde kullanılan dijital cihazlar çalışanların birbirleriyle iletişimini ve iş yerinin
dünyayla bağlantısını kolaylaştıran, verimi artıran, gereksiz iş yükünü azaltan araçlardır (Askew
ve diğ., 2014; Glassman ve diğ., 2015; Örücü ve Yıldız, 2014; Özkalp ve diğ., 2012). Ancak bu
araçlar çalışanların dikkatlerini dağıtarak iş dışı etkinliklerde bulunmalarına neden olmaktadır
(Blanchard ve Henle, 2008; Kim ve Byrne, 2011; Lim 2002; Restubog ve diğ., 2011). İş
yerlerinde, bireylerin bulunma amaçları çalışmak olmasına rağmen, dijital çelinmenin en fazla
ortaya çıktığı ortamlardan biri iş yerleridir. Anandarajan ve diğ. (2004), 2000 yılında ünlü bir
firma tarafından gerçekleştirilen moda defilesinin mesai saatleri içinde olmasına rağmen, 2
milyon kişi tarafından izlendiğini belirtmiştir. Ting ve Grant (2005), çalışanlarının %30’unun
düzenli olarak siber aylaklık (cyber slacking) yaptığını, Özkalp ve diğ. (2012), MSNBC’nin bütün
çalışanların %20’sinin mesai saatleri içerisinde uygunsuz sitelere uğradıklarını, Ugrin ve
Pearson (2013), iş yerinde çalışanların %60 ile %80 oranında bir bölümünün İnterneti amaç
dışı kullandıklarını, Kim vd. (2016) çalışanların amaç dışı internet kullanımının haftada 3 saat
ile 12 saat aralığında olduğunu belirtmişlerdir.
Dijital çelinme daha geniş kapsamlı bir kavram olarak ele alınabilirken, siber aylaklığın
sadece iş ortamında meydana gelen dijital çelinme olduğu söylemek mümkündür. İş yerlerinde
yaşanan siber aylaklık ve dijital çelinmenin birbirlerine neden olabilme ve birbirlerinin
sonucunda meydana gelebilme durumu sözkonusudur. İkisinin de çoklu görev
gerçekleştirememe nedeniyle yaşandığı düşünülmektedir. Bu konuda daha net söylemlerde
bulunabilmek için hem nicel hem nitel çalışmalara gereksinim vardır. Siber aylaklık iş yerindeki
dijital cihazların amacı dışında kullanılması olarak tanımlamaktadır (Akbulut vd., 2016;
Friedman, 2000; Kalaycı, 2010; Lim, 2002). İş yerlerinde İnternetin ve dijital cihazların
kullanımının zorunluluk haline gelmesi çalışanların daha etkili ve verimli çalışmalarını
sağlamanın (Askew ve diğ., 2014) yanı sıra, bu teknolojilerin dijital çelinmeye neden olması ve
bu teknolojilerin iş ile ilgili olmayan amaçlar için kullanılmasına da neden olabilmektedir
(Glassman ve diğ., 2015). Çalışanlar iş yerlerinde İnternet ve dijital cihazlar aracılığıyla, mesai
saatleri içerisinde dijital ortamlara kolaylıkla çelinebilmekte ve bu durum iş verimliliklerinin
düşmesine neden olabilmektedir (Askew ve diğ., 2014; Jia vd., 2013). İş yerinde gerçekleşen
dijital çelinme sonucunda oluşan siber aylaklığın nedenleri incelendiğinde; iş yerinde
adaletsizliğe uğradığını düşünme (Askew ve diğ., 2014; Blau ve diğ., 2006; Lim ve Teo, 2005;
Syaebani ve Sobri, 2010; Zoghbi, 2007), dinlenme isteği (Anandrajan ve Simmer, 2005; Urgin
vd., 2007; Kim ve Bryne, 2011), iş yerine ve yöneticilere duyulan güvenin azalması (Rahim ve
Nasurdin, 2008; Qui ve Peschek, 2012), iş stresi (Kutanis ve diğ., 2014), işe adanmışlık
seviyesinin düşük olması (Ulukapı ve diğ., 2014) ve motivasyon eksikliği (Ergün ve Altun, 2012)
bireylerin siber aylaklık ve ilişkili olarak dijital çelinme eğilimlerini artırdığı görülmektedir. Bu
nedenler dışında siber aylaklığı etkilediği düşünülen yaş, eğitim durumu, iş doyumu, sektör
farkı gibi etkenler de bulunmaktadır (İşgüzar ve Ayden, 2017).

Adile Aşkım Kurt, Büşra Küçük, Meriç Boynukara ve Hatice Ferhan Odabaşı
53
EĞİTİM TEKNOLOJİSİ Kuram ve Uygulama
İş ortamına ek olarak dijital çelinmenin sıklıkla yaşandığı bir diğer ortamın sosyal
ortamlar olduğunu söylemek mümkündür. Siber aylaklık durumuna benzer şekilde, sosyal
ortamlarda yaşanan dijital çelinme durumunun alanyazındaki sosyotelizm (phubbing) ile ilişkili
olduğu düşünülmektedir. Karadağ ve diğerleri (2015) tarafından “sosyotelizm” olarak
isimlendirilen durum; “phone” ve “snubbing” kelimelerinin yani “telefon” ve “göz ardı etme”
kelimelerinin birleşiminden oluşmaktadır ve sosyal bir ortamda etrafındakilerle ilgilenmek
yerine cep telefonu ile ilgilenme durumudur (Haigh, 2012). Sosyotelizm; bireylerin karşısındaki
bir ya da birden fazla bireyle iletişim halindeyken cep telefonu veya uygulamalar ile
çelinmesiyle etrafındakilere gösterdiği saygısızca tutum, onları göz ardı etme, sanal ortamı
onlara tercih etme gibi sonuçları ortaya çıkarma olarak tanımlanmaktadır (Bianchi ve Phillips,
2005). Bireylerin sosyal hayatlarında karşılaştıkları dijital çelinme sonucunda oluşan
sosyotelizmin nedenleri; ortamdan sıkılmaları (Ling, 2005), can sıkıntısı ve yalnızlık
(Humphreys, 2003), haberleşme ve iletişim (Walsh ve diğ., 2008, Chen ve Katz, 2009), merak
giderme (Khalid ve Dix, 2007) ve çağrı ya da bildirimlere bakma isteği (Lee ve Hwang, 2009;
Karaduman ve Kurt, 2010) olarak belirtilmektedir. Bu nedenler dışında sosyotelizmi etkilediği
düşünülen sohbete ayak uyduramama ve amaçsızca cep telefonuna bakma isteği gibi nedenler
bulunmaktadır (Karadağ ve diğ., 2015; 2016).
Sosyotelizm ile ilgili çalışmalar incelendiğinde; Casey (2012) sosyal ortamlarda akıllı
telefon kullanımının bireylerin arkadaşları ile olan yüz yüze iletişimlerini olumsuz yönde
etkilediğini, Koca (2019) sosyotelizm davranışının bu davranışı yaşayan bireylerce saygısızlık
olarak nitelendirildiğini ve sosyotelizmin bireylerin ilişkilerine büyük zarar verdiğini
belirtmişlerdir. Karadağ ve diğ. (2016), Vanden Abeele ve Postma-Nilsenova (2018) yaptıkları
çalışmalarda elde ettikleri bulgular bu durumu destekler nitelikte; sosyal ortamlarda yaşanan
dijital çelinmenin sosyal ilişkileri olumsuz etkilediği ve bireyleri birbirinden uzaklaştırdığını
göstermektedir. Nazir ve Pişkin (2016) yaptıkları çalışmada; bireylerin karşılıklı sohbet ettikleri
esnada bireylerden birinin gözlerinin sıklıkla telefonuna yönelmesinin karşısındaki kişinin
kendisinin önemsenmediği ya da yapılan sohbetin gerektiği kadar ciddiye alınmadığı şeklinde
algılandığını belirtmiştir. Al-Saggaf ve O’Donnel (2019), sosyotelizmin toplumsal kuralların
ihlali olarak görüldüğünü, karşıdaki birey için kaba ve kırıcı bir hareket olduğunu, bireyler arası
empati, güven ve iletişim kalitesine zarar verdiğini belirtmişlerdir. Genel olarak, sosyal
ortamlarda yaşanan sosyotelizmin yakın ilişkileri olumsuz etkilediği ve bu etkilerin bireyler
arasında çeşitli sorunlara neden olduğu söylenebilir. Dijital çelinmenin bir parçası olarak
nitelendirilebilen sosyotelizme dair alanyazında geçen neden ve sonuçların dijital çelinme için
de geçerli olduğu düşünülmektedir.
İş ve sosyal ortamlarının yanı sıra eğitim ortamlarında da dijital çelinme yaşanmaktadır.
Bunun bir nedeni ise, eğitim ortamlarında da dijital cihazların sıklıkla kullanılmasıdır. Eğitimde
kullanılan dijital cihazlar öğretme-öğrenme sürecini iyileştiren araçlar (Maki, Maki, Patterson
ve Whittaker, 2000; Saunders ve Klemming, 2003; Wen, Tsai, Lin ve Chuang, 2004) olmalarının
yanı sıra öğrencilerin dikkatlerinin dağılmasına da neden olmaktadır (Akst, 2010; Burns ve
Lohenry, 2010; Campbell, 2006; Hefferman, 2010; Rajeshwar, 2010). Eğitim ortamlarındaki
dijital çelinme; öğrencilerin öğretmeni (asıl sorumlulukları olan öğrenmeyi) göz ardı ederek
kendi dijital cihazlarını ya da eğitim kurumun kendilerine sağladığı dijital cihazları ders dışı
etkinlikler için kullanarak yaşadıkları dijital çelinme türüdür (Aagaard, 2017). Eğitim
ortamlarında öğrencilerin yaşadığı bu dijital çelinmenin, bazı olumsuz sonuçların ortaya
çıkmasına neden olduğu söylenebilir (Aagard, 2014). Bu olumsuz sonuçların temelinde, dijital
çelinmeye uğrayan bireylerin zihninin çoklu görevleri verimli bir şekilde yerine getirmesinin ve

Dijital Çelinme: Bir Kavram Çalışması
54
Cilt:11 Sayı:1 Yıl:2021
birden fazla bilgi akışını işlemesinin oldukça zor olması yatmaktadır (Ophir, 2009). Nitekim
bireylerin zihinleri bir şeye odaklandığında başka bir fikir ya da etkinlik öğrenmeyi
zorlaştırmaktadır (Foerde ve Poldrack, 2006). Ders esnasında gerçekleşen dijital çelinmenin
öğrenmeyi olumsuz etkileme nedenleri üzerine yapılan araştırmaların genelinde, bu durumun
nedeninin dijital çelinme yaşayan bireylerin çoklu görev gerçekleştirmek zorunda kalması,
bilişsel yükünün artması, dikkatlerinin dağılması, öğrenmenin zorlaşması ve odaklanma
problemlerinin ortaya çıkmasından kaynaklandığı ortaya konulmuştur (Froese vd., 2012;
Campbell, 2006; Wei, Wang ve Klausner, 2012; Wei ve Wang, 2010).
Öğrencilerin öğrenme sürecinde dijital çelinmeye neden olabilecek türde dijital araç
kullanım nedenleri;
- dersin sıkıcı olması (Rainie, 2012; Richtel, 2012),
- not tutma (Lee, 2015, 2018; Lin, Lee, Wang ve Lin, 2016; Makany, Kemp ve Dror,2009),
- öğretmen ve öğrenci ilişkisinden kaynaklanan problemler nedeniyle, öğrencilerin
öğretmene gereken ilgiyi göstermemesi (Chen, Nath ve Insley, 2014),
- İnternette amaçsız gezinme (sörf yapma) (Chen, Nath ve Insley, 2014),
- işlenilen konunun öğrencilere hitap etmemesi (Chen, Nath ve Insley, 2014),
- öğretmenlerin ilgiyi konuya toplayamaması (Chen, Nath ve Insley, 2014),
- derse kısa aralar verilmesi ve öğrencilerin doğrudan telefonlarıyla ilgilenmeye
başlaması (Aagaard, 2015),
- haberleşme (Kuznekoff, Munz ve Titsworth, 2015),
- öğretmenin sınıf dinamiğini sağlayamaması (Prensky, 2001),
- eğitim sisteminin öğrenenin ihtiyaçlarına hitap etmemesi, bu nedenle öğrencilerin
derste sıkılmaları (Selwyn, 2015),
- öğrencilerin tembellik yapmak istemeleri ve aynı zamanda eğitim sisteminde disiplin
ve saygı kavramlarının yetersiz boyutta olması (Selwyn, 2009)
olarak sıralanabilir.
Eğitim ortamlarında yaşanan kalınan dijital çelinme ile ilgili yapılan çalışmalar
incelendiğinde; Berry ve Westfall (2015) çalışmalarında üniversite öğrencilerinin %37,6’sının
ders esnasında dijital cihazlarını en az 1-2 kez kontrol ettiklerini belirtmiştir. Jacobsen ve Forste
(2011) ise yaptıkları çalışmada üniversite öğrencilerinin %96’sının kendine ait bir cep
telefonunu olduğunu ve %62’sinin ders esnasında bu telefonlarını kullandıklarını
belirtmişlerdir. Dijital çelinme üzerine yapılan araştırmalarda öğrencilerin ders esnasında
dijital cihaz kullanımlarının öğrenmeyi olumsuz olarak etkilediği ortaya konulmuştur (Aagaard,
2014; Dietz ve Henrich, 2014; Kaynarca, 2019; Kuznekoff ve Titsworth, 2013; McCoy, 2013;
Mueller, 2009). Duncan ve diğ. (2012), öğrencilerin ders esnasında telefon, tablet, bilgisayar
gibi dijital cihaz kullanmalarının performanslarını düşürdüğünü ve öğrencilerin görevlerini
etkili bir şekilde yerine getiremediklerini belirtmişlerdir. Chen ve Yan (2016) yaptıkları
çalışmada, öğrenme süreçlerinde dijital cihazların bildirim, mesajlaşma, e-posta ve sosyal
medya kullanımı gibi dijital çelinmelerle öğrencilerin dikkatini dağıttığını ve çoklu görevde
başarısız olmalarına neden olduğunu belirtmişlerdir. Bu durumun ise, öğrencilerin daha yavaş
okuma, daha az not tutma ve daha az hatırlama gibi sonuçlar doğurduğu ve öğrenme
süreçlerinin olumsuz olarak etkilendiği ortaya konulmuştur. Rajvardhan ve diğ. (2019)

Adile Aşkım Kurt, Büşra Küçük, Meriç Boynukara ve Hatice Ferhan Odabaşı
55
EĞİTİM TEKNOLOJİSİ Kuram ve Uygulama
yaptıkları çalışmada elde ettikleri bulgular; dijital çelinme ile akademik başarı ile arasında
anlamlı ve negatif bir korelasyon olduğu ve aynı zamanda dijital çelinmenin, ödevi
tamamlamak için gereken süreyi uzattığı şeklindedir. Lee, (2015, 2018); Lin, Lee, Wang ve Lin
(2016); Makany, Kemp ve Dror (2009); Wu ve Xie (2018) yaptıkları çalışmalarda dijital cihazları
kullanarak not tutmanın bilişsel yük oluşturduğunu ve öğrenmeyi zorlaştırdığını
belirtmişlerdir. Dahlstrom ve Bichsel (2014), üniversite öğrencilerinin akademik amaçlı dijital
cihaz kullanımlarının dahi dijital çelinmeye neden olduğunu belirtmişlerdir.
Dijital çelinmenin ortaya çıktığı ortamlardaki nedenlere ek olarak; teknolojinin gelişmesi,
kullanım sıklığının artması, İnternet ve mobil cihazların sürekli ulaşılabilir ve taşınabilir hale
gelmesi sonucu meydana gelen İnternet bağımlılığı, teknoloji bağımlılığı, sosyal medya
bağımlılığı, dijital oyun bağımlılığı gibi bağımlılıkların da dijital çelinmeye neden olduğu
söylenebilir. Aynı durumun tersi için de geçerli olduğu ve dijital çelinmenin, dijital cihaz
kullanımıyla oluşan bağımlılıklara neden olduğu ve aralarında bir etkileşim olduğu
düşünülebilir.
Dijital Çelinme Türleri
Teknoloji alanında çalışmalar yapan üreticilerde olduğu gibi, dijital içerik üreticileri ve
sosyal medya uygulamaları da bireyleri kendilerini seçmeleri için ikna etmeyi amaçlamaktadır.
Bu süreçte çeşitli yöntemler kullanmakta ve kendilerini seçen bireylerin kullanım sürelerini,
tıklama sayılarını arttırmaya çalışmaktadır (Lee, Flinn ve Noble, 2015). İçerik geliştiricilerin
bunu yaparken ortalama birey ihtiyaçlarından, insan psikolojisinden, hitap ettikleri kitlenin ilgi
alanlarından, zaaflarından, dikkat çekici tasarımlardan, kullanıcıların İnternette bıraktığı
izlerden faydalanmaktadırlar. Buradaki amacın; öncelikle bireylerin dijital cihazlarını
kullanmaları, sonrasında ise dijital cihazları ile daha fazla zaman geçirmelerini sağlamak olduğu
düşünülmektedir. Bu amaç doğrultusunda, bireyler dijital cihazlara iki şekilde
çelinebilmektedirler. Bunlardan biri, bireyin dijital olmayan bir görev sürecinde dijital bir cihaz
tarafından çelinmesi durumu; diğeri ise dijital bir görev sürecinde bir diğer dijital ortam
tarafından çelinmesidir. Bu bağlamda dijital çelinmenin, dijital-e çelinme ve dijital-de çelinme
olarak iki türü olduğu söylenebilir.
Dijital-e Çelinme
Dijitale çelinme dijital cihaz kullanmadan herhangi bir iş ile uğraşan bireylerin bildirimler,
sinyaller, yanıp sönen ışıklar, ilgi ve dikkat çekici cihaz tasarımları gibi çeşitli yöntemler ile
ekrana yönelerek dijital çelinmeye maruz kalması durumudur. Bu süreçte mobil kozalanmanın
(mobile cocooning) ve dijital cihaz uyarılarının önemli olduğu düşünülmektedir.
Mobil kozalanma: Kullanıcıların dijital cihazları vasıtası ile sanal ortamda kendilerine bir
yaşam alanı oluşturmaları ve bu alanda çok fazla zaman geçirmeleri mobil kozalanma olarak
tanımlanmaktadı