Content uploaded by Anna Zakościelna
Author content
All content in this area was uploaded by Anna Zakościelna on Jan 26, 2021
Content may be subject to copyright.
L
Na pogranliezu światów
Studia z pradziejów międ zymorza bałtycko_pontyjskiego
ofiarowane Profesorowi Aleksandrowi Kośko
w 60. rocznicę urodzin
Na po5raniczu światów
Studia z pradziejów międzymorza bałtycko_pontyjskiego
ofiarowane profesorowi Neksandrowi kośko
w 60. rocznlcę urodzin
Redaktorzy tomu:
J6zef Bednarczyk
Janusz czebreszuk
Przemysław Makarowicz
Marzena Szmyt
ffi
*!lł"iji
".:i,t ,"
Wydawnictwo Poznańskie o Poznań 2008
@ Copyright by individual Authors and Wydawnictwo Poznańskie sp. z o.o., Poznań 2008
Recenzen<li tomu: prol'. tir hab. Aleksandra Cofta-Broniewska, prof. UG dr hab, Lech Czerniak
Redakcja i kclrekta: Mieczysława Makarorvirlz
Sekretarz naukorvy tomu: Danuta Prinke
Tłumaczenie na język angielski / English trarrslation: Piorr T. Zebrowski
Projekt okładki: Ewa Wąsorvska
Na okładce wykorzystano motyw z naczynia kultury pucharów lejkowatych, odkrytego na stanowisku nr 5
w Latkowie, województwo kujawsko-pomorskie
Dofinansowanie: Fundacja Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Fundacja Uniwersytetu Łódzkiego
ISBN 97B-B3-7 l7 7 -510-9
'Wydawnictwo Poznańskie sp. z o.o.
61-701 Poznań, ul. Fredry B
Dział handlowy tel. 0 61 B52-3B-44
Sekretariat tel. 0 61 B52-66-a5
faks 0 61 B53-B0-75
http :\\www.wydawnictwo-poznanskie.pl
e-mail : wydawnictwo@wydawnictwo-poznanskie.pl
Spis treści
słowo od redaktorów
Spis publikacji Profesora Aleksandra Kośko
(oprac. Marzena Szmyt)
Aleksandra Cofta-Broniew ska, Alek
J6zef Bednarczyk, Pracownia obróbki bursztynu w osad,zie z okresu rzymskiego w Inowrocławiu,
stanouisko l 00, woj. kujawsko-pomorskie
Janusz Budziszewski, Janusz Czebreszuk, Małgoruata Winiarska-Kabacińska, Piotr Chachlikow-
ski, Grób społeczności
lrultury ceramiki sznurowej z Dqbrowy Biskupiej, sta,n. 2l, Pow. Ino-
wrocław, woj. kujawsko-pomorskie . . .
Lech Czerniak, Z bad,ań nad neolityzacjg Niżu Polski. Zaga,d,nienie tzw. wpływóu kulturY
rósseńskiej
Sylwester Czopek, Kilka uwag o archeozoologicmych materiałach tarnobrzeskiej kultury łńyckiej
Lucyna Domańska, Seweryn Rzepecki, Z badań nad recepcjq połud,niowo-wschod,nich uzorców
kulturowych w wielkodolinnych społecznościach
ltultury pucha,rów lejkowatych
Jacek Górski, Pochńwlti zwierąt i d,epozyty zwi,erzęce w lrulturze trzcinieckiej (wstęp dn problematYki)
Ryszard Grygiel, Dakzy grób ze sta,rszej epoki brqzu z Wolicy Nowej (Polówki) koło BrzeŚcia Ku-
jawskiego ....-..:..
Iwona Hildebrandt-Radke, Zróżnicowanie d,ynamilti przemian geosystemów Kujaw ,,białYch"
i ,,czarrtych" u) luanillkach prad,ziejowej arttropopresji . .
Marcin lgnaczak, Wzorce kulturowe lasuflasostepu strefy porttyjskiej w niżowych zespołach krę-
gu łużyckiego
Jacek Kabaciński, Inwentarze krzemienrlc ze stanouisk neolitycznych Kotliny Toruńsko-Byd,goskiej
Sławomir Kadrow, Uwagi na tenxat możliwości
archeologicznej id,entyfi,kacji wład,zy i pa,nowania
w świetle
wybranych teorii ewolucji społecznej
Elena f. Ka:re.łzq, Eepducrccrcaa cmouHKą
JIlo§oB C. Krrouro, Rocmlouu rue^ueH Crcifuit B KoHmeKcmi se'ąsrcia 3 HaceIeHHr]4 eeponu . . . .
Birrop I. Krrourto, Topzoeenaruuń u,tltąx Byz-Boe. IIpo mopeoeenauuń ruIux, 1,t4o noeduyeaa y II muc,
do P.X. ńąceiluu Bąlmińcurcoeo, Vopuoeo ma CepedseuHou^opcbKoĄo uopie
Janusz Kruk, Transport kołowy, orka i udomowiertie konia - wyrlalazki neolitu środ,kowego . .
Mir<ona Kprrsansqeniu, TpaeipalaHblfl lblĄBbl i apruauerumąIbHae asda6leruue Hą KącWHblx
eulpańax 3 6nepa Bauepa
Jeruy. J.Langet, Sławomir Pietrzak, Archeologicme materiały kompozytowe . ..
Irena Lasak, Kamienne bułauy kultury łużyckiej
rta terenie Polslti
Jerzy Libera, Jarosław Sobieraj, Topory z łopatkowatynl, ostrzem rla ziemiach wschod,niej Polski
7
9
19
2I
31
7l
óJ
93
105
115
L23
I4t
l67
191
2o3
2l7
239
25I
265
277
2B9
301
6 Spis treści
Jan Machnik, Przykład,y synltretyzmu kulturowego u schyłku ncolitu w śuietln
źródcł arch,eolagtcnl.ych
Przemysław Makarowicz, Elitame pochówki z kurhanu komarowsltiego w Iuanju na Wołyniu _ za-
rys możliw ości
interpretacyjnych
Mirosław Makohonienko, Szatcl, roślinna i etapy rozwoju krajobrazu lłulturowego Kujaw w otocze-
niu stanowiska Opatowice na Wzgórzu Prolłopialta w okresie neolitu i epoce brgzu _ pod,stawy
paliruologiczne . .
Daniel Makowiecki , Matzena Makowiecka , Depozyt szczqtltów zuierzęcych z grobu lud,ności kultu-
ry amfor kulistych z Chod,zieży, starl. 3. Nowe informacje . .. . .
Arkadiusz Marciniak, Miejsca ceremonialne w kulturze pucharów lejkowatych na Kuiawach. Kru-
sza Pod,lotowa, starl. 2, i Pod,gaj, stan, 7A, u świetle
wyników nowych badań archeozoologicz-
nych i tafonomicznych
Andrzej Pelisiak, Pogranicze kultury trypolskiej i kultury pucharów lejltowatych. Stan, bad,ań
Andrzej Prinke, ArcheoBiogramy (AB): Internetowa baza d,anych i biblioteka clfrowa, poświęcona
archeologii europejsldej i jej twórcom
Danuta Prinke, Społeczrlości
neolitu na peryferiach kujawskiego nxezoregionu kulturowego
Agnieszka Przybyl, Proces czy procesy? Nowe perspektywy w rozpoznaniu
kultury pucharów lejkowatych na Niżu Polskim topo g enezy b ad,enizacj i
Jarosław RoIa, Neolityczne szlaki i d,rogi Nad,notecia
Małgorzala Rybicka, Znaczenie połud,niowo-wschod,nich kontahtów kulturowych w rozwoiu ni-
ŻowYch społeczeństw kultury pucharóu lejkowatych międ,zy Odrq i Wisłq. Zarys problemu
Marzena Szmyt, Pod,obnie choć inaczej? Ze stud,iów nad,
nych ugrupowań kultury amfor lrulistych zróżnicowaniem re guł socj oorgan izacyj -
Katarzyna Ślusarska, Reguła i wyjqtek. Wybrane aspekty obrzqd,ku pogrzebowego wspólnoty kata-
kumbowej
Mikhailo IO. Biaefirco, Tpuninucurca Kylbmypa Iloduinpoe 'i ma kylbmypą ln1niucurco-eoluucurcoi
^4albo6aHol Kepa]4mu
Piotr Włodatczak, Kultura złocka i problem gerlezy kultury ceramiki sznurowej
w Małopolsce
Anna Zakościelna, Wiórouce-sztylety jako atrybuty pozycji społecznej mężczyzn lłultury lubel-
sko-wołyński"j....
Przemysław Hauser, Kilka uwag na temat ponad,cza,sowości id,ei migd,zymorza
JJJ
32I
353
37l
38r
395
45I
46L
469
4B3
495
529
545
555
577
593
407
423
Andrzej Rozwadowski, Forłna, treść i podobieństuo. W kwestii ontologicznego statusu obra,z6w na-
shalnych (na przykład,zie ,,solarnych" petrogli,fóu Azji Środ,kor;il . . . . . .
AxNł ZmoścnLNł
-Wiórowce-sztylety jako atrybuty pozycji społecznej rnęzczyzn
kultuqy lubelsko - wołyńskiej
ABSTRAKT. Artykuł dotyczy społecznego znaczenia makrolitycznych wiórowców-sztyletóIr z retuszem ry-
nienkowatym wykonanych z krzemienia wołyńskiego, spotykanych w grobach dorosłych mężczyzn kultury
lubelsko-wołyńskiej. Zawsze najbardziej okazałe w inwentarzu zlokalizowane były na żebrach pod lewą ko-
ścią
ramienną, co wskazuje, iż noszono je na piersiach w charakterze paradnych sztyletów, podkreślających
wysoką pozycję spoleczną posiadaczy. Jednocześnie
groby te vryriżniĄą się bogatym wyposażeniem poza-
krzemiennym. Idea wiórowców-sztyletów w kulturze lubelsko-wołyńskiej jako atrybutów statusu dorosłych
mężczyzn nawiązuje do analogicznych Ąawisk w eneolitycznych kulturach zachodniego Nadczarnomorza
(Hamangia i Warna) oraz Kotliny Karpackiej (Tiszapolgór i Bodrogkeresztir), charakteryzujących się wyso-
kim stopniem stratyfikacji społecznej.
ABSTRACT. The paper discusses the social importance of macrolithic retouched blades-daggers with fluted
retouch made of Volhynian flint, which are recorded in graves of adult men from the Lublin-Volhynian Cul-
ture. The daggers, which were always the most impressive items in grave inventories, were located on the
ribs, under the left humerus, which points to the fact that they were carried on the chest as full dress daggers
emphasizing high social position of the owner. At the same time, these graves are characteńzedby rich equ-
ipment other than flint. The idea that retouched blades-daggers were attribute of prestige among adult men
of the Lublin-Volhynian Culture can be connected with analogical phenomena in Eneolithic cultures of the
western Black Sea area (Hamagia and Varna) as well as the Carpathian Basin (Tiszapolgór and Bo-
drogkeresztńr), which were characterized by high differentiation of social strata.
Makrolityczne wióry i wiórowce krzemienne poja-
wiają się w pierwszej połowie V tys. BC jako efekt
tzw. przeŁomu technologicznego w krzemieniar-
stwie, który jest elementem eneolitycznych zmian
cywilizacyjnych, Zjawisko to obejmuje bardzo
szeroki terytorialnie obszar i pojawia się przede
wszystkim tam, gdzie dostępnośó odpowiednich
gatunkowo surowców krzemiennych i wzajemnie
ze sobą powiązane przyczyny gospodarcze i spo-
łeczne doprowadziły do rozwoj u zaawansowanych
technologii krzemieniarskich z różnymi warianta*
mi techniki naciskowej (nacisk klatką piersiową
i dźwignia) do uzyskiwania długich i bardzo dłu-
gich wiórów. Na obszarach krzemienionośnych
funkcj onowały wyspecj alizow ane pracownie pro -
dukcji seryjnej, zktórychrozchodziły się one do
odległych rejonów osadniczych. Makrolity wióro-
we znajdujemy w inwentarzach kultur eneolitycz-
nych od północnej Crecji, wschodnich Bałkanów
(Manolakakis2OO2; Sirakov 2002) i Kotliny Kar-
packiej (Patay 1974) po Małopolskę i Wołyń
(Balcer 1,975; Zakościelna 1996) otaz od Basenu
Paryskiego (Pellegrin 2002) po stepy nadczarno-
morskie i nadazowskie (Rassamakin 2004), gdzie
odkrywane są przede wszystkim w kontekstach
grobowych. Jeśli
dodamy do tego, iż w większości
(w niektórych kulturach wy!,ącznie) są to bogato
wyposażone groby dorosłych mężczyzn, a długie
wióry zajmują w aranżacji pochówków wytóżnia-
jące się miejsce, to pojawia się pytanie, czy ma-
krolityzację wyrobów wiórowych interpretowaó
można głównie w kategoriach gospodarczych, do-
ceniając ich przydatnośó jako noży i elementów
narzędzi żniwnych (tzw. sierp plźnotrypolski z jed-
nolitą długą wkładką - por. Balcer 7975:210 -
-221; 1983:41 -43). Na temat większej efek-
57B Anna Zakościelna
tywności
takich sierpów zdania są podzielone
(por. Budziszewski 2000:276). W inwentarzach
kultur, które posiadły umiejętnośó uzyskiwania
makrolitycznych wiórów, nadal użytkowano na-
rzędzia żniwne z kilkoma krótkimi wkładkami
(Zakościelna
1996:6O). PodkreśIana
j est ponadto
maŁa lżytecznośó makrolitórł, wiórowych z prze-
znaczeniem na narzędzia, z lwagi na ich szcze-
gólną podatnośó na zniszczenia: bardzo długie
i smukłe, były kruche i łamliwe (m.in. Kelterborn
1980:17; Manolakakis 2OO2:9 - 10). Przyczyny
natury gospodarczej nie były głównym, a na pew-
no nie jedynym, motorem tego zjawiska. Obser-
wacje dotyczące eneolitycznych kultur Kotliny
Karpackiej, a zwłaszcza wschodnich Bałkanów
pokazują,iż u podstaw masowej produkcji makro-
litów wiórowych tkwiły tam przede wszystkim
przyczyny natury społeczno-kulturowej (Sirakov
2002; Manolakakis 2002). Zjawisko to uwidacz-
nia się r6wnież w kulturze lubelsko-wołyńskiej
(KL-W).
Długie wióry i różne odmiany wiórowców są
stałym i wiodącym elementem inwentarzy krze-
miennych KL-W. Podstawowa ich charakterysty-
ka sprowadza się do makrolitycznych rozmiarów,
zastoso-wania skośnego
retuszu rynienkowatego
do formowania krawędzi otaz użycia niemal wy-
łącznie suro-wca wołyńskiego do ich wykonania
(Zakościelna1996:63 - 66)'. Wszystkie te cechy
maląznaczenie ponadregionalne i czytelne są bez
względu na strefę zaopattzenia surowcowego7
w której funkcjonują rejony osadnicze, atakże
pozycję stanowisk w obrębie periodyzacji we-
wnętrznej KL-Y/ (po.. Kadrow, Zakościelna
20OO:237 - 24O; Zakościelna
2006a:BB - B9),
Półsurowiec wiórowy do ich wykonania produko-
wany był w wołyńskim centrum osadniczym
KL-'W, skąd rozchodzit się do osad położonych na
całym obszarze jej zasięgu. Był również podstawą
kontaktów wymiennych z młodszymi jednostkami
naddunai ski m ru Kotlini e Karpac ki ej (Zakoś ciel-
na 1996.85 - 89; por. też Kadrow, Zakościelna
2000:250 - 25I). W materiałach ze stanowisk
osadowych wiórowce z ktzemienia wołyńskiego
rzadko odkrywane są w całości,
zwykle sąw ńż-
nym stopniu pokawałkow ane, najczęściej
przero-
bione na inne narzędzia (Zakościelna 1996:63 -
- 64). Dopiero inwentarze grobowe pokazują
w pełni ich imponuj ące rozmiary, wysoki kunszt
wykonania, a lakżę wskazuj ą na pozagosp odarczą
rolę, jaką odgrywały w społeczności
KL-W,
-W licznym zbiorze zespołów grobowych tej
kultury wyrlżnia się kilka bogato wyposażonych
pochówków męskich, w których inwentarzach
znajdują się wiórowce (tab. I). Łączy je jednoli-
tośó technologiczna i stylistyczna. Wióry, z kt6,
rych zostały wykonane, mają wszystkie cechy od-
powiadające definicji okazów makrolitycznych
uzyskiwanych techniką naciskową za pomocą
prostych maszyn zwiększających nacisk, typu
dźwignia. Do tych cech należą krawędzie równo-
ległe do osi i do granipozytywowych okazów,jed-
nolita grubośó na całej długości,
masa wiórów po-
równywalna w części
proksymalnej i dystalnej,
brak podgięcia rł,ierzchołkowego, ewentualnie nie-
znaczne podgięcie w partiach środkowych (Migal
2OO2 :25B) . C haraktery stykę uzup eł ni aj ą r 6w nież
piętki analizowanych okazów, daszkowate, bez
wydatnych sęczklw lub z d:użymi rozlanymi sęcz-
kami. Wspólną cechą prezentowanych przedmio-
tów są ich makrolityczne wymiary. Poza wiórow-
cem z Tyszowiec 3, który włożono
do grobu jako
fragment bez partii proksymalnej (o wymiarach
I22 X 30 X 12 mm - ryc.2:3), wszystkie za-
chowane są w całości.
Ich wymiary mieszcząsię
w przedziate 154 -2I9 długoló,26 -
-39mm - 52ę19[9:sói7 - l2mm - grubośó,
a wskaźniki proporcji i rozkład w kategoriach me-
trycznych (66 - 86) odpowiadaj ą okazom smuk-
łym i bardzo smukłym (tab. 1). Zaznaczyó trzeba,
iż wiórowiec drapaczowaty z Gozdowal (złamany
podepozycyjnie) jest najdłlższym
narzędziem
wiórowym ztanymzinwentarzv KL-W (ryc. 1:1),
Zmiennośó typologiczna wiórowców jest bar-
dzo niewielka i sprowadza się do sposobu uformo-
wania wierzchołka, który najczęściej jest pazuro-
waty (ryc. I:2,3;2:L - 4;3:I - 2), rzadko drapa-
czowaty (ryc. 1:1). R6żny jest natomiast stopień
obróbki krawędzi bocznych. Retusz rynienkowaty
formuje czasem tylko wierzchołek i niewielkie
odcinki krawędzi (ryc. 1:1; 2:I,2;3:2),w innych
przypadkach jedną pełną krawędź i odcinkowo
d-8ą (ryc. t:3; 2:3, Ą;3:l), rzadko obróbka jest
niemal dookolna (ryc. 1:2). Zasadąbyło retuszo-
1 pą"dyr,,,r" egzełn'llarze rviórołvców [ego typtl, ptlt:hoclzące ze stanowisk osadoivych i znalczisk lrrźłlYch,
wYktltlane zo,stał1'
z krzemietlia c,zekolaclowego (Kosina, stan. l]5 - Kadro\\. 1992: ryc.2:b; Las Sttltlki, slan. 7 - ZakoŚ<:lelłra 1996: tabl,
XVII: i]2: Nasławice - Zakościelrra
1996: tabl. XXIV: !B;ZaIiszt:ze - Zakościelna ]996: tabl. XXXVIII: 19) i jurajskie-
go (HuLa Szklana, stan. lB - Kl)pąg7, l'elisiak 1990: ryc, 11),
Wiórowce-sztylety jako atrybuty pozycji społecznej mężczyzn kultury lubelsko-uołyńskiej 579
N
Y
r}]
qj
r
,il
-y
ó
}
-ź
O
-o
i-,
i
O
a
c
b!
7
\c
c
a-
O
N
N
=
\o
O
N
7
\o
O
3
p
\c
7
N
!
,
:
o
.l
o
.J
U
.j
*j
_n
3
i.a
!
,.,
o
N
!o
N
O
ż
!
.d.
-9
\o
!
d
E
N
O
o
!
.d
Ę
N
(.)
g
!
\ó
7
N
o
cd
}
N
o
ą
qd !
€o
N
Cd
h
o
N
o
cd
\o
\o ę. śl
t-
!N
ąo ;,
Cdo
\,/ l
@U
@\o
t- ńLn
t- Ln
,L
..',a
l-=!
:[m
6!
c\
c\i
^l
c\il
cĘ
$
c\i
\o
@
c.i
§]
ś
ti
ón
ś1
Ln tó
i
cń
6i
\o
ón
C\
ót
^l
óI
O
q
O
ś,
O
H
+
!
o
\N
s
@
\i \U
-t b(
ol
Nl
ś
q
\o
i
tn
i
O
O
^l
i
q
l}]
ó.l
6]
@
i
O
\o^
ćĄ
N
ń
-N
tó
ś
ó]
@ói
i
\O
\o
-e
!
§o
@O
d-N
=F
\o
ćĘ L-
cn tn i
ao @
aĄ \o
N\o O
3
!
\O
o
h! i
6] C\
+L_
Hęl
t-
-F-
iH
\c
i-ś
Ló
+N
N
d-
Nł
.JN
-iN
i!
cd
3
o
a
!
Cd
cd
Ę
a
!
o
cd
.c
O
c
N
ą
@
L
c)
cn
a
!
q)
ą
.d
O
N
!
c
-q
N
(,)
B
br
N
!
ą
o
c
N
+.
aj
N
c
N
O
-!
o
o
o
aB
UD
-q
\o
!
§I
,E
N
aĄ
óI
.a
\o
!
hc
Q
C)
!
-a
!
hI
U
i
-y
o
!
óJ
-a
!
h(
U
o
!
rn
ś
!
br
ó.l
o
c.)
.N
a
\l
i
O
i
ś
b(
o
N
!
N
ę,
-a
\o
!
ha
cj
3
\o
.N
N
!
(n
.a
\o
hI
cn
O
o
(n
-a
\o
bI
{J
O
Ę
N
a
Fi
t-
\o
tn
ślN
-
ą
F]
,l
\O
c
,
O
N
+q,!
N
5B0 Anna, Zalnścielna
)
n 3cm
"- -
.',',."....,,-.">,':-
Ryc. 1. Wićlrorvce_sztylety z grobów kultury lubelsko_1vołyńskiej: 1 _ Gozclórv l, grób l;2 _ I(siążnice 2, gróI:5; 3 _
Sitaniec Wolica 3, grób l (rys, Nlarcin Szeliga)
1
_l
w
Wióroruce-sztyLety.jrlktl aLr1,|luty ptlzl,cji społecznej mężł:zl,zn A:ullury lubelsln-ruołyńsl;i,ej 581
2
l0 3em
-
(-::
/T,r
!!!aJ:11> -
^*
3
Ą
R._vt:. 2. §i iórcllr,t:e-szLylety z gtlbil.,, kultrrry lubelsko-rlołl,ilskiej: l 2 Gr,ódek 1C, gl,ćlb 2: |] - Tyszorvtle 13, grób 1; 4
ZIota ,,Crcdziskrl" II. grób 101 (r1,,s. J 2 - |i,l.rr,(,ill Szeliga. 3 -4 - Anna Z.rkrlścielnLr)
-.:Z ;7 .)7,:>,_ż_b*
,<z.,/.ż/ł/-/
*rą#"
5B2 Anna Zukośr:ieLntl
Ł* *3crn w
x
4
3
Ryc.3.Sztyletlzgrtibćlrvkultrrt.ylułlel.kcl-rr'tllyńskicj:1-Orćlclekl(i.gl.ó}lVl;Ż-Strzvżórv26.grillirl;3_:t-
i'].r,,U^" Zć. g..ar, l (rl,s, Ąnna Zakllściellrtr)
Wi,órottce-sztyleh, ju,ko atrybut.l-ptlzyrji społer:zne,j mężczlzn kultury lubel,sko-ruoł'yń.shiej 5B3
\\allie drstallrej paltii rr.ićlrtr: t,vlkcl łv jerlnyrn eg-
zelltllliłl,zu pilzul,o\\-aty rvierzclrclłek Lrsytuo\!ano
\\ pirrtii 1lroks},t}lalnej, przeciwległą {blmująr,
łu krltt atrl drobrrynr retuszem przy krał,ęclnym (ryc.
2:l). Tvll<o dwa ci|<azy noszą rvicloczne gołyrn
okienr ślrrcly użytktlnania r,v postaci intensyrłł,lych
tlbrrstr<lrrrry1lfi 1,1,y §wiet:eń y,ł zcllużn_vclr (r,yc. 2 :3 :
l]:1) śu,iadtlzącyclr"
iż byłv elementami nal-zęclzi
żnirł-nyclr.
wićlrcllt,ce pochodzą irrzede lvszystkim z 8ro-
bów dolosły <:h nężczyzn. Zgodnie o tyrn śrviadczą
diagntlzy antropologi cznę i archeologiczłle rn-y-
zlla(]zrliki płci (przecle rvszvstkim poz,vcja skur-
c7,orla na pla\\rvm btlku oriłz liczne wyposażelrie
krzemiettne, lv l<tćlrym rvażną rolę odgrvwają róż-
rrych typórł g;rtlciki strzał). Na podstarłie lłvposa-
żerria krzenriellnego. ll, którvnl obecny był nriędz,v
i nrr_vmi y,i il rtltł iec pazurou,aly i grclci ki trój kątne,
jal<cl męski 1lott:al<Łowarro grób l (ob. 24) zTyszrl-
rviec 3, lv ktćlrym szkieleI nie zacllor,vał się
1\r piilszczystvrrr pr.,clłożu (Taras, Zakościelna
]999:16, ryc. 1, 2). W grobar:łr kobiet spotykane
są pojeclylrcze przeclnriol-}, krzenrienne. często pcl-
]<arłałkowane,
birrclztl rzadkcl makrolityczne. Jed-
nakże nłjbardziej clkazaly z u.iórcirłcilty poclrodzi
najprarvdrlptldclbrliej z kobiecego grobrr rv Cozdo-
wie 1. Tak sugeruje ana]iza antropol,clgiczna łlal-
tlzo zniszc:zcllly c.h szczątkćll, (I(ozak-Z,vchmrrn
2006:253), a na płeć żeńską rvskazuje rórł,rrież
ułożerlie
sz[<ielctu na lelvym ll<lkLr czytelne rł ukła-
clzie zaclhorvarrych in sittt kościach
podudzi (Za-
kclścielna" Prusiclka-I(ołcc-,n 2006 :24|1, ryc. 2).
Według iuraliz antrclpolclgicznych wszyscy po-
clrclwiłrri z wióloł-cami zmarli jako clsoby clorosłe:
trzech osiągrręło vłiek clcluLtu.s (Strzyżów 26, gr(łl
1; Sitaniec Woljtla 3, grób 1 - 20 - 25lat; Strzy-
żów 26, grób - 4-25 lat), clwócl7 maturus
(Gródek 1C, gróll VI - :]0 - 35 lat; Cozdów J.
grćill 1 - :]0 - 40laL), jeden dclżył tvieku senilis
(I(siążnice 2, gróll 15 - 55 - 60 lat). Mężczy-
zna z grclbu nr 101 w Z|clej Glodziskci II ma wiek
clkreślony
nieprecyz,vjrrie - zrnarł po 20 roku
żyr,ia, wcześniej
niż l^ł senilis lub późny lnanl,rLLs
(Sałaciirska, Zakościelrra 2007:l0i3). Można za-
teln porliedzieć jedynie, że jegcl śmieró
rrastą-
piła u, rlieku dorosłym, porlobnie jak trzech
znrarłr,clr. kLórych szczątki nie były badalre alrtrcl-
pcllogicznie. a jedynie btłdor,n-a szkieletólv wska-
zuje, iż u- chwili śmierci
byli oso}_lnikami do-
rosłymi (Cródek 1A, grób 2; Cródek 1C, grób 2;
Strzyżów lA, grób 1). Niezntrny jest wiek zmarłego
z grobu nr 2 lv Tyszclrvcach, którego szczątki nie
zachclwały się. Okazały inwenl-trrz krzemienny po-
zwala jeclnak sądzió, iź
porvirrien to byó osobnik
dorclsły (Taras, Zirkościelna
1999 ],6 - 1B).
prezentcltvane rt iórclrł-ce rnialy ll, zespołaclr
grobclwych powtarzalną lclkalizację plzv 1lclchóTv-
kach. Znajdowano je na kIatce piersioivej (I(siąż-
łrice 2, grób 2, Gródek lC. gró}i 2, Goz,łlóll 1" glóll
l ). za prawyrrr biodrem (Tyszolvc,e 13. grób I ^Zlota
,,Crodziskcl" II, grób roi) i w lraczl,triach lub
rniędzy łraczyrriami w okolicach głortr, (.Grćlclek
1C, grób V[, Sitarriec Wolica 3, gr,óll 1" Strzr-żórł
26, gr(lb 4).
[,ol<alizację pierrłszą, zarejestrorvaną lr trzech
zespołach, rrajlepiej clddaje grói.l nr 5 z Książrric 2
(W i lk 2 006 :24B), lv którym lvićlrtlwi ec l) tlz ul,olĄlii-
ty z krzemienia lvclł,virskiego leźący lvierzc,lrrlł-
kiem rr clćlł tlclkryty został na żeblach. pod lewą
kością ramietlitltvą męż<:zyztty mlturus (ryc. 4).
Partia prclksynlalna tegcl okazu ścienitllra jesl re-
tuszerrr zwrcltnym i olltłstronltie zapolerclrv ana, za-
pe\Ąlne od oprawy. I(rawędzie b<lczrre mają deli-
Ryrl. rl. I(siążnir_,e 2,g,rób 5 - lokalizacja wiórowca-sztyle-
tu rra żellrach prltl lełvynr ralnienieni zmirrłego §vg Wilk
2006, Fig. 5)
5B4 Anncl Zukościelrul,
katne obustlonne lvyświecenia,
a ślady
wy}rłysz-
czeń i zagładzeń noszą rórvrrież granie międzyne-
gaty*,o*" (Zakclścielrra 2006:27l , fig, 2),Istrrieje
i.,rnu,lnpo,1ołlieństrvcl, że rlprarviony wiórclwiec
,rri"."""o.y był w pclclrwie, a pclrł,vższe ślad.v
po-
rłstały
ocl jługotrrł,ałego
clcierania się cl miękki
nrateriał. Zmar|y posiadał ponadto liczne wypo-
sażenie krzemienne (11 egzemplarzy) zltlkalizo-
wane zil prawym talerzetn miednicznyrn, l pojem-
nil<u prz,vtrclczonyrn dcl pasa (Wilk 2006: Fig, i3 -
- 4;Żul,.uś"relna 2006b:2B1 - 2Bi3" }'ig, 1), W te"i
grupie jeden rviór rvykonany bl,ł z krzernieniir
rvolłi,,skiego, pozostałe wyrcllly z krzemierria cze,
kolodo*"gn (Żakościeln
a ż006]l:27 t - 279, Fig,
:] - 6).
M.ężczyznaz globu 2 w Gródktl 1C w,vposużolrr
bvł njpięó lnakrolilyczrrvch rviórórł,i czter_v rvió-
,,lrr,"" z krzemieniił rvołyńskiego, ulokowalre lv róż-
nvch częściatlh
jarny grollor,vej (ryc, 5), Dr,va naj-
barclzie,j okazałe lviórorvce (r,vc, 2:J -2) leżał,v
,,r.i".",,ńłkorni lv clół, na klatce pit-,rsicirvej, pocl
lewą kclścią
ramienicirvą zmarłegtl (rvc, 5:A), I(o-
lejn1 obiek L z pt,zy1_luszczalną lokalizacjt1 lvićlrotv-
ca na klatce pier:siowej pclchodzi z Gclzclolvil 1, Na-
rLrszony "ostał średniorvieczlrą i ncllvclżytną zal,iu-
d,,rrą .tur.o*iska" ił clcl jegcl zltiszr'zenia przyczyniłv
się l,ólv rlież rł,arurrki ocłkryc ia, Prz ybliżone pclłoże-
rrie tvićlrowca z tlrapaczou,a[ym zakoirczenienT
(ryc. 1:1)wskazuje, iż znajdowal się poniżej ułarn-
kórl ,,"a."ki, l, pclbliżtr fi,iłgmentótl, żelber (.Zaktl-
ścielna, Prusicka-I(ołcon 2006 :2Ą}3, ryc, 2),
Poza cltrrórł,iclnynri obiektirnri, rt, któr,vc}r ntr
klatkach piersiolych męż<:,zyzn znajclcll,ały się
r,r,iólorł,ce w,ykoltane l,etu\zel}l rl-1rietrkorvaIyrn,
zl}Ane są ptlchćlłłki
rrręskie,T,v któryclr tl, iclelrtycz-
n)-rn miejscu cldkl,1 tu sLtTl)\\c, tlieretuszcltł'ane
ńó.y łr.,.i..oliiyczne. W pclcll,ćljnyrrr grtlbie rrr 2
rv Grćlcłku 1A obu zmirrłvch pclc}ror,r,ancl nżl pTtl-
rłytlh bokach (pozycja typowa dla mężczyzn), je-
.l", ,,. plectrrrri clrugitlgtl. glorvanri rra połtrdrrie,
W połorvie l<c_,ści
przeclrirmienitr szkieletLr B (le-
żąc,ego ocl ztrchclclrr) zrrajdorvał się lviór-pocltępiec
n ,uy-n,iu.u.rh 200 X 34 mm (Bronicka-Rauhuto-
rva l965::j7, ryc. 4 - clłtrższv), 'W grnbie 1 ze
Strzyżova IAmężcz"vzłła
i kobieta leżeli trł,arzanri
.ln .i"bi". głor,l,ami na pclłrrdrrie (Głosik" Crrrlla
1963: ryc. 3). Męźczlzll,tl nriał przy sclbie intpo-
llujący zesl,aw 21 wyrobórv krzenlie,nnvc:lr (osiem
^uk.c,liLy.,r,,ru.,łl l,iórórł, .jeclerr clrir1,,acz i 1,2
clstrzy srrna| zktzernieniir rvołyńsł<iclgcl - Zako-
ś<lie]na
1,996:167 , tabl, XXXII-XXXilI), i<tórl cir
więl<sztlść:
z]oka]izrlrvana b,vła mięclzy jego stopił-
mi a skupiskiem naczy11 11, północnej części
jamy
g.ul,olr"j. Na planie grclbrr lvyraźnie
widać, iż je-
i",, " ,rió.ów i"ż.ł
wzrlłuż
kości
koirczyny górnej,
clrugi zaś
za plecami zmarłego, poniżej potylicy
(ryc. 5:C).
W kontelście lokalizacji wiórowcórv i wiórórv
na klat]<ach piersiorvych zmarłych, niezwyl<le rvaż-
rr"v jest grób nr 7, ze Strzyżowa 26, Przy ptltlhclrva-
.y- lv ,rirrr ,r,,ł,,.lyr,r,tnlężr:,zyźnle odkryto pięó wy-
.ubónu z krzemienia r,vołyńskiego, szt,vleI miedzia-
ny, nŁ}cz,yrlie, fragmerrt przeclmicltu miedzianego
i .,łurr,rki ,rrtrszli nrałża,
Ptlzclstałości
obiektu zale-
gały barclzo pł_vtkcl" stąd zlraczny stollieir zllisz-
"""rriu po"hćr*tu, m.irr, brak czaszkl, za}lrirnej
p.uw,loiu.lubrrie przez pług, il ttłkże
zmierriclna
pury"jo części
łypclsażenitr
pclśmiertrrego (ryc,
5:B). Na prawym obojczyku znajclo.vał się trój-
kątny sztilet mieciziarry Q,yc, 13:3), a clllok niego
,uió.'u ,ni,ri,..a"h 154 X 31 X 6 rnm (ryc, 3:4,
r\c. 5: B - 1,2). I(ilkaclziesiąt centymetróu, nir
",rc,hć,cl leżał__v trzr kcllejrre wyroby krzerniełrne
(ryc.5:B - i] - 5). Pierrvcltrrie mogłyzrrajdolr-aó
.ię .,.r"rrr ze sztylelenr i rłiórem lub ollok <lzaszki
i .rr.o, z rrią zclstał1 plze-Lrnigte przez plug,
t,okalizaclja clrrłga - tł, clkolicach biocler
zrnarłyt,lr mężcz,lzn - wskazuje, iż r,viórclrvce
lloszone były też rł pojemnikaclr prz1 tl-tlczclrryclr
tlo pasa. Najlepiej ilustrrrje ją gróll nr LOI ze
Z1ote1 ..Grcldzisko" II. rł ktćlrym <lkazałl t,ióro-
ltiec pirzurclwaty (ryc, 2:4). l,raz z l<ilkclnra u,iórtr-
mi. leżał
za letl,ytt,t talerzenr rniednicznvln 01ocz()-
rrv pltrrną birrwlrika, która clcltlaje gruszkotł-aty
kształr lvclreclzka pomalcltvanego rrŁr kolor czerrłtl-
n_v (Srłlacińska. Zak"śt,iclrrLr ż()07, r,vr" L9), W tcj
samej pozl'cji przy zrnarłym znajdolval_się rvióro_
*-i"., )'gr,rl,u ,,r. 1 tł Tyszołłc,ach i], Jal<o .ieclen z
nieiicztiycl-r prezentorłarryt:h trr clkazórv rna ślacly
interrsvwrregcl uż,vtkorvaniii żnilvnego (r,l,c, 2:l}),
Taki spclsólr r,,,."",,io 1lrzybtlr,ów krzenrierrn__vch
yrr,r., n ęż"rvzn Kl,-W znanv jest ploriadlo z glo-
Lć,,,r 4 i 5 w, I(siążnicaclr 2 (Wilk 2004, l'ig, 7" J 7;
2006. Fig. 3; Zaktlście]na 2006b, Fig, 1) clraz
z grobu nrl] ze Stlzvżorła
2A (Grrrba 1964, ry<:, 2),
Kolejrra lokalizrrclja -- rv clkcllicatllr czaszek
,rr,l,.rłua,i lnęż<:z\zn - 2;1p6|61yąną zclstała
rł ttzeclr clbiel<[acłl. W c rt s1,orntrllrtłl nr jLrż grclbie
nl- 2 z Gróclka lC (z drłonrtr wiórtlrvcarui 1lilzuro-
waLymi lra klatce piersiorvej ) 1lrzetl ttvarzi} znlar,-
ł"gn l"żuł
nral<rcllit (ry,c, 5:A), Niestety, rrie rrramy
inib.mrrcji, którv to aktlz z bogirtegtl inrł,errtarza
krzenriennego iegtl grobrr (Zakościelna rł druku
b: ryc. 17). W grollie nr VI z cnrerrtarzyska rra tynr
A
Wiórtl,uce-sztl,Let1-.jaktl r.t,Lrl,buty pozlt:ji społecznej nt1żr:zl-ztt hLltury lubeLsknaoł,,vńshi,ej 5B5
{3 §§}*gx
ffi::::w:::w 3
11
6
1ż
l5
l
tl
lt
ll
ll
ll
ll
rtl
-r
13
i"x{
\ \l//
14?
\P
Yl
§
i
l
I
n
fl
§§
lf,
illt
*§n
,\:,..-
5
7-9
2
ll
/,ł
v
C# 25_32
.6 n
l§3-21
7
§C rl
cn.y #l
{§
.",- 8W;ą
§&
'ćli1.1
,,
3_5 23
§,} §tiłłł*
W:;:-w:;;w
Ry<..5. (Jrtlłly z rlićrrtlrvcanri_sztyletami, A Gródek 1C, grób 2: 1 2 - wiĆlro\,,(:e-sztylety pocl lenltn r',rrrrielli-rrr ztnll'-
łegt1.3_91lc_lzo,*talvinrvr:ntirr.zkrzernieriny, 10-,,igła"ktlściirna, ll-t5-liat:zytria(badania.IaclkalJuszewicza
rv 1987 r., nieplublikllwane. i.ys, Ryszar.cla G.rlej); l3 - S|Izyżó\Ą, 26, gróll l: l - sztylet łrrietlziany, 2 - rviĆtr krzentienllY,
3 6 - 1ltlzo_stałyitltt,entarzkl-zernierrny, l - n]u52|enralża,B - fragn}erltcllutrrrnieclziarrego,9 - n1117YniP(rYs.RY-
szarcla Calej); (i - Stlzyżórv 1A, grtih l: 1 rliól,krzetrlierrrly pod lervynl larllieIriem znlarlegt1. 2 2J Ptlztlstał1 in-
wental.z kr.zelnienrry. 22 - zausz|Lica rrrieclziana " 2:] -:]2 - ni11,2ylli11 (u'g Glosik i Gulba l9t13, rYc. i3)
l
24
&§§::]::w:::,o*l§}*xł
586 Anna Zakościeln,a
stanowisku wiórowiec pazurowaty znajdował się
p"Ji"a"r- z naczyństojących w skupisku ponad
głową. Retuszowana na całej długości
prawa kra-
ivędź nosi ślady
intensywnego obustronnego wy-
świecenia
żniwnego (ryc, 3:1), W misie ponad
głową mężczy zny odkryto wiórowiec^pazurowaty
i;-;;;Li;"", Ą ,e St,yżowa 26 (ryc, 3:2; por, też
Złkorri.lnu. Gurba 1996: tyc, 2),
- -' Żriżnicowana lokali zacj
a wiirowców i wiórów
m akrolity c zny c h przy zmarły
ch męż
c.zy znach j e st
;;;";", odztryierciedleniem funkcji, którą peł-
,"iiń]"ł-, życiu,roli w rytuale pogrzebowym, a tak-
' że statusu społecznego posiadaczy, _Odkrywane
w okolicach biod",, ",u"^noszące ślady
użytko-
**iu, byŁy częścią
instrumentarium narzędzio-
;;;"" ild ^ r^u,Ły posługiwał
się z,a ży cia i kt6-
ry Liuł mu zapewn e shlżyó r6wnięż po śmierci,
Trudna do interpretacji jest lokalizacja w okoli-
cach głowy, poza narz|Jcą ącym się wnioskiem, że
;t"li rp";;il podkreślano wyjątkowe znaczenie
iyJ *y-lrów. O tym, że wiórowce noszone były
nu ż"bru"h,świadczy
to, że odkrywa się je na że-
brach. Musiały p"iku,y*uó ważne komunikaty
społeczne, o czym przekonują trzy przynajmniej
okolic"ności. W grobach I(L-W były to zawsze
najdłlższe,
najbardziej okazaŁe w inwentarzu
krzemiennym przedmioty, nieposiadające wi-
Jo""rry"t makroskopowo śladów
pracy, Towarzy-
.rą rri"którym tylko dorosłym mężczyznom, wypo-
,uŹony^ponadto w liczny i różnorodny inwentarz
;;;;;ńr. Tak zlokalizowane rł,iórowc e - s ztylety
'ryiy "ut"- przedmiotami prestiżu, oznaką wyso-
kiego statusu posradających je_ mężczyzn, którego
osiignięcie związane byŁo z dojrzałym wiekiem,
,hol ,up.*ne nie był to warunek jedyny, Ilościo-
*" i jukoe"i owe tiżńcewlposażenia grobów KL-W
ipo.. Zutoe"ielna w druku a) pokazują społeczeń-
stwo zróżnico\{ane, w którym dorośli
mężczyźni
noszący na piersiach wiórowce - sztylety, znajdo,
wali się zapewne na szczycie hierarchii społecz-
wi6t z krzemienia'wołyńskieg o znaleziony zostaŁ
i"i,r*r?u(Hillebrand L929 :22, Taf, II : 2), zaś
;;;bt" 28 rrud prawym barkiem zmarłego (tam-
że': 25,Taf. IV). Badania kolejnych cmentarzysk
* dor/,""ruCisy dostarczyły masowych wręcz ilo-
ś"i-
-uk.oli tycznych wiórów krzemiennych, wy-
stępujących , po,u nielicznymi grobami kobiet,
;r";i"' wyŁąc)nie w pochówtach męskich (Bo-
'rnar-KurŹian 1963:373 -37Ą; Patay I974:I1),
Ń*u "-"rtarzyskach kultury Bodrogkeresztńr
)*jŃ"-, analogie do wszystki ch trzech lokali-
"u"ji *ukrlhtórv wiórowrch, kló1 zarejestrowane
;;;ińw KL-W. Zszacu,nk6wP, Pataya (1974:38)
;;;ń, iż nączęściej
znajdowa"." bllły pobliżu
.Źurrki (65% przypadków), biodra (I3%o) i pra-
*"; ręr.i'laZr).'Węgiersk i b.adacz.domyśla się na
i";!Hr'r*ie'wyjątlo*ej, byó może_rytualnej, roli
U-ńi"' *ió.ó* k,""miennych w trakcie obrzędów
|ogir"Uotnrych, tym bardziej,iż w obiektach, które
, ń i., uły k ilk a e gz e m pLar
zy, naj dŁużs
zy (n aj b ar-
ńi"i okuruŁy) IeiaŁ zawsze pTzy czaszce, kritsze
-- "rręrrowokolicach pasa l. gdzie znajdowa-
no r6wnięż sztylety miedziane (l974:3B;
l97B:42).Ta sytuacja rzuca pewne światło
na po-
)y"lęUru^ienia i miedzi w ówczesnej hierarchii
*u.rog"i przedmiotów prestiżu, Eksponowany
|rr| gl"rri" długi wiór krzemienny i sztylet mie-
ńałyobok króiszych wiórów 1mii.ej ,ważnych")
łriłą*, iż symńoliczna wartośó miedzi była
^r,i"j.ru ,,ud górną Cisą, gdzie,i::t"" ten był
stosunkowo łatwo dostę pny, niż w KL-W (po', ool-
Ź.: - sztylet miedziany wraz z d_ługim wiórem
.ru pi".riu"h mężczyzny z grobu nr I w Strzyżowie
neJ-Makrolity wiórowe były stałym i bardzo licz,
,ry- "l"-"rrt"- ir,ru""tarzy grobowych kultury
i'i.""p"rga, , a zwŁaszcza Bodrogketesztit, co dla
po*r"uriy"h tu zagadnień jest niezwykle ważne
i - "*"si na silne związki łączące
.te kultury
" r<r-fr, których podstawą była właśnie
wymiana
iŃJ'*ia rÓ*,-k",^ienia wołyńskiego (Zako-
g"ij"" 1996:85 -87; 2O06:90), Jako pier-wszy
zw,r6ctł uwagę na ich obecność
w grobach mę-
skich Jenó ńil"b,u"d (1929) u, publikacji cmen-
;;r;y*i, z Pusztaistv 6nh6za,W grobie nr 15 dtugi
26).Wyclaje się, iż lokalizacja makrolitór,v tviilrcl-
orych ,ro pi"r=iuch nężczyzn nie stała się przeL1-
miotem zainteresolvtrnia lvęgierskiclr badacz,,
Prri",u-"rej lv kilku przypadkach.- ogólnir
prr", ,.i"t,, uk..ślu,.a ))przy cztlszte" ,L:zy "yllz,'
u...r"; ręce" - clotyczy de .fttt:ta ptlłożenia
rl,,
i..is."ł.r .ryj.y"h. pu,l żu"h,ą (Tiszapolgór-B"-
.oi,i,.yu, gról 52 - 13ogrrór-I(utzión 1963:11t)
fig. iZ; grab Zr - Bognlrr-Kutziół 1963:1],1,
fig. Oqb;;.ć,b77 - Bognór-Kutzión ]_9(l3:1,1]
i.r'r, ". p'.uwy- oboj cz yku (Tis zapolgót-B a_, lł t " -
"r., *.Oil 98 - Bclgnór-Kutzión 1963:l73: T -
.luuojt-r"nderf'ólcl, grób ",:]9 - Patay 19ii:i:
iS, łt,t,. 34). W grobie nr XLVI z N{agarhtlrl",-
..,g-i<lrryuatulril J,,"u rvióry krzemienne 1rl::t
',.1ł,,zlervejkościramienlrejmężc:zyznyptlci'-
\,vanego na pla\Ąrym bol,u (Paray 1975: r,vc, l, ,
Wszystkie rvspomniatle lrlkalizacje sugertrj,l, z
Wiórouce-,szllLety juktl a,Lrl,buty pozl,t:ji .spotecnlej nlężc:zyzn kultury lubeLsko-wołyńshiej 5B7
rzysku (l3 naczyń, sześó długich wiórów, cztety
fragmenty wiórków krzemiennych, odłupek z ob-
sydianu, kamienna buławka, bransoleta miedzia-
na, dwie szable i żuchwa dzika - Bognór-I(ut-
zi6n L963:66 - 68,3B7). Eksponowana pozycja
makrolitów wiórowych w niektórych tylko gro-
bach męskich wskazuje, iż w eneolicie dorzecza
górnej Cisy import makrolitów wiórowych zaspo-
kajał przede wszystkim potrzeby społeczne, a nie
gospodarcze.
Na obszarze wschodnich Bałkanów, gdzie za-
początkowane zostały eneolityczne zmiany spo-
łeczno-gospodarcze w Europie, nie znajdujemy
analogii do noszenia krzemiennych sztyletów wió-
rowych na piersiach .Ten zwyczaj dotyczący szty-
,,
n3łm
r
5{} em
Ryr:, 6. Przedstarlienia szt,v-letórv na piersiach: ] - steia kanlieIltla z LagLrtrc-, (rvg Ste{lrrlii Casini 1998, rvc. 5); 2 - figulka
glirrirrrlrł z (]ernar.clda III; i3 - figulka glinianir z Sa[u Nou 12 (na pcldslarłie l]etre Rcltnana 2001. Taf. I, Abb. 16: 12 rys,
§rlodzimierz Zieliński)
0
0
wióry te mogły byó zawieszone na szyi, a procesy
podepozycyj ne spowodo w ały zmianę pi erwotne go
ułożenia.
O tym, iż sposób noszenia wiórów na
piersiach był praktykowany na ol)szaIze nadcisań-
skim, świad
czy przede wszystkim gr6b 23 zTisza-
polgór-Basatanya, w którym na czaszcę mężczy-
znyleżały trzy długie wi6ry, a kolejny - równie
długi - na górnych żebrach prawej strony klat-
ki piersiowej (Bognór-Kutzión 1963:65 - 66,
Fis. 2B). Zaznaczyó trzeba, iź podobnie jak
w KL-W, przywołane analogie dotyczągrobów od-
znaczających się bogactwem i różnorodnością
wy-
posażenia, a gr6b nr 23 zTiszapolgir-Basatanya,
w którym pochowany został mężczyzna w wieku
24 - 29lat, należy do najbogatszych na cmenta-
5BB Anna Zakościelnu,
letólv metalolvyclr, przedstarviclny na figurkach
*ęrkich (ryc. 6:2 - 3), pojarvia się tanr_clopiero
*, i."i'"r"" ć"r.oun,lo iII, u ku*i"nne stele z cloli-
", iJr*l (ryc. 6:1) ślviadczą,
iż lv epoce.brtlzu był
,r]Br.,,ri" szeroko rclzptltl szechnicłry, Jednak ułaś-
,'i".u*."hocłnichBałka,.u.hrłpóźnejl<rrlturze
Hu-urrgio, ;t zwłaszc,za rv krrlturze Warrla, iclr
,"i.;"ń atrybutórv statusu społecznego jest naj-
burd)i"; rvy"- k.p",lu "ana, Wi elkie c tnen tarzl sk a,
-.ir. , Dllru,,i",l"k i Warnie, tra którycłr grclbv
.O j"* .'n rniędzy so}lą liczeLlnolcr_ł ]1aZlrirtlclnoś -
;;;;o;.";",.io 1Nit,nlov 1991:162 - 164; NIa-
,,,uiokuki., 2002:] l] - 15; Sirakov 2002:226 - 2ż7),
1,ot u",r;ą spclleczrrtlśc;i
rr ett nętrznie rlr-srlce zróż-
,,,i"oruur,,l lT,,,lur'ouu 2002:267 - 275), Niektó-
ry rn znlarłyrrt tolvarzysz ą b ardzo lic: złrt: inrventarze
;;;l,"r,", o r,-,i,,h rłyrclby rvyj ątkolve,.prest i żotr-e,
ze wzglęclu rra surowielcl lLrb t_vp przeclmicltu, Zjrr-
visko to 1lozostaje rv różnyc:h relacjaclr z, yicią
i *i. k i"-'",lru.ł l "h, B clgirctrvo i różrrolodność
rn-,v-
posażerria clotyczv przecle wszystkirrr poclrów-kół,r,
,l.,.n.ły.,l,, mężc:zy zn,. kobiety i dzi eci rv 1,p"sltżltr"
.k,,,rrrrr,i"j, ciroó i rł tvclr gruptrch zdarzttją się irr-
.r"rrro."r,iugrrte, Jeclnytn z elemen[ć;rv_ rr1 pt,saże-
rrirr bogatyc,1-l groŁ,ólv n:ręskich są rr,;łl<r,olit)lczrle
,nyr.,lrl: ki"entienne, główrlie tli(lry Jlez reLuszLl"
tia." nu ztlspołacl. kultury Warna osiągają maksr -
nralną clługclśó
przekrac,zającą 35, a rtalr,et 40 ctn
(Sirakov ŻOOZ,tl - 1B. Fig, l6; N[antllaliakis
2002:15, ryc.3" 4) . Sr,rper.,vióry tldł<r:yrłanę 11r $1,o-
llirclr prclclLrkowŁlne b,vły techrril<ą nłrciskorł,ą
\\l \\r},-
. |",,1 ulirnl"anyc h pracclr,v niach f u nl<ilj clnuj ącr cłr
no ,iużrr"I,, rvnsol,iej jał<clści krzemienia tvpLr Rił-
clingracl-Top"hii *, clkolicirclr Raclgrac,lu i lGiva
,"ko,,u .";.rr,ri " Ś,l,.,"" (Sirakov 2()02 21 5 ; t,I irrro-
lakakis 2O0ż 9).oclległyclr ocl cnrentarzy-sk cl oktl-
ło100knr.Rćirlnocześlrierłosaclachpclsłrrgirłancl
się przecle u,szystkirn sttrorłcanri o|<tllit,znvrni,
g-rr"j jakości i uż,vrł,arro
mniej tcmplikor,va-
,,,n.,h i""lrrrik eksploatacji rclzelri, którc tlart,rrł_v
w efekcie półsurorviec zn&cznle krótszy, bardziej
.rży'"""r,,y w zajęciach gospodarczych (tzw, wy-
twćlrczclść
clomrlr,va - pur. Marroltrkakis 2O02:5 -
- rl l Istnienie clrvóch oclmian przenrysłólv krze-
miennych kultrrry'W arna oraz k clntrcllo\l-a]-Ia prz ez
"iii, .o"ł"czne clystrybucja siĘ:]]!l^ó::w jako
p.n,l,rt ir-r lrłksusorvego (Sirakov 2002,:227 - ż28;
Morlnlukukis 2002:i5 - l7) lvyraźnie rł,skazuje,
ill,,"ł"ił clne przecle r,vszystkirn funkcje spclłecz-
ne'. a znaczenie grlspclclarclze (ekonomicze) było
*'i.r,," i polegało przecle wszystkin rra ich wartrlś-
ci rvymiennej.
- KL-W, c,ńoć leżąca na tlalel<ich peryferiach
eneoli[vcznego śuiata,
zrtlr]azl,ł się rł ,lrbrclle olr,_
"r".rry,,}, zmian cyrvilizacy.invch clzięki silnyrlr
;;ri;;i."," z młotłszłrrri
ktthu rtrmi natld unaj skimi
lv Iicltiirrie I(arprrclkiej, Wltwarzając makrolity
wiórorłe z krzernienia rvoł,virskiego, mclgła odPcl-
rłiedzieóllakoniunkLuręnatervyrcrbl.rradgórną
Ći.i, urr", co rvzięła uclział lv nlięclzyregitlrralnyrn
|"lrri.r" dóLlr, który lrajzlktl rr niejsz1 nl ,człclnkrlm
j"j rpnł".,"rlości
(clrgurli2;1[1l1rltTl p1,orlrrl<cji i rł,1,--
i"i""rl clarł,al clostęp clo ntlłvyc,h technoltlgii oraz
l,lk=,,suruy"h przecimiotćlw, m,in, rłyrobów- mie-
clziarrvch i egzotyc:znvch rnuszli, Te korr[akty
sl'. i-r t k orł,ały
r(lwni e ż głę bokinri zmi an trrn i ku l t rrro-
*,u,ri, w rwniku których KL-\{" jak żadla z t'or,
n-rircji tegtl czasu na zie,nriaclr połskich, rrabrata
"}rn.akr".r, ent,olitvczrrego \Ąr w,vmiarze na pewno
nac'lcisańskim. a \\, pe\!n}m serrsie rówrrież llałl<ań-
skinr. Dużo rrrniejsza .iest clczyu-iście skala tego
zjarliska, nienrniej jedrrak rvszystkie znamionu
eneolityczneplo postęptl cyrvilizacl,jrrego, z jego
rrajr,r,ażniejsr1,n i p.,.,julvarrri w sferze społeczrlej,
t |iy rr,łriuł"rn
tej-ku itury, Idea lviórorvcćlrł -sztyl e-
tllwjako atrvllutórv "1,ysokiego statusrr społeczrre-
grr rnęź.rrrLr, oclzrni e,c iecllaj ąca lvierrri e llałkań-
it i., i natlcisańskie rłzory, jest tegcl cltlrvodnyrn
przykładem.
Literatura
[]alt:er B.
1975 l(r:zerrrieiT śrvietlietllrtlil,ski w krrlttrrzc 1irtrlhat,óx
l e,j korr a ty t :lr. Eks pltlatat lj a, t lbró [lka, N,z.pl łeslrz-e -
ni "r, i". Wrcltlłau,-W :rrszarła-]Gakćlrl -(lt lirfrsk,
19t]:] §l ,r,trr,ór,rlztlść larzędzi klzenientrytlh lv rrcrl]i-
,, ie ziern Prll slii. W rocłarl -\\'-iu,szarvir- l( rakill -
-Gclańsk-Łódź,
llrlgnńr-l(rrlziórl l.
11)63 The Copller Age Cemeter,_v of Tiszallrllg/ir-Ba-
salatrltr, Budirpest,
Bl.,rli,.kil_Rurtllulrlrr il .[.
l956 GrrlLl1" kulttrry rrstęgorlej t:t,,rarniki nlaltlrłalrei
rł Grótlktr Naclllużny,tn w p()\\i, ]rrrrłrieszrlrvskitri,
Sprtrrloztlirnia Ąrł:lreolrlgi t"zl)ł:, t,2, s, 54 - 5[],
Tirltlziszerl siii J.
Wiórtlulce-sztylety juhl cfiry,buĘ, ptlzycji ,społer:znej ntgżca-zn, kuLtu,rl- lubelsko-tLuil'ń.skiej 5B9
2()00 l'lint Working of the Stluth-Easteln Grrrrrp of
the Furrr-rel Beaker (-]Lrlture: Exemplar1, Rcrlep-
l,iolr ol Chal<loliLlric Society F]conortlirl l)attenls
o{'the Ptlrrtic Zone, [rv:] T[re Western l]elrtler
Area ol the Tripolye (Jultlrre, Balticl-Ptlnticl Stu-
dies, t. 9, s. 2ifl - 28].
C]trsirti S.
1998 Analisi tlelle figur:c di asr:e sulle str:le clella
Valtlatnonica e Vrrltellirra (stilze IIl A), flv:] J.
Cuilairre (ed.) Atltes clu Ze-nre Collrlqtre, Inter,-
rral,iorral strr la Statuaire Nl[ógrrlitłrique. Sairrt-
-l]olrs-de-Tlrorrliires t]u 10 rrtr 14 septem|lle
1997 (:Artlhćoltlgie err l,arrgueclrx , vc:1, 22),
Allli, s. 27:1-2B4.
Cłclsik .l.. (]urba J.
1963 Ogćllne rr,_vniki prac arrlheoltlgiczłr_vtlh w Strz1,-
żclrvie, prlrv. Hrułlieszól,, rv 19(l] roku, Spra-
lł.tlzdatlia Arc,heologitlzne, t. J 5, s. l]58 - 365.
Culba .I.
196Ą W_vniki pratl rattlrłniczl-ch ),9(l2 t,. rl, Strzyżtl-
rr,ie, 1ltlrr,. Hrubieszćlrr,, S;lt,at,tlztlarria Arche-
ologitlzne, t. l6, s. ,5(l - 58,
I lillrlłlrant] J.
1g29 A I)usztaislr,ślhiziktlrat,ózkori tenletij/Das lrii-
lik u 1l {'erzei tl iclre Gl,iibe rf'eltl v rlrr Prrszt:ri s tv ślr-
hóza, Arclheoltlgia Flrrngat,ictł. [. 4, L3udapest,
s.2-5l. tńbl. I VTI.
T(adrorv S.
1992 Osatla kultury lrrllelsktl-rrołyilskiej na stalr. iJ5
ll T(tlsirtie, gln. Lot,o, rutlj. Rzeszólv. X,ltrterirrły
i Sprarvoztlatlia Rzeszo,wskicgll Ośrtltlka
Ar-
t:lrecllrlgicztregcl za lata 1985 - 1C)!)0, Ilzcszćlrl,
s. l,'t,l l50.
T(ac[rrlrv S.. Zakclścielna A.
20fi) Ąrr Outlirre o{'tlre Erłllutitlrr tlf l)arrirJliitrr (]ultirres
in Nłałopolska arrcl Westerrr L]krailłe, [t,:I The
Westel,rr Btlrtler A.reir of thc 'liipolye Cirltulc,
L}:rlt,irl-I]tlnlirl Stuclies, I.C).|)ł>r,nań, s. 187 - 255.
Keltcr}ltlrn P.
1980 Zur Flirgc tles Live de llelLllre" Jahrbut:lr der
Sclrrr,eizcrischcrr (lt,stllschali ftir Ur- uncl Friih-
ge-*rlllicirte, l]tl. Cli]l, s. 7 - 19.
K,,1,1t,,z.l ,. P,,li-ilrk \,
l 99() Z llac'lair rlad rejrlnem pltrr:tlrl lliant1-osadniczvm
rratl l(rztl-nią. HrrLa Szklarla, rvoj. Czgstrlc:htlrla,
stan. ]B, Sprarvozdalriir Al,cherllogitlzrre. t. 41,
s. ]25 l45.
Ktlzirk-Z,v rlhlnan W'.
2()06 Nłatel,iał
kostrrl ze zliszc:ulrlego grrlllu ktrltLrry
lubelsktl-rlrlł"virskiej na stantltvisku 1 lr, (]tlzdo-
,ltie, ptlrv. łrrrtlliesztlr,t,ski, Archetlltlgia Ptllski
Śr.,dl.c,rl.tlrłs,,lrtldrricj, t. B, s. 25.] 2'łĄ.
Malto:laxarcnc JI. |1\{rrnolakakis L.l
2002 tDyurtquxra Ha fo,[eNfI4Tc njlcTllHt,i or BapIteHoxrłx
Herpono,1/'fhe {irrl<:tiorr of tlre llig blacles fltlnl
Varna necro1lolis, Apxeo-uofl,tr. t. 4iJ/i]. Srllia,
s.5-17.
N,Iigal W.
2002 Zamysł techrrtllclgir:znv rviór,a klzerni,,tttteg,,
z Wirriar, porv, l)rtikozy, Iu,:] lJ. NlatI,aszek"
S. Sałar:iński (red.) Krzernielr śrviet,iechtlrlski
w praclziejach. Matcriały z konl'erentlji rv Rl,ni,
22 -2+.05.2000, Warszawa, s. 2i)|) -266.
Nikolov V.
l991 Zur irrterpretatiorr rler sptit:ineolithischen Ne,-
krtlploe von Varrrir, Irv:] .l . Lichartlus (Hrg.)
Die l(upferzeit als lristtlrisr:lre l)ptltlhe. S_vnl-
1ltlsittn Saarbrtirlken trncl Otzer-rlrauserr (l. -
- 13.11.1988. ]'eil 1, l3onrr l991, s. 157 - 166.
Patay P.
l 97 4 Die h ochk trllferzei tl icllre Btltlrclgkere sztirr- I(rrl-
tur. Beric,lrt cler Rłjrnistlh-Gerrnarrischetr l(clm-
nrissitln. Bd. 55. Berlin 1!]75.
1975 Ą mag.v-trrlromorrlgi lćzkori temetii, A l)ellrecerri
Dóri lVlńzcurn. t. 56. Debret:en 1976. s. 17.] - 254.
l97B f)irs krrpferzeitliche Criiller{eld von Tiszavalk-
-l(enrlelftld, Buclallest.
Pellegrirr J.
20()2 Ll prodrtl:titlrr des grirtrtles larnes de siler clu
Grancl-Pressigrry, [i,r,:I J. Cuilairre (etl,) N,Tatór-
iaur, prutluclitlrrs, clirrlulatitlns, du Nć:tllithitpe
i l'Age cltr }lrorrze, Pirris, s. 125 - t4l .
Rassarnrrkirr J..|a.
2004 Die rrorrlporrtistlhe Steppe in der l(rrpferzeit.
Griiber aus cler X,{it,te tles 5. Jts. bis Encle tles
4. .Its. V. Clrr." '|'eit I, II, N{trirrz.
Roman P.
2001 Die Ccrlravrltlń lTI - Btllerirz-l(tllturerstllre-
itruttg trtl clt,r, trnIeltrln l)orriru. Studirr Darlullitr-
na Se|ics Symlltlsia Il, S1,,mposirrnl Cernal,rltló
tII - Roleróz eirr vol,gesclritlhtlitlhes I)h;inrl-
łnen zlvistlhetr dł:tn tlllelrlheirl rrrld t,[el urlteren
I)tlnart, l\łtrrlgalia/Nepttlrr (lB.-24,. ()l<loller
l9c]9), Rlrt:uregti, s. l3 - {,2,
Srrłatliilska B.. Zakośr,ielrla
A.
2()07,,Piet,rvsze grtlllv ktlltur rlerattrik rrstęgttlvytllr
.ll- l'olst:e" (Grolly kultury lubclsko-ivrlłl,irskiej
ze statrorliskaZłota,,Grtldzisktl I i Il"), Wia-
tltltnośtli Art:lreolrlgir:ztte, [. 59, s. 77 - l 14.
Sirrrkov N.
2002 F'lint artil'acts in 1lrehistorir, grave-grlt-,d assem-
blages frorn t[te Drrrarrkrrlak rrecrrlllrllis, frv:I
Il. 'lotltlrrlva 1Hrsg.) f)ul,ankulak. lJtrrltl ll. Die
1trńh i sttlrist:lrr:rr (l riiberl'eltler v orr i) u rarrk u l ak,
I]ert[sclres Arrlhócllclgisches Institut, Scllia,
s. 213 -246.
'|'aras H.. Ztrlrośtlielrra
A.
1999 ()rolly ludrltlści
ktrltury rvoł_virskr1-1ubelskiej
tlelarniki łlir-ltlivanej rla strurrll,isku jJ w Ty-
sztlrvt:aclr, Arc,hetllogi a I'ol ski Sroclktlrvcltvst:lroci -
rriej, t. :1,, s. 1(l - 21.
590 Anrul, Zakościelna
Todorova H.
2OO2 Die Sozialstruktur im Licht der Auswertungs-
ergebnisse, [w:] H. Todorova (Hrsg.) Duranku-
lak, Band II. Die prdhistorischen Griibefelder
von Durankulak, Deutsches ArchćoĘisches Insti-
tut, Sofia, s.267 -2B0.
Y/ilk S.
2004 Graves of the Lublin-Volhynian Culture at Site
2 in Książnice, District of Busko Zdrój
2OOU2OO2, 2003 Exploration SeasonsiGroby
kultury lubelsko-wołyńskiej ze stanowiska 2
w Książnicach, pow. Busko Zdrój- Badania
2OOU2OO2, 20O3l, Sprawozdania Archeolo-
giczne, t. 56, s. 223 -270.
2006 Graves of the Lublin-Volhynian Culture at Site
2 in Książnice District of Busko Zdr6j. 2004
Exploration Seasons /Groby kultury lubelsko-
-wołyńskiej ze stanowiska 2 w Książnicach,
pow. Busko Zdr6j,Bad,ania2OO4 r./, Sprawoz-
dania Archeologiczne, t. 58, s. 247 -27O.
Zakościelna A.
1996 Krzemieniarstwo kultury wołyńsko-lubelskiej
ceramiki malowanej, Wydawnictwo UMCS,
Lublin.
2006 a Kultura lubelsko-wołyńska. Zagadnienia j "j g"-
nezy, periodyzacji i chronologii/ The Lublin-
-Volhynian Culture. The problems of its origin,
periodization and chronology, [w:] M. Kacza-
nowska (red) Dziedzictwo cywilizacji naddu-
najskich: Małopolska na przełomie epok ka-
mienia i miedzi/The danubian Heritage: Lesser
Poland at the Turn of the Stone and Copper
Ages, Kraków, s. 77 -9Ą.
2006b Flint Inventory of Grave Sof the Lublin-Volhy-
nia Culture on Site 2 in Książnice, Busko
Zdrój Districlflnwentarz krzemienny grobu nr
5 kultury lubelsko-wołyńskiej ze stanowisk 2
w Książnicach, pow. Busko Zdrój, Sprawozd,a-
nia Archeologiczne, t.58, s. 27I-29l.
w druku a Obrządek pogrzebowy kultury lubelsko-
-wołyńskiej, [w:] Obrządek pogrzebowy młod-
szych kultur naddunajskich w neolicie Polski
południowo-wschodniej, Kraków.
w druku b Główne nurty rozwoju młodszych kultur
naddunajskich na terenie Małopolski i zachod-
niej Ukrainy, [w:] L. Bakalarska (red.) Wspól-
nota dziedzictwa archeologicznego ziem Ukra-
i.y i Polski. Materiały z konferencji
zorganizowanej ptzez Ośrodek Ochrony Dzie-
dzictwa Archeologicznego Łańcut (26 - 28 X
2005 r.), Warszawa.
ZakościeLna A., Curba J.
1996 Badania cmentarzysk kultury wołyńsko-Iubel-
skiej ceramiki malowanej na Grzędzie Horo-
delskiej. Archeologia Polski Srodkowowschod-
niej, t. 1, Lublin, s. 9 - 16.
Zakościelna A., Prusicka-Kołcon E.
2006 Grób kultury lubelsko-wołyńskiej ze stanowi-
ska 1 w Gozdowie, pow. hrubieszowski, Arche-
ologia Polski Środkowowschodniej, t. B, 2007,
s, 243 -25l.
Retouched blades-daggers as attributes of social stafus of men from the Lulrlin*Volhynian
Culture
stttrtrnirry
In the inventories of some grave§ from the Lublin-
-Volhynian Culture there are macrolithic retouched
blades made of the Volhynian flint. They are tech-
nologically and stylistically uniform (Tab. 1). The
blades for their production were separated from the
cores by means of the pressure technology and ap-
plying a lever. They are formed with fluted retouch
and they have claw-like (Fig. Lz2 - 3;2z I - 4;3: I
-2) rather than end-scraper-like tops (Fig. 1: 1).
The six graves, in which they were discovered,
were burials of adult men. In one feature
(Tyszowce, site 3, grave 1), the skeleton was not
preserved. However, the flint furniture (among oth-
ers triangular arrowheads, typically found only in
the male graves of the Lublin-Volhynian Culture)
suggests that this grave also contained a male per-
son. The skeleton from a damaged grave in Cozdów,
site 1, was anthropologically determined as proba-
bly female, to which also the positioning of the
body on the left side might point.
The retouched blades under discussion had a
recurrent location in the burials. They were found
behind the right hip (Złota, "Grodzisko" II, grave
101, Tyszowce 3, grave 1?), in vessels or between
vessels above the head (Gródek 1C, grave VI,
Sitaniec Wolica 3, grave L, Strzyżlw 26, grave 4),
or at the chest (Książnice 2, grave 5 - Fig. 4,
Gródek 1C, grave 2 - Fig.5: a, Cozdów 1, grave
Wiórculc,e-.szlyleLvjako u,[rl,buty poz,vcji, spoter:zllej mężz;vzlt kultury lubelsko-uoĄ itshiej 59]
l). In some graves, long blades made of Volhynian
flint were lying in the latter place (Gródek 1A,
grave 2 - Bronicka-Rauhutowa 1965z 57, Strzy-
ż6w IA, grave Lll965 - Fig. 5: C ), or a copper
dagger and a blade (Strzyżów 26, gtave 1 - Fig.
5: B). The first location points to the fact that re-
touched blades were carried in pouches hanging at
a belt and were part of the basic tool kit, which was
used by the dead during his lifetime. The so depos-
ited blade from Tyszowce carries macroscopic
traces ofharvest work (Fig. 2: 3). In grave I01 from
Zlota "Gtodzisko" II, the shape of the pouch was
preserved in the form of a stain of a red dye with
which it was painted (Sałacińska, Zakościelna
2007, Fig,. 19). Traces of harvest work are also
found on one of the retouched blades deposited in
the vicinity of the head (Cródek lC, grave VI -
Fig. 3:1). Such location is often found in graves
from the Bodrogkeresztńr Culture, which, accord-
ing to Pól Patay, (1974) is connected with the spe-
cial role that retouched blades could have played
in burial rituals.
In all the graves in which the retouched blades
were deposited on the chest (Fig. a; 5: A, C), they
were the longest - the most impressive items in
the inventory. Additionally, none of them carries
any traces of their usage. Taking into account their
incidental occurrence in settlements of this culture
(Zakościelna 1996), one may risk a claim that the
social role of the macrolithic blade implements in
the Lublin-Volhynian Culture was greater than
their economic role. The way they were carried on
the chest, which was recorded in the graves, points
to the fact that they played the role of full dress
daggers, emphasizing the prestige of the adult men.
Exceptionally, a retouched-blade dagger was found
in a female gTave - most probably in a grave in
Gozd6w.It is thought that the woman played a dif-
ferent than traditional role in its society, since she
had the right to carry on her chest a male attribute
emphasizing her status.
Macrolithic blades and retouched blades made
of Volhynian flint represent a high level of flint in-
dustry of the Lublin-Volhynian Culture. Their pres-
ence in only some, richly furnished male graves,
points to the existence of social strata, with a dis-
tinct position of adult men, This phenomenon is
part and parcel of the broad context of Eneolithic
civilization changes at lower Danube, which were
initiated in the first half of the Sth millennium Bc
in the Hamangia Culture, and reached the peak in
the Varna Culture (Todorova 2002; Manolakakis
2002). With time, these changes triggered a boom
in macrolithic blades also at the territory inhabited
by younger Danube cultural units in the northern
pań of the Carpathian Basin. The Lublin-
-Volhynian Culture found itself in the sphere of
these influences thanks to the fact that at the terri-
tory of this settlement community there were out-
crops of the Volhynian flint. Therefore, this culture
could respond to the flint boom. By providing soci-
eties of the Tisza Basin with long blades, it partici-
pated in an inter-regional division of goods, which
led to enrichment of the most active members of
this community. These contacts resulted in deep
cultural changes, as a result of which the Lublin-
-Volhynian Culture, like no other culture of that
time at the territory of Poland, assumed an
Eneolithic charactet, similar to the cultures in the
Tisza basin area and in the Balkans. The scale of
this phenomenon is of course much smaller. How-
ever, all the characteristics of an Eneolithic civili-
zation breakthrough were shared by this culture,
including the development of social strata (Kadrow,
Zakościelna 2OO0:246, 251). The idea that re-
touched-blade daggers were attribute of prestige
among adult men, which closely duplicates the Bal-
kan and Tisza patterns, proves this point.
Translated by Marta Stasiak-Cyran
