ArticlePDF Available

Characteristics, therapeutic and health-promoting potential of Cistus × incanus L.

January 2020
Farmacja Polska 76(11):647-664

DOI:10.32383/farmpol/132057

License
CC BY-NC 4.0

Authors:

Aneta Starzec

Wroclaw Medical University

Maciej Włodarczyk

Wroclaw Medical University

Iwona Urbanowicz

Wroclaw Medical University

Izabela Fecka

Wroclaw Medical University

One of the modern nutritional trends is to enthusiastically look for natural products that can be considered functional food and be a source of ingredients with a health-promoting effect. Today, many food manufacturers offer Cistus × incanus leaves to prepare common self-preparations (e.g., infusions) or as ready-to-use dietary supplements. Cistus × incanus (rock rose, pink rock-rose, hoary rock-rose), belonging to the family Cistaceae, is widespread in Mediterranean countries. For many years, cistus extracts and its aromatic resin have been used in traditional Middle East medicine to treat, among others, colds, fever, stomach problems, and skin wounds. In past years, this plant was rediscovered by the public. Due to the growing popularity of Cistus products, the most recent scientific literature on this subject is reviewed here. This article aims to present the latest research results on the phytochemical composition of Cistus × incanus and the impact of its consumption on human health. Particular emphasis is put on antioxidant, anti-inflammatory, antibacterial, antiviral, and antiproliferative activities and support of digestive system functions. Studies have shown that the main active ingredients of Cistus × incanus are flavonoid compounds, including flavonol glycosides (myricetin, quercetin, kaempferol), flavan-3-ols, and tannins. It was demonstrated that the presence of these compounds determines the therapeutic and health-promoting properties of cistus leaves and its products. That applies primarily to a strong antioxidant effect, which may reduce the risk of noncommunicable diseases, including cardiovascular diseases, neurodegenerative diseases, and cancer. Cistus preparations are also recommended as immunostimulants, supporting the treatment of bacterial and viral infections. Labdanum oleoresin and essential oil are a valuable source of substances with strong antibacterial and anti-inflammatory properties, which can be used in the future in the production of pharmaceutical and cosmetic preparations, and also serve as a natural food preservative.

C. incanus trichomes: A -stellate, B -glandular. Brightfield microphotograph at ×40 magnification [15].

…

Hydrolyzable tannins identified in C. incanus; A -punicalin, B -punicalagin.

…

Figures - available via license: Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International

Content may be subject to copyright.

Available via license: CC BY-NC 4.0

Content may be subject to copyright.

LEK ROŚLINNY

647Tom 76 · nr 11 · 2020

Charakterystyka, potencjał leczniczy

i prozdrowotny Cistus × incanus L.

Aneta Starzec1, Maciej Włodarczyk1, Iwona Urbanowicz2, Izabela Fecka1

1 Katedra i Zakład Farmakognozji i Leku Roślinnego, Wydział Farmaceutyczny, Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu, Polska

2 Katedra Analityki Medycznej, Wydział Farmaceutyczny, Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu, Polska

Farmacja Polska, ISSN 0014-8261 (print); ISSN 2544-8552 (on-line)

Characteristics, therapeutic and health-promoting potential of Cistus × i ncanus L.

One of the modern nutritional trends is to enthusiastically look for

natural products that can be considered functional food and be a source

of ingredients with a health-promoting effect. Today, many food

manufacturers offer Cistus × incanus leaves to prepare common self-

preparations (e.g., infusions) or as ready-to-use dietary supplements. Cistus

× incanus (rock rose, pink rock-rose, hoary rock-rose), belonging to the

family Cistaceae, is widespread in Mediterranean countries. For many years,

cistus extracts and its aromatic resin have been used in traditional Middle

East medicine to treat, among others, colds, fever, stomach problems, and

skin wounds. In past years, this plant was rediscovered by the public. Due

to the growing popularity of Cistus products, the most recent scientific

literature on this subject is reviewed here. This article aims to present the

latest research results on the phytochemical composition of Cistus × incanus

and the impact of its consumption on human health. Particular emphasis

is put on antioxidant, anti-inflammatory, antibacterial, antiviral, and

antiproliferative activities and support of digestive system functions. Studies

have shown that the main active ingredients of Cistus × incanus are flavonoid

compounds, including flavonol glycosides (myricetin, quercetin, kaempferol),

flavan-3-ols, and tannins. It was demonstrated that the presence of these

compounds determines the therapeutic and health-promoting properties of

cistus leaves and its products. That applies primarily to a strong antioxidant

effect, which may reduce the risk of noncommunicable diseases, including

cardiovascular diseases, neurodegenerative diseases, and cancer. Cistus

preparations are also recommended as immunostimulants, supporting the

treatment of bacterial and viral infections. Labdanum oleoresin and essential

oil are a valuable source of substances with strong antibacterial and anti-

inflammatory properties, which can be used in the future in the production

of pharmaceutical and cosmetic preparations, and also serve as a natural

food preservative.

Keywords: Cistus × incanus, health-promoting properties, polyphenols,

antioxidant properties, labdanum, essential oil.

Adres do korespondencji

Aneta Starzec, Katedra i Zakład Farmakognozji

i Leku Roślinnego, Wydział Farmaceutyczny,

Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu,

ul. Borowska 211a, 50-556 Wrocław;

e-mail: aneta.starzec@student.umed.wroc.pl

Źródła finansowania

Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu;

grant nr: SUB.D110.19.005

Konflikt interesów:

Nie istnieje konflikt interesów.

Otrzymano: 2020.11.16

Zaakceptowano: 2020.12.21

Opublikowano on-line: 2021.01.05

DOI

10.32383/farmpol/132057

ORCID

Aneta Starzec (ORCID id: 0000-0002-5001-9696)

Maciej Włodarczyk (ORCID id: 0000-0002-8437-2711)

Iwona Urbanowicz (ORCID id: 0000-0002-9489-322X)

Izabela Fecka (ORCID id: 0000-0002-1139-4581)

To jest artykuł o otwartym dostępie,

na licencji CC BY NC

https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/

LEK ROŚLINNY

Tom 76 · nr 11 · 2020648

Wstęp

Czystek szary (Cistus × incanus L.) to wiecz-

niezielony krzew należący do rodziny Cistaceae.

Naturalnie występuje w regionie basenu Morza

Śródziemnego, gdzie wraz z innymi krzewami

tworzy zarośla makii. Przygotowywane z jego liści

napary i wyciągi, a także pozyskiwana z czystka

oleożywica (balsam) i olejek eteryczny, były przez

wiele lat wykorzystywane w medycynie trady-

cyjnej do leczenia różnych stanów chorobowych,

m.in. przeziębienia, gorączki, problemów żołąd-

kowo-jelitowych, uszkodzeń i ran skóry. Obec-

nie badania naukowe koncentrują się na szcze-

gółowej identyfikacji składników chemicznych

ekstraktów, oleożywicy i olejku z czystka sza-

rego. Ponadto, porównuje się chemizm i własności

terapeutyczne gatunków i odmian spotykanych

w handlu. Poddając ocenie ich skład oraz aktyw-

ności biologiczne i farmakologiczne, można prze-

widywać wynikające z nich właściwości lecznicze

bądź prozdrowotne.

Badania fitochemiczne z wykorzystaniem

technik chromatograficznych i spektroskopo

wych wykazały, że głównymi składnikami czyn-

nymi w wyciągach z C. incanus są związki flawo-

noidowe, w tym glikozydy flawonoli (mirycetyny,

kwercetyny, kemferolu), flawan-3-ole (kate

china, epikatechina, galokatechiny), proantocy-

janidyny i garbniki hydrolizujące. Balsam i ole-

jek eteryczny bogate są w związki terpenowe,

przede wszystkim diterpeny typu labdanu (tle-

nek manoilu, tlenek 13-epi-manoilu, sklareol).

Wymienione metabolity warunkują właściwo-

ści przeciwutleniające, przeciwzapalne, spa

zmolityczne, przeciwbakteryjne, przeciwgrzy-

bicze, przeciwwirusowe oraz wzmacniające układ

odpornościowy, co może pozwolić na zastosowa-

nie C. incanus jako środka obniżającego ryzyko

wystąpienia niektórych przewlekłych chorób nie-

zakaźnych oraz wspomagającego leczenie infekcji

i różnych dolegliwości ze strony przewodu pokar-

mowego.

Niniejsza praca ma na celu przedstawienie

wybranych leczniczych i prozdrowotnych wła-

ściwości czystka szarego oraz jego podgatunków

– C. incanus ssp. incanus, C. incanus ssp. cor-

sicus, C. incanus ssp. creticus, na podstawie

przeglądu prac naukowych dostępnych w bazach

PubMed, GoogleSchoolar i Scopus. Przenalizo-

wano prace o charakterze przeglądowym oraz

oryginalne prace badawcze, w językach polskim

i angielskim, z lat 1991–2020. Do wyszukiwa-

nia publikacji używano następujących słów klu-

czowych i ich kombinacji w języku polskim, czy-

stek, czystek szary, czystek kreteński, oleożywica

labdanum, właściwości lecznicze/prozdrowotne,

działanie przeciwutleniające, przeciwbakteryjne,

przeciwwirusowe, cytotoksyczne, oraz ich odpo-

wiedników w języku angielskim.

Charakterystyka botaniczna

i występowanie gatunku

Cistaceae (czystkowate, syn. posłonko

wate) to średniej wielkości rodzina należąca

do rzędu Malvales (ślazowe), składająca się

z ośmiu rodzajów – Cistus, Crocanthemum,

Fumana, Halimium, Helianthemum, Hudso

nia, Lechea i Tub eraria – obejmujących łącz-

nie około 180 gatunków krzewów i roślin ziel-

nych [1–3]. W piśmiennictwie naukowym można

odnaleźć informacje, że rodzaj Cistus L. (czy-

stek) liczy, zależnie od podejścia botanicznego,

od 16 do 28 gatunków, jednak obecnie przyjmuje

się, że rodzaj ten obejmuje ich ok. 20. Pierwsza

klasyfikacja taksonomiczna została utworzona

przed 1800 r. (Linneusz, 1753), a doprecyzowano

ją w 1993 r. (Demoly i Montserrat) [1, 3]. Obecnie

klasyfikacja rodzaju Cistus opiera się na obser-

wacjach fenotypowych, w tym na cechach mor-

fologicznych, takich jak kształt i liczba nerwów,

kolor i kształt włosków na liściach i łodygach oraz

na cechach reprodukcyjnych, takich jak: liczba

płatków i działek kielicha, kształt i kolor kwia-

tów, kształt i wielkość owoców [1, 2]. Dodat

kowo stosuje się porównania jądrowych (ncpGS,

ITS) i plastydowych (trnL-trnF, trnK-matK,

trnS-trnG, rbcL) sekwencji DNA. Wyróżnia się

3 podrodzaje Cistus: Cistus, o kwiatach fiole-

towych oraz Leucocistus i Halimioides o kwia-

tach białych [1, 3, 4]. Ze względu na występo-

wanie polimorfizmu i tworzenie hybryd między

pokrewnymi gatunkami, częstym zjawiskiem

jest występowanie licznych podgatunków [2].

Schematyczny podział rodzaju przedstawiono

w tabeli 1.

Czystek szary (rycina 1) znany jest pod kil-

koma spolszczonymi anglojęzycznymi nazwami

zwyczajowymi, m.in. róża skalna (ang. rock-rose,

pink rock-rose, hoary rock-rose) lub róża święta

(ang. hol ly-rose). Uważa się, że jest mieszańcem

dwóch gatunków: C. albidus L. i C. crispus L. [6].

W piśmiennictwie często wymieniany jest równ ież

jako podgatunek czystka kreteńskiego (C. creti-

cus L.) lub rzadziej jako czystek szorstki (C. villo-

sus L.) [2, 7]. W naturze występują jego 3 podga-

tunki – C. incanus ssp. incanus (C. creticus ssp.

eriocephalus), C. incanus ssp. corsicus, C. inca-

nus ssp. creticus [8]. Gatunki z rodzaju Cistus

są szeroko rozpowszechnione w regionie Morza

Śródziemnego. Teren jego występowania obejmuje

obszary od Wysp Kanaryjskich i Madery po Kau-

kaz i Izrael, w tym półwyspy Iberyjski, Apeni ński,

LEK ROŚLINNY

649Tom 76 · nr 11 · 2020

Tabela 1. Podział taksonomiczny rodzaju Cistus L., w oparciu o dane konsorcjum WFO [5].

Table 1. Taxonomic classification of the genus Cistus L., based on WFO data [5].

g. Cistus L.

sg. Cistus sg. Leucocistus Willk. sg. Halm ioides (Willk .) Demoly & P. Monts.

sect. Cistus sect. Ladanium (Spa ch) Gren. ex Gren. & Godr. C. clusii Dunal

C. albidus L. C. ladanifer L. C. libanotis L.

C. creticus L. C. laurifolius L. C. munbyi Pomel

C. crispus L.

C. heterophyllus Desf. sect. Ledonia Dunal ex DC.

C. × incanus L. C. grancanariae Marrero Ro dr., R. S. Almeida & C. Ríos

C. inflatus Pou rr. ex Demol y

sect. Macrostylia Willk. C. monspeliensis L.

C. asper Dem oly & R. Mesa C. parviflorus Lam.

C. chinamadensis Bañares & P. Romero C. populi folius L.

C. horrens Demoly C. psilosepalus Sweet

C. osbeckiifolius Webb C. salviifolius L.

C. palmensis Bañares & Demoly C. sintenisii Litard. (syn. C. albanicus E. F. Warb. ex Heywo od)

C. symphytifolius Lam. (syn. C. ochreatus C. Sm. ex Buch)

sect. Stephanocarpoidea Rouy & Foucaud

C. pouzolzii Delile ex Gren. & Godr.

g., genus – rodzaj; sg., subgenus – pod rodzaj; sect., sectio – se kcja

Bałkański, Krym i Azję Mniejszą oraz Afrykę Pół-

nocną [1]. Czystek szary, spotykany w handlu, naj

częściej pozyskiwany jest w Grecji, A lbanii i Turcji

[6]. Rodzaj Cistus stanowi ważny element pół-

suchych ekosystemów basenu Morza Śródziem-

nego. Najczęściej rośliny te tworzą gęste zarośla,

na suchych, otwartych, mocno nasłonecznionych

terenach z piaszczystym, kamiennym lub wapien-

nym podłożem [1, 2]. Spotkać je można również

jako dominujący gatunek podszycia lasów sosno-

wych i dębowych oraz w suchych pasmach gór-

skich do 1200 m n.p.m. [1, 9].

Rośliny z rodzaju Cistus to wieloletnie, małe,

drewniejące krzewy sięgające około 1,5 metra

wysokości. Od pędu głównego odchodzą rozłoży-

ste pędy boczne, na których wyrastają naprzeciw-

legle liście. W zależności od gatunku mogą być one

proste lub faliste, ogonkowe lub siedzące, o dłu-

gości 2–8 cm. Zwykle ich powierzchnia jest lekko

szorstka, owłosiona. Kwiaty są aktynomorficzne,

obupłciowe ze słupkiem dolnym, z trzema lub pię-

cioma działkami kielicha, umieszczonymi prze-

ciwlegle do płatków korony [9]. Kwiaty są efe-

meryczne, stymulowane porannym światłem

i w zależności od gatunku przyjmują kolory od

białego do ciemnoróżowego i fioletowego. Liście,

łodygi i kiel ich pokryte są włoskami (trichomami).

Włoski mogą być proste lub gwiaździste (liczba

ramion jest zależna od gatunku), niegruczołowe

lub gruczołowe – zawierające olejki eteryczne

oraz oleożywicę zwaną labdanum (syn. ladanum,

Rycin a 1. Cistus × incanus L. (autor: Aneta Starzec).

Figure 1. Cistus × incanus L. (author: Aneta Starzec).

LEK ROŚLINNY

Tom 76 · nr 11 · 2020650

gr. λαδανο), która odpowiada za charakterystyczny

aromatyczny zapach tych roślin (rycina 2) [1].

C. incanus jest krzewem osiągającym ok. metr

wysokości [7]. Posiada krzewiaste i mocno roz-

gałęzione pędy. Gałęzie pokryte są gęsto wło

skami. Szypułki kwiatowe są krótkie, zwykle jed-

nokwiatowe. Kielich pięciodziałowy, kosmkowo

owłosiony [10]. Spodeczkowate kwiaty składające

się z 5 różowych, pofalowanych płatków, z małą

żółtą plamką w pobliżu podstawy, pojawiają się

od maja do czerwca [7, 11]. Liczne jasnożółte prę-

ciki otaczają główkowate znamię słupka, któ

rego szyjka jest gładka, smukła i wyższa od pręci-

ków. Pyłek kwiatowy jest jasnopomarańczowego

koloru [1, 10]. Liście tego gatunku są bezszypuł-

kowe, owalne lub jajowate, pofałdowane, zwęża-

jące się w kierunku podstawy. Pokryte są białym

kutnerem, który z wiekiem organu odpada [10].

Liście poszczególnych podgatunków czystka sza-

rego mogą się różnić wymiarami oraz kształtem

brzegów. U C. incanus ssp. incanus liście osiągają

wymiary 25–50 mm × 15–30 mm i posiadają gład-

sze brzegi, podczas gdy C. incanus ssp. creticus

charakteryzuje się mniejszymi liśćmi o wymia-

rach 15–25 mm × 8–15 mm i falistym brzegiem [8].

Dodatkowo u C. incanus, a także innych gatun-

ków z rodzaju Cistus, obser wuje się występowanie

dymorfizmu sezonowego, który umożliwia prze-

trwanie letnich upałów i suszy [1, 12, 13]. Zimowe

pędy u czystka szarego są średnio 14 razy dłuż-

sze niż te rozwijane latem. Pędy letnie posiadają

mniejszą liczbę gęsto osadzonych małych liści,

podczas gdy na długich pędach zimowych wystę-

pują liście o większych powierzchniach. Prze

kroje poprzeczne liści również wykazują różnice

anatomiczne. Odnotowano, że zimowe liście są

płaskie, natomiast liście występujące w lecie posia-

dają karbowaną blaszkę, która ulega częściowo

podwinięciu. W okresie zimowym górne komórki

skórki są znacznie większe, a miękisz palisadowy

znacznie grubszy niż w sezonie letnim. Jednakże

latem, tkanka asymilacyjna (palisadowa) często

jest obecna po obu stronach blaszki, a komórki

mezofilu i przestrzenie międzykomórkowe znacz-

nie mniejsze, co zwiększa zwartość budowy [12,

13]. W obu sezonach aparaty szparkowe występują

tylko na dolnej powierzchni liścia, jednak zimą

są one równomiernie rozmieszczone na skórce,

a w lecie występują głównie w kryptach [13]. Z każ-

dej strony liście pokryte są warstwą włosków. Bez

względu na sezon, spodnia część zawiera ich wię-

cej niż górna, a ich gęstość jest zwiększona w cie-

plejszym okresie. Dodatkowo, zimą włoski zbudo

wane są z mniejszej liczby komórek gwiaździstych,

przez co liście wydają się bardziej zielone [12, 13].

Jak wspomniano wcześniej, kształt i ilość

włosków wykorzystuje się w celu odróżnienia

poszczególnych podgatunków C. incanus. Za

pomocą skaningowego mikroskopu elektrono

wego (ang. scanning electron microscope, SEM),

przeprowadzono analizę topografii powierzchni

3 podgatunków czystka szarego. Podgatunki

incanus i corsicus na górnej części liścia posia-

dają podobny zwarty układ włosków gwiaździ-

stych, które mają od 8 do 18 ramion. Spodnia czę ść

liścia jest również gęsto pokryta włoskami, ale nie

wykazują one szczególnych różnic między podga-

tunkami i nie mają znaczenia taksonomicznego.

Włoski tych dwóch podgatunków różnią się dłu-

gością. U czystka szarego waha się ona w granicach

Rycina 2. Włoski C. incanus: A – gwiaździsty, B – gruczołowy. Fotografia spod mikroskopu świetlnego w powiększeniu ×40 [15].

Figure 2. C. incanus trichomes: A – stellate, B – glandular. Brightfield microphotograph at ×40 magnification [15].

LEK ROŚLINNY

651Tom 76 · nr 11 · 2020

100–300 µm, a u korsykańskiego osiągają wartości

150–400 µm. Zupełnie inny układ włosków obser-

wuje się w przypadku C. incanus ssp. creticus,

gdzie zarówno na górnej, jak i dolnej powierzchni

liścia włoski gwiaździste są rzadziej rozmiesz

czone i odznaczają się mniejszą liczbą ramion

(6–12) o długości 100–300 µm. Włoski wydziel-

nicze występujące we wszystkich 3 podgatun-

kach i charakteryzują się identycznym wyglądem

– posiadają podłużny trzon zakończony główką

o długości od 100 do 250 µm. Najwięcej tych wło-

sków występuje u czystka korsykańskiego [14].

Charakterystyka składu chemicznego

rodzaju Cistus

W rodzaju Cistus występuje bardzo duża róż-

norodność metabolitów wtórnych. Pełny skład

chemiczny nie jest jeszcze znany. Dostępne dane

pokazują, że zawartość poszczególnych skład

ników różni się w zależności od gatunku i pod-

gatunku, miejsca pochodzenia, czynników śro-

dowiskowych, okresu zbioru oraz warunków

uprawy i przechowywania. Czystki charaktery-

zują się obecnością substancji aktywnych o cha-

rakterze hydrofilowym i lipofilowym takich jak

wielofenole (polifenole) i terpeny. Wśród polifenoli

zidentyfikowano liczne flawonoidy z grupy flawo-

noli (glikozydy mirycetyny, kwercetyny i kemfe-

rolu), flawan-3-oli i ich oligomerów (pochodnych

katechiny, epikatechiny i galokatechiny), garbni-

ków hydrolizujących i kwasów fenolowych. Liście

i łodygi wszystkich gatunków Cistus sp. zawie-

rają olejki eteryczne oraz brązowiejącą oleoży-

wicę, która składa się z terpenów, a w szczególno-

ści diterpenów [1, 2]. W przeglądzie obejmującym

10 gatunków z rodzaju Cistus, za pomocą metod

metabolomicznych, wykazano występowanie ok.

733 substancji chemicznych, w tym 397 terpe-

nów (101 monoterpenów, 178 seskwiterpenów

i 118 diterpenów), 162 związków o charakterze

fenylopropanoidowym (128 flawonoidów, 17 fenoli

i 12 garbników), 24 węglowodory, 35 kwasów

tłuszczowych, 36 związków karbonylowych oraz

18 fitohormonów i witamin [1].

Oleożywica i olejek eteryczny

Rośliny z rodzaju Cistus wydzielają z wło

sków gruczołowych, obecnych na powierzchni

liści, łodyg i kielicha, wysoce aromatyczną oleo-

żywicę zwaną labdanum lub ladanum. Olejek ete-

ryczny pozyskiwany jest bezpośrednio z balsamu

lub z części nadziemnych czystka przez desty-

lację z parą wodną. Charakteryzuje się on żół

tym zabarwieniem i posiada bardzo silny zapach,

z tego powodu jest jednym z cenniejszych surow-

ców dla przemysłu perfumeryjnego [9, 16]. Metodą

Farmakopei Polskiej VI (2002), z użyciem aparatu

Derynga, oszacowano, że zawartość olejku ete-

rycznego w kilku partiach ziela C. incanus prze-

znaczonego do zaparzania, dostępnych w Pol

sce, wahała się na poziomie 0,04–0,12 ml/100 g

suchego surowca [6, 17]. Hydrodestylacja roz

drobnionych liści czystka szarego, standaryzo-

waną metodą opisaną w Farmakopei Europejskiej

6.0 (2008), wykazała, że zawartość olejku wahała

się w granicach 0,09–0,12% [18]. Wcześniejsze

doniesienia naukowe dotyczące zawartości olejku

eterycznego w różnych podgatunkach czystka

szarego metodą destylacji z parą wodą, w opar-

ciu o Farmakopeę Grecką (1989), szacują zawar-

tość olejku na 0,4% dla czystka szarego i 0,6% dla

czystka kreteńskiego [19, 20]. Czynniki, które

mogą mieć wpływ na zawartość olejku eterycz-

nego to między innymi: czynniki genetyczne, wiek

rośliny, czynniki środowiskowe, czas i miejsca

zbioru, jakość surowca, warunki przechowywa-

nia surowca oraz stopień rozdrobnienia surowca

do destylacji [6, 17, 21]. Wpływają one również na

różnice w zawartości poszczególnych związków

chemicznych w olejkach eterycznych takich jak:

kwasy, estry, aldehydy, ketony i węglowodory,

wśród których przeważają diterpeny (18–75%)

[22], następnie seskwiterpeny (3–44%) [21, 22],

monoterpeny (1–10%) [21, 22] oraz ich pochodne.

Do tej pory w czystku kreteńskim zidentyfiko-

wano ogółem 92 terpeny, w tym 36 monoterpe-

nów, 35 seskwiterpenów i 21 diterpenów, nato-

miast w czystku szarym – 47 terpenów, które

obejmowały 17 monoterpenów, seskwiterpenów

i 11 diterpenów typu labdanu [1]. Do głównych

monoterpenów, oznaczonych za pomocą chro-

matografii gazowej sprzężonej ze spektrometrem

mas, w olejku eterycznym z czystka można zali-

czyć: α-pinen (1–3%), β-pinen (0,5–4%), euka-

liptol (0,5–6%), kamfen (< 0,5%), tymol (0,5–

4%) i karwakrol (1–13%) [11, 16–19]. Z obecnych

seskwiterpenów można wyróżnić: β-kariofilen

(do 1,6%), tlenek kariofilenu (do 0,8%), kubenol

(do 2%), izomery wiridiflorolu (do 7%) i kadi

nenu (do 3%) [11,17–20,23]. Zarówno w żywicy,

olejku, jak i w częściach nadziemnych C. incanus

występują pochodne diterpenów, głównie typu

labdanu (rycina 3). W największej ilości w ystępuje

tlenek manoilu (4–15%) [17] i jego izomery – tle-

nek 13-epi-manoilu (7–29%) [17] i tlenek 8-epi-

-manoilu (9–25%) [24]. Ponadto, sklareol (do 10%)

[17], labd a -7, 13( E)-dien-15-ol (do 5%) [21], tle-

nek 3β-hydroksy-13 -epi-manoilu [25], tlenek

3β-acetoksy-13-epi-manoilu [25]. Kwasy tłusz-

czowe mają wysoki udział w składzie olejku ete-

rycznego (37–68%) [22, 23] i są reprezentowane

przez kwas linolenowy (ok. 39%), palmitynowy

(ok. 15%) oraz linolowy (13%) [22].

LEK ROŚLINNY

Tom 76 · nr 11 · 2020652

Wielofenole (polifenole) roślinne

Produkty z C. incanus uważane są za bogate

źródło polifenoli, które warunkują niektóre

z właściwości tej rośliny. Tak samo jak w przy-

padku zawartości składników w olejku eterycz-

nym i żywicy, ilość polifenoli, w tym flawono-

idów jest zależna od wielu czynników. W jednym

z badań wyciągi wodno-metanolowe (80% V/V)

przygotowane z suszonych i sproszkowanych czę-

ści nadziemnych (liście, łodygi, kwiaty) z C. inca-

nus pochodzącego z Syrii, charakteryzowały

się całkowitą zawartością polifenoli (TPC, ang.

total phenolic content) na poziomie 68 ± 4,68 mg

w przeliczeniu na kwas galusowy (GAE, ekwiwa-

lent kwasu galusowego) na gram suchej masy pro-

duktu (GAE/g s.m.). Oznaczenie przeprowadzono

z użyciem metody Folina-Ciocalteu, powszech-

nie stosowanej w tego typu badaniach. Natomiast

całkowita zawartość flawonoidów (ang. total fla-

vonoid content, TFC) w tych samych ekstraktach,

mierzona metodą spektrofotometr yczną z użyciem

chlorku glinu, wynosiła 11 ± 0,34 mg w przeli-

czeniu na ekwiwalent rutozydu (rutyny; RUE/g

s.m.) [26]. W innym badaniu oznaczano TPC i TFC

w 15 produktach komercyjnych czystka szarego

pochodzących z różnych krajów (Turcja, Cypr,

Albania oraz produkty o nieznanym pochodzeniu).

Przygotowano wyciągi wodne według zaleceń pro-

ducentów (1 g ziela zalewano 100 ml wrzącej wody

i parzono przez 15 min.). W celu uzyskania 80%

wyciągów wodno-metanolowych przeprowa

dzano ekstrakcje 1 g surowca w łaźni ultradźwię-

kowej. Ogólną zawartość polifenoli oszacowano

na 4–272 mg GAE/g s.m. dla naparów i 2–148 mg

GAE/g s.m. dla ekstraktów wodno-metanolowych.

Produkty o nieznanym pochodzeniu zawierały

najmniejszą ilość wielofenoli w obu rodzajach eks-

traktów, natomiast C. incanus pochodzenia turec-

kiego charakteryzował się najwyższą zawartością

tych związków. Zawartość flawonoidów ogółem

zmierzono za pomocą metody opisanej w Far

makopei Europejskiej IV (2002), wg monogra

fii Betulae folium. Wyniki zostały przeliczone

na ekwiwalent kwercetyny i wynosiły do 3 mg

QE/g s.m. dla wyciągów wodno-metanolowych

i 2–4 mg QE/g s.m. dla wyciągów wodnych [27].

Analizowano również części nadziemne czystka

szarego pochodzącego z Bułgarii. Przygotowano

30% wyciągi wodno-etanolowe (1:20, m/V), a eks-

trakcję prowadzono przez 80 min w temperatu-

rze pokojowej. Zawartość polifenoli oznaczano

metodą Folina-Ciocalteu w odniesieniu do czasu

ekstrakcji (5–500 min.). Wyniki przedstawiono

jako ekwiwalent kwasu galusowego (36–115 mg

GAE/g s.m), pirogalolu (27–87 mg PE/g s.m.) oraz

w przeliczeniu na taninę (72–229 mg TE/g s.m.).

Najniższą wartość polifenoli zanotowano w 5. min

ekstrakcji, a najwyższą po 6,5 godzinach. Całko-

wita zawartość flawonoidów w wyciągach eta-

nolowych została zmierzona metodą z chlorkiem

glinu oraz wyrażona jako ekwiwalenty kwer

cetyny (41–120 mg QE/g s.m.), rutozydu (20–

60 mg RUE/g s.m.) i (+)-katechiny (6–18 mg CE/g

s.m.). Największe ich ilości odnotowano również

w 390. min ekstrakcji [28]. W tym samym badaniu

naukowcy zauważyli także różnicę ilości polifenoli

i flawonoidów ogółem w ekstraktach z liści zbie-

ranych w sezonie zimowym i letnim. Liście let-

nie charakteryzowały się prawie 2-krotnie więk-

szą zawartością związków aktywnych niż liście

zimowe [28]. Podobną zależność udokumento-

wali również Dimcheva i wsp. [29] dla składników

takich jak: kwas galusowy, (–)-epigalokatechina,

Ryci na 3. Diterpeny obecne w labdanum, oleożywicy pozyskiwanej z czystków: A–(+)-tlenek 13-epi-ma noi lu, B–(+)-t len ek

manoilu, C–(−)-sklareol.

Figure 3. Diterpens present in labdanum, (an oleoresin obtained from Cistus sp.): A–(+)-13-epi-manoyl oxide, B–(+)-manoyl oxide,

C–(−)-s cla reol.

A B C

Tabela 2. Zawartość polifenoli i flawonoidów w liściach C. incanus

w sezonie letnim i zimowym, według [29].

Table 2. The content of polyphenols and flavonoids in leaves of C. incanus

in the summer and winter seasons, according to [29].

Składniki i ich całkowita zawartość przeliczeniowa Lato

[mg/g s.m.]

Zima

[mg/g s.m.]

Polifenole

GAE, ek wiwalent kwasu galusowego 85,73 42,71

TE, ekwiwalent taniny 169,92 84,65

PE, ekwiwalent pirogalolu 64,54 32,15

Flawonoidy QE, ekwiwalent kwercetyny 81,77 51,04

s.m. – sucha masa

LEK ROŚLINNY

653Tom 76 · nr 11 · 2020

mirycetyna. Nie odnotowano jej dla kemferolu

i rutozydu, których wartości były porównywalne

lub wyższe w sezonie zimowym [29]. Poszczególne

różnice w zawartości TPC, TFC i niektórych skład-

ników zależnych od pory roku w liściach C. inca-

nus przedstawiono w tabeli 2.

Spośród polifenoli występujących w czystku

szarym najliczniejszą grupę stanowią flawonoidy,

wśród których głównymi są flawonole, flawony

występują w niższym stężeniu. Zidentyfikowano

wolne aglikony flawonoli takich jak: mirycetyna,

kwercetyna i kemferol oraz ich liczne formy gli-

kozydowe (glukozydy, galaktozydy, glukuronidy/

glukuronozydy, ramnozydy, ksylozydy, arabino-

zydy i in.) (rycina 4). Przypuszcza się, że obec-

ność flawonoli w rodzaju Cistus jest uwarunko-

wana klimatem śródziemnomorskim, w którym

występuje intensywne nasłonecznienie. Związki

te, absorbując znaczne ilości promieniowania UV,

chronią roślinę przed jego szkodliwym działa-

niem [29–32].

Do najczęściej identyfikowanych glikozydów

mirycetyny zalicza się: 3-O-glukozyd mirycetyny

[29– 31], 3- O-ramnozyd mirycetyny (mirycytr yna)

[30] , 3- O-galaktozyd mirycetyny [31, 33] oraz bli-

żej niezidentyfikowane: ksylozyd mirycetyny [31]

i ramnozylo-heksozyd mirycetyny [33]. Wśród gli-

kozydów kwercetyny wyróżnia się: 3-O-glukozyd

kwercetyny (izokwercytryna) [30], 3-O-ramno-

zyd kwercetyny (kwercytryna), 3-O-galaktozyd

kwercetyny (hiperozyd), 3-O-ksylozyd kwer

cetyny, 3-O-arabinozyd kwercetyny [30, 33],

3-O-rutynozyd kwercetyny (rutozyd, rutyna)

oraz 7-O-heksozydo-3-O-rutynozyd kwerce

tyny [34]. Do glikozydów kemferolu występujących

w czystku szarym należą: 3-O-glukozyd kemfe-

rolu (astragalina) [33], 3-O-galaktozd kemferolu

(trifolina), 3-O-rutynozyd kemferolu (nikotyflo-

ryna) [34, 35], bliżej niezidentyfikowany O-ram-

nozydo-O-heksozyd kemferolu [23]. Dodatkowo,

zidentyfikowano obecność glikozydoestrów fla-

wonoidowych, których głównym przedstawicie-

lem jest tilirozyd (3-O-β-(6″-O-p-kumaroilo)-

glukozyd kemferolu) występujący w formie cis

i trans [33, 35–37].

Flawanole występują głównie w formie mono-

merycznej lub jako oligomery. Wśród flawan-3-oli,

obecnych w C. incanus, wskazuje się obecność

następujących związków: (+)-katechiny [34, 35, 37,

38], (–)-katechiny [29], (–)-epikatechiny [29, 34,

35, 37], (–)-galokatechiny [35,37], (–)-epigalokate-

chiny [29, 34, 35], 3-O-ga lu sa nu(–)- kat ec hi ny [37] ,

3-O-ga lusa nu(–) -ep ik ate ch iny, 3-O-ga lusa nu(–)-

-galokatechiny [37, 39], 3-O-galusanu(–)-epigalo-

katechiny. Problematyczne wydaje się raporto-

wanie w wielu pracach identyfikacji wyłącznie

jednej z izomerycznych form poszczególnych

flawan-3-oli (np. (+)- lub (–)-katechiny), gdy auto-

rzy nie dysponują kompletem wzorców lub stosow-

nym detektorem (np. polarymetrycznym).

Formy oligomeryczne flawan-3-oli nazywane

są inaczej proantocyjanidynami i klasyfikowane

jako garbniki niehydrolizujące (skondensowane).

W czystku szarym są to głównie dimeryczne pro-

cyjanidyny B1 (epikatechino-(4β→8)-katechina)

[40] i B3 (katechi no-(4α→8)-katechina), dime

ryczne prodelfinidyny jak prodelfinidyna B3

(galokatechino-(4α→8)-galokatechina) [33, 34,

40–42], galokatechino-(4α→6)-galokatechina

[31, 35, 41], katechino-(4α→8)-galokatechina

[31, 35, 40, 41] oraz trimery: prodelfini

dyna C

(galokatechino-(4α→8)-galokatechino-

(4α→ 8)-katechina) [39,41], galokatechino-

(4α→ 8)-galokatechino-(4α→8)-galokatechina,

galokatechino-(4α→ 6)-galokatechino-(4α→ 8)-

galokatechina, 3-O-galusan epigalokatechino-

(4β→8)[3-O-galusanu] epigalokatechi no-(4β→8)-

galokatechiny [40].

Kolejną grupą związków wielofenolowych

są kwasy fenolowe, dokładniej hydroksylowe

pochodne kwasu benzoesowego i cynamonowego

(tabela 3). Występują one najczęściej w postaci

związanej z innymi fenolokwasami lub alkoholo-

kwasami, tworząc depsydy lub z cukrami, tworząc

Rycina 4. Główne flawonoidy zidentyfikowane w C. incanus.

Figure 4. The main flavonoids identified in C. incanus.

R1 R2 R3

Mirycetyna -OH -OH -H

Mirycytryna -OH -OH -Rha

3-O-galaktozyd mirycetyny -OH -OH -Gal

Kwercetyna -OH -H -H

Kwercytryna -OH -H -Rha

Izokwercytryna -OH -H -Glc

Rutozyd (Rutyna) -OH -H -Glc(6

″←

‴

)Rha

Hiperozyd -OH -H -Gal

Kemferol -H -H -H

Astragalina -H -H -Glc

Trifolina -H -H -Gal

Nikotyfloryna -H -H -Glc(6

″←

‴

)Rha

Tilirozyd -H -H -Gl c(6

″

-O-p-Co u)

Glc – glukoza; Gla – galak toza; Rha – ramnoza; p-Cou – p-kumaroil

LEK ROŚLINNY

Tom 76 · nr 11 · 2020654

glikozydy. W jednym z badań oznaczono całkowitą

zawartość kwasów fenolowych w 80% ekstraktach

wodno-metanolowych oraz w naparach za pomocą

metody opisanej w Farmakopei Polskiej VI (2002).

Wyniki zostały przeliczone na ekwiwalent kwasu

kawowego (CAE) na gram suchej masy. W napa-

rach, ilość kwasów fenolowych wahała się w gra-

nicach 6–20 mg CAE/g s.m., natomiast ekstrakty

alkoholowe charakteryzowały się nieco niższą ich

zawartością – do 18 mg CAE/g s.m. [27]. Uważa się,

że spośród związków tej grupy, w czystku szarym

i jego podgatunkach obecne są głównie pochodne

kwasu benzoesowego – kwas galusowy oraz jego

didepsyd kwas elagowy. Oba kwasy są podstawo-

wymi składnikami garbników hydrolizujących

– galotanoidów i elagotanoidów. W C. incanus

zidentyfikowano przede wszystkim elagotano-

idy z rzadkim ugrupowaniem galagilowym (ang.

gallagyl) w cząsteczce – punikalinę, punikala-

ginę oraz pochodną punikalaginy (rycina 5) [23,

33]. Spośród pochodnych kwasu cynamonowego,

wykazano natomiast obecność kwasu p-kuma-

rowego, kawowego, ferulowego, synapinowego

i chlorogenowego [27, 32, 37]. W tabeli 3 przed-

stawiono zawartość wybranych związków polife-

nolowych w naparach i ekstraktach wodno-meta-

nolowych z czystka szarego.

Właściwości lecznicze i prozdrowotne

czystka szarego

Pozyskiwane z rodzaju Cistus nadziemne czę-

ści (kwiaty, liście, łodygi) zalicza się do surowców

zielarskich i farmaceutycznych. Czystek szary,

ani inne gatunki z tego rodzaju nie są ujęte w ofi-

cjalnych lekospisach czy farmakopeach europej

skich, jednakże z roku na rok rośnie zainteresowa-

nie tym gatunkiem. Jest to związane ze wzrostem

liczby doniesień w piśmiennictwie naukowym na

temat właściwości leczniczych i profilaktycznych

tej rośliny oraz popularyzacją wiedzy na temat jej

wieloletnich zastosowań w tradycyjnej medycy-

nie Bliskiego Wschodu, w szczególności w medy-

cynie tureckiej, a także greckiej i włoskiej [1, 2].

Napary i wyciągi oraz balsam były używane do

leczenia przeziębień, dolegliwości ze strony układu

pokarmowego, zwłaszcza w biegunkach i choro-

bie wrzodowej żołądka. Wykorzystywano je także

jako środki przyspieszające gojenie ran, przeciw-

zapalne w chorobach skóry, schorzeniach reu

matycznych i stanach zapalnych nerek. Obecnie

przetwory z czystka wykorzystuje się w profilak-

tyce wielu chorób przewlekłych, m.in. cukrzycy,

chorób układu sercowo-naczyniowego czy cho-

rób neurodegeneracyjnych [1, 2]. Rekomendo

wane są jako środki o działaniu przeciwzapal

nym, przeciwbakteryjnym, przeciwwirusowym,

przeciwgrzybicznym, antyproliferacyjnym oraz

wzmacniającym układ odpornościowy [2, 6, 27].

Olejek eteryczny z czystka został zatwierdzony

w USA przez Agencję Żywności i Leków (ang. Food

and Drugs Administration, FDA) jako dodatek do

żywności i substancja aromatyzująca [18]. Pro-

wadzone badania naukowe nad właściwościami

tej rośliny, potwierdzają niektóre z tradycyj

nych zastosowań, a także wskazują nowe profile

OH OH

A B

O O

OH OH

OHOHOH

Rycina 5. Garbniki hydrolizujące zidentyfikowane w C. incanus; A – punikalina, B – punikalagina.

Fig ure 5. Hydrolyzable tannins identified in C. incanus; A – punicalin, B – punicalagin.

LEK ROŚLINNY

655Tom 76 · nr 11 · 2020

aktywności biologicznej oraz odkrywają związki

czynne odpowiedzialne za poszczególne działa-

nia [1]. W poniższej części artykułu omówione

zostały wybrane działania lecznicze i prozdro-

wotne C. incanus.

Działanie przeciwutleniające

Rośliny klimatu śródziemnomorskiego, w tym

C.incanus, narażone są na wiele stresogennych

czynników, szczególnie w okresie letnim, kiedy

niedobory wody występują jednoczenie z wyso-

kim nasłonecznieniem i temperaturami. Takie

warunki sprzyjają występowaniu silnego stresu

oksydacyjnego oraz wytwarzaniu wielu reaktyw-

nych form tlenu (pol. RFT; ang. reactive oxygen

species, ROS). Nadmierne ilości RFT powodują

zachwianie homeostazy komórkowej, uszko

dzenie DNA oraz peroksydację lipidów i białek

[35]. U ludzi stres oksydacyjny oraz RFT, pocho-

dzące ze źródeł endogennych, jak i egzogennych,

są traktowane jako czynniki etiologiczne prze-

wlekłych chorób niezakaźnych takich jak: cho-

roby sercowo-naczyniowe, neurodegeneracyjne

(ch. Parkinsona, ch. Alzheimera) czy nowotwo-

rowe [2, 43]. Stres oksydacyjny indukuje akty-

wację układów obronnych opartych na działa-

niu enzymów przeciwutleniających (takich jak:

dysmutaza ponadtlenkowa, katalaza, peroksy

daza), a także na wzmożonej produkcji metaboli-

tów wtórnych posiadających działanie antyoksy-

dacyjne. Zwią zki wielofenolowe, a w szczególności

flawonoidy, mają zdolność neutralizowania RFT,

chelatowania metali przejściowych i pułapkowa-

nia reaktywnych dikarbonyli (glioksal, metylo-

glioksal), w efekcie zmniejszają peroksydację lipi-

dów oraz chronią białka i DNA przed interakcją

z szeroką gamą metabolitów. Oddziaływują także

na kinazy białkowe, które związane są z kluczo-

wymi etapami wzrostu i różnicowaniem komó-

rek [1, 2, 34, 42, 74]. Działania te mogą zmniej-

szać ryzyko inicjacji i rozwoju niektórych chorób,

dlatego też czystek szary oraz jego podgatunki

są polecane przez Europejski Urząd ds. Bezpie-

czeństwa Żywności (ang. European Food Safety

Authority, EFSA) jako bogate źródło związków

polifenolowych oraz naturalny środek o działaniu

przeciwutleniającym [44].

Działanie przeciwutleniające (redukujące)

wyciągów z C. incanus udowodniono w wielu

badaniach za pomocą testów laboratoryjnych

takich jak: DPPH, FRAP i ABTS. W teście DPPH

ekstrakty wodno-metanolowe z czystka cha

rakteryzowały się silnymi właściwościami redu-

kującymi (IC

∼18 µg/ml), porównywalnymi do

kwasu askorbinowego (IC

∼15 µg/ml). Wyciągi

octanowe wykazywały umiarkowaną aktywność

antyoksyd acyjną (IC

∼329 µg/ml), natomiast hek-

sanowe nie wykazywały tej aktywności w bada-

nym zakresie stężeń [45]. Zauważono, że sil

niejszym działaniem charakteryzują się 30%

wodno-metanolowe wyciągi z liści i łodyg w sto-

sunku do wyciągów uzyskanych z nasion. Co

więcej, wyciągi z liści pozyskanych w sezonie

letnim wykazywały większą zdolność neutra

lizowania RFT (IC

∼144 µg/ml) w teście DPPH,

w przeliczeniu na ekwiwalent troloksu (ang. tro-

lox equivalent, TRE), niż liście z okresu zimo-

wego (IC50∼202 µg/ml). Odnotowano również, że

większa aktywność przeciwutleniająca była sil-

nie powiązana z całkowitą ilością polifenoli [28].

Wyciągi wodno-etanolowe (50% V/V) z bułgar-

skiego czystka o wyższej zawartości polifenoli ogó-

łem charakteryzowały się większą aktywnością

Tabela 3. Zawartość wybranych związków polifenolowych w ekstraktach

wodnych i wodno-metanolowych z C. incanus[27, 37, 42].

Table 3. Content of selected polyphenolic compounds in aqueous and

water-methanol extracts from C. incanus [27, 36, 41].

Skład niki polifenolowe i ich

zawartość

Ekstrakty wodno-metanolowe

[mg/g s.m.]

Ekstrakty wodne/Napary

[mg/g s.m.]

Flawonole

Mirycetyna 0,10–0,36a [27] 1,44–1,79 [27]

Kwercetyna 0,04–0,50a [27] 0,85–1,17 [27]

Kemferol 0,03–0,08a [27] 0,05–0,07 [27]

Kwercytryna 0,68b [42] B.D.

Izokwercytyna 0,03–0,70a [27] 0,8 6–1,1 9 [27]

Rutozyd (Rutyna) 0,01–0,75a [27] 0,24–0,77 [27]

Flawony

Cynarozyd 0,006–0,62a [27] 0,11–0,61 [27]

Flawanole

Galokatechina 0,003b [42] 0,73 –2,10 [3 7]

Katechina B.D 0,15–0,51 [37]

Epikatechina 0,10b [42] 0,0 07–0,01 [37]

3-O-Galusan epigalokatechiny B.D 0,05–0,23 [37]

3-O-Galusan galokatechiny B.D 0,001–0,02 [37]

3-O-Galusan epikatechiny B.D 0,007–0,01 [37]

3-O-Galusan katechiny B.D 0,002–0,0 03 [37]

Kwasy fenolowe

Kwas galusowy 0,01–0,17a [27] 0,20–0,89 [27]

Kwas protokatechowy B.D 0,14–0,1 8 [37]

Kwas wanilinowy 0,005–0,09a [27] 0,05–0,09 [27]

Kwas syryngowy 0,03–0,43a [27] 0,006–0,01 [37]

Kwas elagowy 0,12–0,39a [2 7] 0,05–0,35 [27]

Kwas p-kumarowy 0,069–0,45a [2 7] 0,12–0,13 [27]

Kwas kawowy 0,01–0,81a [27] 0,02–0,35 [27]

Kwas ferulowy 0,05–0,78a [27] 0,004–0,06 [37]

Kwas synapowy B.D 0,001–0,009 [37]

Kwas chlorogenowy 0,07–0,29a [27] 0,01–0,41 [37]

Proporcje woda: metanol: a 2:8; b 4:6; B.D – brak danych.

LEK ROŚLINNY

Tom 76 · nr 11 · 2020656

antyoksydacyjną. Autorzy sugerują, że 67% zdol-

ności przeciwutleniającej badanych ekstraktów

wynika z obecności związków polifenolowych.

Pozostałą aktywność przypisują innym metabo-

litom wtórym, takim jak terpeny (w tym skład-

niki olejku, karoteny) i witaminy [46]. Zależność

pomiędzy siłą działania antyoksydacyjnego (prze-

ciwrodnikowego) a całkowitą zawartością polife-

noli odnotowano także w badaniu na wyciągach

wodnych oraz 80% wodno-metanolowych uzy-

skanych z produktów czystka szarego, przy użyciu

testów DPPH i FRAP. Wartości DPPH dla ekstrak-

tów wodno-metanolowych i wodnych wynosiły

odpowiednio 20–97 µmol TRE/g s.m. i 2–97 µmol

TRE/g s.m. W teście FRAP wartości mieściły się

w zakresach 3–169 mmol Fe2+/g s.m dla ekstrak-

tów wodno-metanolowych i 10–148 mmol Fe2+/g

s.m. dla ekstraktów wodnych. Zarówno napary,

jak i wyciągi metanolowe o większej zawartości

polifenoli ogółem posiadały silniejsze działanie

antyoksydacyjne w obu testach. Dodatkowo, auto-

rzy uznali, że na właściwości antyoksydacyjne

ma wpływ pochodzenie surowca, ponieważ pro-

dukty pochodzenia tureckiego i albańskiego cha-

rakteryzowały się wyższą zawartością polifenoli

ogółem niż produkty z Cypru lub o nieznanym

pochodzeniu [27, 47]. Analiza frakcji polifeno-

lowych pozyskanych z ekstraktu z czystka sza-

rego potwierdziła, że za właściwości przeciwu-

tleniające odpowiadają głównie flawonole. Frakcja

octanowa, bogata w tę grupę związków, wykazy-

wała silniejsze właściwości neutralizowania RFT

w teście DPPH (IC

∼1 µM) niż frakcje wodne, które

zawierały głównie proantocyjanidyny o różnym

stopniu polimeryzacji (IC50∼12 i 11 µM). Wyniki

porównywano z substancją wzorcową – miry

cytryną (IC50∼0,68 µM) [35]. Dzięki zastosowa-

niu techniki LC-DAD/ESI-MS/MS, Riehle i wsp.

[31] zidentyfikowali 32 związki fenolowe w wod-

nym wyciągu czystka szarego, które następnie

ocenili pod kątem zdolności antyoksydacyjnej.

Autorzy wykorzystali metodę LC-online TEAC,

która umożliwia szacunkowe przypisanie udziału

poszczególnych składników wyciągu w ogólnej

zdolności wyciągu do neutralizacji RTF (po wyko-

naniu mikrofrakcjonowania wyciągu za pomocą

HPLC). Najwyższą aktywnością charakteryzowała

się mirycytryna (395 μM TRE/100 g naparu), co

stanowiło 24% całkowitej aktywności przeciw-

utleniającej wszystkich związków zidentyfiko-

wanych w naparze. Dużą zdolnością do usuwania

rodników cechowały się kolejno: heksahydrok-

sydifenoilo-glukoza, galokatechina, kwas galu-

sowy i katechina, przyjmując odpowiednio war-

tości 320, 311, 249 i 242 µM TRE/100 g naparu.

Zauważono, że nawet związki występujące w sto-

sunkowo małej ilości przyczyniają się do znacznej

aktywności antyoksydacyjnej przetworu [31].

Oprócz stężenia, za wysoki udział w aktywności

antyoksydacyjnej odpowiadają też specyficzne ele-

menty struktury chemicznej. Zdolność neutralizo-

wania wolnych rodników przez polifenole zależy

od miejsca i wzajemnego podstawienia ich grup

fenolowych (-OH), a dokładniej od możliwości

stabilizowania rodników poprzez wiązanie wodo-

rowe lub delokalizację elektronów. Wymogi struk-

turalne, które zostały uznane za niezbędne do sku-

tecznego usuwania wolnych rodników, to przede

wszystkim obecność grup -OH we wzajemnym

położeniu orto w jednym z pierścieni fenolo

wych flawonoidów, flawanoli, kwasów fenolo-

wych lub garbników, a dodatkowo – podwójne

wiązanie w łańcuchu C3 fenylopropaoidów i ewen-

tualnie grupa karbonylowa w pierścieniu C fla-

wonoidów [31, 35]. Spośród związków obecnych

w ekstraktach z czystka, mirycytryna spełnia

wszystkie te kryteria, co przekłada się na jej naj-

silniejsze działanie w stosunku do innych związ-

ków, mimo obecności reszty cukrowej w pozy-

cji C-3 pierścienia C. Glikozylacja (i wynikający

z niej wzrost masy molowej związku) powoduje

zazwyczaj relatywny spadek aktywności antyok-

sydacyjnej [31]. Potwierdza to również porównanie

w teście DPPH mirycetyny (0,68 µM) i epikate-

chiny (1,49 µM), gdzie wartość dla mirycetyny jest

prawie o połowę mniejsza. Flawan-3-ole, takie jak

katechina czy epikatechina, nie posiadają wiąza-

nia podwójnego C-2/C-3 i grupy 4-okso, co ogra-

nicza ich potencjał wychwytywania rodników.

Natomiast estryfikacja katechin kwasem galu

sowym kompensuje brak wyżej wymienionych

struktur i, mimo wzrostu masy molowej, zwięk-

sza aktywność przeciwutleniającą galokatechin

(IC

∼1 µM). Ponadto, uważa się, że związki zawie-

rające większe ilości grup fenolowych wykazują

silniejsze właściwości antyoksydacyjne. W przy-

padku polimerycznych proantocyjanidyn cecha

ta nie wpływa jednak na zwiększenie ich aktyw-

ności. Uważa się, że ich struktura chemiczna może

zawierać przeszkody steryczne [35].

Badaniom poddano również olejek eteryczny

z czystka szarego otrzymany metodą destyla

cji z parą wodną. Przeprowadzono testy z zasto-

sowaniem metod DPPH i ABTS, wykorzystując

kwas askorbinowy jako substancję wzorcową

(IC50 5 i 2 µg/ml odpowiednio) oraz test FRAP

wobec butylowanego hydroksytoluenu – BHT

(~63 µM Fe2+/g). Uzyskane wyniki wykazały słabe

właściwości przeciwutlen iające olejku z C. incanus

(IC50 dla DPPH– 828 µg/ml, dla ABTS – 395 µg/ml,

dla FRAP – 0,4 µM Fe2+/g). Olejki z innych gatun-

ków C. salvifolius, C. libanotis i C. monspelien-

sis również cechowały się niewielkim potencja-

łem antyoksydacyjnym [18].

LEK ROŚLINNY

657Tom 76 · nr 11 · 2020

Działanie przeciwbakteryjne

i przeciwgrzybicze

Olejki eteryczne oraz oleożywice pozyskane

z czystka szarego i jego podgatunków były oce-

niane pod kątem aktywności przeciwbakteryjnej

oraz przeciwgrzybiczej w kilku pracach greckich

badaczy [19–21, 25]. W jednym z badań olejki ete-

ryczne z czystka szarego i kreteńskiego charak-

teryzowały się słabą aktywnością wobec bakterii

Gr am(–) (Escherichia coli, Pseudomonas aerugi-

nosa), ale znacznie w yższą w stosunku do bakterii

Gram(+) (Bacillus cereus, Streptococcus faecalis,

Staphylococcus aureus, Staphylococcus epider-

midis, Bacillus subtilis) i drożdżaków (Candida

albicans). Najskuteczniej olejki działały wobec S.

aureus, B. cereus i B. subtillis [20]. W opinii auto-

rów, za działanie przeciwdrobnoustrojowe odpo-

wiadają izomery tlenku manoilu jako głównego

i reakty wnego składnika olejku eterycznego. Swoje

przypuszczenia potwierdzili w kolejnym badaniu

na wyizolowanych związkach z olejku i oleoży-

wicy czystka kreteńskiego wobec S. aureus, S.

epidermidis i Staphylococcus hominis. Otrzy-

mane wyniki porównano do działania standar-

dowego antybiotyku – streptomycyny [25]. Bada-

nie prowadzone dla olejku eterycznego z czystka

kreteńskiego przez innych autorów potwier

dziło działanie przeciwdrobnoustrojowe, ale

tylko dla olejku w niewielkim rozcieńczeniu (1:8,

V/V) w stosunku do B. subtilis, E. coli, S. aureus

i Micrococcus luteus, niższe stężenia olejku nie

hamowały wzrostu bakterii. Niemniej jednak,

naukowcy potwierdzili dużą aktywność w hamo-

waniu rozwoju grzybów i pleśni: Gloeophyllum

trabeum, Coniophora puteana, Poria placenta,

Coriolus versicolor, Aspergillus niger, Penicil-

lium digitatum i Penicillium expansum. Szcze-

gólnie wrażliwymi okazały się szczepy C. puteana

i P. placenta [48]. Aktywność przeciwbakteryjną

olejku przypisali diterpenom o układzie labdanu,

m.in. tlenkom manoilu, 13-epi-manoilu i 3-ace-

toksy-manoilu oraz fenolowemu monoterpenowi

– karwakrolowi [49]. Składniki te wykazywały

się również silnym działaniem przeciwbakte

ryjnym wobec Borrelia burgdorferi [49, 50].

Szereg badań oleożywicy C. incanus potwier-

dził jej działanie antybakteryjne, które również

przypisuje się głównie diterpenom typu lab

danu [51]. Dichlorometanowo-metanolowy eks-

trakt (1:1, V/V) z balsamu hamował namnażanie

się zarówno bakterii Gram(–) (E. coli, P. aerugi-

nosa, Enterobacter cloacae, Klebsiella pneumo-

niae, Acinetobacter mitratus, Proteus mirabilis),

jak i Gram(+) (S. aureus). Silną aktywność prze-

ciwdrobnoustrojową potwierdzono dla obecnego

w oleożyw icy malonianu labd-7,13(E)-dien-15-ylu

[52], sklareolu i tlenku 3β-hydrok sy-13-epi-

manoilu wobec szczepów bakteryjnych Gram(+)

[25]. Oceniano również potencjał przeciwbak

teryjny i przeciwgrzybiczy sześciu natural

nych diterpenów izolowanych z balsamu oraz

ich 15 półsyntetycznych pochodnych. Badane

związki były pochodnymi labd-7,13(E)-dien-15-

olu (10 związków) oraz labd-13(E)-en-8α,15-diolu

(11 związków). Z substancji naturalnych, malo-

nian labd-7,13(E)-dien-15-ylu ponownie okazał

się związkiem o najszerszym spektrum działania

(S. aureus, E. coli, K. pneumoniae, P. areuginosa,

E. cloacae). Z kolei labd-13(E)-en-8α,15-diol jako

jedyny z tej grupy wykazał potencjał przeciwgrzy-

biczy wobec 2 z 3 badanych szczepów (C. albicans,

C. tropicalis). Warto zwrócić uwagę, że oznaczona

aktywność badanych związków była porówny-

walna z działaniem wybranych standardowych

antybiotyków [53].

Działanie hamujące namnażanie się bakterii

i grzybów przedstawiono również dla ekstraktów

z liści i owoców różnych gatunków Cistus (w tym

C. incanus). Badaniom poddano wyciągi wodne,

metanolowe, n-butanolowe, octanu etylu, chlo-

roformowe i heksanowe [54, 55]. Wykazano, że

wyciągi z liści i owoców czystka szarego charakte-

ryzują się najwyższymi właściwościami przeciw-

drobnoustrojowymi spośród badanych gatunków.

Wyciągi wodne i n-butanolowe charakteryzowała

aktywność wobec większości badanych szcze

pów, z czego tylko butanolowe miały działanie

hamujące namnażanie E. coli. Wszystkie wyciągi

posiadały umiarkowane właściwości przeciwko

B. subtilis i B. cereus, ale nie wykazano działania

hamującego wobec P. aeruginosa i C. albicans.

Badania potwierdziły znaczną aktywność eks-

traktów z czystka szarego wobec bakterii Gram(+)

i stosunkowo słabą wobec Gram(–) oraz drożdża-

ków (wyjątek stanowił Candida glabrata, gdzie

wykazano silne właściwości przeciwgrzybicze)

[54]. Wyciągi sporządzone z liści charakteryzo-

wały się silniejszymi działaniami niż te z owo-

ców. Związki rozpuszczalne w rozpuszczalnikach

polarnych (woda i n-butanol) były skuteczniejsze

niż te rozpuszczalne w roztworach niepolarnych

[55]. Polscy naukowcy oceniali działanie przeciw-

baktery jne i przeciwgr zybicze wyciągów wod nych

z 15 produktów czystka szarego dostępnych na

krajowym rynku wobec siedmiu szczepów bak-

terii Gram(+), trzech Gram(–) oraz dwóch szcze-

pów grzybów. Aktywność oceniali na podstawie

minimalnego stężenia hamującego (ang. mini

mum inhibitory concentration, MIC). Wykazano,

że napary były skuteczniejsze przeciwko bakte-

riom Gram(+), głównie S. aure us i S. epidermi-

dis (MIC odpowiednio 0,5–8 i 0,25–4 mg/ml).

Natomiast wśród bakterii Gram(–) najbardziej

LEK ROŚLINNY

Tom 76 · nr 11 · 2020658

wrażl iwy był Helicobacter pylori (MIC 32–64 mg/

ml). W odróżnieniu od wcześniej przytoczonych

badań, wyciągi z czystka wykazywały słaby lub

całkowity brak aktywności wobec E. coli, C. albi-

cans i C. glabrata [27]. Silniejszą akty wność prze-

ciwbakteryjną wobec bakterii Gram(+) (B. subti-

lis), w stosunku do Gram(–) (Aliivibrio fischeri)

stwierdzono również dla szesciu (I-VI) fenolo

wych fakcji pozyskanych za pomocą wieloetapo-

wej ekstrakcji C. incanus. Aktywność oceniano

metodą chromatografii cienkowarstowej sprzężo-

nej z bezpośrednią bioautografią (ang. thin-layer

chromatography–direct bioautography, T LC-DB).

Najsilniejszy efekt wy wierały frakcje I i II zawiera-

jące odpowiednio aglikony flawonoidowe i wolne

kwasy fenolowe [56].

Niemieccy naukowcy badali wpływ naparu

z czystka na adhezję bakterii w płytce nazębnej

(łac. pellicula). Specjalnie przygotowane, oszkli-

wione płytki umieszczano w jamie ustnej 4 ochot-

ników, w rejonie górnych zębów trzonowych

i przedtrzonowych. Jamę ustną płukano zim

nym naparem z czystka przez 10 minut. Obecność

bakterii na płytkach oceniano za pomocą metody

barwienia DAPI i fluoroscencyjnej hybrydyzacji

in situ (FISH), porównując do próby kontrolnej.

Potwierdzono, że płukanie jamy ustnej naparem

z czystka miało znaczący wpływ na liczbę bakte-

rii po 2 godz. od zastosowania płukanki. Wykryto

zmniejszenie adhezji Eubacterium i Streptococ-

cus w porównaniu z próbą kontrolną [57]. W kon-

tynuacji swoich badań, naukowcy testowali w pływ

różnych napojów bogatych w polifenole (czarna

i zielona herbata, czerwone wino, sok winogro-

nowy i napar z czystka). Potwierdzono, że każdy

z wybranych napojów zmniejszał adhezję eubak-

terii i paciorkowców. Najmniejszą liczbę bakterii

stwierdzono po płukaniu naparem z czystka, czer-

wonym winem i czarną herbatą (do 66% reduk-

cji bakterii w porównaniu do próby kontrolnej).

Za działanie przeciwdrobnoustrojowe odpowia-

dają najprawdopodobniej związki polifenolowe,

wśród których wymieniono flawan-3-ole, galak-

tozyd i ramnozyd mirycetyny oraz glukozyd kwer-

cetyny [58].

Przytoczone powyżej badania sugerują, że silne

właściwości przeciwdrobnoustrojowe nie zawsze

korelują z dużą całkowitą zawartością związków

polifenolowych. Właściwości przeciwbakteryjne

i przeciwgrzybicze można przypisać określonym

związkom polifenolowym oraz możliwości wystę-

powaniu efektów synergistycznych z innymi,

niefenolowymi, składnikami obecnymi w wod-

nych wyciągach z C. incanus, co wymaga dal-

szych badań. Niemniej jednak, dostępne wyniki

potwierdzają możliwość wykorzystania olejku

eterycznego, żywicy i ekstraktów z czystka szarego

i jego podgatunków jako potencjalnego, alterna-

tywnego źródła składników o działaniu przeciw-

bakteryjnym i przeciwgrzybiczym w przemyśle

farmaceutycznym, kosmetycznym i spożywczym

[27, 57–59] oraz w profilaktyce np. chorób przy-

zębia.

Działanie przeciwwirusowe

Pomimo dostępności leków stosowanych

w chorobach wirusowych nadal istnieje silna

potrzeba poszukiwania nowych środków, które

udoskonalą aktualne terapie lub będą skuteczne

w niestandardowy sposób. Pozwoli to na bez

pośrednie wdrożenie do terapii lub opracowanie

nowych strategii w przypadku niewyleczalnych

obecnie chorób wirusowych. Za potencjalne źró-

dło nowych leków brane są naturalne produkty

pochodzenia rośli nnego, jednakże stosowanie zio-

łowych środków przeciwwirusowych wymaga

dogłębnych badań nad ich skutecznością, bezpie-

czeństwem, składem i mechanizmem działania.

Wyciągi wodne z czystka szarego zostały prze-

badane pod kątem właściwości przeciw wirusowi

HIV na linii komórek zainfekowanych HIV (LC5-

-RIC) i technologii przeznaczonej do identyfika-

cji inhibitorów HIV (EASY-HIT29). Wykorzystano

ekstrakt przygotowany z preparatu CYSTUS052,

napar z komercyjnie dostępnego suszu z czystka

szarego, oraz wyciąg przygotowany ze świeżych

liści tego gatunku. Otrzymane wyniki wykazały,

że wszystkie trzy ekstrakty wodne hamowały

infekcje komórek LC5-RIC przed wirusem HIV-1.

Do dalszych eksperymentów na różnych klinicz-

nych izolatach wirusa HIV, wykorzystano wyłącz-

nie komercyjny preparat. Ekstrakt hamował

zakażenie komórek LC5-RIC i limfocytów krwi

obwodowej zarówno przez typ HIV-1, jak i HIV-2.

Odnotowano również, że wyciąg hamował infekcje

wirusami z mutacjami oporności na leki. Badacze,

przypuszczając, że za działanie przeciwwirusowe

odpowiadają polifenole, stworzyli frakcję wzboga-

coną w polifenole (CiPP) i poddali dalszym testom.

CiPP wykazał zależną od dawki aktywność prze-

ciwwirusową (0,7–2 µM/ml) wobec wszystkich

testowanych izolatów HIV. Ekstrakt czystka cha-

rakteryzował się działaniem podobnym do inhi-

bitorów fuzji. Związki zawarte w czystku selek-

tywn ie blokowały glikoproteinę g120, występującą

w białku otoczek wirusów, która umożliwia wni-

kanie wirusa do komórek gospodarza. Takie samo

działanie wykazywały wyciągi z czystka wobec

wirusa Ebola z podgatunku Zair i wirusa Mar-

bu rga [60].

Przeciwwirusowe działanie czystka wykazano

również wobec wirusa ptasiej grypy A (H7N7)

w testach in vitro na hodowli komórkowej oraz

LEK ROŚLINNY

659Tom 76 · nr 11 · 2020

in vivo na modelu zwierzęcym (myszy). W obu

testach używano preparatu aerozolowego, ze

względu na n iską biodostępność polifenoli o wyso-

kiej masie cząsteczkowej. W komórkach MDCK

(komórki psiej nerki Madin-Darby) osiągnięto 90%

zmniejszenie liczby łysinek (obszarów przejaśnie-

nia) na komórkach, gdy przeprowadzono nebu liza-

cję ekstraktem roślinnym na 10 minut przed roz-

pyleniem wirusa. Takich zmian nie odnotowano,

gdy nebulizację wykonywano równolegle lub po

zakażeniu wirusem. Na podstawie przeprowadzo-

nych badań zasugerowano, że bogaty w polifenole

ekstrakt CYSTUS052 zapobiega adsorpcji wirusa

do komórek, natomiast nie wykazuje on właści-

wości przeciwwirusowych, gdy podawany jest

po lub w trakcie infekcji. W testach na zwierzę-

tach użyto specjalnego sytemu do pomiaru tem-

peratury ciała i ogólnej aktywności motorycznej.

U myszy inhalowanych aerozolowym preparatem

z czystka nie rozwijały się objawy choroby i nie

wykazano różnic w temperaturze cia ła i aktywno-

ści ruchowej. Myszy z grupy kontrolnej wykazały

po 8 dniach od zakażenia wirusem objawy kli-

niczne [61]. Podobne obserwacje odnotowali Ehr-

hardti wsp. [62]. Ekstrakt CYSTUS052 hamował

aktywność różnych podtypów ptasiej i ludzkiej

grypy w hodowlach komórek A549 i MDCK. Przy

dawce 50 µg/ml wyciąg z czystka nie wykazy-

wał szkodliwego wpływu na żywotność komórek,

ich metabolizm ani podziały. Wirusy nie rozwi-

jały oporności na ekstrakt w porównaniu z aman-

tadyną, kiedy to wytworzenie wariantów opor-

nych następowało po kilku pasażach. Autorzy tego

badania uważają, że polifenole obecne w prepara-

cie zaburzają wiązanie się protein powierzchnio-

wych wirusa z receptorami komórkowymi gospo-

dar za [62].

Przeprowadzono prospektywne, randomizo-

wane, kontrolowane placebo badanie kliniczne

na 160 pacjentach (7–81 lat) z objawami infek-

cji górnych dróg oddechowych. W celu określenia

czynnika etiologicznego choroby (infekcja bakte-

ryjna czy wirusowa), badanym pobierano wymazy

z gardła i wykonano testy celem wykrycia wirusa

grypy A i B (BioStar OIA FLU A/B). W przeprowa-

dzonych badaniach 57,5% pacjentów wykazy

wało zakażenie wirusowe. Badanych przydzielono

losowo do dwóch grup. Pierwsza otrzymywała

tabletki do ssania z preparatem CYSTUS052 (ok.

220 mg polifenoli), druga grupa otrzymywała pla-

cebo. Pacjentów leczono i obserwowano do 7 dni.

Za pomocą kwestionariusza oceniano występo-

wanie objawów klinicznych u pacjenta (ból gar-

dła, kaszel, w tym kaszel produktywny, katar).

Dodatkowo oznaczano we krwi markery stanu

zapalnego (prokalcytonina, białko C-reaktywne)

w 1, 4 i 7 dniu. Odnotowano, że preparat z czystka

zmniejszał średni czas trwania choroby i nasile-

nie objawów, które ustępowały szybciej w grupie

badanej w porównaniu z grupą kontrolną. Spo-

śród markerów stanu zapalnego, stężenie białka

C-reaktywnego uległo znacznemu obniżeniu

w grupie stosującej pastylki z czystkiem. Mecha-

nizm działania przeciwwirusowego i przeciwbak-

teryjnego w zakażeniu górnych dróg oddechowych

nie jest jasny. Oprócz wcześniejszych sugestii,

naukowcy przypisują skuteczność działania kom-

binacji kilku efektów biologicznych. Uznali za

prawdopodobne, że substancje czynne uwalniane

z pastylek do ssania są transportowane z jamy ust-

nej w postaci aerozolu wraz z aspirowanym do

dróg oddechowych powietrzem [63]. Ci sami auto-

rzy przeprowadzili drugie prospektywne, ran-

domizowane badanie z udziałem 300 pacjentów

(5–85 lat) w celu porównania działania wyciągu

z czystka z zieloną herbatą w infekcji górnych dróg

oddechowych. Tak samo jak poprzednio identy-

fikowano przyczynę infekcji. Wśród ochotników

43,7% miało infekcję wirusową, u 2% pacjen

tów wystąpiła infekcja obu typów. Terapię roz-

poczynano od pierwszych objawów klinicznych

i leczono przez okres do 7 dni. Badanych przy-

dzielono do dwóch grup. Pierwsza otrzymy

wała pastylki z preparatem CYSTUS052, 6 razy

dziennie po 2 sztuki. Druga grupa w pierwszym

dniu płukała jamę ustną i przyjmowała doust

nie 8 razy dziennie po 100 ml zielonej herbaty,

a przez kolejne dni cztery razy dziennie. Bada-

nie objawów subiektywnych (ból, intensywność

i częstotliwość kaszlu, obecność plwociny, nie-

żyt nosa) oceniano na podstawie kwestionariu-

sza. Odnotowano w yraźną poprawę i ustępowanie

objawów w grupie pacjentów leczonych wyciągiem

z czystka po średnio 3 dniach. Porównano inten-

sywność poszczególnych objawów klinicznych

w obu badanych grupach wykazując, że w grupie

pacjentów stosujących preparat czystka objawy

kliniczne były mniej nasilone, z wyjątkiem nie-

żytu nosa. W przypadku zielonej herbaty odnoto-

wano tylko nieznaczne obniżenie intensywności

bólu. Wydaje się, że jakościowe i ilościowe róż-

nice w składnikach aktywnych, ich budowie i bio-

dostępności to główne powody, dla których pre-

parat z czystkiem okazuje się bardziej skuteczny

w porównaniu z zieloną herbatą, jako środek prze-

ciwwirusowy i przeciwbakteryjny w infekcjach

górnych dróg oddechowych [64].

Działanie przeciwzapalne

Za działanie przeciwzapalne przetworów

z czystka odpowiadają głównie flawonoidy, które

wpływają hamująco na aktywność cyklooksyge-

naz (COX), powodując w ten sposób zmniejszenie

LEK ROŚLINNY

Tom 76 · nr 11 · 2020660

wytwarzania prozapalnych cytokin (leukotrie-

nów i prostagladyn) oraz zmniejszenie odczynu

zapalnego.

U myszy wywołano ostry stan zapalny apli-

kując na ucho octan tetradekanoiloforbolu (TPA).

Powodowało to znaczny obrzęk i tkliwość uszu

u badanych zwierząt. Grupie badanej podawano

miejscowo jednocześnie wodny ekstrakt z czystka

szarego lub wyizolowaną frakcję bogatą w oli

gomeryczne proantocyjanidyny. Odnotowano

zmniejszenie stanu zapalnego zależne od dawki

(0,5 i 1 mg), które wynosiło 64–74% dla wyciągu

wodnego i 72–82% dla frakcji proantocyjanidy-

nowej. Porównując, 1 mg frakcji wzbogaconej

w proantocyjanidyny wywoływał efekt przeciw-

zapalny podobny do 0,5 mg indometacyny. Dodat-

kowo przeprowadzono testy hamowan ia działania

COX-1 i -2. Wykazano, że wodny wyciąg dzia-

łał skuteczniej (IC50 63,2 µM) niż frakcja pronto-

cyjanidyn (IC50 93,7 µM) wobec COX-1, natomiast

odwrotną zależność odnotowano przy COX-2

(IC

wynosi ło odpowiednio 23,1 i 44,7 µM). Efekty

odniesiono do działania kwasu acetylosalicylo-

wego. Oceniono również aktywność hamowania

COX przez wyizolowane związki galokatechino-

(4α→ 6)-galokatechino-(4α→ 8)-ga lokatechinę

i galusan-3-O-galokatechino-(4β→8)-galusanu-

3-epigalokatechino-(4β→8)-galokatechiny. Zwią-

zek drugi charakteryzował się silniejszym działa-

niem hamującym (IC

4,5 µM) COX-2 niż związek

kontrolny (17,4 µM) [39].

Leukocyty, m.in. neutrofile i limfocyty T,

a w tkankach makrofagi, pełnią istotne funk

cje w kontroli prawidłowego przebiegu miejsco-

wej reakcji zapalnej. Proteazy, uwalniane przez te

komórki, regulują miejscową odpowiedź układu

immunologicznego poprzez aktywację lub degra-

dację neuropeptydów, czynników wzrostu i cyto-

kin. Mechanizmy te są zwykle kontrolowane

przez endogenne inhibitory, jednakże zaburzenia

w układzie proteolitycznym i antyproteolitycznym

często towarzyszą przewlekłemu stanowi zapal-

nemu. W takich przypadkach korzystne może być

zarówno hamowanie aktywności proteolitycznej,

jak i zmniejszenie liczby naciekających komórek

układu odpornościowego [65, 66]. Obserwuje się

wzmożoną ekspresję aminopeptydazy alanino

wej i dipeptydylopeptyda zy IV w trakcie akty wacji

komórek. T. Lendeckel i wsp. [66] przeprowadzili

testy in vitro oceniające przeciwzapalne działanie

wodnego wyciągu z czystka szarego, mierząc zaha-

mowanie aktywności enzymatycznej wymienio-

nych peptydaz. Ponadto, badano wpływ ekstraktu

na proliferacje i syntezę DNA ludzkich komó

rek T i linii ludzkich komórek T (KARPAS-299).

Autorzy badania odnotowali hamujące działanie

wyciągu z czystka na powierzchniowe peptydazy

leukocytów, przy czym aminopeptydaza alaninowa

wydawała się bardziej wrażliwa. Zauważono, że

hamowanie produkcji cytokin prozapalnych (inter-

leukiny-1) jest zależne od dawki. Niższe stężenia

wyciągu (0,05%) indukowały ekspresję cytokin,

podczas gdy wyższe stężenia (0,5%) nie sprzyjały

ich produkcji i wydzielaniu. Wykazano, że wodne

wyciągi z czystka, zależnie od dawki, zmniejszały

syntezę DNA komórek T oraz hamowały szybkość

proliferacji ludzkiej linii komórkowej KARPAS-299.

Wyniki tego badania pokazują, że wodne ekstrakty

w zależności od dawki modulują wzrost, żywotność

i uwalnianie cytokin przez leukocyty. Dzięki nor-

malizacji ilości i funkcji komórek układu odporno-

ściowego oraz cytokin prozapalnych możliwe jest

zmniejszenie uszkodzeń wywołanych nadmierną

odpowiedzią immunologiczną oraz przyspieszenie

procesu gojenia się ran [66].

Działanie antyproliferacyjne

i cytotoksyczne

Dla ekstraktów z pędów i korzeni czystka kre-

teńskiego prze prowadzono testy in v itro oceniające

cytotoksyczność wobec linii komórek nowotworo

wych z wykorzystaniem metody z barwnikiem

sulforodaminą B (SRB). Udowodniono cytotok-

syczne działanie wyciągów z pędów czystka wobec

komórek nowotworowych szyjki macicy (HeLa),

gruczołu sutkowego (MDA-MB-453) i czerniaka

(FemX). Takiego działania nie udokumentowano

w przypadku ekstraktu z korzeni. Fakt ten tłuma-

czy się obecnością diterpenów typu labdanu, które

występowały w pędach roślin, ale nie potwier-

dzono ich w ekstrakcie z korzeni [67]. W piśmien-

nictwie naukowym można odnaleźć wiele badań

na temat działania cytotoksycznego i przeciwno-

wotworowego diterpenów typu labdanu, pozy-

skiwanych z żywicy labdanum oraz z nadziem-

nych części gatunków rodzaju Cistus. W jednym

z pierwszych eksperymentów in vitro nad dzia-

łaniem antyproliferacyjnym, prowadzonym na

kilku liniach komórek nowotworowych (KB,

P-388 i NSCLCN6), wykazano, że wysoką aktyw-

ność hamującą proliferację posiadają octan labd-

13(E)-en-8α-ol-15-ylu, sklareol i 13-epi-skla

reol. Natomiast labd-7,13(E)-dien-15-ol, tlenek

manoilu i tlenek 13-epi-manoilu charakteryzo-

wały się działaniem umiarkowanym [51]. W innym

badaniu wykazano, że labd-7,13(E)-dien-15-ol,

lab d-13(E)-en-8α,15-diol, oraz octan labd-

7,13(E)-dien-15-ylu wykazywały właściwości

cytotoksyczne wobec linii komórkowych MOLT

3 i H9 (linia ludzkich komórek T pochodząca

od pacjenta z ostrą białaczką limfoblastyczną),

RAJI (linia komórkowa limfocytów B pocho

dząca od pacjenta z chłoniakiem Burkitta) [68].

LEK ROŚLINNY

661Tom 76 · nr 11 · 2020

Labd-13(E)-en-8α,15-diol i jego octan, w testach

in vitro w stężeniach niższych niż 100 µM, cha-

rakteryzowały się silnym działaniem hamującym

rozwój różnych linii komórkowych ludzkich bia-

łaczek. Różnica w strukturze związków, jaką jest

obecność grupy acetylowej w pozycji C-13, nie

wpływała znacząco na działanie antyprolifera-

cyjne, oba związki posiadały podobną aktyw

ność wobec testowanych linii [69, 70]. Sklareol,

występujący w liściach i owocach czystka kre-

teńskiego, indukował śmierć komórek w liniach

T-komórkowych ludzkich białaczek i zakłócał cykl

komórkowy, zatrzymując go w fazie G0/1. Ana

liza metodą Western Blot potwierdziła zmniej-

szoną ekspresję protoonkogenu c-myc i masywną

apoptozę w komórkach H33AJ-JA1 i MOLT3. Eks-

presja białka antyapoptotycznego Bcl-2 pozo

stała niezmieniona [71]. Sklareol wpływał rów-

nież na czynniki charakterystyczne dla indukcji

apoptozy w liniach komórkowych raka okrężnicy

(HCT116). W badaniu in vitro wykazano, że zwią-

zek ten hamował syntezę DNA, indukował zatrzy-

manie komórek w fazie G

cyklu komórkowego

oraz aktywował kaspazy 8 i 9, degradację PARP

i fragmentację DNA. Autorzy przeprowadzili rów

nież badanie in vivo na mysim modelu z hetero-

przeszczepem raka jelita grubego (HCT116). Oce-

niano przeciwnowotworowe właściwości sklareolu

u myszy NOD/SCID pozbawionych funkcjonal-

nych limfocytów B i T. Podawanie wodnego roz-

tworu w dawkach do 50 mg/kg m.c. nie wpły-

wało w ogóle na progresję guzów. Większe dawki

okazywały się toksyczne i prowadziły do śmierci

zwierząt. Zastosowanie l iposomów, jako nośników

substancji lipofilowych, pozwoliło na zwiększe-

nie dawki związku do 275 mg/kg m.c., nie powo-

dując przy tym efektów toksycznych. Wykazano,

że u zwierząt, którym podano sklareol w postaci

liposomów, średnia masa nowotworów była o 50%

niższa niż w grupie kontrolnej [72]. Ponadto, skla-

reol hamował wzrost w fazie G1/S ludzkich linii

komórkowych raka piersi MN1 i MDD2. Dodat-

kowo zwiększał aktywność stosowanych leków

przeciwnowotworowych (etopozydu, doksorubi-

cyny i cisplatyny) w stosunku do MDD2 [73].

Inni naukowcy zasugerowali, że przetwory

z czystka szarego i substancje aktywne w nim

zawarte mogą okazać się pomocne przy leczeniu

łagodnego przerostu prostaty. Oceniano cytotok-

syczne i antyproliferacyjne działanie liofilizowa-

nego, wodnego wyciągu z czystka szarego pocho-

dzącego z Sycylii. W badaniach wykorzystano linię

komórkową fibroblastów płuc (V79-4) oraz ludz-

kie linie komórkowe prostaty (PZ-HPV-7, PNT1A).

Działanie hamujące wzrost badano za pomocą

testu MTT (redukcji soli tetrazolowej) oraz testu

SRB (z sulfrodaminą). W teście cytotoksyczności

(metodą barwienia błękitem trypanu) wyciąg

z czystka d ziałał hamująco na rozwój komórek oraz

powodował spadek ich żywotności. Prawdopo

dobnie, za odnotowane aktywności odpowiadają

zwią zki polifenolowe, a w szczególności flawonoidy,

jednakże mechanizm działania nie jest jasny [74].

Inne właściwości

Jak wcześniej wspomniano, C. incanus był

używany tradycyjnie w leczeniu chorób i dolegli-

wościach przewodu pokarmowego, w biegunkach

oraz jako środek o działaniu spazmolitycznym.

W jednym z badań in vitro oceniano działanie

rozkurczające liofilizowanego wodnego wyciągu

z czystka szarego, pochodzącego z Sycylii, na izo-

lowaną mięśniówkę gładką szczurzego jelita oraz

aorty. Wyciąg zależnie od stężenia hamował skurcz

mięśni wywołany acetylocholiną, fenylefryną

i KCl. Mechanizmy leżące u podstaw tego działania

wymagają jednak dalszych badań, choć sugeruje

się zarówno bezpośrednie działanie na mięśnie

gładkie, jak i pośrednie działanie przez uwalnianie

neuroprzekaźników. Aktywność spazmolityczną

przypisano związkom flawonoidowym, w tym

kwercytynie, kemferolowi, mirycetynie, flawan-

-3-olom i proantocyjanidynom. Działan ie rozkur

czowe na mięśnie gładkie jelita wyjaśnia trady-

cyjne zastosowanie przetworów z czystka szarego

w dolegliwościach trawiennych, natomiast obni-

żanie napięcia mięśniówki naczyń krwionośnych

może w przyszłości znaleźć zastosowanie w terapii

wspomagającej w chorobie nadciśnieniowej [75].

Związki zidentyfikowane w czystku szarym,

a w szczególności należące do diterpenów typu

labdanu, flawonoli, flawan-3-oli, proantocyja-

nidyn, mają szeroko udokumentowane działanie

gastroprotekcyjne. Wymienione składniki chro-

nią błonę śluzową przewodu pokarmowego przed

uszkodzeniami eksperymentalnie indukowanymi

chemicznie i przed różnymi czynnikami wywo-

łującymi zmiany martwicze. Efekty te są tłuma-

czone różnymi mechanizmami działania. Przede

wszystkim, wielofenole roślinne wykazują silne

właściwości przeciw utleniające, chron iąc komórki

przed uszkodzeniami wywołanymi stresem oksy-

dacyjnym i stanem zapalnym. Wykazują działanie

cytoprotekcyjne oraz wpływają na wzrost produk-

cji śluzu w przewodzie pokarmowym. Kwerce-

tyna hamuje działanie ATP-azy, zależnej od jonu

potasowego i wodorowego (H

ATPaza), obecnej

w komórkach okładzinowych żołądka oraz wyka-

zuje właściwości przeciwhistaminowe, co wpływa

na zmniejszenie wydzielania kwasu żołądkowego.

Dodatkowo kwercetyna i katechina hamują wzrost

i rozwój Helicobacter pylori [76, 77]. Odnotowano

działanie przeciwwrzodowe wodnego wyciągu

LEK ROŚLINNY

Tom 76 · nr 11 · 2020662

z nadziemnych części C. incanus w badaniu in

vivo. U zwierząt doświadczalnych wywołano

uszkodzenia żołądka kwasem solnym, etanolem,

indometacyną, serotoniną i rezerpiną. Ekstrakt

bogaty we flawonoidy podawano doustnie (0,25–

0,5 g/kg m.c.). Stwierdzono zależny od dawki efekt

ochronny wobec wszystkich użytych substan

cji. Największą aktywność zauważono w przy-

padku przekrwienia błony śluzowej i wrzodów

krwotocznych indukowanych rezerpiną i seroto-

niną. Autorzy tego badania sugerują, że działanie

ochronne czystka szarego związane jest z poprawą

mikrokrążenia śluzówkowego oraz hamowaniem

degranulacji komórek tucznych, których rozpad

uwalnia duże ilości histaminy [77].

Oceniano wpływ wodnego ekstraktu z czystka

szarego na stres oksydacyjny i dyslipidemię, które

są kluczowymi czynnikami w rozwoju chorób ser-

cowo-naczyniowych. Dwudziestu czterem zdro-

wym ochotnikom podawano przez 12 tygodni,

3 razy dziennie, napar z C. incanus zawierający

flawonoidy i fenolokwasy. Analizowano profil

lipidowy oraz markery stresu oksydacyjnego, (di)

aldehyd malonowy (MDA) jako marker peroksy-

dacji lipidów i zaawansowane produkty utleniania

białek (ang. advancedoxidation protein products,

AOPP) jako marker peroksydacji białek. Profil

lipidowy osób badanych uległ znacznej popra

wie. Odnotowano wzrost stężenia HDL oraz spa-

dek poziomu triglicerydów (TG). Zmniejszyły się

również poziomy markerów stresu oksydacyjnego

(MDA o 16%, AOPP o 18%) po 6 tygodniach bada-

nia. Zmiany markerów nie postępowały w następ

nych tygodniach. Przytoczone wyniki pozwalają

wnioskować, że wyciągi z czystka, jako źródło

polifenoli w diecie, mogą obniżać ryzyko wystą-

pienia chorób sercowo-naczyniowych [78].

Olejek eteryczny pozyskiwany z C. incanus

wykazywał in vitro właściwości neuroochronne.

Silnie hamował działanie butyrylocholinesterazy,

słabiej acetylocholinoesterazy – enzymów wiąza-

nych z rozwojem choroby Alzheimera. Efekt ten

tłumaczy się synergicznym działaniem miesza-

niny niektórych zwią zków terpenowych, w szcze-

gólności α-pinenu, β-pinenu, p-cymen, 1,8-cyne-

olu i linalolu [18].

Podsumowanie

Niniejszy przegląd piśmiennictwa naukowego

pozwala stwierdzić, że C. incanus oraz jego pod-

gatunki mogą być cennym uzupełnieniem diety

w związki wielofenolowe. Przedstawiane analizy

chemiczne wykazały, że głównymi składnikami

występującymi w czystku szarym są flawonoidy,

w tym glikozydy flawonoli (mirycetyny, kwer-

cetyny, kemferolu), flawan-3-ole oraz garbniki.

Obecność tych związków warunkuje terapeu

tyczne i prozdrowotne właściwości liści czystka

szarego i jego przetworów. Dotyczy to przede

wszystkim silnego działania przeciwutlenia

jącego, które może obniżać ryzyko wystąpienia

przewlekłych chorób niezakaźnych, w tym chorób

układu krą żenia, neurodegeneracyjnych oraz cho-

rób nowotworowych. Przetwory z czystka mogą

być również rekomendowane jako środki immu-

nomodulujące, wspomagające leczenie infekcji

bakteryjnych i wirusowych. Aromatyczna oleo-

żywica labdanum oraz olejek eteryczny pozyski-

wany z czystka szarego stanowią cenne źródło

substancji o właściwościach przeciwbakteryjnych

i przeciwzapalnych, które mogą w przyszłości być

szerzej wykorzystane w produkcji preparatów far-

maceutycznych i kosmetycznych oraz jako natu-

ralny konserwant do żywności.

O ile użycie tego surowca jako środka prze

ciwdrobnoustrojowego nie stanowi wyzwania

w przypadku stosowania miejscowego, to wyko-

rzystanie produktów z czystka szarego w zakresie

przeciwwirusowym (ogólnym) wymaga opraco-

wania efektywnej metody podania sk ładników do

miejsca infekcji. Popularyzując zastosowania liści

czystka w sposób zrównoważony, nie można pomi-

jać możliwych interakcji składników tej substancji

roślinnej (korzystnych i niekorzystnych) z mikro-

biotą jelitową oraz ich potencjalnego wpływu na

wchłanianie z przewodu pokarmowego składni-

ków pokarmowych i substancji trzecich, np. leków

– analogicznie jak ma to miejsce w przy padku nad-

miernego przyjmowania wyciągów z liści her

baty. Podobnie jak w przypadku innych przetwo-

rów ziołowych, stosowanych przez pacjentów „na

własną rękę”, wiele działań (zarówno korzyst

nych, jak i niepożądanych) umyka uwadze ogółu.

Wartościowe byłoby, gdyby pacjenci korzysta

jący z samodzielnie przygotowywanych przetwo-

rów z czystka szarego, informowali o tym swoich

lekarzy prowadzących. Samoobserwacja w trak-

cie takiej terapii i odnotowy wanie sy tuacji, w któ-

rych szczególnie widoczny jest wpływ na terapię

wiodącą lub gdy dochodzi do zdarzeń nie do końca

wyjaśnionych, powinna być współcześnie dobrą

praktyką i zwiększać wiedzę na temat praktycz-

nego aspektu ziołolecznictwa – wśród pacjentów,

lekarzy i instytucji odpowiedzialnych za monito-

rowanie działań produktów leczniczych, w tym

działań niepożądanych.

Piśmiennictwo

1. Papaefth imiou D, Papani kolaou A, Fala ra V, Givanoud i S, Kostas S,

Kanellis AK. Genus Cistus: A model for exploring labdane-type

diterpenes’ biosynthesis and a natural source of high value pro-

ducts wit h biological, a romatic, and pha rmacologica l properties.

Front Che m. 2014; 2: 35.

LEK ROŚLINNY

663Tom 76 · nr 11 · 2020

2. Kubica P, Ekiert H, Ek iert R, Szopa A. G atunki ro dzaju Cistus sp. –

takso nomia, wystę powanie, skła d chemiczny, aplik acje terapeu-

tyczne i badania biotechnolog iczne. Postępy Fitote r. 2016; 17(3):

179–188.

3. Guzmán B, Varg as P. Histor ical biogeog raphy and charact er evolu-

tion of Cistaceae (Malvales) base d on analysis of pl astid rbcL and

trnL-trnF sequences. Org Divers E vol. 2009; 9(2): 83–99.

4. Guz mán B, Vargas P. Systematics, cha racter evolution, and bio-

geography of Ci stus L. (Cistaceae) based on ITS, trnL-trnF, and

matK sequences. Mol Phy logenet Evo l. 2005; 37(3): 644–660.

5. World F lora Onlin e [online]. Dostępny w i nternecie: htt p:// www.

worldfloraonl ine.org. Dostęp: 5.11.2020.

6. Newerli-Gu z J, Erdman M. Ocena w ybranych wyróżników jako-

ściowych c zystka (róży sk alnej) Cistus incanus L. Probl Hi g Epi-

demio. 2015; 96(3): 693–696.

7. Fa lchi A, Paoli ni J, Desjober t JM, Melis A, C osta J, Varesi L. Phylo-

geography of Ci stus creticus L. on Corsica and Sardinia inferred

by the trnL-F and rp L32-trnL sequen ces of cpDNA. Mol Phy loge-

net Evol. 2009; 52(2): 538–543.

8. Ča rni A, Matevsk i V, Šilc U. Morpho logical, chorolo gical and eco-

logica l plasticity of Ci stus incanu s in the souther n Balkans. Plant

Biosyst. 2010; 144(3): 602–617.

9. Ba rrajón-Cata lán E, Tomás-Menor L , Morales-Soto A, B ruñá NM,

López DS, Segura-Carretero A, et al. Rockroses (Cistus sp.) Oils.

W: Preedy VR, re d. Essenti al Oils in Foo d Preservat ion, Flavor and

Safety. Cam bridge: Academi c Press; 2016. s. 649–658.

10. Rober t S. Cistinae: The Natural Order of Cistus, or Rock-Rose;

Illus trated by Coloured Figures & De scriptions of Al l the Distinc t

Specie s. Sydney: Wentworth Pre ss; 2016. s. 35–112.

11. Paolin i J, Falchi A, Qui lichini Y, Desj obert JM, de Cia n MC, Varesi

L, et al. M orphologica l, chemical a nd genetic di fferentiati on of two

subspecies of Cistus creticus L. (C. creticus subsp. eriocephalu s

and C. creticus subsp. corsicus). Phytochemistry 2009; 70(9):

1146–1160.

12. Christodoulakis NS, Georgoudi M, Fasseas C. L eaf structure of

Cistus creticus L. (rock rose), a med icinal pl ant widely use d in folk

remedies since ancient times. J Herbs, Spic es Med Plant s. 2014;

20(2): 103–114.

13. Aron ne G, de Micco V. Season al dimor phism in the Me diterrane an

Cistus incanus L. subsp. incanus. Ann Bot. 2001; 87(6): 789–794.

14. Gülz PG, Herrmann T, Hangst K. Leaf trichomes in the genus

Cistus. Flora. 1996; 191(1): 85–104.

15. Klebańska J. Porównanie sk ładu chemiczne go produktów Cistus

× incanus L. dostępnych kom ercyjnie. Pra ca magister ska, promo-

tor: Fecka I. Wroc ław: Wydział Farm aceutyczny z Odd ziałem A na-

lityki M edycznej, Uniwers ytet Medyczny i m. Piastów Ślą skich we

Wrocławiu; 2017.

16. Demetzos C, Mitaku S, Loukis A, Harvala C, Gaily A. A new d ri-

mane sesquiterpene, isomers of manoyl oxide and other volatile

constituents from the resin “Ladano” of Cistus incanus subsp.

creticus (L.) Heywood. J Ess ent Oil Res. 1994; 6(1): 37–41.

17. Szeremeta D, Knas M, Długosz E, Sajewicz M. Qua litative evalu-

ation of composition of the volatile fraction in commercial sa m-

ples of Cistus incanus L . Acta Chromatogr. 2017; 29(3): 427–442.

18. Loi zzo MR, Jemi a MB, Senatore F, Bru no M, Menichi ni F, Tundi s R.

Chemi stry and fu nctional pro perties in p revention of neuro dege-

nerative d isorders of five Cistus sp ecies essent ial oils. Food C hem

Tox ic ol . 2013; 59(9): 586–594.

19. Deme tzos C, Lou kis A, Spili otis V, Zoakis N, St ratigakis N, K ateri-

nopoulo s HE. Composi tion and anti microbial a ctivity of the e ssen-

tial oi l of Cistus creticus L. J Essent O il Res. 1995; 7(4): 407–410.

20. Demetzos C, Katerinopoulos H, Kouvarakis A, St ratigak is N,

Loukis A, Ekonomakis C, et al. Composition and antimicrobial

activity of the essential oil of Cistus creticus subsp. eriocepha-

lus. Planta Med. 1997; 63(5): 477–479.

21. Demet zos C, Anas tasaki T, Perdetz oglou D. A chemometr ic inter-

population study of the essential oils of Ci stus creticus L. gro-

wing i n Crete (Greece). Zeits chrift fu r Naturforsch – S ect C J Bio-

sci. 2002; 57(1–2): 89–94.

22. Ma stino PM, Marc hetti M, Cost a J, Usai M. Interpo pulation var iabi-

lity in t he essenti al oil composit ion of Cistus creticus subsp. erio-

cephalus from Sa rdinia. Chem Biodivers. 2 018; 15(9): 151.

23. Mag gi F, Lucarini D, Papa F, Peron G, Dal l’Acqua S. Phytochemi-

cal an alysis of the lab danum-poor Cistus creticus sub sp. erioce-

phalus (Viv.) Greuter et Bu rdet growing in ce ntral Italy. Biochem

Syst Ec ol. 2016; 66(3): 50–57.

24. An astasaki T, Demet zos C, Perdetzoglou D, Gazoul i M, Loukis A,

Harva la C. Analys is of labdane-t ype diterpe ns form Cistus creti-

cus (subsp. creticus and sub sp. eriocephalus), by GC and GC-M S.

Planta Med. 1999; 65(8): 735–739.

25. Demetzos C, Stahl B, A nastassaki T, Gazouli M, Tzouvelekis LS,

Rall is M. Chemic al analysi s and antim icrobial act ivity of the resi n

Lada no, of its essentia l oil and of the isolated compound s. Planta

Med. 1999; 65(1): 76–78.

26. Waed A, Gh alia S, Adaw ia K. Evaluatio n of radical sc avenging acti-

vity, total phe nolics and tot al flavonoids co ntents of Cistus species

in Syr ia. Int J Pharm acogn Phyto chem Res. 2016; 8(7): 1071–1077.

27. Via piana A, Konopack a A, Waleron K, Wesołows ki M. Cistus inca-

nus L. commercial products as a good source of polyphenols in

human d iet. Ind Cro ps Prod. 2017; 107(22): 297–304.

28. Di mcheva V, Karsheva M. Cistus incanus fro m Strandja mou ntain

as a sourc e of bioactive antiox idants. Plants 2018 ; 7(1): 1–15.

29. Dim cheva V, Kaloyanov N, Karshe va M. The polyphenol c omposi-

tion of Cistus incanus L ., Trachystemon orientalis L. and M elissa

officinalis L. inf usions by HPLC-DAD met hod. Open J Anal Bi o-

anal Chem. 2019; 3(1): 31–38.

30. Go ri A, Nascim ento LB, Ferri ni F, Centritto M, Br unetti C. S easonal

and diurnal variation in leaf phenolics of three medicinal medi-

terranean wild sp ecies: What is the best harvest ing moment to

obtain the richest and the most antioxidant extracts? Molecules

2020; 25(4): 956.

31. Rieh le P, Vollmer M, Roh n S. Phenolic comp ounds in Cistus inca-

nus herbal i nfusions – A ntioxidant c apacity and th ermal stabi lity

durin g the brewing pro cess. Food Res Int . 2013; 53(2): 891–899.

32. Kubica P, Szopa A, Ekiert H. In vitro shoot culture s of pink rock-

-rose (Ci stus × incanus L.) as a potenti al source of phenol ic com-

pound s. Acta Soc Bot Pol. 2017; 86(4): 1–11.

33. Wittpahl G, Kölling-Speer I, Basche S, Herrmann E, Hannig M,

Speer K, et al. The Polyphenolic composition of Cistus incanus

herbal te a and its antiba cterial and a nti-adherent ac tivity agai nst

Streptococcus muta ns. Planta Med. 201 5; 81(18) : 1727–1735 .

34. Barrajõn-Catalán E, Fernández-Arroyo S, Roldán C, Gu illén E,

Saura D, Seg ura-Car retero A, et al. A sys tematic study of t he poly-

phenolic composition of aqueous extracts deriv ing from several

Cistus genus spe cies: Evolution ary relation ship. Phytochem Anal.

2011; 22(4): 3 03–312.

35. Gor i A, Ferrini F, Mar zano MC, Tatti ni M, Centrit to M, Baratto MC,

et al. Characterisation and antioxidant activity of crude extract

and polyphenolic ric h fractions from C. i ncanus leaves. Int J Mol

Sci. 2016; 17(8): 1344.

36. R iehle P, Rusche N, Saake B, Roh n S. Influenc e of the leaf content

and herba l particl e size on the prese nce and extra ctabilit y of quan-

titated ph enolic compou nds in Cistus incanus herba l teas. J Agri c

Food Chem. 2014; 62(45): 10978–10988.

37. Jeszka-Skowron M, Zgoła-Grześkow iak A, Frankowski R. Cistu s

incanus a promisi ng herbal tea rich in bioactive compounds:

LC-MS/MS deter mination of catechins, flavonols, phenolic acids

and alkaloids – A comparison with Camellia sinensis, Rooibos

and Hoan N goc herbal tea. J Food C ompos Anal. 2018; 74(11–12):

71–81.

38. Santagati NA, Salerno L, Attaguile G, Savoca F, Ronsisvalle G.

Simultaneous determination of catech ins, rutin, and gallic acid

in Cistus species extracts by HPLC with diode array detection. J

Chroma togr Sci. 2008; 46(2): 150–156.

39. Mansoor KA, Matalk a KZ, Qa’dan FS, Awad R, Schmidt M. Two

new proanthocyanid in trimers isolated from Cistus incanus L.

demonst rate potent anti-i nflam matory activ ity and select ivity to

cyclooxygenase isoenzymes inhibition. Nat Prod Res. 2016; 3 0(17):

1919–1926.

40. Krei meyer J, Petereit F, Nahrstedt A. Separations of flavan-3-ols

and dimeric proanthocyanidins by capillar y electrophoresis.

Planta Med. 1998; 64(1): 63–67.

41. Petereit F, Kolodz iej H, Nahrstedt A. Flava n-3-ols and proan-

thocyanidins from Cistus incanus. Phytochemistry 1991; 30(3):

981–985.

42. Gaweł-Bęben K, Kukula-Koch W, Hoian U, Czop M, Strzępek-

-Gomół ka M, Antosiewicz B. Characteri zation of C istus × inca-

nus L. and Cistus ladanifer L. extracts as potential multifunc-

tional a ntioxida nt ingredients for ski n protecti ng cosmetics.

Antioxidants 2020; 9(3): 202.

43. Att aguile G, Ru sso A, Campi si A, Savoca F, Acquaviva R, R agusa N,

et al. Ant ioxidant act ivity and prote ctive effect on DNA cl eavage of

extrac ts from Cistus incanus L. and Cistus monspeliensis L. Cel l

Biol Toxicol. 2000; 16(2): 83–90.

44. Scientific Opinion on the substantiation of hea lth clai ms rela-

ted to various food(s)/food constituent(s) and protection of cells

from premature aging, antioxidant activity, antioxidant con-

tent and antioxidant properties, and protection of DNA, prote-

ins and lipids from oxidative damage pursuant to Article 13(1) of

Regulation (EC) No 1924/2006. EFSA Pa nel on Dietetic Products,

Nutrition and Allergies (NDA) (onl ine). EFSA J. 2010; 8(2): 1–63.

Dostępny w internecie: https://efsa.onlinelibrar y.wiley.com/doi/

abs/10.2903/j.efsa.2010.1489. Dostę p: 3.11.2020.

LEK ROŚLINNY

Tom 76 · nr 11 · 2020664

45. Alsabri SG, Zetrini AE, Ermeli NB, Moha med SB, Ben saber SM,

Herma nn A, et al. Study of ei ght medicina l plants for antiox idant

activities. J Chem Pha rm Res. 2012; 4(8): 4028–4031.

46. Dimcheva V, Karsheva M. Antioxidant activity and polyphenol ic

content of the B ulgaria n wild herb Cistus incanus L. stored under

different conditions. J Chem Techno l Metall. 2017; 52(5): 781–790.

47. Szeremeta D, Knaś M, Długosz E, Kowalska T, Sajewicz M. Thin-

-layer chroma tographic fi ngerprint ing of the nonvolat ile fraction

extracted from the medicina l herb Cistus incanus L. J Liq Chro-

matog r Relat Technol . 2017; 40(5–6): 304–310.

48. A it Lahcen S, El H attabi L, Ben kaddour R, C hahboun N, Gha nmi M,

Satrani B, et al. Chemical composition, antioxidant, antimicrobial

and ant ifungal ac tivity of Morocc an Cistus creticus leaves. Chem

Data Collect. 2020; 26(2): 100346.

49. Hutsc henreuther A, B irkemeyer C, Grötz inger K, Strau binger RK,

Rauwald H W. Growth i nhibiti ng activity of vol atile oil from C istus

creticus L. against Borrelia burgdorferi s.s. in vitro. Pharmazie

2010; 65: 290–295.

50. Kubica P, Ekiert H , Ekiert RJ, Szo pa A. Gatunk i rodzaju Cistus sp.

– taksonomia, występowanie, skład chemiczny, aplikacje tera-

peutycz ne i badania biote chnologiczne. S pecies of the genus Post

Fitoter. 2016; 17(3): 179–188.

51. Ch inou I, Demet zos C, Harva la C, Roussa kis C, Verbist F. Cytot oxic

and ant ibacterial l abdane-ty pe diterpen es from the aeri al parts of

Cistus incanus subs p. creticus. Planta Med. 1994; 60(1): 34–36.

52. Kalpoutzak is E, Chi nou I, Mitaku S, Skaltsounis A, Harvala C.

Antibacterial labdane-type diterpenes from the resin “Ladano”

of Cistus creticus subsp. creticus. Nat Prod Le tt. 1998; 11(2):

173–179.

53. Ka lpoutzak is E, Alig ianni s N, Mitaku S, Ch inou I, Harva la C, Skalt-

sounis A. New semisynthetic antimicrobial labdane-type diter-

penoids d erived from the res in “Ladano” of Ci stus creticus. Zeit-

schrift für Naturforsch C. 2014; 56(1–2): 14–17.

54. Bouamam a H, Noël T, Villard J, Benharref A, Ja na M. Antimicro-

bial activities of the leaf ext racts of two Moroccan Cistus L. spe-

cies. J Ethnopharma col. 200 6; 104 (1–2): 10 4–107.

55. Güven ç A, Yildiz S, Ö zkan AM, E rdurak CS, C oşkun M, Yil maz G, et

al. Ant imicrobiologic al studies on Turki sh Cistus species. Phar m

Biol. 2005; 43(2): 178–183.

56. Szeremeta D, Knaś M, Długosz E, K rzykała K, Mrozek-Wilczkie-

wicz A, Mu sioł R, et al. Inves tigation of ant ibacteria l and cytotoxic

potenti al of phenolics de rived from Cistus incanus L. by me ans of

thin-layer chromato graphy-direct bioautography and cytotoxic ity

as say. J Liq Chromato gr Relat Technol . 2018; 41(6):349–357.

57. H annig C, S pitzmülle r B, Al-Ahmad A , Hannig M. E ffects of Ci stus-

-tea on bacter ial coloniz ation and enzy me activities o f the in situ

pell icle. J Dent. 2008; 36(7): 540–545.

58. Han nig C, Sorg J, Spit zmu B, Hanni g M, Al-Ahmad A . Polypheno-

lic bever ages reduce init ial bacteria l adherence to ena mel in situ.

J Dent. 200 9; 37(7): 560–566.

59. Tomás-Menor L , Morales-Soto A, Barrajón-Catalán E, Roldá n-

-Segu ra C, Segura-C arretero A, Micol V. Corre lation between t he

antiba cterial act ivity and the co mposition of ext racts derived f rom

various Spanish Ci stus species. Food Chem Toxicol. 2013; 55(5):

313–322.

60. Re bensburg S, Hel fer M, Schneider M, Kopp ensteiner H, Eb erle J,

Schi ndler M, et al. Pote nt in vitro antivi ral activit y of Cistus inca-

nus extract a gainst HI V and filovi ruses ta rgets vira l envelope pro-

teins. S ci Rep. 2016; 6: 20394.

61. D roebner K, Ehrh ardt C, Poette r A, Ludwig S, Plan z O. CYSTUS052,

a polyphen ol-rich plant extr act, exerts anti-i nfluenza v irus acti-

vity in m ice. Antiviral Re s. 2007; 76(1): 1–10.

62. Ehrhardt C , Hrincius ER, Korte V, Mazu r I, Droebner K, Poetter

A, et al. A polyphenol rich plant extract, CYSTUS052, exerts anti

inf luenza vir us activit y in cell cultu re without toxic si de effects or

the tenden cy to induce vir al resistan ce. Antiviral Res . 2007; 76(1):

38 –47.

63. Kalu s U, Grigorov A, Kadeck i O, Jansen JP, Kiesewette r H, Radtke

H. Cistus incanus (CYS TUS052) for treating patients with i nfec-

tion of the upper respiratory tract. A prospective, randomised,

placebo-controlled clinical study. Antiviral Res. 2009; 84(3):

267–271.

64. Kalu s U, Kiesewetter H, R adtke H. Effect of C YSTUS052 and gre en

tea on subje ctive symptoms i n patients wit h infection o f the upper

respiratory tract. Phyt oterapy Res. 2010; 24(1): 96–100.

65. Deme tzos C, Dim as KS. Labd ane-type Dite rpenes: Chem istry an d

Biological Activity. W: Atta-ur-Rahman, red. Studies in Natural

Product s Chemistr y: tom 25 (Bioactive Natu ral Product s, część F).

Amster dam: Elsevie r Science; 2001. s. 235–292.

66. Lendeckel U, A rndt M, Wolke C, Reinh old D, Kähne T, Ansorge S.

Inhibition of huma n leukocyte function, alanyl aminopeptidase

(APN, CD13) and dipe ptidylpeptid ase IV (DP IV, CD26) enzym atic

activit ies by aqueous ex tracts of Cistus incanus L. s sp. incanus. J

Ethnopharmacol. 2 002; 79(2): 221–227

67. Skor ić M, Todorović S, Gligor ijević N, Jankov ić R, Zivković S, R istić

M, et al. Cy totoxic activity of ethanol extracts of in vitro grown

Cistus creticus subsp. creticus L. on hum an cancer cel l lines. Ind

Crop s Prod. 2 012; 38(4): 153–159.

68. Demetzos C, Mitaku S, Couladis M, Kokkinopou los D. Natura l

metabol ites of ent-13- epi-manoyl oxide a nd other cytotox ic diter-

penes from the resin “Ladano” of Cistus creticus. Planta Med.

1994; 60(6): 59 0–591.

69. Dimas K, Demetzos C, Marsellos M, Sotiriadou R, Mala mas M.,

Kokkinopoulos D. Cy totoxic activity of labd ane type diterpe-

nes agai nst human leu kemic cell l ines in vitro. Planta Med. 1998;

64(3): 208–211.

70. D emetzos C, Di mas K, Hatzian toniou S, Anast asaki T, Angelopo-

ulou D. Cy totoxic and anti-in flammator y activity of lab dane and

cis-clerodane type diterpenes. Pla nta Med. 2001; 67(7): 614–618.

71. Di mas K, Demet zos C, Vaos V, Ioannid is P, Tranga s T. Labd ane type

diterp enes down-regul ate the expres sion of c-myc protei n, but not

of b cl -2, in hu man leukemia T-cells u ndergoing apoptosis. Le uk

Res. 2001; 25(6): 449–454.

72. Dimas K, Hatziantoniou S, Tseleni S, Khan H, Georgopo-

ulos A, A levizopoulos K, et al. Sclareol induces apoptosis in

human HC T116 colon cancer cells in vitro and suppression of

HCT116 tumor growt h in immun odeficient m ice. Apoptosis 2007;

12(4): 685–694.

73. Dimas K , Papadaki M, Tsimplou li C, Hatzi antoniou S, Alev izopo-

ulos K, Pantazis P, et al. Labd-14-ene-8,13-diol (sclareol) indu-

ces cell c ycle arrest and a poptosis in hu man breast ca ncer cells a nd

enha nces the activ ity of antica ncer drugs. B iomed Pharmacother.

2006; 60(3): 127–133.

74. Vitali F, Pennisi G, Attaguile G, Savoca F, Tita B. A ntiprolifera-

tive and cy totoxic activit y of extracts fro m Cistus incanus L. and

Cistus monspeliensis L. on human prostate cell lines. Nat Prod

Res. 2011; 25(3): 188–202.

75. Attagu ile G, Perticone G , Mania G, Savoca F, Penn isi G, Salomone

S. Cistus incanus and Cistus monspeliensis inhibit the contrac-

tile response in isolated rat smooth muscle. J Ethnoph armacol.

200 4; 92(2–3): 245–250.

76. de Lira Mota KS, Dias GEN, Pi nto MEF, Luiz-Fer reira A, Sou za-

-Brito AR M, Hiruma-Li ma CA, et al. Flavonoids with gastropro-

tective activity. Molecules 2009; 14(3): 979–1012.

77. Att aguile G, C aruso A, Pen nisi G, Savoca F. Gast roprotective ef fect

of aqueous extract of Cistu s incanus L. in rats. Pharmaco l Res.

1995; 31(1): 29–32.

78. Kuchta A, Konopacka A, Waleron K, Viapiana A, Wesołowski M,

Dąbkowski K, et al. The effect of Cistus incanus herbal tea sup-

plementat ion on oxidative st ress markers a nd lipid profi le in heal-

thy adult s. Cardiol J. ew druku. do i: 10.5603/CJ.a2019.0028.

Polyphenol Profile of Cistus × incanus L. and Its Relevance to Antioxidant Effect and α-Glucosidase Inhibition

Article

Full-text available

Feb 2023

The European Food Safety Authority recommends C. incanus as a natural source of antioxidants. Its activity is essentially determined by polyphenols, although specific compounds are not finally indicated. The available plant material comes from different subspecies and locations, which can lead to differences in chemical composition and potency. For this reason, we conducted a detailed analysis of the polyphenol content and antioxidant activity of 52 different C. incanus teas from Turkey, Albania, Greece, and unspecified regions. We focused special attention on ellagitannins, which have not been properly determined so far. Besides oxidative stress, hyperglycemia is an essential component of cardiometabolic diseases. Therefore, in subsequent experiments, we evaluated the ability of C. incanus extracts and individual polyphenols to inhibit α-glucosidase. Using statistical methods, we analyzed how differences in chemical composition affect activity. The results showed that C. incanus is a rich source of ellagitannins (2.5–19%), which dominate among polyphenols (5.5–23%). Turkish-origin products had higher ellagitannin content and a greater antioxidant effect (FRAP, ABTS) than Albanian and Greek products. In contrast, the flavonoid and phenolic acid contents and DPPH values were at similar levels in all products. An in-depth analysis of their composition indicated that all groups of polyphenols are involved in the antioxidant effect, but a significant contribution can be attributed to ellagitannins and flavonoids. C. incanus extracts showed a high capacity to inhibit α-glucosidase activity (IC50 125–145 μg/mL). Ellagitannins were the most effective inhibitors (IC50 0.7–1.1 μM), with a potency exceeding acarbose (3.3 mM). In conclusion, C. incanus, due to the presence of ellagitannins and flavonoids, exhibits powerful antioxidant and α-glucosidase inhibitory effects.

Екстракция и анализ на фенолни съединения от диворастящи растителни видове от Странджа планина (Extraction and analysis of phenolic compounds from wild plant species from Strandzha Mountain)

Thesis

Full-text available

Sep 2022

Vanya Gerasimova

Дисертационният труд представлява обемно и подробно проведено изследване, което включва, освен оценка на влиянието на основните екстракционни параметри върху добива на фенолни съединения от диворастящите, нетрадиционни за България, растителни видове - Cistus incanus L. (памуклийка), Trachystemon orientalis L. (източен лопох) и Phyllirea latifolia L. (грипа) от Странджа планина, така и качествено и количествено определяне на някои антиоксиданти в техни екстракти с разработен и валидиран за целта течнохроматографски метод за анализ. В допълнение за първи път е моделирана и кинетиката на ултразвукова екстракция на листа и на стъбла от Cistus incanus спрямо най-значимите параметри на екстракция. Освен от работните условия по време на екстракция, количеството на полезните компоненти в екстрактите от Cistus incanus се влияе от вида екстрахирана надземна част, географския произход, сезонната изменчивост и начина на съхранение на суровината. Като цяло системното и задълбочено изследване на екстракцията на фенолни компоненти от Cistus incanus, Trachystemon orientalis и Phyllirea latifolia, както и установените високи количества на антиоксиданти в техните екстракти, демонстрират възможностите на приложение на непроучените досега български находища на диворастящите видове в областта на храните, козметиката и лекарствата.

Characterization of Cistus × incanus L. and Cistus ladanifer L. Extracts as Potential Multifunctional Antioxidant Ingredients for Skin Protecting Cosmetics

Article

Full-text available

Mar 2020

Skin is constantly exposed to harmful environmental factors, causing photo-oxidative stress in cells and leading to the development of health and aesthetic problems. Multifunctional ingredients of everyday skincare products, possessing antioxidant, UV-protecting, anti-hyperpigmentation, and skin cancer-preventing properties are in high demand. Due to the high content of polyphenolic compounds Cistus × incanus L. and Cistus ladanifer L. are potentially interesting sources of cosmetic ingredients with multiple skin protecting functions. In this study eight extracts from dried C. incanus and C. ladanifer—aerial parts were prepared using 60% (v/v) or 100% (v/v) methanol, on a magnetic stirrer or in Soxhlet apparatus, and compared for their content of phytochemicals and properties important for the skin protection. Extracts from C. incanus prepared in 60% (v/v) methanol contained the highest amount of polyphenolic compounds (331.82–347.27 mg GAE/g DW) and showed the most significant antioxidant activity (IC50 = 3.81–4.05 µg/mL). C. incanus extracts were also effective tyrosinase inhibitors (30–70% inhibition at 100 µg/mL). Statistical correlation analysis revealed that epicatechin, epigallocatechin gallate (EGCG), and myricitrin may be responsible for the antioxidant and tyrosinase inhibitory potential of C. incanus extracts. All analyzed extracts were cytotoxic for human melanoma cells A375 (IC50 = 57.80–199.01 µg/mL), with C. incanus extract prepared in 100% (v/v) methanol using Soxhlet extraction being the most effective. The extracts did not significantly impair the growth of noncancerous human keratinocytes HaCaT. C. incanus and C. ladanifer extracts possess also natural sun protecting activity (SPF 3.42–3.77 at 100 µg/mL), enhancing their anti-hyperpigmentation and anti-melanoma potential.

Seasonal and Diurnal Variation in Leaf Phenolics of Three Medicinal Mediterranean Wild Species: What Is the Best Harvesting Moment to Obtain the Richest and the Most Antioxidant Extracts?

Article

Full-text available

Feb 2020
MOLECULES

Mediterranean plants biosynthesize high amounts of polyphenols, which are important health-promoting compounds. Leaf polyphenolic composition changes according to environmental conditions. Therefore, it is crucial to know the temporal variation in their production. This study aimed to: i) evaluate the monthly and daily changes in polyphenols of Phyllirea latifolia, Cistus incanus, and Pistacia lentiscus to identify their best harvesting moment, ii) verify the possible correlations between phenolic production and temperature and irradiation, iii) evaluate their antioxidant capacity using 2,2-diphenyl-1-picrylhydrazyl (DPPH) and hydroxyl radical (OH)scavenging assays. The extracts of leaves harvested at 8:00, 13:00 and 18:00, in May, July, and October for two years were analysed by HPLC-DAD. Both “month” and “time of the day” affected the polyphenolic content in all species. July at 13:00 was the best harvesting moment for all polyphenolic classes of P. latifolia and only for some classes of C. incanus and P. lentiscus. Environmental parameters positively correlated with the polyphenols of C. incanus and P. latifolia, while the antioxidant capacity only varied in this last species, reaching the highest value in July. Results of the study allow to determine the balsamic time for each species. Moreover, the relationship between polyphenols and environmental data can be useful for the cultivation of these plants under controlled conditions.

The polyphenol composition of Cistus incanus L., Trachystemon orientalis L. and Melissa officinalis L. infusions by HPLC-DAD method

Article

Full-text available

Aug 2019

The effect of Cistus incanus herbal tea supplementation on oxidative stress markers and lipid profile in healthy adults

Article

Full-text available

Mar 2019

BACKGROUND: Oxidative stress and dyslipidemia play a critical role in the development of cardiovascular disease (CVD). Regular intake of polyphenol-rich diets is associated with a reduced risk of CVDs. METHODS: The present study was a pilot study with 24 healthy volunteers and was designed to determine if a 12-week administration of Cistus incanus herbal tea, containing phenolic acids and flavonoids, reduces cardiovascular risk factors including oxidative stress and dyslipidemia in healthy adults. Phenolic compounds profile and antibacterial activity of Cistus incanus infusion were also measured. RESULTS: Herbal infusion led to improvement in lipid profile by increase (D4%, p = 0.033) high-density lipoprotein cholesterol concentration and decrease triglyceride (D14%, p = 0.013) concentrations. In addition, the Cistus incanus diet was associated with decreased serum concentrations of malondialdehyde (D16%, p < 0.01) and advanced oxidation protein products (D18%, p < 0.001). CONCLUSIONS: Cistus incanus administration decreases cardiovascular risk factors including oxidative stress and dyslipidemia and this action supports the idea of using Cistus incanus tea on a daily basis as an effective dietary component for prevention of atherosclerotic CVD.

Interpopulation variability in the essential oil composition of Cistus creticus subspecies eriocephalus from Sardinia

Article

Full-text available

Jun 2018

Cistus genus is widespread in the Mediterranean regions with several species and is traditionally known as a natural remedy, but few previous phytochemical researches have been reported on Cistus species growing in Sardinia. The aim of this work was to study the interpopulation variability of the volatiles of C. creticus subsp. eriocephalus to find out the natural chemotypes of this taxon for chemotaxonomic purposes. Plant material was collected from seven wild populations in Sardinia. The oils from aerial part were obtained by hydrodistillation and analyzed by GC‐MS enabling to identify 185 compounds. The seven samples showed appreciable variations in their chemical composition. MA was found almost exclusively linear hydrocarbons (85%) and MN presented as major fraction fatty acids (36.97%). CP and MN had high quantity of no terpenic carbonylic compounds (63% and 69% respectively) and in CP was found also sclareol a well‐known antimicrobial compound. PCA analysis showed the existence of a high interpopulation variability within the essential oils of C. creticus subsp. eriocephalus growing in Sardinia. For example MN and CP are very close each other as CG is close to PM. BN is isolated from the others Cistus populations due to lacking essential oil. These data suggest that the basis of variation in the volatile composition of seven C. creticus subsp. eriocephalus populations depends on hybridization and that the sample without essential oil is the only one no‐hybridized. This article is protected by copyright. All rights reserved.

Investigation of antibacterial and cytotoxic potential of phenolics derived from Cistus incanus L. by means of thin-layer chromatography-direct bioautography and cytotoxicity assay

Article

Full-text available

Apr 2018

Cistus incanus L. (hairy rockrose) is a medicinal plant which belongs to the Cistaceae family and the Cistus genus, with a well established position in traditional medicine of the Mediterranean basin and the Middle East. It was the aim of this study to compare antibacterial activity of the phenolics derived from fourteen C. incanus samples of different origin (Turkey, Albania, Greece, and an unknown geographical location) obtained as herbal teas from a local market of diet supplements. This activity was assessed with the use of thin-layer chromatography–direct bioautography (TLC-DB) applied to crude extracts against the Gram negative naturally luminescent marine bacterium Aliivibrio fischeri and the Gram positive soil bacterium Bacillus subtilis as the test microorganisms. It was established that in spite of different origin of the investigated herbal samples, in qualitative terms their antibacterial activity was closely comparable and more strongly pronounced against the Gram positive than the Gram negative bacterium. Crude extract originating from one herbal specimen labelled A3 (sample no. 3 from Albania) underwent selective multi-step extraction of the phenolics, dividing them into six fractions (I to VI) that expectedly contain flavonoid aglycons, free phenolic acids, non-polar flavonoid glycosides, polar flavonoid glycosides, and phenolic acids obtained through the acidic and basic hydrolysis from the respective glycosides. Antibacterial activity of each A3 fraction was then assessed with the use of the same TLC-DB approach and it was established that the strongest effect was exerted by fractions I and II (flavonoid aglycons and free phenolic acids). Moreover, cytotoxic assay was performed for the crude C. incanus extracts against the human colon adenocarcinoma cells and a moderate yet well measurable cytotoxic effect was observed with all investigated C. incanus samples. In analogy to antibacterial activity, also in this case cytotoxic potential of all investigated crude C. incanus extracts was similar.

Cistus incanus from Strandja Mountain as a Source of Bioactive Antioxidants

Article

Full-text available

Jan 2018

The purpose of the present study is to survey the extraction conditions and explore the antioxidant potential of the wild herb Cistus incanus, which is non-traditional in Bulgarian ethnomedicine and widespread in the Strandja Mountain. The influence of the extraction time (0-500 min) and solvent composition (0-50% ethanol in water) on the polyphenols, flavonoid yields and on the antioxidant capacity of the extracts of leaves, stalks (wood parts) and bud mixture were studied. The antioxidant capacity (AOC) was evaluated by use of scavenging assays of 2,2-diphenyl-1-picrylhydrazyl (DPPH) radicals. Total polyphenol and flavonoid contents were quantified using UV-vis (ultraviolet-visible) spectrophotometry. The optimal yield of the desired components was obtained with 30% ethanol in water solvent at the 390th min of extraction time. In addition, the influence of seasonality (winter and summer Cistus incanus), and of the different aerial parts-hard-coated seeds, buds, and a mixture of leaves and stalks of the wild plant-on the presence of polyphenols, flavonoids, and AOC were investigated. The present work revealed that the high values of polyphenols, flavonoids and the high AOC occurred not only in the summer leaves, but were also found in the winter leaves, hard-coated seeds, buds, and stalks. Based on the obtained results, the Cistus incanus from Strandja Mountain could be an excellent new source of natural antioxidants in food and for the pharmaceutical industries.

In vitro shoot cultures of pink rock-rose (Cistus ×incanus L.) as a potential source of phenolic compounds

Article

Full-text available

Dec 2017
ACTA SOC BOT POL

In vitro cultures of Cistus ×incanus (pink rock-rose) were maintained on two variants of Murashige and Skoog (MS) medium differing in terms of composition of plant growth regulators (PGRs): 6-benzyladenine (BA) and 1-naphthaleneacetic acid (NAA) at the following concentrations: 3 mg/L and 0, 3 mg/L and 1 mg/L, respectively, and on a variant without PGRs – a control. Cultures were maintained in a form of agar and agitated shoot cultures. The qualitative and quantitative analyzes of three groups of phenolic compounds (catechins, flavonoids, and free phenolic acids) were performed by using the HPLC-DAD technique in methanolic extracts of in vitro biomasses and of commercial plant raw material. In analyzed extracts from in vitro cultures, the presence of catechin [max. 197.80 mg / 100 g dry weight (DW)], epicatechin gallate (max. 30.74 mg / 100 g DW), gallic acid (max. 83.23 mg / 100 g DW), quercetin (max. 10.15 mg / 100 g DW), and quercitrin (max. 72.89 mg / 100 g DW) was confirmed. The quantities of accumulated compounds varied and depended on the type of in vitro culture and the concentration of PGRs in media. The highest amounts of all estimated compounds were obtained in biomasses from agar cultures cultivated on medium without PGRs in vitro. In extracts obtained from commercial raw material, gallic acid (max. 261.80 mg / 100 g DW) and quercetin (max. 255.96 mg / 100 g DW) were detected as being the dominant compounds.

Chemical composition, antioxidant, antimicrobial and antifungal activity of Moroccan Cistus Creticus leaves

Article

Apr 2020

The essential oil from the Cistus leaves of Tafraout, Morocco was obtained by hydro-distillation and analyzed using the gas chromatography–mass spectrometry method. The total phenol content, antioxidant and antibacterial properties of crude extract, fractions (flavonoids, tannins, saponins, alkaloids) and essential oil of Cistus Creticus leaves were studied. Total polyphenol, flavonoid, and condensed tannin's contents were determined using Folin-Ciocalteu, aluminum chloride and vanillin colorimetric methods, respectively. The antioxidant activity of essential oil and different extracts from C.leaves was determined by two methods: free radical scavenging method DPPH and the FRAP) The different extracts studied showed an antioxidant activity, with 50% inhibition concentration (IC50) values varied between 0.01 and 2.53 mg/mL for DPPH test and 0.1 to 0.53 mg/mL for FRAP test. The antioxidant capacity was significantly higher for flavonoids and saponins, compared to the other extracts. The crude extract and essential oil were examined for their antimicrobial and antifungal activities.

Cistus incanus a promising herbal tea rich in bioactive compounds: LC-MS/MS determination of catechins, flavonols, phenolic acids and alkaloids – A comparison with Camellia sinensis, Rooibos and Hoan Ngoc herbal tea

Article

Sep 2018

Cistus incanus is called a medicine herbal plant due to its antimicrobial, anti-inflammatory, cytotoxic and antiulcerogenic properties. Considering these unique properties, quantification of the bioactive compounds of its infusion by liquid chromatography-tandem mass spectrometry is very important because of the rising consumption of this beverage. In this study the content of 28 phenolic compounds and theirs derivatives, alkaloids and vitamin B of water extract of Cistus incanus tea was examined and the results were compared with the results from other types of popular in the market teas. The Cistus incanus infusions were tested for content of flavanols, flavonols, organic acids, vitamin B and alkaloids and were compared with Camellia sinensis, Hoan Ngoc herbal tea and Rooibos infusions. Camellia sinensis infusions generally contained more catechins (1.56–82.65 mg/g) than Cistus incanus (1.02–2.73 mg/g) but there was no catechin-3-gallate in any Camellia sinensis infusions. Caffeine, theobromine and theophylline were found practically only in Camellia sinensis (6.22–14.19 mg/g) and Vietnamese herbal tea (2.97 mg/g) while trigonelline was found at higher concentrations in both Cistus incanus (6.29–14.34 μg/g) and Rooibos infusions (10.54–14.29 μg/g) than in Camellia sinensis infusions (0.30–2.88 μg/g). Principal component analysis revealed both similarities and differences among the infusions.

Characteristics, therapeutic and health-promoting potential of Cistus × incanus L.

Abstract and Figures

Recommended publications

Isolation and structure elucidation of cistusin: A new ellagitannin from Cistus × incanus L. leaves

Cistus×incanus L. – eine potente Heilpflanze zur Prävention auf vielen Ebenen

Polyphenol Diversity and Antioxidant Activity of European Cistus creticus L. (Cistaceae) Compared to...

Antioxidant and Antiglycation Effects of Cistus × incanus Water Infusion, Its Phenolic Components, a...