Content uploaded by Monika Szwarc
Author content
All content in this area was uploaded by Monika Szwarc on Mar 30, 2023
Content may be subject to copyright.
Cena 35,00 zł (VAT 5%)
INDEKS 376620
STUDIA PRAWNICZE 3 (211) 2017
P O L S K A A K A D E M I A N A U K
INSTYTUT NAUK PRAWNYCH
PL ISSN 0039-3312
Studia
PRAW NICZE
KWARTALNIK
W numerze:
WARSZAWA 2017
WYDAWNICTWO TEKST SP. Z O.O.
3 (211)
2017
• Faza rekonstrukcyjna derywacyjnej koncepcji wykładni – próba krytycznej analizy
• Zakres związania państw członkowskich Kartą praw podstawowych Unii Europejskiej
w kontekście stosowania prawa karnego
• Instytucja tzw. zgody następczej po nowelizacji z 11 marca 2016 r. w świetle standardów
konstytucyjnych i konwencyjnych
• Procedury specjalne a rozbudowa uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka
• Rola i właściwość sądów powszechnych i administracyjnych w sprawach
antymonopolowych w świetle najnowszego orzecznictwa i zmian normatywnych
• Teoretycznoprawne aspekty przedstawicielstwa organizacyjnego jako pragmatycznego
sposobu reprezentacji osoby prawnej
• Problematyka kwalifikacji prawnej przestępstwa paserstwa programów komputerowych
POLSKA AKADEMIA NAUK
INSTYTUT NAUK PRAWNYCH
St u d i a
P R AW N I C Z E
Zeszyt 3 (211) 2017
Wydawnictwo Tekst Sp. z o.o.
Warszawa 2017
KOMITET REDAKCYJNY:
Andrzej Bierć, Jerzy Ciemniewski, Władysław Czapliński,
Lech Gardocki, Ewa Łętowska, Małgorzata Król-Bogomilska,
Maria Kruk-Jarosz, Joanna Mucha, Jan Skupiński,
Tadeusz Smyczyński, Andrzej Szajkowski, Elżbieta Tomkiewicz,
Roman Wieruszewski, Andrzej Wróbel
Redakcja:
Andrzej Bierć – redaktor naczelny
Tadeusz Smyczyński – z-ca red. naczelnego
Joanna Mucha – sekretarz Redakcji
© Copyright 2010 by Instytut Nauk Prawnych PAN
Adres Redakcji:
Instytut Nauk Prawnych PAN
ul. Nowy Świat 72, 00-330 Warszawa
Pałac Staszica
tel. 22 826 52 31 w. 181
fax 22 826 78 53
e-mail: studiaprawnicze@inp.pan.pl
Publikacja dofinansowana przez Instytut Nauk Prawnych PAN
ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego
Wydawnictwo Tekst sp. z o.o.
ul. Kossaka 72, 85-307 Bydgoszcz
tel./fax 52 348 62 50
e-mail: info@tekst.com.pl
www.tekst.com.pl
Wersją podstawową (referencyjną) czasopisma jest wersja papierowa.
Nakład: 350 egz.
Czasopismo znajduje się na liście czasopism naukowych Ministerstwa Nauki
i Szkolnictwa Wyższego z 2015 r. z liczbą 11 punktów za publikację.
„Studia Prawnicze” ukazują się nieprzerwanie od 1963 r.
Redakcja uprzejmie zawiadamia, że dążąc do upowszechniania za granicą artykułów
ukazujących się w „Studiach Prawniczych”, uzgodniła z Redakcją czasopisma
THE CENTRAL EUROPEAN JOURNAL OF SOCIAL AND HUMANITIES (CEJSH)
internetową publikację ich angielskich streszczeń.
SPIS TREŚCI
dr hab. Krzysztof Mularski
WPiA U AM Poznań
FAZA REKONSTRUKCYJNA DERYWACYJNEJ KONCEPCJI WYKŁADNI
– PRÓBA KRYTYCZNEJ ANALIZY ............................................................. 7
1. Uwagi wstępne ..................................................................... 7
2. Zagadnienia metodologiczne ................................................ 9
3. Wybrane założenia i pojęcia rekonstrukcyjnej fazy wykładni .. 12
4. Relacja przepis zrębowy – przepisy uzupełniające .................. 21
5. Relacja przepis centralny – przepisy modyfikujące ................. 32
6. Wnioski ............................................................................... 41
RECONSTRUCTIVE PHASE OF THE DERIVATIVE CONCEPTION
OF INTERPRETATION - AN ATTEMPT AT CRITICAL ANALYSIS ............................ 46
dr hab. prof. INP PAN Monika Szwarc
Insty tut Nauk Prawnych PAN
ZAKRES ZWIĄZANIA PAŃSTW CZŁONKOWSKICH KARTĄ
PRAW PODSTAWOWYCH UNII EUROPEJSKIEJ W KONTEKŚCIE
STOSOWANIA PRAWA KARNEGO (UWAGI NA TLE
ORZECZNICTWA TSUE) ........................................................................ 47
1. Wprowadzenie ..................................................................... 47
2. Realizacja zobowiązań wynikających z prawa UE .................. 50
3. Ustanawianie przepisów krajowych mających wpływ
na korzystanie z uprawnień przyznanych
prawem UE ......................................................................... 72
4. Wnioski .............................................................................. 76
TTHE SCOPE OF APPLICATION OF THE CHARTER OF FUNDAMENTAL
RIGHTS OF THE EUROPEAN UNION BY THE MEMBER STATES
IN THE CRIMINAL LAW CONTEXT (REMARKS ON THE RECENT
CJEU JURISPRUDENCE) .......................................................................................... 79
dr hab. prof. INP PAN Paweł Daniluk
Insty tut Nauk Prawnych PAN
INSTYTUCJA TZW. ZGODY NASTĘPCZEJ PO NOWELIZACJI
Z 11 MARCA 2016 R. W ŚWIETLE STANDARDÓW
KONSTYTUCYJNYCH I KONWENCYJNYCH ...................................... 81
THE INSTITUTION OF THE SO-CALLED EX POST FACTO CONSENT AFTER
THE AMENDMENT OF 11 MARCH 2016 IN THE LIGHT
OF CONSTITUTIONAL AND CONVENTIONAL STANDARDS .............................. 100
4SPIS TREŚCI
dr Grażyna Baranowska, mgr Anna Hernandez-Połczyńska
Insty tut Nauk Prawnych PAN
PROCEDURY SPECJALNE A ROZBUDOWA UNIWERSALNEGO
SYSTEMU OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA ......................................... 101
1. Uwagi wprowadzające .......................................................... 101
2. Wzrost liczby mandatów procedur specjalnych ..................... 103
3. Procedury specjalne a organy traktatowe ............................... 106
4. Wnioski ............................................................................... 111
UN SPECIAL PROCEDURES AND THE EXPANSION OF THE UNIVERSAL
HUMAN RIGHTS SYSTEM ........................................................................................ 113
dr Mateusz Błachucki
Insty tut Nauk Prawnych PAN
ROLA I WŁAŚCIWOŚĆ SĄDÓW POWSZECHNYCH
I ADMINISTRACYJNYCH W SPRAWACH ANTYMONOPOLOWYCH
W ŚWIETLE NAJNOWSZEGO ORZECZNICTWA I ZMIAN
NORMATYWNYCH...................................................................................... 115
1. Zarys zagadnienia ............................................................... 115
2. Zmiany legislacyjne dotyczące właściwości i roli
wyspecjalizowanego sądu antymonopolowego ...................... 117
3. Rola SOKiK w świetle najnowszego orzecznictwa
Sądu Najwyższego .............................................................. 123
4. Kontrola sądowa aktów administracyjnych Prezesa
UOKiK w sprawach antymonopolowych .............................. 125
5. Kontrola sądowa czynności procesowych organu
antymonopolowego w świetle najnowszego orzecznictwa..... 130
6. Wnioski ............................................................................. 142
Wykaz literatury ......................................................................... 145
THE ROLE AND THE JURISDICTION OF CIVIL AND ADMINISTRATIVE
COURTS IN ANTIMONOPOLY CASES IN THE LIGHT OF THE LATEST
CASE-LAW AND NORMATIVE AMENDMENTS ............................................... 147
dr Joanna Mucha-Kujawa
Insty tut Nauk Prawnych PAN
TEORETYCZNOPRAWNE ASPEKTY PRZEDSTAWICIELSTWA
ORGANIZACYJNEGO JAKO PRAGMATYCZNEGO SPOSOBU
REPREZENTACJI OSOBY PRAWNEJ ..................................................... 149
1. Erozja tzw. organicznej teorii osoby prawnej
i jej konsekwencje ................................................................. 149
2. Europejski zwrot w kierunku przedstawicielstwa
organizacyjnego .................................................................. 152
3. Polska nauka prawa wobec konstrukcji
przedstawicielstwa organizacyjnego ...................................... 158
4. Pragmatyczne cechy przedstawicielstwa
organizacyjnego na tle formalizmu teorii organów
osoby prawnej ...................................................................... 163
LEGAL ASPECTS OF ORGANIZATIONAL REPRESENTATION
AS A PRAGMATIC TYPE OF LEGAL ENTITY’S REPRESENTATION ......................... 170
5
SPIS TREŚCI
mgr Dominika Zawadka
Insty tut Nauk Prawnych PAN
PROBLEMATYKA KWALIFIKACJI PRAWNEJ PRZESTĘPSTWA
PASERSTWA PROGRAMÓW KOMPUTEROWYCH .............................. 171
Wstęp ............................................................................... 171
Definicje ........................................................................... 172
Kwalifikacja prawna czynu na podstawie art. 291–293
Kodeksu karnego ............................................................... 174
Kwalifikacja prawna czynu na podstawie art. 118 Ustawy
o prawie autorskim i prawach pokrewnych ......................... 180
Kwalifikacja prawna na podstawie art. 122 Kodeksu
wykroczeń......................................................................... 184
Podsumowanie .................................................................. 184
Bibliografia ....................................................................... 186
THE CRIME OF FENCING THE COMPUTER PROGRAMS – THE LEGAL
QUALIFICATION ISSUES .......................................................................................... 188
Informacje dla Autorów ............................................................................................... 189
POLSKA AKADEMIA NAUK
INSTYTUT NAUK PRAWNYCH
PL ISSN 0039-3312
Studia
PRAWNICZE
Zeszyt 3 (211) 2017
Warszawa 2017
ZAKRES ZWIĄZANIA
PAŃSTW CZŁONKOWSKICH KARTĄ PRAW
PODSTAWOWYCH UNII EUROPEJSKIEJ
W KONTEKŚCIE STOSOWANIA
PRAWA KARNEGO
(UWAGI NA TLE ORZECZNICTWA TSUE)
1. Wprowadzenie
Znaczenie Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (dalej powoływana
w tekście jako: Karta) dla kształtowania prawa Unii Europejskiej oraz jej oddzia-
ływanie na prawo krajowe państw członkowskich jest przedmiotem stałego zain-
teresowania polskiej nauki prawa. Z tego względu celem poniższych rozważań
nie jest przeprowadzenie analizy stosowania Karty w krajowym porządku praw-
nym w ogólności, lecz przedstawienie stanowiska Trybunału Sprawiedliwości
1 J. Barcz (red.), Ochrona praw podstawowych w Unii Europejskiej, Warszawa
2008; A. Wróbel (red.), Karta Praw Podstawowych w europejskim i krajowym porząd-
ku prawnym, Warszawa 2009; K. Lenaerts, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
a ochrona praw podstawowych, Europejski Przegląd Sądowy, 2013/1, s. 4–16; N. Półtorak,
Zakres związania państw członkowskich Kartą Praw Podstawowych Unii Europejskiej, Eu-
ropejski Przegląd Sądowy 2014/9, s. 17–28; M. Szpunar, Kilka uwag systematyzujących na
temat zakresu zastosowania Karty Praw Podstawowych UE, Europejski Przegląd Sądowy
2015/10, s. 4–10; R. Grzeszczak, A. Szmigielski, Sądowe stosowanie Karty Praw Podstawo-
wych UE w odniesieniu do państw członkowskich – refleksje na podstawie orzecznictwa Try-
bunału sprawiedliwości i praktyki sądów krajowych, Europejski Przegląd Sądowy, 2015/10,
s. 11–18; M. Saan, D. Düsterhaus, Stosowanie prawa UE przez państwa członkowskie
z perspektywy Trybunału Sprawiedliwości – od pełnej zgodności między Kartą i prawem UE
do barier proceduralnych ją niweczących, Europejski Przegląd Sądowy 2016/8, s. 10–18.
Monika Szwarc
48 Monika Szwarc
Unii Europejskiej w odniesieniu do jej oddziaływania w kontekście stosowania
prawa karnego państw członkowskich. Przedmiotem analiz będą zatem kwestie
dotyczące tej sfery prawa, w której państwa członkowskie – stanowiąc i stosując
prawo – korzystają z przysługujących im kompetencji do karania (ius puniendi).
Podobnie jak w innych dziedzinach prawa, także na gruncie prawa kar-
nego zasadnicze znaczenie ma ustalenie zakresu związania państw członkow-
skich postanowieniami Karty. W ciągu lat obowiązywania Karty, mający w tym
zakresie zasadnicze znaczenie jej art. ust. był wielokrotnie przedmiotem
wykładni Trybunału Sprawiedliwości. Użyte w art. ust. Karty sformułowa-
nie „w zakresie, w jakim stosują prawo Unii”, wskazujące na zakres związania
państw członkowskich obowiązkami wynikającymi z Karty, został już zinterpre-
towany przez TS w wyrokach Fransson, Melloni i Siragusa. Z tych rozstrzyg-
nięć TS wynika, po pierwsze, że analiza zgodności prawa krajowego z Kartą musi
następować dwuetapowo. Najpierw konieczne jest ustalenie, czy Karta w ogóle
ma zastosowanie, tzn. czy sytuacja rozpatrywana przez sąd krajowy mieści się
w pojęciu „stosowania prawa Unii przez państwo członkowskie”. Dopiero
w dalszej kolejności, jeżeli ta kwestia zostanie rozstrzygnięta pozytywnie, moż-
liwe jest rozpatrywanie zgodności przepisów krajowych z postanowieniami Kar-
ty. Po drugie, konsekwencją ustalenia, że Karta ma zastosowanie w konkretnym
przypadku, jest obowiązek kontroli zgodności przepisu krajowego lub działania
2 Wyrok z dnia 26 lutego 2013 r., Fransson, C-617/10, EU:C:2013:105; z uwagi na
fakt, że sformułowane w tym wyroku reguły mają fundamentalne znaczenie dla całego
prawa UE (a nie tylko dla dziedziny prawa karnego), był on przedmiotem wielu opra-
cowań i komentarzy, zob. w szczególności A. Pudło, Glosa do wyroku Trybunału Spra-
wiedliwości Unii Europejskiej w sprawie Aklagaren przeciwko Hansowi Akerbergowi Frans-
sonowi (nr C-617/10), Przegląd Sejmowy 2013/5, s. 163–168; E. Hancox, The meaning
of ‘implementing’ EU law under Article 51(1) of the Charter: Akerberg Fransson, Common
Market Law Review 2013/5, s. 1411–1431.
3 Wyrok z dnia 26 lutego 2013 r., Melloni, C-399/11, EU:C:2013:107; podobnie
jak w przypadku wyroku Fransson, także ten wyrok ma fundamentalne znaczenie dla ca-
łego prawa UE i konstytucyjnych implikacji zasady pierwszeństwa tego prawa w porządku
krajowym (a nie tylko dla dziedziny prawa karnego) i w zasadzie jest przedmiotem wielu
komentarzy, klasyczne glosy do wyroku zob. N. de Boer, Adressing rights divergences under
the Charter: Melloni, Common Market Law Review 2013/, s. 1083–1104; A. Falkiewicz,
Zasada pierwszeństwa we współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych – uwagi do
wyroku w sprawie Melloni, Europejski Przegląd Sądowy 2013/10, s. 29–37.
4 Wyrok z dnia 6 marca 2014 r., Siragusa, C-206/13, EU:C:2014:126.
5 Szerzej na ten temat M. Szwarc, Application of the Charter of Fundamental
Rights in the Context of Sanctions Imposed by Member States for Infringements of Euro-
pean Union Law: Comment on Fransson Case, European Public Law 2/2014, s. 229–245;
M. Szwarc, Stosowanie Karty Praw Podstawowych w dziedzinie prawa karnego Unii Euro-
pejskiej, [w:] D. Kornobis-Romanowska (red.), Unia Europejska w roli gwaranta i promo-
tora praw podstawowych, Sopot 2016, s. 165–186; M. Taborowski, Znaczenie art. 53 Karty
Praw Podstawowych Unii Europejskiej dla poziomu ochrony praw podstawowych w krajowym
prawie konstytucyjnym, Państwo i Prawo 1/2016, s. 40–57.
49
ZAKRES ZWIĄZANIA PAŃSTW CZŁONKOWSKICH KARTĄ PRAW PODSTAWOWYCH...
organów krajowych (uznanych za akt stosowania prawa Unii w rozumieniu art.
ust. Karty) z prawami podstawowymi w niej zagwarantowanymi. Swobo-
da sądu krajowego w zakresie wyboru standardu ochrony praw podstawowych
w konkretnym przypadku jest uzależniona od stopnia harmonizacji tego stan-
dardu na poziomie UE. Jeżeli bowiem działanie państw członkowskich jest
w większym stopniu determinowane stanem prawa Unii Europejskiej, wówczas
swoboda państw członkowskich zastosowania krajowego standardu ochrony
praw podstawowych ulega znacznemu ograniczeniu. Jak bowiem wynika z wy-
roku Melloni, jeżeli przepisy prawa unijnego dokonały harmonizacji standardu
ochrony praw podstawowych wówczas państwo członkowskie nie może powołać
się na krajowy wyższy standard konstytucyjny.
Dotychczasowe orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości dotyczące stoso-
wania prawa Unii (w tym Karty) w kontekście stosowania prawa karnego przez
państwa członkowskie pozwala stwierdzić, że państwa członkowskie „stosują
prawo Unii” w następujących sytuacjach. Po pierwsze, gdy państwa członkowskie
realizują obowiązki wynikające z prawa Unii Europejskiej: a) dokonując transpo-
zycji decyzji ramowych (lub dyrektyw przyjętych w ramach realizacji współpra-
cy sądowej w sprawach karnych na podstawie obecnie obowiązujących przepi-
sów Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej) i stosując przepisy krajowe
transponujące te decyzje ramowe (pkt .. i ..); b) stosując w praktyce prze-
pisy krajowe stanowiące transpozycję decyzji ramowych lub dyrektyw w ramach
współpracy sądowej w sprawach karnych (pkt ..); c) stosując przepisy prawa
karnego w celu zapewnienia skuteczności prawa UE (pkt ..). Po drugie, gdy
z uwagi na szczególne okoliczności danej sprawy okazuje się, że chociaż państwo
członkowskie przyjęło przepisy krajowe poza realizacją zobowiązań prawa UE,
to jednak stosowanie tych przepisów może wpływać na stosowanie prawa unij-
nego (pkt ). Nie należy także zapominać, że państwa członkowskie „stosują
prawo Unii” gdy korzystają z wyjątków, uzasadniających wprowadzanie w pra-
wie krajowym ograniczeń swobód rynku wewnętrznego.
2. Realizacja zobowiązań wynikających z prawa UE
2.1. Wykładnia decyzji ramowych (Lanigan, JZ, Vilkas)
Jeszcze przed wejściem w życie Karty, Trybunał Sprawiedliwości potwier-
dził, że państwa członkowskie są związane obowiązkiem poszanowania praw
podstawowych przy transpozycji decyzji ramowej. W obecnym stanie prawnym
6 Wyrok z 30 kwietnia 2014 r., Pfleger, C-390/12, EU:C:2014:281.
7 Wyrok z 16 czerwca 2005 r., Pupino, C-105/03, EU:C:2005:386; wyrok
50 Monika Szwarc
także nie powinno budzić wątpliwości, że w przypadku dokonywania transpo-
zycji decyzji ramowej lub dyrektywy przyjętej w ramach współpracy sądowej
w sprawach karnych państwo członkowskie wykonuje prawo Unii w rozumieniu
art. ust. Karty.
Takie stanowisko konsekwentnie zajmował dotychczas TS w rozstrzygnię-
ciach dotyczących wykładni decyzji ramowej 00//WSiSW w sprawie euro-
pejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami
członkowskimi , wskazując w szczególności na wyraźne brzmienie jej art. ust. .
W przepisie tym zastrzeżono, że decyzja ramowa 00//WSiSW nie skut-
kuje modykacją obowiązku poszanowania praw podstawowych i podstawowych
zasad prawa zawartych w art. TUE. Obowiązek poszanowania praw podsta-
wowych dotyczy przy tym wszystkich państw członkowskich, a zatem zarówno
państwa członkowskiego wydającego nakaz, jak i państwa członkowskiego wy-
konującego nakaz. Chociaż zatem decyzja ramowa 00//WSiSW została
przyjęta przed nadaniem Karcie mocy wiążącej, okoliczność ta nie ma znaczenia
dla Trybunału. Karta jest bowiem źródłem praw podstawowych, podobnie jak
były nim zasady ogólne prawa unijnego w okresie przed uzyskaniem przez Kartę
mocy wiążącej.
Z powyższego wynika przede wszystkim, że uwzględnianie standardu
ochrony przewidzianego Kartą jest niezbędne, przy dokonywaniu wykładni
przepisów decyzji ramowych oraz przepisów krajowych transponujących je do sy-
stemu krajowego. Przy wykładni przepisów decyzji ramowej 00//WSiSW,
które generalnie dotyczą pozbawiania wolności (na potrzeby ścigania lub uka-
rania) punktem centralnym dotychczasowych rozważań Trybunału Sprawied-
liwości były gwarancje wynikające z prawa do wolności (art. Karty, który od-
powiada art. Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności,
dalej powoływana w tekście jako: EKPC). Prawo do wolności, gwarantowane na
podstawie art. Karty ma wpływ na sposób wykładni i stosowania przepisów
decyzji ramowej 00//WSiSW.
W wyroku Lanigan TS odwołał się do art. Karty w kontekście interpreta-
cji art. i decyzji ramowej 00//WSiSW0. W tej sprawie sąd krajowy
z 3 maja 2005 r., Advocaten voor de Wereld, C-303/05, EU:C:2007:261; wyrok z dnia
27 lutego 2007 r., Gestoras pro Amnistia, C-354/04 P, EU:C:2007:115, szerzej por. M. Szwarc-
Kuczer, Ochrona praw jednostek w dziedzinie współpracy sądowej w sprawach karnych,
[w:] A. Wróbel (red.), Karta Praw Podstawowych w europejskim i krajowym porządku praw-
nym, Warszawa 2009, s. 341–360.
8 Dz. Urz. UE L 190 z 18.07.2002, s. 1; Dz. Urz. Polskie wydanie specjalne rozdz.
19, t. 6, s. 34.
9 Wyrok z 30 maja 2013 r., Jeremy F., C-168/13 PPU, ECLI:EU:C:2013:358,
pkt 40; wyrok z 16 lipca 2015 r., Lanigan, C-237/15 PPU, EU:C:2005:474, pkt 53.
10 Art. 12 tej decyzji ramowej dotyczy możliwości utrzymania aresztu osoby, któ-
51
ZAKRES ZWIĄZANIA PAŃSTW CZŁONKOWSKICH KARTĄ PRAW PODSTAWOWYCH...
rozpatrywał sytuację oskarżonego o zabójstwo i posiadanie broni palnej z zamia-
rem zamachu na życie. F. Lanigan został zatrzymany przez policję irlandzką na
podstawie europejskiego nakazu aresztowania wydanego przez sąd Zjednoczo-
nego Królestwa, lecz z uwagi na przedłużające się postępowanie dalsze przedłu-
żanie aresztowania stanęło pod znakiem zapytania. Oskarżony podnosił przed
sądem, że z uwagi na przekroczenie terminów przewidzianych w decyzji ramo-
wej 00//WSiSW, wniosek o przekazanie powinien zostać oddalony. Z tego
względu sąd krajowy skierował do Trybunału pytania dotyczące skutków nieza-
chowania terminów określonych w art. decyzji ramowej 00//WSiSW.
Odpowiadając na pytania. TS uznał, że art. w zw. z art. tej decyzji ramowej
pozwala sądowi wykonującemu nakaz pozostawić w areszcie osobę, której doty-
czy wniosek, zgodnie z prawem wykonującego nakaz państwa członkowskiego,
po upływie terminów określonych w art. tej decyzji ramowej, nawet jeśli całko-
wity okres pozbawienia wolności tej osoby przekracza te terminy. Jednocześnie
jednak odwołał się do orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
(dalej powoływany w tekście jako: ETPC), dotyczącego standardu stosowanego
wobec procedur ekstradycyjnych, z którego wynika, że pozbawienie wolności op-
arte na tym artykule może uzasadniać wyłącznie przebieg takiego postępowania
oraz, że w konsekwencji jeżeli postępowanie nie jest prowadzone z wymaganą
starannością, pozbawienie wolności przestaje być uzasadnione.
W konsekwencji, zdaniem Trybunału wydanie europejskiego nakazu
aresztowania nie może samo w sobie uzasadniać pozbawienia wolności osoby,
której dotyczy wniosek, przez okres przekraczający łącznie czas niezbędny do
wykonania tego nakazu. W świetle art. Karty dopuszczalne jest przedłużenie
aresztu przez sąd wykonujący nakaz, ale jedynie gdy można stwierdzić, że postę-
powanie w sprawie wykonania nakazu było prowadzone z wystarczającą staran-
nością, a w konsekwencji okres pozbawienia wolności nie jest nadmierny. Ocena
tej kwestii została pozostawiona sądowi krajowemu, który jednocześnie powinien
przeprowadzić kontrolę indywidualnej sytuacji danej osoby, z uwzględnieniem
wszystkich elementów istotnych dla oceny zasadności czasu trwania postępowa-
nia, w szczególności ewentualnej bezczynności organów zainteresowanego pań-
stwa członkowskiego, ewentualnie stopień przyczynienia się do tej długotrwa-
łości osoby, której wniosek dotyczy, a także karę, która może być lub już została
orzeczona wobec tej osoby.
rej dotyczy nakaz, natomiast w art. 17 tej decyzji ramowej wskazano maksymalne termi-
ny, w jakich powinny być wydane ostateczne decyzje o wykonaniu europejskiego nakazu
aresztowania.
11 Wyrok Lanigan, pkt 52.
12 Wyrok Lanigan, pkt 57 i powołane tam orzeczenia ETPC.
13 Wyrok Lanigan, pkt 58–59.
52 Monika Szwarc
Z kolei w wyroku JZ, prawo do wolności miało wpływ na wykładnię art.
ust. decyzji ramowej 00//WSiSW. Wyrok ten zapadł wskutek pytania
skierowanego przez polski sąd, a dotyczącego wykładni pojęcia „zatrzymanie”
użytego w ww. przepisie (która to wykładnia z kolei ma wpływ na interpretację
pojęcia „faktyczne pozbawienie wolności” użyte w stanowiącym transpozycję
przepisu decyzji ramowej art. 0f Kodeksu postępowania karnego). Już sąd od-
syłający zwrócił uwagę, że wykładni art. ust. decyzji ramowej 00//
WSiSW należałoby dokonywać z uwzględnieniem art. EKPC i wykładni nada-
nej temu postanowieniu przez ETPC.
Trybunał Sprawiedliwości potwierdził co do zasady prawidłowość rozu-
mowania sądu krajowego. Pojęcie „zatrzymania” w rozumieniu art. ust.
decyzji ramowej 00//WSiSW obejmuje – oprócz osadzenia w zakładzie
penitencjarnym – każdy środek lub każdy całokształt środków nałożonych na
daną osobę, które ze względu na ich rodzaj, czas trwania, skutki i zasady wyko-
nywania pozbawiają tę osobę wolności w sposób porównywalny z osadzeniem
w zakładzie penitencjarnym. Wpływ na taką wykładnię art. ust. decyzji
ramowej 00//WSiSW miało orzecznictwo ETPC dotyczące pojęcia „prawa
do wolności” przewidzianego w art. EKPC (któremu z kolei odpowiada art.
Karty). Właśnie opierając się rozstrzygnięciach ETPC dotyczących wykładni art.
EKPC, Trybunał Sprawiedliwości uznał, że co do zasady środki zastosowane
wobec oskarżonego (a następnie skazanego) w sprawie głównej nie wywierały
skutku w postaci pozbawienia wolności porównywalnego z osadzeniem i tym sa-
mym nie mogły być zakwalikowane jako „zatrzymanie” w rozumieniu art.
ust. decyzji ramowej 00//WSiSW.
Trybunał Sprawiedliwości pozostawił ocenę sądowi krajowemu, czy rze-
czywiście tak było w sprawie głównej. Podkreślił przy tym, że art. ust. decy-
zji ramowej 00//WSiSW ogranicza się do minimalnego poziomu ochrony
praw podstawowych osoby, której dotyczy europejski nakaz aresztowania. Zatem
prawo krajowe mogłoby upoważnić sąd wydający nakaz do zaliczenia na poczet
okresu pozbawienia wolności, jaki dana osoba ma odbyć w tym państwie człon-
kowskim, całości lub części okresu stosowania wobec tej osoby przez wykonują-
14 Wyrok TS z 28 lipca 2016 r., JZ, C-294/16 PPU, ECLI:EU:C:2016:610.
15 Wyrok JZ, pkt 47.
16 Wyrok JZ, pkt 50–51.
17 Wyrok JZ, pkt 57, przy czym zastosowane w Wielkiej Brytanii środki obej-
mowały areszt domowy w wymiarze dziewięciu godzin na dobę (w godzinach nocnych),
połączony z dozorem elektronicznym danej osoby za pomocą opaski elektronicznej,
z obowiązkiem stawiennictwa codziennie lub kilka razy w tygodniu w komisariacie policji
w określonych godzinach oraz zakaz występowania o wydanie dokumentów umożliwia-
jących podróż za granicę
53
ZAKRES ZWIĄZANIA PAŃSTW CZŁONKOWSKICH KARTĄ PRAW PODSTAWOWYCH...
ce nakaz państwo członkowskie środków, które nie są pozbawieniem wolności,
lecz jej ograniczeniem.
Natomiast w wyroku Vilkas prawo do wolności miało wpływ na wykład-
nię art. ust. decyzji ramowej 00//WSiSW. W przepisie tym ustalono
zasadę, że przekazanie osoby, której dotyczy nakaz, powinno nastąpić tak szyb-
ko, jak to możliwe, w dniu uzgodnionym przez zainteresowane organy (art.
ust. ), a najpóźniej po upływie 0 dni od daty wydania prawomocnej decyzji
w sprawie wykonania europejskiego nakazu aresztowania (art. ust. ). Jed-
nakże, zgodnie z art. ust. decyzji ramowej 00//WSiSW, jeżeli przeka-
zanie osoby, której dotyczy wniosek w terminie wskazanym w ust. udaremniają
okoliczności niezależne od któregokolwiek z państw członkowskich, wykonujące
i wydające nakaz organy sądowe powinny niezwłocznie porozumieć się i ustalić
nowy termin przekazania. W takim przypadku przekazanie powinno nastąpić
w ciągu 0 dni od w ten sposób uzgodnionej nowej daty.
Sąd krajowy rozpatrujący sprawę główną powziął wątpliwości, czy art.
decyzji ramowej 00//WSiSW dopuszcza możliwość ustalenia nowego ter-
minu przekazania więcej niż jeden raz oraz jeśli tak, to w jakich przypadkach.
Trybunał Sprawiedliwości, po dokonaniu literalnej i celowościowej analizy art.
decyzji ramowej 00//WSiSW stwierdził, że na podstawie jej art.
ust. zainteresowane organy – czyli sąd wydający nakaz i sąd wykonujący nakaz
– powinny ustalić nowy termin przekazania na mocy tego przepisu, gdy przeka-
zanie osoby, której dotyczy wniosek, w ciągu dziesięciu dni od uzgodnionej na
podstawie wspomnianego przepisu pierwszej nowej daty przekazania udarem-
niają okoliczności niezależne od któregoś z państw członkowskich0. Następnie
Trybunał zbadał, czy taka celowościowa wykładnia ww. przepisu decyzji ramowej,
nie narusza prawa do wolności gwarantowanego na podstawie art. Karty, i wska-
zał, w jaki sposób przepisy powinny być stosowane, by to prawo zagwarantować.
Zdaniem Trybunału, powyższa wykładnia art. ust. decyzji ramowej
00//WSiSW nie nakłada bezwzględnego obowiązku utrzymania aresztu
osoby, której dotyczy wniosek. Zgodnie bowiem z art. tej decyzji ramowej to
do wykonującego nakaz organu sądowego należy podjęcie decyzji, czy osoba ta
powinna pozostać tymczasowo aresztowana. Przypomniał także rozstrzygnięcie
w wyroku Lanigan i wskazał, że także w sytuacji, gdy zainteresowane organy
uzgodnią drugą nową datę przekazania na podstawie art. ust. decyzji ramo-
wej 00//WSiSW, wykonujący nakaz organ sądowy będzie mógł zdecydo-
wać o pozostawieniu w areszcie osoby, której dotyczy wniosek, zgodnie z art.
18 Wyrok JZ, pkt 55.
19 Wyrok z 25 stycznia 2017 r., C-640/15, Vilkas, ECLI:EU:C:2017:39.
20 Wyrok Vilkas, pkt 39.
54 Monika Szwarc
Karty, jedynie pod warunkiem, że postępowanie dotyczące przekazania było pro-
wadzone z wystarczającą starannością, a w konsekwencji okres pozbawienia wol-
ności nie jest nadmierny. W tym przypadku zatem to do sądu krajowego będzie
należało zapewnienie, że prawo do wolności nie jest naruszone.
W omówionych powyżej rozstrzygnięciach, TS zastosował art. Karty
(i odpowiadający mu art. EKPC) jako wzorzec przy dokonywaniu wykładni
pojęć użytych w decyzji ramowej 00//WSiSW, a także wskazówkę inter-
pretacyjną dla sądów krajowych w zakresie stosowania przepisów tej decyzji ra-
mowej. Niewątpliwie zatem sąd krajowy stosujący przepisy krajowe stanowiące
transpozycję przepisów decyzji ramowej jest związany także obowiązkiem posza-
nowania praw podstawowych gwarantowanych na podstawie Karty przy wykład-
ni i stosowaniu tych przepisów.
2.2 Ocena zgodności przepisów krajowych (Jeremy F., Radu)
Wpływ postanowień Karty na przepisy prawa karnego nie ogranicza się
jedynie do samej wykładni przepisów krajowych transponujących przepisy dy-
rektywy. Jej postanowienia bowiem mają wpływ na ocenę zgodności przepisów
krajowych z decyzjami ramowymi i stanowią wzorzec kontroli dla samych prze-
pisów decyzji ramowych. Należy przy tym podkreślić, że Trybunał Sprawied-
liwości jest skłonny z własnej inicjatywy oceniać przepisy decyzji ramowej pod
kątem zgodności z Kartą, we wszystkich tych sytuacjach, gdy sąd krajowy zwraca
uwagę na możliwość zastosowania wyższego standardu ochrony na podstawie
swojego prawa krajowego.
W tym względzie z dotychczasowego orzecznictwa Trybunału Sprawied-
liwości wynika, że gdy prawo UE nie zostało w danym zakresie poddane szcze-
gółowej harmonizacji, państwa członkowskie mają większą swobodę w kształto-
waniu swoich przepisów krajowych i stosowaniu wyższego standardu ochrony.
Przykładem takiego ograniczonego wpływu Karty kontrolę zgodności przepisów
krajowych jest wyrok Jeremy F., w której TS odpowiadał na pytanie sądu krajowe-
go dotyczące dopuszczalności – w świetle przepisów decyzji ramowej 00//
WSiSW – przepisów krajowych przewidujących środek zaskarżenia (o skutku
zawieszającym wykonanie orzeczenia organu sądowego) od decyzji dotyczącej
wykonania europejskiego nakazu aresztowania. Trybunał potwierdził obowiązek
interpretacji przepisów transponujących decyzję ramową 00//WSiSW
w świetle prawa do skutecznego środka prawnego, sformułowanego w art.
EKPC i art. Karty. Następnie zbadał, czy procedura przekazywania osób
21 Wyrok Vilkas, pkt 41–43.
22 Wyrok Jeremy F., pkt 42.
55
ZAKRES ZWIĄZANIA PAŃSTW CZŁONKOWSKICH KARTĄ PRAW PODSTAWOWYCH...
w samej decyzji ramowej 00//WSiSW jest zgodna z wymogami wynikają-
cymi z art. Karty. Upewniwszy się, że przepisy decyzji ramowej są z tym prze-
pisem zgodne, Trybunał Sprawiedliwości uznał, że brak w samej decyzji ramowej
regulowania dotyczącego ewentualnego prawa do środka zaskarżenia o charak-
terze zawieszającym przeciwko orzeczeniom dotyczącym europejskiego nakazu
aresztowania nie stoi na przeszkodzie, by państwa członkowskie taką możli-
wość wniesienia odwołania przewidziały. W ocenie Trybunału decyzja ramowa
00//WSiSW pozostawiła państwom szeroki zakres uprawnień dyskrecjo-
nalnych w odniesieniu do realizacji wytyczonych w niej celów, w szczególności
w zakresie możliwości ustanowienia środka zaskarżenia o charakterze zawie-
szającym względem orzeczeń dotyczących europejskiego nakazu aresztowania.
W konsekwencji przepisy decyzji ramowej 00//WSiSW umożliwiają pań-
stwu członkowskiemu stosowanie własnych przepisów konstytucyjnych, doty-
czących w szczególności sprawiedliwego procesu sądowego, oczywiście pod wa-
runkiem, że stosowanie tej decyzji ramowej nie dozna uszczerbku.
Inaczej jednak będzie, jeżeli w przepisach prawa UE (w decyzji ramowej
lub dyrektywie) dokonano harmonizacji określonych aspektów procedury kar-
nej, w szczególności gwarancji procesowych osób oskarżonych. Wówczas bowiem
swoboda państw członkowskich jest zdecydowanie mniejsza. Jedynie sygnaliza-
cyjnie należy przypomnieć wyrok Melloni, w którym Trybunał Sprawiedliwości
stwierdził, że art. a decyzji ramowej 00//WSiSW jest zgodny z wymo-
gami z art. i art. ust. Karty. Jednocześnie, biorąc pod uwagę wysoki
stopień harmonizacji w zakresie wymogów związanych z wyrokami wydawany-
mi zaocznie (art. a decyzji ramowej 00//WSiSW), Trybunał odmówił
państwu członkowskiemu możliwości zastosowania w tym zakresie swojego kra-
jowego konstytucyjnego standardu ochrony w celu odmowy wykonania europej-
skiego nakazu aresztowania. W tym przypadku stopień harmonizacji gwarancji
procesowych był tak wysoki, że państwo członkowskie nie mogłoby zastosować
wyższego krajowego standardu ochrony, gdyż doprowadziłoby to do naruszenia
pierwszeństwa, jednolitości i skuteczności prawa UE..
W tym samym nurcie orzecznictwa pozostaje wyrok Radu, w której TS
rozstrzygał, czy decyzja ramowa 00//WSiSW w związku z art. i art.
23 Wyrok Jeremy F., pkt 51–53.
24 Wyrok Melloni, pkt 54.
25 Por. wyrok Melloni, pkt 60 oraz 62–64; na temat porównania standardu Karty
ze standardem EKPC por. M. Wąsek-Wiaderek, Ochrona praw oskarżonego w Karcie Praw
Podstawowych UE – nowy standard czy zatwierdzenie status quo?, Europejski Przegląd
Sądowy 2015/10, s. 37–44.
26 Wyrok z 29 stycznia 2013 r., C-396/11 Radu, EU:C:2013:39.
56 Monika Szwarc
Karty (oraz art. EKPC) pozwala wykonującemu nakaz sądowi sprzeciwić
się wykonaniu europejskiego nakazu aresztowania wydanego w celu przepro-
wadzenia postępowania karnego ze względu na to, że przed wydaniem nakazu
sąd wydający nakaz nie przesłuchał osoby, której dotyczy wniosek. Oskar-
żony w postępowaniu głównym sprzeciwił się wykonaniu nakazów wydanych
w celu osądzenia, zwracając w szczególności uwagę, że przepisy decyzji ramowej
00//WSiSW powinny być interpretowane i stosowane zgodnie z przepi-
sami Karty i EKPC, gwarantującymi m.in. prawo do obrony.
Trybunał Sprawiedliwości przyznał w wyroku, że art. a decyzji ramowej
00//WSiSW zawiera gwarancję procesową, zgodnie z którą naruszenie
prawa do obrony w trakcie procesu, który zakończył się skazaniem zaocznym
może (przy spełnieniu warunków wskazanych w tym przepisie) stanowić pod-
stawę odmowy wykonania nakazu wydanego w celu wykonania kary pozbawie-
nia wolności. W art. a decyzji ramowej 00//WSiSW, wśród podstaw
odmowy wykonania nakazu, nie uwzględniono natomiast przypadku, gdy euro-
pejski nakaz aresztowania został wydany w celu przeprowadzenia postępowania
karnego bez przesłuchania osoby, której dotyczy wniosek, przez wydające nakaz
organy sądowe.
W uzasadnieniu wyroku brak jest wyodrębnionych rozważań poświęco-
nych kwestii, czy Karta ma zastosowanie w tej sprawie, chociaż takie wątpliwości
sformułował sąd krajowy w swoim pierwszym pytaniu. Jedynie rzecznik gene-
ralna Eleanor Sharpston wskazała w swojej opinii, że wejście w życie Traktatu
z Lizbony (który nadał z mocą od grudnia 00 r. moc wiążącą Karcie) w żaden
istotny sposób nie zmieniło prawa UE. Jej zdaniem art. ust. i TUE stano-
wią kodykację wcześniejszego stanowiska. Innymi słowy, stanowią one zwięzły
wyraz woli politycznej, zgodnie z którą mocniej należy podkreślić godne posza-
nowania i ochrony zasady będące przedmiotem regulacji tych postanowień. Po-
stanowienia Karty, w tym jej art. , i , stanowią przepisy prawa pierwotnego
Unii. Natomiast prawa podstawowe gwarantowane na mocy EKPC, w szczegól-
ności jej art. i , stanowią część prawa Unii jako zasady ogólne prawa.
Wydaje się, że Trybunał przyjął to stanowisko niejako w sposób dorozumia-
ny, dokonując po prostu analizy przepisów decyzji ramowej 00//WSiSW
pod kątem poszanowania praw gwarantowanych na mocy Kartą. Zdaniem Try-
bunału, art. i Karty nie wymagają, by organ sądowy państwa członkow-
27 Pytania prejudycjalne skierował do TS sąd krajowy orzekający w sprawie wyko-
nania 4 nakazów aresztowania wydanych w celu przeprowadzenia postępowań karnych,
wydanych przeciwko C.V. Radu przez prokuratury w Münsterze, Coburgu, Bielefeldzie
i Verden.
28 Opinia rzecznik generalnej Eleanor Sharpston z 18 października 2012 r.
w sprawie Radu, EU:C:2012:648, pkt 50–52.
57
ZAKRES ZWIĄZANIA PAŃSTW CZŁONKOWSKICH KARTĄ PRAW PODSTAWOWYCH...
skiego był uprawniony do odmowy wykonania europejskiego nakazu areszto-
wania wydanego w celu przeprowadzenia postępowania karnego ze względu
na to, że osoba, której dotyczy wniosek, nie została przesłuchana przez wyda-
jące nakaz sądy przed jego wydaniem. Innymi słowy w wyroku potwierdzono,
że prawodawca Unii zapewnił poszanowanie prawa do przesłuchania w państwie
członkowskim wykonania nakazu, zaś brak takiej gwarancji, o jaką upominał się
Radu, nie naruszył postanowień Karty0.
Trybunał Sprawiedliwości w tym wyroku dokonał wyważenia pomiędzy
zapewnieniem poszanowania prawa do przesłuchania a skutecznością mechani-
zmu europejskiego nakazu aresztowania. Gdyby bowiem wydające nakaz organy
sądowe były zobowiązane do przesłuchania osoby, której dotyczy wniosek, przed
wydaniem europejskiego nakazu aresztowania, obowiązek taki w nieunikniony
sposób prowadziłby do zniweczenia systemu przekazywania ustanowionego de-
cyzją ramową 00//WSiSW, a tym samym zakłócałby realizację przestrzeni
wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. W konkluzji Trybunał stwierdził,
że wykonujący europejski nakaz aresztowania organ sądowy nie ma możliwości
odmowy wykonania europejskiego nakazu aresztowania wydanego w celu prze-
prowadzenia postępowania karnego ze względu na to, że przed jego wydaniem
osoba, której dotyczy wniosek, nie została przesłuchana w państwie członkow-
skim wydania nakazu.
Z wyroków Melloni, Jeremy F. i Radu wynika, że Trybunał Sprawiedliwości
jest skłonny stosować przepisy Karty jako wzorzec kontroli dla przepisów decyzji
ramowych, i to bez względu na to, czy kwestia ta jest przedmiotem wątpliwości
sądu odsyłającego, czy nie. Jeżeli bowiem przepisy prawa krajowego wykracza-
ją poza standard ochrony wyznaczony przepisami decyzji ramowej, wówczas
TS będzie chciał w pierwszej kolejności ustalić, czy przepisy decyzji ramowej
respektują standard wyznaczony Kartą. Jak dotychczas Trybunał nie stwierdził
w żadnym ze swoich wyroków, by przepis decyzji ramowej był z postanowienia-
mi Karty niezgodny. Standardem ochrony wynikającym z Karty (interpretowa-
nej zgodnie z dorobkiem ETPC) jest związany sąd krajowy stosujący przepisy
transponujące decyzję ramową. Im mniejszy stopień szczegółowości przepisów
decyzji ramowej, tym większą swobodę mają państwa członkowskie do wprowa-
dzania przepisów, które uzupełniają jej przepisy i zapewniają większą, pełniejszą
29 Wyrok Radu, pkt 37–38.
30 Uzasadniając swoje stanowisko Trybunał wskazał na art. 8 i 15 decyzji ramo-
wej, a także art. 13–14 i 19 tej decyzji ramowej, które określają standard prawa do obrony,
por. Wyrok Radu, pkt 39, 41–42.
31 Wyrok Radu, pkt 40.
32 Zobacz także, M. Wąsek-Wiaderek, Ochrona praw oskarżonego …, s. 38–40.
58 Monika Szwarc
ochronę. Wówczas decyzja ramowa wyznacza pewne minimum, poza które pań-
stwo członkowskie może wykroczyć. Granicą tej swobody pozostawionej pań-
stwom członkowskim jest uznanie, że wprowadzenie wyższego standardu nie
zagraża „stosowaniu decyzji ramowej” (wyrok Jeremy F.) ani pierwszeństwu,
jednolitości lub skuteczności prawa UE (Melloni). Jednakże im większy stopień
harmonizacji i szczegółowości regulacji unijnych, tym swoboda państw człon-
kowskich mniejsza, bowiem wówczas jest większe prawdopodobieństwo, że prze-
pisy krajowe wykraczające poza decyzję ramową – mogą zagrozić jednolitości
i skuteczności prawa UE (Radu).
2.3. Wykonywanie orzeczeń w ramach wzajemnego uznawania
(Aranyosi i Căldăraru)
Państwa członkowskie stosują prawo Unii w rozumieniu art. ust. Kar-
ty także wówczas, gdy sąd wydający europejski nakaz aresztowania i sąd wyko-
nujący taki nakaz stosują przepisy krajowe przyjęte w wykonaniu decyzji ramo-
wej, tzn. działają w ramach wzajemnego uznawania orzeczeń. Takie stanowisko
potwierdził Trybunał Sprawiedliwości w wyroku Aranyosi i Căldăraru. Wyrok
ten zapadł na tle dwóch postępowań prowadzonych przez niemieckie sądy, doty-
czących odpowiednio: wykonania europejskiego nakazu aresztowania wydanego
przez sąd węgierski w celu przeprowadzenia przez ten sąd postępowania kar-
nego (C-0/ Aranyosi) oraz wykonania europejskiego nakazu aresztowania
wydanego przez sąd rumuński w celu wykonania orzeczonej w Rumunii kary
pozbawienia wolności (C-/ PPU Căldăraru). W obu postępowaniach sądy
odsyłające powzięły wątpliwości dotyczące dopuszczalności takiego przekazania,
uznając istnienie wiarygodnych wskazówek, że w razie przekazania oskarżeni,
których dotyczyły europejskie nakazy aresztowania, byliby poddani warunkom
pozbawienia wolności naruszającym art. EKPC i prawa podstawowe oraz ogól-
ne zasady prawa ustanowione w art. TUE. Sądy niemieckie wzięły pod uwagę
stanowisko ETPC, który stwierdził odpowiednio: naruszenie przez państwo wę-
gierskie art. EKPC poprzez osadzenie skarżących w zbyt małych i przeludnio-
nych celach oraz naruszenie przez państwo rumuńskie art. EKPC poprzez
33 Wyrok z 5 kwietnia 2016 r., C404/15 i C-659/15 PPU, Aranyosi i Căldăraru,
EU:C:2016:198, pkt 84; zob. T. Ostropolski, Naruszenie praw podstawowych jako prze-
słanka wykonania ENA – uwagi do wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 5.04.2016 r.
w sprawach połączonych C-404/15 Aranyosi i C-659/15 PPU Caldararu, Europejski Prze-
gląd Sądowy, 11/2016, s. 20–26 oraz G. Agnostaras, Mutual confidence is not blind trust!
Fundamental rights protection and the execution of the European arrest warrant: Aranyosi
and Căldăraru, Common Market Law Review 53, 1675–1704, 2016.
34 Varga i in. przeciwko Węgrom, skargi nr 14097/12, 45135/12, 73712/12,
34001/13, 44055/13 i 64586/13 64586/13 Wyrok ETPC z dnia 10 marca 2015 r. – ETPC
uznał ten wyrok za pilotażowy, z uwagi na otrzymanie 450 podobnych skarg przeciwko
59
ZAKRES ZWIĄZANIA PAŃSTW CZŁONKOWSKICH KARTĄ PRAW PODSTAWOWYCH...
osadzenie skarżących w zbyt małych i przeludnionych celach, bez dostateczne-
go ogrzewania, brudnych i pozbawionych możliwości korzystania z prysznica.
W obu sprawach skierowano pytania prejudycjalne dotyczące możliwości (lub
obowiązku) odmowy przekazania (odpowiednio w celu przeprowadzenia postę-
powania karnego i w celu wykonania kary), wobec istnienia poważnych dowodów
wskazujących na to, że warunki pozbawienia wolności w państwie wydającym
nakaz naruszają prawa podstawowe danej osoby i ogólne zasady zagwarantowa-
ne w art. TUE oraz możliwości uzależnienia takiego przekazania od uzyskania
gwarancji, że zostaną zapewnione odpowiednie warunki pozbawienia wolności.
Warto w tym miejscu krótko przypomnieć, że z art. ust. decyzji ra-
mowej 00//WSiSW wynika co do zasady obowiązek poszanowania praw
podstawowych i podstawowych zasad prawa zawartych w art. TUE. Jednocześ-
nie katalog przesłanek odmowy wykonania europejskiego nakazu aresztowa-
nia, wynikający z art. –a decyzji ramowej 00//WSiSW ma charakter
zamknięty. W katalogu tym nie uwzględniono wyraźnie przesłanki odmowy
wykonania nakazu opierającej się na konieczności zagwarantowania ochrony
praw podstawowych osoby, której nakaz dotyczy. Z tego względu w tej sprawie
Trybunał Sprawiedliwości w istocie stanął przed zadaniem pogodzenia z jednej
strony zapewnienia prawidłowego działania wzajemnego uznawania orzeczeń
w sprawach karnych (poprzez skuteczne stosowanie w praktyce przepisów decy-
zji ramowej) oraz z drugiej strony – zagwarantowania ochrony praw podstawo-
wych gwarantowanych na podstawie Karty. W wyjątkowych sytuacjach zdaniem
Trybunału mogą być wprowadzone ograniczenia dotyczące zasad wzajemnego
uznawania i wzajemnego zaufania między państwami członkowskimi, zaś sama
decyzja ramowa nie może skutkować modykacją obowiązku poszanowania
praw podstawowych zawartych między innymi w Karcie.
Z tego względu rozstrzygnięcie TS składa się z dwóch części argumen-
tacji. Najpierw Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że gdy sąd wykonującego na-
kaz państwa członkowskiego dysponuje danymi świadczącymi o rzeczywistym
niebezpieczeństwie nieludzkiego lub poniżającego traktowania osób pozbawio-
nych wolności w wydającym nakaz państwie członkowskim w świetle standardu
Węgrom, por. wyrok Aranyosi i Căldăraru, pkt 42–43.
35 Voicu przeciwko Rumunii, skarga nr 22015/10, wyrok z 10 września 2014 r.; Bu-
jorean przeciwko Rumunii, skarga 13054/12, wyrok z 10 września 2014 r.; Constantin Au-
relian Burlacu przeciwko Rumunii, skarga nr 51318/12, wyrok z 13 października 2014 r.;
Mihai Laurențiu Marin przeciwko Rumunii, skarga nr 79857/12, wyrok z 10 września
2014 r., por. wyrok Aranyosi i Căldăraru, pkt 59–60.
36 Wyrok Aranyosi i Căldăraru, pkt 75–80.
37 Wyrok Aranyosi i Căldăraru, pkt 82–83 oraz cytowana tam opinia 2/13,
EU:C:2014:2454, pkt 191.
60 Monika Szwarc
ochrony praw podstawowych Unii, a w szczególności art. Karty, musi on ocenić
istnienie takiego niebezpieczeństwa przed podjęciem decyzji o przekazaniu da-
nej osoby do państwa członkowskiego wydania nakazu. Wykonanie takiego na-
kazu nie może bowiem prowadzić do nieludzkiego lub poniżającego traktowania
wspomnianej osoby. W konsekwencji na sądzie wykonującym nakaz spoczywa
obowiązek uwzględnienia obiektywnych, wiarygodnych i aktualnych danych
o warunkach pozbawienia wolności panujących w wydającym nakaz państwie
członkowskim, przy czym dane takie mogą w szczególności wynikać z orzeczeń
międzynarodowych sądów (takich jak ETPC) oraz innych decyzji, sprawozdań
i dokumentów sporządzanych przez organizacje międzynarodowe (takich jak
Rada Europy lub ONZ). Trybunał przypomniał także zobowiązania wynikające
z art. EKPC spoczywające na państwach stronach EKPC.
Następnie jednak TS zastrzegł, że nawet istnienie rzeczywistego niebez-
pieczeństwa nieludzkiego lub poniżającego traktowania ze względu na ogólne
warunki pozbawienia wolności panujące w wydającym nakaz państwie członkow-
skim nie może jako takie prowadzić do odmowy wykonania europejskiego naka-
zu aresztowania. Nawet jeżeli sąd wykonujący nakaz stwierdzi istnienie takiego
niebezpieczeństwa, musi on dokładnie ocenić, czy istnieją poważne i potwier-
dzone podstawy uznania, że dana osoba (wobec której został wydany nakaz) bę-
dzie narażona na to niebezpieczeństwo ze względu na warunki jej pozbawienia
wolności w wydającym nakaz państwie członkowskim. Zdaniem Trybunału bo-
wiem samo istnienie danych potwierdzających nieprawidłowości systemowe lub
ogólne, nie oznacza, że w konkretnym przypadku dana osoba byłaby poddana
nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu w razie przekazania organom wy-
dającego nakaz państwa członkowskiego. Trybunał zatem stanął na stanowisku,
że konieczne jest zapewnienie poszanowania, art. Karty w konkretnej sytuacji
osoby, której dotyczy europejski nakaz aresztowania. Z tego względu konieczna
jest analiza, czy w konkretnych okolicznościach istnieją poważne i sprawdzone
podstawy, aby uznać, że w następstwie przekazania do wydającego nakaz pań-
stwa członkowskiego osoba taka będzie narażona na rzeczywiste niebezpieczeń-
stwo nieludzkiego lub poniżającego traktowania. W tym celu sąd ten powinien
wystąpić o przekazanie informacji uzupełniających do wydającego nakaz organu
sądowego, który z kolei powinien udzielić potrzebnych informacji. Wykonujący
nakaz organ sądowy powinien odroczyć podjęcie decyzji o przekazaniu zaintere-
sowanej osoby do czasu uzyskania informacji uzupełniających umożliwiających
mu wykluczenie istnienia takiego niebezpieczeństwa, zaś jeżeli nie można go
38 Wyrok Aranyosi i Căldăraru, pkt 88.
39 Wyrok Aranyosi i Căldăraru, pkt 89–90.
61
ZAKRES ZWIĄZANIA PAŃSTW CZŁONKOWSKICH KARTĄ PRAW PODSTAWOWYCH...
wykluczyć w rozsądnym terminie, powinien zdecydować, czy umorzyć procedu-
rę przekazywania0.
Trybunał potwierdził jednocześnie, że sąd wykonujący europejski nakaz
aresztowania jest związany obowiązkiem poszanowania także innych praw wy-
nikających z Karty. Sąd ten ma obowiązek działać w poszanowaniu art. Kar-
ty (oznacza to, że może podjąć decyzję o pozostawieniu zainteresowanej osoby
w areszcie jedynie pod warunkiem, że postępowanie w sprawie wykonania orze-
czenia było prowadzone z wystarczającą starannością, a w konsekwencji okres
pozbawienia wolności nie jest nadmierny), uwzględnić w należyty sposób zasa-
dę domniemania niewinności gwarantowaną w art. Karty oraz przestrzegać
wymogu proporcjonalności (przewidzianego w art. ust. Karty, z którego
wynika że wydanie nakazu samo w sobie nie może uzasadniać pozostawienia za-
interesowanej osoby w areszcie bez jakiegokolwiek ograniczenia czasowego).
W wyroku Aranyosi i Căldăraru TS po raz pierwszy na gruncie współpracy
sądowej w sprawach karnych przyznał, że obowiązek ochrony praw podstawo-
wych może w pewnych okolicznościach stanowić podstawę do odroczenia wy-
konania orzeczenia sądowego wydanego przez organ innego państwa członkow-
skiego. W tym względzie warto wspomnieć, że taka propozycja po raz pierwszy
pojawiła się w opinii rzecznik generalnej E. Sharpston w sprawie Radu. Dopie-
ro jednak w wyroku Aranyosi i Căldăraru TS potwierdził możliwość i obowiązek
sądu krajowego podjęcia takiego działania. Z tej perspektywy zasada wzajemnego
uznawania orzeczeń, opierająca się na wzajemnym zaufaniu między państwami
członkowskimi, musiała ustąpić pierwszeństwa ochronie praw podstawowych.
Innymi słowy, nawet jeżeli niebezpieczeństwo naruszenia prawa podstawowego
osoby, której dotyczy europejski nakaz aresztowania, nie może stanowić nowej
podstawy odmowy wykonania tego nakazu (nieprzewidzianej wprost w samej
decyzji ramowej), to jednak na sądzie wykonującym nakaz spoczywa obowiązek
upewnienia się, czy standard ochrony jest w państwie wydania nakazu prze-
strzegany.
Oceniając znaczenie rozstrzygnięcia w wyroku Aranyosi i Căldăraru, nale-
ży w pierwszej kolejności wskazać, że prowadzi ono do ujednolicenia podejścia
do ochrony praw podstawowych przez organy (w tym sądy) krajowe wykonujące
orzeczenia organów (sądów) innych państw członkowskich w całym obszarze
prawa UE regulującym funkcjonowanie Przestrzeni Wolności, Bezpieczeństwa
i Sprawiedliwości. Potwierdzono w nim bowiem, że przy realizacji wzajemnego
40 Wyrok Aranyosi i Căldăraru, pkt 92–94 oraz sentencja wyroku.
41 Wyrok Aranyosi i Căldăraru, pkt 100–101.
42 Por. wyżej pkt 2.2 oraz opinia rzecznik generalnej Sharpston w sprawie Radu,
pkt 73
62 Monika Szwarc
uznawania orzeczeń, sądy państw członkowskich, w tym sąd wykonujący eu-
ropejski nakaz aresztowania, mają obowiązek zagwarantowania ochrony praw
podstawowych.
W tym kontekście trzeba przypomnieć, że w 0 r. Trybunał Sprawiedli-
wości w wyroku N.S. stwierdził, że na państwach członkowskich, w tym na są-
dach, ciąży obowiązek odmowy dokonania transferu osoby ubiegającej się o azyl
do „odpowiedzialnego państwa członkowskiego” w rozumieniu rozporządzenia
/00, jeżeli nie mogą one pominąć faktu, iż systemowe nieprawidłowości
w zakresie procedury azylowej i warunków przyjmowania osób ubiegających się
o azyl w tym państwie członkowskim stanowią poważne i udowodnione powody,
aby przypuszczać, że wnioskodawca zetknie się z rzeczywistym niebezpieczeń-
stwem bycia poddanym nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu w rozu-
mieniu art. Karty. Wówczas wątpliwości sądu krajowego, rozstrzygane przez
Trybunał Sprawiedliwości, były związane z niebezpieczeństwem naruszenia
art. Karty, podobnie jak w wyroku Aranyosi i Căldăraru. Co prawda, rzecznik
generalny Y. Bot w opinii w sprawach Aranyosi i Căldăraru odrzucił możliwość
rozstrzygnięcia na gruncie współpracy sądowej w sprawach karnych w sposób
analogiczny, jak w wyroku N.S., tzn. przeniesienie wprost rozstrzygnięcia przy-
jętego w ramach polityki azylowej. Zdaniem rzecznika generalnego inne są cele
systemu azylowego i systemu przekazywania osób na podstawie europejskiego
nakazu aresztowania. Ten drugi bowiem ma na celu zagwarantowanie porządku
publicznego i bezpieczeństwa publicznego poprzez umożliwienie odpowiednio
przeprowadzenia postępowania karnego (względem P. Aranyosi) i zapewnienie
wykonania kary pozbawienia wolności (względem R. C�ld�raru). Dopuszczeniewzględem R. C�ld�raru). DopuszczenieR. C�ld�raru). Dopuszczenie
możliwości odmowy nakazu w takich sytuacjach jak te rozpatrywane przez sądy
odsyłające w sprawach Aranyosi i Căldăraru powodowałoby oczywiste ryzyko,
że popełnione przestępstwa nie zostaną ukarane, a sprawca może popełnić je
ponownie, naruszając w ten sposób prawa i wolności innych obywateli UE. Co
więcej, zdaniem rzecznika generalnego to rozwiązanie zachęcałoby osoby po-
szukiwane w celu przeprowadzenia postępowania karnego lub wykonania kary
pozbawienia wolności do przemieszczania się do innych państw członkowskich,
aby uniknąć tych postępowań karnych lub aby móc odbywać karę w tym pań-
stwie.
43 Wyrok z 21 grudnia 2011 r., N.S. i in., C-411/10 i C-493/10, ECLI:EU:
C:2011:865.
44 Wyrok N.S., pkt 106 i sentencja wyroku.
45 Opinia rzecznika generalnego Y. Bota z 3 marca 2016 r., ECLI:EU:C:2011:611,
pkt 60 i 63.
63
ZAKRES ZWIĄZANIA PAŃSTW CZŁONKOWSKICH KARTĄ PRAW PODSTAWOWYCH...
Jednocześnie jednak, aby jednak pogodzić potrzebę skutecznej realizacji
wzajemnego uznawania oraz poszanowania praw podstawowych, rzecznik ge-
neralny zaproponował, by ewentualną możliwość odmowy wykonania nakazu
badać w świetle zasady proporcjonalności. W takim ujęciu sąd wykonujący na-
kaz powinien, za pomocą wymiany informacji opartej na współpracy pomię-
dzy sądami, dokonać oceny, czy przy uwzględnieniu danych dostarczonych
przez wydający nakaz sąd osoba podlegająca przekazaniu byłaby rzeczywiście
pozbawiona wolności w warunkach, które nie są nieproporcjonalne. Rzecznik
podkreślił także, że na państwie wydającym nakaz spoczywa podjęcie wszelkich
niezbędnych środków, w tym niezbędnych reform w zakresie polityki karnej,
aby zagwarantować, że osoba podlegająca przekazaniu odbędzie karę w warun-
kach zapewniających poszanowanie jej praw podstawowych oraz umożliwienie je
skorzystania ze wszystkich dostępnych środków zaskarżenia w celu obrony swo-
ich indywidualnych wolności. Wydaje się, że Trybunał Sprawiedliwości (na-
wet jeżeli nie powtórzył wprost rozważań rzecznika generalnego) zajął podobne
stanowisko, o czym może świadczyć fakt, że w uzasadnieniu swojego rozstrzyg-
nięcia w wyroku Aranyosi i Căldăraru nie powołał sprawy N.S. Chociaż zatem
z samego wyroku nie wynika obowiązek odmowy wykonania nakazu (ochrona
praw podstawowych nie jest autonomiczną i dodatkową przesłanką odmowy
wykonania europejskiego nakazu aresztowania), to jednak na sądzie krajowym
spoczywa obowiązek rozważenia w konkretnej sprawie, w jaki sposób pogodzić
obowiązek wykonania nakazu z koniecznością zagwarantowania ochrony praw
osoby, której ten nakaz dotyczy.
Po drugie, wyrok ten może mieć istotny wpływ na sposób korzystania
przez państwa członkowskie z prawa karania. Zgodnie z art. ust. TFUE
Unia stanowi przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w poszano-
waniu praw podstawowych oraz różnych systemów i tradycji prawnych państw
członkowskich. Jest to zatem cel równorzędny z tym wskazanym w art. ust.
TFUE, tzn. realizacją zasady wzajemnego uznawania orzeczeń w sprawach kar-
nych. Wyrok Aranyosi i Căldăraru, a także oczywiście stan faktyczny i prawny
obu spraw które stały się tłem do wydania tego wyroku, stanowi egzemplikację
koniktów, jakie będą musiały rozstrzygać sądy krajowe oraz Trybunał Sprawied-
liwości. Można uznać, że jest to konikt między koniecznością poszanowania
praw podstawowych gwarantowanych Kartą a koniecznością realizacji jednego
z celów Unii Europejskiej, jakim jest zapobieganie i zwalczanie przestępczości
poprzez wzajemne uznawanie orzeczeń w sprawach karnych, w szczególności
46 Opinia rzecznika generalnego Y. Bota z 3 marca 2016 r., ECLI:EU:C:2011:611,
pkt 134 i pkt 183.
64 Monika Szwarc
europejskich nakazów aresztowania. Chociaż Trybunał Sprawiedliwości w wyro-
ku Aranyosi i Căldăraru podkreślił fundamentalne znaczenie wzajemnego uzna-
wania orzeczeń w sprawach karnych oraz zasady wzajemnego zaufania między
państwami członkowskimi, na którym opiera się wzajemne uznawanie, to jed-
nak przyznał, że w wyjątkowych przypadkach wykonanie europejskiego nakazu
aresztowania nie może być automatyczne. W takim ujęciu ochrona praw podsta-
wowych może być traktowana jako nieprzekraczalna granica zasady wzajemne-
go zaufania w dziedzinie współpracy sądowej w sprawach karnych.
Po trzecie, wyrok Aranyosi i Căldăraru pozwala dostrzec, że mechanizmy
kontroli przestrzegania praw podstawowych przez państwa członkowskie, w za-
kresie, w jakim stosują one prawo Unii, zostały uzupełnione o możliwość dzia-
łania organów sądowych innych państw członkowskich. Dotychczas kontrolę
tę wykonywał wyłącznie Trybunał Sprawiedliwości, przede wszystkim w trybie
orzeczeń prejudycjalnych. Z komentowanego wyroku wynika, że kontrola prze-
strzegania praw podstawowych przez państwa członkowskie może być wykony-
wana także w ujęciu wertykalnym, tzn. w relacjach między sądem, który wydał
nakaz, i sądem, który ten nakaz ma wykonać. Taki mechanizm wzajemnej kon-
troli sądów państw członkowskich, a co za tym idzie wzajemnej kontroli państw
członkowskich jako takich, być może w przyszłości będzie skłaniał państwa
członkowskie do intensykacji harmonizacji standardów ochrony praw podsta-
wowych w drodze aktów prawa UE. Im bowiem bardziej szczegółowa regulacja
prawa UE, tym mniejszą swobodę mają pozostawioną państwa członkowskie do
stosowania krajowego standardu ochrony.
Wreszcie, obowiązek przestrzegania standardu ochrony praw podstawo-
wych rozciąga się nie tylko na sytuacje, gdy prawo UE wyznacza standard ochro-
ny praw podstawowych, lecz także takie – tak jak w sprawie Aranyosi i Căldăra-
ru, gdy takiego określonego w prawie UE standardu nie ma. Zatem obowiązek
przestrzegania praw podstawowych (gwarantowanych Kartą) przez państwa
członkowskie znacznie wykracza poza obszar stanowienia prawa karnego i pro-
cedury karnej (oraz stosowania tych przepisów) i obejmuje także inne aspekty
karania, takie jak właśnie warunki odbywania kar pozbawienia wolności. Stano-
wisko Trybunału Sprawiedliwości w tej kwestii nie może być zaskoczeniem, jeżeli
weźmie się pod uwagę dyskusję o sytuacji więźniów w państwach członkowskich
UE (nie tylko w Rumunii i Bułgarii). W Zielonej księdze z 0 r. do kwestii
47 Zob. A. Frąckowiak, Granice wzajemnego zaufania w Przestrzeni Wolności, Bez-
pieczeństwa i Sprawiedliwości, Europejski Przegląd Sądowy 2014/2, s. 4–19; A. Frącko-
wiak-Adamska, Akcesja Unii Europejskiej do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka – ry-
zyko naruszenia zasady wzajemnego zaufania między państwami członkowskimi, Europejski
Przegląd Sądowy 2015/12, s. 35–39.
65
ZAKRES ZWIĄZANIA PAŃSTW CZŁONKOWSKICH KARTĄ PRAW PODSTAWOWYCH...
tej odniosła się Komisja Europejska i przyznała – że kwestie związane z pozba-
wieniem wolności (osób tymczasowo aresztowanych i osób skazanych) wchodzą
w zakres odpowiedzialności państw członkowskich. Z drugiej strony, zwróciła
ona uwagę, że kwestie związane z pozbawieniem wolności są istotnym aspektem
praw wymagających ochrony w celu zwiększenia wzajemnego zaufania organów
sądowych oraz zapewnienia sprawnego funkcjonowania wzajemnego uznawa-
nia orzeczeń. Do aktów prawa UE, na których skuteczną realizację może mieć
wpływ kwestia warunków osadzenia w danym państwie członkowskim, należy
nie tylko decyzja ramowa 00//WSiSW, na tle której orzekał TS w wyro-
ku Aranyosi i Căldăraru, lecz także decyzja ramowa Rady 00/0/WSiSW
o stosowaniu zasady wzajemnego uznawania do wyroków skazujących na karę po-
zbawienia wolności lub inny środek polegający na pozbawieniu wolności, a na-
wet decyzja ramowa Rady 00//WSiSW o stosowaniu zasady wzajemnego
uznawania do wyroków i decyzji w sprawie zawieszenia lub warunkowego zwol-
nienia i obowiązków wynikających z kar alternatywnych0 oraz decyzja ramowa
Rady 00//WSiSw w sprawie stosowania zasady wzajemnego uznawania do
decyzji w sprawie środków nadzoru stanowiących alternatywę dla tymczasowego
aresztowania. Z kolei Parlament Europejski przyjął w dniu grudnia 0 r.
rezolucję w sprawie warunków panujących w zakładach karnych w UE, przy czym
jest to już kolejne wystąpienie PE w tej kwestii. Parlament Europejski wezwał
państwa członkowskie do niezwłocznego podjęcia działań gwarantujących prze-
strzeganie i ochronę praw podstawowych więźniów, a nawet o przedłożenie pro-
jektu aktu prawa UE dotyczącego praw osób pozbawionych wolności. W tym
kontekście wyraźnie widać, że nawet jeżeli z Traktatów nie wynikają wyraźnie
kompetencje UE do harmonizowania warunków odbywania kary pozbawienia
wolności, to jednak jest to obszar wchodzący w zakres prawa UE w takim zakre-
sie, w jakim może mieć wpływ na wykonywanie zasady wzajemnego uznawania
orzeczeń w sprawach karnych.
Jednocześnie pozostają wątpliwości, czy podstawą odroczenia wykona-
nia europejskiego nakazu aresztowania mogłyby być także inne prawa gwaran-
towane Kartą. W wyroku Aranyosi i Căldăraru, podobnie jak w wyroku N.S.,
48 „Zwiększenie wzajemnego zaufania w ramach europejskiej przestrzeni sądowej
– Zielona księga w sprawie stosowania przepisów UE dotyczących wymiaru sprawiedliwo-
ści w sprawach karnych w obszarze pozbawienia wolności” KOM (2011) 327, s. 5.
49 Dz. Urz. L 327 z 5.12.2008, s. 27.
50 Dz. Urz. L 337 z 16.12.2008, s. 102.
51 Dz. Urz. L 294 z 11.11.2009, s. 20.
52 Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 15 grudnia 2011 r. w sprawie
warunków panujących w zakładach karnych w UE (2011/2897/RSP), Dz. Urz. C 168
z 14.6.2013, s. 82.
66 Monika Szwarc
zagrożone było jedno z praw, które nie mogą podlegać żadnym ograniczeniom.
Z tego względu nie jest jasne, czy podejście Trybunału Sprawiedliwości byłoby
podobne także wówczas, gdyby doszło do zagrożenia naruszenia jednego z praw,
które mogą podlegać ograniczeniom na warunkach określonych w art. ust.
Karty. Wydaje się natomiast, że istotne znaczenie w tej kwestii odegrał fakt, że
standard ochrony wynikał z EKPC oraz z Karty. Biorąc pod uwagę stanowisko
Trybunału Sprawiedliwości w wyrokach Melloni i Radu, za niedopuszczalną na-
leżałoby uznać możliwość odmowy wykonania nakazu z uwagi na krajowy stan-
dard ochrony praw podstawowych.
2.4. Zapewnienie skuteczności prawa UE poprzez stosowanie
sankcji karnych (Taricco)
Kolejnym obszarem, w którym państwa członkowskie, korzystając z ius
puniendi, realizują obowiązki wynikające z prawa UE, jest stosowanie sankcji
karnych w celu zapewnienia skuteczności prawu Unii Europejskiej. W wyroku
Fransson Trybunał Sprawiedliwości potwierdził, że ustanowienie i stosowanie
przez państwo członkowskie sankcji karnych w celu zapewnienia skuteczno-
ści prawa UE stanowi „stosowanie prawa Unii” w rozumieniu art. ust.
Karty. Łącznikiem z prawem UE w tej sprawie, była okoliczność, że dodatkowe
zobowiązania podatkowe nałożone na Franssona oraz wszczęte później po-
stępowanie karne były związane z niedopełnieniem obowiązku przekazania
prawidłowych informacji dotyczących podatku VAT. Zatem zastosowanie wo-
bec oskarżonego sankcji z powodu podania nieprawdziwych informacji w od-
niesieniu do podatku VAT, tzn. dodatkowe zobowiązanie podatkowe nałożone
w postępowaniu administracyjnym oraz postępowanie karne stanowią wy-
konanie przepisów dyrektywy 00//WE oraz art. TFUE i w kon-
sekwencji – „stosowanie prawa Unii” w rozumieniu art. ust. Karty.
W tym kontekście nie ma znaczenia okoliczność, jak podkreślono w wyroku,
że przepisy krajowe będące podstawą zobowiązań podatkowych i postępowa-
nia karnego nie zostały wydane w celu transpozycji dyrektywy 00//WE,
tak długo jak stosowanie tych przepisów służy nałożeniu sankcji za narusze-
nie przepisów dyrektywy – i w ten sposób służy wypełnieniu przez państwo
członkowskie obowiązku stosowania skutecznych sankcji za działania mogące
naruszać interesy nansowe Unii.
Uzasadnieniem takiego stanowiska jest okoliczność, że (zdaniem TS) ist-
nieje bezpośredni związek między poborem zgodnie z obowiązującym prawem
Unii należności z tytułu podatku VAT a wpłatą do budżetu Unii odpowiednich
53 Wyrok z dnia 26 lutego 2013 r., Fransson, C-617/10, ECLI:EU:2013:105.
67
ZAKRES ZWIĄZANIA PAŃSTW CZŁONKOWSKICH KARTĄ PRAW PODSTAWOWYCH...
środków pochodzących z tego podatku, ponieważ wszelkie braki w poborze
owych należności mogą powodować uszczuplenie wskazanych środków budże-
towych. Dochody wynikające z zastosowania jednolitej stawki do zharmonizo-
wanej podstawy opodatkowania podatkiem VAT określonej zgodnie z normami
Unii są zasobami własnymi Unii.
Jeszcze dalej idące stanowisko zajął Trybunał Sprawiedliwości w wyro-
ku Taricco, w której przedmiotem wątpliwości sądu krajowego była zgodność
z prawem Unii Europejskiej przepisów włoskich dotyczących przedawnienia
przestępstw. Zgodnie z tymi przepisami czyn karalny miał ulegać przedawnie-
niu w terminie odpowiadającym maksymalnej karze przewidzianej w przepisie
prawa karnego dotyczącym tego czynu, a jednocześnie termin przedawnienia
nie mógł być krótszy niż sześć lat (w przypadku przestępstw) albo nie krótszy
niż cztery lata (w przypadku wykroczeń). Jednocześnie przepisy krajowe prze-
widywały możliwość zawieszenia lub przerwania biegu przedawnienia, lecz
w każdym razie przerwanie biegu przedawnienia nie mogło prowadzić do prze-
dłużenia terminu przedawnienia o więcej niż jedną czwartą czasu jego trwa-
nia. W postępowaniu karnym dotyczącym utworzenia organizacji przestępczej
w celu popełnienia czynów zabronionych w dziedzinie podatku VAT, tzn. two-
rzenia oszukańczych konstrukcji prawnych typu karuzela podatkowa, sąd kra-
jowy stwierdził, że pomimo przerwania biegu przedawnienia, jego okres trwa-
nia nie mógł być już przedłużony, poza okres siedmiu lat i sześciu miesięcy,
a w przypadku kierujących organizacją przestępczą – ośmiu lat i dziewięciu
miesięcy liczonych od zdarzenia przestępczego. To z kolei w ocenie tego sądu
oznaczało, że wszystkie przestępstwa zarzucane oskarżonym, jeżeli jeszcze nie
uległy przedawnieniu w chwili kierowania pytań prejudycjalnych, to na pewno
uległyby przedawnieniu do lutego 0 r., czyli zanim możliwe byłoby wyda-
nie wyroku, kończącego postępowanie przeprowadzone zgodnie ze wszystkimi
wymogami proceduralnymi. W konsekwencji, zdaniem sądu odsyłającego, pro-
wadziłoby to do bezkarności oskarżonych o popełnienie oszustwa w podatku
VAT w wysokości kilku milionów euro. Pytania sądu krajowego dotyczyły do-
puszczalności stosowania takich reguł przedawnienia w świetle kolejno art. 0
TFUE, art. 0 TFUE, art. dyrektywy 00//WE oraz art. TFUE.
54 Art. 2 ust. 1 decyzji Rady 2007/436/WE, Euratom z dnia 7 czerwca 2007 r.
w sprawie systemu zasobów własnych Wspólnot Europejskich (Dz.U. L 163, s. 17);
por. wyrok Fransson, pkt 25–26.
55 Wyrok z dnia 8 września 2015 r., Taricco, C-105/14, ECLI:EU:C:2015:555;
zob. także M. Timmermans,także M. Timmermans, Balancing effective criminal sanctions with effective fundamen-
tal rights protection in cases of VAT fraud: Tariccorights protection in cases of VAT fraud: Taricco, Common Market Law Review, 2016,
s. 779–796.
56 Wyrok Taricco, pkt 12–15.
68 Monika Szwarc
Trybunał Sprawiedliwości w pierwszej kolejności przywołał rozstrzygnię-
cie wyroku Fransson, w którym potwierdził wynikający z przepisów dyrektywy
00//WE i art. ust. TUE obowiązek zagwarantowania pełnego poboru
podatku VAT oraz zwalczania oszustw.
Następnie jednak poszedł krok dalej, dokonując szerokiej interpretacji po-
jęcia „nadużycie” zawartego w art. Konwencji w sprawie ochrony interesów
nansowych Wspólnot Europejskich (dalej powoływana w tekście jako: Kon-
wencja). Zdaniem Trybunału nadużyciem w rozumieniu Konwencji są również
środki uszczuplające wpływy pochodzące z zastosowania jednolitej stawki po-
datku do zharmonizowanej podstawy opodatkowania podatkiem VAT ustalonej
według zasad Unii. Zdaniem TS takiego wniosku nie może podważyć okolicz-
ność, że podatek ten nie był pobierany bezpośrednio na rachunek Unii, ponie-
waż Konwencja nie przewiduje wyraźnie takiego warunku. Warunek taki byłby
nawet sprzeczny z celem tej Konwencji, jakim jest zwalczanie w jak najszerszym
zakresie oszustw zagrażających interesom nansowym Unii. W konsekwencji,
zdaniem Trybunału przestępstwa polegające na tworzeniu organizacji przestęp-
czej w celu popełniania przestępstw w dziedzinie podatku VAT, a także oszu-
stwa w tej samej dziedzinie na kwoty kilku milionów euro, stanowią przypadki
poważnych oszustw stanowiących zagrożenie dla interesów nansowych Unii.
Następnie Trybunał potwierdził, że państwa członkowskie powinny czuwać nad
tym, aby takie przypadki poważnych oszustw podlegały sankcjom karnym, speł-
niającym standard unijny, tzn. były proporcjonalne, skuteczne i odstraszające,
a także by środki podejmowane w celu zwalczania takich oszustw były takie
same, jak środki podejmowane prez państwa w celu zwalczania oszustw o tej sa-
mej powadze zagrażających ich własnym interesom nansowym. Tym samym
Trybunał Sprawiedliwości przesądził o konieczności wprowadzenia sankcji kar-
nych za poważne oszustwa w zakresie podatku VAT.
Najistotniejsze z punktu widzenia niniejszych rozważań jest stanowisko
Trybunału, że gdyby sąd krajowy doszedł do wniosku, że stosowanie przepi-
sów krajowych w dziedzinie przerwania biegu przedawnienia skutkowałoby
w znacznej liczbie przypadków tym, że zdarzenia stanowiące poważne oszu-
stwa nie byłyby karane (ponieważ ulegałyby przedawnieniu przed nałożeniem
sankcji karnej), wówczas sąd ten powinien uznać, że środki przewidziane pra-
wem krajowym stanowią zagrożenie dla interesów nansowych Unii i w kon-
sekwencji nie mogą być uznane za skuteczne i odstraszające. W konsekwencji
stosowanie takich przepisów należałoby uznać za sprzeczne z art. ust.
57 Dz. Urz. UE C 316, s. 48.
58 Wyrok Taricco, pkt 41–42.
59 Wyrok Taricco, pkt 43.
69
ZAKRES ZWIĄZANIA PAŃSTW CZŁONKOWSKICH KARTĄ PRAW PODSTAWOWYCH...
TFUE, art. ust. Konwencji oraz dyrektywą 00/ w związku z art. ust.
TUE0.
Takie stanowisko Trybunału Sprawiedliwości ma istotne dwie konsekwen-
cje. Po pierwsze, gdyby przepisy krajowe nie mogły być uznane za skuteczne
i odstraszające środki zwalczania oszustw w podatku VAT, wówczas sąd krajo-
wy miałby obowiązek zagwarantować pełną skuteczność prawa UE poprzez po-
wstrzymanie się, w razie gdyby to się okazało konieczne, od stosowania prze-
pisów krajowych, bez konieczności wnoszenia o wcześniejsze uchylenie tych
przepisów lub oczekiwania na takie uchylenie w procedurze ustawodawczej lub
w innej przewidzianej w konstytucji procedurze. Zdaniem TS „art. ust.
i TFUE powodują zatem, w myśl zasady prymatu prawa Unii w stosunku
do prawa krajowego państw członkowskich, niestosowanie z mocy prawa – ze
względu na samo ich wejście w życie – wszelkich sprzecznych z nimi istnieją-
cych przepisów prawa krajowego”. Po drugie, przy podejmowaniu decyzji o nie-
stosowaniu przepisów prawa krajowego (dotyczących ograniczonych skutków
przerwania przedawnienia) konieczne jest przestrzeganie praw podstawowych
zainteresowanych osób. W okolicznościach sprawy głównej zdaniem Trybunału
osoby oskarżone mogłyby uznać, że nałożono na nie sankcje, których z całym
prawdopodobieństwem uniknęłyby, jeżeli zastosowane zostałyby owe przepisy
prawa krajowego. W takim kontekście znaczenie miałby art. Karty, z którego
wynika, że nikt nie może zostać skazany za popełnienie czynu polegającego na
działaniu lub zaniechaniu, który według prawa krajowego lub prawa międzyna-
rodowego nie stanowił czynu zabronionego pod groźbą kary w czasie jego popeł-
nienia.
Analizując zasadę sformułowaną w art. Karty, Trybunał Sprawiedli-
wości przywołał orzecznictwo ETPC dotyczące art. EKPC (który ustanawia
prawa odpowiadające prawom zagwarantowanym w art. Karty). Ze stanowi-
ska ETPC wynika, że przedłużenie terminu przedawnienia i jego bezpośrednie
stosowanie nie powoduje zagrożenia praw zagwarantowanych w art. EKPC.
Nie można go bowiem interpretować jako zakazującego przedłużenia terminów
przedawnienia, jeżeli zarzucane czyny nigdy się nie przedawniły. Dodatkowo,
zdaniem Trybunału, niestosowanie przepisów krajowych dotyczących ograni-
czenia przerwania biegu przedawnienia skutkowałoby jedynie nieprzestrzega-
niem ogólnego terminu przedawnienia i umożliwieniem skutecznego ścigania
60 Wyrok Taricco, pkt 41–48.
61 Wyrok Taricco, pkt 49.
62 Wyrok Taricco, pkt 52.
63 Wyrok Taricco, pkt 53–54.
64 Wyrok Taricco, pkt 57 i powołane tam orzecznictwo ETPC.
70 Monika Szwarc
zdarzeń przestępczych. Zatem w tym przypadku nie doszłoby do skazania oskar-
żonych za działanie lub zaniechanie, które nie stanowiło czynu karalnego przez
prawo krajowe w chwili jego popełnienia, ani też nie prowadziło do zastosowania
sankcji, która w tym czasie nie była przewidziana przez prawo.
Ostatecznie Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że krajowe przepisy do-
tyczące przedawnienia karalności przestępstw, zgodnie z którymi zdarzenie prze-
rywające bieg przedawnienia, zaistniałe w trakcie postępowania karnego doty-
czącego poważnych oszustw w dziedzinie podatku VAT, skutkuje przedłużeniem
terminu przedawnienia jedynie o jedną czwartą jego pierwotnego czasu trwania,
może stanowić zagrożenie dla obowiązków nałożonych na państwa członkow-
skie na podstawie art. ust. i TFUE w sytuacji, w której te przepisy kra-
jowe uniemożliwiają nałożenie skutecznych i odstraszających sankcji karnych
w znacznej liczbie przypadków poważnych oszustw stanowiących zagrożenie dla
interesów nansowych Unii lub też przewiduje dłuższe terminy przedawnienia
w przypadku oszustw stanowiących zagrożenie dla interesów nansowych dane-
go państwa członkowskiego niż w przypadku oszustw stanowiących zagrożenie
dla interesów nansowych Unii.
Wyrok Taricco przede wszystkim istotnie ograniczył (po raz kolejny) swo-
bodę państw członkowskich w zakresie ustanawiania w prawie krajowym sankcji
za naruszenia prawa Unii Europejskiej, bowiem przesądzono w nim o koniecz-
ności wyboru sankcji karnych za poważne oszustwa w dziedzinie podatku VAT.
Jest to konsekwencja, po pierwsze, przyjęcia przez TS rozszerzającej wykładni
pojęcia „nadużycie” zawartego w art. ust. Konwencji i włączenia w jego za-
kres przynajmniej takich przestępstw jak w postępowaniu głównym (tworzenie
organizacji przestępczej oraz oszustwa na wysokie kwoty). Kwestia włączenia
oszustw związanych z VAT była przez wiele lat przedmiotem sporu pomiędzy
Komisją i Parlamentem Europejskim z jednej strony (które uważały że wcho-
dzą one w zakres stosowania Konwencji) a państwami członkowskimi z drugiej
strony, które były przeciwnego zdania. Dyskusja ta została zintensykowana
w ramach prac legislacyjnych nad nową dyrektywą w sprawie zwalczania za po-
średnictwem prawa karnego nadużyć na szkodę interesów nansowych Unii,
mającej na celu zastąpienie obecnie obowiązującej Konwencji. W ostatecznie
65 Wyrok Taricco, pkt 55–56.
66 TS pozostawił jednak sądowi krajowemu ostateczną weryfikację tych przepi-
sów krajowych pod kątem reguł unijnych, wyrok Taricco, pkt 58.
67 Zob. A. Juszczak, E. Sason, The Directive on the Fight against Fraud to the
Union’s Financial Interests by Means of Criminal Law (PFI Directive). Laying Down the Fo-
undation for a Better Protection of the Union’s Financial Interests?, EUCRIM The European
Criminal Law Associations’ Forum 2017/2, s. 82–83; M. Timmerman, s. 791–792.
71
ZAKRES ZWIĄZANIA PAŃSTW CZŁONKOWSKICH KARTĄ PRAW PODSTAWOWYCH...
przyjętej dyrektywie 0/ z dnia lipca 0 r. w denicji nadużycia
naruszającego interesy nansowe Unii ujęto m.in. w odniesieniu do dochodów
pochodzących z zasobów własnych z tytułu VAT – działanie lub zaniechanie
w ramach transgranicznego oszukańczego systemu odnoszące się do: wykorzy-
stywania lub przedstawiania nieprawdziwych, niepoprawnych lub niepełnych
oświadczeń lub dokumentów związanych z VAT, skutkującego uszczupleniem
zasobów budżetu Unii; nieujawnienia informacji związanych z VAT, z narusze-
niem szczególnego obowiązku, z tym samym skutkiem lub przedstawienia pra-
widłowych oświadczeń związanych z VAT do celów oszukańczego ukrycia bra-
ku płatności lub bezprawnego tworzenia praw do zwrotu VAT. Jednocześnie,
zgodnie z art. ust. tej dyrektywy „w odniesieniu do dochodów pochodzących
z zasobów własnych z tytułu VAT niniejsza dyrektywa ma zastosowanie wy-
łącznie w przypadku poważnych przestępstw przeciwko wspólnemu systemowi
VAT”, przy czym za poważne uznaje się wtedy, „gdy umyślne działanie lub za-
niechanie zdeniowane w art. ust. lit. d) jest związane z terytorium dwóch
lub większej liczby państw członkowskich Unii i wiąże się z wystąpieniem całko-
witej szkody w wysokości co najmniej 0 000 000 EUR.”
Ograniczeniem swobody państw członkowskich w zakresie wykonywania
ius puniendi jest także to, że w konsekwencji przyjęcia szerokiej denicji nad-
użycia TS uznał, że poważne przestępstwa w dziedzinie podatku VAT powinny
podlegać sankcjom karnym, mającym szczególnie skuteczny i odstraszający cha-
rakter. W ten sposób uznano, że dotychczas ustalony i konsekwentnie stosowany
standard sankcji skutecznej, proporcjonalnej i odstraszającej może być spełnio-
ny jedynie przez sankcje karne.
Po trzecie wreszcie, wyrok Taricco stanowi egzemplifikację konfliktu mię-
dzy skutecznością prawa UE a ochroną praw podstawowych. TS co prawda od-
niósł się do art. 49 Karty, jednocześnie jednak nie stwierdzając zagrożenia dla
gwarancji w nim zawartych. Takie stanowisko jednak może otwierać znowu pole
potencjalnych konfliktów w sytuacji, gdy prawo krajowe przewiduje wyższy stan-
dard ochrony niż Karta. Może to bowiem oznaczać, zwłaszcza w przypadku tych
przepisów Karty, które pełnią rolę gwarancyjną, jak właśnie art. 49 czy art. 50,
zwiększanie represyjności systemu sankcji, kiedy nie jest możliwe zastosowanie
ochrony na wyższym poziomie niż Karta, gdy wynika on z krajowego systemu
w szczególności z konstytucji narodowej.
68 Dz. Urz. UE L 198 z 28.07.2017 r., s. 29.
69 Art. 3 ust. 2 lit. d) dyrektywy.
72 Monika Szwarc
3. Ustanawianie przepisów krajowych mających wpływ
na korzystanie z uprawnień przyznanych prawem UE
W najnowszym orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości są ponadto wyro-
ki, w których uznanie, że działanie państwa członkowskiego stanowi „stosowanie
prawa Unii” w rozumieniu art. 51 ust. 1 Karty, nie jest wcale tak oczywiste, jak
w sprawach przedstawionych powyżej. Przykładem takiej sprawy na gruncie prze-
pisów prawa karnego jest wyrok Delvigne70. Przedmiotem sporu przed sądem kra-
jowym była decyzja o wykreśleniu z listy wyborców T. Delvigne’a, obywatela fran-
cuskiego, który w 1988 r. został skazany na 12 lat pozbawienia wolności. Wyrok
obejmował utratę z mocy prawa praw obywatelskich, w tym czynnego i biernego
prawa wyborczego. Z dniem 1 marca 1994 r. wszedł w życie nowy Kodeks kar-
ny, przewidujący bardziej korzystne dla skazywanych zasady pozbawiania praw
obywatelskich (utrata praw obywatelskich z mocy prawa została zniesiona, utrata
tych praw musiała być orzeczona w wyroku sądowym na okres maksymalnie 10 lat
w przypadku skazania za zbrodnię). Jednocześnie jednak przewidziano w nowym
Kodeksie karnym przepis intertemporalny, zgodnie z którym utrzymane w mocy
miały być wcześniejsze wyroki (wraz z dożywotnią utratą praw obywatelskich,
w tym wyborczych), które uprawomocniły się przed wejściem w życie nowego
Kodeksu karnego. Oznaczało to, że T. Delvigne nadal był pozbawiony praw oby-
watelskich, w tym praw wyborczych, także po wejściu w życie nowych przepisów.
Z kolei ustawa dotycząca wyborów przedstawicieli do Parlamentu Europejskiego
przewidywała, że wyborcami mogą być tylko osoby korzystające z praw publicz-
nych i politycznych. W czasie, gdy T. Delvigne został skazany wyrokiem karnym,
na mocy przepisów wyborczych na listę wyborczą nie mogły być wpisane osoby
skazane za zbrodnie. W późniejszym czasie przepis ten został zmieniony w taki
sposób, że osoby pozbawione orzeczeniem sądu prawa głosowania i wyboru nie
mogły być wpisane na listę wyborczą w okresie ustalonym w wyroku.
Na tym tle sąd krajowy miał wątpliwości co do interpretacji art. 39 Karty,
dotyczącego praw wyborczych obywateli UE, oraz art. 49 Karty, gwarantujące-
go stosowanie kary łagodniejszej względem sprawcy (jeżeli ustawa, która weszła
w życie po popełnieniu czynu zabronionego pod groźbą kary, przewiduje karę
łagodniejszą, ta właśnie kara powinna mieć zastosowanie).
W pierwszej kolejności Trybunał Sprawiedliwości musiał rozstrzygnąć
kwestię, czy Karta w ogóle ma zastosowanie w takiej sytuacji, jak rozpatrywana
przez sąd krajowy, tzn. czy zastosowanie przepisów karnych mogło być uznane
za stosowanie prawa Unii w rozumieniu art. 51 ust. 1 Karty.
70 Wyrok z 6 października 2015 r., Delvigne, C-650/13, EU:C:2015:648.
73
ZAKRES ZWIĄZANIA PAŃSTW CZŁONKOWSKICH KARTĄ PRAW PODSTAWOWYCH...
Sytuacja T. Delvigne’a była o tyle skomplikowana, że regulowana dwo-
ma grupami przepisów: z jednej strony, przepisami ustawy dotyczącej wyborów
przedstawicieli do Parlamentu Europejskiego, w których określono krąg osób
uprawnionych do głosowania oraz z drugiej – przepisami Kodeksu karnego,
w szczególności przepisem intertemporalnym, który utrzymał w mocy doży-
wotnie pozbawienie praw wyborczych. Wydaje się, że te dwie grupy przepisów
wykazują różny związek z prawem UE, zatem analiza pod kątem spełnienia prze-
słanki z art. 51 ust. 1 Karty powinna przebiegać oddzielnie dla tych dwóch grup
przepisów i w konsekwencji rzutować na uznanie stosowania art. 39 Karty od-
rębnie od stosowania art. 49 Karty. Na tę okoliczność zwrócił uwagę rzecznik
generalny P. Cruz Villalon71. W jego ocenie w sytuacji, którą rozpatrywał sąd
krajowy, można było zaradzić na dwa alternatywne sposoby: albo stwierdzając,
że prawo karne zostało zastosowane z naruszeniem prawa głosowania i kandy-
dowania w wyborach do PE (art. 39 Karty), albo poprzez przyjęcie, że należało
zastosować późniejsze prawo karne (art. 49 Karty). W konsekwencji ustalenie,
czy sprawa główna dotyczyła stosowania prawa Unii w rozumieniu art. 51 ust.
1 Karty, powinno być uzależnione od formy żądania72. O ile rzecznik generalny
nie miał wątpliwości, że ustawodawstwo krajowe, które reguluje bezpośrednio
lub przez odesłanie do innych przepisów wybory do Parlamentu Europejskie-
go, jest ustawodawstwem przyjętym na podstawie prawa UE73, o tyle odmien-
nego zdania był w odniesieniu do kwestii, czy dopuszczalne jest powołanie się
na prawo do zastosowania z mocą wsteczną łagodniejszej ustawy karnej wobec
orzeczonego w okolicznościach tej sprawy skazania za przestępstwo. Decydują-
ce znaczenie dla odpowiedzi na to pytanie miała dla niego kwestia, czy skaza-
nie T. Delvigne’a w trybie karnym miało miejsce „na podstawie prawa Unii”.
Jego zdaniem, inaczej niż w wyroku Fransson, w tej sprawie brak było przepisów
prawa unijnego, które mogłyby uzasadnić i uruchomić uprawnienia państwa
członkowskiego w zakresie stosowania sankcji. W sprawie Delvigne skorzystanie
z ius puniendi przez państwo członkowskie miało przecież miejsce w dziedzinie
zupełnie niezwiązanej z kompetencjami Unii, tzn. w celu ukarania za przestęp-
stwo zabójstwa. Na tej podstawie rzecznik generalny uznał, że przepis karny,
który wyklucza określony skutek wsteczny w odniesieniu do ustawodawstwa
karnego nieprzyjętego na podstawie prawa Unii, nie jest także ustawodawstwem
71 Opinia rzecznika generalnego Pedra Cruza Villalona z 4 czerwca 2015 r., EU:
C:2015:363.
72 Opinia rzecznika generalnego Pedra Cruza Villalona z 4 czerwca 2015 r., EU:
C:2015:363, pkt 73–74.
73 Opinia rzecznika generalnego Pedra Cruza Villalona z 4 czerwca 2015 r., EU:
C:2015:363, pkt 89–107.
74 Monika Szwarc
przyjętym na podstawie Unii. Zastosowanie w tej sprawie wskazówek, jakie sfor-
mułował Trybunał Sprawiedliwości w wyroku Siragusa, doprowadziło rzecznika
generalnego do wniosku, że Trybunał był właściwy w zakresie orzekania co do
zgodności uregulowania krajowego z prawem uznanym w art. 49 ust. 1 Karty74.
Trybunał Sprawiedliwości jednak potraktował przepisy prawa wyborczego
i prawa karnego łącznie i uznał, że „państwo członkowskie, które w ramach rea-
lizacji obowiązku ciążącego na nim na podstawie art. ust. TUE i art. ust.
aktu z r., przewiduje w przepisach krajowych wykluczenie liczby osób, któ-
rym przysługuje prawo głosowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego,
obywateli Unii, którzy zostali skazani w trybie karnym wyrokiem, który stał się
prawomocny przed dniem marca r., powinno być uznane za stosujące
prawo Unii w rozumieniu art. ust. Karty”.
Uzasadniając swoje stanowisko, TS – po pierwsze – wskazał na art. aktu
z r., na mocy którego procedura w każdym państwie członkowskim podlega
przepisom krajowym. Po drugie, przypomniał swoje wcześniejsze orzecznictwo,
z którego wynika, że art. ust. i art. aktu z r. nie wskazują w sposób wy-
raźny i szczegółowy osób, którym przysługuje prawo do głosowania w wyborach
do PE i w konsekwencji na obecnym etapie rozwoju prawa Unii określenie osób,
którym przysługuje to prawo – należy do kompetencji państw członkowskich,
lecz z zastrzeżeniem poszanowania prawa Unii. Po trzecie, podkreślił jednak, że
przy wykonywaniu powyższych kompetencji na państwach członkowskich spo-
czywa, określony w art. ust. aktu z r. w związku z art. ust. TUE
obowiązek zapewnienia, by wybory członków Parlamentu odbywały się w po-
wszechnych wyborach bezpośrednich, w głosowaniu wolnym i tajnym.
Stwierdziwszy, że art. Karty praw podstawowych znajduje zastosowa-
nie w tej sprawie, Trybunał dokonał jego interpretacji w kontekście krajowego
przepisu intertemporalnego. W tym zakresie TS jedynie stwierdził, że refor-
ma prawa karnego przeprowadzona we Francji spowodowała, że pozbawienie
74 Opinia rzecznika generalnego Pedra Cruza Villalona z 4 czerwca 2015 r., EU:
C:2015:363, pkt 76–88.
75 Wyrok Delvigne, pkt 33.
76 Wyrok Delvigne, pkt 29, 31–32.
77 Poza zakresem niniejszych rozważań pozostanie kwestia interpretacji art. 39
Karty; w tym miejscu należy jedynie wspomnieć, że Trybunał uznał, iż w tym przypadku
zastosowanie znajduje art. 39 ust. 2 Karty, lecz że jednocześnie przepisy krajowe stanowią
zgodne z art. 52 ust. 1 Karty ograniczenie prawa; na temat tego wyroku, w szczególności
krytycznie na temat proporcjonalności ograniczeń wynikających z prawa francuskiego
por. M. Rulka, Prawo do głosowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego – glosa
do wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 6.10.2015 w sprawie C-650/13 Thierry Delvigne
przeciwko Commune de Lesparre-Medoc i Prefet de la Gironde, Europejski Przegląd Sądowy
2016/4, s. 28–35.
75
ZAKRES ZWIĄZANIA PAŃSTW CZŁONKOWSKICH KARTĄ PRAW PODSTAWOWYCH...
prawa głosowania, jako kara dodatkowa wynikająca z mocy prawa ze skaza-
nia w postępowaniu karnym, zostało zniesione i zastąpione środkiem karnym,
który może być orzeczony przez sąd na okres nieprzekraczający dziesięciu lat
w wypadku skazania za zbrodnię i pięciu lat w wypadku skazania za występek.
Zdaniem TS zasada działania wstecz łagodniejszej ustawy karnej, zawarta w art.
ust. Karty nie może stać na przeszkodzie przepisom krajowym, takim jak
intertemporalny przepis karny stanowiący podstawę rozstrzygania w sprawie
głównej, ponieważ przepis ten ogranicza się do utrzymania pozbawienia prawa
głosowania wynikającego ze skazania w trybie karnym jedynie w odniesieniu
do skazania prawomocnym wyrokiem, wydanym w ostatniej instancji w okresie
obowiązywania dawnego Kodeksu karnego. TS zwrócił także uwagę na fakt, że
na mocy nowego Kodeksu karnego osoby objęte ww. intertemporalnym przepi-
sem mają możliwość złożenia do sądu wniosku o zniesienie zakazu, a w każdym
razie o ponowną analizę pozbawienia praw wyborczych pod rządami wcześniej
obowiązującego Kodeksu karnego i ocenę jego indywidualnej sytuacji. Można to
zrozumieć w ten sposób, że będący podstawą rozstrzygania w tej sprawie przepis
Kodeksu karnego, w powiązaniu z innymi przepisami nowego Kodeksu karnego,
nie zmodykowały znamion przestępstwa ani zagrożenia karą, a jedynie miały
na celu zapobieżenie sytuacji, w której z chwilą wejścia w życie nowego Kodek-
su karnego, wszystkie wcześniejsze przypadki pozbawienia praw obywatelskich,
w tym praw wyborczych zniknęłyby z systemu.
W każdym razie jednak, o ile nie budzi wątpliwości, że takie przepisy rze-
czywiście nie wchodzą w zakres zasady stosowania ustawy karnej łagodniejszej
dla sprawcy, o tyle nadal pozostaje wątpliwość, dlaczego w ogóle w tym przypad-
ku zasada ta miałaby mieć zastosowanie?
Zatem, przez sam fakt, że przepisy ustawy dotyczącej wyborów przedsta-
wicieli do Parlamentu Europejskiego, w odniesieniu do przesłanek bycia wyborcą,
odsyła do przepisów prawa karnego – intertemporalny przepis nowego Kodeksu
karnego, który utrzymał w mocy wcześniejsze niż data jego wejścia w życie ska-
zania, obejmujące pozbawienie praw wyborczych – został „wciągnięty” w zakres
wykonywania prawa Unii. Innymi słowy, przyjmując nowy Kodeks wyborczy
i przewidując taki przepis intertemporalny, który wpływa w dalszej kolejności
na możliwość korzystania z praw wyborczych w związku z wyborami do Parla-
mentu Europejskiego – państwo członkowskie stosuje prawo Unii Europejskiej
w rozumieniu art. ust. Karty. To rozwiązanie może być trudne do zaakcep-
towania, ponieważ „wciąga” w zakres stosowania Karty przepisy prawa karnego,
które jedynie z uwagi na odesłanie do nich w innej ustawie – mającej związek
z prawem UE, także stają się częścią „stosowania” prawa Unii.
76 Monika Szwarc
4. Wnioski
Z przedstawionych orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości wynika, że za-
kres swobody państw członkowskich w wykonywaniu przez nie ius puniendi stop-
niowo i systematycznie się zmniejsza. Z pewnością czynnikiem wpływającym nasię zmniejsza. Z pewnością czynnikiem wpływającym nazmniejsza. Z pewnością czynnikiem wpływającym na
ten zakres swobody jest wymóg, by sankcje za naruszenia prawa UE były sku-
teczne, odstraszające i proporcjonalne oraz by były stosowane w sposób niedys-
kryminacyjny w odniesieniu do naruszeń prawa UE w porównaniu z podobnymi
naruszeniami prawa krajowego. Co więcej, z wyroku Taricco wynika, że czasami
jedynie sankcje karne mogą być uznane za spełniające unijny standard.
Najnowsze orzecznictwo TS wskazuje także, że zakres swobody państw
członkowskich w odniesieniu do wykonywania ius piniendi jest coraz bardziej
ograniczony z uwagi na coraz szerszą interpretację przesłanki „stosowania pra-
wa Unii” przez państwo członkowskie (w rozumieniu art. ust. Karty).
Nie budzi wątpliwości, że Karta ma zastosowanie we wszystkich przypadkach,
gdy państwa członkowskie interpretują przepisy krajowe transponujące decyzje
ramowe (w tym wówczas, gdy mogłyby się pojawić wątpliwości co do ważności
samych decyzji ramowych) oraz gdy wykonują w praktyce – w ramach realiza-
cji zasady wzajemnego uznawania orzeczeń – orzeczenia wydane przez organy
sądowe innych państw członkowskich. Zasadniczo nie powinno budzić także
wątpliwości stwierdzenie, że gdy państwo członkowskie ustanawia lub stosuje
sankcje karne w celu zapewnienia skuteczności prawa UE, wówczas także sto-
suje prawo Unii w rozumieniu art. ust. Karty0. Wątpliwości co do zakresu
art. ust. Karty może natomiast budzić rozstrzygnięcie w wyroku Delvigne,
ponieważ w tym przypadku wydaje się, że Trybunał Sprawiedliwości zastosował
bardzo szeroką wykładnię pojęcia „stosowanie prawa Unii”.
Szeroka wykładnia pojęcia „stosowanie prawa Unii”, która skutkuje wciąg-
nięciem w zakres oddziaływania Karty coraz większego obszaru prawa karnego
i postępowania karnego państw członkowskich, stawia sądy krajowe i Trybunał
Sprawiedliwości coraz częściej przed trudnym zadaniem poszukiwania równo-
wagi w ochronie różnych interesów. Orzekanie wymaga bowiem zrównoważenia
interesów: jednostek (które domagają się ochrony praw podstawowych, gwaran-
towanej na podstawie Karty), państw członkowskich (które chciałyby zachować
jak najdalej idącą autonomię w kształtowaniu krajowego systemu prawa karnego
i procedury karnej) oraz Unii Europejskiej jako całości (której funkcjonowanie
zależy od zapewnienia pełnej skuteczności prawa unijnego). Konieczność zna-
78 Wyrok Lanigan, pkt 53–53; wyrok JZ, pkt 42; wyrok Vilkas.
79 Wyrok Aranyosi i Căldăraru.
80 Wyrok Fransson, wyrok Taricco.
77
ZAKRES ZWIĄZANIA PAŃSTW CZŁONKOWSKICH KARTĄ PRAW PODSTAWOWYCH...
lezienia tej równowagi ujawniła się jak dotychczas w orzecznictwie TS na dwóch
płaszczyznach.
Po pierwsze, konieczne jest pogodzenie ochrony praw podstawowych
gwarantowanych na mocy Karty ze swobodą państw członkowskich w zakre-
sie kształtowania systemu prawa karnego w tych obszarach, gdzie prawo karne
nie stanowi transpozycji przepisów unijnych harmonizujących. Z taką sytuacją
zmierzył się Trybunał Sprawiedliwości w sprawie Delvigne. Wyrok w tej sprawie
uwidacznia, że kwestią zasadniczą w takich przypadkach jest ustalenie, czy przyj-
mując przepisy karne państwo członkowskie w ogóle „wykonuje prawo Unii”,
a w konsekwencji – ma obowiązek respektowania postanowień Karty. Szeroka
interpretacja art. ust. Karty przez Trybunał Sprawiedliwości w tym wyroku
spowodowała „zagarnięcie” w zakres obowiązku przestrzegania prawa podsta-
wowych przejściowego przepisu prawa karnego, który co do zasady był przyj-
mowany w ramach autonomii państwa członkowskiego (ponieważ nie stanowił
transpozycji prawa unijnego). W tym przypadku jednak, tak szeroka wykład-
nia art. ust. Karty została zrównoważona przez merytoryczną wykładnię
art. Karty, co doprowadziło TS do konkluzji, że przepisy krajowe nie naru-
szały tego prawa podstawowego. Jednocześnie jednak wyrok ten może otworzyć
w przyszłości drogę do innych rozstrzygnięć, w których TS nie będzie już skłon-
ny zastosować tak powściągliwego podejścia.
Po drugie, TS coraz częściej mierzy się z koniecznością wyważenia między
ochroną praw podstawowych a efektywnością prawa Unii Europejskiej. W tych
przypadkach autonomia państw członkowskich jest już ograniczona z uwagi na
fakt, że państwo członkowskie przyjmuje przepisy prawa karnego w celu trans-
pozycji prawa unijnego (np. wyrok Lanigan, Vilkas), stosuje przepisy krajowe,
które zostały przyjęte w celu transpozycji (Aranyosi i Căldăraru) lub przyjmuje
i nakłada sankcje w celu zapewnienia pełnej skuteczności przepisów tego prawa
(Fransson, Taricco). W tym obszarze jednak nie ma pełnej jasności, czy należy
udzielić pierwszeństwa ochronie prawa podstawowych, czy też raczej efektyw-
ności prawa Unii Europejskiej. Wyrok Aranyosi i Căldăraru wskazuje na to, że
efektywność prawa unijnego może ustąpić przed koniecznością zagwarantowa-
nia praw podstawowych oskarżonemu lub skazanemu. Jak wskazano powyżej,
nie jest jasne, czy Trybunał Sprawiedliwości dopuścił taką możliwość jedynie
wyjątkowo, czy też może rozstrzygnięcie w tej sprawie będzie miało zastosowa-
nie także do innych przypadków, także takich, gdy zagrożone będzie nie prawo
absolutne (prawo do godności), lecz jedno z praw podstawowych, które można
zgodnie z art. ust. Karty ograniczyć.
Z kolei w wyroku Taricco, Trybunał udzielił pierwszeństwa efektywności
prawa Unii Europejskiej przed kwestią ochrony praw podstawowych. Należy
78 Monika Szwarc
jednak mieć na uwadze, że przyjmując taką właśnie wykładnię przepisu Karty,
spowodował, że sąd krajowy został postawiony przed problemem rangi konsty-
tucyjnej. We Włoszech bowiem kwestia przedawnienia ma rangę konstytucyjną,
a zatem sąd krajowy został postawiony w sytuacji wyboru między skutecznością
prawa UE a przepisem rangi konstytucyjnej. Z tego względu wątpliwości sądów
włoskich nie zostały rozstrzygnięte, o czym świadczy kolejna sprawa zawisła
przed Trybunałem Sprawiedliwości.
81 C-574/15 Scialdone, (Dz. Urz. UE C 48 z 08.02.2016 r., s. 10).
79
ZAKRES ZWIĄZANIA PAŃSTW CZŁONKOWSKICH KARTĄ PRAW PODSTAWOWYCH...
THE SCOPE OF APPLICATION OF THE CHARTER
OF FUNDAMENTAL RIGHTS OF THE EUROPEAN UNION
BY THE MEMBER STATES IN THE CRIMINAL LAW CONTEXT
(REMARKS ON THE RECENT CJEU JURISPRUDENCE)
Drawing conclusions from this jurisprudence the Author answers the
question when the Member State is ‘implementing Union law’ in the meaning
of Article () of the Charter in the criminal law context. It is considered that
Member States implement Union law when interpreting framework decisions
(Lanigan, JZ, Vilkas), when assessing the conformity of the national measures
with framework decisions (Jeremy F., Radu), when executing judgements in
the framework of the mutual recognition (Aranyosi and Caldararu) and when
assuring the effectiveness of EU law by enacting criminal sanctions (Tarrico).
In addition, in some situations Member States may be considered to be imple-
menting Union law while enacting national measures which may affect the
rights derived from Union law (Delvigne). It is assumed in the article that CJEU
is often called to strike the fair balance between the different (and sometimes
diverging) interests of three categories of actors: interests of individuals (to have
their fundamental rights protected), interests of Member States (to exercise ius
puniendi) and interests of the European Union as a whole (to ensure effectivess
of EU law).
Informacje dla Autorów
1. Objętość tekstów nadsyłanych do kwartalnika „Studia Prawnicze” powinna wy-
nosić od 20 000 do 80 000 znaków typograficznych (w tym przypisy).
2. Nadsyłane materiały powinny uwzględniać szczegółowe zalecenia edytorskie, sto-
sowane przez „Studia Prawnicze”. Ułatwi i przyspieszy to prace redakcyjne.
3. Do artykułu należy dołączyć streszczenie oraz tytuł opracowania w języku angiel-
skim (o objętości od 800 do 1200 znaków łącznie ze spacjami).
4. Tekst należy nadesłać w postaci zapisu elektronicznego w programie Word, jako
załącznik w poczcie elektronicznej oraz komputerowy wydruk, podpisany własno-
ręcznie przez Autora (wydruk komputerowy należy nadesłać na adres: Kwartalnik
„Studia Prawnicze”, Instytut Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk, ul. Nowy
Świat 72, 00-330 Warszawa, e-mail: studiaprawnicze@inp.pan.pl).
5. Przyjmowane będą jedynie materiały oryginalne, które nie były wcześniej nigdzie
publikowane.
6. Do przesłanych materiałów należy osobno dołączyć dane o Autorze (w szczegól-
ności: afiliację, stopień lub tytuł naukowy, numer telefonu kontaktowego, adres
poczty elektronicznej i adres domowy), a także oświadczenie, że przedłożony tekst
został nadesłany wyłącznie do redakcji „Studiów Prawniczych”.
7. Tytuł opracowania należy ująć w formie najbardziej zwięzłej. Dopuszczalne są
podtytuły.
8. Tabele, gdy są one rzeczywiście niezbędne, należy przesyłać również w formie
elektronicznej.
9. W tekście stosowane są przypisy dolne z osobnymi zestawieniami bibliograficznymi.
10. W tekście nie należy stosować podkreśleń ani pogrubień. Wyróżnienie fragmentu
tekstu jest wyjątkowo możliwe przez zwiększenie odstępu między znakami (tekst
rozstrzelony). Zwroty obcojęzyczne (np. prima facie, de lege lata) należy wyróżnić
kursywą, natomiast cytaty – zapisać w cudzysłowach. Cytat w cytacie zaznacza się
cudzysłowem ostrokątnym (« ... »).
12. Redakcja nie zwraca Autorom nadesłanych materiałów.
13. Prosimy Autorów o niekierowanie do Redakcji propozycji nawiązania stałej współ-
pracy. Nie jest to możliwe.
14. Wszystkie materiały podlegają opracowaniu redakcyjnemu. Autor otrzymuje tekst
do korekty. W przypadku nieodesłania korekty autorskiej w terminie materiał jest
kierowany do publikacji bez poprawek Autora.
15. Teksty, które nie spełniają podstawowych wymogów poprawności językowej,
nie będą przyjmowane.
16. Wszelkie wykryte naruszenia prawa autorskiego lub zasad etyki i rzetelności
naukowej będą demaskowane i dokumentowane.
SZCZEGÓŁOWE ZALECENIA
EDYTORSKIE DLA AUTORÓW
1. Tekst nadesłany do „Studiów Prawniczych” powinien mieć następujące parametry:
czcionka 12 pkt (Times New Roman); interlinia 1,5; wcięcie akapitowe 1,25 cm;
wyrównanie do lewego i prawego marginesu. Należy wprowadzić numerację
stron.
2. W tekście należy stosować przypisy dolne o następujących parametrach: czcionka
10 pkt (Times New Roman); interlinia 1,0; brak wcięcia akapitowego; wyrównanie
do lewego i prawego marginesu.
3. Przypisy powinny być ponumerowane liczbami arabskimi. Stosuje się numerację
ciągłą zaczynającą się od 1.
PROCEDURA RECENZYJNA
1. Wszystkie materiały wpływające do „Studiów Prawniczych” są poddawane ocenie
wydawniczej dokonywanej przez członków Komitetu Redakcyjnego. W wyjątko-
wych przypadkach Redakcja może zwrócić się z prośbą o ocenę do osób spoza Ko-
mitetu.
2. Artykuły są recenzowane przez co najmniej dwóch członków Komitetu Redakcyj-
nego. Ocenie podlegają wszystkie aspekty warsztatu naukowego.
3. Okres oczekiwania na ocenę wynosi ok. 8 tygodni. Po tym terminie Autor jest pro-
szony o kontakt telefoniczny lub mailowy z Redakcją.
4. Ocena może mieć postać: a) recenzji pozytywnej; b) recenzji pozytywnej pod
warunkiem dokonania określonych zmian; c) recenzji odmownej.
5. Tożsamość Recenzentów poszczególnych materiałów nie jest ujawniana Autorom.
Cena 35,00 zł (VAT 5%)
INDEKS 376620
STUDIA PRAWNICZE 3 (211) 2017
P O L S K A A K A D E M I A N A U K
INSTYTUT NAUK PRAWNYCH
PL ISSN 0039-3312
Studia
PRAW NICZE
KWARTALNIK
W numerze:
WARSZAWA 2017
WYDAWNICTWO TEKST SP. Z O.O.
3 (211)
2017
• Faza rekonstrukcyjna derywacyjnej koncepcji wykładni – próba krytycznej analizy
• Zakres związania państw członkowskich Kartą praw podstawowych Unii Europejskiej
w kontekście stosowania prawa karnego
• Instytucja tzw. zgody następczej po nowelizacji z 11 marca 2016 r. w świetle standardów
konstytucyjnych i konwencyjnych
• Procedury specjalne a rozbudowa uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka
• Rola i właściwość sądów powszechnych i administracyjnych w sprawach
antymonopolowych w świetle najnowszego orzecznictwa i zmian normatywnych
• Teoretycznoprawne aspekty przedstawicielstwa organizacyjnego jako pragmatycznego
sposobu reprezentacji osoby prawnej
• Problematyka kwalifikacji prawnej przestępstwa paserstwa programów komputerowych
