Organy prowadzące postępowania dyscyplinarne wobec sędziów w państwach członkowskich Unii Europejskiej. Przegląd rozwiązań (Holandia)

Full text

Prawo podstawowe
Warszawa 2019
Instytut Wymiaru Sprawiedliwości
Organy prowadzące postępowania dyscyplinarne wobec sędziów
wpaństwach członkowskich Unii Europejskiej.
Przegląd rozwiązań
redakcja Andrzej Pogłódek

Autorzy:
dr hab. Maciej Borski Rozdział III (Czechy)
dr Justyna Eska-Mikołajewska Rozdział XVII (Zjednoczone Królestwo
Wielkiej Brytanii i Irlandia Północna)
dr Katarzyna Jachimowicz Rozdział XVI (Włochy)
dr hab. Grzegorz Krawiec rozdział X (Holandia)
dr Marcin Łukaszewski Rozdział XI (Luksemburg),
rozdział XII (Malta)
dr Andrzej Pogłódek Rozdział V (Bułgaria), rozdział VI (Chorwacja),
rozdział VII (Słowenia)
dr hab. Ewa Tuora-Schwiersko, LL.M. Rozdział I (Niemcy), rozdział II (Austria)
dr Katarzyna Szwed Rozdział XIX (Litwa), rozdział XX (Łotwa),
rozdział XXI (Estonia)
dr hab. Jarosław Szymanek rozdział IX (Belgia)
dr Artur Trubalski Rozdział XIII (Hiszpania),
rozdział XIV (Portugalia),
rozdział XV (Rumunia)
Paweł du Vall Rozdział VIII (Francja),
rozdział XVIII (Irlandia)
dr Konrad Walczuk Rozdział IV (Słowacja)

Spis treści
I. NIEMCY: Zasady odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziego na terenie Republiki Federalnej Niemiec 
1. Przegląd aktów prawnych regulujących odpowiedzialność dyscyplinarną sędziego
na terenie Republiki Federalnej Niemiec 9
1.1. Zasady odpowiedzialności sędziego na gruncie Ustawy Zasadniczej 9
1.2. Odpowiedzialność cywilnoprawna sędziego 10
1.3. Odpowiedzialność karnoprawna sędziego 11
1.4. Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziego w regulacjach innych aktów prawnych 11
2. Zakres przedmiotowy odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziego w Republice Federalnej Niemiec 12
3. Rodzaje kar dyscyplinarnych 12
4. Postępowanie dyscyplinarne 13
5. Organy w postępowaniu dyscyplinarnym 15
5.1. Postępowanie dyscyplinarne w pierwszej instancji 15
5.2. Postępowanie dyscyplinarne w drugiej instancji 16
6. Orzecznictwo 17
7. Podsumowanie 17
II. AUSTRIA: Zasady odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziego w ustawodawstwie Republiki Austriackiej 
1. Postanowienia prawne dotyczące odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziego
w austriackim systemie prawnym 21
2. Kary dyscyplinarne 21
3. Wszczęcie postępowania dyscyplinarnego 22
4. Organy dyscyplinarne w postępowaniu dyscyplinarnym 22
5. Postępowanie przed Federalnym Sądem Administracyjnym 24
6. Orzecznictwo 24
7. Podsumowanie 25
III. CZECHY 
1. Zagadnienia wprowadzające 27
2. Pojęcie deliktu dyscyplinarnego 27
3. Kary dyscyplinarne 28
4. Sąd dyscyplinarny i senat dyscyplinarny 31

SPIS TREŚCI
5. Postępowanie dyscyplinarne 33
6. Zamiast zakończenia 37
IV. SŁOWACJA 
Wprowadzenie 39
1. Organy prowadzące postępowania dyscyplinarne wobec sędziów 40
1.1. Rada Sądownictwa Republiki Słowackiej 40
1.2. Izby Dyscyplinarne 41
2. Czyny, za które sędzia ponosi odpowiedzialność dyscyplinarną,
oraz ich relacja do odpowiedzialności karnej 43
3. Zasady postępowania dyscyplinarnego 47
V. BUŁGARIA 
1. Organy dyscyplinarne 51
2. Zakres odpowiedzialności dyscyplinarnej 51
3. Sankcje dyscyplinarne 52
4. Procedura dyscyplinarna 52
VI. CHORWACJA 
1. Organy dyscyplinarne 59
2. Zakres odpowiedzialności dyscyplinarnej 60
3. Sankcje dyscyplinarne 61
4. Procedura dyscyplinarna 62
VII. S ŁOWENIA 
1. Organy dyscyplinarne 67
2. Zakres odpowiedzialności dyscyplinarnej 68
3. Sankcje dyscyplinarne 70
4. Procedura dyscyplinarna 71
VIII. FRANCJA 
1. Wstęp 75
2. Źródła prawa 76
3. Organ prowadzący postępowanie dyscyplinarne 77
4. Zakres odpowiedzialności dyscyplinarnej i sankcje 79
5. Kwestie proceduralne – informacje podstawowe 80
6. Statystyki i informacje dodatkowe 82
IX. BELGIA 
1. Odpowiedzialność dyscyplinarna w belgijskiej doktrynie 85
2. Odpowiedzialność dyscyplinarna w praktyce 91
3. Materialne i formalne droit disciplinaire 94
4. Podsumowanie 102


SPIS TREŚCI
X. HOLANDIA 
1. Uwagi wprowadzające 105
2. Zakres i przesłanki odpowiedzialności dyscyplinarnej 107
3. Środki dyscyplinarne 111
4. Procedura dyscyplinarna 112
5. Wnioski końcowe 113
XI. LUKSEMBURG 
1. Historia luksemburskiego konstytucjonalizmu 115
2. Konstytucyjne ramy organizacji wymiaru sprawiedliwości 117
3. Organizacja wymiaru sprawiedliwości 118
4. Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów 119
5. Projekt reformy procedury dyscyplinarnej 121
XII. MALTA 
1. Zarys historii państwowości maltańskiej 123
2. Konstytucyjne ramy organizacji wymiaru sprawiedliwości 124
3. Organizacja wymiaru sprawiedliwości 125
4. Znaczenie nowelizacji z 2016 r. dla organizacji wymiaru sprawiedliwości (zarys) 126
5. Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów 128
XIII. HISZPANIA 
XIV. PORTUGALIA 
XV. RUMUNIA 
XVI. WŁOCHY 
1. Uwagi wprowadzające 157
2. Organy prowadzące postępowanie dyscyplinarne i jego zasady 160
3. Przesłanki odpowiedzialności dyscyplinarnej 162
3.1. Delikty popełnione w związku z wykonywaniem funkcji sądowniczych 163
3.2. Delikty popełnione poza wykonywaniem funkcji sądowniczych 165
3.3. Czyn nie mający istotnego znaczenia dyscyplinarnego 166
3.4. Umorzenie postępowania dyscyplinarnego 167
3.5. Kary dyscyplinarne 168
4. Relacja odpowiedzialności dyscyplinarnej do odpowiedzialności karnej 168
4.1. Delikty dyscyplinarne wynikające z popełnienia przestępstwa 168
4.2. Autonomiczność postępowania dyscyplinarnego względem postępowania karnego 169
5. Podsumowanie 171
XVII. ZJEDNOCZONE KRÓLESTWO WIELKIEJ BRYTANII I IRLANDIA PÓŁNLOCNA 
A. Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów sądów powszechnych w Anglii i Walii 
1. Pojęcie i organizacja sądownictwa powszechnego 173
2. Źródła prawa dotyczące odpowiedzialności sędziów sądów powszechnych 174

SPIS TREŚCI
3. Pojęcie odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów sądów powszechnych 175
4. Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów sądów powszechnych a inne rodzaje odpowiedzialności 175
4.1. Odpowiedzialność dyscyplinarna a odpowiedzialność cywilna 175
4.2. Odpowiedzialność dyscyplinarna a odpowiedzialność karna 175
5. Zakres podmiotowy odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów sądów powszechnych 176
6. Zakres przedmiotowy odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów sądów powszechnych 176
7. Zakres czasowy odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów sądów powszechnych 177
8. Przebieg postępowania dyscyplinarnego 177
8.1. Sądy dyscyplinarne 177
8.2. Podmioty uprawnione do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego 178
8.3. Oskarżyciel publiczny 178
8.4. Obwiniony 178
8.5. Rozpoznanie sprawy dyscyplinarnej 179
8.6. Kary dyscyplinarne 179
8.7. Środki odwoławcze 180
8.8. Koszty postępowania dyscyplinarnego 180
9. Przedawnienie karalności czynów w zakresie odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów 180
B. Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów sądów powszechnych w Szkocji 
1. Pojęcie i organizacja sądownictwa powszechnego 181
2. Źródła prawa dotyczące odpowiedzialności sędziów sądów powszechnych 182
3. Pojęcie odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów sądów powszechnych 182
4. Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów sądów powszechnych a inne rodzaje odpowiedzialności 183
4.1. Odpowiedzialność dyscyplinarna a odpowiedzialność cywilna 183
4.2. Odpowiedzialność dyscyplinarna a odpowiedzialność karna 183
5. Zakres podmiotowy odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów sądów powszechnych 183
6. Zakres przedmiotowy odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów sądów powszechnych 183
7. Zakres czasowy odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów sądów powszechnych 184
8. Przebieg postępowania dyscyplinarnego 184
8.1. Sądy dyscyplinarne 184
8.2. Podmioty uprawnione do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego 184
8.3. Oskarżyciel publiczny 185
8.4. Obwiniony 185
8.5. Rozpoznanie sprawy dyscyplinarnej 186
8.6. Kary dyscyplinarne 186
8.7. Środki odwoławcze 187
8.8. Koszty postępowania dyscyplinarnego 187
9. Przedawnienie karalności czynów w zakresie odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów 187


SPIS TREŚCI
C. Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów sądów powszechnych w Irlandii Północnej 
1. Pojęcie i organizacja sądownictwa powszechnego 188
2. Źródła prawa dotyczące odpowiedzialności sędziów sądów powszechnych 189
3. Pojęcie odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów sądów powszechnych 189
4. Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów sądów powszechnych a inne rodzaje odpowiedzialności 190
4.1. Odpowiedzialność dyscyplinarna a odpowiedzialność cywilna 190
4.2. Odpowiedzialność dyscyplinarna a odpowiedzialność karna 190
5. Zakres podmiotowy odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów sądów powszechnych 190
6. Zakres przedmiotowy odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów sądów powszechnych 190
7. Zakres czasowy odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów sądów powszechnych 191
8. Przebieg postępowania dyscyplinarnego 191
8.1. Sądy dyscyplinarne 191
8.2. Podmioty uprawnione do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego 192
8.3. Oskarżyciel publiczny 192
8.4. Obwiniony 192
8.5. Rozpoznanie sprawy dyscyplinarnej 193
8.6. Kary dyscyplinarne 194
8.7. Środki odwoławcze 194
8.8. Koszty postępowania dyscyplinarnego 194
9. Przedawnienie karalności czynów w zakresie odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów 194
XVIII. IRLANDIA 
1. Wprowadzenie 195
2. Procedura przewidziana w Konstytucji Irlandii z 1937 r. 197
3. Szczególny tryb postępowania wobec sędziów Sądu Rejonowego 198
4. Judicial Council Bill z 2017 r. 200
5. Wnioski 204
XIX. LITWA 
XX. ŁOTWA 
XXI. ESTONIA 

X. HOLANDIA
1. Uwagi wprowadzające
Status prawny wymiaru sprawiedliwości oraz sędziów jest w Holandii określony w Kon-
stytucji oraz w ustawach. Władzy sądowniczej powierzono orzekanie o sporach cywil-
nych i o zobowiązaniach dłużnych (art.  ust.  Konstytucji³⁸³), jak również sądzenie
przestępstw (art.  ust.  Konstytucji), przy czym tylko władza sądownicza może orzec
karę pozbawienia wolności (art.  ust.  Konstytucji). Nie można zaś orzec kary śmierci
(art.  Konstytucji).
Ustrój, skład i właściwość władzy sądowniczej określa ustawa (art.  ust.  Konstytucji).
Ponadto, fakultatywnie, ustawa może określić, że w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwo-
ści przez władzę sądowniczą mogą uczestniczyć osoby do niej nienależące (art.  ust. 
Konstytucji).
Zgodnie z art.  ust.  Konstytucji, członkowie władzy sądowniczej sprawujący wymiar
sprawiedliwości i Prokurator Generalny przy Sądzie Najwyższym powoływani są dożywot-
nio dekretem królewskim. Odwołanie może zaś nastąpić w dwóch przypadkach: na wła-
sną prośbę oraz po osiągnięciu wieku określonego w ustawie (art.  ust.  Konstytucji).
Kwestie dotyczące odwołania na własną prośbę reguluje art. h ust. – ustawy o statusie
prawnym pracowników sądownictwa³⁸⁴. Sędzia zostaje odwołany na własną prośbę przez
dekret królewski wydany na zlecenie ministra właściwego ds. sprawiedliwości. Odwołanie
to jest udzielane ze skutkiem od dnia nie wcześniej niż miesiąc lub później niż trzy mie-
siące od dnia otrzymania wniosku o odwołanie. Jeżeli zaś chodzi o odwołanie po osiągnięciu
określonego wieku, to art. h ust.  ustawy o pracownikach określa, że jest to wiek  lat;
od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym sędzia osiągnął wiek
lat, zostaje zwolniony przez dekret królewski na zlecenie ministra właściwego ds. spra-
wiedliwości. Sędziowie mogą zostać zawieszeni (hol. geschorst) lub odwołani (hol. ontslagen)
przez wyznaczony ustawą sąd, należący do władzy sądowniczej (art.  ust.  Konstytucji).
W pozostałych kwestiach to ustawa określa ich status prawny (art.  ust.  Konstytucji).
³⁸³ Konstytucja Holandii: Grondwet voor het Koninkrijk der Nederlanden z  sierpnia  r., „Staatsblad
van het Koninkrijk der Nederlanden” , nr .
³⁸⁴ Ustawa z  listopada  r. (hol. Wet rechtsposi tie rechterlijk e ambtenaren , ang. e Judicial Office rs [Legal
Status] Act), „Staatsblad het Koninkrijk der Nederlanden”, nr ; dalej jako: ustawa o pracownikach.

 X. HOLANDIA
Ustawą taką jest przede wszystkim wymieniana już wyżej ustawa o statusie prawnym
pracowników sądownictwa. Ustawa ta reguluje status prawny urzędników/pracowników
wymiaru sprawiedliwości, wskazując, że przez pojęcie to rozumieć należy także sędziów:
poprzez odesłanie do art. b ustawy o organizacji wymiaru sprawiedliwości³⁸⁵.
Od wielu lat system sądownictwa w Holandii jest przedmiotem daleko idącej reorgani-
zacji, która w założeniu ma wzmocnić konstytucyjną pozycję sądownictwa oraz chronić
niezależność sędziego; od  stycznia  r. obowiązuje bowiem ustawa z dnia  grudnia
 r. o zmianie ustawy o organizacji wymiaru sprawiedliwości, ustawy o statusie praw-
nym pracowników sądownictwa oraz szeregu innych ustaw w związku z utworzeniem
Rady Sądownictwa (ustawa o Radzie Sądownictwa)³⁸⁶. Na jej podstawie ustanowiono Radę
Sądownictwa, a w kolejnych latach wprowadzano m.in. nowy system zapewnienia jakości
w sądownictwie, w  r. wprowadzono zaś nową „mapę sądownictwa”, reformę procedur,
cyfryzację procedur oraz reorganizację sądowej administracji³⁸⁷.
Już w  r. wskazano na konieczność zmian w zakresie środków dyscyplinarnych
sędziów³⁸⁸. Następnie w  r. argumentowano, że pozycja sędziego w systemie państwa
i wpływ jego (błędnego) zachowania na status zawodu sędziego oraz na społeczeństwo
uzasadniają wprowadzenie zmian z pełną stanowczością i przy wytyczeniu jasnych ram
działania³⁸⁹. Wprowadzenie nowych środków dyscyplinarnych uzasadnione zostało także
dobrem wymiaru sprawiedliwości i jego postrzegania w społeczeństwie.
Efektem wieloletnich dyskusji jest ustawa z dnia  czerwca  r. zmieniająca ustawę
o statusie prawnym urzędników i niektóre inne ustawy w związku z rozszerzeniem możli-
wości stosowania środków dyscyplinarnych w stosunku do powołanych dożywotnio urzęd-
ników sądowych i stosowania innych środków³⁹⁰. W trakcie prac nad ustawą wskazywano,
³⁸⁵ Ustawa z  r. (hol. Wet op de rechterlijke organisati e, ang. e Judiciar y Organisation Act), „St aatsblad va n
het Koninkrijk der Nederlanden” , nr ; dalej jako: ustawa o organizacji. Weszła w życie  października
 r. Ostatnie duże zmiany wprowadzono w  r. Ustawą o organizacji i zarządzaniu sądami (hol. Wet
organisatie en bestuur gerechten, ang. e Act of the organization and management of courts) z  grudnia  r.,
„Staatsblad het Koninkrijk der Nederlanden” , nr  oraz Ustawą o Radzie Sądownictwa (hol. Wet op de
Raad van de Rechtspraak, ang. e Council for the Administration of Justice Act) z  grudnia  r., „Staatsblad
het Koninkrijk der Nederlanden“ , nr . Tekst jednolity ustawy o organ izacji wymia ru sprawiedliwości
opublikowano w „Staatsblad het Koninkrijk der Nederlanden” , nr .
³⁸⁶ Wet van  december  tot wijziging van de Wet op de rechterlijke organisatie, de Wet rechtspositie
rechterlijke a mbtenaren en en kele andere ween in verba nd met de instelling van de R aad voor de rechtspraa k
(Wet Raad voor de rechtspraak), „Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden” , nr ; dalej jako:
ustawa z  grudnia  r.
³⁸⁷ Por. F. van Dijk, Improved Performance of t he Netherlands Judiciary. Assessment of the Gai ns for Society,
„International Journal for Court Administration” , nr .
³⁸⁸ Por. Raport grupy roboczej do spraw środków dyscyplinarnych z czerwca , dostępny na stronie:
hps://zoek.officielebekendmakingen.nl/blg-.pdf (dostęp: .. r.).
³⁸⁹ Załącznik do dokumentów parlamentarnych, Tweede Kamer, vergaderjaar 2013-2014, 33 861, nr , s. .
Dokument dostępny na stronie: hps://www.parlementairemonitor.nl/ (dostęp: .. r.).
³⁹⁰ Wet van 27 juni 2018 tot wijziging van de Wet rechtspositie rechterlijke ambtenaren en enige andere ween in
verband met de uitbreiding van de mogelijkheden om ten aanzien van voor het leven benoemde rechterlijke ambtenaren
disciplinaire maatregelen op te leggen en tevens andere maat regelen te treffen, „Staatsblad van het Koninkrijk der
Nederlanden” , nr , dalej jako ustawa z  czerwca  r. Weszła w życie  stycznia  r.


. ZAKRES I PRZESŁANKI ODPOWIEDZIALNOŚCI DYSCYPLINARNEJ
że dotychczasowy arsenał środków dyscyplinarnych (upomnienie i odwołanie) był zbyt
ograniczony. Nowa ustawa rozszerza ich liczbę i rodzaj (będzie o tym mowa niżej). Zmiany
zostały zaprojektowane w taki sposób, aby umożliwić lepsze reagowanie na różne formy
niewłaściwego zachowania oraz by podjąć niezbędne działania w innych niepożądanych
sytuacjach. W raportach holenderskiej Rady Sądownictwa (hol. Raad voor de rechtspraak)
wskazywano na (zanonimizowane) przypadki takiego niewłaściwego zachowania oraz poda-
wano liczbę zastosowanych środków dyscyplinarnych³⁹¹.
Wskazywano również, że musi istnieć możliwość odpowiedniej interwencji w celu zapo-
bieżenia utracie zaufania do wymiaru sprawiedliwości. Jest to główny cel wprowadzanych
zmian. Pozycja sędziego oraz wpływ jego (niewłaściwego) zachowania na status zawodu
oraz na społeczeństwo uzasadniają podjęcie zdecydowanych środków. Właśnie z uwagi na
szczególną pozycję sądownictwa odpowiednia interwencja jest niezbędna dla jakości i nie-
skazitelności wymiaru sprawiedliwości³⁹²
2. Zakres i przesłanki odpowiedzialności dyscyplinarnej
Zgodnie z art.  ust.  Konstytucji o publicznym prawie dyscyplinarnym stanowi ustawa.
Kwestie te muszą być zatem uregulowane w akcie rangi ustawowej, zgodnie z zasadami
określonymi w art. – Konstytucji.
Zanim weszła w życie ustawa z  czerwca  r., w art. c–e ustawy o pracow-
nikach przewidziane były expressis verbis dwa środki dyscyplinarne: pisemne ostrzeżenie
(hol. schrielijke waarschuwing) oraz „dyscyplinarny środek usunięcia/zwolnienia” (hol.
disciplinaire maatregel van ontslag). W podrozdziale  zamieszczono przepisy o zawieszeniu
sędziego, a w podrozdziale  o zwolnieniu i przeniesieniu sędziego. Problematyka zawarta
w podrozdziałach  i  nie była (ale także po zmianach nie jest) elementem systemu środków
dyscyplinarnych, a jedynie umieszczona została w ustawie obok problematyki środków
dyscyplinarnych (w tym samym rozdziale).
Przed zmianami wprowadzonymi ustawą z  czerwca  r. funkcjonowały zatem tylko
dwa środki dyscyplinarne. Pierwszy środek dyscyplinarny przybierał postać pisemnego
ostrzeżenia (hol. schrielijke waarschuwing). Artykuł c ustawy o pracownikach w ust. 
przewidywał, że może on być nałożony, gdy sędzia narusza godność swojego urzędu lub
zaniedbuje swoje obowiązki (pkt a). Ponadto – zgodnie z punktem b tego przepisu – środek ten
³⁹¹ Raporty te (wraz z danym i) opublikow ane są na stronie: h ps://www.jaarverslagrechtspraak .nl (dostęp:
.. r.) i rzecz jasn a obejmują dane sprzed reformy wprowadzonej us tawą z dnia  czerwca  r. I tak,
w latach – liczba zastosowanych środków dyscyplinarnych się podwoiła (w  r. zastosowano 
środków, w : , a w roku  – ). Spadek nastąpił w roku , w którym orzeczono  takich środków.
³⁹² Disciplinaire maatregelen rechterlijke macht, ”Nederlands Juristenblad”, .. r., hps://www.njb.
nl/wetgev ing/sta atsbladen/di sciplin aire-m aatrege len-rechterl ijke-macht..lynkx (dostęp: .. r.).

 X. HOLANDIA
mógł być nałożony, gdy sędzia naruszał: przepisy zabraniające mu wykonywania dodatkowego
zawodu, uczestnictwa w rozmowie kwalifikacyjnej lub rozmowie ze stronami, dostarczania
uczestnikom postępowania specjalnych informacji lub dokumentów pisemnych oraz przepisy
dotyczące obowiązku zachowania tajemnicy lub obowiązku informowania właściwego organu
o stosunkach, które utrzymuje poza pracą. Drugi środek dyscyplinarny, funkcjonujący przed
ww. zmianami, to „dyscyplinarny środek usunięcia/zwolnienia” (hol. disciplinaire maatregel
van ontslag). Zgodnie z art. c ust.  ustawy o pracownikach (w poprzednim brzmieniu) mógł
on być nałożony na sędziego, gdy w wyniku swoich działań lub zaniechań poważnie naruszył
on właściwy tryb postępowania orzeczniczego lub gdy naruszył spoczywające na nim zaufa-
nie. Ponadto, środek ten mógł zostać nałożony, gdy sędzia był winien jednego z zachowań
określonych w art. c ust.  pkt b, gdy wcześniej udzielono mu już dyscyplinarnego środka
ostrzeżenia za takie samo zachowanie. Dyscyplinarny środek zwolnienia/usunięcia nakładany
był przez Sąd Najwyższy (art. d ust.  ustawy o pracownikach w poprzednim brzmieniu).
Ustawa z  czerwca  r. wprowadziła wiele nowości w zakresie postępowania dyscy-
plinarnego wobec sędziów. Wskazany wyżej art. c otrzymał nowe brzmienie. W obecnym
stanie prawnym wskazane są tu przesłanki nałożenia środka dyscyplinarnego. Na urzędnika
sądowego może być więc nałożony taki środek, gdy:
• narusza on godność urzędu oraz zaniedbuje swoje obowiązki (lit. a),
• narusza przepisy zabraniające mu wykonywania dodatkowego zawodu, zabraniające
mu uczestnictwa w rozmowie kwalifikacyjnej lub rozmowie ze stronami, dostarczania
im specjalnych informacji lub dokumentów pisemnych, przepisy dotyczące obowiązku
zachowania tajemnicy lub obowiązku informowania właściwego organu o stosunkach,
które utrzymuje poza pracą (lit. b),
•
przez swoje działania lub zaniechania poważnie szkodzi sprawnemu funkcjonowaniu
orzecznictwa lub pokładanemu w nim zaufaniu (lit. c).
W przeciwieństwie do poprzedniego stanu prawnego, w art. c ustawy o pracownikach
w aktualnym brzmieniu określono ogólne przesłanki zastosowania środków dyscyplinar-
nych, a nie jedynie środka dyscyplinarnego w postaci pisemnego ostrzeżenia. Zauważyć
należy, że w ww. artykule nie wskazano na kwestię winy sędziego; nacisk położono na to,
czy określone działanie lub zaniechanie sędziego nie szkodzi wymiarowi sprawiedliwości
lub nie licuje z godnością urzędu.
Wskazane w art. c ustawy o pracownikach przesłanki z jednej strony odsyłają do innych
przepisów (dotyczących zakazu wykonywania dodatkowego zawodu), z drugiej zaś strony
mają charakter nieostry, odwołując się do klauzul generalnych.
Obowiązki sędziego określone są w Konstytucji oraz w ustawie o pracownikach. Związane
są z orzekaniem o sporach cywilnoprawnych i o zobowiązaniach dłużnych (art.  Konsty-
tucji) oraz z sądzeniem przestępstw (art.  ust.  Konstytucji).


. ZAKRES I PRZESŁANKI ODPOWIEDZIALNOŚCI DYSCYPLINARNEJ
Urzędnicy sądowi nie mogą pracować jako prawnicy czy notariusze lub w inny sposób
świadczyć pomocy prawnej (art.  ust.  ustawy o pracownikach). Ustawa wprowadza także
przepis, zgodnie z którym urzędnicy sądowi nie wykonują stosunków, których wykonywanie
jest niepożądane z punktu widzenia prawidłowego wykonywania ich obowiązków lub utrzymania
ich bezstronności i niezależności lub zaufania do nich (art.  ust.  tej ustawy). Urzędnicy są
zobowiązani do poinformowania właściwego organu (określonego w art.  ust.  ustawy
o pracownikach) o stosunkach, które wykonują poza swoim urzędem. W miarę możliwości
powiadomienie należy złożyć już wówczas, gdy istnieje zamiar zajmowania stanowiska
(art.  ust.  ustawy o pracownikach).
Artykuł  ust.  ustawy o pracownikach nakazuje, by organ właściwy (z art.  ust. 
ustawy) oceniał, czy wykonywanie danych czynności jest niepożądane ze względu na powody
wymienione w art.  ust.  tej ustawy (o których była mowa wyżej).
Natomiast naruszenie godności urzędu, poważnie szkody wyrządzone sprawnemu funk-
cjonowaniu orzecznictwa lub pokładanemu w nim zaufaniu oceniać należy nie tylko w świetle
wymagań ustawowych, ale także kodeksów etycznych. Wiele obowiązków sędziów określo-
nych jest nie tylko w ustawie, ale właśnie w kodeksach etycznych. W Holandii odgrywają one
istotną rolę, a ich naruszenie może spowodować zarzut naruszenia przez sędziego godności
urzędu, zaniedbywania obowiązków, szkodzenia pokładanemu w nim zaufaniu. Jak podkre-
ślają przedstawiciele wymiaru sprawiedliwości, głównym celem nie jest jedynie przyjęcie
i monitorowanie tych standardów, ale zwiększenie wśród sędziów świadomości dotyczącej
standardów etycznych³⁹³. Można tutaj wymienić:
) Kodeks postępowania personelu wymiaru sprawiedliwości (hol. Gedragscode Rechtspraak)
obowiązujący od  maja  r.
)
Kodeks opracowany przez Holenderskie Stowarzyszenie Sądownictwa (hol. Nederlandse
Vereniging voor Rechtspraak, NVvR). Został on opracowany i wszedł w życie w  r. Ma
on udostępnić sędziom praktyczne wskazówki dotyczące wykonywanych przez nich
czynności, zachowania i celów oraz wyjaśnić społeczeństwu, jak sędziowie zajmują
się sprawami swojej nieskazitelności.
)
Wytyczne dotyczące bezstronności sędziego (Leidraad onpartijdigheid van de rechter) z  r.
Dokument ten wychodzi z założenia, że w państwie prawa jednostka ma prawo dostępu
do bezstronnego sędziego. Bezstronność sądu nie podlega dyskusji, a działania sądu
powinny opierać się zawsze na zasadzie równości. Z drugiej strony nikt nie jest cał-
kowicie pozbawiony osobistego punktu widzenia na konkretne sprawy społeczne,
polityczne i etyczne. Obowiązek zachowania bezstronności oznacza, że sędziowie nie
powinni brać pod uwagę osobistego punktu widzenia przy załatwianiu spraw.
³⁹³ E. van den Emster, Wstęp, [w:] Maers of Principle. Codes on the Independence and Impartiality of the
Judiciary, Haga .

 X. HOLANDIA
I tak, jeżeli chodzi o pierwszy kodeks (Kodeks postępowania personelu wymiaru sprawiedli-
wości), to zwrócono uwagę, by przy wykonywaniu swoich obowiązków personel sądownictwa
działał w sposób bezstronny, pełen szacunku i profesjonalny. Należy rozumieć znaczenie
szybkości działania oraz dotrzymywania umów. Jeżeli sędziowie zrozumieją swoją służebną
rolę, to może to mieć wpływ na prawidłowe wykonywanie przez nich obowiązków służbo-
wych, zachowanie bezstronności oraz niezależności, a także na zaufanie do bezstronnego
systemu sądownictwa.
W drugim kodeksie (Kodeks opracowany przez Holenderskie Stowarzyszenie Sądownictwa)
podkreślono znaczenie sądownictwa dla rządów prawa w państwie demokratycznym. Przy-
czynia się ono do utrzymania praworządności i zaufania obywateli do prawa. Z tego powodu
niezbędne jest, by sędziowie w sposób trwały zachowali swoją pozycję zaufania i autorytetu
w społeczeństwie. Rola, jaką odgrywają sędziowie, wypełniane przez nich obowiązki, przy-
pisane im daleko idące obowiązki, oznaczają, że muszą oni sprostać wysokim standardom.
Obowiązkiem sędziów jest podejmowanie uczciwych decyzji na podstawie wszystkich faktów
i okoliczności w indywidualnej sprawie. Kompetentny sędzia ma posiadać niezbędną wiedzę
i umiejętności. Oprócz dogłębnej znajomości aktualnego prawa, równie ważne są inne, tech-
niczne aspekty pracy. Sędzia powinien odmówić rozpatrzenia sprawy, jeżeli w swojej ocenie
nie ma wystarczających kompetentny w jej przedmiocie. To sędzia osobiście jest odpowie-
dzialny za zdobywanie wiedzy specjalistycznej. Ma obowiązek śledzić zmiany w krajowych
i międzynarodowych przepisach prawa, które dotyczą dziedziny prawa, którą się zajmuje.
W trzecim kodeksie (Wytyczne dotyczące bezstronności sędziego) zwrócono uwagę m.in. na
to, iż bezstronność sądu nie podlega dyskusji, a działania sądu powinny opierać się zawsze na
zasadzie równości. Z drugiej strony nikt nie jest całkowicie pozbawiony osobistego punktu
widzenia na konkretne sprawy społeczne, polityczne i etyczne. Sędzia świadomy swoich
poglądów powinien być w stanie oderwać się od nich tak, by nie utrudniały one niezależnego
i bezstronnego załatwiania spraw. Z kilku szczegółowych przepisów warto zwrócić uwagę
na ten, który zakazuje sędziom rozstrzygać sprawy, które związane są z jakąś dodatkową
pracą/dodatkowym zajęciem, w które są zaangażowani. Chodzi przy tym o pracę/zajęcia,
które wykonywali w ciągu ostatnich trzech lat.


. ŚRODKI DYSCYPLINARNE
3. Środki dyscyplinarne
W porównaniu z poprzednim stanem prawnym, obecny katalog środków dyscyplinarnych
jest szerszy; umieszczono je w dodanym art. ca ustawy o pracownikach. Środki te są
następujące:
• pisemne upomnienie (hol. schrielijke berisping),
•
zmniejszenie wynagrodzenia do kwoty nieprzekraczającej pensji za pół miesiąca (hol.
inhouding van salaris tot een bedrag van ten hoogste het salaris over een halve maand),
• zawieszenie na maksymalny okres trzech miesięcy (hol. schorsing voor de duur van ten
hoogste drie maanden),
• zwolnienie (hol. ontslag).
Środkiem dyscyplinarnym nie jest zaś zawieszenie (hol. schorsing). Traktowane jest ono
jako „środek nakazowy” (hol. ordemaatregel). Podstawy zawieszenia sędziego przewidziane
są w art. f ust.  i  ustawy o pracownikach. W ustępie pierwszym przewidziano sytuacje,
w których następuje obowiązkowe zawieszenie. Dokonuje go Sąd Najwyższy. Ma ono miejsce
w sytuacji pobytu sędziego w areszcie, skazania go za przestępstwo nieprawomocnym orze-
czeniem lub nałożono na niego środek skutkujący pozbawieniem wolności. Zaś w ust.  tego
artykułu przewidziano sytuacje, w których można zawiesić sędziego. Ma to miejsce wówczas,
gdy jest on ścigany za popełnienie przestępstwa, a także wówczas, gdy powstało podejrzenie
istnienia faktów lub okoliczności, które mogłyby prowadzić do zwolnienia innego niż na
podstawie art. h, i lub k ustawy o pracownikach. Sąd Najwyższy uchyla zawieszenie,
o którym mowa w punkcie , gdy tylko ustaną jego przyczyny. Nowe przesłanki zawiesze-
nia, określone w ust. , zostały wprowadzone przez ustawę z dnia  czerwca  r. Są to
m.in. skazanie prawomocnym wyrokiem na karę inną niż pozbawienie wolności, gdy sędzia
został objęty kuratelą na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu, lub gdy ogłosił upadłość
dotyczącą osoby fizycznej, gdy program restrukturyzacji zadłużenia osób fizycznych został
uznany za mający zastosowanie do niego.
Wracając do środków dyscyplinarnych, wskazać należy, że pierwszy z nich, pisemne
upomnienie (hol. schrielijke berisping), nakładają podmioty, które w dotychczasowym stanie
prawnym dokonywały pisemnego ostrzeżenia (hol. schrielijke waarschuwing) – art. d ust.
 ustawy o pracownikach. W odniesieniu do urzędników sądowych pracujących w sądzie
i niebędących ich przewodniczącymi środek ten nakłada urzędnik sądowy, który jest rów-
nież prezesem tego sądu. W odniesieniu do urzędników sądowych pracujących w sądzie
i niebędących ich prezesami, a także urzędników sądowych, którzy są również przewodni-
czącymi sądów podlegających jurysdykcji sądu, środek ten nakłada urzędnik sądowy, który
jest również przewodniczącym tego sądu.

 X. HOLANDIA
4. Procedura dyscyplinarna
Dyscyplinarny środek pisemnego upomnienia nakłada się dopiero po tym, jak urzędnik
sądowy (dotyczy to również prezesa sądu lub trybunału, prezesa Sądu Najwyższego lub pro-
kuratora generalnego w Sądzie Najwyższym) przedstawił swój punkt widzenia na piśmie lub
ustnie (art. e ust.  ustawy o pracownikach w nowym brzmieniu). Nowością jest również to,
iż przepis ustępu  nie ma zastosowania, jeżeli środek dyscyplinarny pisemnego upomnienia
został nałożony przez Sąd Najwyższy (dodany ust.  do art. e ustawy o pracownikach).
Pozostałe środki dyscyplinarne w aktualnym stanie prawnym nakłada wyłącznie Sąd
Najwyższy (art. d ust.  ustawy o pracownikach). Podstawowe zadanie Sądu Najwyższego
to rozpatrywanie kasacji wyroków sądowych z powodu naruszenia prawa, zaś inne zada-
nia może powierzyć Sądowi Najwyższemu ustawa (art.  ust.  i  Konstytucji). Może to
być np. rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między sądami niższej instancji (art. 
ustawy o organizacji). W Sądzie Najwyższym Holandii istnieją izby: pierwsza – Izba Cywilna,
druga – Izba Karna, trzecia – Izba Podatkowa. Wskazać jednak należy, że istnieje także
Izba Dyscyplinarna, która nie zajmuje się sprawami kasacyjnymi, lecz rozpatruje wnioski
prokuratora generalnego w Sądzie Najwyższym dotyczące właśnie m.in. zawieszenia lub
odwołania sędziów.
Postępowanie przed Sądem Najwyższym w sprawach dotyczących m.in. środków dys-
cyplinarnych prowadzone jest w oparciu o przepisy ogólne, z wyjątkami przewidzianymi
w art. o–q ustawy o pracownikach. Sąd Najwyższy podejmuje rozstrzygnięcia w tym
zakresie na wniosek Prokuratora Generalnego, który w systemie holenderskim działa przy
Sądzie Najwyższym (hol. Procureur-generaal bij de Hoge Raad) – art. o ust.  ustawy o pra-
cownikach. Wniosek ten (złożony w formie pisemnej wraz z uzasadnieniem) Prokurator
Generalny zgłasza z urzędu lub na podstawie uzasadnionego wniosku właściwego pod-
miotu – określonego w art.  ust.  ustawy o pracownikach (tzw. organ funkcjonalny – hol.
functionele autoriteit). Zgodnie z art. o ust.  ustawy o pracownikach zanim Prokurator
Generalny podejmie powyższe działania, zobowiązany jest umożliwić sędziemu przedsta-
wienie stanowiska w formie pisemnej lub ustnej (w tym drugim przypadku sporządza się
protokół) – stanowisko to dołącza się do ww. wniosku Prokuratora Generalnego do Sądu
Najwyższego (art. o ust.  ustawy o pracownikach).
Dalsze postępowanie w tym przedmiocie określone jest w art. p ustawy o pracownikach;
prowadzone jest ono przez Sąd Najwyższy na poziomie izby. Zainteresowanego sędziego
wzywa się do wzięcia w nim udziału (wraz wezwaniem dostarcza się kopię wniosku Proku-
ratora Generalnego i kopie innych dokumentów). Ma on możliwość wyrażenia swojej opinii.
Sąd Najwyższy orzeka w sprawie w drodze uzasadnionego wyroku; orzeczenie jest podawane
do wiadomości publicznej. Sąd Najwyższy ma obowiązek niezwłocznego zawiadomienia
o tym orzeczeniu właściwego sądu oraz ministra właściwego do spraw sprawiedliwości.


. WNIOSKI KOŃCOWE
5. Wnioski końcowe
System środków dyscyplinarnych oraz zakres i przesłanki odpowiedzialności dyscyplinarnej
sędziów uległy w ostatnich latach sporym zmianom. Ich celem było zwiększenie zaufania
społecznego do wymiaru sprawiedliwości oraz sędziów przy jednoczesnym zagwaranto-
waniu niezależności sądownictwa. Wprowadzone zmiany poprzedzone zostały wielolet-
nimi dyskusjami, a ich katalizatorem stały się – jak się wydaje – coraz częstsze przykłady
niewłaściwego zachowania sędziów. Warto brać przykład z Holandii: nie tylko w zakresie
konkretnych rozwiązań prawnych, ale także sposobu ich wprowadzania. Bo chociaż systemy
prawne Polski i Holandii różnią się od siebie, to jednak pewne holenderskie wzorce można
zastosować również i u nas; tym bardziej, że Holandia należy do krajów o bogatej kulturze
prawnej, która promieniowała na cały świat.