1668-1670 (H.1079-1080) Yıllarında Dârüssaâde Ağası Nezâretindeki Vakıflarla İlgili Bazı Arşiv Kayıtları

Abstract

Özet Dârüssaâde Ağaları, Topkapı Sarayı'nda bulunan Harem dairesinin amiri ve idarecisiydiler. Padişaha çok yakın olmalarından dolayı siyasî ve idarî nüfuzları en üst seviyedeydi. İdarî ve siyasî açıdan oldukça yüksek pozisyona sahip olan Dârüssaâde Ağaları'na 1588 tarihinde Haremeyn Evkâfı Nazırlığı ek bir görev olarak tevcih edilmiştir. Böylelikle, Dârüssaâde Ağaları Osmanlı Devleti'nin sınırları dahilindeki muhtelif bölgelerde bulunan ve içerisinde selâtin vakıflarının da olduğu yüzlerce büyük ölçekli vakfın yönetiminden sorumlu hale gelmişlerdir. Dârüssaâde Ağalarının malî ve ekonomik gücü ve otoritesinin temelini nazırlığını üstelendikleri Haremeyn Evkâfı Nezâreti bünyesindeki bu vakıflar teşkil etmişlerdir. Bu makalede 1668-1669 (H. 1079) yılında Dârüssaâde Ağası'nın sorumluluğu ve yönetimi altında bulunan vakıfların çok nadir ve bir o kadar da derli toplu bir listesinin ve ilgili vakıfların 1669-1670 (H. 1080) yılı gelir-gider ve alacak hesaplarının tutulduğu arşiv defterlerinin yayımlanması amaçlanmıştır. Bununla birlikte öncelikle Dârüssaâde Ağalığı bir kurum olarak kısaca tanıtılarak ağaların sorumluluğunda olan Haremeyn Evkâfı Nezâreti'nin bir kurum olarak nasıl evrildiği hakkında genel bilgiler verilmiştir. Bunun akabinde ise yayımlanan arşiv kayıtları hakkında bazı ön bilgiler eşliğinde mütevazi bir değerlendirmeye yer verilmiştir. Çalışmanın sonunda ise makalenin ana hedefini oluşturan Dârüssaâde Ağalığı'na bağlı vakıfların yer aldığı arşiv defterlerinin latinize edilmiş metinleri eklenmiştir.

Full text

The Journal of Academic Social Science Studies
International Journal of Social Science
Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/JASSS2871
Number: 34 , p. 15-39, Spring II 2015
1668-1670 (H.1079-1080) YILLLARINDA DÂRÜSSAÂDE
AĞASI NEZÂRETİNDEKİ VAKIFLARLA İLGİLİ BAZI ARŞİV
KAYITLARI
NOTES ON ARCHIVAL DOCUMENTS CONCERNING THE PIOUS
ENDOWMENTS UNDER THE SUPERVISION OF THE CHIEF EUNUCH OF
THE IMPERIAL HAREM DURING THE YEARS 1668-1670 (H. 1079-1080)
Doç. Dr. H. Ahmet ARSLANTÜRK
İstanbul Medeniyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Kadir ARSLANBOĞA
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
Özet
Dârüssaâde Ağaları, Topkapı Sarayı’nda bulunan Harem dairesinin
amiri ve idarecisiydiler. Padişaha çok yakın olmalarından dolayı siyasî ve idarî
nüfuzları en üst seviyedeydi. İdarî ve siyasî açıdan oldukça yüksek pozisyona
sahip olan Dârüssaâde Ağaları’na 1588 tarihinde Haremeyn Evkâfı Nazırlığı ek
bir görev olarak tevcih edilmiştir. Böylelikle, Dârüssaâde Ağaları Osmanlı
Devleti’nin sınırları dahilindeki muhtelif bölgelerde bulunan ve içerisinde
selâtin vakıflarının da olduğu yüzlerce büyük ölçekli vakfın yönetiminden
sorumlu hale gelmişlerdir. Dârüssaâde Ağalarının malî ve ekonomik gücü ve
otoritesinin temelini nazırlığını üstelendikleri Haremeyn Evkâfı Nezâreti
bünyesindeki bu vakıflar teşkil etmişlerdir. Bu makalede 1668-1669 (H. 1079)
yılında Dârüssaâde Ağası’nın sorumluluğu ve yönetimi altında bulunan
vakıfların çok nadir ve bir o kadar da derli toplu bir listesinin ve ilgili vakıfların
1669-1670 (H. 1080) yılı gelir-gider ve alacak hesaplarının tutulduğu arşiv
defterlerinin yayımlanması amaçlanmıştır. Bununla birlikte öncelikle
Dârüssaâde Ağalığı bir kurum olarak kısaca tanıtılarak ağaların
sorumluluğunda olan Haremeyn Evkâfı Nezâreti’nin bir kurum olarak nasıl
evrildiği hakkında genel bilgiler verilmiştir. Bunun akabinde ise yayımlanan
arşiv kayıtları hakkında bazı ön bilgiler eşliğinde mütevazi bir değerlendirmeye
yer verilmiştir. Çalışmanın sonunda ise makalenin ana hedefini oluşturan
Dârüssaâde Ağalığı’na bağlı vakıfların yer aldığı arşiv defterlerinin latinize
edilmiş metinleri eklenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Vakıf, Vakıf Muhasebe Defterleri, Haremeyn
Evkâfı, Haremeyn Evkâfı Nezâreti, Dârüssaâde Ağası

16
H. Ahmet ARSLANTÜRK & Kadir ARSLANBOĞA
Abstract
As the head administrator of the imperial harem in the Topkapı Palace,
the Dârüssaâde Agha (The chief harem eunuch) enjoyed considerable political
and administrative power stemming from hisproximity to the person of the
sultan. Starting from 1588, the Dârüssaâde Agha became the superintendantof
the most important pious endowments in the empire, namely the Haremeyn
Endowments, which included royal endowments to the Holy Cities of Mecca
and Medina. As the superintendant of the Haremeyn Endowment, the
Dârüssaâde Agha was also charged with the supervision of a massive network
of imperial pious endowments within the borders of the Ottoman Empire. This
new position gave the Dârüssaâde Agha enormous financial and economic
resources and strenghtened his political and admistrative power. The present
study aims top resent a hitherto unpublished document providing a complete
list of the pious endowments under the Dârüssaâde Agha in 1668-1669 (H.
1079) and the account registers of the Haremeyn Foundation dated to 1669-1670
(H. 1080). This study also examines the institutional development of the
Dârüssaâde Agha as well as the evolution of the superintendant of the
Haremeyn Foundation within the Ottoman administrative structure. Following
a content analysis of the list and the account registers, the latinized versions of
their texts are also added in the appendix.
Key Words: Pious Endowment, Endowment Account Eegisters, the
Endowments to the Holy Cities, Superindendancy of the Endowments to the
Holy Cities, the Chief harem Eunuch
1-Dârüssaâde Ağalığı
Kadim medeniyetlerin saraylarında görülen hadım ağalarına Çelebi Mehmed
döneminden itibaren Osmanlı saraylarında da rastlanıldığı bilinmektedir (Uzunçarşılı, 1988,
s.172). Osmanlı sarayındaki hadım ağalar beyaz (akağalar) ve zenci (karaağalar) olarak iki ayrı
ırktan gelmekteydiler. Osmanlı tarihi boyunca bu iki ayrı ırktan gelen ağaların sarayda önemli
mevkilere geldikleri bilinmektedir. Bunlardan akağalar uzun zaman Topkapı Sarayı’nın ikinci
avlusuna geçişi sağlayan Bâbüssaâde Kapısı’na nezaret etmekle görevli olmaları sebebiyle
Bâbüssaâde Ağaları olarak anılmışlardır. Bu ağaların en üst düzey amirleri konumunda olan
Bâbüssaâde Ağası ise özellikle erken dönemlerde Saray’ın Enderun ve Harem bölümlerinin
amiri konumundaydılar (Altındağ, 1994, s.1). Genel olarak akağaların uhdesinde kalan
Bâbüssaâde Ağalığı yanında çoğunlukla karaağaların uhdesinde bulunan Dârüssaâde Ağalığı
görevi de saraydaki önemli mevkilerden biri idi. Ancak Osmanlıların erken dönemlerinde bu
iki mevkiden Bâbüssaâde Ağalığı daha üst ve etkin bir pozisyona sahipti. Bununla birlikte 16.
yüzyılın sonlarında karaağalardan Habeşî Mehmed Ağa Dârüssaâde Ağalığı mevkiinin
Bâbüssaâde Ağalığı’ndan ayırarak tamamen özel ve özerk bir pozisyon haline getirilmesine
muvaffak olmuş ve Dârüssaâde Ağası olarak tayin edilmiştir (Uzunçarşılı, 1988, s.173; Altındağ,
1994, s.1). Özellikle bu atama sonrasında Harem ve Enderun işlerinde Dârüssaâde Ağası’nın
daha etkin hale gelmesi ile bu mevkiye tayin edilenler “Kızlar Ağası” adıyla da anılır
olmuşlardır. 1590 yılında Mehmed Ağa’nın vefatı nedeniyle 1591-1595 yılları arasında akağalar
tarafından icra edilen Dârüssaâde Ağalığı görevi 1595-1621 tarihleri arasında tekrar karaağalar
tarafından icra edilmiştir. Sonraki süreçte, 1623 tarihinde karaağalardan İdris Ağa’nın
Dârüssaâde Ağalığı görevine tayin edilmesinden 1922’ye kadar bu görev karaağaların

1668-1670 (H. 1079-1080) Yıllarında Dârüsssâde Ağası Nezâretindeki Vakıflarla İlgili Bazı Arşiv Kayıtları 17
uhdesinde kalmıştır (Altındağ, 1994, s.1). Dârüssaâde Ağaları 16. yüzyılda elde ettikleri
etkinliği 19. yüzyıl başlarına kadar sürdürmüşlerdir.
Devlet meseleleri ve saray işleri konusunda oldukça etkili olan Dârüssaâde Ağaları’nın
yetiştirilmesi ve hizmete hazır hâle getirilmesi önem arz eden hususlardandı. Uzun süren
eğitim ve görevlerden sonra Dârüssaâde Ağalığı görevini uhdesine alacak bir karaağa adayı,
Mısır Valisi tarafından Habeşistan ve Sudan sınırları dâhilinde bulunan Sennar ve Darfur’dan
gelen köle kervanlarından alınarak padişaha (saraya) takdim edilirdi (Orhonlu, 1976, s.226;
Hathaway, 2002, s.157). Bu kara hadımların en kıdemlisi muhafız kapı oğlanlarına kethüda
olarak saraya adım atardı. Sonrasında baş kapı oğlanı, devamında eski saray ağası olurdu. Bu
görevden sonra eğer terfi alırsa Dârüssaâde Ağalığı
1
görevine getirilirdi (Uzunçarşılı, 1988,
s.173).
Dârüssaâde Ağası’nın esas ve temel görevi 250 kadar odası, hamamları, avluları ile
Topkapı Sarayı hareminin ve bu mekân dâhilinde olan valide sultan dairesi, şehzadeler dairesi
vd. dairelerin tamamının amirliği ve idaresiydi. Dârüssaâde Ağası’nın bu görevi saraydaki
nüfuz ve etkinliğini sağlayan en önemli unsur olmakla birlikte bütün Osmanlı topraklarındaki
Haremeyn ve selatin vakıflarının nezaret görevini uhdesinde bulundurması muazzam bir
ekonomik etkinlik kazanmasına vesile olmuştur. Dârüssaâde Ağaları protokolde sadrazam ve
şeyhülislamdan sonra üçüncü sırada yer alıyorlardı. Padişaha yakın olmaları hasebiyle siyasi,
askeri ve idari işlerdeki nüfuzları üst seviyelerde olup, bulundukları mevkii aşan bir kudrete
sahip oldukları dönemler de olmuştur. Dârüssaâde Ağalarının sabit bir görev süresi
bulunmamaktaydı. Örneğin, oldukça ünlü olan Hacı Beşir Ağa bu görevi III. Ahmed ve I.
Mahmud dönemlerinde 29 sene ifa etmiştir (Altındağ, 1994, s.2).
2
Dârüssaâde Ağaları
azlolunduklarında Mısır’a sürgün edilirlerdi. Bununla birlikte Hicaz’a gönderilenler ile idam
edilenler de olmuştur (Uzunçarşılı, 1988, s.180).
Yukarıda arka planları ve görevleri hakkında kısaca bilgi verilen Dârüssaâde
Ağalarının vakıflarla ilgili görevleri hakkında gerekli malumat aşağıda zikredilecektir.
2-Evkâf-ı Haremeyn Nezâreti
16. yüzyılın ikinci yarısında coğrafi açıdan genişleyen Osmanlı Devleti’nde vakıfların
sayısında da ciddi artışlar olmuştur. Bu vakıflardan bir kısmı şartları gereğince yerel yöneticiler
tarafından idare edilmekteydiler. Bir kısım vakıfların ise sahip oldukları mülklerin coğrafi
açıdan çok geniş alanlara yayılmaları nedeniyle merkezî otorite tarafından idare edilmeleri
gerekmekteydi (Güler, 2011, s.233). Hasılatının bir miktarını ya da tamamını Haremeyn-i
Şerifeyn halkına gönderen vakıfların genel idaresini niteleyen Haremeyn Evkâfı bu kısma uyan
vakıflara işaret etmektedir (Karaman, 2006, s.3). Bununla birlikte bu kapsamda Haremeyn
Evkâfı olmayan ancak farklı bölgelerde mülklere sahip olan çok sayıda vakıf da merkezî
yönetimin nezâretinde idare edilmiştir.
Osmanlı Devleti’nde Haremeyn ve diğer bazı vakıfların bizzat padişahın kendisi adına
gerekli iş ve işlemlerini yapması için seçtiği bir üst düzey yetkili bulunmaktaydı. Bu üst düzey
yetkili yukarıda bahsolunduğu üzere bilfiil padişahın ikamet ettiği ve devleti yönettiği sarayın
da sorumlusu olan Dârüssaâde Ağası’dır. Dârüssaâde Ağalığı mevkiinin saray ve hükümet
çevrelerinde etkin ve kudretli bir hale gelişinde (19. yüzyıldaki örneklerine benzer şekilde) bir
nevi ‘evkâf nâzırlığı’ olan bu görevin çok önemli bir payı bulunmaktadır. Bu noktada
1
1574 ile 1755 yılları arasında Dârüssaâde Ağalığı görevinde bulunmuş ağaların biyografileri için bkz. (Ahmed Resmî
Efendi, 2000).
2
Hacı Beşir Ağa’nın Dârüssaâde Ağalığı hakkında geniş bilgi için bkz. (Hathaway, 2005).

18
H. Ahmet ARSLANTÜRK & Kadir ARSLANBOĞA
Dârüssaâde Ağası’nın sorumluluğuna verilen vakıfların, bunların teşkilat yapısı ve bu teşkilatın
tarihi hakkında kısa bilgiler vermek yerinde olacaktır.
Evkâf-ı Haremeyn Nezâreti, Dârüssaâde Ağası Habeşî Mehmed Ağa’nın vakıflarla ilgili
bu görevi Muharrem 995 / Aralık 1586’da deruhde etmesi ile kurulmuştur. Bizzat padişah
tarafından Evkâf-ı Haremeyn Nâzırlığı görevine atanan Mehmed Ağa bu göreve tayin edilen ilk
Dârüssaâde Ağası’dır. Nezâretin adından da anlaşılacağı üzere ilk elden Haremeyn vakıflarının
idaresiyle meşgul olan bu teşkilat, sonraları padişah, saray kadınları, bazı üst düzey yöneticileri
vs. muhtelif zevâtın kurdukları vakıfların idaresinden de sorumlu hale gelerek daha önemli bir
Osmanlı kurumu mevkiine yükselmiştir.
Evkâf-ı Haremeyn Nezâreti dört ayrı daireye ayrılmıştı.
1- Evkâf-ı Haremeyn Müfettişliği: Dârüssaâde Ağası’nın nezaret ettiği vakıfların iş
ve işlemlerinin usulüne uygun şekilde yürütülmesinden sorumlu olan dairedir. Vakıflarının
gelir kaynaklarının denetlenmesi ve muhafazası da bu dairenin görevleri arasındaydı.
2- Evkâf-ı Haremeyn Muhasebeciliği: Nezarete bağlı vakıfların muhasebe kayıtlarını
tutmak, vakıf mülhakâtının ve cihâtının salimen kayıt altına alınması gibi görevleri icra eden
dairedir.
3- Evkâf-ı Haremeyn Mukataacılığı: Nezarete bağlı vakıfların mukataalarının intikal,
gelir-giderlerinin tutulması, vergi hesaplarının yapılması gibi görevleri yerine getiren dairedir.
4- Dârüssaâde Yazıcılığı: Dârüssaâde Ağası’nın sorumlu olduğu işlerde kâtiplik
görevini ifa eden dairedir. Dârüssaâde yazıcıları, ağanın her türlü yazışmasına vakıf kimseler
oldukları için oldukça nüfuzlu kimseler halini almışlardır (Kemâl vd. H. 1335, s.14-16; Güler,
2011, s.238).
28 Mayıs 1588 tarihinde eyaletlere, kadılıklara, beylere hükümler gönderilip,
bölgelerindeki Haremeyn vakıflarının yönetiminin merkezden idare edileceği ve bu vakıfların
nezaretinin Dârüssaâde Ağalığı’na tevcih edildiği belirtilmiştir (Güler 2011, s.233). 30 Mayıs
1588 tarihinde ise Dârüssaâde Ağası Habeşî Mehmed Ağa’ya da bir hüküm gönderilerek;
Haremeyn vakıflarıyla beraber, deşişe, gavriye, sancak, hasekiye, sultan, valide sultan, saray
erkânı ve vezir vakıflarının nazırlığı kendisine bağlanmış ve bu vakıfların işletilmesi ile alakalı
malumat verilmiştir (Güler 2011, 234).
3
16 Receb 996 / 11 Haziran 1588 tarihli bir kayıtta geçen
“…diyâr-ı Mısır’da vâki‘ deşişe-i şerîfe ve hâsekî ve gavriyye ve sâir evkâfın Haremeyn-i
şerîfeyne ta‘yîn olunan evkâfın nezâreti bu kullarına fermân olundukda...” şeklindeki ifade
Mehmed Ağa’nın göreve tayinine işaret etmektedir (TSMA.d. 1355, 3a).
Dârüssaâde Ağaları’na uhdelerinde bulunan bu nezaret görevi dolayısıyla aylık bir
ücret de tayin edilmiştir. Dârüssaâde Ağaları’nın aylığı hakkında incelediğimiz döneme ait bir
malumat edinilemese de, H. 1239 / M. 1824 yılında Dârüssaâde hazinesinden aylık olarak 1.000
guruş aldığı arşiv kayıtlarına yansımıştır (TSMA.d. 1131, 1b).
Dârüssaâde Ağaları her Çarşamba günü nezaretindeki vakıfların işleriyle alakalı olarak,
evkâf müfettişi, Haremeyn evkâfı muhasebecisi, Haremeyn evkâfı mukataacısı
4
, ruznameci, baş
halife, Dârüssaâde yazıcısı gibi amirliğini yaptığı memurlarla Topkapı Sarayı’nda kendi
dairelerinde divan tertip ederlerdi. Divanda, sorumlu olduğu vakıflara ait mukataaların
ihaleleri, vakıfların ferağ, intikal ve mahlulat işleri, mütevellilerin arzları ile selatin camilerine
ait her türlü azil ve tayinler yapılırdı (Uzunçarşılı, 1988, s.179; Güler, 2011, s.239; Pakalın, 1983,
s.743).
Dârüssaâde Ağalığı’nın vakıf işleri ile ilgilenen memurları vakfiyelerdeki şartlar
gereğince nezarete bağlı vakıfların gelirlerinin toplanmasını sağlarlardı. Toplanan bu
3
Peirce, Dârüssaâde Ağası’nı bütün padişah ailesi vakıflarının mütevellisi olarak tanımlamıştır (Peirce, 2002).
4
Haremeyn Evkâfı Mukataları ile ilgili olarak ait örnek bir kayıt için bkz. (TSMA.d. 1333).

1668-1670 (H. 1079-1080) Yıllarında Dârüsssâde Ağası Nezâretindeki Vakıflarla İlgili Bazı Arşiv Kayıtları 19
gelirlerden Mekke, Medine ve Kudüs’e tayin olunan surreler gönderildikten sonra kalan
meblağ, dolap denilen Haremeyn hazinesine konulmaktaydı. Sonrasında nezaretin bir senelik
gelir, gider ve bakayası defter suretinde hazırlanarak padişaha sunulmaktaydı. Padişah ise
kendisine sunulan defteri inceleyerek “mûcibince amel oluna ve kalemlerine kayd oluna”
ifadesiyle hatt-ı hümayun yazmaktaydı. Dârüssaâde Ağası sened suretinde olan bu hatt-ı
hümayunu muhafaza ederdi (Uzunçarşılı 1988, s.177-8; Güler, 2011, s.239).
Haremeyn hazinesinden padişahın izni olmadan harcama yapılamazdı. Haremeyn
hazinesi, iç ve dış hazinelerin kifayetsiz kaldığı durumlarda ihtiyat hazinesi olarak da
kullanılmıştır (Uzunçarşılı, 1988, s.178). Bununla birlikte Haremeyn hazinesine padişaha harçlık
mahiyetinde ve valide sultan ile haseki sultana in‘am olarak para verilmesi, ağalara borç
verilmesi, vakıfların tamirat işlerinin finansmanı ve birbirileri arasındaki borç-alacak
ilişkilerinde ve bazı önemli zevatın vefatında tabutunu taşıyanlara in‘am verilmesi gibi
durumlarda Haremeyn hazinesi dolabından para ihraç olunmuştur.
5
Evkâf-ı Haremeyn Nezareti görevi 1830’lara kadar Dârüssaâde Ağası tarafından
yürütülmüştür. 1838 yılında ise 1826 yılında kurulan Evkâf-ı Hümayun Nezareti’ne
bağlanmıştır (Öztürk, 1995, s.76).
Dârüssaâde Ağası ve ona bağlanan vakıflar konusunda bilgi verdikten sonra makalenin
esas konu ve amacını teşkil eden arşiv kayıtları (defterleri) ve içerikleri konusunda bilgi
verilerek değerlendirmeler yapılacaktır.
3-Yayımlanan Arşiv Defterleri ve Haremeyn Evkâfı (Dârüssaâde Ağası) Nezareti’ne
Bağlı Vakıflar ve Nezaretin Gelir ile Bakayası
Makalede Mısır’daki deşişe ve Haremeyn evkâfı ile H. 1079 yılında Dârüssaâde Ağası
nezaretine bağlı bulunan vakıfların listelerini içeren bir dizi arşiv defteri konu edinilmiştir.
Mısır’da bulunan Haremeyn Evkâfı’nın listesine ait defter Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi 3887/1
numarada (TSMA.d. 3887/1) kayıtlıdır. Dârüssaâde Ağası’nın nezaretindeki vakıfların H. 1079
tarihli listesi ise 3887/2 numaralı defterde verilmiştir. Haremeyn evkâfına ait vakıfların H. 1080
yılına ait gelir ve bakaya durumları ise 3887/3 no’lu defterde kayıtlıdır.
İncelediğimiz defterlerin kapsadığı H.1079-1080 / M.1668-1670 tarihlerinde Dârüssaâde
Ağalığı görevinde Abbas Ağa bulunmaktaydı (TSMA.d. 3646/124, 1).
6
Defterdeki verilen
bilgilere göre H. 1079 yılında Dârüssaâde Ağası Abbas Ağa nezaretindeki vakıfların sayısı
330’dur. Bu vakıfların 17’si Mısır’da, 112’si selatin-i izam ve diğer (İstanbul’dakiler) vakıflar,
37’si Rumili’nde ve 164’ü de Anadolu’da bulunmaktaydı.
Mısır’da bulunan vakıfları diğerlerinden ayrı değerlendirmek yerinde olacaktır.
Mısır’ın, Osmanlı topraklarına ilhakından sonra deşişe vakıflarının sayı ve gelirlerinde bir artış
meydana gelmiştir. Sayıları artan bu vakıfların idaresi için “Nâzıru’n-nüzzârlık” adıyla görev
ihdas edilmiştir. Nâzıru’n-nüzzârlık, Haremeyn işlerinde tecrübeli olan kişilere tevcih edilmiştir
(Güler, 2011, s.193). Örneğin, Dârüssaâde Ağası Habeşî Mehmed Ağa kendisine tevcih edilen
Evkâf-ı Haremeyn Nezareti görevini uhdesine almasından kısa bir süre sonrası Deşişe
vakıflarının nazırı Mustafa Ağa’nın vefatı dolayısıyla padişaha bir arz takdim etmiştir. Bu arz
Ayasofya-i Kebir Vakfı’nın eski mütevellilerinden Ahmed Efendi’nin deşişe vakıflarının
nazırlığına tayini ile ilgilidir (TSMA.d. 1355: 3a).
5
Geniş bilgi için bkz. (TSMA.d. 1140/1)
6
Dârüssaâde Ağası Muslı Ağa’nın vefatı sonrasında boşalan ağalığa Valide Sultan’ın başağası olan Abbas Ağa H. 1078/
M. 1667 tarihinde tayin edilmiştir. Bu görevde dört sene kalan Abbas Ağa H. 1082 / M. 1671 tarihinde emekliye
ayrılarak Mısır’a gitmiştir (Ahmed Resmi Efendi, 2000, s.58).

20
H. Ahmet ARSLANTÜRK & Kadir ARSLANBOĞA
Mısır’daki vakıflar haricindeki diğer vakıfların çoğunun mütevellilerine ait yevmiye
miktarları 3887/2 numaralı defterde verilmiştir. Bu bilgilere göre defter içerisinde en düşük
mütevelli yevmiye ücreti 1 akçe olarak görünmektedir. Bu ücreti veren iki vakıf bulunmaktadır.
Bunlardan ilki İstanbul’da bulunan merhume Mahcebin’e ait vakıf ile Konya’da bulunan
Mahmud Paşa Hanı vakfının mütevellisine verilenlerdir. Mütevelliler içerisinde en yüksek
yevmiye alanlar ise Edirne’de bulunan Sultan Murad Han, Sultan Bayezid Han ve Sultan Selim
Han vakıflarının mütevellileridir. Söz konusu mütevellilere yevmiye olarak 80 akçe
verilmektedir. Defterde vakıfların çoğunun mütevellilerine verilen yevmiyeler belirtilmişken,
bazı kayıtlarda ise muayyen (M) ibaresi konulmuştur. Bahsi geçen kayıtlarda hem meblağın
hem de muayyen ibaresinin bulunmadığı vakıflar da mevcuttur. Bu vakıfların mütevellileriyle
alakalı incelenen defterlerde herhangi bir bilgi bulunmamaktadır.
Yukarıda da bahsedildiği üzere Dârüssaâde Ağası nezaretindeki vakıfların gelirleri,
giderleri ve bakayaları Evkâf-ı Haremeyn muhasebecileri tarafından yapılmaktaydı. Çalışmada
yararlanılan 3887/3 numaralı defterde H. 1080 yılında Evkâf-ı Haremeyn’e bağlı vakıflardan 35
vakfın gelirleri ile 82 vakfın bakaya durumları kaydedilmiştir. Gelirleri ve bakayaları belirtilen
vakıflar Dârüssaâde Ağalığı’na bağlı tüm vakıfları kapsamamaktadır. Bu defterde kaydı yer
alan vakıfların H. 1080 yılına ait gelir, bakaya ve teslimatları ile ilgili veriler aşağıda
tablolaştırılmıştır.
Tablo 1: Dârüssaâde Ağası’na Bağlı Vakıfların Gelir ve Bakayaları
Hazine
Akçe
Guruş
(80 akçe)
Hasene
(120 Akçe)
Toplam
Gelir
4.427.153*
-
3.000
4.787.153
Teslimat
3.757.707
37.502
100
6.769.867
Bakaya
2.323.040
365
-
2.352.240
* Tamirata verilen 50.000 akçe düşülmüştür.
Defterdeki bilgiler dairesinde H. 1080 yılında Haremeyn hazinesinin gelirleri 4.477.153
akçe ve 3.000 haseneden oluşmaktadır. Karapınar’da bulunan Sultan Selim Han vakfından
hazineye 50.000 akçe girmesi gerekirken bu meblağ vakfın tamiratına sarf olunmuştur. Bu
nedenle Haremeyn hazinesine 4.427.153 akçe girdi olabilmiştir. 3.000 hasene ise (3.000x120)
360.000 akçeye tekabül etmektedir. Rakamların toplamı Haremeyn hazinesine 4.787.153 akçe
girdi olduğunu göstermektedir.
Haremeyn hazinesi uhdesinde bulunan evkâfın bakayalarından 3.757.707 akçe, 37.502
guruş ve 100 hasene tahsil edilmiştir. Tahsil edilen meblağ içerisinde guruşun akçe cinsinden
değeri (37.502x80) 3.000.160’tır. 100 hasene ise 12.000 akçeye tekabül etmektedir. Böylelikle H.
1080 yılı Receb’inde bakayalardan Evkâf-ı Haremeyn hazinesine giren meblağlar toplamı
6.769.867 akçe olmuştur.
Bakayaların hacmi noktasında arşivden temin edilen birkaç defter vasıtasıyla küçük bir
değerlendirme (karşılaştırma) yapmak mümkündür. Örnek olarak Selanik ve Yenice-i
Vardar’da bulunan Haremeyn evkâfından H. 1079 yılında Haremeyn hazinesine kalan meblağ
16.500 akçedir (TSMA.d. 3646/124, 2). 1080 yılında ise Haremeyn hazinesine vakıftan kalan
meblağ 22.935 akçeye tekabül etmiştir (TSMA.d. 3646/123, 3). H. 1080 yılında bakaya olarak
kalan ve tamamen teslim olunan meblağ ise 17.600 akçe olmuştur. Bir başka örnek de ele
alınacak olunursa, Gelinkiras’da
7
bulunan Haremeyn evkâfının teslim olunmayan bakayası
295.000 akçedir. Vakfın 982 tarihinde muhasebe edilen üç senelik asl-ı mal olan gelirleri 615.000
akçedir (TSMA.d. 3660/1, 1). Yıllık olarak 205.000 akçeye tekabül etmiştir. Bu iki kayıttan da
7
Gelinkiras kazasındaki Haremeyn vakfına bağlı 33 köy ve 3 mezraa bulunmaktaydı (Güler, 2011, s.175).

1668-1670 (H. 1079-1080) Yıllarında Dârüsssâde Ağası Nezâretindeki Vakıflarla İlgili Bazı Arşiv Kayıtları 21
anlaşılabileceği üzere, vakıfların bakayalarının rakamsal büyüklükleri bazı zamanlarda
vakıfların yıllık gelirleri civarında ve üzerinde dahi seyredebilmektedir.
İnceleme konusu edilen H. 1080 tarihli deftere göre tahsil edilemeyip bakayaya kalan
tutarlar ise 2.323.040 akçe ve 365 guruştan oluşmaktadır. Guruşun akçe karşılığı (365x80) 29.200
akçeye tekabül etmektedir. Haremeyn hazinesinin bakayası ise toplamda 2.352.240 akçe olarak
kalmıştır. Bu bakayalar kayıtlarda “der-zimmet-i mütevelli-i …” şeklindeki yazılmasından
anlaşılacağı üzere, akarları işletenlerde değil, mütevellilerde kalan bakiyeleri
nitelendirmektedir. Yani, vakıf gelirlerinin tahsil edildiğini, fakat meblağın mütevellinin elinde
olduğunu göstermektedir.
8
H. 1080 yılında Evkâf-ı Haremeyn hazinesine vakıf gelirlerinden ve önceki dönem
bakayalarından gelen meblağların toplamı 11.557.020 akçe tutarındadır. Daha sonraki senelere
bakaya olarak ise 2.352.240 akçe kalmıştır.
4-Dârüssaâde Ağalığı’na Bağlı Vakıflarla İlgili Defterlerin Metinleri
TSMA.d. 3887/1 Numaralı Defter
Defter-i evkāf-ı mezkûrîn der-mahrûse-i Mısır der-taht-ı nezâret-i ağa-yı Dârü's-sa‘âde
Vakf-ı deşîşe-i merhûm Sultân Ahmed Hân der-uhde-i Monla Sünbül Ağa
Vakf-ı deşîşe-i Sultân Süleymân Hân ve Sultân Çakmak ve Sultân Kayıtbay
Vakf-ı deşîşe-i Sultân Murâd Hân der-uhde-i Küçük Sünbül Ağa
Vakf-ı deşîşe-i Sultân Mehmed Hân der-uhde-i Mehmed Ağa
Vakf-ı sebîl-i merhûm ve mağfûrun-leh Gāzi Sultân Murâd Hân der-uhde-i Yûsuf Efendi
Vakf-ı Vâlide Sultân vâlide-i Sultân Mehmed Hân der-uhde-i İbrahim Ağa
Vakf-ı merhûm Mustafa Ağa ağa-yı sâbık-ı Dârü's-sa‘âde
Vakf-ı merhûme Kethudâ Canfedâ Hâtun
Vakf-ı Eşrefiyye der-uhde-i Mahmûd Ağa
Vakf-ı Sultân Gavri der-uhde-i Dâvûd Ağa
Vakf-ı Bîmârhâne
Vakf-ı Sultân Kayıtbay der-uhde-i Yakut Ağa
Vakf-ı Fâtıma Sultân bint-i Sultân Gavri
Vakf-ı Şeyhûniyye
Vakf-ı Hubziyye
Vakf-ı Ağa Hasan Paşa
Vakf-ı Haremeyn-i Şerîfeyn der-uhde-i Ahmed Ağa
TSMA.d. 3887/2 Numaralı Defter
Defter-i evkāf-ı selâtîn-i izâm ve gayruhû
der-nezâret-i hazret-i ağa-i Dârü's-sa‘âdeti'ş-şerîfe 1079
Yevmiye
An-vakf-ı câmi‘-i şerîf-i Ayasofya-i Kebîr der-uhde-i Ahmed Ağa
An-vakf-ı Şehzâde Sultân Mehmed Hân der-uhde-i Süleymân Ağa
An-vakf-ı Türbeler der-nezd-i Ayasofya der-uhde-i Abdullâh Efendi
An-vakf-ı sâhibü'l-hayrât hazret-i Vâlide Sultân dâmet ismetühâ der-uhde-i Mustafa
Efendi kethudâ
An-vakf-ı merhûm Atîk Vâlide Sultân der-Üsküdar der-uhde-i Yûsuf Ağa
An-vakf-ı merhûm Cedîd Vâlide Sultân [der-] Üsküdar der-uhde-i Mustafa Çelebi
8
Ereğli kasabasında bulunan Haremeyn Evkâfı’nın halkta olan bakayasına ait bir defter için bkz. (TSMA.d. 3660/9).

22
H. Ahmet ARSLANTÜRK & Kadir ARSLANBOĞA
meşrût
An-vakf-ı merhûm Sultân Ahmed Hân der-İstanbul der-uhde-i Hüseyin Bey mîr-
âhûr-ı evvel
An-vakf-ı Ayşe Sultân ve Gāzi İbrâhîm Paşa der-uhde-i Abdurrahmân Ağa
An-vakf-ı hazret-i Eyyûb Ensarî der-uhde-i Ahmed Halîfe
An-vakf-ı el-Hâc Gevherhan Sultân der-uhde-i Hacı Ali
An-vakf-ı Vâlide Handan Sultân der-uhde-i Mehmed Ağa
An-vakf-ı Şah Sultân der-uhde-i Mustafa Çelebi
An-vakf-ı Hânım Sultân der-uhde-i ( )
An-vakf-ı Sûfî Fâtıma Sultân der-uhde-i Feyzullâh Çelebi der-İstanbul
An-vakf-ı Ferahşâd Hâtun der-uhde-i Hamdî Çelebi İstanbul
18
An-vakf-ı merhûm Mahî Hâtun der-uhde-i Şaban
6
An-vakf-ı Fâtıma Sultân bint-i Ferhad Paşa der-uhde-i Ali Çavuş, İstanbul
15
An-vakf-ı merhûm Hümaşâh Sultân der-uhde-i Rukiyye Hânım ber-vech-i meşrût
20
An-vakf-ı merhûm Kethüdâ Canfedâ Hâtun der-uhde-i Kenan Bey, İstanbul
15
An-vakf-ı Türbe-i Gāzi Sultân Murâd Hân ve Sultân İbrahim ve Sultân Mustafa Hân
der-uhde-i Bosnevî Mehmed Ağa
An-vakf-ı Gülizar Hâtun der-İstanbul der-uhde-i Mehmed
5
An-vakf-ı Gülfâm Hâtun [der]- Üsküdar der-uhde-i Mehmed Ağa
13
An-vakf-ı Selmân Ağa der-Üsküdar der-uhde-i İbrâhîm
10
An-vakf-ı merhûm Selmân İstanbul der-uhde-i Ahmed Efendi
10
An-vakf-ı Münevvere Hâtun der-İstanbul der-uhde-i Abdülbâkî Çelebi
6
An-vakf-ı Çemşid Hâtun İstanbul der-uhde-i Yûsuf
3
An-vakf-ı merhûme Safiyye Hâtun der-uhde-i Hasan Bey
4
An-vakf-ı Mahmud Paşa-yı Velî der-uhde-i Abdürrahîm Ağa
50
An-vakf-ı Türbe-i Şerîf-i Gāzî Murâd Paşa İstanbul der-uhde-i evlâd-ı vâkıf
30
An-vakf-ı Ağa Hasan Paşa der-uhde-i Halîl
20
An-vakf-ı merhûm Yemişci Hasan Paşa der-uhde-i Mustafâ
5
An-vakf-ı Sanavber Hâtun der-İstanbul der-uhde-i Abdülkerîm
3
An-vakf-ı Mehmed ağa-i sâbık-ı Dârü's-sa‘âde der-uhde-i Ali Ağa
20
An-vakf-ı Hamza Paşa der-İstanbul der-uhde-i Mehmed
10
An-vakf-ı Mescid-i Şerîf-i Üçler der-uhde-i Receb
3
An-vakf-ı Mercan Ağa der-İstanbul der-uhde-i Ahmed
15
An-vakf-ı mescid-i şerîf-i Firuz Ağa der-uhde-i Halîl
5
An-vakf-ı Frenk Ali Ağa der-uhde-i Ebubekir
10
An-vakf-ı mescid-i şerîf-i Ya‘kûb der-uhde-i Mustafa Mansurî
5
An-vakf-ı Hüseyin Ağa der-nezd-i Âşık Paşa [der]-uhde-i Süleymân Efendi
10
An-vakf-ı Mekteb-i merhûm Davud Ağa
8
An-vakf-ı Hoca Rüstem İstanbul der-uhde-i Mehmed
4
An-vakf-ı Yavuz Mehmed Ağa İstanbul der-uhde-i evlâd[?]
15
An-vakf-ı Kapudan Şehîd Ali Paşa der-uhde-i Hüseyin bevvâb
5
An-vakf-ı Musâhib Mehmed Ağa Tophâne der-uhde-i Abdî evlâd
8
An-vakf-ı Ak Mehmed Ağa İstanbul der-uhde-i Dilaver utekā
5
An-vakf-ı Kamer Hâtun İstanbul der-uhde-i Mustafa
5

1668-1670 (H. 1079-1080) Yıllarında Dârüsssâde Ağası Nezâretindeki Vakıflarla İlgili Bazı Arşiv Kayıtları 23
An-vakf-ı İbrahim Paşa der-karye-i Orta der-uhde-i Mehmed
20
An-vakf-ı Mîr-âhûr Ahmed Ağa der-uhde-i utekā
15
An-vakf-ı Mîr-âhûr İlyas Bey der-Kulle-i Heft der-uhde-i Ca‘fer
6
An-vakf-ı Musa Çavuş der-Eyyûb der-uhde-i Ca‘fer
10
An-vakf-ı Pürşive Hâtun İstanbul der-uhde-i Süleyman
3
An-vakf-ı Arakiyyelü Şemssima Hâtun der-uhde-i Mahmud
4
An-vakf-ı Süleymân Subaşı der-bâb-ı dakīk der-uhde-i ( )
( )
An-vakf-ı Ayşe Sultân bint-i Cem Sultân der-uhde-i Receb
5
An-vakf-ı Aynîşah Sultân der-uhde-i Habîb
( )
An-vakf-ı Kethüdâ Periruh Hâtun der-uhde-i Hacı Murteza
10
An-vakf-ı Şemsruhsar der-uhde-i Mehmed
5
An-vakf-ı Yasemin Hâtun Hisâr-ı Anadolu der-uhde-i Mustafa
5
An-vakf-ı Ahmed Efendi muhâsebeî-i sâbık der-uhde-İbrahim
5
An-vakf-ı Mehmed Paşa Karagümrük der-uhde-i Ali Halîfe
15
An-vakf-ı Hacı Murâd na‘lbend der-uhde-i Ahmed
3
An-vakf-ı merhûm Sünbül Ağa der-uhde-i Mahmûd
6
An-vakf-ı Kilarî Süleyman Ağa meşrût
( )
An-vakf-ı Kilarî Mehmed Ağa der-uhde-i ( )
10
An-vakf-ı Gülendâm Hâtun der-uhde-i Mehmed
2
An-vakf-ı Çakır Ağa İstanbul evlâd-ı vâkıf meşrût
15
An-vakf-ı Takyecibaşı Ca‘fer Çelebi der-uhde-i Ahû[?]
2
An-vakf-ı Âsude Hâtun der-nezd-i Âşık Paşa der-yed-i Mehmed
6
An-vakf-ı Mustafa Çelebi eş-şehîr Tekerlek der-uhde ber-vech-i meşrût
6
An-vakf-ı Halil Efendi ser-halîfe-i muhâsebe-i Haremeyn [der-uhde-i] Mustafa
4
An-vakf-ı Kapudan Hasan Paşa İstanbul der-uhde-i Ebubekir evlâd
10
An-vakf-ı Ebulfazl Efendi Tophâne der-uhde-i Mehmed
10
An-vakf-ı Seyyid İsmail Çelebi der-bâb-ı Aya der-uhde-i Ebubekir
10
An-vakf-ı Fâtıma Hânım der-bâb-ı Eğri der-uhde-i Receb
4
An-vakf-ı Abdülkerim an-ağayân-ı Dârü's-sa‘âde der-uhde-i İsmail
5
An-vakf-ı Hasan Ağa der-nezd-i Kurşunlu Türbe der-uhde-i Hüseyin Halîfe meşrût
3
An-vakf-ı Ömer Efendi hâce-i sâbık der-uhde-i İbrahim
10
An-vakf-ı Hekîm Şirvanî der-Şeyh Vefâ der-uhde-i Ca‘fer
6
An-vakf-ı Mehmed Efendi Zülfikar Hoca der-uhde-i Mehmed
5
An-vakf-ı Hanzâde Sultân der-uhde meşrût
5
An-vakf-ı Hüseyin Ağa bâb-ı Dârü's-sa‘âde[?] Üsküdar der-uhde-i Mustafa Ağa
( )
An-vakf-ı Mahmud Ağa baltacı der-İstanbul ve İzmir der-uhde-i Ebubekir, meşrût
10
An-vakf-ı Hadice Sultân der-uhde-i Atâullâh utekā
2
An-vakf-ı Süleymân Ağa-i sâbık Galata der-uhde-i ( )
5
An-vakf-ı Emine bint-i Abdullah der-uhde-i Ahmed
5
An-vakf-ı merhûme Mâhcebîn İstanbul der-uhde-i Yusuf
1
An-vakf-ı Mâhpeyker Hâtun der-uhde-i Hasan Ağa meşrût
5
An-vakf-ı Mescid-i Şerîf-i Şeyh Ferhad der-uhde-i Mehmed
6
An-vakf-ı İbrahim Efendi muhâsebeî-i Haremeyn der-uhde-i Musa
2

24
H. Ahmet ARSLANTÜRK & Kadir ARSLANBOĞA
An-vakf-ı Beşir Ağa der-uhde-i Bayram bevvâb
3
An-vakf-ı Yemenli Hüseyin Ağa der-uhde-i Mehmed
10
An-vakf-ı Sofu Mehmed Bey der-câmi‘-i Ali Paşa der-uhde-i Fâtıma evlâd
4
An-vakf-ı Mustafa ibn-i Abdullah der-mahalle-i Sultân Süleymân
2
An-vakf-ı Ramazan ibn-i Ferhad der-câmi‘-i Mehmed Ağa
3
An-vakf-ı Çiftlik-i Gülşirin Daye Hâtun
( )
An-vakf-ı Mescid-i Şerîf-i Etyemez Dede
( )
An-vakf-ı Mi‘mâr İbrahim der-Mercan [der-uhde-i] Seyyid Mehmed
( )
An-vakf-ı ashâbü'l-hayrât-ı ocağ-ı teberdârân-ı Saray-ı Atîk
( )
An-vakf-ı Hacı Mustafa Ağa der-mescid-i Balaban Mustafa
10
An-vakf-ı Âişe Hâtun
3
An-vakf-ı Mescid-i Şerîf-i Sarı Musa
5
An-vakf-ı Mustafa Efendi Tahta Kadı
5
An-vakf-ı Osmân Çavuş der-karye-i Keçili
( )
An-vakf-ı Ali Ağa ser-çavuşân
( )
An-vakf-ı Malkoç Ağa der-uhde-i Mehmed
4
An-vakf-ı Ali musâhib-i şehriyârî, Hasan
5
An-vakf-ı merhûm Şaban Ağa
( )
An-vakf-ı Nükūd-ı Hüsnî Bey der-mescid-i Hamza Paşa
( )
An-vakf-ı Mescid-i Şerîf-i Şâh Sultân [der-uhde-i] Hasan el-mütevellî
( )
An-vakf-ı mescid-i şerîf-i Mehmed Efendi [der-]Aksaray
( )
An-vakf-ı merhûm Ferîdûn Ağa der-câmi‘-i Vâlide Sultân der-Üsküdar, [der-uhde-i]
Derviş mütevellî
20
112
Der-vilâyet-i Rumili
An-vakf-ı merhûm Sultân Süleymân Hân der-kasaba-i Çorlu der-uhde-i İbrahim
Ağa
40
An-vakf-ı Gāzi Süleyman Paşa der-Bolayır der-uhde-i Ali Ağa
60
An-vakf-ı Sarıca Paşa der-Gelibolu der-uhde-i Derviş Ağa
20
An-vakf-ı Sultân Murâd Hân der-Edirne der-uhde-i Mustafa Ağa
80
An-vakf-ı Sultân Bayezid Hân der-Edirne der-uhde-i Ebubekir Ağa
80
An-vakf-ı Sultân Selim Hân der-Edirne der-uhde-i Süleyman Ağa
80
An-vakf-ı Dârü'l-hadîs-i Sultân Murâd der-Edirne der-uhde-i Seyyid Mehmed Ağa
30
An-vakf-ı Şah Sultân der-Edirne der-uhde-i Derviş
25
An-vakf-ı câmi‘-i atîk-i Sultân Mehmed Hân der-Edirne der-uhde-i Mehmed Çavuş
Çavuş ulûfesi hazîne mânde olmuşdur.
( )
An-vakf-ı çeşme-i cedîd ve harrûb ve tahmîs-i kahve ve odahâ-i sâhibü'l-hayrat
Mustafa Paşa kāimmakām-ı Edirne [der-uhde-i] Osman el-mütevellî meşrût
5
An-vakf-ı Mekteb-i Hoca Rüstem der-Câmi‘-i Atîk Edir[ne], Abdî el-mütevellî
3
An-vakf-ı mekteb-i merhûm Keyvan der-uhde-i Ayşe Hâtun evlâd, meşrût
( )
An-vakf-ı Kamerşah Sultân der-Timurhisar der-uhde-i Mehmed Efendi meşrût
10
An-vakf-ı merhûm Mehmed Bey evlâd-ı Gedik Ahmed Paşa der-Siroz der-uhde-i
Abdullah el-mütevellî
( )
An-vakf-ı Sultân Bayezid der-Babadağı der-uhde-i İbrahim
30

1668-1670 (H. 1079-1080) Yıllarında Dârüsssâde Ağası Nezâretindeki Vakıflarla İlgili Bazı Arşiv Kayıtları 25
An-vakf-ı merhûm Mehmed ağa-i sâbık der-İsmailgeçidi der-uhde-i Bektaş
20
An-vakf-ı Muslı Ağa ağa-i sâbık-ı Dârü's-sa‘âdeti'ş-şerîfe der-kasaba-i İsmailgeçidi
der-uhde-i ( )
( )
An-vakf-ı Sultân Osman der-İsakcı [der-uhde-i] Mehmed Bey el-mütevellî meşrût
20
An-vakf-ı Hümaşah Sultân der-Vize ve Üsküb der-uhde-i Râbia meşrût
( )
An-vakf-ı Mustafa ağa-i sâbık-ı Dârü's-sa‘âde der-kasaba-i Eyçe[?] der-uhde-i Hasan
15
An-vakf-ı bî-zebân Süleyman Ağa der-Yakova der-uhde-i Resûl
10
An-vakf-ı nükūd-ı sâhibü'l-hayrât der-câmi‘-i Sultân Süleyman der-Ahyolu der-
uhde-i Hasan
( )
An-vakf-ı sâhibetü'l-hayrât hazret-i Vâlide Sultân ve merhûm Sultân İbrahim Hân ve
merhûm Hüseyin Paşa teberdar-ı sâbık der-cezîre-i Girid der-uhde-i Hasan Efendi
An-vakf-ı Davudiyye-i Ali Bey der-Alacahisar
An-vakf-ı merhûm Ali Paşa der-Viran [der-uhde-i] Süleyman el-mütevellî
20
An-vakf-ı Ferhad Paşa der-kazâ-i Banaluka [der-uhde-i] Mustafa el-mütevellî
M
An-vakf-ı Haremeyn merhûme Fatıma Hâtun der-kasaba-i Niş [der-uhde-i] Ahmed
el-mütevellî
M
An-vakf-ı türbe-i merhûm Zâhide Bacı der-Niş
M
An-vakf-ı merhûm Haydar Çavuş der-kasaba-i Bender der-câmi‘-i Sultân Süleyman
M
An-vakf-ı Yemişci Hasan Paşa der-kasaba-i Ragova der-kasaba-i Yakova [der-uhde-
i] Hacı Ahmed el-mütevellî
5
An-vakf-ı Sultân Murâd Hân der-Cisr-i Ergene [der-uhde-i] Mahmud Ağa el-
mütevellî
50
An-vakf-ı merhûm Mehmed Paşa der-Petruna [der-uhde-i] Mehmed Efendi evlâ[d]
ber-vech-i meşrût
15
An-vakf-ı câmi‘-i merhûm Bali Hoca der-Kızanlık der-kazâ-i Uzunca Hasköy [der-
uhde-i] Abdurrahman el-mütevellî
3
An-vakf-ı Mescid-i Şerîf-i İlyas Bey der-Drama [der-uhde-i] Hüseyin el-mütevellî
M
An-vakf-ı Nükūd-ı Mehmed Ağa eş-şehîr Solak [der-]Selanik, [der-uhde-i] Mehmed
el-mütevellî
20
An-vakf-ı Zâviye-i Kademli Dede, [der-uhde-i] Hasan el-mütevellî
M
An-vakf-ı Mustafa Paşa der-kasaba-i Rahova der-Hersek, Mustafa el-mütevellî
M
An-vakf 37
Der-vilâyet-i Anadolu
An-vakf-ı Mustafa Paşa der-Gekbuze, [der-uhde-i] el-Hâc Resûl el-mütevellî
40
An-vakf-ı Fazlullah Paşa der-Gekbuze, [der-uhde-i] Ahmed el-mütevellî meşrût
10
An-vakf-ı Sultân Orhan der-Gekbuze, [der-uhde-i] Mehmed el-mütevellî
10
An-vakf-ı Zâviye-i Kutbeddin der-Gekbuze, [der-uhde-i] Ahmed el-mütevellî ve
meşrût
5
An-vakf-ı Sultân Murâd der-Burusa, [der-uhde-i] Ahmed el-mütevellî
50
An-vakf-ı Yeşil İmâret der-Burusa, [der-uhde-i] Halil Ağa el-mütevellî
50
An-vakf-ı Sultân Orhan der-Burusa, [der-uhde-i] Ali Ağa el-mütevellî
40
An-vakf-ı Ebu İshak Kazrûnî der-Burusa, [der-uhde-i] Mustafa Efendi mütevellî
meşrût
An-vakf-ı Hazret-i Emir der-Burusa, [der-uhde-i] Ahmed Ağa el-mütevellî
60

26
H. Ahmet ARSLANTÜRK & Kadir ARSLANBOĞA
An-vakf-ı Câmi‘-i Kebîr der-Burusa, [der-uhde-i] Abdülkadir el-mütevellî
20
An-vakf-ı Zâviye-i Kasım Subaşı der-mahalle-i Ali Paşa Burusa, [der-uhde-i]
Mustafa el-mütevellî
An-vakf-ı Zâviye-i Pîr Emir Sultân Burusa
An-vakf-ı Kasım Subaşı der-mahalle-i Çoban Bey Burusa
An-vakf-ı nükūd-ı el-Hâc Receb der-Burusa, [der-uhde-i] Hasan el-mütevellî
3
An-vakf-ı Seyyid Battal Gāzi
10
An-vakf-ı Şeyh Abdülkadir Geylanî der-Bağdad ve Seyyid İbrahim evlâd
bâ-hatt-ı hümâyûn
An-vakf-ı Şahin Lala der-Kirmasti, [der-uhde-i] Hüseyin el-mütevellî
M
An-vakf-ı Sultân Selim der-kasaba-i Sultâniyye, [der-uhde-i] Süleyman el-mütevellî
40
An-vakf-ı Sultân Bayezid der-Amasya, [der-uhde-i] Mehmed Ağa el-mütevellî
40
An-vakf-ı Dâru'l-kurrâ-i Sultân Selim der-Tire, [der-uhde-i] Ali Ağa el-mütevellî
50
An-vakf-ı Gedik Ahmed Paşa Karahisa[r], [der-uhde-i] Abdullah el-mütevellî meşrût
30
An-vakf-ı Hasan Paşa Akşehir, [der-uhde-i] Receb el-mütevellî
30
An-vakf-ı Hâtuniyye der-Konak, [der-uhde-i] Mehmed Ağa el-mütevellî
30
An-vakf-ı Hâtuniyye der-Trabzon, [der-uhde-i] Zeynelâbidin
50
An-vakf-ı İbrahim Bey veled-i Karaman der-Larende, [der-uhde-i] Ebubekir
45
An-vakf-ı Sultân Mehmed der-Merzifon, [der-uhde-i] İsmail mütevellî
20
An-vakf-ı Sultân Selim der-Konya, [der-uhde-i] Ahmed el-mütevellî
25
An-vakf-ı şadü'r-revân der-Konya, [der-uhde-i] Mehmed el-mütevellî
4
An-vakf-ı hazret-i Mevlânâ der-Konya, [der-uhde-i] Salih evlâ[d] meşrût
40
An-vakf-ı Şeyh Sadreddin Konevî, [der-uhde-i] Ebubekir el-mütevellî
Ulûfesi hazîne mânde olmuşdur
An-vakf-ı Mehmed Paşa der-Ulukışla, [der-uhde-i] Abdülkerim el-mütevellî
20
An-vakf-ı Devlet Hâtun, Merzifon, [der-uhde-i] Ahmed utekā
( )
An-vakf-ı Gāzi Süleyman Paşa der-İznik vazîfe-i
()
An-vakf-ı Sultân Orhan İznik, [der-uhde-i] Hüseyin el-mütevellî
M
An-vakf-ı Bülbül Hâtun der-Amasya ve Ladik
An-vakf-ı Sultân Alaüddin Konya, [der-uhde-i] Hasan el-mütevellî
10
An-vakf-ı Hân-ı Mahmud Paşa Konya, [der-uhde-i] Mehmed el-mütevellî
1
An-vakf-ı Haseki Sultân der-Konya
5
An-vakf-ı Haremeynü'ş-şerîfeyn kârbânsaray, hân-ı kapan Kastamonu, [der-uhde-i]
Hüseyin
bâ-hatt-ı hümâyûn
M
An-vakf-ı merhûm Mehmed ağa-yı sâbık-ı Dârü's-sa‘âde der-Kal‘a-i cedîd ve
menzil-i m…[?] [der-uhde-i] Kasım Ağa el-mütevellî, meşrût
An-vakf-ı Sultân Murâd der-Çerkeş
10
An-vakf-ı Yakut Ağa der-Magnisa, [der-uhde-i] Hasan el-mütevellî
4
An-vakf-ı Hüsrev Ağa, Magnisa, [der-uhde-i] Mustafa el-mütevellî
2
An-vakf-ı Germiyanoğlu Ya‘kûb, [der-uhde-i] Fâtıma Hânım evlâd meşrût
30
An-vakf-ı Nilüfer Hâtun der-Atnos[?] el-mütevellî
5
An-vakf-ı Mustafa Efendi der-Magnisa ber-vech-i meşrût
10
An-vakf-ı Ömer Bey der-Mudanya, [der-uhde-i] Ömer el-mütevellî
3

1668-1670 (H. 1079-1080) Yıllarında Dârüsssâde Ağası Nezâretindeki Vakıflarla İlgili Bazı Arşiv Kayıtları 27
An-vakf-ı câmi‘-i Niflizâde[?] der-çarşu-yı İzmir, [der-uhde-i] Abdüllatif meşrût
( )
An-vakf-ı Kethudâ Hâtun, İznikmid, [der-uhde-i] Hacı Ahmed
10
An-vakf-ı Gāzi Süleyman Paşa der-İznikmid, [der-uhde-i] Mehmed el-mütevellî
6
An-vakf-ı Ashâbü'l-Kehf, [der-uhde-i] Mustafa Efendi mütevellî
M
An-vakf-ı merhûm Sultân Orhan bâ-şart-ı vakf-ı Şerefeddin Paşa der-Mekece[?] der-
kazâ-i İne, el-mütevellî meşrût
M
An-vakf-ı hazret-i İbrahim Edhem meşrût
( )
An-vakf-ı Seyyid Halid bin Velid der-Humus[?],[der-uhde-i] Şeyh Ahmed
M
An-vakf-ı Paşa Ali Bey, Amasya an-evlâd-ı vâkıf meşrût
( )
An-vakf-ı hazret-i Halilürrahman, [der-uhde-i] Mehmed Ağa el-mütevellî
20
An-vakf-ı Sahratullah-ı müşerrefe der-Kudüs, [der-uhde-i] Ali Ağa el-mütevellî
30
An-vakf-ı Behram Kethüdâ der-Kudüs ve İstanbul, [der-uhde-i] Abdülvehhab
meşrût
M
An-vakf-ı Sultân Süleyman der-Kudüs-i şerîf
( )
An-vakf-ı Ribât-ı Mansûrî der-Kudüs, [der-uhde-i] Şeyh Muhammed Ali Carullah
10
An-vakf-ı Mustafa Paşa ve Ömeriyye ve Ayasofya, Kıbrıs
M
An-vakf-ı Mehmed Bey Süleyman Hân der-Şâm-ı şerîf [der-uhde-i] Piri Efendi el-
mütevellî
50
An-vakf-ı Sultân Selim Hân der-Şâm, [der-uhde-i] Hüseyin Efendi mütevellî
30
An-vakf-ı Mısriyyûn der-Şâm-ı şerîf
50
An-vakf-ı Sultân Gavri der-Haleb, [der-uhde-i] Mehmed el-mütevellî evlâd utekā
[ve] meşrût
40
An-vakf-ı Haremeynü'ş-şerîfeyn der-Şam, [der-uhde-i] Hüseyin Efendi el-mütevellî
30
An-vakf-ı Şems Ahmed Paşa der-Şam
M
An-vakf-ı Bîmâristan-ı Kamerî der-Şam, [der-uhde-i] Halil Ağa el-mütevellî
ber-vech-i te’yîd
M
An-vakf-ı câmi‘-i şerîf-i Nureddin der-Şam, [der-uhde-i] Abdullah el-mütevellî
20
An-vakf-ı medrese-i Azraviyye der-Şam [der-uhde-i] Ramazan el-mütevellî
An-vakf-ı câmi‘-i Tevbe, [der-uhde-i] İbrahim el-mütevellî
M
An-vakf-ı câmi‘-i Ahmediyye der-Şam
An-vakf-ı Mescid-i Şerîf-i Çerkes der-Şam meşrût
An-vakf-ı Hân-ı Nil[?] der-Şam
An-vakf-ı Hayrullâh Bey der-Haleb, [der-uhde-i] Salih el-mütevellî meşrût
An-vakf-ı Medrese-i Tahiriyye [der]-Şam
An-vakf-ı Sabuniyye der-Şam, [der-uhde-i] Hüseyin Efendi el-mütevellî
An-vakf-ı Ömeriyye der-Şam
An-vakf-ı Medrese-i Farisiyye der-Şam
An-vakf-ı medrese-i Takaviyye der-mahalle-i Beytü'l-medâris der-Şam
An-vakf-ı Sultân Murâd der-Çerkeş, [der-uhde-i] Durmuş el-mütevellî
10
An-vakf-ı Kara Ali Paşa der-Konya, [der-uhde-i] Hâfız Hasan el-mütevellî
2
An-vakf-ı merhûm Beşîr Efendi der-mahalle-i Turgudlu
An-vakf-ı Kozlıca der-karye-i Alibey, Samakov meşrût
An-vakf-ı câmi‘-i Mahmud Bey der-Kulecik tâbi‘-i kazâ-i İnegöl Bursa meşrût
An-vakf-ı mescid-i şerîf-i Hacı Hüseyin der-mahalle-i Hâtuniyye der-İzmir

28
H. Ahmet ARSLANTÜRK & Kadir ARSLANBOĞA
An-vakf-ı Lala Mustafa Paşa der-Ilgun ve Ayıntab ve Şam, [der-uhde-i] Mustafa,
evlâ[d]
Ulûfe hazîne mânde
An-vakf-ı Abdülkerim Çelebi der-İzmir, [der-uhde-i] Mustafa el-mütevellî
5
An-vakf-ı Seyyid Sabut kuddise sırruhû der-karye-i Tekke der-Yeniil
An-vakf-ı câmi‘-i Arkub[?] der-karye-i Takuş[?] nâm-ı diğer Ağılcık der-kazâ-i
Gümüş
An-vakf-ı Kasım Mehmed Paşa Diyarbekir eş-şehîr be-Ali Küffârî[?], [der-uhde-i]
Seyyid Mehmed el-mütevellî
An-vakf-ı câmi‘-i merhûm Nasuh Bey der-Konya, Seyyid Nasuh an-evlâd meşrût
An-vakf-ı Hacı Emrullah der-Burusa, [der-uhde-i] Mehmed el-mütevellî
5
An-vakf-ı câmi‘-i Şerîf-i Til-metîn[?] tâbi‘-i Şam, [der-uhde-i] Nasırüddin el-
mütevellî
4
An-vakf-ı mescid-i şerîf der-karye-i Ma‘arra Telende tâbi‘-i kazâ-i …[?] [der-uhde-i]
Şaban mütevellî
( )
An-vakf-ı Zâviye-i Urbâ’ü'n-Nebî[?] aleyhi's-selâm tâbi‘-i Kilis ve hazret-i Davud
der-A‘zâz[?]
An-vakf-ı Mehmed Bey ibn-i Mustafa Paşa der-İnegöl, [der-uhde-i] Ebûtâlib el-
mütevellî meşrût
An-vakf-ı zâviye-i Sultân Korkud der-Antalya
An-vakf-ı Bali Bey der-kazâ-i Burusa
An-vakf-ı Şaban Ağa voyvoda-i Yeniil der-karye, evlâd [der-uhde-i] Ebubekir el-
mütevellî
2
An-vakf-ı Mehmed Çelebi der-mahalle-i Mandizâde[?] Aksaray
An-vakf-ı İbrahim Bey der-Aksaray
An-vakf-ı türbe-i İbrahim Bey Sultân Hâtun an-nakd ve Hasan merhûm Sultân
Alaüddin …[?] [der-uhde-i] Ahmed Efendi el-mütevellî
An-vakf-ı zâviye-i Miskinler der-Kayseriyye
An-vakf-ı Ali Çavuş der-Malatya, [der-uhde-i] Hüseyin el-mütevellî
( )
An-vakf-ı Çömez Ebubekir der-Malatya, [der-uhde-i] Abdülbaki an-evlâd
M
An-vakf-ı Boynueğri Mehmed Paşa vezîr-i sâbık der-Haleb [der-uhde-i] Selim el-
mütevellî meşrût
An-vakf-ı vezîr-i mükerrem sâhibü'l-hayrât Mustafa Paşa kāimmakām, Edirne hâlâ
der-kasaba-i Merzifon, Hüseyin el-mütevellî
5
An-vakf-ı câmi‘-i Hüseyin Bey der-mahalle-i Hacı Kılıç der-Kayseriyye Hüseyin an-
evlâd el-mütevellî, meşrût
An-vakf-ı Ali Ağa kethüdâ-i sâbık-ı gulâm-ı Şam der-Şam-ı şerîf, [der-uhde-i]
Celuberi[?] el-mütevellî meşrût
An-vakf-ı câmi‘-i İbrahim Bey veled-i Karaman der-Ereğli, [der-uhde-i] Mehmed
Halîfe el-mütevellî
M
An-vakf-ı Haremeynü'ş-şerîfeyn der-Karahisar, [der-uhde-i] Mürsel Halife el-
mütevellî
M
An-vakf-ı zâviye-i Başcı[?] Sultân der-Ayntab, [der-uhde-i] Ebubekir el-mütevellî
M
An-vakf-ı Hazret-i Hızır aleyhi's-selâm der-nâhiye-i Trablusşam, [der-uhde-i]
Abdülkadir [b.] Salih el-mütevellî

1668-1670 (H. 1079-1080) Yıllarında Dârüsssâde Ağası Nezâretindeki Vakıflarla İlgili Bazı Arşiv Kayıtları 29
An-vakf-ı câmi‘-i Servi ve medrese-i Saidiyye[?] der-Haleb [der-uhde-i] Kasım Ağa
el-mütevellî
M
An-vakf-ı câmi‘-i Altıparmak Mehmed Efendi der-Mısır, [der-uhde-i] Hasan en-nâzır
M
An-vakf-ı Bihâru'l-maşrıkeyn der-Mısır, Süleyman en-nâzır
An-vakf-ı Cevherü'l-ma‘nâ der-Mısır İvaz kâtibü'l-vakf
M
An-vakf-ı Şehid Mehmed Paşa vezîr-i sâbık der-Medîne
An-vakf-ı deşîşe-i merhûm Sultân Ahmed Hân der-Mısır
An-vakf-ı medrese-i hazret-i Ebubekir-i Sıddîk radıyallâhu [anh] der-Medine
An-vakf-ı Mahmud Şah der-Mısır
An-vakf-ı Mahmud Şah der-Mısır, [der-uhde-i] Osman en-nâzır
M
An-vakf-ı Müeyyediyye[?] der-kurb-ı Timurkapı der-Mısır [der-uhde-i] Kenan en-
nâzır
M
An-vakf-ı Câbi Bey ed-defterdâr eş-Şeybi der-Mısır [der-uhde-i] Kaytas en-nâzır
An-vakf-ı Kādî Abdülbasit el-Cüyûşî der-Hatravan[?] der-Mısır, [der-uhde-i]
Ahmed Musa en-nâzır
An-vakf-ı sebîl-i merhûm Fâtih-i Bağdad Sultân Murâd der-Mısır Mehmed Ağa ser-
müteferrika en-nâzır
An-vakf-ı merhûm Özdemir der-Mısır, Hüseyin Ağa en-nâzır
An-vakf-ı medrese-i Beni Said[?] Çaşnigîr Kavas Bay der-Mısır, m[der-uhde-i]
Kemaleddin el-mütevellî
An-vakf-ı zâviye-i Seyyid Nizameddin der-Mısır ve vakf-ı nezâret-i Nasreddin der-
İskenderiyye
Ulûfe bırakmış ber-vech-i te’yîd[?]
An-vakf-ı deşîşe-i Sultân Süleyman Hân ve Sultân Kayıtbay ve Sultân Çakmak der-
Mısır
An-vakf-ı deşîşe-i merhûm Sultân Murâd Hân der-Mısır
An-vakf-ı İskender Paşa der-Mısır
An-vakf-ı Gānim et-tâcir der-Mısır, [der-uhde-i] Seydi Bekir el-mütevellî
An-vakf-ı Hâkim Biemrillah der-Mısır, Ahmed en-nâzır
M
An-vakf-ı deşîşe-i Sultân Mehmed Hân der-Mısır
An-vakf-ı merhûm Hoca Abdurrahman Karabaş Rabatî der-Medîne-i Münevvere,
[der-uhde-i] Mustafa mücâviru'n-nâzır
An-vakf-ı râh-ı âb-ı Sultân Süleyman Hân der-Mekke-i Mükerreme
An-vakf-ı sebîlhâne-i Sultân Ahmed Hân der-Medîne, Hüseyin en-nâzır
An-vakf-ı merhûme Vâlide Sultân vâlide-i Sultân Mehmed Hân der-Mısır
An-vakf-ı Hacı Mustafa ağa-i bostanî der-Mısır
An-vakf-ı merhûm Hoşkademü'l-Ahmedî ve İskender Paşa der-Mısır, [der-uhde-i]
İbrahim en-nâzır
An-vakf-ı merhûme Canfedâ Kethüdâ Hâtun der-Mısır, [der-uhde-i] Mustafa en-
nâzır
An-vakf-ı Nakībü'l-ceyş der-Mısır, [der-uhde-i] Mustafa en-nâzır
An-vakf-ı Şerîf Emir-i Kebîr der-mahrûse-i Mısır, [der-uhde-i] Hüseyin en-nâzır
An-vakf-ı Eşrefiyye der-Mısır, [der-uhde-i] Mehmed Helvayî en-nâzır
An-vakf-ı Davudiye der-Mısır, [der-uhde-i] Eyüb Ağa en-nâzır

30
H. Ahmet ARSLANTÜRK & Kadir ARSLANBOĞA
An-vakf-ı Sultân Gavri der-Mısır
An-vakf-ı Karaca Hoca Hüseynî der-Mısır, [der-uhde-i] Kara Mehmed el-mütevellî
An-vakf-ı Bîmârhâne der-Mısır, [der-uhde-i] Mehmed Bakirî[?] en-nâzır
An-vakf-ı merhûm Sultân Kayıtbay der-Mısır, [der-uhde-i] Süleyman Ağa ağa-i
Dârü's-sa‘âde en-nâzır
An-vakf-ı Haremeynü'ş-Şerîfeyn der-musâhib[?] der-Mısır, [der-uhde-i]Pertev Ağa
en-nâzır
An-vakf-ı Fatma Sultân bint-i Sultân Gavri der-Mısır, [der-uhde-i] Sefer Ağa en-nâzır
An-vakf-ı Şerîf Yeşil Mehdi der-Mısır, [der-uhde-i] Ali en-nâzır
An-vakf-ı Ceyhuniyye der-Mısır, [der-uhde-i] Ak Davud Ağa en-nâzır
An-vakf-ı Cihânbani Hâtun der-Mekke-i Mükerreme, [der-uhde-i] Şeyh
Abdurrahman en-nâzır
An-vakf-ı merhûm Hayrullah Bey der-Mısır, [der-uhde-i] Kasım en-nâzır
M
An-vakf-ı Hubziyye der-Mısır, [der-uhde-i] Hasan en-nâzır
An-vakf-ı Davud Paşa der-Medîne, Şeyh Osman Selkavî en-nâzır
An-vakf-ı Abdülmuin der-Medîne, [der-uhde-i] Şeyh Osman Selkavî en-nâzır
An-vakf-ı Hasan Paşa der-Mısır, [der-uhde-i] Hüseyin en-nâzır
An-vakf-ı Abdurrahman el-mukavvî el-kādî der-…[?] der-kurb-ı Mısır, [der-uhde-i]
Anber Ağa en-nâzır
An-vakf-ı Sultân Murâd der-Medîne, [der-uhde-i] Yunus Ağa an-ağayân-ı Dârü's-
sa‘âde en-nâzır
An-vakf-ı nezâret-i Hamravî
164 Evkāf, cümlesi 213 aded
TSMA.d. 3887/3 Numaralı Defter
Defter-i avâyid ve zevâyid-i evkāf-ı selâtîn-i izâm ve gayruhû
vâcib sene 1080
Akçe
Guruş
Hasen
e
An-vakf-ı Ayasofya-i Kebîr der-zamân-ı Süleyman Efendi
Fî sene minhâ teslîm, tamâmen teslîm
230.000
An-vakf-ı Türbeler der-nezd-i Ayasofya-i Kebîr der-zamân-ı
Mehmed Ağa
Fî sene minhâ teslîm, tamâmen teslîmdir
100.000
An-vakf-ı merhûm ve mağfûrun-leh Şehzâde Sultân Mehmed
Hân an-zamân-ı Abdurrahman Ağa
Fî sene minhâ teslîm, tamâmen teslîmdir
468.000
An-vakf-ı merhûm ve mağfûrun-lehâ Atîk Vâlide Sultân der-
Üsküdar an-zamân-ı Yusuf Ağa
Fî sene minhâ teslîm, tamâmen teslîm
336.860
An-vakf-ı merhûm ve mağfûrun-leh Sultân Ahmed Hân an-
zamân-ı Hüseyin Bey
Fî sene minhâ teslîm
31.400
An-vakf-ı merhûm ve mağfûrun-lehâ Cedîd Vâlide Sultân der-
Üsküdar an-zamân-ı Mustafa Çelebi
Fî sene minhâ teslîm, izdiyâd olursa olur
100.000
An-vakf-ı merhûm ve mağfûrun-lehâ Ayşe Sultân ve Gāzi
400.000

1668-1670 (H. 1079-1080) Yıllarında Dârüsssâde Ağası Nezâretindeki Vakıflarla İlgili Bazı Arşiv Kayıtları 31
İbrahim Paşa an-zamân-ı Cafer Bey
Fî sene minhâ teslîm, tamâmen teslîmdir
An-vakf-ı merhûm el-Hâc Mustafa Ağa ağa-yı Dârü's-sa‘âde-i
sâbık der-zamân-ı Abdullah Efendi
Fî sene minhâ teslîm
600.000
An-vakf-ı merhûm Gāzi Sultân Murâd fâtih-i Bağdad an-
zamân-ı Süleyman Bey bevvâb
Fî sene minhâ teslîm, tamâmen teslîmdir
50.000
An-vakf-ı merhûme el-Hâce Gevherhan Sultân der-İstanbul
Fî sene vakf-ı mezbûrun muhâsebesi görüldükde izdiyâd zuhûr eder ise
taleb olunmak üzere fermân olunmuşdur
30.000
An-vakf-ı Gedik Ahmed Paşa der-Karahisar an-zamân-ı
Abdullah mütevellî
Fî sene minhâ teslîm
30.000
An-vakf-ı merhûm Sultân Orhan der-Gekbuze an-zamân-ı
Mustafa Ağa
Fî sene minhâ teslîm
10.000
An-vakf-ı merhûm ve mağfûrun-leh Sultân Bayezid Hân der-
Edirne an-zamân-ı Hasan Ağa
Fî sene minhâ teslîm, tamâmen teslîmdir
180.000
An-vakf-ı merhûm ve mağfûrun-leh Sultân Murâd Hân der-
Edirne an-zamân-ı Hasan Ağa
Fî sene minhâ teslîm
115.560
An-vakf-ı merhûm ve mağfûrun-leh Sultân Selim Hân der-
Edirne an-zamân-ı Hüseyin Ağazâde
Fî sene minhâ teslîm
90.000
An-vakf-ı merhûm ve mağfûrun-leh Dâru'l-hadîs-i Sultân
Murâd Hân der-Edirne an-zamân-ı Seyyid Mehmed Ağa
Fî sene minhâ teslîm
75.000
An-vakf-ı merhûm ve mağfûrun-leh Sultân Murâd Hân der-
Cisr-i Ergene der-zamân-ı Abdullah Çelebi bevvâb
Fî sene minhâ teslîm, tamâmen teslîmdir.
80.000
An-vakf-ı merhûm Sarıca Paşa der-Gelibolu an-zamân-ı ( )
Fî sene minhâ teslîm, tamâmen teslîmdir
50.000
An-vakf-ı merhûm Şehzâde Gāzi Süleyman Paşa der-Bolayır an-
zamân-ı ( )
Fî sene minhâ teslîm
117.000
An-vakf-ı merhûm Mehmed Ağa ağa-yı sâbık-ı Dârü's-sa‘âde
der-kasaba-i İsmailgeçidi an-zamân-ı ( )
Fî sene minhâ teslîm tamâmen teslîm
300.000
An-vakf-ı merhûm ve mağfûrun-leh Sultân Murâd-ı Sânî der-
Burusa an-zamân-ı ( )
Fi sene minhâ teslîm, tamâmen teslîm
200.000
An-vakf-ı merhûm ve mağfûrun-leh Sultân Mehmed Hân eş-
şehîr be-Yeşil İmâret an-zamân-ı ( )
120.000

32
H. Ahmet ARSLANTÜRK & Kadir ARSLANBOĞA
Fî sene minhâ teslîm
An-vakf-ı merhûm ve mağfûrun-leh Sultân Orhan der-Burusa
an-zamân-ı ( )
Fî sene minhâ teslîm, tamâmen teslîmdir
20.000
An-vakf-ı merhûm hazret-i Emir Sultân der-Bursa an-zamân-ı
Ahmed Ağa
Fî sene minhâ teslîm, gelmez, ta‘mîr edene havâle olacakdır
20.000
An-vakf-ı merhûm ve mağfûrun-leh Sultân Selim Hân der-
Karapınar
Fî sene Minhâ teslîm, ta‘mîrata verildi
50.000
An-vakf-ı merhûm ve mağfûrun-leh Sultân Selim Hân der-Tire
an-zamân-ı ( )
Fî sene minhâ teslîm
50.000
An-vakf-ı merhûm ve mağfûrun-leh Sultân Bayezid Hân der-
Amasya
Fî sene minhâ teslîm, tamâmen teslîmdir
80.000
An-vakf-ı merhûm ve mağfûrun-leh Sultân Mehmed Hân der-
Merzifon
Fî sene minhâ teslim
20.000
An-vakf-ı Sultân Gavri der-Haleb
Fî sene minhâ teslîm, tamâmen teslîmdir
50.000
An-vakf-ı merhûm ve mağfûrun-leh Sultân Süleyman Hân der-
Şam an-zamân-ı Pir Mehmed Efendi
Fî sene Avâyid-i vakf minhâ teslîm tamâmen teslîm
233.333
An-vakf-ı merhûm Sultân Selîm der-Şam an-zamân-ı Ali Ağa
ser-çavuşân-ı Şam
Fî sene zevâyid-i vakf minhâ teslîm tamâmen teslîm vakf-ı mezbûrun
muhâsebesi görüldükde elli bin akçe zevâyid-i vakf der-kîse zuhûr eder
ise Dârü's-sa‘âdeti'ş-şerîfe hazînesine teslîm olunmak üzere fermân
olunmuşdur
100.000
An-vakf-ı Haremeynü'ş-Şerîfeyn [der-]Şam
Fî sene vakf-ı mezbûrun muhâsebesi görüldükde der-kîse zuhûr eden
mâl-ı vakf Dârü's-sa‘âde hazînesine teslîm olunmak üzere fermân
olunmuşdur
50.000
An-vakf-ı Mısriyyûn der-Şam
Fî sene minhâ teslîm, tamâmen teslîmdir
80.000
An-vakf-ı merhûme ve mağfûrun-lehâ Kamerşah Sultân der-
Timurhisar
Fî sene minhâ teslîm, tamâmen teslimdir
10.000
An-vakf-ı Haremeynü'ş-Şerîfeyn Şiş ve Lagoş der-Yanova
Fî sene minhâ teslîm, tamâmen teslîmdir
-
3.000
Defter-i bakāyâ-yı evkāf-ı Haremeynü'ş-Şerîfeyn gurre-i Receb sene 1080
Der-zimmet-i Hasan Ağa voyvoda-i Galata,
Akçe, vâcib sene 1079, 250.000 akçe, vâcib sene 1080, 850.000 Akçe
1.100.00
0
Der-zimmet-i Süleyman Efendi mütevellî-i Ayasofya
Akçe, tamâmen teslîmdir
82.200

1668-1670 (H. 1079-1080) Yıllarında Dârüsssâde Ağası Nezâretindeki Vakıflarla İlgili Bazı Arşiv Kayıtları 33
Der-zimmet-i Mustafa Çelebi mütevellî-i Vâlide Sultân-ı Cedîd
Tamamen teslîmdir
6.300
Der-zimmet-i cibâyet-i Güdül Akçe
81.120
Der-zimmet-i Ahmed Ağa mütevellî-i Muradiyye-i Bursa Akçe
Tamâmen teslîm
60.000
Der-zimmet-i Yusuf Ağa mütevellî-i Atîk Vâlide Sultân
Tamâmen teslîmdir
3.341
Der-zimmet-i Yûsuf Ağa kāimmakām-ı Mihrimah Sultân
Tamâmen teslîm
10.000
Der-zimmet-i Abdürrahim Ağa mütevellî-i Mahmud Paşa
Tamâmen teslîmdir
1501,5
Der-zimmet-i Mütevellî Ali Paşa-yı Atîk
Tamâmen teslîmdir
280
Der-zimmet-i İsmail Efendi mütevellî-i Hammâm-ı Vâlide
Sultân
Tamâmen teslîmdir
10.000
Der-zimmet-i Ahmed Ağa mütevellî-i Koca Mustafa Paşa
Tamâmen teslîmdir
15.000
Der-zimmet-i mütevellî-i Gāzi Yahya Paşa
Tamâmen teslîm
24.000
Der-zimmet-i mütevellî-i vakf-ı Pertev Paşa
Tamâmen teslîmdir
10.000
Der-zimmet-i mütevellî-i vakf-ı Mustafa Paşa Gekbuze
Tamâmen teslîmdir
24.000
Der-zimmet-i mütevellî-i Nişancı Mehmed Paşa
Tamâmen teslîmdir
24.000
Der-zimmet-i Cafer Ağa mütevellî-i Ayşe Sultân
Tamâmen teslîmdir
24.000
Der-zimmet-i zâbit-i cibâyet-i Terme Trabzon
Tamâmen teslîmdir
24.000
Der-zimmet-i mütevellî-i Sofu Fatma Sultân
Tamâmen teslîmdir
720
Der-zimmet-i Mehmed Bey mütevellî-i Abdüsselam Bey
Tamâmen teslîm
100
Der-zimmet-i mütevellî-i vakf-ı Ahi Çelebi
Tamâmen teslîmdir
24.000
Der-zimmet-i Abdullah Efendi mütevellî-i el-Hâc Mustafa Ağa
ağa-i sâbık-ı Dârü's-sa‘âde
Tamâmen teslîmdir
201.600
Der-zimmet-i Bekir Bey mütevellî-i Kapudan Hasan Paşa
Fıdda, 12.600 Surre, 10 hasene, 2000 akçe, tamâmen teslîmdir
14.600
Der-zimmet-i Ali Bey mütevellî-i Abdurrahman Efendi
kādîasker
Tamâmen teslîm
3.000
Der-zimmet-i Bekir mütevellî-i Yusuf Ağa
3.000

34
H. Ahmet ARSLANTÜRK & Kadir ARSLANBOĞA
Der-zimmet-i Abdülbaki Çelebi mütevellî-i Emine Hâtun
Tamâmen teslîm
10.000
Der-zimmet-i Abdülvehhâb Ağa mütevellî-i Behram Ağa
Tamâmen teslîmdir
124
Der-zimmet-i mütevellî-i hammâm-ı Bektaş Halîfe der-Galata
Tamâmen teslîmdir
5.000
Der-zimmet-i Abdullah Efendi mütevellî-i İskender Bey
Tamâmen teslîm
5.000
Der-zimmet-i Hasan Çelebi mütevellî-i Mehmed Çelebi
mütevellî-i sâbık
10.000
Der-zimmet-i Abdurrahman Efendi mütevellî-i Musa Efendi
Tamâmen teslîmdir
16.000
Der-zimmet-i İsmail Ağa mütevellî-i Servâzâd Hâtun
Tamâmen teslîmdir
6.000
Der-zimmet-i Ali Bey mütevellî-i Küçük Ömer Ağa
Tamâmen teslîmdir
8.000
Der-zimmet-i Süleyman Ağa mütevellî-i Gāzi Sultân Murâd
Hân
Tamâmen teslîmdir
338.400
Der-zimmet-i vakf-ı Hüseyin Paşa der-cezîre-i Girid
Tamâmen teslîmdir
5.000
Der-zimmet-i Mehmed Bey mütevellî-i Sultân Osman der-İsakcı
Tamâmen teslîmdir
9.600
Der-zimmet-i Mehmed Ağa Arslan Ağazâde Gazanfer Ağa
Tamâmen teslîm
350.000
Der-zimmet-i Hacı İsmail mütevellî-i İsmailgeçidi
Tamâmen teslîmdir
300.000
Der-zimmet-i Mehmed Ağa mütevellî-i Haremeyn, Edirne
Tamâmen teslîm
220.000
Der-zimmet-i Mehmed Ağa mütevellî-i Haremeyn perâkende-i
Yanbolu
Tamâmen teslîm
250.000
Der-zimmet-i Ali Ağa mütevellî-i Haremeyn der-Bursa
Tamâmen teslîm
300.000
Der-zimmet-i Mehmed Ağa mütevellî-i Haremeyn [der]-
Eğribucak
Tamâmen teslîm
125.000
Der-zimmet-i Ahmed Ağa mütevellî-i Haremeyn [der]-Birgi
Tamâmen teslîm
481.637
Der-zimmet-i Mehmed Ağa mütevellî-i Haremeyn [der]-
Gelinkiras
295.000
Der-zimmet-i Ahmed Ağa mütevellî-i Haremeyn [der]-Ereğli
192.800
Der-zimmet-i Derviş Bey mütevellî-i Haremeyn karye-i Kayı
Tamâmen teslîmdir
10.000
Der-zimmet-i Derviş Bey mütevellî-i Haremeyn [der]-
24.000

1668-1670 (H. 1079-1080) Yıllarında Dârüsssâde Ağası Nezâretindeki Vakıflarla İlgili Bazı Arşiv Kayıtları 35
Balıkhisarı
Tamâmen teslîmdir
Der-zimmet-i Mehmed Bey mütevellî-i Haremeyn [der]-
Kastamonu
Tamâmen teslîmdir
32.600
Der-zimmet-i mütevellî-i Safhanşah Hânım ve Mahmud Çelebi
der-İznik
Tamâmen teslîm
18.900
Der-zimmet-i Ahmed Ağa Şeyhzâde câmi‘-i cizye-i Ermeniyân
Tamâmen teslîmdir
378.400
Der-zimmet-i Cafer Ağa mütevellî-i Haremeyn [der]-Diyarbekir
Tamâmen teslîmdir
39.120
Der-zimmet-i Salih Ağa mütevellî-i Haremeyn der-cezîre-i
Kıbrıs
525.000
Der-zimmet-i Ahmed Bey mütevellî-i Haremeyn der-Selanik
Tamâmen teslîmdir
17.600
Der-zimmet-i Fâik Paşazâde mütevellî-i âsiyâbhâ-i Fâik Paşa
Harâbe olmuşdur
36.000
Der-zimmet-i Mustafa Bey mütevellî-i Şarabdâr Hamza Bey
Tamâmen teslîm
12.000
Der-zimmet-i Mehmed Bey mütevellî-i Rakkâs Sinan
20.000
Der-zimmet-i mütevellî-i Hüseyin Efendi kâtib-i sâbık
Tamâmen teslîmdir
14.880
Der-zimmet-i Hadice Hâtun mütevelliye-i Kuyumcubaşı
Ahmed Ağa
Tamâmen teslîmdir
8.000
Der-zimmet-i Mehmed usta-i bağçe-i Gevherhan Sultân
12.000
Der-zimmet-i mütevellî-i vakf-ı Zülfikar Efendi
Tamâmen teslîmdir
840
Der-zimmet-i mütevellî-i el-Hâce Gevherhan Sultân
Tamâmen teslîm
40.000
Der-zimmet-i mütevellî-i vakf-ı Hadice Sultân
Tamâmen teslîmdir
3.000
Der-zimmet-i Süleyman Ağa mütevellî-i Noktazâde Ahmed
Efendi
4.000
Der-zimmet-i Abdullah Bey mütevellî-i el-Hâce Gevherhan
()
Der-zimmet-i mütevellî-i Mehmed Paşa ibn-i Piyale Paşa
Tamâmen teslîm
17.760
Der-zimmet-i mütevellî-i Ali Çelebi kâtib-i sâbık
Tamâmen teslîm
600
Der-zimmet-i Mehmed Efendi icâre-i dekâkîn Eflani der-Bolu
Tamâmen teslîmdir
3.000
Vakf-ı Sultân Selim Hân der-Edirne
Tamâmen teslîmdir
100.000
Der-zimmet-i mütevellî-i Küçük Sinan bağçe-i Ayamarya cezîre-
12.000

36
H. Ahmet ARSLANTÜRK & Kadir ARSLANBOĞA
i Midillü
Tamâmen teslîmdir
Der-zimmet-i İbrahim Efendi mütevellî-i Hâmide Hâtun
Tamâmen teslîmdir
5.000
Der-zimmet-i Ahmed Bey mütevellî-i Kādîzâde Mehmed Efendi
Tamâmen teslîm
6.000
Der-zimmet-i ….[?] mütevellî-i sâbık-ı Dârü's-sa‘âdeti'ş-şerîfe
Tamâmen teslîm
830
Der-zimmet-i Cafer Ağa mütevellî-i hazret-i Abbas Ağa ağa-i
Dârü's-sa‘âdeti'ş-şerîfe
Tamâmen teslîmdir
39.200
Der-zimmet-i mütevellî-i Voynuk Ahmed Ağa
Tamâmen teslîmdir
500
Der-zimmet-i mütevellî-i Hacı Osman der-Hisâr-ı Rumeli
Tamâmen teslîmdir
25
Der-zimmet-i mütevellî-i Mehmed Paşa vali-i Budun ve
kethüdâ-i sâbık
105
Der-zimmet-i mütevellî-i vakf-ı Cafer Efendi
Tamâmen teslîmdir
10
Der-zimmet-i Süleyman Ağa mütevellî-i Saliha Hâtun
1.000
Der-zimmet-i Hacı Ahmed Bey mütevellî-i Fatma Hâtun
Tamâmen teslîmdir
10.000
Der-zimmet-i Mustafa Ağa mütevellî-i Haremeyn [der]-Ohroş
(Oroş-İşkodra[?]) vâcib sene 1078
10.000
Der-zimmet-i Mehmed Efendi mütevellî-i Haremeyn [der]-
Kıbrıs sene 1078
260
Der-zimmet-i zâbit-i cibâyet-i Güdül Amasya vâcib sene 1079
33.120
Der-zimmet-i mütevellî-i Cizyedâr Rahîm Usta
Tamâmen teslîmdir
8.640
SONUÇ
Makalede H. 1079 yılında Dârüssaâde Ağası nezaretindeki vakıflar hakkında bilgi
veren ve eşine az rastlanır derecede kapsayıcı ve özetleyici mahiyeti olan bir dizi defterin
tanıtımı ve içeriklerinin transkribe edilmiş hallerinin kazandırılması amaçlanmıştır.
Çalışmamızın sonunda vakıflarla ilgili defterlerin bütün içeriğini oluşturan liste ve bilgiler
eklenmiştir. Listelerden de anlaşılacağı üzere Dârüssaâde Ağalığı’na bağlı vakıfların Osmanlı
topraklarında geniş bir alana yayıldığı görülmektedir. Bunlara ek olarak çalışmada H. 1080
yılında Evkâf-ı Haremeyn Nezareti’ndeki bazı vakıfların gelirleri ile bakayaları ve bunlardan
yapılan teslimatlar hakkında da bilgiler mevcuttur. Buna göre Evkâf-ı Haremeyn hazinesine
4.787.153 akçe gelir ile 6.769.867 akçe bakayalardan yapılan teslimat olmak üzere toplamda
11.557.020 akçe girdi gerçekleşmiştir. Bu meblağın %20’sine tekabül eden 2.352.240 akçe kadar
bir meblağ da yine bakaya olarak vakıf mütevellilerinin zimmetlerinde kalmıştır.
İncelenen defterdeki vakıfların sayısı ve bu vakıfların ekonomik büyüklükleri
Dârüsaâde Ağası’nın nezaretindeki vakıflar yoluyla elde ettiği nüfuz ve etkinlik hakkında bir
fikir sunmaktadır. Dârüssaâde Ağaları Evkâf-ı Haremeyn nazırlığı görevi ile ekonomik ve mali
bir etkinlik kazanırken aynı zamanda Osmanlı sarayının işlerini düzene koyan en yetkili amir

1668-1670 (H. 1079-1080) Yıllarında Dârüsssâde Ağası Nezâretindeki Vakıflarla İlgili Bazı Arşiv Kayıtları 37
olması ile devlet yönetiminde önemli bir kudrete sahip olmuşlardır. Dârüssaâde Ağalarının
gerek saray çevrelerinde ve gerek hükümet işlerinde itibar kazanmasındaki en önemli etken
onlara tevcih edilen Evkâf-ı Haremeyn Nezareti görevi ile mümkün olabilmiştir. Evkâf-ı
Haremeyn’in ilk nazırı olan Habeşî Mehmed Ağa’dan 19. yüzyıl başlarındaki Dârüssaâde
Ağaları’na değin bütün ağalar bu nazırlık görevinden dolayı mühim bir mevki edinmişlerdir.
KAYNAKÇA
Arşiv Kaynakları
Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Defterleri (TSMA.d.) 1131; 1140/1; 1333; 1355; 3646/123; 3646/124;
3660/1; 3660/9; 3887/1; 3887/2; 3887/3.
Kitaplar ve Makaleler
AHMED Resmî Efendi. (2000). Hamîletü’l-Küberâ. Haz. Ahmet Nezihi Turan, İstanbul: Kitabevi.
ALTINDAĞ, Ü. (1994). Dârüssaâde. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 9, s. 1-3.
GÜLER, M. (2011). Osmanlı Devleti’nde Haremeyn Vakıfları (16. ve 17. Yüzyıllar). 2. Baskı, İstanbul:
Çamlıca Basım Yayın.
HATHAWAY, J. (2002). Osmanlı Mısır’ında Hane Politikaları, Çev. Nalan Özsoy, İstanbul: Tarih
Vakfı Yurt Yayınları.
HATHAWAY, J. (2005). Beshir Agha: Chief Eunuch of The Ottoman İmperial Harem, Oxford:
Oneworld Publications.
İBNÜ'L-EMÎN, M. K., Hüsâmeddîn, H. (H. 1335). Evkâf-ı Hümâyûn Nezâreti'nin Târîhçe-i Teşkîlâtı
ve Nuzzârın Terâcim-i Ahvâli, Dârü’l-Hilâfeti’l-aliyye: Evkâf-ı İslâmiye Matbaası.
KAHRAMAN, S. A. (2006). Evkâf-ı Hümâyûn Nezâreti. İstanbul: Kitabevi, 2006.
PAKALIN, M. Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. Cilt 1, 3. Baskı, İstanbul:
Milli Eğitim Basımevi.
ÖZTÜRK, N. (1995). Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi. Ankara: Türkiye Diyanet
Vakfı Yayınları.
ORHONLU, C. (1976). Derviş Abdullah’ın Darussaade Ağaları Hakkında Bir Eseri: Risale-i
Teberdariye Fî Ahvâl-i Dâru’s-saâde. İsmail Hakkı Uzunçarşılı’ya Armağan. Ankara: Türk
Tarih Kurumu Basımevi, s. 225-249.
PEİRCE, L. P. (2002). Harem-i Hümayun: Osmanlı İmparatorluğu’nda Hükümranlık ve Kadınlar. Çev.
Ayşe Berktay, 4. Baskı, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
UZUNÇARŞILI, İ. H. (1988). Osmanlı Devletinin Saray Teşkilâtı, 3. Baskı, Ankara: Türk Tarih
Kurumu Basımevi.

38
H. Ahmet ARSLANTÜRK & Kadir ARSLANBOĞA
Dârüssaâde Ağası Nezaretindeki Vakıflarla İlgili Arşiv Defterlerinden Örnekler

1668-1670 (H. 1079-1080) Yıllarında Dârüsssâde Ağası Nezâretindeki Vakıflarla İlgili Bazı Arşiv Kayıtları 39