Ρωσικές Πληροφοριακές Επιχειρήσεις: Κυριαρχώντας στο Πληροφοριακό Περιβάλλον

Abstract

Η πληροφόρηση, υπό την έννοια της απόκτησης και χρήσης πληροφοριών, θεωρείται πολλαπλασιαστής ισχύος και χρησιμοποιείται ως όπλο από τις απαρχές της ανθρώπινης ιστορίας. Οι τεχνολογίες της πληροφορίας και των επικοινωνιών (ΤΠΕ) έχουν μετατρέψει το σύγχρονο κόσμο σ’ ένα παγκόσμιο και διασυνδεδεμένο πληροφοριακό δίκτυο. Ο πληροφοριακός πόλεμος χρησιμοποιεί τα συναισθήματα και τις πεποιθήσεις ως όπλα και λαμβάνει χώρα στον ανθρώπινο νου. Τα κράτη χρησιμοποιούν πληροφοριακές επιχειρήσεις στην προσπάθειά τους να διαμορφώσουν αντιλήψεις σε επιλεγμένα ακροατήρια και να επηρεάσουν τη διαμόρφωση πολιτικής. Η Ρωσία δεν αποτελεί εξαίρεση σε αυτήν τη πρακτική.

Full text

68 Ναυτική Επιθεώρηση | Τ ΕΎΧΟΣ 61 2-ΤΟΜΟΣ 180
πηγή: https://www.shrmonitor.org/tackling-disinformation-counil-of-europe-perspective/
Ρωσικές Πληροφοριακές Επιχειρήσεις:
Κυριαρχώντας στο Πληροφοριακό
Περιβάλλον
Του Ανδρέα Ν. Λιαρόπουλου
Επίκουρου Καθηγητή, Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πανεπιστημίου Πειραιώς

ΤΕΎ ΧΟΣ 612-ΤΟΜΟΣ 1 80 | Ναυτική Επιθεώρηση 69
Εισαγωγή
Η πληροφόρηση, υπό την έννοια της απόκτη-
σης και χρήσης πληροφοριών, θεωρείται πολλα-
πλασιαστής ισχύος και χρησιμοποιείται ως όπλο
από τις απαρχές της ανθρώπινης ιστορίας. Οι τε-
χνολογίες της πληροφορίας και των επικοινωνιών
(ΤΠΕ) έχουν μετατρέψει το σύγχρονο κόσμο σ’ ένα
παγκόσμιο και διασυνδεδεμένο πληροφοριακό
δίκτυο. Ο πληροφοριακός πόλεμος χρησιμοποιεί
τα συναισθήματα και τις πεποιθήσεις ως όπλα και
λαμβάνει χώρα στον ανθρώπινο νου. Τα κράτη
χρησιμοποιούν πληροφοριακές επιχειρήσεις στην
προσπάθειά τους να διαμορφώσουν αντιλήψεις
σε επιλεγμένα ακροατήρια και να επηρεάσουν τη
διαμόρφωση πολιτικής.
1
Η Ρωσία δεν αποτελεί
εξαίρεση σε αυτήν τη πρακτική.
Στην πραγματικότητα υπάρχει ένα ευρύ ιστο-
ρικό ρωσικών και σοβιετικών πληροφοριακών
επιχειρήσεων κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα,
το οποίο αποσκοπούσε στη χειραγώγηση στο-
χευμένων ακροατηρίων και την άσκηση προπα-
γάνδας.
2
Στο πρόσφατο παρελθόν, η Μόσχα έχει
χρηματοδοτήσει δυτικά πολιτικά κόμματα και έχει
επιχειρήσει να χειραγωγήσει ξένα μέσα μαζικής
ενημέρωσης με σκοπό να επηρεάσει τη διαμόρ-
φωση της πολιτικής ατζέντας και να διχάσει τις
δυτικές κοινωνίες.
3
Στις μέρες μας όμως, το εύρος
και το αντικείμενο των ρωσικών πληροφοριακών
επιχειρήσεων φαίνεται να είναι πολύ πιο φιλό-
δοξα από εκείνα των πληροφοριακών επιχειρή
-
σεων που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια
του Ψυχρού Πολέμου. Άλλωστε, ο κόσμος είναι
πολύ πιο «δικτυωμένος» σήμερα σε σχέση με τις
προηγούμενες δεκαετίες, και κατ’ επέκταση είναι
ευκολότερο για τη Ρωσία να διεισδύει στις δυτικές
1 Leigh, Armistead (ed.), Information Operations, Warfare
and the Hard Reality of So Power (Washington DC:
Brassey’s INC, 2000).
2 Για τις σοβιετικές επιχειρήσεις παραπληροφόρησης, προ-
παγάνδας και υπονόμευσης κατά τη διάρκεια του Ψυχρού
Πολέμου βλέπε Glantz, David, “Surprise and Maskirovka
in Contemporary War” Soviet Army Studies Oce, Army
Combined Arms Center (Kansas: Fort Leavenworth, 1988)
και Cull, Nicholas et.al., Soviet Subversion, Disinformation
and Propaganda: How the West Fought Against it (London:
LSE Institute of Global Aairs, 2017).
3 Klapsis, Antonis, An Unholy Alliance: The European Far
Right and Putin’s Russia (Brussels: Wilfried Martens Centre
for European Studies, 2015).
κοινωνίες.4 Σε αντίθεση με τη Δύση, η οποία προ-
σεγγίζει τις πληροφοριακές επιχειρήσεις, κυρίως
σε τακτικό επίπεδο κατά τη διάρκεια μιας στρα-
τιωτικής αντιπαράθεσης, η Ρωσία υιοθετεί μια
πιο ευρεία προσέγγιση, όπου οι πληροφοριακές
επιχειρήσεις χρησιμοποιούνται τόσο κατά την πε-
ρίοδο του πολέμου, όσο και κατά την περίοδο της
ειρήνης. Η Ρωσία, εκμεταλλευόμενη τις δυνατότη
-
τες που της προσφέρουν το διαδίκτυο και τα μέσα
κοινωνικής δικτύωσης, είναι σε θέση να επηρεάζει
τις πεποιθήσεις των ακροατηρίων που στοχεύει
και να επιδρά στη διαδικασία λήψης αποφάσεων
συγκεκριμένων κρατών. Παρόλο που είναι δύσκο-
λο να καταγραφούν τα άμεσα αποτελέσματα αυ-
τών των επιχειρήσεων, εικάζεται ότι έχουν κάποια
επίδραση, τόσο σε επιχειρησιακό επίπεδο, π.χ. στην
περίπτωση της Ουκρανίας, στην κρίση της Κριμαί-
ας, όσο και σε στρατηγικό επίπεδο, π.χ. διάβρωση
της φιλελεύθερης δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή
Ένωση (ΕΕ) και αποδυνάμωση της συνοχής του
NATO.
Σκοπός του άρθρου είναι η ανάλυση των
ρωσικών πληροφοριακών επιχειρήσεων, και η
συσχέτισή τους με το ευρύτερο σχέδιο υψηλής
στρατηγικής της Ρωσίας. Αρχικά θα ερμηνευτεί ο
τρόπος με τον οποίο οι πληροφοριακές επιχειρή-
σεις γίνονται αντιληπτές από τη ρωσική πολιτική
και στρατιωτική ελίτ. Στη συνέχεια, ακολουθεί μία
εξέταση του Δόγματος Ασφάλειας Πληροφοριών
(Information Security Doctrine) του 2016 και του
RuNet 2020, δύο πρόσφατες εξελίξεις που υπο-
γραμμίζουν τον κεντρικό ρόλο της πληροφόρη-
σης στη ρωσική στρατηγική. Επίσης, θα γίνει μια
ανάλυση των πληροφοριακών επιχειρήσεων στην
περίπτωση της κρίσης στην Ουκρανία το 2014 και
τέλος θα προταθούν τρόποι αντιμετώπισης των
ρωσικών πληροφοριακών επιχειρήσεων.
Η πληροφόρηση ως παράγοντας
κρατικής ισχύος: Η περίπτωση της
Ρωσίας
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, ο πληροφοριακός
πόλεμος και σχετικές έννοιες, όπως, η προπαγάν-
δα, η στρατηγική επικοινωνία, η παραπληροφόρη-
4 Chivvis, Christopher, “Hybrid War: Russian Contemporary
Political Warfare” Bulletin of the Atomic Scientists 73, 5
(2017), σελ. 316.

70 Ναυτική Επιθεώρηση | ΤΕΎ ΧΟΣ 612-ΤΟΜΟΣ 18 0
ση, οι επιχειρήσεις επιρροής, η υπονόμευση, η θε-
ωρία αντανακλαστικού ελέγχου (reexive control
theory) και πιο πρόσφατα ο υβριδικός πόλεμος,
έχουν αποτελέσει αντικείμενα συζήτησης στο
ρωσικό πολιτικό διάλογο. Σύμφωνα με τη ρωσική
άποψη, ο πληροφοριακός πόλεμος αναφέρεται σε
μεθόδους και τεχνικές οι οποίες χρησιμοποιούνται
για να διαμορφώσουν μία συγκεκριμένη πολιτική
συμπεριφορά. Αποτελεί ένα εργαλείο για την επί-
τευξη πολιτικών στόχων.5
Το Υπουργείο Αμύνης της Ρωσίας ορίζει τον
πληροφοριακό πόλεμο ως την υπονόμευση πολι-
τικών, οικονομικών και κοινωνικών συστημάτων.
Ο πληροφοριακός πόλεμος περιλαμβάνει τη διε
-
ξαγωγή μαζικών ψυχολογικών επιχειρήσεων, με
σκοπό να διχαστεί η κοινωνία και να αποσταθερο-
ποιηθεί η κυβέρνηση, ώστε να αναγκαστεί το κρά
-
τος να λάβει αποφάσεις προς όφελος των αντιπά-
λων του. Ενώ η Δύση αντιλαμβάνεται τις πληρο-
5 Για τη ρωσική αντίληψη περί πληροφοριακού πολέμου,
βλέπε επιλεκτικά Thomas, Timothy, “Russia’s Information
Warfare Strategy: Can the Nation Cope in Future Conicts?”
The Journal of Slavic Military Studies 27 (2014), σελ.101-
130, Thomas, Timothy, “Russia’s 21st Century Information
War: Working to Undermine and Destabilize Populations”
Defence Strategic Communications, vol.1 (2015), σελ.10-
25, Fridman, Ofer, “The Russian Perspective on Information
Warfare: Conceptual roots and politicization in Russian
academic, political and public discourse” Defence Strategic
Communications, vol.2 (2017), σελ.61-83 και Allen,
T.S & Moore, A.J., “Victory Without Casualties: Russia’s
Information Operations” Parameters 48, 1 (2018), σελ.
59-71.
φοριακές επιχειρήσεις ως
ένα από τα πολλά εργαλεία
που χρησιμοποιούνται κατά
τη διάρκεια μίας στρατιω-
τικής εκστρατείας, για τους
Ρώσους στρατιωτικούς
αναλυτές, η πληροφόρηση
κατέχει πρωταγωνιστικό
ρόλο.6 Για τη ρωσική πολι-
τική και στρατιωτική ελίτ, το
επίκεντρο των σύγχρονων
διενέξεων έχει μετατοπιστεί
από την καταστροφή στην
επιρροή, από μια σύγκρου-
ση με όπλα, σε μια μάχη για
τον ανθρώπινο νου. Πα-
ραφράζοντας τον Πρώσο
στρατιωτικό και θεωρητικό του πολέμου, Carl von
Clasusewitz, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε, ότι
το κέντρο βάρους είναι ο νους και ο στόχος είναι η
επικράτηση σε αυτό το νέο πεδίο μάχης, με σκοπό
την άμβλυνση της αναγκαιότητας για χρήση στρα-
τιωτικής ισχύος.
Παρόλο που αποτελεί ένα παλαιό φαινόμενο,
ο πληροφοριακός πόλεμος αποκτά σπουδαιότη-
τα σήμερα εξαιτίας της ολοένα και στενότερης
διασυνδεσιμότητας της ανθρωπότητας μέσω της
ψηφιακής τεχνολογίας. Στη ρωσική περίπτωση,
όμως, υπάρχουν δύο επιπρόσθετοι παράγοντες,
οι οποίοι ερμηνεύουν την έμφαση σ’ αυτήν την
έννοια για τη διαμόρφωση εθνικών πολιτικών. Αρ-
χικά, η Ρωσία έχει μία μακρά παράδοση χρήσης
πληροφοριακών επιχειρήσεων. Στον στρατιωτικό
τομέα, τόσο οι τσαρικές όσο και οι σοβιετικές δυ-
νάμεις ήταν πρωτοπόρες στην τέχνη της στρατι-
ωτικής εξαπάτησης, γνωστή και ως maskirovka.7
Ομοίως, οι σοβιετικές υπηρεσίες πληροφοριών και
ασφαλείας ήταν λάτρεις της υπονόμευσης - αλ-
λιώς γνωστή και ως πολιτικός πόλεμος (political
warfare) ή δραστικά μέτρα (active measures).
Τα κείμενα του Aleksandr Dugin αναφορικά με
τον δικτυοκεντρικό πόλεμο, τα κείμενα του Igor
Panarin αναφορικά με τον πληροφοριακό πόλεμο
6 Thornton, Rob, “The Changing Nature of Modern Warfare:
Responding to Russian Information Warfare.” RUSI Journal
160, 4 (2015), σελ. 42.
7 Ο.π. Glantz.
πηγή: https://www.nato.int/docu/review/articles/2019/04/26/russian-intelligence-
operations-shiing-tactics-not-goals/index.html

ΤΕΎ ΧΟΣ 612-ΤΟΜΟΣ 1 80 | Ναυτική Επιθεώρηση 71
και η συμβολή των στρατιωτικών στοχαστών που
έχουν εμφανιστεί στο ρωσικό περιοδικό Military
Thought8 είναι ενδεικτικά για τις απόψεις που επι-
κρατούν στο ρωσικό διάλογο.
9
Η χειραγώγηση του
πληροφοριακού τομέα στοχεύει στην υπονόμευση
μίας κυβέρνησης και στην επιρροή της πολιτικής
ελίτ με σκοπό την πρόκληση κοινωνικοπολιτικών
αναταραχών μέσα στο κράτος-στόχος. Ρώσοι θε-
ωρητικοί υποστηρίζουν ότι ο πληροφοριακός πό-
λεμος χρησιμοποιείται ανοιχτά από τη Δύση, και
συγκεκριμένα από τις ΗΠΑ, με σκοπό να υπονο-
μεύσει την άσκηση κυριαρχίας της Μόσχας. Στα
μάτια τους, η Δύση χρησιμοποίησε πληροφορια-
κές επιχειρήσεις για να καταστρέψει τη Σοβιετική
Ένωση, και παρόμοιες μη-στρατιωτικές μέθοδοι
χρησιμοποιούνται τώρα με στόχο την αποσταθε-
ροποίηση της Ρωσίας.
10
Σύμφωνα με αυτή την
άποψη, η Ρωσία είναι θύμα του πληροφοριακού
πολέμου της Δύσης. Ο «πρώτος πληροφοριακός
πόλεμος» έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια του Ψυ
-
χρού Πολέμου και είχε ως αποτέλεσμα τη διάλυση
της Σοβιετικής Ένωσης, ενώ ο «δεύτερος πληρο-
φοριακός πόλεμος» λαμβάνει χώρα κατά τη διάρ-
κεια της τελευταίας δεκαετίας και έχει ως στόχο
την αποδυνάμωση της Ρωσίας.
11
Στο πλαίσιο αυτό,
οι επονομαζόμενες πολύχρωμες επαναστάσεις σε
Κιργισία, Γεωργία και Ουκρανία, η Αραβική Άνοιξη,
οι διαμαρτυρίες του 2011-2012 στην Μόσχα και
το κίνημα Euromaidan το 2013-14 στην Ουκρα-
νία, αποτελούν παραδείγματα υποκινούμενων από
τη Δύση παρεμβάσεων.
Μία ακόμη πτυχή που πρέπει να ληφθεί υπ’
όψιν όταν εξετάζεται ο τρόπος με τον οποίο προ-
σεγγίζει η Ρωσία τον πληροφοριακό πόλεμο είναι
ο βαθμός πολιτικοποίησης που σχετίζεται μ’ αυ-
τήν την έννοια. Η πεποίθηση ότι η Δύση διεξάγει
έναν πόλεμο που στοχεύει στην αποδιοργάνωση
της κυβέρνησης, οργανώνει αντικυβερνητικές δια-
8 Το περιοδικό Military Thought: A Russian Journal of Military
Theory and Strategy εκδίδεται από το Υπουργείο Αμύνης
της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Η πρωτότυπη ρωσική εκδοχή
εκδίδεται από το 1918, ενώ η αγγλική από το 1992.
9 Thomas, Timothy, “The Evolving Nature of Russia’s Way of
War.” Military Review 97, 4 (2017), σελ. 34-42.
10 Ο.π. Fridman, 70-76.
11 Jaintner, Margarita, “Russian Information Warfare:
Lessons from Ukraine”, In Cyber War in Perspective:
Russian Aggression against Ukraine, ed. Kenneth Geers,
87-94. Tallinn: NATO CCD COE, σελ. 89.
μαρτυρίες και επηρεάζει την κοινή γνώμη είναι ιδι-
αίτερα δημοφιλής μεταξύ των ακαδημαϊκών, της
πολιτικής ελίτ και μέρους της ρωσικής κοινωνίας.12
Το αφήγημα ότι ένας πληροφοριακός πόλεμος διε-
ξάγεται από τη Δύση εναντίον της Ρωσίας υποστη-
ρίζεται συχνά από τη ρωσική ηγεσία. Τα τελευταία
χρόνια, ο Πρόεδρος Vladimir Putin και ο Υπουργός
Εξωτερικών Sergey Lavrov έχουν συχνά υποστη-
ρίξει ότι η Ρωσία έχει βρεθεί στο στόχαστρο πλη-
ροφοριακών επιχειρήσεων. Δημοσκοπήσεις ανα-
φορικά με την κοινή γνώμη αποδεικνύουν ότι ο
ρωσικός λαός έχει ενστερνιστεί το αφήγημα αυτό
και είναι γενικά πεπεισμένος ότι μία επίθεση της
Δύσης εναντίον της Ρωσίας έχει ήδη λάβει χώρα.
13
Η ρωσική προσέγγιση αναφορικά με τις πλη-
ροφοριακές επιχειρήσεις χαρακτηρίζεται από τρεις
βασικές στρατηγικές: τη μίμηση, την κατάργηση και
την επινόηση.14 Η πρώτη στρατηγική αφορά στην
αντιγραφή πολιτικών και διπλωματικών πρωτο-
βουλιών που έχουν αναπτυχθεί στη Δύση εδώ και
δεκαετίες. Ακολουθώντας το παράδειγμα των ΗΠΑ
και της Ευρώπης, η Ρωσία δημιουργεί μη κυβερ-
νητικές οργανώσεις (ΜΚΟ), οι οποίες στην πράξη
οργανώνονται και ελέγχονται από το κράτος. Τέ-
τοιες περιπτώσεις συμπεριλαμβάνουν τη Russkiy
12 Ο.π. Fridman, 70-76.
13 Ο.π. Fridman, 76-79.
14 Van Herpen, Marcel, Putin’s Propaganda Machine: So
Power and Russia’s Foreign Policy (Lanham: Rowman &
Littleeld, 2016).
πηγή: https://www.politico.com/magazine/story/2017
/09/05/gerasimov-doctrine-russia-foreign-policy-215538

72 Ναυτική Επιθεώρηση | Τ ΕΎ ΧΟΣ 612-ΤΟΜΟΣ 18 0
Mir Foundation και το Russian International
Aairs Council (RIAC). Αυτοί οι οργανισμοί λει-
τουργούν ως εργαλεία ήπιας ισχύος που χρησι-
μοποιούνται για την επιρροή ξένων κυβερνήσεων
και τη χειραγώγηση της κοινής γνώμης. Η δεύτε-
ρη στρατηγική, η κατάργηση, είναι πιο επιθετική
και συνιστά μία επίθεση στις δυτικές δημόσιες
διπλωματικές πρωτοβουλίες. Αυτό επιτυγχάνεται
με τον περιορισμό των δραστηριοτήτων τόσο των
δυτικών όσο και των ρωσικών ΜΚΟ που έχουν τη
βάση τους στη Ρωσία και χρηματοδοτούνται από
το εξωτερικό. Η τελευταία στρατηγική, η επινόηση,
περιλαμβάνει την πρόσληψη δυτικών εταιριών λό-
μπι και πρωτοβουλίες δημόσιου διαλόγου, όπως
το Valdai Discussion Club, τα οποία στοχεύουν στη
βελτίωση της εικόνας της Ρωσίας στο εξωτερικό.15
Ο πληροφοριακός πόλεμος διεξάγεται μέσω
παλαιών και νέων μέσων. Η Ρωσία έχει καταφέ-
ρει να αποκτήσει τον έλεγχο εγχώριων μέσων
κοινωνικής δικτύωσης, και συγκεκριμένα του V
Kontakte, και να δημιουργήσει νέα μέσα μαζικής
ενημέρωσης όπως το Russia Today και το Sputnik
News. Οργανισμοί μέσων μαζικής ενημέρωσης,
όπως το NTV, το Channel One Russia και το Russia
15 Ο.π.
24 διαδίδουν το αφήγημα του Κρεμλίνου, όχι μόνο
σε εγχώρια κοινά, αλλά και σε ρωσόφωνα ακρο-
ατήρια σε άλλα κράτη.
16
Η στρατηγική για τα μέ-
σα μαζικής ενημέρωσης του Κρεμλίνου στοχεύει
επίσης να επηρεάσει την ξένη κοινή γνώμη. Ως
αποτέλεσμα, τα τελευταία χρόνια, Ρώσοι ολιγάρ
-
χες έχουν αγοράσει ξένες εφημερίδες, όπως τη
βρετανική The Independent, η οποία αποκτήθηκε
από τον Alexander Lebedev, πρώην πράκτορα της
KGB, και τη γαλλική France Soir, η οποία αγορά-
στηκε από τον Sergey Pugachev, τραπεζίτη και
πρώην μέλος του στενού κύκλου του Προέδρου
Πούτιν.
17
Τα ρωσικά μέσα μαζικής ενημέρωσης
που δραστηριοποιούνται στο εξωτερικό έχουν ως
στόχο να επηρεάσουν ρωσόφωνες κοινότητες σε
Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Ουκρανία, Γεωργία
και Μολδαβία, αλλά ακόμη και σε πρώην χώρες
της Σοβιετικής Ένωσης στην Κεντρική Ασία.18
Η Ρωσία διεξάγει έναν εκλεπτυσμένο πλη-
ροφοριακό πόλεμο με σκοπό να προωθήσει το
εθνικό της συμφέρον. Ο πόλεμος αυτός βασίζεται
16 Walker, Christopher, “The Authoritarian Threat. The
hijacking of ‘So Power’” Journal of Democracy 27, 1
(2016), 59-60.
17 Ο.π. Van Herpen.
18 Ο.π. Thornton, 42.
πηγή: https://tinyurl.com/y2zba4dm

ΤΕΎ ΧΟΣ 612-ΤΟΜΟΣ 1 80 | Ναυτική Επιθεώρηση 73
στις γνώριμες αρχές της υπονόμευσης και
της προπαγάνδας, τα οποία το Κρεμλίνο
διεξήγαγε κατά τη διάρκεια του Ψυχρού
Πολέμου, αλλά στις μέρες μας αυτές οι
επιχειρήσεις έχουν γίνει πιο εύκολες χά-
ρη στο διαδίκτυο, τις ψευδείς ειδήσεις και
τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η ρωσική
προσέγγιση αποτελεί μία σύνθεση παλαιών
και σύγχρονων μεθόδων, συνδυάζοντας
στρατιωτικά και μη στρατιωτικά μέσα και
αξιοποιεί πλήρως τα πλεονεκτήματα και τις
ασυμμετρίες της πληροφοριακής τεχνολο-
γίας.
19
Η τοποθέτηση και η διάδοση ενός
ψέματος μέσω των μέσων κοινωνικής
δικτύωσης είναι κάτι φθηνό και εύκολο.
Αντιθέτως, το να αναγνωρίσεις το ψέμα, να
εντοπίσεις τις ρίζες του και να επικοινωνή-
σεις «την αλήθεια σου» στο ίδιο κοινό είναι
κάτι το επίπονο και δαπανηρό.20
RuNet 2020 και το Δόγμα Ασφάλειας
Πληροφοριών
Κάθε πληροφορία, η οποία μπορεί να βρεθεί
στον παγκόσμιο ιστό αποτελεί δυνητικό όπλο, αλ-
λά και δυνητική απειλή για τη Ρωσία. Ως αποτέλε-
σμα, η Μόσχα έχει αποφασίσει να προστατεύσει
τον πληροφοριακό της χώρο. Μετά την αναγνώ-
ριση από το ΝΑΤΟ του κυβερνοχώρου ως πεδίο
επιχειρήσεων το 2016, η Ρωσία ανακοίνωσε ότι
μέχρι το 2020, το RuNet - το ρωσικό τμήμα του
διαδικτύου - θα μπορεί να αποκοπεί από το παγκό
-
σμιο διαδίκτυο. Σύμφωνα με το Δόγμα Ασφάλειας
Πληροφοριών, που υπεγράφη από τον Πρόεδρο
Vladimir Putin στις 5 Δεκεμβρίου του 2016, η
Ρωσία στοχεύει να αναπτύξει ένα σύστημα ελέγ-
χου το οποίο θα διαχειρίζεται το ρωσικό τμήμα
του διαδικτύου.
21
Η Ρωσία θεωρεί το διαδίκτυο
19 Darczewska, Jolanta, The Devil is in the details:
Information Warfare in the Light of Russia’s Military
Doctrine (Warsaw: Centre for Eastern Studies. 2015), σελ.
38.
20 Giles, Keir, The Next Phase of Russian Information
Warfare. (Riga: NATO Strategic Communications Centre of
Excellence, 2016), σελ. 7.
21 Ristolainen, Mari, “Should RuNet 2020 be Taken Seriously?
Contradictory Views About Cybersecurity Between Russia
and the West”, European Conference on Cyber Warfare
and Security, Dublin, Ireland, 29-30 June 2017, σελ. 370-
378.
ένα αμερικανικό προϊόν και βλέπει την ελεύθερη
διακίνηση πληροφοριών, και κατ’ επέκταση την
παραπληροφόρηση, ως μία άμεση απειλή της
ρωσικής πολιτισμικής ταυτότητας και της πολιτι-
κής της ανεξαρτησίας. Η ρωσική κυβέρνηση κρί-
νει τις πολιτικές προστασίας της ιδιωτικότητας που
έχουν υιοθετηθεί από εταιρίες, όπως η Google, το
Facebook και το Twitter, ως απειλή της ψηφια-
κής της κυριαρχίας και κατ’ επέκταση της εθνικής
της ασφαλείας.22 Ως αποτέλεσμα των παραπάνω,
η Ρωσία σκοπεύει να δημιουργήσει ένα κρατικά
ελεγχόμενο και ανεξάρτητο δίκτυο, το οποίο θα
εξασφαλίζει καλύτερη προστασία εναντίον ξένων
απειλών. Το RuNet 2020 διαφέρει από παρόμοι-
ες προσεγγίσεις που έχουν αναπτυχθεί σε κράτη
όπως η Ινδία, το Πακιστάν, η Κούβα και η Βόρεια
Κορέα, επειδή στοχεύει στο να εξασκήσει απόλυ-
τη ψηφιακή κυριαρχία στην εθνική πληροφοριακή
σφαίρα.23
22 Nocetti, Julien, “Contest and Conquest: Russia and Global
Internet Governance.” International Aairs 91 (2015), σελ.
114.
23 Αυτό συμπεριλαμβάνει τον έλεγχο εθνικών τομέων καθώς
και τα σημεία διαμετακόμισης της κίνησης και τα αυτόματα
συστήματα που ανήκουν στον ιδιωτικό τομέα. Αυτό απαιτεί
ότι όλοι οι .ru τομείς θα έχουν τη βάση τους στη Ρωσία,
βλέπε Kukkola, Juha & Mari Ristolainen, Mari, “Projected
Territoriality: A Case Study of the Infrastructure of
Russian Digital Borders”, European Conference on Cyber
Warfare and Security, Oslo, Norway, 28-29 June 28-29,
2018, σελ. 253-261.
πηγή: https://tinyurl.com/yymgggw9

74 Ναυτική Επιθεώρηση | ΤΕ ΎΧΟΣ 612 -ΤΟΜΟΣ 180
Η λογική πίσω από το RuNet 2020 είναι να
γίνει το ρωσικό τμήμα του διαδικτύου ανεξάρτητο
από εξωτερικά δίκτυα και η διαδικτυακή κίνηση να
διαμετακομίζεται μέσα στα εθνικά σύνορα μέχρι
το 2020. Ως αποτέλεσμα, το κράτος θα μπορεί να
ελέγχει την διαδικτυακή κίνηση, να λογοκρίνει ή
να αποκρύπτει κάθε πληροφορία μέσα στα πλαίσια
της εθνικής πληροφοριακής σφαίρας. Υπάρχουν
πρακτικά δύο λόγοι πίσω από αυτό το εγχείρη-
μα. Ο πρώτος, και ο πιο προφανής, σχετίζεται με
μία μελλοντική στρατιωτική αντιπαράθεση στην
οποία οι ρωσικές διαδικτυακές συνδέσεις θα είναι
αποσυνδεδεμένες για ένα συγκεκριμένο χρονικό
διάστημα. Ένα απομονωμένο δίκτυο είναι ένα πιο
ασφαλές δίκτυο. Ο δεύτερος λόγος σχετίζεται με
τη κουλτούρα και τις αξίες.24 Ο φόβος είναι ότι μέ-
σω του διαδικτύου, ξένοι παράγοντες μπορούν να
εξασκήσουν αυξημένη πληροφοριακή επιρροή στη
ρωσική νεολαία και μέσω αυτού να στοχεύσουν
παραδοσιακές ρωσικές αξίες. Το RuNet 2020
μπορεί να εκληφθεί ως το έναυσμα για ένα ασφα-
λές εθνικό δίκτυο και είναι βασισμένο στο εγχεί-
ρημα «καθαρό διαδίκτυο», το οποίο ξεκίνησε το
2012 και είναι ένα σύστημα αυτό-λογοκρισίας που
φιλοδοξεί να προσφέρει στους Ρώσους χρήστες
του διαδικτύου ένα πιο ασφαλές δίκτυο.25 Επίσης,
24 Nikkarila, Juha-Pekka & Ristolainen, Mari, “RuNet 2020.”
Paper presented at the International Conference on
Military Communications and Information Systems, Oulu,
Finland, 15-16 May 2017.
25 Soldaton, Andrei & Borganov, Irina, The Red Web: The
Struggle between Russia’s Digital Dictators and the New
Online Revolutionaries (New York: Public Aairs, 2015),
το RuNet 2020 θα μπορούσε
να ληφθεί ως ένα μοντέλο για
άλλα κράτη, τα οποία αναζητούν
να εξασκήσουν ψηφιακή κυρι-
αρχία.26
Το Δόγμα Ασφάλειας Πλη-
ροφοριών είναι η τελευταία
εξέλιξη στη ρωσική προσπάθεια
να εξασφαλίσει και να εθνικο-
ποιήσει την πληροφοριακή
της σφαίρα.
27
Από το 2012, η
Ρωσική κυβέρνηση έχει θε-
σπίσει διάφορους νόμους, οι
οποίοι στοχεύουν στον έλεγχο
όχι μόνο των διαδικτυακών
υποδομών, αλλά και στην ελευθερία της έκφρα-
σης.
28
Γενικά, αυτοί οι νόμοι έχουν ως σκοπό να
λογοκρίνουν πληροφορίες, να φράζουν ιστοσε-
λίδες οι οποίες θεωρούνται απειλή για το πολι-
τικό καθεστώς, να απαιτούν από τους συντάκτες
ιστολογίων να αδειοδοτούνται από την κυβέρνηση
και να απαιτούν από τις διαδικτυακές εταιρίες να
εντοπίζουν τους διακομιστές που χειρίζονται τη
ρωσική διαδικτυακή κίνηση μέσα στο κράτος και
να αποθηκεύουν τα δεδομένα των χρηστών τους
σε τοπικούς διακομιστές. Οι νόμοι αυτοί ενισχύ-
ουν την κυβερνητική εποπτεία επί του διαδικτύου
και περιορίζουν τις ξένες επενδύσεις σε ρωσικά
μέσα μαζικής ενημέρωσης.29 Το Δόγμα Ασφάλει-
ας Πληροφοριών στοχεύει στον περιορισμό της
εξάρτησης των εγχώριων βιομηχανιών από ξένες
πληροφοριακές τεχνολογίες και στην ανάπτυξη
αντίστοιχων ρωσικών τεχνολογιών. Ενδεικτικό
σελ 298-299.
26 Ο.π. Nikkarila & Ristolainen.
27 Ο.π. Jaitner, σελ. 88.
28 Ορισμένα από τα επίσημα έγγραφα, τα οποία υπογραμμί-
ζουν την ανάγκη προστασίας της πληροφοριακής σφαί-
ρας της Ρωσίας, είναι τα παρακάτω: National Security
Strategy 2020, Information Security Doctrine of the
Russian Federation, Conceptual Views Regarding the
Activities of the Armed Forces of the Russian Federation
in the Information Space, Basic Principles for State Policy
of the Russian Federation on the Field of International
Information Security.
29 Ο.π. Fridman, σελ. 78-79 και Vargas-Leon, Patricia,
“Tracking Internet Shutdown Practices: Democracies and
Hybrid Regimes.” In The Turn to Infrastructure in Internet
Governance, et.al Francesca Musiani, Derrick Cogburn,
Laura DeNardis and Nanette Levinson, (New York:
Palgrave Macmillan, 2016) σελ. 175-177.
πηγή: https://www.afcea.org/content/understanding-russian-information-operations

ΤΕΎ ΧΟΣ 612-ΤΟΜΟΣ 1 80 | Ναυτική Επιθεώρηση 75
των παραπάνω είναι η προσπάθεια που γίνεται τα
τελευταία χρόνια για την ανάπτυξη ενός λειτουργι-
κού συστήματος το οποίο θα περιορίσει την εξάρ-
τηση από τα Microso Windows και θα βασίζεται
σε εγχώρια προϊόντα και λογισμικά.
Το Δόγμα Ασφάλειας Πληροφοριών αναφέ-
ρεται επίσης σε στρατηγικές συνεργασίες που
στοχεύουν στην εξασφάλιση της ρωσικής πλη-
ροφοριακής σφαίρας. Ειδικότερα, τα κράτη BRICS
αποφάσισαν το 2013 να δημιουργήσουν τις δικές
τους διαδικτυακές υποδομές, να βελτιώσουν την
κυβερνοασφάλεια και δυνητικά να δημιουργήσουν
ένα ξεχωριστό και αυτόνομο διαδίκτυο. Αυτό συ-
μπεριλαμβάνει τη διασύνδεση των κρατών BRICS
μέσω ενός υποβρύχιου καλωδίου, το οποίο θα
ξεκινά από τη Βραζιλία, θα περνά γύρω από το
ακρωτήρι της Καλής Ελπίδος, βορειοανατολικά
μέχρι την Ινδία, από εκεί θα περνά κατά μήκος
των Κινεζικών ακτών και θα καταλήγει στο Βλα-
διβοστόκ, στην ανατολική Ρωσία.30 Αυτό το εγχεί-
ρημα φιλοδοξεί να παρακάμψει κάθε διαδικτυακή
υποδομή που βρίσκεται εκτός αυτών των κρατών.
Το αφήγημα που δημιουργήθηκε από το Κρεμλίνο
30 Ο.π. Nikkarila & Ristolainen.
είναι ότι οι περισσότερες διαδικτυακές υποδομές
ανήκουν ή ελέγχονται από δυτικά κράτη. Αυτή η
ανισότητα κάνει το διαδίκτυο λιγότερο ασφαλές
και σταθερό. Κατ’ επέκταση, η Ρωσία και κράτη πα-
ρεμφερών αντιλήψεων, όπως η Βραζιλία, η Νότιος
Αφρική, η Ινδία και η Κίνα πρέπει να ενισχύσουν
τη συνεργασία τους με σκοπό να διασφαλίσουν τις
πληροφοριακές τους πηγές.31
Όπως αναλύθηκε και παραπάνω, ο λόγος ανά
-
πτυξης του RuNet 2020 είναι να αποσυνδεθεί η
Ρωσία τεχνικά από το παγκόσμιο διαδίκτυο με το
να ελέγχει το σύστημα διαδικτυακής διαδρομής
εντός της επικράτειάς της. Σε τακτικούς όρους,
αυτό θα κάνει το ρωσικό διαδικτυακό χώρο ανθε-
κτικό και θα προσφέρει ευελιξία στη διεκπεραίωση
πληροφοριακών επιχειρήσεων στον κυβερνοχώ-
ρο. Σε στρατηγικούς όρους, όμως, οι συνέπειες
του RuNet 2020 είναι πολύ μεγαλύτερες. Αντί να
επιδιώξει μία πολυδάπανη κούρσα εξοπλισμών
στον κυβερνοχώρο, σε ένα ανοιχτό και ανασφα
-
λές διαδίκτυο, η Ρωσία δημιουργεί μία ασυμμετρία
με το να εξασκεί ψηφιακή κυριαρχία και με το να
κατασκευάζει έναν κλειστό εθνικό πληροφοριακό
31 Ο.π.
πηγή: https://www.news.gr/tech/article/2093939/runet-i-rosiki-apantisi-sto-internet.html

76 Ναυτική Επιθεώρηση | ΤΕΎ ΧΟΣ 612-ΤΟΜΟΣ 18 0
χώρο. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις συζητήσεις ανα-
φορικά με τη διακυβέρνηση του κυβερνοχώρου,
το RuNet 2020 μπορεί να αποτελέσει μοντέλο για
πολλά κράτη τα οποία ανησυχούν για την ασφά-
λεια των πληροφοριών και τη διασπορά ψευδών
ειδήσεων. To επιχείρημα ότι το RuNet 2020 θα
προστατεύει τους πολίτες από επιβλαβείς πληρο-
φορίες και ψευδείς ειδήσεις είναι ένα αφήγημα το
οποίο πολλά κράτη ενδέχεται να υιοθετήσουν, με
σκοπό να αποσυνδεθούν από το διαδίκτυο. Εάν
κράτη τα οποία ανήκουν στη Κοινοπολιτεία Ανε-
ξαρτήτων Κρατών (KAK) σταδιακά ακολουθήσουν
το παράδειγμα της Ρωσίας και αναπτύξουν ένα
εναλλακτικό διαδίκτυο, αυτό θα αποτελέσει μία
μεγάλη ιδεολογική νίκη για τη Ρωσία. Σ’ αυτή την
περίπτωση το RuNet 2020 θα αμφισβητήσει τον
τρόπο με τον οποίο λειτουργούν οι δημοκρατίες
και θα οδηγήσει στον κατακερματισμό της αρχιτε-
κτονικής του παγκόσμιου διαδικτύου.32
Η Δύση θα έρθει αναπόφευκτα αντιμέτωπη
με το δίλημμα να αγνοήσει την εξέλιξη αυτή ή να
εφαρμόσει συγκεκριμένα αντίμετρα με σκοπό τον
περιορισμό των αδυναμιών της. Η επιμονή στο
υπάρχον ανοιχτό διαδικτυακό μοντέλο μπορεί να
παραμένει σύμφωνη με τις αρχές της φιλελεύθε-
ρης δημοκρατίας, αλλά οι δυτικές κοινωνίες θα
είναι εκτεθειμένες στην ξένη επιρροή. Η προσαρ-
μογή σ’ ένα κλειστό εθνικό μοντέλο θα σήμαινε ότι
η Δύση αμφισβητεί την αξία ενός παγκόσμιου και
ανοιχτού διαδικτύου και επομένως παραδέχεται
ότι το μοντέλο της έχει αποτύχει. Αν τα κράτη της
Δύσης ακολουθήσουν το ρωσικό παράδειγμα και
μετατρέψουν τους εθνικούς τους κυβερνοχώρους
σε πιο κλειστούς και ελεγχόμενους, η Μόσχα θα
χάσει το τωρινό της συγκριτικό πλεονέκτημα.33
Μετατρέποντας την πληροφορία σε
όπλο: Η περίπτωση της Ουκρανίας
Στην Ουκρανία, η ρωσική στρατιωτική επιχεί-
ρηση συνοδευόταν από μία ενεργή εκστρατεία
των μέσων ενημέρωσης, που υπονόμευε την
αξιοπιστία των ουκρανικών αρχών καθώς και τις
προσπάθειές τους να προστατεύσουν το κράτος.
Οι ρωσικές πληροφοριακές επιχειρήσεις εφαρμό-
στηκαν από το στρατηγικό επίπεδο - εναντίον των
32 Ο.π.
33 Ο.π.
κρατικών θεσμών της Ουκρανίας - έως το τακτικό
επίπεδο προκειμένου να διευκολυνθούν οι στρα-
τιωτικές ενέργειες των φιλορωσικών δυνάμεων.
Από την πρώιμη φάση της σύγκρουσης, μέχρι την
προσάρτηση της Κριμαίας, η Ρωσία έλεγχε την ροή
των πληροφοριών.
34
Κατά τη διάρκεια των επι-
χειρήσεων στην Κριμαία το Μάρτιο του 2014, η
Ρωσία κατόρθωσε να κυριαρχήσει στο πεδίο των
πληροφοριών. Η Ρωσία έλεγξε τα μέσα μαζικής
ενημέρωσης, διαμόρφωσε το αφήγημα στα μέσα
κοινωνικής δικτύωσης και απομόνωσε την Κριμαία
από τις ανεξάρτητες ειδήσεις που προέρχονταν
από το εξωτερικό.35 Η απομόνωση της Κριμαίας
από τα μέσα ενημέρωσης επετεύχθη μέσω του
φυσικού ελέγχου των διαδικτυακών υποδομών
και τηλεπικοινωνιών. Η Ρωσία χρησιμοποίησε
όλα τα δυνατά μέσα: διασπορά ψευδών ειδήσε-
ων, επίσημες κυβερνητικές δηλώσεις, βίντεο στο
YouTube, μηνύματα SMS, δολιοφθορά, κυβερνο-
επιθέσεις και στρατηγικά αφηγήματα. Λόγω της
διακοπής της ροής πληροφοριών, το κοινό-στό-
χος στην Κριμαία, διαμόρφωσε την αντίληψη του
κυρίως μέσω ρωσικών ή φιλορωσικών πηγών
ενημέρωσης.
Από την πρώτη μέρα της σύγκρουσης, η Ρω-
σία αρνήθηκε την άμεση εμπλοκή. Όταν ένοπλοι
μαχητές, - οι λεγόμενοι «μικροί πράσινοι άνδρες»
από τη Ρωσία - εμφανίστηκαν, τόσο ο Πρόεδρος
Vladimir Putin όσο και ο Υπουργός Αμύνης Sergei
Shoigu αρνήθηκαν την συμμετοχή ρωσικών στρα-
τευμάτων.
36
Στις αρχές του Μαρτίου του 2016, η
Ουκρανία κατήγγειλε την καταστροφή καλωδίων
οπτικών ινών, παρεμβολές στις ναυτικές επικοι-
νωνίες και τη δυσλειτουργία κυβερνητικών δι-
κτυακών πυλών. Οι επικοινωνίες των κυβερνη-
τικών αξιωματούχων τέθηκαν σε κίνδυνο και οι
ειδησεογραφικές πύλες επλήγησαν από επιθέσεις
κατανεμημένης άρνησης υπηρεσιών. Επιπροσθέ-
τως, μία φιλορωσική ομάδα χάκερ-ακτιβιστών, η
Cyberberkut, κατάφερε να αποκτήσει πρόσβαση
σε τηλεφωνικές ηχογραφήσεις και στην ηλεκτρο-
νική επικοινωνία μεταξύ αξιωματούχων της Ου-
κρανίας, της ΕΕ και των ΗΠΑ.37
34 Ο.π. Jaitner, 91.
35 Ο.π. Giles, 6-12.
36 Ο.π. Jaitner, 90-91.
37 Ο.π.

ΤΕΎ ΧΟΣ 612-ΤΟΜΟΣ 1 80 | Ναυτική Επιθεώρηση 77
Η Ρωσία χρησιμοποίησε ποικίλα κανάλια ενη-
μέρωσης για να διανείμει την παραπληροφόρηση
και να οικοδομήσει το αφήγημά της. Αυτά συμπε-
ριελάμβαναν τόσο κυβερνητικά, όσο και ιδιωτικά
τηλεοπτικά κανάλια (π.χ. Rossiya 1, NTV, Russia
Today, Life News), ραδιοφωνικούς σταθμούς
(π.χ. Radio Mayak), εταιρίες κινητής τηλεφωνίας
(π.χ. KyivStar), διαδικτυακές πηγές (π.χ. Itar Tass,
RIA Novosti) και μέσα κοινωνικής δικτύωσης (π.χ.
YouTube, Facebook, Vk.com., odnoklassniki.ru). Η
Ρωσία κατάφερε να ελέγξει τα μέσα ενημέρωσης
και επομένως να χειριστεί τη ροή και το περιεχό-
μενο των ειδήσεων.38
Ενδεικτικό των ενεργειών που έκανε η Ρωσία
προκειμένου να προετοιμάσει το πεδίο της αντιπα-
ράθεσης, είναι το γεγονός πως οι επίσημες ιστοσε-
λίδες των Λαϊκών Δημοκρατιών του Donetsk και
του Lugansk καταχωρήθηκαν αρκετά πριν αυτές
οι πολιτικές οντότητες ανακηρύξουν την ανεξαρτη-
σία τους από την Ουκρανία. Παρομοίως, παρ’ όλο
που ο Πρόεδρος Vladimir Putin αναφέρθηκε στις
17 Απριλίου του 2014 στο νοτιοανατολικό κομμάτι
της Ουκρανίας, ως Novorossiya, μία ανάλυση των
διαδικτυακών δεδομένων υποδεικνύει ότι είχαν
γίνει προετοιμασίες προ της ανακοίνωσης: οι ιστο-
38 Sazonov, Vladimir et.al., “Russian Information Campaign
Against the Ukrainian State and Defence Forces” Riga:
NATO Strategic Communications Centre of Excellence,
2016.
σελίδες Novorossiya, όπως η novorus.info και η
novorossia.eu, εγγράφηκαν στο who.is τον Μάρτιο
του 2014.39
Το αφήγημα που οικοδόμησε η Ρωσία, την
παρουσίαζε ως μία ευρασιατική δύναμη, η οποία
πρέπει να ελέγχει την Ουκρανία και τη Μαύρη
Θάλασσα. Σύμφωνα με αυτό το αφήγημα, η Ου-
κρανία αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του ρωσικού
κόσμου από τη γέννηση της Ρωσικής Αυτοκρατο-
ρίας και ο έλεγχος της Κριμαίας εξυπηρετεί το
εθνικό συμφέρον της Ρωσίας. Η Ουκρανία είναι
διαιρεμένη μεταξύ του ρωσόφωνου πληθυσμού,
που ζει κυρίως στα ανατολικά και νότια μέρη της
Ουκρανίας και του ουκρανόφωνου πληθυσμού,
που έχει το προπύργιο του στη δυτική Ουκρανία.
Η Ρωσία εκμεταλλευόμενη την πολιτική και οικο-
νομική κρίση της Ουκρανίας, ενίσχυσε τις εθνικι-
στικές και ξενοφοβικές τάσεις, για να προκαλέσει
την αποσταθεροποίηση της τελευταίας.40
Το εύρος επικοινωνίας που προσφέρει το
διαδίκτυο και η ανωνυμία των χρηστών του, εί-
ναι στοιχεία που εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο η
Ρωσία. Συνδυάζοντας παραδοσιακές μεθόδους
προπαγάνδας και υπονόμευσης με τα οφέλη της
ψηφιακής τεχνολογίας, διεξήγαγε μία πληροφορι-
ακή εκστρατεία στην Ουκρανία, που ήταν μαζική,
πολύπλευρη και αποτελεσματική.
39 Ο.π. Jaitner, 92.
40 Ο.π. Sazonov.
πηγή: https://medium.com/the-cormorants-nest/all-in-the-mind-the-power-of-perception-in-russias-hybrid-war-2b483b45b89f

78 Ναυτική Επιθεώρηση | Τ ΕΎ ΧΟΣ 612-ΤΟΜΟΣ 18 0
Αντιμετωπίζοντας τις ρωσικές
πληροφοριακές επιχειρήσεις
Οι ρωσικές πληροφοριακές επιχειρήσεις - είτε
χαρακτηρίζονται ως πολιτικός πόλεμος ή επιχει-
ρήσεις επιρροής, είτε ασκούνται ως στοιχείο μίας
ευρύτερης υβριδικής εκστρατείας - έχουν εκθέσει
τις τρωτότητες των ανοιχτών, φιλελεύθερων δη-
μοκρατιών. Οι επιχειρήσεις αυτές στοχεύουν τό
-
σο στις κοινωνίες, όσο και στις ελίτ των δυτικών
κρατών, με αποτέλεσμα να επηρεάζουν όχι μόνο
τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης, αλλά και τη
διαδικασία χάραξης πολιτικής. Το ερώτημα, που
εγείρεται αναπόφευκτα είναι τι μπορεί να γίνει με
σκοπό να αντιμετωπιστούν αυτές οι δράσεις;
41
Κάθε προσπάθεια για να αντιμετωπιστούν οι πλη-
ροφοριακές επιχειρήσεις της Ρωσίας προαπαιτεί
μία ολοκληρωμένη κυβερνητική προσέγγιση, η
οποία περιλαμβάνει κρατικούς δρώντες, συλλο-
γικές δράσεις στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ και της ΕΕ,
συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα, την ενεργή
εμπλοκή των μέσων ενημέρωσης, καθώς και την
κατασκευή στρατηγικών αφηγημάτων.
Τα κράτη πιθανόν να αντιδρούν στις πληροφο-
ριακές εκστρατείες με αμυντικά ή επιθετικά μέτρα,
που περιλαμβάνουν δράσεις αποτροπής, αντίδρα-
σης ή πρόληψης. Πιο συγκεκριμένα, τα αμυντικά
41 Hellman, Maria & Wagnsson, Charlotte, “How can
European States respond to Russian information warfare?
An analytical framework” European Security 26, 2 (2017),
σελ. 153-170.
μέτρα είναι καταφανή και στοχεύουν στην διασφά-
λιση του πληροφοριακού τομέα ενός κράτους, ενώ
τα επιθετικά είναι συγκαλυμμένα και στοχεύουν
στο να πλήξουν τον πληροφοριακό τομέα του
εχθρού.42 Η εξεύρεση της ισορροπίας μεταξύ αμυ-
ντικών και επιθετικών μέσων δεν είναι εύκολο έρ-
γο, για λόγους που έχουν κυρίως να κάνουν με τον
τρόπο που λειτουργεί μία φιλελεύθερη δημοκρα-
τία. Παραδόξως, οι δημοκρατίες πρέπει να ανέ-
χονται την προπαγάνδα ως ένα βαθμό, ώστε να
υπερασπιστούν τις δημοκρατικές τους αξίες.
43
Οι
δημοκρατίες φιλοδοξούν να προστατεύουν τους
πολίτες τους, ενώ ταυτόχρονα διαφυλάσσουν τη
συνταγματική τάξη. Από τη μία πλευρά, επιθυμούν
να προστατεύουν τα πολιτικά δικαιώματα και τα
δικαιώματα του πολίτη, ενώ από την άλλη πλευρά,
πρέπει να διατηρήσουν την κοινωνική τάξη. Οι κυ-
βερνήσεις πρέπει να θέτουν όρια μεταξύ των νόμι-
μων εκφράσεων της ελευθερίας του λόγου και της
ξένης παρέμβασης που πυροδοτεί πολιτικές ανα-
ταραχές. Ωστόσο, η διαχωριστική γραμμή μεταξύ
των καθημερινών ανθρώπων, οι οποίοι εκφρά-
ζουν την άποψή τους και των επιχορηγούμενων
από το κράτος εκστρατειών διασποράς ψευδών
42 De Jong, Sijbren. et.al. Inside the Kremlin House of
Mirrors: How Liberal Democracies can counter Russian
Disinformation and Societal Interference (Hague: The
Hague Center for Strategic Studies, 2017).
43 Taylor, Philip, “Strategic communications or democratic
propaganda?” Journalism Studies 3, 3 (2002), σελ. 437-
441.
πηγή: https://news.xiaomi-miui.gr/runet-dokimastike-me-epitychia-to-diko-tis-aytonomo-internet-35992-2/

ΤΕΎ ΧΟΣ 612-ΤΟΜΟΣ 1 80 | Ναυτική Επιθεώρηση 79
ειδήσεων και επιχειρήσεων επηρεασμού, ενίοτε
είναι ασαφής. Σε ποιο βαθμό οφείλουν οι δημο-
κρατίες να δίνουν αξία στην ελευθερία του λόγου
και να επιτρέπουν σε άτομα και μέσα ενημέρωσης
να διασπείρουν σκόπιμη παραπληροφόρηση και
ψευδείς ειδήσεις;
Ένα αμυντικό μέτρο είναι η λογοκρισία των
ρωσικών μέσων ενημέρωσης. Αυτή η επιλογή εί-
ναι ιδιαίτερα αντιδημοφιλής στην ΕΕ και τις ΗΠΑ.
Κάθε μορφή λογοκρισίας πιθανόν να έχει αντίθετο
αποτέλεσμα, εφόσον θα νομιμοποιήσει τη ρωσική
ρητορική. Παρομοίως, ένα επιθετικό μέτρο είναι η
χρήση εκστρατειών αποσόβησης του πληροφορι-
ακού πολέμου με σκοπό τη διείσδυση και χειρα-
γώγηση του ρωσικού πληροφοριακού τομέα. Μία
τέτοια επιλογή όμως, δεν είναι επιθυμητή από τις
φιλελεύθερες δημοκρατίες, οι οποίες αναμένεται
ότι θα προασπιστούν την αλήθεια. Εξ’ άλλου, τα
μέσα μαζικής ενημέρωσης αναμένεται να δρά-
σουν ως η τέταρτη εξουσία και να διασφαλίσουν
την προώθηση της αλήθειας.
44
Παρά τα παραπάνω
εμπόδια, οι κυβερνήσεις δεν μπορούν να μείνουν
απαθείς στις περιπτώσεις ψευδών ειδήσεων και
παραπληροφόρησης. Θα πρέπει να συμμετέχουν
σε δημόσια συζήτηση, να αποκαλύπτουν τα ψευ-
δή επιχειρήματα που χρησιμοποιήθηκαν και να τα
γνωστοποιούν εγκαίρως στην κοινωνία. Επιπρο
-
σθέτως, αντί της λογοκρισίας, οι κυβερνήσεις θα
πρέπει να ενεργοποιήσουν ανεξάρτητους, ρυθ-
μιστικούς οργανισμούς που θα λαμβάνουν την
κατάλληλη δράση εναντίον των μέσων μαζικής
ενημέρωσης, που δρουν ως φορείς επιρροής.45
Προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι ρωσικές
πληροφοριακές επιχειρήσεις, οι κυβερνήσεις στη
Δύση χρειάζεται να δεσμεύσουν όλους τους σχε-
τικούς φορείς στους τομείς της άμυνας, της εξω-
τερικής πολιτικής, της εσωτερικής πολιτικής, της
δημόσιας διπλωματίας και της στρατηγικής επικοι-
νωνίας. Κανένα κράτος, ασχέτως της ισχύος του,
δεν μπορεί να αντιμετωπίσει αυτήν την απειλή μό-
νο του. Η ανταλλαγή πληροφοριών και βέλτιστων
πρακτικών μεταξύ των κρατών στο πλαίσιο του
ΝΑΤΟ και της ΕΕ, μόνο ευεργετικά θα δράσει στις
δυτικές κοινωνίες.
46
Η ίδρυση της StratCom, δη
-
44 Ο.π. Thornton, 44.
45 Ο.π. De Jong.
46 Ο.π. De Jong, 3-6.
λαδή του νατοϊκού Κέντρου Αριστείας Στρατηγικών
Επικοινωνιών, η δημιουργία της East StratCom
Task Force στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Υπηρεσί-
ας Εξωτερικής Δράσης47, η θέσπιση της Μονάδας
Ανάλυσης Υβριδικών Απειλών της ΕΕ στο Κέντρο
Ανάλυσης Πληροφοριών και Διαχείρισης Κρίσεων
της ΕΕ και τέλος η καθιέρωση ενός Ευρωπαϊκού
Κέντρου Αριστείας για την Αντιμετώπιση Υβρι-
δικών Απειλών αποτελούν εξελίξεις, οι οποίες
σκοπεύουν να αδρανοποιήσουν την εκστρατεία
σκόπιμης παραπληροφόρησης από την πλευρά
της Ρωσίας.48
Εφόσον το δημόσιο ακροατήριο είναι ο κύριος
στόχος αυτών των εκστρατειών, η επιμόρφωση
του κοινού αναφορικά με την ανίχνευση προπα-
γάνδας είναι επιτακτική. Ομοίως, σε μία εποχή
κατά την οποία τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης
κυριαρχούν στο δημόσιο διάλογο, οι κυβερνήσεις
χρειάζεται να επενδύσουν στη βαθύτερη κατανό-
ηση αυτών των μέσων, ώστε να αντιμετωπίσουν
τα εχθρικά αφηγήματα. Ειδικά σχεδιασμένα σεμι-
νάρια πρέπει να προσφέρονται σε κυβερνητικούς
αξιωματούχους και δημοσιογράφους για να εκ-
παιδευθούν σχετικά με το πως να εντοπίζουν την
47 Η East StratCom Task Force δημοσιεύει δύο εβδομαδι-
αία ενημερωτικά δελτία, το Disinformation Review και το
Disinformation Digest, που προσφέρουν μία συστηματική
σύνοψη των περιπτώσεων παραπληροφόρησης.
48 Ο.π. De Jong, 56-62.
πηγή: https://www.microcomms.co.uk/tag/russia/

80 Ναυτική Επιθεώρηση | Τ ΕΎΧΟ Σ 612-ΤΟΜΟΣ 180
σκόπιμη παραπληροφόρηση και να ανιχνεύουν την
προέλευση των ψευδών αναφορών.49
Ο πληροφοριακός πόλεμος είναι η μάχη των
αφηγημάτων. Επομένως, ο μαχητής με την πιο
πειστική ρητορική θα κερδίσει. Εν αντιθέσει με τη
Ρωσία, η οποία χρησιμοποιεί μία ενιαία προσέγ-
γιση, συλλογικές οντότητες όπως το ΝΑΤΟ και η
ΕΕ πάντα υστερούν μίας κοινής ρητορικής.50 Λαμ-
βάνοντας ως δεδομένο, πως η οικοδόμηση μία
εναρμονισμένης ρητορικής είναι μάλλον απίθανη,
τα δυτικά κράτη πρέπει να βασίζουν τη ρητορική
τους στην εθνική τους ταυτότητα. Τα δυτικά κράτη
οφείλουν να κατασκευάσουν ενναλακτικά αφηγή-
ματα που δίνουν έμφαση στον πολιτισμό και τις
αξίες που τα καθιστούν μοναδικά. Οι εθνικές τους
ρητορικές πρέπει να ασπάζονται την πολυπολιτι-
σμικότητα και να αντανακλούν μία εξιδανικευμένη
εθνική αυτό-εικόνα.
51
Η μάχη για την καρδιά και
το μυαλό, διεξάγεται τόσο στο εσωτερικό, όσο και
στο εξωτερικό. Στα κράτη που υπάρχουν ρωσικές
μειονότητες οι κυβερνήσεις θα πρέπει να έρχο-
νται σε επαφή με την ομάδα-στόχο στη ρωσική
γλώσσα μέσω ειδησεογραφικών προγραμμάτων,
εκπομπών και πολιτιστικών και ψυχαγωγικών
προγραμμάτων. Στο παρελθόν, τα BBC World,
Voice of America και Radio Free Europe έχουν
λειτουργήσει ως μέσα ήπιας ισχύος, αλλά σήμερα
49 Ο.π. De Jong, 60.
50 Ο.π. Thrornton, 45.
51 Ο.π. Hellman & Wagnsson, 165.
το τοπίο των μέσων ενημέρωσης είναι πιο περί-
πλοκο σε σχέση με αυτό της εποχής του Ψυχρού
Πολέμου. Η Δύση χρειάζεται να χρηματοδοτήσει
ειδικά σχεδιασμένα προγράμματα ρωσικής γλώσ-
σας, που θα αποδομήσουν την επιθετική ρητορική
που διατυπώνεται από τη Ρωσία.
Ένας ακόμη παράγοντας που μπορεί να βοη-
θήσει στην ανίχνευση και αντιμετώπιση της διάδο-
σης της παραπληροφόρησης είναι η τεχνολογία. Το
Εργαστήριο Ψηφιακής Εγκληματολογικής Έρευνας
του Ατλαντικού Συμβουλίου και πρωτοβουλίες της
κοινωνίας των πολιτών, όπως το StopFake.org
και το Authoritarian Interference Tracker, είναι
προσπάθειες οι οποίες βασίζονται στην ανάλυση
πληροφοριών από πηγές ελεύθερης πρόσβασης
και αλγόριθμους μέσων κοινωνικής δικτύωσης για
να εντοπίσουν την επιβλαβή δράση και να ανακα-
λύψουν μεθόδους, που χρησιμοποιούνται για τη
διασπορά ψευδών ειδήσεων.52 Ο πιο κατάλληλος
τρόπος να αντιμετωπιστεί ο πληροφοριακός πό-
λεμος της Ρωσίας, είναι να εντοπιστεί η παραπλη-
ροφόρηση και να καταρριφθεί, με την παρουσί-
αση λογικών επιχειρημάτων, τεκμηριωμένων με
αληθινά στοιχεία. Για να επιτευχθεί αυτό, η Δύση
όχι μόνο πρέπει να εφαρμόσει όλα τα παραπάνω
μέτρα, αλλά και να αποκτήσει επίσης καλύτερη
γνώση της Ρωσίας. Η κατανόηση της ρωσικής
κουλτούρας και ιστορίας θα επιτρέψει σε κυβερνη-
52 Ο.π. De Jong, 56-62.
πηγή: https://needull.com/2017/11/23/countering-russian-information-operations-in-the-age-of-social-media/

ΤΕΎ ΧΟΣ 612-ΤΟΜΟΣ 1 80 | Ναυτική Επιθεώρηση 81
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Ο ∆ρ. Ανδρέας Λιαρόπουλος είναι Επίκουρος Καθηγητής στο Τµήµα ∆ιεθνών και Ευρω-
παϊκών Σπουδών του Πανεπιστηµίου Πειραιώς µε αντικείµενο τις ∆ιεθνείς Σχέσεις και
τις Στρατηγικές Σπουδές. Είναι επίσης διευθυντής στο Εργαστήρι Πληροφόρησης και
Κυβερνοασφάλειας του Πανεπιστηµίου Πειραιώς. Στα ερευνητικά του ενδιαφέροντα
περιλαµβάνονται η διεθνής ασφάλεια, η πληροφόρηση, η στρατηγική, η ασφάλεια στον
κυβερνοχώρο, η ευρωπαϊκή άµυνα και ασφάλεια και η ελληνική εξωτερική πολιτική. Ο
∆ρ. Λιαρόπουλος διατελεί µέλος της Συντακτικής Επιτροπής των επιστηµονικών περι-
οδικών Journal of Information Warfare (JIW) και Journal of European and American
Intelligence Studies (JEAIS) καθώς και ερευνητής στο Research Institute for European
and American Studies (RIEAS).
τικούς αξιωματούχους και λήπτες αποφάσεων να
αποκωδικοποιήσουν καλύτερα τη ρωσική πολιτική.
Συμπεράσματα
Σε μία εποχή, που χαρακτηρίζεται από τη ρα-
γδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας πληροφοριών και
επικοινωνιών, είναι απολύτως λογικό η πληροφο-
ρία να έχει κεντρικό ρόλο σε κάθε είδους κοινω-
νικοπολιτική αντιπαράθεση. Πέραν του συμβατικού
πεδίου μάχης, τα κράτη πρέπει επίσης να λάβουν
υπ’ όψιν τους το πεδίο μάχης του μυαλού και τον
πόλεμο της ρητορικής. Ο πληροφοριακός πόλεμος
δεν είναι μια καινούρια έννοια, αλλά αυτό δεν ση-
μαίνει ότι δεν συνιστά μία μεγάλη πρόκληση για τις
φιλελεύθερες δημοκρατίες. Όπως αποδεικνύεται
τα τελευταία χρόνια, ο πληροφοριακός πόλεμος
θέτει υπό αμφισβήτηση όχι μόνο τον τρόπο που
κατανοούμε και διεξάγουμε τον πόλεμο, αλλά
και τις αξίες των δημοκρατικών κοινωνιών. Οι
επιχειρήσεις αυτές εκμεταλλευόμενες το πλού-
σιο πληροφοριακό περιβάλλον στο οποίο ζούμε,
εργαλειοποιούν τη διασπορά ψευδών ειδήσεων
και επιτυγχάνουν την υπονόμευση της κοινωνι-
κής και πολιτικής εμπιστοσύνης. Στην εποχή της
μετα-αλήθειας,
53
η γραμμή μεταξύ αλήθειας και
ψέματος, γεγονότος και άποψης, γεγονότος και
μυθοπλασίας έχει διαβρωθεί και το τελικό αποτέ-
53 Η έννοια της μετα-αλήθειας παραπέμπει σε συνθήκες υπό
τις οποίες τα αντικειμενικά γεγονότα έχουν μικρότερη επιρ-
ροή στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης από τις επικλή-
σεις προς το θυμικό και προς τις προσωπικές απόψεις.
λεσμα είναι η μεγαλύτερη ασάφεια. Ο σκοπός του
πληροφοριακού πολέμου της Ρωσίας, δεν είναι να
παρουσιάσει τη Ρωσία ως ιδεατό μοντέλο, αλλά
να υπονομεύσει την αλήθεια και να αμφισβητήσει
την ιδέα της αντικειμενικής ανάλυσης.54 Μέσω της
επιτυχούς εκμετάλλευσης αυτής της ασάφειας και
της δυσπιστίας, η Ρωσία έχει αποδυναμώσει την
κοινωνική συνοχή και έχει κάνει τις δυτικές κοινω-
νίες να αμφισβητούν τις αξίες των θεσμών τους.
Η αντιμετώπιση των πληροφοριακών επιχει-
ρήσεων της Ρωσίας δεν είναι εύκολο έργο. Στη
μάχη των αφηγημάτων, οι φιλελεύθερες δημο-
κρατίες, οφείλουν να σέβονται τους πυλώνες της
δημοκρατίας και το κράτος δικαίου, ενώ συγχρό-
νως να προστατεύουν τη δημοκρατική τάξη από
την ξένη επιρροή. Μία αποτελεσματική στρατηγι-
κή αντιμετώπισης προαπαιτεί μία ολοκληρωμένη
προσέγγιση: μία ενδυναμωμένη κοινωνία πολιτών,
συνέργεια μεταξύ ΝΑΤΟ, ΕΕ και εθνικών κυβερ-
νήσεων και ειδικά προετοιμασμένα επικοινωνιακά
προϊόντα, που εντοπίζουν την παραπληροφόρη-
ση και προβάλλουν την αλήθεια. Μόνο μια τέτοια
προσέγγιση θα διασφαλίσει την απαραίτητη ισορ-
ροπία μεταξύ της λειτουργίας της φιλελεύθερης
δημοκρατίας και της προστασίας της κοινωνικής
συνοχής. Η καταπολέμηση της προπαγάνδας με
προπαγάνδα απλώς δεν αποτελεί λύση. Μόνο η
αλήθεια θα ρίξει φως στο σκοτάδι.
54 Ο.π. Giles, 6.