Bozdoğan-Yazıkent Beldesi Mezarlığı Süslemeli Kadın Mezar Taşları

Full text

ISSN: 1015-1826
ANKARA ÜNĐVERSĐTESĐ
DĐL VE TARĐH-COĞRAFYA FAKÜLTESĐ
TARĐH BÖLÜMÜ
TARĐH ARAŞTIRMALARI
DERGĐSĐ
(TAD)
2013
Cilt : XXXII Sayı: 53
____________________________________________________________
ANKARA – 2013 / MART

YAYININ ADI: Tarih Araştırmaları Dergisi
2013: 53: Mart
YAYIN SAHĐBĐNĐN ADI
Prof. Dr. Abdulkadir GÜRER
Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dekanı
SORUMLU YAZI ĐŞLERĐ MÜDÜRÜ
Prof. Dr. Saadettin GÖMEÇ
Tarih Bölümü Başkanı
EDĐTÖRLER
Yrd. Doç. Dr. Mustafa UYAR
Yrd. Doç. Dr. Tülay ERÇOŞKUN
Yrd. Doç. Dr. A. Latif ARMAĞAN
Arş. Gör. Muhammed CEYHAN
YAYININ TÜRÜ
Yerel Süreli Yayın
ISBN: 975-482-437-1
ISSN: 1015-1826
Tarih Araştırmaları Dergisi “Hakemli” olup, yılda iki kez (Mart-Eylül aylarında)
yayınlanmaktadır.
TÜBĐTAK / ULAKBĐM, dergimizde yayınlanan yazıların dizinini yapmaktadır.
Yayın Đdare Merkezi
Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi
Tarih Bölümü, Atatürk Bulvarı No: 45
06 100 Sıhhiye / Ankara-Türkiye
Telefon: 0 (312) 310 32 80 / Dahili: 1044, 1735, 1065
____________________________________________________________________
______________
ANKARA ÜNĐVERSĐTESĐ BASIMEVĐ
Đncitaşı Sokak No: 10
06510 Beşevler / ANKARA
Tel: 0 (312) 213 66 55
Basım Tarihi: 24/05/2013

DANIŞMA KURULU
Prof. Dr. Abdullah GÜNDOĞDU (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Prof. Dr. Ahmet Yaşar OCAK (Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi)
Prof. Dr. Azmi SÜSLÜ (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Prof. Dr. Cahit BĐLĐM (Anadolu Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi)
Prof. Dr. Cahit GÜNBATTI (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Prof. Dr. Enver KONUKÇU (Atatürk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi)
Prof. Dr. Eşref BUHARALI (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Prof. Dr. Hamiyet SEZER FEYZĐOĞLU (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Prof. Dr. Đhsan GÜNEŞ (Anadolu Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi)
Prof. Dr. Đlhan ERDEM (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Prof. Dr. Đsmail AKA (Ege Üniversitesi, Emekli Öğretim Üyesi)
Prof. Dr. Đsrafil KURTCEPHE (Akdeniz Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi)
Prof. Dr. Đzzet ÖZTOPRAK (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Prof. Dr. Kurtuluş KAYALI (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Prof. Dr. Mehmet ÖZ (Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi)
Prof. Dr. Melek DELĐLBAŞI (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Prof. Dr. Mustafa ÖZTÜRK (Fırat Üniversitesi, Đnsani ve Sosyal Bilimler Fakültesi)
Prof. Dr. Necdet HAYTA (Gazi Üniversitesi, Eğitim Fakültesi)
Prof. Dr. Neşe ÖZDEN (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Prof. Dr. Özer ERGENÇ (Bilkent Üniversitesi, Đktisadi Đdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi)
Prof. Dr. Saadettin GÖMEÇ (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Prof. Dr. Sabahattin ÖZEL (Đstanbul Üniversitesi, Atatürk Đlkeleri ve Đnkılâp Tarihi Enstitüsü)
Prof. Dr. Sabri SÜRGEVĐL (Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi)
Prof. Dr. Selçuk GÜNAY (Osman Gazi Üniversitesi, Atatürk Đlkeleri ve Đnkılâp Tarihi Enstitüsü)
Prof. Dr. Süleyman ÖZKAN (Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi)
Prof. Dr. Tadashi SUZUKĐ (Tokyo Üniversitesi, Japonya)
Prof. Dr. Turgut YĐĞĐT (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Prof. Dr. Üçler BULDUK (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Prof. Dr. Yılmaz KURT (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Prof. Dr. Zeki ARIKAN (Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi)
Doç. Dr. Ayşe Gül AKALIN ORBAY (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Doç. Dr. Bekir KOÇ (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Doç. Dr. Hatice ORUÇ (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Doç. Dr. Hülya TAŞ (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Doç. Dr. Selda KAYA KILIÇ (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Yrd. Doç. Dr. A. Latif ARMAĞAN (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Yrd. Doç. Dr. Cihat AYDOĞMUŞOĞLU (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Yrd. Doç. Dr. E. Sedat ERKUT (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Yrd. Doç. Dr. Hülya BOYANA (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Yrd. Doç. Dr. Mustafa UYAR (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Yrd. Doç. Dr. Tülay ERCOŞKUN (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)

BU SAYININ HAKEMLERĐ
Prof. Dr. Abdullah GÜNDOĞDU (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Prof. Dr. Çağrı ERHAN (Ankara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi)
Prof. Dr. Güngör KARAUĞUZ (Selçuk Üniversitesi, Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi)
Prof. Dr. Halit ÇAL (Gazi Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi)
Prof. Dr. Hamiyet SEZER FEYZĐOĞLU (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Prof. Dr. Đlhan ERDEM (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Prof. Dr. Đzzet ÖZTOPRAK (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Prof. Dr. Mehmet DEMĐRYÜREK (Hitit Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi)
Prof. Dr. Mehmet Ali KAYA (Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi)
Prof. Dr. Melek DELĐLBAŞI (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Prof. Dr. Mustafa ERGÜN(Afyon Kocatepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi)
Prof. Dr. Remzi KILIÇ (Niğde Üniversitesi, Eğitim Fakültesi)
Prof. Dr. Sadık SARISAMAN (Afyon Kocatepe Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi)
Prof. Dr. S. Esin DERĐNSU DAYI (Atatürk Üniversitesi, Atatürk Đlkeleri ve Đnkılâp Tarihi Enstitüsü)
Prof. Dr. Süleyman ÖZKAN (Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi)
Prof. Dr. Turgut YĐĞĐT (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Prof. Dr. Vahdet KELEŞYILMAZ (Gazi Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi)
Prof. Dr. Yılmaz KURT (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Doç. Dr. Ayşe Gül AKALIN ORBAY (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Doç. Dr. Bahri ATA (Gazi Üniversitesi, Eğitim Fakültesi)
Doç. Dr. Bekir KOÇ (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Doç. Dr. Erkan TURAL (Türkiye ve Orta Doğu Amme Đdaresi Enstitüsü)
Doç. Dr. Selda KILIÇ (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Doç. Dr. Recep KARACAKAYA (Đstanbul Medeniyet Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi)
Yrd. Doç. Dr. Ali SÖNMEZ (Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi)
Yrd. Doç. Dr. Ferhan KIRLIDÖKME MOLLAOĞLU (Trakya Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi)
Yrd. Doç. Dr. Gazanfer ĐLTAR (Giresun Üniversitesi, Eğitim Fakültesi)
Yrd. Doç. Dr. Halil Đbrahim GÖK (Kırıkkale Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi)
Yrd. Doç. Dr. Hülya BOYANA (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Yrd. Doç. Dr. Serkan SUNAY(Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi)
Yrd. Doç. Dr. Sıddık ÇALIK (Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Đnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi)
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Ali HACIGÖKMEN (Selçuk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi)
Yrd. Doç. Dr. Murat ÇERKEZ (Gazi Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi)

ĐÇĐNDEKĐLER/CONTENTS
MAKALELER ve ĐNCELEMELER
ARIKAN, Mustafa, Harb-i Umûmî’de Osmanlı Devleti’nin Đran Cephesi’nde
Yaşadığı Bazı Đstihbarat Zaafları
Some Intelligence Weakness of The Ottoman State Experienced at The
World War I, The Iran Front ........................................................................... 1
AYDIN, Mithat, 19-20. Yüzyıllarda Osmanlı Balkanlarında Rusya’nın
Casusluk Faaliyetleri
Espionage Activities of Russia in Ottoman Balkans in 19th and 20th
Centuries ....................................................................................................... 17
GÜNAY, Ramazan - GÖRÜR, Halil Đbrahim, Osmanlı Devleti’nde Sağır,
Dilsiz ve A'mâ Mektebi
School for the Deaf, Mute and Blind in Ottoman State ................................ 55
KILAVUZ, Bülent Nuri, Bozdoğan-Yazıkent Beldesi Mezarlığı Süslemeli
Kadın Mezar Taşları
Gravestones of Women Wıth Ornaments at Bozdoğan-Yazıkent
Municipality Cemetery ................................................................................. 77
KILIÇ, Şahin, Ottoman Perception in The Byzantine Short Chronicles
Bizans Kisa Kroniklerinde Osmanli Algisi................................................. 111
KÜÇÜKER, Sultan Deniz, Antik Grek Yerleşim Terminolojisinde "Ethnos"
The Term "Ethnos" in Greek Settlement Terminology .............................. 137
ÖZBEK, Süleyman, Memlûklerde Meşrûiyet Arayışları ve Saltanat Đnşasına
Yönelik Çabalar “Sultanı Öldüren Sultan Olur”
Efforts for Seeking of Legality and The Construction of Sovereignty in
Mamluks “The Person Who Kills The Sultan Becomes The Sultan” ......... 155
ÖZCAN, Ahmet, Osmanlı Devleti’nde Jandarma Teşkilatı Kurulmasının
Gündeme Đlk Defa Gelişi (1839)
The First Discussion in the Ottoman Empire on the Establishment of a
Gendarmerie Organization (1839) .............................................................. 173
ÖZCAN, Ali, Uda Şehri'nin Yeri Hakkında
Zur Lage von Uda ....................................................................................... 195

ÖZDEMĐR, Nuray, Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Yol Vergisi
Road Tax in The Republic Period ............................................................... 213
POLAT, Süleyman, XVI. Yüzyılın Đkinci Yarısı ve XVII. Yüzyılın Đlk
Yarısında Osmanlı Devleti’nin Doğu Seferlerinde Cizre’nin Yeri
The Importance of Cizre in Eastern Campaigns of Ottoman State in the Late
16th and Early 17th Centuries..................................................................... 249
YILDIRIM, M. Ali, Halkalı Ziraat Mektebi’nin Açılış Sürecine Dair Bazı
Mülahazalar ve Amasyan Efendi’nin Layihası
Some Considerations on the Opening Process of Halkali Agricultural School
and Report of Amasyan Efendi ................................................................... 265
YILDIRIM, Savaş, Tarsus Arkeoloji Müzesi’ndeki Osmanlı Dönemi Mezar
Taşları
Otoman Period Gravestones in Tarsus Archeological Museum ................. 303
KĐTAP TANITIMI/ BOOK REVIEW
DUMANOĞLU, Sevim; Mehmet Zahit Yıldırım, Osmanlı Devleti’nde
Jurnal Teşkilatı (1835-1860), AKY Yayınları, Đstanbul 2012, 304
Sayfa ........................................................................................................... 331
ÜNAL, Yenal; Refik Halit Karay, Kirpi’nin Dedikleri, Đnkılap Yayınevi,
Đstanbul 2009, 206 sayfa ............................................................................. 337
ZENGĐN, Murat; A.C.S. Peacock, Early Seljuq History, Routledge Studies
in the history of Iran and Turkey, Abingdon, Oxon 2010, 190
sayfa. ........................................................................................................... 343

Bozdoğan-Yazıkent Beldesi Mezarlığı Süslemeli Kadın
Mezar Taşları
Gravestones of Women With Ornaments at Bozdoğan-
Yazıkent Municipality Cemetery
Bülent Nuri KILAVUZ
Öz
Şüphesiz her nefis ölümü tadacaktır. İlk günden itibaren bunu kabullenen
insan, tekrar dirileceğinin de bilincindedir. Bu amaçla ilk zamanlarda mezarların
içine gündelik hayatla ilgili hediyeler, dışına da hayattaki sevdikleriyle bağlantıyı
kuran, hatıraları yaşatan alâmetler konulmuştur.
Ata kültüyle öne çıkan Türkler, tarih boyunca kabul ettikleri çeşitli inanç
sistemlerine uygun olarak, kurgandan türbeye, balbaldan şahideye mezar
kültürlerini devam ettirmişlerdir. Ait oldukları çağın ve bölgenin özellikleriyle
estetik anlayış içinde şekillenmiş, başta yazı olmak üzere, bitkisel, geometrik, nesneli
ve figüratif motiflerle süslenmiştir.
Tarihimizin tanıkları bilinciyle son zamanlarda mezarlıklar konusunda çeşitli
disiplinlerde ve farklı alanlarda çalışmalar yoğunlaşmıştır. Bu makalede mezar
taşlarının zengin ve kaliteli örneklerinin bulunduğu Ege bölgesinden bir mezarlığın
mezar taşlarından bezemeli olanlar tanıtılacaktır.
Aydın ili Bozdoğan ilçesine bağlı, Yazıkent Beldesinin güneyinde yer alan
mezarlık dört bölüme ayrılmıştır. Mezarlık, Osmanlı dönemine ait şahideli
mezarlardan oluşmaktadır. Dikdörtgen formlu şahidelerden bayanlara ait
olanlarının tepelikleri süslü iken erkek mezar taşları başlıklıdır. Bu makalede
süslemeli şahideler değerlendirilecektir. Kronolojik olarak sıralanan Osmanlı
dönemine ait kitabeli on mezar incelenmiştir. Cumhuriyetin ilk yıllarında da
geleneğin sürdürüldüğü görülmektedir. İncelenen mezarlar H. 1225 / M. 1810- H.
 Yrd. Doç. Dr. Bülent Nuri KILAVUZ; Karabük Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Sanat
Tarihi Bölümü, Karabük / TÜRKİYE, bnkilavuz@gmail.com
DOI: 10.1501/Tarar_0000000535

78 Bülent Nuri KILAVUZ
1328/1910 tarihleri arasındaki 100 yıllık dönemi kapsamaktadır. Bütün şahidelerde
beyaz mermer malzeme kullanılmıştır. Genel olarak yukarı doğru hafif genişleyen
dikdörtgen formlu, sivri kemer veya üçgen alınlıklıdır. Şahide boyutları 87-185 cm
arasında değişir. Şahideler gösterişli olmakla birlikte sandukaları yığma taş örgülü
sadedir. Baş taşları ayak taşlarına oranla daha süslüdür. Süslemelerde, gövdede
yazı, tepelikte de bitkisel daha çok olmak üzere nesneli ve geometrik motifler
kullanılmıştır. Bitkisel süslemelerde de dönem özelliği akantus ağırlıktadır. Hayat
ağacı kompozisyonu çeşitli düzenlerde ele alınmıştır. Vazo ve cami tasvirleri de
dönem ve yöre özelliği olarak süslemelerdeki önemli motiflerdir.
Genel özellikleriyle Ege bölgesi mezar geleneğini sürdüren Yazıkent Beldesi
Mezarlığı, zengin şahideleri ile Anadolu Türk sanatının önemli örneklerini
barındırmaktadır.
Anahtar Kelime: Bezeme, Mezarlık, Mezar Taşı, Bozdoğan, Yazıkent, Şahide
Abstract
Of course, each living thing experiences death. From the first day people know
this fact also conscious about the resurrection as well. For this purpose, daily gifts
were put inside the graves and some materials as connection to their loved ones and
as souvenirs to remind the memories.
Turks prominent with the cult of ancestors have continued their cemetary
cultures in accordance with various belief systems from mound to tomb, gravestone
to tombstone as well throughout the history.They belong to the age and
understanding of the aesthetic features are shaped in the region, especially in
writing, floral, geometric, objective and decorated with figurative motifs.
Cemeteries have been studied by various disciplines in different areas by
awareness of the witnesses in history recently. In this article, a part of the decorated
gravestones in a cemetery at Aegean region including rich and high-quality
examples will be introduced.
The graveyard in the South of Yazıkent municapality dependent to Bozdoğan
county of Aydın Province was devided into four. The cemetery is consisted of
gravestone formed graves that belong to the Ottoman State period. The gravestones
of women had rectangular shape, ornamental and headgeared while the male tomb
stones had only bushings. In this study, ornamental gravestones will be evaluated.
Ten graves at Ottoman Period with scripts and headgears listed chronologically
were examined. It is clearly seen that the tradition have continued at first years of
the Republic. These graves cover the period of 100 years between 1225 (Hijri
calendar (H.)) / M. 1810 – H. 1328 /M. 1910. In all of the gravestones white
marbles were used. In general, they are of rectangular shape slightly widening
upwards with pointed arches and triangular pediment. Gravestone dimensions are
of 87-185 cm. The gravestones are flashy whereas the coffins piled with plain
masonry. Headgears are more ornamentally decorated than foot Stones. Ornaments
in the body text, including more objects with geometric motifs most of which are
herbals were used with the tophead of the graves.

Bozdoğan-Yazıkent Beldesi Mezarlığı Süslemeli Kadın Mezar Taşları 79
Herbal acanthus ornamentation was mostly used relecting its period.
Composition of the tree of life in multiple layouts were discussed. Vase and the
mosque depictions are of important motives of the ornamentals as the local feature
in that period.
Yazıkent Town Cemetery contains important examples of Anatolian Turkish Art
with rich gravestones having General features of the Aegean region tradition.
Keywords: Decoration, Cemetery, Gravestones, Bozdoğan, Yazıkent,
Tombstone
Giriş
Dünyanın çeşitli bölgelerinde, ilk zamanlardan itibaren insanlar, ölümle
bu yaşamdan ayrıldıktan sonra tekrar hayat bulacakları inancını
taşıdıklarından mezarların içine çeşitli hediyeler ve hatta yiyecek içecekler
konulmuş, ana rahmindeki pozisyonda defnedilmiştir. Mezarın üstüne de, bu
dünyadan göç eden aslında ruhen başka bir alemde yaşadığı kabul edilen bu
insanların yakınları ve sevdikleriyle fiziki bağlantılarını kuran, onu hatırlatan
çeşitli alametler yerleştirilmiştir.
Türklerin başında olduğu bazı toplumlar, ölülerine ve atalarına vermiş
oldukları değerle ön plana çıkmışlardır. Türk Sanatında, kurganların bir
devamı olarak İslamiyet’i kabulden sonra yeni dinle şekillenen kümbetler ve
sonrasında türbeler mezar anıtları olarak inşa edilmiştir. Türk Sanatında
mezar anıtları, mimari anıt eserler ve mezar taşları olarak iki biçimde
görülmektedir. Ahlat1 örneklerinde olduğu gibi mezar taşları bazen boyutları
ve süslemeleriyle, bazen de Geç Dönem Osmanlı’daki gibi malzeme ve
işçiliği ile anıtsal olabilmektedir. Diğer mimari yapılardan farklı olarak bir
işlevden daha çok mezarda yatana saygı ve mezarın uzaklardan görünmesini
sağlayan mezar anıtları yanında mezar taşları da hemen hemen aynı işleve
sahiptir. Mezar taşları orada bir mezarın bulunduğunu şahitlik etmek
amacıyla yerleştirilmiş, şahide veya sanduka biçiminde düzenlenmiştir. Ait
oldukları çağın ve bölgenin özellikleriyle estetik anlayış içinde şekillenmiş,
başta yazı olmak üzere, bitkisel, geometrik, nesneli ve figüratif motiflerle
süslenmiştir.
Son zamanlarda, geçmişimizin bu dik (şahide) ve yatay (sanduka, kapak
taşı) tanıkları, tarihimizin gerçekçi belgeleri, sanatımızı son durakta da
yaşatan bekçileri olan mezar taşları ile ilgili farklı alanlarda ve bölgelerde
pek çok çalışma gerçekleştirilmiştir. Mezar taşlarının zengin örneklerinin
bulunduğu Ege Bölgesinden bir mezarlığın kadınlara ait nitelikli ve
süslemeli bir bölümü tanıtılmaktadır.
1 Beyhan Karamağaralı, Ahlat Mezar Taşları, Ankara 1993

80 Bülent Nuri KILAVUZ
Yazıkent, Aydın ili Bozdoğan ilçesine bağlı, Bozdoğan’ın 8 km.
kuzeydoğusunda yer alan bir beldedir. Mezarlık, Yazıkent yerleşim yerinin
güney girişinde, kent merkezinin yaklaşık 400 m. güneybatısında, köy
yolarının kavşak noktasındadır. Aradan geçen yollarla mezarlık, dört bölüme
ayrılmıştır. Bu parçalardan köy yolunun batısında, Bozdoğan-Yazıkent
yolunun doğusundaki birinci bölüm üçgen formlu, ortalama 140 x 200 x 230
m. ölçüleriyle en büyüğüdür. Köy yolunun doğusundaki ikinci bölüm
ortalama 90 x 110 m. ölçüleriyle kareye yakın dikdörtgen; Bozdoğan-
Yazıkent yolunun batısındaki üçüncü bölüm ortalama 70 x 110 x 60 x 60 m.
ölçülerinde yamuk bir plan sergiler (Foto 1-2). Mezarlığın güneybatısında,
Bozdoğan tarafında bulunan dördüncü bölüm diğerlerinden biraz daha
küçük, ortalama 45 x 40 x 40 m. ölçülerinde üçgen planlıdır. Mezarlığın
üçüncü ve dördüncü bölümleri daha geç tarihli, cumhuriyet dönemi
mezarlara sahiptir. Üçüncü ve dördüncü bölümler başta olmak üzere
mezarlığın tamamı günümüzde de gömü amaçlı kullanılmaktadır.
Mezarlığın özellikle 1. ve 2. bölümlerinde, Yazıkent’i de içine alan
Neopolis antik kentinin tapınağının bulunduğu yönünde görüşler vardır. Bazı
silindir formlu mezar taşlarında bu antik kentin sütunlarından
yararlanılmıştır.
Mezarlık, Osmanlı dönemine ait şahideli mezarlardan oluşmaktadır.
Şahideler dikdörtgen ve sütun biçimlidir. Çok az sayıda kare kesitli şahideler
de bulunmaktadır. Dikdörtgen formlu şahideler süslemeli veya başlıklıdır.
Bu makalede süslemeli şahideler değerlendirilecektir.
1 Numaralı Mezar (Ali Bey’in Kerîmesi (Kızı) Ümmühân Kadın
Mezarı)
Mezarlığın 2. (doğu) bölümünün ortasında hafif güneyde yer alır.
Yerinden çıkmış yatık durumda olduğundan hangi mezara ait olduğu belli
olmamakla birlikte yanında yıkık vaziyette, moloz taşla örülü sanduka
kalıntısı vardır. Mezarlıktaki diğer örneklerden baş taşı olduğu
anlaşılmaktadır. Beyaz mermer malzemeli şahide, aşağıdan yukarı doğru
genişleyen, 25-30 x 120 x 5 cm ölçülerinde dikdörtgen formlu, üçgen (kırık
kemer) tepeliklidir. Şahidenin ön yüzü, gövde ve alınlık alçak kabartma
tekniğinde işlenmiştir. Gövde diyagonal olarak yerleştirilmiş, sağdan sola
doğru yükselen, üstte serlevha altta tarih ibaresi olmak üzere beş satır talik
hatlı, kitabeyle düzenlenmiştir (Foto 3; Çizim 1) .
Kitabenin Okunuşu2:
2 Kitabeleri okuyan Yrd. Doç. Dr. İsmail Yücedağ’a teşekkür ederim.

Bozdoğan-Yazıkent Beldesi Mezarlığı Süslemeli Kadın Mezar Taşları 81
Hüve’l-hallâku’l-bâkî / Ali beyin kerîmesi / Merhûme Ümmühân /
Kadın rûhuna Fatiha / Sene: 1225
Kitabenin üstünde, yuvarlak kemer ile gövde sonlanır. Yuvarlak
kemerin üçgen köşelerinde yarım çiçek motifi ile doldurulmuştur. Kemerin
üstündeki düz çubukla gövde tamamlanıp tepelik başlar. Üçgen tepeliğin
ortasında muhtemelen cami olan bir mimari yapı tasviri vardır. Cephe ortada
yuvarlak kemerli, iki kanatlı bir kapı ile iki yanında yuvarlak kemerli ve
şebekeli birer pencere ile düzenlenmiştir. Pencere kanatları yanlara açık
olarak resmedilmiştir. Beden duvarları ve üst örtü kornişle ayrılmıştır. Üst
örtü ortada dilimli büyük bir kubbe, iki yanında biraz geride, yarısı gözüken
iki küçük kubbeden oluşur. Ortadaki büyük kubbenin üstünde hilal biçimli
alem vardır. Mimari yapı ve alınlık üç yandan S ve C kıvrımları oluşturan
akantus yaprakları ile çevrelenmiştir. Süslemeler ve yazı, zeminin
oyulmasıyla alçak kabartma tekniğinde işlenmiştir (Foto 4; Çizim 2).
Şahidenin toprağa giren alt bölümü düzeltilmeden bırakılmıştır. Ön yüz
düzgün iken arka yüz kavisli bir şekilde yuvarlatılarak sade bırakılmıştır.
2 Numaralı Mezar (Osman Bey Kerimesi Şerife Kadın Mezarı)
Mezarlığın 2. (doğu) bölümünün ortasında 1 numaralı mezarın yaklaşık
10 m. kuzeybatısında yer alır. Mezar, 3.85 x 1.40 m. ölçülerinde 0.40 m.
yüksekliğinde, üstü toprak, moloz taş duvar örgülü üçgen prizmal sanduka
formundadır. Sandukanın kısa kenarları ve üzerindeki toprak yığını
yanlardan ortaya doğru yükselmektedir. Kısa kenarların ortalarına şahideler
yerleştirilmiştir (Foto 3).
Beyaz mermerden baş taşı, aşağıdan yukarı doğru genişleyen, 25-30 x
126 x 11 cm ölçülerinde dikdörtgen formlu, sivri dilimli kemer tepeliklidir.
Şahidenin ön yüzünde, gövde ve alınlık alçak kabartma tekniğinde yazı ve
bitkisel süslenmeyle işlenmiştir. Gövde eğimli olarak yerleştirilmiş, sağdan
sola doğru yükselen, çubuk çerçeveler içindeki sekiz kartuş ve celi sülüs
hatlı kitabeyle düzenlenmiştir. Tarih alt satırda yazılıdır. Gövde ve kitabelik
bölümü uçları volüt formunda düğümlere sahip yuvarlak kemerle sonlanır
(Foto 6; Çizim 3).
Kitabenin Okunuşu:
Hüve’l-bâkî / Bakmaya çeşm-i basiretle kabrim taşına / Bilmez ol
benim halim gelmeyince başına / Arpaz hanedanı merhum hacı / Osman Bey
kerimesi merhume / ve mağfûre Şerîfe / Kadının ruhiçün / El-fatiha sene:
1273
Tepelik iki kademeli bitkisel süslemelidir. Altta tepeliğin tamamını
kaplayan, merkezden ışınsal biçimde yayılan iri bir akantus yaprağı, bunun

82 Bülent Nuri KILAVUZ
üstünde sadece orta bölümde yer alan lotus (nilüfer) çiçeği yer alır.
Akantusun alt köşelerdeki yaprakları ile, lotusun alt yaprağı volüt tarzında
kıvrımlıdır (Foto 7; Çizim 4). Şahidenin arkası boş bırakılmış ve kenarları da
kavisli bir şekilde yuvarlatılmıştır.
Ayak taşı, 25-30 x 132 x 10 cm ölçülerinde, mermer malzemeli,
aşağıdan yukarı doğru hafif genişleyen dikdörtgen formlu, sivri kemer
tepeliklidir. Şahidenin iç yüzü düzleştirilerek kazıma tekniğinde selvi motifi
ile süslenmiştir. Selvi altta iki yana doğru S kıvrımlı kollara sahiptir. Şahide
kenardan yine kazıma tekniğinde şeritle çevrelenmiştir. Şerit altta ters
yuvarlak kemer formundadır (Foto 8; Çizim 5). Şahidenin arkası boş
bırakılmış ve kenarları da kavisli bir şekilde yuvarlatılmıştır.
3 Numaralı Mezar (Hacı Hasan Bey Kerimesi Emine Hanım
Mezarı)
Mezarlığın 2. (doğu) bölümünde, 2 numaralı mezarın 2 m. batısında yer
almaktadır. Mezar, 4.40 x 1.90 m. ölçülerinde 0.50 m. yüksekliğinde, üstü
toprak, moloz taş duvar örgülü dikdörtgen prizma sanduka formundadır.
Sandukanın batı kenarında dışa 1 m. taşan üçgen bir çıkıntı vardır. Kısa
kenarların ortalarına şahideler yerleştirilmiştir (Foto 4).
Beyaz mermer malzemeli baş taşı, aşağıdan yukarı doğru genişleyen,
33-40 x 185 x 11 cm ölçülerinde dikdörtgen formlu, dilimli kemer
tepeliklidir. Şahidenin ön yüzünde gövde, diyagonal olarak yerleştirilmiş,
sağdan sola doğru yükselen, dokuz kartuş içinde ve sülüs hatlı yazılarla
düzenlenmiştir. Kartuşlar içinde en üstteki ser levha dışında ikişer satır yazı
yer alır. Sülüs hatlı yazılar alçak kabartma tekniğinde işlenmiştir. Gövde, ser
levhanın içinde yer aldığı, yuvarlak kemerle sonlanır. Tarih alt satırda
yazılıdır (Foto 10; Çizim 6).
Kitabenin Okunuşu:
Hüve’l-Bâkî / Âh ya Emine Hanım gitti cennete sad âh dı / Zâr-ı giryân
(feryâd) eyle bülbül hezâr âh dı / Ah zîr-i hâke defn olundu o nâzik gül
beden / Kabri nur olsun duâsın her dem gâhdı / Derse bülbül neden soldun
diye düştün âh / Bağıma nâdî hazan erdi benim nâgâhdı / Sabr olunmaz gerçi
bu hicrâna ey merg-i sihr / Sabır takat gelmeğe Allah aman Allâhdı / Kangı
(Hangi) cennet bağına zîr oldu o gül rû / Lutf eyledi Mâlik arş-ı muallâ câhdı
/ Söyle arşın kangı (hangi) gülzârında açıldı o gül / Keşf eyle ey pîr-i dânâ
mürşid-i âgâhdı / Andelîb (?) sordu vasf-ı sâl-i fevtin (?) dedi / Emine Hanım
açıldı gitti cennete sad âh dı / İnebolu hanedanı Hacı Hasan Bey / Kerimesi
Emine Hanım’ın ruhuna fâtiha / Fi sene 1273

Bozdoğan-Yazıkent Beldesi Mezarlığı Süslemeli Kadın Mezar Taşları 83
Gövdeyi tamamlayan yuvarlak kemerin üstünden itibaren 37 cm
yüksekliğindeki alınlık kazıma tekniğinde, bitkisel motifler ve cami
tasviriyle işlenmiştir. Yuvarlak kemerin yanlarındaki boşluklar, uçları
volütlü, C kıvrımı oluşturan, üçlü yaprak motifiyle doldurulmuştur. Bunların
üzerinde küçük bir akantus yaprağı bulunur. Gövdenin, serlevhanın
kemeriyle bitişiyle mezar taşının dış konturları dilimlendirilmiştir. Tepeliğin
ortasında bulunan cami tasviri alınlığı büyük oranda kaplamaktadır. Caminin
zemininde düz bir platform oluşturulmuştur. Cami tek kubbeli, iki
minarelidir. İki yanlardan, uzun kare kaideler üzerine oturan, silindirik
gövdeli, tek şerefeli, silindirik petekli ve konik külahlı birer minareyle
sınırlandırılmıştır. Kaidelerde dikdörtgen birer kapı yer alır. Caminin cephesi
iki katlıdır. Alt kat ortadaki yuvarlak kemerli, yanlarda dikdörtgen formlu
üçlü bir girişe, üst kat da dikdörtgen formlu beş pencereyle düzenlenmiştir.
Kubbe, yanları hafif şişkin soğan kubbe şeklindedir. Küre biçimli alemle
sonlanır. Kubbeyle minare arasındaki boşlukta birer ve minare üzerinde bir
olmak üzere altı yapraklı, dilimli üç yonca vardır. Tepeliğin en üst diliminin
içine bir palmet yerleştirilmiştir. Minare yanlarındaki boşluklar, mezar
taşının dış dilimiyle uyum sağlayacak şekilde, alt uçları volütlü birer
akantusla doldurulmuştur. Sağdaki akantusun üstünde mersin, soldaki
akantusun üstünde de nar çiçeği dalı yer alır. Tepeliğin iç kenarları ince bir
şeritle çevrelenmiştir. Dilim yivlerinin bulunduğu bölümlerde içe uzanan
birer palmet motifiyle buralardaki boşluklar da doldurulmuştur (Foto 11;
Çizim 7).
Şahidenin yanları iç bükey yarım oluk silme şeklinde pahlanarak arka
sırt bölümü çıkıntılı yapılmıştır. Bu bölüm kazıma tekniğinde, üstte iki
kademeli olacak şekilde yuvarlak kemerle sonlanan çerçeve içine alınmıştır.
Çerçevenin içinde dipte S kıvrımı biçiminde iki sürgüsü çıkan, üzeri kazıma
tekniğinde zikzak ile süslü, uç kısmı hafif kuzeye doğru eğik uzun bir selvi
motifi yer alır. Çerçeve yuvarlak kemerle kapatıldıktan sonra üstünde bir taç
bölümüne daha yer verilmiştir. Yarım güneş kursu çeklinde yedi yapraklı
yonca ve bunu çevreleyen kırık kemerle tamamlanır. Kenarların
pahlanmasıyla ön yüzdeki dilimler arkadan da görülmektedir. Ön kenarları
düzgün iken arka kenarları kavisli bir şekilde yuvarlatılmıştır (Foto 12;
Çizim 8).
Ayak taşı, 32-39 x 130 x 10 cm ölçülerinde, mermer malzemeli,
aşağıdan yukarı doğru genişleyen dikdörtgen formlu, ikiz yuvarlak kemer ve
boyun tepeliklidir. Ön yüzün kenarları kazıma tekniğinde ince bir çubuk
silmeyle çevrilidir. Çerçeve altta ters yuvarlak kemer düzenindedir.
Yuvarlak kemerin dışındaki üçgen köşeler, ortalarında bir daireyle birleşmiş
simetrik rumi motifleriyle doldurulmuştur. Şahidenin ön (batı) yüzü, bir
vazodan çıkan simetrik olarak yerleştirilmiş yaprak ve çiçekten oluşan

84 Bülent Nuri KILAVUZ
bitkisel kompozisyonla işlenmiştir. Motifler kazıma tekniğinde çizilmiştir.
Vazo üç kademeli bir ayağa, altı yarım dairesel şişkin karınlı bir gövdeye,
ince bir boyna ve bilezikli bir ağza, S kıvrımı biçiminde iki kulpa sahiptir.
Gövdenin üzerine yine kazıma tekniğinde iri bir palmet motifi işlenmiştir.
Vazonun içinden beş kademe halinde çiçek ve yapraklar çıkmaktadır. En
altta simetrik olarak S kıvrımı şeklinde iri iki yaprak yer alır. Üstteki çiçekler
ise V düzeninde, altta sapları birleşik, karşılıklı iki yaprak ve dalın ucundaki
çiçek motifiyle düzenlenmiştir. Gruplar bir dalla birleştirilmeden bir hizada
yerleştirilmiştir. Yapraklarda dalla birleştikleri yerde küçük bir kademe
bulunur. Dalların ucunda genellikle karanfil çiçekleri kullanılmıştır. Sadece
sağdaki ikinci kademe lale, bunun üstünde üçüncü kademe dört yapraklı
yonca motifi yer alır. Şahide üstte yuvarlak ikiz kemer biçiminde sonlanır.
Aralarında boyna benzer hafif uzun bir yarım küre bulunur (Foto 13; Çizim
9).
Ayak taşının arka (doğu) yüzü ön yüzü gibi parlatılmamışsa da yine
kazıma tekniğinde işlenmiştir. Kenarları kazıma tekniğinde ince bir şeritle
çevrelenmiştir. Altta ters yuvarlak kemerle alan sınırlandırılmıştır. Yuvarlak
kemerin altında düz bir çizgi bulunur. Kemerin üçgen köşeleri ön yüzde
olduğu gibi ortada daire ile birleşen sırt sırta rumi motifi ile doldurulmuştur.
Üçgen ve küre biçiminde ayağa oturan, yarım daire dipli, şişkin karınlı, ince
boyunlu, volüt biçiminde ağızlı ve S kıvrımı biçiminde iki kulplu vazodan
çıkan simetrik bitkisel kompozisyonla yüzey süslenmiştir. Altta yanlara
açılan iri iki yaprak, üstte karşılıklı birer karanfil, yaprak ve lale motifleri ve
bunların üstünde vazodan çıkan kalın dala bağlı, uçları üstte birleşerek
tomurcuğa benzeyen, içtekiler küçük simetrik dört yaprak bulunur. Bu
birinci grup kompozisyonun hemen üstünde ikinci grup bitkisel
kompozisyon gelir. Yapraklardan oluşan tomurcuğun üstünden üçgen bir
kökle başlayan ve yukarı doğru daralan gövdeye sahip hurma (palmiye)
ağacı işlenmiştir. Gövdenin üst bölümünde simetrik, alta doğru sarkan altı
yaprak, üstte yukarı doğru uzanan ve yanlara sarkan biraz daha büyük altı
simetrik yaprak ile ortalarında uçlardan birleşen dört simetrik yaprak motifi
ile lotus oluşturulmuştur. Mezartaşının bu yüzü de ikiz yuvarlak kemer ve
yarım küre boyunla tamamlanır (Foto 14; Çizim 10).
4 Numaralı Mezar (Molla Ahmed Kerimesi Vahide Kadın Mezarı)
Mezarlığın 1. (orta) bölümünün batısında 6 numaralı mezarın yaklaşık
30 m. kuzeyindedir. Tek şahideli mezarın baş taşıdır. Beyaz mermer
malzemeli şahide, aşağıdan yukarı doğru genişleyen, 24-31 x 95 x 5 cm
ölçülerinde dikdörtgen formlu, üçgen (kırık kemer) tepeliklidir. Gövde
diyagonal olarak yerleştirilmiş, sağdan sola doğru yükselen, üstte serlevha
altta tarih ibaresi olmak üzere beş satır sülüs hatlı, kitabeyle düzenlenmiştir.

Bozdoğan-Yazıkent Beldesi Mezarlığı Süslemeli Kadın Mezar Taşları 85
Serlevhayı da içine alan ve şahidenin ön yüzünü kenarlardan çevreleyen
çubuk silmeyle oluşturulmuş yuvarlak kemerle gövde sonlanır (Foto 15;
Çizim 11).
Kitabenin Okunuşu;
(Ah) mine’l-mevt / Molla Ahmed kerimesi / Merhume ve mağfure
Vahide / Kadın ruhuna fatiha / Sene 1275
Alınlık, ortada, alt uçları volütlü, içinde küçük bir selvi motifi bulunan
büyük, köşelerde daha küçük boyutlarda olmak üzere üç akantus yaprağı
işlenmiştir. Akantus yaprağı ve yazılar oyma-kabartma tekniğindedir (Foto
16; Çizim 12). Şahidenin arka bölümü sadedir. Ön kenarları düzgün iken
arka kenarları kavisli bir şekilde yuvarlatılmıştır.
5 Numaralı Mezar (Hacı Ali’nin Halilesi (Eşi) Şerife Mezarı)
Mezarlığın 2. (doğu) bölümünün güneybatısında, 3 no’lu mezarın
yaklaşık 10 m. güneyinde yer alır. Örgü duvar tekniğinde sandukalı mezarın
her iki şahidesi de yıkıktır. Ayak taşı sade iken baş taşı süslemelidir.
Aşağıdan yukarı doğru çok az genişleyen, beyaz mermer malzemeli, 25-27 x
150 x 5 cm ölçülerinde dikdörtgen formlu şahide üçgen tepeliklidir. Gövde
diyagonal olarak yerleştirilmiş, sağdan sola doğru hafif yükselen, üstte
serlevha altta tarih olmak üzere yedi satır sülüs hatlı kitabeyle
düzenlenmiştir. Yazılar oyma-kabartma tekniğinde, kenarları oyularak
oluşturulmuştur. Çubuk silmeyle oluşturulmuş, serlevhayı da içine alan
yuvarlak kemerle gövde sonlanır. Kemerin üstündeki düz çizgiyle
köşebentler oluşmuş ve içleri çeyrek çiçekle doldurulmuştur (Foto 17-18).
Kitabenin Okunuşu:
Hüve’l-Bâkî / Ziyaretten murad bir duadır / Bugün bana ise yarın /
Sanadır. Merhume Hacı / Ali’nin halilesi / Şerife ruhuna fatiha / Sene 1286
Alınlık, oyularak sınırları belirlenmiş, akantusa benzer simetrik
yapraklarla düzenlenmiştir. Üçgen tepeliğin kenarları yaprak motifiyle
dilimlenmiştir. Şahidenin arka bölümü sadedir. Ön kenarları düzgün iken
arka kenarları kavisli bir şekilde yuvarlatılmıştır.
6 Numaralı Mezar (Mavi Ali Oğlu Hacı Mehmed Zevcesi Aişe
Mezarı)
Mezarlığın 1. (orta) bölümünün güneybatısında yer alır. Tek şahideli
mezarın baş taşıdır. Beyaz mermer malzemeli şahide, aşağıdan yukarı doğru
genişleyen, 25-35 x 130 x 5 cm ölçülerinde dikdörtgen formlu, sivri kemer
tepeliklidir. Gövde diyagonal olarak yerleştirilmiş, sağdan sola doğru
yükselen, çubuk silmelerle belirlenmiş kartuş içindeki altı satır talik hatlı

86 Bülent Nuri KILAVUZ
kitabeyle düzenlenmiştir. Tarih üstteki serlevhada yazılıdır. Serlevhayı da
içine alan ve şahidenin ön yüzünü kenarlardan çevreleyen çubuk silmeyle
oluşturulmuş yuvarlak kemer ile gövde sonlanır (Foto 19; Çizim 13).
Kitabenin Okunuşu:
Mine’l-mevt sene 1296 / Ziyaretden murad bir duadır / Bugün bana ise
yarın sanadır / Mavi Ali oğlu Hacı Mehmed / Zevcesi Aişe ruhuna / Fatiha
Alınlık, sivri kemerin dışına çıkarak dilimlendiren iri bir akantus
yaprağı ile düzenlenmiştir. Akantus yaprağı, altta düğümlü bir demet
şeklinde, yanlara sarkan üçer ve ortadaki dik üç yaprak ile tasvir edilmiştir.
Akantus yaprağı ve yazılar zeminin oyulmasıyla alçak kabartma tekniğinde
işlenmiştir (Foto 20; Çizim 14). Şahidenin arka bölümü sadedir. Ön kenarları
düzgün iken arka kenarları kavisli bir şekilde yuvarlatılmıştır.
7 Numaralı Mezar (Mavi Ali Oğlu Hacı Mehmed Kerimesi Fatma
Mezarı)
Mezarlığın 1. (orta) bölümünün güneybatısında 6 numaralı mezarın 2
m. güneyindedir. Tek şahideli mezarın baş taşıdır. Beyaz mermer malzemeli
şahide, aşağıdan yukarı doğru genişleyen, 26-31 x 87 x 5 cm ölçülerinde
dikdörtgen formlu, sivri kemer tepeliklidir. Gövde hafif eğik, sağdan sola
doğru yükselen, çubuk silmelerle belirlenmiş kartuş içindeki altı satır talik
hatlı kitabeyle düzenlenmiştir. Tarih üstteki serlevhada yazılıdır. Serlevhayı
da içine alan ve şahidenin ön yüzünü kenarlardan çevreleyen çubuk silmeyle
oluşturulmuş yuvarlak kemer ile gövde sonlanır (Foto 21; Çizim 15).
Kitabenin Okunuşu;
Hüve’l-baki sene 1315 / Genç iken erişdi bana ecel / Hastalığım
bahanedir hüda-yı lemyezel/ Mavi Ali oğlu / Hacı Mehmed kerimesi Fatma /
Ruhuna Fatiha
Alınlık, yuvarlak kemerin kilit taşından kalın bir gövdeyle başlayan,
kemerin köşelerinde birer meyvesi, simetrik olarak düzenlenmiş diğer dalları
yapraklı armut ağacı ile işlenmiştir. Armut ağacı ve yazılar zeminin
oyulmasıyla alçak kabartma tekniğinde işlenmiştir (Foto 22; Çizim 16).
Şahidenin arka bölümü sadedir. Ön kenarları düzgün iken arka kenarları
kavisli bir şekilde yuvarlatılmıştır.
8 No’lu Mezar (Derviş Hasan Efendi Zevcesi Şerife Kadının
Mezarı)
Mezarlığın ikinci (doğu) bölümünün kuzeybatısında 7 numaralı mezarın
yaklaşık 5 m. kuzeyinde mezarın üzerinde yatık vaziyettedir. Muhtemelen

Bozdoğan-Yazıkent Beldesi Mezarlığı Süslemeli Kadın Mezar Taşları 87
üzerinde bulunduğu, örgü duvar, toprak dolgulu üçgen prizmal sandukalı
mezara aittir. Beyaz mermer malzemeli şahide, aşağıdan yukarı doğru
genişleyen, 24-30 x 110 x 5 cm ölçülerinde dikdörtgen formlu, sivri kemer
tepeliklidir. Şahidenin ön yüzü, gövde ve alınlık alçak kabartma tekniğinde
işlenmiştir. Gövde, hafif eğik olarak yerleştirilmiş, sağdan sola doğru
yükselen, çubuk silmelerle belirlenmiş kartuş içindeki beş satır talik hatlı
kitabeyle düzenlenmiştir. Altıncı satırı oluşturan dua bölümü dairesel bir
kartuş içindedir. Tarih serlevhada yazılıdır. Serlevhayı da içine alan yuvarlak
kemer ile gövde sonlanır (Foto 23-24).
Kitabenin Okunuşu:
Hüve’l-Bâkî Sene 1316 / Yâ İlâhî gelmişim dîvânına / Rahmetinle
yarlığa Yâ Rabbenâ / Derviş Hasan Efendi zevcesi / Şerife kadının ruhuna /
Fatiha
Alınlık, kabartma tekniğinde, iri bir palmet motifiyle işlenmiştir.
Palmetin yan yaprakları uzatılarak iki kademeli rumi motifi, göbeği lotus ve
tepeliği de küçük bir lale şeklinde düzenlenmiştir. Yuvarlak kemerin üstüne
uzanan simetrik dalların uçlarında kök biçiminde birer rumi motifi yer alır.
Hayat ağacı figürü 7 numaralı mezar taşıyla birlikte farklı biçimde
yorumlanmıştır. Motifler eğri kesim tekniğinde işlenmiştir. Yanlardan ortaya
doğru diyagonal kesilerek, ortada derin bir kanal oluşturulmuştur. Şahidenin
sade arka bölümü kavislidir. Ön kenarları düz iken arka kenarlar
yuvarlatılmıştır.
9 Numaralı Mezar (Derviş Hasan Efendi Zevcesi Ayşe Dudu
Mezarı)
Mezarlığın ikinci (doğu) bölümünde, 1numaralı mezarın yaklaşık 10 m.
güneyinde yatık vaziyette bulunur. Hangi mezara ait olduğu belli değildir.
Mezarlıktaki örneklerden baş taşı olduğu anlaşılmaktadır. Beyaz mermer
malzemeli şahide, aşağıdan yukarı doğru genişleyen, 22-30 x 110 x 5 cm
ölçülerinde dikdörtgen formlu, sivri kemer tepeliklidir. Şahidenin ön yüzü,
gövde ve alınlık alçak kabartma tekniğinde işlenmiştir. Gövde diyagonal
olarak yerleştirilmiş, sağdan sola doğru yükselen, çubuk silmelerle
belirlenmiş kartuş içindeki altı satır talik hatlı kitabeyle düzenlenmiştir.
Tarih serlevhada yazılıdır. Serlevhayı da içine alan yuvarlak kemer ile gövde
sonlanır (Foto 25; Çizim 17).
Kitabenin Okunuşu:
Hüve’l-bâkî sene 1317 / Ziyaretden murâd bir duâdır / Bugün bana ise
yarın sanadır / Derviş Hasan Efendi zevcesi / Ayşe Dudu ruhuna / Fatiha

88 Bülent Nuri KILAVUZ
Alınlık, S ve C kıvrımları oluşturacak şekilde, iri bir palmet ve rumi
motifiyle kabartma tekniğinde işlenmiştir. Palmetin yan yaprakları da birer
palmet, göbeği ise ucunda daha küçük bir palmetin bulunduğu lale
biçimindedir. Yuvarlak kemerin üstüne doğru uzanan simetrik birer rumi,
palmetin dallarını oluşturur. Motifler, ortalarındaki derin kanala iki yanların
diyagonal inmesiyle eğri kesim tekniğinde işlenmiştir (Çizim 18; Foto 26).
Şahidenin arka bölümü sadedir. Ön kenarları düzgün iken arka kenarları
kavisli bir şekilde yuvarlatılmıştır.
10 Numaralı Mezar (Mehmed Beyzade Küçük Mehmed Beyin
Haremi Amine Kadın Mezarı)
Mezarlığın ikinci bölümünün (doğu) ortasında yer alır. Mezar,
3.05x1.70 m. ölçülerinde 0.50 m. yüksekliğinde, üstü toprak üçgen sırtlı,
moloz taş duvarlı örgü sanduka formundadır. Sandukanın kısa kenarları ve
üzerindeki toprak yığını yanlardan ortaya doğru yükselmektedir. Kısa
kenarların ortalarına şahideler yerleştirilmiştir (Foto 27).
Beyaz mermer malzemeli baş taşı, aşağıdan yukarı doğru genişleyen,
25-38 x 130 x 5 cm ölçülerinde dikdörtgen formlu, sivri kemer tepeliklidir.
Şahidenin ön yüzünde, gövde ve alınlık alçak kabartma tekniğinde
işlenmiştir. Gövde diyagonal olarak yerleştirilmiş, sağdan sola doğru
yükselen, çubuk çerçeveler içindeki sekiz kartuş ve talik hatlı kitabeyle
düzenlenmiştir. Tarih üst satırda yazılıdır. En alt kartuş ters sivri kemer
biçimlidir. Gövde ve kitabelik bölümü yuvarlak kemerle sonlanır (Foto 28;
Çizim 19).
Kitabenin okunuşu:
Ah mine’l-mevt sene 1328 / Beni kıl mağfiret ya rabbi yezdan / Be-
hakk arşı-ı azam nur-u Kur’an / Gelüb kabrim ziyaret eden ihvan / İdeler
ruhuma bir Fatiha ihsan / Mehmed Beyzade Küçük Mehmed / Beyin haremi
Amine kadın / Ruhuna Fatiha
Ortadan 25 cm yüksekliğindeki alınlık, simetrik bitkisel kompozisyonla
süslenmiştir. Alınlığın üst orta kısmında, bir saplı, yedi yapraklı ve üç
kademeli güneş kursu biçiminde gülbezek motifi bulunur. Altında simetrik
olarak C kıvrımı oluşturan, bir ucu volütlü, uzun diğer ucu boru çiçeği ile
düzenlenmiş akantus yaprağı yer alır. Gövdenin yuvarlak kemerinin
köşelerini dolduran boru çiçeği, akantusun ucundan karşılıklı dört ince uzun
kılıç yaprağı ile başlamaktadır. İnce dalı simetrik altı yaprak, dalın ortasında
bir, daldan ayrı dalla ayrılan, C kıvrımının karnında bir olmak üzere beş
yapraklı iki yonca çiçeği ile düzenlenmiştir. Volütün sırtında ve dalla
birleşme yerinde iki ayrı akantus yaprağı boşlukları doldurur. Şahidenin arka

Bozdoğan-Yazıkent Beldesi Mezarlığı Süslemeli Kadın Mezar Taşları 89
bölümü sadedir. Ön kenarları düzgün iken arka kenarları kavisli bir şekilde
yuvarlatılmıştır.
Ayak taşı, 25-37 x 130 x 5 cm ölçülerinde, mermer malzemeli, aşağıdan
yukarı doğru genişleyen dikdörtgen formlu, sivri kemer tepeliklidir.
Vazodan çıkan çiçek kompozisyonu oyma kabartma tekniğiyle işlenmiştir.
Alt bölüm şahideyi yanlardan çevreleyen çubuklarla birleşen ters yuvarlak
kemerle sınırlandırılmıştır. Bu kemerin içinden başlayan vazo, üç yapraklı
altlığa, simetrik altı yapraklı şişkin gövdeye, V formlu uzun bir boyna,
dilimli yaprak biçiminde geniş ağza, uçları volütlü ortası simetrik iki
yapraklı S formlu iki kulpa sahiptir. Vazonun içinden, karşılıklı olarak
yerleştirilmiş altı kılıç yaprağı ve ortasından kalın bir dal çıkmaktadır. Dal
önce ikiye ayrılır. İnce dal da üç dala bölünür. Bunlardan ikisi üç yaprakla
düzenlenirken ortadaki, ortada bir küpeli çiçeği yanlarında birer yaprak
biçiminde değerlendirilmiştir. Dalın uzun olan ikinci kolu ikiye ayrılır. Kısa
olan parçası ortada palmet ve iki yanındaki yapraklarla tamamlanır. Bunun
hemen üstünde, mezar taşının orta bölümünde, uzun kol büyük bir, iki
dilimli beş yapraklı yonca yaprağı ile sonlanır. Yonca yaprağından dört dal
daha çıkmaktadır. Orta dallar şahidenin üstüne doğru uzanırken daha kısa
yan dallar iki yandaki boşlukları doldurur. Yukarı doğru bakan sağdaki dal
küpeli çiçeği, aşağıya bakan sol dal da palmet ile düzenlenmiştir. Yukarı
doğru uzanan orta dallar da kendi içlerinde ikiye ayrılarak yapraklarla
doldurulmuştur. Şahidenin kemer alnına kadar uzanan dal ise küpeli çiçeği
ile sonlanır. Şahidenin arkası boş bırakılmış ve kenarları da kavisli bir
şekilde pahlanmıştır.
Değerlendirme
İncelenen 10 mezar da kadın mezarıdır. Mezarlığın genellikle doğudaki
ikinci bölümünün ortasında yer almaktadır. Mezarlardan 4, 6 ve 7 numaralı
üç mezar düz toprak zemin ve tek şahideden oluşurken, 1, 2, 3, 5, 8, 9, 10
numaralı mezarlar moloz taş örgü duvarlı, toprak dolgulu, üçgen prizmal
formda sandukalıdır. 5, 8 ve 9 numaralı mezarların şahideleri yıkık olmakla
birlikte ait oldukları mezarların yanında ve üzerinde oldukları
anlaşılmaktadır. 2,3 ve 10 numaralı mezarlar sağlam ve iki şahideli olarak
ayaktadır.
Süslemeli mezar taşları 1- 1225/1810, 2- 1273/1857, 3- 1273/1857, 4-
1275/1859 5- 1286/1869 6- 1296/1879, 7- 1315/1897, 8- 1316/1898 9-
1317/1899, 10- 1328/1910 olarak sıralanmaktadır. Mezar taşlarının tarihleri
ve üslupları Geç Osmanlı dönemine aittir.

90 Bülent Nuri KILAVUZ
Şahidelerin boyutları farklılık göstermektedir. 3 numaralı mezarın baş
taşı 185 cm ile en uzun 7 numaralı (Fatma) şahide 87 cm. yüksekliği ile en
kısa olanıdır.
Şahideler, aşağıdan yukarı doğru genişleyen dikdörtgen gövde
formlarıyla genel olarak birbirlerinin benzeridir. 5 numaralı şahide 25-27 cm
genişliği ile fazla fark etmez iken 10 numaralı mezarın baş ve ayak
taşlarında 25-38 cm genişlik farkı vardır.
Mezar taşlarının tepelik düzenleri de birbirlerine yakındır. 1, 4, 5
numaralı şahideler üçgen, 2 (baş-ayak), 6, 7, 8, 9, 10 (baş-ayak) numaralı
şahideler sivri kemerli, 3 (baş-ayak) numaralı mezar şahideleri farklı
olmakla birlikte dilimli kemerli formdadır. Üçgen alınlıklı baş taşı üstten
yedi, yanlardan da ikişer dilimle dilimlendirilmiştir. Ayak taşı ise üst ortada
boyun biçiminde çıkıntılı ikiz yuvarlak kemerlidir. 2 (baş) ve 5, 6 numaralı
şahidelerin tepelikleri akant yapraklarıyla dilimlidir. Böylelikle şahidelerde,
üçgen, sivri kemer, dilimli kemer, ve ikiz kemer olmak üzere dört çeşit
tepelik uygulaması görülmektedir. Tepeliklerdeki bu zenginlik dönemin
özelliklerinden kaynaklanmaktadır. Erken ve Klasik Osmanlı dönemlerinde
şahide biçimleri sınırlı iken, batılılaşma döneminde başlık ve alınlık
formlarından kaynaklanan çok farklı düzenlemeler yapılmıştır.
Şahidelerin gövde kesitleri değişmektedir. 1, 2, 4, 5, 6, 7, 8, 9 numaralı
şahidelerin ön ve arka yüzleri düz olarak bırakılmış, arka kenarları dış bükey
biçimde pahlanarak yuvarlatılmıştır. Şahide kalınlıkları ve mezar taşı
boyutları değiştiğinden pahlar da farklılık göstermektedir. 3 numaralı
mezarın baş taşının arka yanları yarım oluk silmeyle düzenlenmesiyle T
formu oluşmuştur. Ayak taşının ise ön ve arka kenarları ince bir kaval
silmeyle işlenerek köşeler yuvarlatılmıştır. Mezar taşlarının tamamı beyaz
renkli mermer malzemelidir. 6 numaralı şahidenin gövdesi sarı renkte boyalı
iken diğerleri boyasızdır.
Süsleme yoğunluğu farklılık göstermektedir. Baş taşları ayak taşlarına,
baş taşlarında dış yüzler (batı) iç yüzlere (doğu), ayak taşlarında tam tersi
daha fazla süslemeye sahiptir. Sadece 3 numaralı mezarın baş ve ayak
taşlarının iki yüzü de süslenmiştir. Diğer baş şahidelerin sadece ön yüzleri, 2
ve 10 no’lu mezarın ayak taşlarının batı (iç) yüzü bezemelidir.
Mezartaşları, bitkisel, nesneli ve geometrik motiflerle süslenmiştir. Baş
taşlarının gövdelerinde yer alan yazılar da kartuş düzenleri, yerleştiriliş
şekilleri ve hatları ile destek olmuştur. Mezarların yapıldıkları döneme
uygun olarak bitkisel bezeme genellikle stilize edilmiş natüralist motiflerdir.
Akantus, kıvrık dal, yaprak, yonca, küpe çiçeği, boru çiçeği, hurma
(palmiye) ağacı, lale, narçiçeği, servi (selvi) ağacı, gülbezek, palmet ve rumi

Bozdoğan-Yazıkent Beldesi Mezarlığı Süslemeli Kadın Mezar Taşları 91
motifleri kullanılmıştır. Nesneli bezemeyi cami ve vazo motifleri, geometrik
bezemeyi de zikzak, ay-yıldız ve kemer motifleri oluşturmaktadır.
Türk sanatında bitkisel süsleme, başlangıcından itibaren çeşitli
alanlarda ve tekniklerde en çok kullanılan motif ve kompozisyonlardandır3.
İslamiyet’le birlikte tasvir yasağı sonucunda bitkisel ve geometrik motiflere
daha çok ağırlık verilmiştir. Özellikle bazı figürler stilize edilerek rumi gibi
bitkisel4 motiflere dönüştürülmüştür. Osmanlı devletinin 18-19. yy.da
batılılaşma sürecinde Avrupai Barok ve Rokoko üslupları özellikle
süslemenin her alanında daha etkili olmuştur. Önceki dönemlerde
stilizasyona uğrayan figür ve bitkisel motifler yerine bu dönemde daha
natüralist motifler, nesneler, manzaralar kullanılmış, akantus yaprakları Türk
Süsleme sanatına girmiştir5. Mimari eserlerden sonra bu değişimin en iyi
izlendiği alan mezar taşlarıdır.6 Ege bölgesindeki mezar taşları malzeme ve
formları yanında süslemeleriyle de bu dönemde başkent İstanbul’dan geri
kalmayacak derecede gösterişlidir.
Kullanılan bitkisel motiflerde, gerçeğini andıracak biçimde ana çizgiler
kullanılarak sadeleştirilmiş ve soyutlamaya gidilmiştir. Bitkisel motiflere
hepsinde yer verilmiştir. 3 numaralı mezarın baş taşının iç, ayak taşının dış
yüzünde, 10 numaralı mezarın ayak taşının iç yüzünde vazodan çıkan, 2
numaralı mezarın ayak taşının iç yüzünde üçgen bir kökten çıkan ve yüzeyi
boydan boya kaplayan düzendedir. Şahide yüzeyini dolduran bitkisel
motifler, servi motiflerinde düz, diğer bitkisel motiflerde dönem üslubuna
uygun S ve C kıvrımları yapar tarzdadır. 1 numaralı şahide ve 3 numaralı
mezarın baş taşının dış yüzünde, tepelik bölümünde mimariyi çevreleyen bir
bordür, gövde bölümünü sınırlayan yuvarlak kemerin köşelerini dolduran bir
köşebent, 2 ve 10 numaralı mezarların baş taşının dış yüzünde, 2, 4, 5, 6, 7,
3 Gülgün Elitez, Türk Mezar taşlarında Bitki Motifleri, (Mimar Sinan Üniversitesi, Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 1996, Hans Peter Laquer,
"Osmanlı Mezar Taşlarının Süslemesinde Bitkisel Motifler", Suut Kemal Yetkin'e Armağan,
Hacettepe Üniversitesi, Ankara 1984, 263-274.
4 Hamza Gündoğdu; “İkonografik Açıdan Türk Sanatında Rumi ve Palmetler”, Sanat
Tarihinde İkonografik Araştırmalar, Güner İnal′a Armağan, Ankara, 1993, s. 197-211.
5 Rüçhan Arık, Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı, Ankara 1988, 135-139; H. Örcün
Barışta, "Göynük Akşemsettin Türbesi Haziresindeki Bitkisel Bezemeli Kadın Mezar
Taşları", VI. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı Sonuçları Toplantısı, Sanat Tarihi Sempozyumu
8-10 Nisan 2002, Erciyes Üniversitesi, Kayseri 2002. 123-136; Günsel Renda, Batılılaşma
Dönemi Türk Resim Sanatı, Minyatür ve Duvar Resimleri, Ankara 1977, 5-7
6 Hür Kamil Biçici,“Tire Müzesi’nde Bulunan Süslemeli Mezar Taşlarından Bazı Örnekler
(XVIII-XX. yy.)”, A. Ü. İlahiyat Fak. Der., C. 50, S. 1, Ankara 2009, s. 109-150; Hür Kamil
Biçici; “Safranbolu Yörük Köyü Mezarlığında Bulunan Süslemeli Mezar Taşları”. Manas
Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 20, Bişkek 2008, 313.

92 Bülent Nuri KILAVUZ
8, 9, 10, numaralı mezarların baş taşlarında taç (tepelik) olarak
kullanılmıştır.
Şahideler üzerindeki bitkisel kompozisyonlarda, batılı üslupların
etkisiyle stilize edilen, estetik kaygı ile oluşturulan ve ikonografik anlamlar
taşıyan motifler yatan kişinin genel özellikleri ile ilişkilidir7.
Yazıkent mezarlığında incelediğimiz mezar taşlarında, servi (Foto 12),
hurma ağacı (Foto 14), akantus (Foto 7,11, 16, 18, 20), armut ağacı (Foto
22), gülbezek (Foto 11), boru çiçeği (Foto 28, 29,30), küpeli çiçeği (Foto 30,
Çizim 21), yonca (Foto 11, 28), kıvrık dal (24, 26, 30), lale (13), narçiçeği
(11, 13), mersin (Foto 13), palmet (Foto 24, 26), rumi (Foto 24, 26), yaprak
(Foto 22, 29, 30) bitkisel motifler olarak kullanılmıştır. Bunlar yalnız
kullanıldığı gibi diğerleriyle birlikte de ele alınmıştır.
Bitkisel motiflerin başında Selvi (servi) ağacı gelmektedir. Her zaman
yeşil kalan servi ağacı kalıcılığı simgeler8.
Türk sanatında çeşitli alanlarda ve tekniklerde süsleme unsuru olarak
kullanılan servi, hayat ağacının ve ölümsüzlüğün simgesi olarak da
karşımıza çıkmaktadır9. Servi ağaçlarının iki yanlarından çıkan çıkıntıların
ay, doğurganlık ve bolluk simgesi olan boynuz olarak yorumlanır10.
Yazıkent Mezarlığı’nda, 2 no’lu mezarın ayak taşının iç yüzünde, üçgen
biçiminde kökten çıkan ve sağa, sola birer S kıvrımlı sürgünleri vardır.
Yukarı doğru incelen selvinin ucu sola (kuzeye) doğru hafif eğiktir (Foto. 8,
Çizim 5). Aynı motif sadece uç kısmı sağa eğik olarak 3 numaralı mezar
taşının baş şahidesinin arka yüzünde gösterilmiştir. Burada ayrıca servi
ağacının gövdesi zikzak motifiyle işlenmiştir (Foto. 12, Çizim 8).
7 Azade Akar, “Yüzyıllar Boyunca Mezar Yazıtlarında Süslemeler”. Atatürk Konferansları
VI. Ankara: 1991 1973-1974 s.75; Şerife Tali, “Kayseri Tavlusun Köyünde Bezemeli Mezar
Taşları-II”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi / Journal Of Fıne Arts
Faculty, Sayı 21, Erzurum 2012, s. 97-124.117
8 Hans Peter Laquer, Hüvel Baki (İstanbul'da Osmanlı Mezarlıkları ve Mezar taşları),
İstanbul 1997, s. 127-133; Ayla Ersoy, "Eyüp'deki Mezar Taşlarında Servi Ağacı Kültü",
Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla V. Eyüpsultan Sempozyumu, Tebliğler, 11-13 Mayıs 2001,
İstanbul 2002, s. 90-95
9 Cevdet Çulpan, Antik Devirlerden Zamanımıza Kadar İlahiyat-Edebiyat-Tıp ve Sanat
Tarihlerinde Serviler, II, İstanbul 1961.
10 Burhan Oğuz, Mezartaşında Simgeleşen İnançlar, İstanbul 1983, s. 31; H. Kamil Biçici,
“Tire Müzesi’nde Bulunan Süslemeli Mezar Taşlarından Bazı Örnekler (XVIII-XX. yy.)”, A.
Ü. İlahiyat Fak. Der., C. 50, S. 1, Ankara 2009, s. 109-150.

Bozdoğan-Yazıkent Beldesi Mezarlığı Süslemeli Kadın Mezar Taşları 93
Hurma ağacı (palmiye),hayat ağacı sembolü olarak yorumlanmakta,
yaşamın ve ölümsüzlüğün sembolü olarak resmedilmektedir11.
3 numaralı mezarın, ayak taşının arka yüzünde hurma ağacı motifine
yer verilmiştir (Foto.14, Çizim 10).
Antik dönem mimarisinin en vazgeçilmez mimari süslemesi olan
akantus, batılı üslupların etkisiyle Osmanlı sanatına da girmiş ve geç dönem
Osmanlı mezar taşlarında en çok görülen bitkisel motiflerden olmuştur12, 18.
-20. yüzyıl eserlerinde, yoğun olarak da başkent İstanbul13 başta olmak
üzere, İç Anadolu14. Batı Anadolu15, Kuzey Anadolu16, Güney Anadolu17,
Doğu Anadolu18, Trakya19 ve Balkanlardaki 20 mezar taşlarında
kullanılmıştır.
11 Ayla Ersoy, "Eyüp'deki Mezar Taşlarında Servi Ağacı Kültü", Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla
V. Eyüpsultan Sempozyumu, Tebliğler, 11-13 Mayıs 2001, İstanbul 2002, s. 90-95
12 Aygün Ülgen, “Tanzimat Günlerinde Türk Mimari Üslûbu”, Sanat Tarihi Araştırmaları
Dergisi, C.3, Sayı:7, İstanbul, Nisan 1990, s. 67-71.
13 Hans Peter Laquer, a.g.e., 127-133; Hande Yılmaz; Anadoluhisarı Sultan II. Bayezıd Han
Mezarlığı Mezar Taşları, (Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi
Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya 2009, s. 310; Selma Gül;
Kadıköy Taşköprü Caddesi Mezarlığı, (Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları
Enstitüsü, Türk Sanatı Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2009, s.
261
14 Şerife Tali, a.g.m., s. 97-124
15 Tuba Erdem, Akhisar Ulu Camii ve Paşa Camii Hazireleri’ndeki Mezartaşları, (Gazi
Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2009, s.
199; Gülşen Çakar, Emir Sultan Mezarlığındaki XVIII_XIX Yüzyıl Mezartaşları, (Gazi
Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2007, s.
492; Abdülhamit Tüfekçioğlu; Edincik’te Türk Devri Mimarisi ve Mezar Taşları, Bursa 2005,
s. 99; Abdülhamit Tüfekçioğlu, "Balıkesir ve Yöresinde 2001 Yılı Araştırmaları, Mezar
Taşları", VI. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı Sonuçları Toplantısı ve Sanat Tarihi Sempozyumu
(8-10 Nisan 2002) Bildiriler, Erciyes Üniversitesi, Kayseri 2002. 759-774; Fatma Bulut;
İzmir-Urla Merkezdeki Cami Hazirelerinde Bulunan Osmanlı Dönemi Mezar Taşları, (Gazi
Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2010, s.
447.
16 Halit Çal, “Göynük (Bolu) Şehri Türk Mezar Taşları”, Vakıflar Dergisi, Sayı XXX, Ankara
2007, s. 295-384
17 Naci Eren, "Antalya Müzesinde Bulunan Eski Türk Mezar Taşları", TED, S. XVII, Ankara
1982, s. 115-134.
18 Canan Hanoğlu, Erzurum Merkezde Cami Hazirelerinde Bulunan XVIII.-XIX.yy. Mezar
Taşları, (Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi),
Erzurum 2006, 202.
19 Burcu Doğan, Edirne Gazi Mihal Camisi Haziresi’ndeki Mezar Taşları, (Trakya
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ens., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Edirne 2009, 835;
Emine Baş, Edirne Beylerbeyi Camii Haziresi’nde Bulunan Mezar Taşları, (Trakya
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ens., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Edirne 2009, 555.

94 Bülent Nuri KILAVUZ
Yazıkent Mezarlığında da bitkisel motifler içinde akantus yaprağı daha
çok kullanılmıştır. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 10 numaralı mezar taşlarının alınlıklarında
akantus yaprakları bulunur. Bunlardan 1 numaralı mezar şahidesindeki
alınlığı ve mimari yapıyı çerçeveler. 3 numaralı mezarda da yine kenarlarda
yer verilmiştir. Diğerlerinde ise akantus yaprakları tepeliğe hakimdir. Sade
biçimiyle şekillendirildiği gibi dönem üslubuna uygun olarak S ve C kıvrımlı
ile volütlü biçimde de düzenlenmiştir.
Meyveli ağacın insan-ı kâmil-i temsil ettiğine21 inanılır. Armut ağacı ve
meyveleri 6 numaralı mezarın tepeliğini taçlandırmaktadır. Çeşitli
bölgelerdeki mezar taşlarında armut kase içinde veya ayrı bir meyve
şeklinde tasvir edilirken burada yaprakları ve iki kenardaki meyvesiyle bir
ağaç olarak gösterilmiştir.
Gül, ilahi güzelliği ve Hz. Muhammedi sembolize etmektedir. Güle
‘verd-i Muhammedi veya gül-i Muhammedi’ isimleri de verilmiştir. Gül
kokusunun, Hz. Muhammet’in kokusu olduğuna inanılır22. Gülbezek de
üsluplaştırılmış gül biçiminde olan bir bezeme öğesidir23
Mezarlıkta 10 numaralı mezarın baş taşında tepelikte gül motifi güneş
kursu biçiminde gösterilmiştir.
Boru çiçeği çok fazla kullanılan bir motif değildir. 10 numaralı mezarın
baş taşının tepeliğinde, kemer köşelerinde bu motife yer verilmiştir. Bu
mezarın ayak taşının iç yüzünde de dış hatları boru çiçeğine benzer, içine bir
tepecik eklenmiş küpeli çiçeği bulunmaktadır.
Yonca veya kır çiçeği, şahidelerde ana unsur olmaktan daha çok
boşlukları doldurmak ve yapraklı kıvrık dalları süslemek amacıyla
kullanılmıştır. 3 numaralı mezarın baş taşında tepelikte, kubbenin iki
yanında ve alemde altı yapraklı, ayaktaşında üçüncü kademede dört yapraklı
yoncaya (kır çiçeği) yer verilmiştir. 10 numaralı mezarın baş taşının
alınlığında da boru çiçeklerinin sapında ve birer dalı üzerinde beş yapraklı
yonca (kır çiçeği) bulunur. Aynı mezarın ayak taşının iç yüzünde iki dilimli,
beş yapraklı iri bir yonca çiçeği ortada belirgin biçimdedir.
Kıvrık dal sadece 10 numaralı mezarın ayaktaşında, yapraklarla birlikte
değerlendirilmiştir.
20 Nurcan Boşdurmaz, Bosna Hersek Osmanlı Dönemi Müslüman Mezar Taşları, (İstanbul
Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ens., Yayınlanmamış Doktora Tezi) İstanbul 2009,
21 Nidayi Sevım, Medeniyetimizin Sessiz Tanıkları, İstanbul 2007, s. 88.
22Nidayi Sevım, a.g.e., s. 91; Beşir Ayvazoğlu, Güller Kitabı, İstanbul 1999, s. 53; Şerife
Tali, a.g.m. s. 117
23 Metin Sözen - Uğur Tanyeli, Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul 1992, s.95.

Bozdoğan-Yazıkent Beldesi Mezarlığı Süslemeli Kadın Mezar Taşları 95
Osmanlı sanatına en erken giren çiçeklerden olan lalenin biçimlenişi
zamanla değişikliğe uğramıştır. 16.yy.’ da oval olan form, 18.yy.’a doğru
gittikçe uzayarak, aşırı uzun kadehli çizilmeye başlanmıştır. 19.yy.’da
rokoko üslubu ile birlikte yerini güle bırakarak kullanılmaz olmuştur24. Lale
bir soğandan tek bir çiçek oluşu ile vahdet-i vücud simgesi sayılmıştır25.
Lalenin eski Türk harfleriyle “Allah”lafzına benzemesi ve lale isminin bu
harflerde numaralaşması, Türk mistik kültür ve folklorunda bu çiçeğin
sevilmesini ve benimsenmesini sağlamıştır. Lale, ebced hesabıyla “Allah”
lafzına karşılık gelmektedir26.
Lale motifi 3 ve 10 numaralı mezarlarda görülmektedir. 3 numaralı
mezarın baş taşının alınlığında, dilimlerin birleşme noktaları küçük birer lale
motifi ile düğümlenmiştir. Buradaki laleler biraz daha palmeti
andırmaktadır. Ayak taşındaki tek lale ise daha realisttir. 10 numaralı
mezarın ayak taşının iç yüzünde de palmet benzeri iki lale bulunmaktadır.
Narçiçeği motifi sadece 3 numaralı mezarın baş taşının tepeliğinde,
caminin yanında bir çerçeve olarak yer verilmiştir. Bunun simetriğinde
süsleme olarak mezar taşlarında çok sık görülmeyen ama Ege Bölgesinde
özellikle ilk defin ve sonrasında mezarlık ziyaretlerinde mezara götürülen
mersin dalı (murt) bulunmaktadır. Halk arasında murt dalı kutsal sayılır.
İnanışa göre murt, diğer bitkilerden farklı olarak yaz kış her sağa sola
sallanışında Allah’ı zikreder, bu nedenle dört mevsim yeşil kalır. Ayrıca
güzel bir kokusu da vardır. Bu bitkiye mersin adının verilmesi ve yine kutsal
kabul edilmesi bir başka inanışa göre; söylenişinden dolayı “yâsîn sûresi”nin
adına benzetilmesiyle ilgilidir, hatta söz konusu bitkiye “yâsîn” isminden
esinlenerek mersin adının verildiğine inanılır. Mersin ya da diğer adıyla murt
dallarının halk arasındaki yaygın inanışlardan dolayı mezarlıklara dikildiği
belirtilse de aslında bu geleneğin kökeninde, eski Türkler’deki ağaç kültünün
izleri aranmalıdır27.
Rumi ve palmet motiflerinden oluşan bitkisel kompozisyon 8 ve 9
numaralı mezartaşlarının tepeliğinde bulunur. Büyük bir palmet motifinin
yan yaprakları ve taç yaprağı da küçük palmetlerden, kökleri de iki rumiden
24 Yıldız Demırız, Osmanlı Kitap Sanatında Natüralist Üslupta Çiçekler, İstanbul 1986, s.
355.
25Ayla Ersoy, “Eyüp’teki Mezar Taşlarında Servi Ağacı Kültü”, Tarihi, Kültürü ve
Sanatıyla V. Eyüpsultan Sempozyumu, Tebliğler, İstanbul 2001, s. 95.
26 Burhan Oğuz, a.g.e., 26.
27 Nilgün Çıblak, “Anadolu’da Ölüm Sonrası Mezarlıklar Çevresinde Oluşan İnanç ve
Pratikler”, Türk Kültürü, XL, S.474, Ankara 2002, s. 613; Ahmet Gökbel, Anadolu
Varsaklarında İnanç ve Âdetler, Ankara 1998, s. 119

96 Bülent Nuri KILAVUZ
meydana gelir. 3 numaralı mezarın ayak taşının iç yüzünde, vazo motifinin
karnına palmet motifi işlenmiştir.
Kökeni ve çıkış yerleri hakkında çeşitli görüşler bulunan palmet ve
rumi motifleri, Türk Sanatında ilk dönemlerden itibaren kullanılan, özellikle
İslamiyet’teki figür yasağı ile sanatın her alanında çeşitli tekniklerde
kullanılan motiflerdir. Tek değerlendirildikleri gibi birlikte bitkisel
kompozisyon olarak da ele alınmışlardır.28. Mezar taşlarında erken
dönemlerde daha çok yer almışlar, Osmanlı sanatında batılı üslupların etkisi
döneminde diğer bitkisel motifler daha çok kullanılmaya başlanmıştır.
Batılı üslupların etkisinde Osmanlı sanatına giren nesneli bezemenin
örnekleri vazo ve cami tasvirleri olarak görülmektedir. Vazo motifi duvar
çinilerinde, seramiklerde, taş mermer üzerinde (özellikle çeşmelerde ve
mezar taşlarında), eski resim ve minyatürlerde, tezhiplerde, tahta üzerindeki
nakışlarda, sedef işlerinde, kağıt oymacılığında, işlemelerde beğenilen bir
motif olarak çok işlenmiştir29.
Vazo motifi üç mezar taşında görülmektedir. 3 numaralı mezarın ayak
taşının her iki yüzünde de benzer formda vazo tasviri yer alır. Üç katlı kaide,
şişkin karınlı gövde, fazla uzun olmayan yukarı doğru daralan boyun,
silindirik ağız, S kıvrımlı küçük iki kulptan oluşmaktadır. Üzerine palmet
motifi işlenmiştir. Arka yüzdeki de farklı sadece boyun bölümü kısaltılarak
ağız iki katlı yapılmıştır. Üstünde akantus yaprağı işlidir. 10 numaralı
mezarın ayak taşının iç yüzündeki vazo biraz daha farklı formda, bitki motifi
parçalarıyla düzenlenmiştir. Vazonun kaidesi ters lale, küçük gövdesi,
aşağıdan yukarı doğru genişleyen simetrik altı yaprak, üstü bir ağaç
görünümünde dallarla işlenmiş yukarı doğru genişleyen boyun, dilimli
yaprak şeklinde ağız ve uçları volütlü, ortası yapraklı S biçimli iki iri kulpu
ile içinden çıkan bitkisel kompozisyonla uyum içindedir.
Başkent İstanbul’dan başlayıp Osmanlı Devleti sınırları içinde dalga
dalga yayılan batı etkileri başta Ege olmak üzere Anadolu’da kendini az
veya çok hissettirmiştir. Bu dönemin etkisi olarak minber, şadırvan, sebil ve
mezar taşlarında kabartma olarak cami tasvirleri görülmeye başlanmıştır.
Cami tasvirli mezar taşları Ege bölgesinde daha fazla benimsenmiştir. İzmir,
Tire, Manisa ve Bergama Müzeleri'nde, Menemen Ulu Cami Haziresi'nde,
Zeytinliova'da, Tire Yeni Cami Haziresi'nde, Manisa Yeni Cami
Haziresi'nde, Alaşehir Şeyh Sinan Cami Haziresinde, Akhisar Ulu Cami
28 Hamza Gündoğdu, a.g.m., s. 197-211; Semra Ögel, Anadolu Selçuklularının Taş Tezyinatı,
Ankara 1987, 66; Selçuk Mülayım, Değişimin Tanıkları (Ortaçağ Türk Sanatında Süsleme ve
İkonografi), İstanbul 1999, 50.
29 Azade Akar, “Tezyini Sanatlarımızda Vazo Motifleri”, Vakıflar Derg., S.8, Ankara, 1969,
s. 267-271.

Bozdoğan-Yazıkent Beldesi Mezarlığı Süslemeli Kadın Mezar Taşları 97
Haziresi'nde görülen mezar taşlarında ilk örnek İzmir’de ve 1150/1737, son
örnek ise Zeytinliova’da 1315/1897 tarihlidir30. Bunlar dışında Manisa
Gördes Ağalar Mezarlığı ve Büyük Mezarlık'ta İzmir Ali Ağa Cami
Haziresi'nde, ve Eski Foça Mezarlığı'nda yer alan bir grup mezar taşında da
bu kompozisyonun işlenmiştir31. Mimari bezemeli mezar taşları yöresel bir
etkinin neticesi olarak Ege Bölgesinde ve çoğunlukla kadın mezarlarında
karşımıza çıkmaktadır32. Yazıkent mezarlığında 1 numaralı şahidenin
(1225/1810) üçgen alınlığında ve 3 numaralı mezarın (1273/1857) baş
taşının dilimli üçgen alınlığında birer cami tasvirine yer verilmiştir. 1
numaralı (Ümmühân Kadın) Mezarında cami ortadaki büyük yanlardaki
küçük olmak üzere kasnaksız üç kubbeli ve minaresiz iken, 3 numaralı
mezarda kasnaklı soğan kubbe formunda tek kubbeli iki minareli olarak
değerlendirilmiştir.
1 numaralı şahidedeki kubbe dilimli yarım dairesel formuyla Batı
Anadolu’daki diğer örneklere daha çok benzerken 3 numaralı mezardaki
soğan tipi kubbe diğer örneklerden ayrılmaktadır. Çift minare uygulaması ilk
dönemden itibaren vardır.
Şahidelerde gövdeler alınlıktan kemerle ayrılmıştır. Bu kemer gözleri
de kitabeliğin serlavha bölümü olarak kullanılmıştır. Kemerler ince çubuk
silmelerle oluşturulmuştur. 3 numaralı mezar taşının yuvarlak kemeri
diğerlerinden farklı olarak kademeli yapılmış, kolları dış bükey bir kavisle
dışa doğru genişletilerek kademelendirilmiştir. 3 numaralı mezarın baş
taşının arka yüzünde selvi motifi yuvarlak kemerle çevrelenmiştir. Ayak
taşının iç ve dış yüzündeki vazo motiflerinin altında da birer ters yuvarlak
kemere yer verilmiştir. Benzer düzenleme 10 numaralı mezarın ayak taşının
iç yüzündeki vazo motifinin altında da vardır.
3 numaralı mezarın baş taşının iç (arka) yüzündeki selvi motifinin
gövdesi zikzak motifiyle işlenmiştir. Ayak taşında selvi motifinin üstündeki
30 Gül Tunçel, Batı Anadolu Bölgesinde Cami Tasvirli Mezartaşları, Ankara 1989, 8-223;
Necmi Ülker, "Ege Bölgesi Osmanlı Devri Mezar taşları", Osmanlı, C. IX, Ankara 1999, 230-
237.
31 Necmi Ülker, "İzmir'in Pınarbaşı Mezar Kitabeleri I (XVIII-XIX. yüzyıl)", II. Araştırma
Sonuçları Toplantısı, 16-20 Nisan 1984, Ankara, 1-20; Necmi Ülker, "İzmir Ali Ağa Cami
Haziresi Mezar Kitabeleri, (XVIII-XX. yüzyıl)", VI. Araştırma Sonuçları Toplantısı 23-27
Mayıs 1988, Ankara, 19-34; Necmi Ülker, "Eski Foça Mezar Kitabeleri (XVI ve XX.
Yüzyıl)" VII. Araştırma Sonuçları Toplantısı Antalya, 18-23 Mayıs 1989, Ankara, 1-17; Hür
Kamil Biçici, Manisa Gördes'te Bulunan Osmanlı Dönemi Süslemeli Mezar Taşları, Gazi
Ünv. Sos. Bil. Ens. (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara 2004, 53, 56, 144, 152; Hür Kamil
Biçici, "Gördes'te Bulunan Mimari Bezemeli Mezar Taşı İşçiliğinden Bazı Örnekler", Manas
Ünv. Sos. Bil. Der., Sayı: 13, Bişkek, 1-15.
32Hür Kamil Biçici,“Tire Müzesi’nde Bulunan Süslemeli Mezar Taşlarından Bazı Örnekler
(XVIII-XX. yy.)”, A. Ü. İlahiyat Fak. Der., C. 50, S. 1, Ankara 2009, s.136.

98 Bülent Nuri KILAVUZ
yarım güneş kursu veya ışın motifi de geometrik motif olarak
değerlendirilebilir.
Mezarların baş taşlarındaki kitabelikler çubuk silmelerle diyagonal
kartuşlar biçiminde düzenlenerek geometrik bir form oluşturmaktadır.
İncelenen mezar taşlarının süslemeleri kazıma, oyma ve kabartma
teknikleri kullanılarak yapılmıştır. Kitabeli ve süslemelerin büyük bir
bölümü, mezar taşının yüzeyi oyularak yapılan alçak kabartma olarak
uygulanmıştır. 8 ve 9 numaralı mezar taşında alınlıktaki palmet-rumi
kompozisyonu zeminin oyularak motifin çıkartılmasıyla alçak kabartma
tekniğinde oluşturulmuştur. Motiflerin ortada alçak bir damar oluşturarak
yanlardan içe doğru eğimli bir şekilde işlenişi ile diğer şahidelerden
ayrılırlar. 2 numaralı mezarda ayak taşının iç yüzündeki selvi motifi, 3
numaralı mezarda baş taşının arka yüzündeki selvi motifi, ayak taşının arka
yüzündeki vazo ve hayat ağacı motifi, iç yüzündeki vazo ve bitkisel
kompozisyon, motiflerin konturları kazınarak oluşturulmuştur.
Kitabeler:
İncelenen 10 mezarın hepsi kitabeli olup, 19. yüzyıl ve 20. yüzyıl başı
Osmanlı dönemine aittir. Kitabeler baş taşının gövdesinde yer alır. 1, 4 ve 5
numaralı şahideler dışında kitabeler kartuşlar içindedir. Bütün metinler
sağdan sola doğru yükselen diyagonal yönlüdür.
Yazılar Türkçedir. 1, 2, 3, 4, 5 ve 10 ’te celi sülüs, 6,7, 8 ve 4 talik hatlı,
kabartma tekniğindedir. 1,4 ve 5 numaralı şahidelerde yazıların çevresi yatay
alınarak yazılar oluşturulmuştur (Foto. 3,15 ve 17; Çizim, 1,11).
Kitabeler 2, 3 ve10 numaralı mezarlar dışında çok uzatılmamıştır. 1
numaralı şahide 5 satır, 2 ve 10 numaralı şahide 8 satır, 3 numaralı şahide 18
satır, 4 numaralı şahide 5 satır, 5 numaralı şahide 7 satır, 6, 7, 8 ve 9
numaralı şahideler 6 satır yazıya sahiptir.
Mezar kitabelerindeki konuları Prokosch, Kraelitz’e dayanarak; 1-
Yakarış, 2- Dua, 3- Kimlik 4- Dua isteme 5- Tarih olmak üzere beş
ana başlık altında toplamıştır33. Halit Çal ise daha ayrıntılı bir gruplandırma
yaparak; 1- Başlangıç ifadesi 2- Durum bildirme 3- Sebep bildirme 4-
Tanrıdan istek 5- İnsanlardan istek 6- Meslek 7- Aile-Baba adı 8- Tanrıdan
istek (Dua) 9- Ölenin adı 10- İnsanlardan istek 11- tarih olmak üzere
toplam 11 başlık altında incelemiştir.34.
33 , Hans Peter Laquer, a.g.e., s.127-137
34 Halit Çal, “Göynük (Bolu) Şehri Türk Mezar Taşları”, Vakıflar Dergisi, Sayı XXX, Ankara
2007, s. 311-322

Bozdoğan-Yazıkent Beldesi Mezarlığı Süslemeli Kadın Mezar Taşları 99
Mezar taşlarında ilk satırlardaki yakarışlarda en sık kullanılalar, “Ya
Hu” “Hüv’el Baki, Hüv’elHallakü’l Baki, Ah Min’el Mevt” gibi
lafızlardır. Bu yakarışlar İslamiyet’le bağdaşmayan özellikle batılılaşma
etkisiyle, ölen kişinin ardından duyulan üzüntü ve acıyı ifade etmektedir
(Laquer, 2010: 127-137) 35.
Tarih, 1 (1225), 2 (1273), 3 (1273), 4 (1275) ve 5 (1286) numaralı
şahidelerde alt satırda yer alırken 6 numaralı mezarla ve 1296 tarihiyle
birlikte diğer mezar taşlarında serlevhada ilk satırda başlangıç ifadesinden
sonra rakamla yazılmıştır. Serlevha bölümünde, Allah’a yakarış, başlangıç
ifadeleri yer almaktadır. Bunlar; 1 numaralı mezarda, “Hüve’l-hallâku’l-
bâkî”, 2, 3, 5, 7, 8 ve 9 numaralı mezarda Hüve’l-bâkî, 4, 6 ve 10 numaralı
mezarda (Ah) Mine’l-mevt, yazılıdır.
En çok kullanılan Allah’a yakarış ifadesi 6 mezar ile “Hüve’l Baki” dir.
Ardından 3 mezar ile “Ah mine’l-mevt” ifadesi gelir. 1 mezar da da “Hüve’l-
hallâku’l-bâkî” yakarışı kullanılmıştır.
Mezar taşlarında mezar sahibinin adları; Ümmühân, Şerîfe, Emine,
Vahide, Aişe (Ayşe), Fatma, Ayşe Dudu, Amine, olarak geçmektedir. Erkek
isimleri olarak da Ali, Hacı Osman, Hacı Hasan, Molla Ahmet, Hacı Ali,
Hacı Mehmet, Derviş Hasan, Küçük Mehmet yazılıdır. Harem, zevce, halile
sıfatları eş anlamında kullanılırken, beş mezarda da kız evlat olarak kerime
kullanılmış, eşleri yerine babalarının adları yazılmıştır. Yazıkent’in eski adı
olan İnebolu ve bu bölgedeki büyük yerleşim yerlerinden olan Arpaz da
mezar taşlarında kullanılmıştır.
Sonuç
Yüzyıllık dönemi kapsayan (H. 1225 / M. 1810- H. 1328 / 1910),
Osmanlı geç döneme ait incelenen 10 mezar taşı ile genel bir sonuca varmak
mümkün olmasa da malzeme, form, boyut, süsleme konuları, bezemelerin
yerleştirilişi ve boyutları bakımından Yazıkent Köyü mezarlığı Ege
bölgesindeki diğer mezarlıklarda görüldüğü gibi başkent etkisini ve sanki
başkentten sipariş verilerek yapılmış gibi paralellik gösterir. Sandukalar
malzeme ve form bakımından tamamen yerel özelliklerdedir.
Şahidelerin malzeme ve süsleme özellikleri yanında metinler; köyün
Osmanlı dönemindeki yerleşik hayat, kültürel, sosyal ve dini dokusu
hakkında bilgiler verir.
35 Hans Peter Laquer, a.g.e., s. 127-137.

100 Bülent Nuri KILAVUZ
KAYNAKÇA
AKAR, Azade, “Tezyini Sanatlarımızda Vazo Motifleri”, Vakıflar Dergisi. Sayı.
VIII. Ankara. 1969 s.267-272.
AKAR, Azade, “Yüzyıllar Boyunca Mezar Yazıtlarında Süslemeler”, Atatürk
Konferansları. 1973-1974: C. 6. Ankara:1977 73-78. Resim 1-27.
ARIK, Rüçhan, Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı, Kültür Bakanlığı
Yayınları. Ankara 1988.
AYVAZOĞLU, Beşir, Güller Kitabı, İstanbul, 1999
ÜLGEN, Aygün, “Tanzimat Günlerinde Türk Mimari Üslûbu”, Sanat Tarihi
Araştırmaları Dergisi, c.3, Sayı:7, İstanbul, Nisan 1990, s. 67-71.
BARIŞTA, H. Örcün, "Göynük Akşemsettin Türbesi Haziresindeki Bitkisel
Bezemeli Kadın Mezar Taşları", VI. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı Sonuçları
Toplantısı, Sanat Tarihi Sempozyumu 8-10 Nisan 2002, Erciyes Üniversitesi,
Kayseri 2002. 123-136.
BAŞ, Emine, Edirne Beylerbeyi Camii Haziresi’nde Bulunan Mezar Taşları,
(Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans
Tezi), Edirne 2009.
BENLI, Yusuf, Akşehir’de Bulunan Süslemeli Türk Mezar Taşları, (Selçuk
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi),
Konya 1992
BİÇİCİ, H. Kamil, Manisa Gördes'te Bulunan Osmanlı Dönemi Süslemeli Mezar
Taşları, Gazi Ünv. Sos. Bil. Ens. (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara 2004.
BİÇİCİ, H. Kamil, "Gördes'te Bulunan Mimari Bezemeli Mezar Taşı İşçiliğinden
Bazı Örnekler", Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Kırgızistan-Türkiye
Manas Ünv. Yay. 66, sayı: 13, Bişkek 2005. 1-15.
BİÇİCİ, H. Kamil, “Tire Müzesi’nde Bulunan Süslemeli Mezar Taşlarından Bazı
Örnekler (XVIII-XX. yy.)”, A. Ü. İlahiyat Fak. Der., C. 50, S. 1, Ankara 2009.
109-150.
BİÇİCİ, H. Kamil, “Safranbolu Yörük Köyü Mezarlığında Bulunan Süslemeli
Mezar Taşları”, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 20, Bişkek 2008,
298-324.
BOŞDURMAZ, Nurcan, Bosna Hersek Osmanlı Dönemi Müslüman Mezar Taşları,
(İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış
Doktora Tezi) İstanbul 2009
ÇAKAR, Gülşen, Emir Sultan Mezarlığındaki XVIII_XIX Yüzyıl Mezartaşları, (Gazi
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi),
Ankara 2007.

Bozdoğan-Yazıkent Beldesi Mezarlığı Süslemeli Kadın Mezar Taşları 101
ÇAL, Halit, “Göynük (Bolu) Şehri Türk Mezar Taşları”, Vakıflar Dergisi, Sayı
XXX, Ankara 2007. 295-384
ÇIBLAK, Nilgün, “Anadolu’da Ölüm Sonrası Mezarlıklar Çevresinde Oluşan İnanç
ve Pratikler”, Türk Kültürü, Y.XL, 2002. 605-614
ÇULPAN, Cevdet, Antik Devirlerden Zamanımıza Kadar İlahiyat-Edebiyat-Tıp ve
Sanat Tarihlerinde Serviler, II, İstanbul 1961.
DOĞAN, Burcu, Edirne Gazi Mihal Camisi Haziresi’ndeki Mezar Taşları, (Trakya
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi),
Edirne 2009.
ELİTEZ, Gülgün, Türk Mezar taşlarında Bitki Motifleri, Mimar Sinan Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Uygulamalı Sanatlar Ana Sanat Dalı Seramik
Programı (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 1996.
ERDEM, Tuba, Akhisar Ulu Camii ve Paşa Camii Hazireleri’ndeki Mezartaşları,
(Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı,
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2009
EREN, Naci, "Antalya Müzesinde Bulunan Eski Türk Mezar Taşları", TED, sayı:
XVII, Ankara 1982. 115-134
ERSOY, Ayla, "Eyüp'deki Mezar Taşlarında Servi Ağacı Kültü", Tarihi, Kültürü ve
Sanatıyla V. Eyüpsultan Sempozyumu, Tebliğler, 11-13 Mayıs 2001, Eyüp
Belediyesi, İstanbul 2002. 90-95
GÖKBEL, Ahmet, Anadolu Varsaklarında İnanç ve Âdetler, Atatürk Kültür
Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara 1998.
GÜNDOĞDU, Hamza, ikonografik Açıdan Türk Sanatında Rumi ve Palmetler.
Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar, Güner İnal'a Armağan, Ankara 1993,
197-211
HANOĞLU, Canan, Erzurum merkezde cami hazirelerinde bulunan XVIII.-XIX.yy.
mezar taşları, (Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi
Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum 2006
KARAMAĞARALI, Beyhan, Ahlat Mezar Taşları, Ankara 1993.
LAQUER, Hans Peter, "Osmanlı Mezar Taşlarının Süslemesinde Bitkisel Motifler",
Suut Kemal Yetkin'e Armağan, Hacettepe Üniversitesi, Ankara 1984, 263-274
LAQUER, Hans Peter, Hüvel Baki (İstanbul'da Osmanlı Mezarlıkları ve Mezar
taşları), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2010.
OĞUZ, Burhan, Mezartaşında Simgeleşen İnançlar, İstanbul 1983.
ÖGEL, Semra, Anadolu Selçuklularının Taş Tezyinatı, Ankara 1987
RENDA, Günsel, Batılılaşma Dönemi Türk Resim Sanatı, Minyatür ve Duvar
Resimleri, Hacettepe Üniversitesi, Ankara 1977.

102 Bülent Nuri KILAVUZ
SÖZEN, Metin, - TANYELİ, Uğur, Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü,
İstanbul 1992.
TALİ, Şerife, “Kayseri Tavlusun Köyünde Bezemeli Mezar Taşları-II”, Atatürk
Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi / Journal Of FıneArtsFaculty, Sayı
21, 2012. 97-124.
TUNÇEL, Gül, Batı Anadolu Bölgesinde Cami Tasvirli Mezar Taşları, Kültür
Bakanlığı Yayınları, Ankara 1989.
TÜFEKÇİOĞLU, Abdülhamit, "Balıkesir ve Yöresinde 2001 Yılı Araştırmaları,
Mezar Taşları", VI. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı Sonuçları Toplantısı ve Sanat
Tarihi Sempozyumu (8-10 Nisan 2002) Bildiriler, Erciyes Üniversitesi, Kayseri
2002. 759-774
TÜFEKÇİOĞLU, Abdülhamit, Edincik’te Türk Devri Mimarisi ve Mezar Taşları,
Bursa 2005.
ÜLKER, Necmi, "İzmir'in Pınarbaşı Mezar Kitabeleri I (XVIII-XIX. yüzyıl)", II.
Araştırma Sonuçları Toplantısı, 16-20 Nisan 1984, Ankara 1985. 1-20
ÜLKER, Necmi, "İzmir Ali Ağa Cami Haziresi Mezar Kitabeleri, (XVIII-XX.
yüzyıl)", VI. Araştırma Sonuçları Toplantısı 23-27 Mayıs 1988, Ankara 1989.
19-34
ÜLKER, Necmi, "Eski Foça Mezar Kitabeleri (XVI ve XX. Yüzyıl)" VII. Araştırma
Sonuçları Toplantısı Antalya, 18-23 Mayıs 1989, Kültür Bakanlığı Yayınları,
Ankara 1990. 1-17
ÜLKER, Necmi, "Ege Bölgesi Osmanlı Devri Mezar taşları", Osmanlı, c. IX, YTY,
Ankara 1999. 230-237

Bozdoğan-Yazıkent Beldesi Mezarlığı Süslemeli Kadın Mezar Taşları 103
FOTOĞRAFLAR
Foto 1: Yazıkent ve Mezarlık (Google Earth’den Uydu Görünümü)
Foto 2: Yazıkent Mezarlığının Bölümleri (Google Earth’den Uydu Görünümü)

104 Bülent Nuri KILAVUZ
Foto 5: 2 Numaralı Mezar Genel Görünüm
Foto 6: 2 Numaralı
Mezar Baş Taşı
Çizim 3: 2
Numaralı Mezar
Baş Taşı
Foto 7: 2 Numaralı
Mezar Baş Taşı
Tepeliği
Çizim 4: 2
Numaralı Mezar
Baş Taşı Tepeliği

Bozdoğan-Yazıkent Beldesi Mezarlığı Süslemeli Kadın Mezar Taşları 105
Foto 8: 2 Numaralı
Mezar Ayak Taşı
Çizim 5: 2
Numaralı Mezar
Ayak Taşı
Foto 10: 3 Numaralı
Mezar Baş Taşı Dış
Yüz
Çizim 6: 3 Numaralı
Mezar Baş Taşı Dış
Yüz
Foto 9: 3 Numaralı Mezar Genel Görünüm

106 Bülent Nuri KILAVUZ
Foto 11: 3 Numaralı
Mezar Baş Taşı
Alınlık
Çizim 7: 3
Numaralı Mezar
Baş Taşı Alınlık Foto 12: 3 Numaralı
Mezar Baş Taşı İç
Yüz
Çizim 8: 3
Numaralı Mezar
Baş Taşı İç Yüz
Foto 13: 3
Numaralı Mezar
Ayak Taşı İç Yüz
Çizim 9: 3
Numaralı Mezar
Ayak Taşı İç Yüz
Foto 14: 3 Numaralı
Mezar Ayak Taşı
Dış Yüz
Çizim 10: 3 Numaralı
Mezar Ayak Taşı Dış
Yüz

Bozdoğan-Yazıkent Beldesi Mezarlığı Süslemeli Kadın Mezar Taşları 107
Foto 15: 4 Numaralı
Mezar Şahidesi
Çizim 11: 4
Numaralı Mezar
Şahidesi
Foto 16: 4 Numaralı
Mezar Şahidesi
Tepeliği
Çizim 12: 4
Numaralı Mezar
Şahidesi Tepeliği
Foto 17: 5 Numaralı
Mezar Şahidesi
Foto 18: 5 Numaralı
Mezar Şahidesi
Alınlığı
Foto 19: 6 Numaralı
Mezar Şahidesi
Çizim 13: 6
Numaralı Mezar
Şahidesi

108 Bülent Nuri KILAVUZ
Foto 20: 6
Numaralı Mezar
Şahidesi
Alınlığı
Çizim 14: 6 Numaralı
Mezar Şahidesi
Alınlığı
Foto 21: 7 Numaralı
Mezar Şahidesi
Çizim 15: 7
Numaralı Mezar
Şahidesi
Foto 22: 7
Numaralı Mezar
Şahidesi
Tepeliği
Çizim 16: 7 Numaralı
Mezar Şahidesi
Tepeliği
Foto 23: 8 Numaralı
Mezar Şahidesi
Foto 24: 8 Numaralı
Mezar Şahidesi
Alınlığı

Bozdoğan-Yazıkent Beldesi Mezarlığı Süslemeli Kadın Mezar Taşları 109
Foto 25: 9
Numaralı Mezar
Şahidesi
Çizim 17: 9 Numaralı
Mezar Şahidesi
Foto 26: 9 Numaralı
Mezar Şahidesi
Alınlığı
Çizim 18: 9
Numaralı Mezar
Şahidesi Alınlığı
Foto 27: 10 Numaralı Mezar
Foto 28: 10
Numaralı Mezar
Baş Taşı
Çizim 19: 10
Numaralı Mezar
Baş Taşı

110 Bülent Nuri KILAVUZ
Foto 29: 10 Numaralı
Mezar Baş Taşı
Tepeliği
Çizim 20: 10
Numaralı Mezar
Baş Taşı Tepeliği
Foto 30: 10
Numaralı Mezar
Ayak Taşı
Çizim 21: 10
Numaralı Mezar
Ayak Taşı