Content uploaded by Özgül Öztürk
Author content
All content in this area was uploaded by Özgül Öztürk on Aug 31, 2020
Content may be subject to copyright.
KRONİK AĞRI
Ağrı, Uluslararası Ağrı Araştırmaları Derneği [Inter-
national Association for the Study of Pain
(IASP)]’nin tanımına göre, “Var olan veya olası doku
hasarına eşlik eden veya bu hasar ile tanımlanabilen,
hoşa gitmeyen duysal ve emosyonel deneyim” ola-
rak ifade edilmektedir.1 Kronik ağrı ise 3 aydan uzun
süreli, her gün veya 6 aylık bir periyodun yarısında
hissedilen ağrı tablosu olarak tanımlanmaktadır. Bu
tabloda, akut ağrıdan farklı olarak beklenen iyileşme
süresi tamamlandıktan sonra da ağrı görülmektedir.2
Kronik ağrı küresel bir sağlık problemi olarak sayıl-
makta, hastalara ve sağlık sistemine ciddi bir mali
yük getirmektedir.3
Ağrı, psikolojik etmenler, öğrenme, hafıza, dik-
kat, emosyonel ve bilişsel durum, kişisel özellikler,
bağlamsal ve kültürel değişkenler gibi birçok farklı
J Tradit Complem Med. 2020;3(2)
:211-6
211
Sanal Gerçeklik Teknolojileri ve Kronik Ağrı
Virtual Reality Technologies and Chronic Pain
Özgül ÖZTÜRKa, Özlem FEYZİOĞLUa
aAcıbadem Mehmet Ali Aydınlar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Fizyoterapi ve Rehabilitasyon ABD, İstanbul, TÜRKİYE
ÖZET Ağrı, akut veya kronik karakterde seyreden ve tüm dünyada
sağlık sistemlerine ekonomik ve sosyal yük getiren bir sağlık proble-
midir. Özellikle farklı etiyolojiler sonucunda gelişen kronik ağrı, bi-
reylerin yaşam kalitesini azaltmakta ve psikolojik sorunlara yol
açmaktadır. Günümüzde, ağrı ile baş etmede kullanılan medikal teda-
vilere ek olarak uygulanabilecek konservatif tedavi yöntemleri ile il-
gili çalışmalar önem kazanmaktadır. Bu çalışmada, kronik ağrı
tedavisinde sanal gerçeklik teknolojilerinin yerinin incelenmesi amaç-
lanmıştır. Aynı zamanda, sanal gerçeklik sistemlerinin ağrı kontrolün-
deki mekanizması da araştırılmıştır. Sanal gerçekliğin, özellikle akut
ağrı kontrolünde giderek artan bir yeri olduğu gösterilmiştir. Bununla
birlikte bu yöntemin kronik ağrılı bireyler üzerinde etkilerinin araştı-
rıldığı çalışmalar, literatürde yer alsa da sayısı ve niteliği oldukça sı-
nırlıdır. Sanal gerçeklik yöntemlerinin ağrı kontrolündeki mekanizması,
dikkatin dağıtılması ve geri bildirim sağlanması olarak gösterilmiştir.
Fizyoterapi ve rehabilitasyon alanında farklı patolojiler de araştırılmış,
ağrıyı azaltmada, fiziksel aktivitelere katılımda ve motivasyonu artır-
mada etkin olduğu gösterilmiştir. Sanal gerçeklik yöntemlerinin, ağrı-
nın yanı sıra hastanın hareket korkusu ve fonksiyonellik düzeyi üzerine
olumlu etkilerinin olduğu da rapor edilmiştir. Bununla birlikte, optimal
tedavi protokollerinin geliştirilmesi amacıyla uzun dönem kontrollü ve
farklı patolojilerin incelendiği araştırmalara ihtiyaç duyulmaktadır.
Anah tar Ke li me ler: Sanal gerçeklik; kronik ağrı
ABS TRACT Acute or chronic pain is a health problem that brings
economic and social burden to health systems around the world. In
particular, chronic pain resulting from different etiologies decreases
the quality of life of individuals and causes psychological problems.
Recently, studies on conservative treatment methods that can be ap-
plied in addition to medical treatments used to cope with pain gain
importance. The aim of this study was to investigate the role of vir-
tual reality technologies in the treatment of chronic pain. Also, the
mechanism of virtual reality methods in pain control is investigated.
Virtual reality has been shown to play an increasingly important role
in acute pain control. However, although the studies investigating the
effects of this method on chronic pain subjects are reported in the lit-
erature, the number and quality of these studies are very limited. The
mechanism of virtual reality methods in pain control has been shown
as distraction and feedback. It has been investigated in different
pathologies in the field of physiotherapy and rehabilitation and has
been shown to be effective in reducing pain and increasing participa-
tion and motivation in physical activities. Virtual reality methods have
been reported to have positive effects on the patient's fear of move-
ment and functionality as well as pain. However, long-term controlled
investigations of different pathologies are needed to develop optimal
treatment protocols.
Keywords: Virtual reality; chronic pain
DERLEME REVIEW DOI: 10.5336/jtracom.2019-72224
Correspondence: Özgül ÖZTÜRK
Acıbadem Mehmet Ali Aydınlar Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi,
Fizyoterapi ve Rehabilitasyon ABD, İstanbul, TÜRKİYE/TURKEY
E-mail: ozgul.ozturk@acibadem.edu.tr
Peer review under responsibility of Turkiye Klinikleri.
Re ce i ved: 05 Nov 2019 Ac cep ted: 09 Dec 2019 Available online: 08 Jan 2020
2630-6425 / Copyright © 2020 by Türkiye Klinikleri. This is an open
access article under the CC BY-NC-ND license (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/).
Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Dergisi
Journal of Traditional Medical Complementary Therapies
faktörden etkilenen çok yönlü bir deneyimdir.2,4 Ağrı
deneyiminin modülasyonunda (artırılması veya azal-
tılması) farklı kortikal ve subkortikal yollar görev al-
maktadır.5 Ağrının inhibisyonundan sorumlu olan
kortikal ve subkortikal alanlar; frontal lob, anterior
singülat korteks, insula, amigdala, hipotalamus, pe-
riakuaduktal gri cevher ve rostral ventromediyal me-
dulla olarak sıralanmaktadır.6 Emosyonel durum,
dikkat ve geçmişteki ağrı deneyimi gibi etmenlerin
inen yolların etkileşimini sağlayarak ağrı deneyimini
farklılaştırabildiği gösterilmiştir.5 Yapılan çalışma-
larda, bireyin dikkatindeki değişimin kortikal yollarla
iletilen nosiseptif uyarının işleme sürecini etkilediği
rapor edilmiştir. Dikkatin toparlandığı ve dağınık ol-
duğu anlardaki ağrı şiddeti düzeyinin, periakuaduktal
gri cevher aktivitesindeki değişim ile korelasyon gös-
terdiği, nörogörüntüleme yöntemlerinde ortaya çık-
mıştır.6 Son yıllarda nörogörüntüleme çalışmalarının
artışı ile birlikte kronik ağrı yaşayan bireylerin korti-
kal alanlarında maladaptif plastisite olduğu gösteril-
miştir. Maladaptif plastisite ile birlikte ağrı
hakkındaki negatif düşüncelerin, hareket korkusu, ka-
çınma davranışları ve anksiyete gelişimine yol açtığı
bildirilmiştir.6
Musküloskeletal ağrının ortaya çıkmasından
sonra, fiziksel, biyolojik, bilişsel, davranışsal ve sos-
yal etmenler, bireylerin iyileşme periyodunun uza-
masına veya kronik ağrı tablosunun yerleşmesine
neden olabilmektedir.7 Bu etmenler arasında özellikle
hareket korkusu, bazı bireylerde doku iyileşmesi ger-
çekleşse dahi akut ağrının kronik hâle dönüşmesine
yol açmaktadır. Hareket korkusu yaşayan bireyler,
yeni bir yaralanmadan veya tekrar yaralanmadan ka-
çınma eğilimindedirler.8 Bu durum kişilerin aktivite
düzeylerini kısıtlamakta ve daha sedanter bir yaşam
tarzını benimsemelerine yol açmaktadır.9
Sonuç olarak; kronik ağrı, bireylerin dizabilite
düzeylerinde artışa ve yaşam kalitesinde azalma gibi
sonuçlara neden olmaktadır.7 Kronik ağrının çok et-
menli doğasından dolayı tedavi yaklaşımı olarak fi-
ziksel ve psikososyal prensiplerin birlikte göz önünde
bulundurulması önerilmektedir.10
SANAL GERÇEKLİK TEKNOLOJİSİ
Sanal gerçeklik teknolojisi, etkileşimli cihazları ve
duyusal görüntü sistemlerini kullanarak yapay bir
çevre meydana getirmektedir.11 Sanal gerçeklik uy-
gulamaları, başa takılan gözlükler, büyük projeksi-
yon ekranları, interaktif video oyunları (Nintendo
Wii), duyu girdi cihazları, vücut izleme sistemleri
(Microsoft Kinect) ile multisensöriyel bir simüle
dünya deneyimi sağlanmaktadır.10 Bu sistemlerde
amaç, etkileşimli oyun senaryoları geliştirerek kişi-
nin sanal bir çevre içinde olduğunu hissetmesini sağ-
lamak ve kişiyi bu çevrenin bir parçası hâline
getirmeye çalışmaktadır.12 Sanal gerçeklik sistemleri,
simüle edilen fizyolojik duyulara, sanal çevre ile et-
kileşime ve kişinin dış çevreden izolasyonuna bağlı
olmak üzere katılımsız, yarı-katılımlı veya tam katı-
lımlı olarak üç farklı şekilde gerçekleştirilebilir.13
Sanal gerçeklik sistemlerine işitsel, taktil veya koku
uyarılarının dâhil edilmesiyle oluşturulan multimo-
dal deneyim, kişiye gerçek dünyada olduğu hissini
daha yoğun bir şekilde sağlamaktadır.10
Sanal gerçeklik teknolojisi, son yıllarda eğlence
dünyasından klinik pratiğe taşınmıştır. Sanal gerçek-
lik terapisi, sağlık alanında fizyoterapi ve rehabili-
tasyon uygulamaları esnasında, ağrı tedavisi
amacıyla, psikiyatrik bozuklukların tedavisinde ve
anatomi eğitimi gibi farklı alanlarda uygulanmış-
tır.14,15
Fizyoterapi ve rehabilitasyon alanında değerlen-
dirme ve tedavi aşamalarında kullanılan bu yöntem,
özellikle tedavinin bireyselleştirilmesi, hastanın mo-
tivasyonunu ve uyumunu artırabilmesi gibi avantaj-
larından dolayı tercih edilebilmektedir. Aynı
zamanda, ev ortamına rahatlıkla uyarlanabilmesi ve
gözetim altında olmadan dahi kolaylıkla gerçekleşti-
rilebilmesi gibi avantajları bulunmaktadır.16-18 Bu
yöntem, klinikte uygulanan terapi yöntemlerine na-
zaran daha maliyet-etkin olması ve kullanım kolaylığı
açısından farklı uygulama alanlarında giderek yay-
gınlaşmaktadır.19 Ancak maliyet-etkinliği konusunda
daha ileri çalışmalar yapılması gerektiği bildirilmiş-
tir.18 Sanal gerçeklik sistemlerinin uygulanması es-
nasında taktil veya işitsel uyaranlar uygulanarak
etkinliğinin artırılabileceği rapor edilmiştir.20
SANAL GERÇEKLİK VE KRONİK AĞRI
Sanal gerçeklik terapisi, özellikle ağrı tedavisi ala-
nında giderek önemi artan multidisipliner bir araç hâ-
line gelmiştir.14 Ağrı tedavisinde, sanal gerçeklik
Özgül ÖZTÜRK ve ark. J Tradit Complem Med. 2020;3(2)
:211-6
212
teknolojisinin kullanımı ilk olarak Hoffman ve ark.
tarafından 1998 yılında önerilmiş ve yanık sonucu ya-
şanan akut ağrıyı azaltmada etkin olduğu rapor edil-
miştir.21 Bu araştırmada, sanal gerçeklik teknolojisi
minimum yan etki ile analjezi sağlamıştır. Akut ağrı
tedavisinde sanal gerçekliğin kullanımı, özellikle ço-
cuklarda ve erişkinlerde farklı invaziv müdahaleler
sırasında ve yanık hastalarında pansuman değişimi
veya fizyoterapi girişimleri esnasında ağrı şiddetini
azaltmada etkin bulunmuştur.22,23 Sanal gerçeklik
yöntemlerinin akut ağrı üzerine etkisinin değerlendi-
rildiği çalışmalarda, deneysel ağrı prosedürleri veya
klinik akut ağrı modelleri kullanılmaktadır. Bu çalış-
malarda, sanal gerçeklik yöntemlerinin akut ağrı üze-
rine etkisinin uygulama aracına göre farklılaştığı
gösterilmiştir.24 Sanal gerçeklik sistemlerinde elde
edilen analjezi etkisinin, ağrı matriksinde yer alan
dikkat, hafıza ve duyu alanlarının intrakortikal mo-
dülasyonu ile oluştuğu öne sürülmüştür.10
Sanal gerçeklik veya artırılmış gerçeklik yoluyla
ağrı tedavisi, distraksiyon (dikkati dağıtma) ve geri bil-
dirim olarak tanımlanan iki strateji ile etkinliğini gös-
termektedir. Distraksiyon, kullanıcının dikkatini
kaydırması için aktif bilişsel sürecin kullanılmasını içe-
rir. Dikkat dağıtıcı uyaranlar, nosiseptif sinyallerin mo-
dülasyonunu sağlayarak algılanan ağrıyı
hafifletebilmektedir.25 Sanal gerçeklik sistemlerinde
etkin mekanizma olan dikkatin dağıtılması, ağrı nedeni
ile yaşanan hareket korkusunu azaltmada ve egzersizi
teşvik etmede etkindir.14,19 Ağrıya verilen dikkatin
azalmasını hedefleyen yaklaşımlar, ağrı eşiğinde artış
ve bildirilen ağrı düzeyinde azalma ile sonuçlanabilir.
Özellikle başa takılan gözlüklerin kullanıldığı sanal
gerçeklik yaklaşımları bu metot açısından, interaktif
oyunlara göre daha etkin olabilmektedir.26 Distraksi-
yon amaçlı geliştirilen sanal gerçeklik sistemlerinin,
farmakolojik ajanlara ek olarak uygulandığı ve yal-
nızca farmakolojik ajanlarla karşılaştırıldığı çalışma-
ları ele alan bir sistematik derlemede, sanal gerçeklik
sistemlerinin ağrı şiddetinde sadece farmakolojik yön-
temlere göre daha etkin bir azalma sağladığı gösteril-
miştir.27 Geri bildirim temelli sanal gerçeklik
sistemlerinde, ağrılı ekstremitenin sağlıklı ve fonksi-
yonel bir ekstremite olarak görsel temsili sağlanmak-
tadır. Bu sistemde, sağlıklı ekstremitenin ufak bir
hareketi artırılarak veya azaltılarak hastanın problemli
ekstremitesine dair geri bildirim verilmektedir. Bu etki
mekanizması ile sanal gerçeklik yöntemlerinin fantom
ağrısı üzerine etkisi değerlendirilmiştir. Kişinin fan-
tom ağrılı ekstremitesinin sanal temsili ile sanal nes-
nelere dokunmaları istenmiş ve ağrı şiddetinde azalma
olduğu rapor edilmiştir.28 Geri bildirim temelli sanal
gerçeklik sistemleri, ayna terapisi ile entegre olarak uy-
gulanabilmektedir. Bu sistem, özellikle ağrı kaynaklı
anormal santral reprezantasyonun meydana geldiği
kompleks bölgesel ağrı sendromu veya fantom ağrısı
gibi patolojik ağrı sendromlarında etkin bulunmuştur.
Geri bildirim temelli sanal gerçeklik sistemlerinin etki
mekanizması, vücut bölümlerinin bozulmuş santral
reprezantasyonunun düzeltilmesi, korku ve ağrılı eks-
tremiteyi hareket ettirmekten dolayı oluşan anksiyete-
nin azaltılmasıdır.29
Kronik ağrı alt tiplerinden biri olan kronik mus-
küloskeletal ağrıda meydana gelen korku-kaçınma
modeline göre, hareket veya fiziksel aktivite ağrıyı
tekrar açığa çıkarmakta ve bu durum ağrı ile ilişkili
olarak hareket korkusuna sonrasında aktiviteden ka-
çınma, anksiyete, depresyon ve fonksiyonel dizabili-
teye yol açmaktadır.26 Kronik ağrılı olgular üzerinde
yapılan çalışmalar incelendiğinde, sanal gerçeklik
sistemlerinin subakromiyal sıkışma sendromu, fibro-
miyalji, kronik migren, fantom ağrısı, boyun ağrısı,
bel ağrısı gibi farklı kronik ağrı durumlarında etkin-
liğinin araştırılmış olduğu görülmüştür.30-34 Muskü-
loskeletal nedenlerden kaynaklanan akut veya kronik
ağrıya sahip olgularda farklı sanal gerçeklik tabanlı
oyun sistemlerinin etkinliğinin değerlendirildiği ça-
lışmaların dâhil edildiği bir derlemede, bu oyun sis-
temlerinin akut ağrıya göre kronik ağrı şiddetini
azaltmada daha fazla etki büyüklüğüne sahip olduğu
ve bununla birlikte en az 4 hafta uygulanması gerek-
tiği belirtilmiştir.18,19 Bel ağrılı olgularda, sanal ger-
çekliğin entegre edildiği fizyoterapi programının ağrı,
fonksiyon ve hareket korkusu düzeyi üzerine etkile-
rinin incelendiği bir randomize kontrollü çalışmada,
sanal gerçeklik tedavisi uygulanan grupta geleneksel
tedavi grubuna göre tüm parametrelerde daha iyi dü-
zeyde iyileşme sağlandığı gösterilmiştir.34 Bununla
birlikte, Wittkopf ve ark.nın yaptığı derlemede, ince-
lenen randomize kontrollü veya tedavi öncesi ile te-
davi sonrasını karşılaştıran ve kronik ağrı yaşayan
bireylerin dâhil edildiği 13 çalışmadan elde edilen so-
Özgül ÖZTÜRK ve ark. J Tradit Complem Med. 2020;3(2)
:211-6
213
nuca göre sanal gerçeklik yöntemlerinin kronik ağrı
ile baş etmede etkin olduğuna dair yeterli kanıt bu-
lunmadığı rapor edilmiştir. Farklı hasta gruplarının
dâhil edildiği bu derlemenin sonucunda, bu alanda
daha fazla çalışmalara ihtiyaç duyulduğu belirtilmiş-
tir.35 Sanal gerçeklik sistemlerinin kronik boyun ağ-
rılı olgularda etkinliğinin değerlendirildiği çalışmalar
incelendiğinde ise 5 hafta süresince servikal kinema-
tik eğitim ile birlikte sanal gerçeklik gözlüklerinin
uygulandığı bir çalışmada, sanal gerçeklik terapisi-
nin, yalnızca servikal kinematik eğitime göre rapor
edilen ağrı düzeyi ve memnuniyet üzerine daha etkin
olduğu gösterilmiştir.36 Kronik boyun ağrılı olgular
üzerinde yapılan farklı bir çalışmada, sanal gerçeklik
sistemleri ev tedavisi olarak uygulanmış ve lazer işa-
retleyici ile herhangi bir tedavinin uygulanmadığı
kontrol grubu ile karşılaştırılmıştır. Başa takılan göz-
lüklerin ve 3 boyutlu hareket izleme sisteminin kul-
lanıldığı bu çalışmanın sonucunda, sanal gerçeklik
uygulaması ağrı ve yaşam kalitesi üzerine diğer grup-
lara göre daha etkin bulunmuştur.37 Ortopedik reha-
bilitasyon alanında ise sanal gerçeklik sistemlerinin
üst ekstremite patolojileri üzerine etkileri incelendi-
ğinde, subakromiyal sıkışma sendromu olgularında
ev egzersiz programı ile Nintendo Wii aracılığıyla ya-
pılan sanal gerçeklik uygulamasının etkinliği karşı-
laştırılmış ve her iki grupta da ağrı şiddetinde azalma
sağlanırken, sanal gerçeklik uygulanan grupta daha
anlamlı azalma olduğu bildirilmiştir.30
Sanal gerçeklik terapisinin ve sanal gerçeklik te-
melli oyunların musküloskeletal sistem problemleri
üzerine etkinliğinin incelendiği bir derlemede, kro-
nik ağrıya sahip farklı patolojilerde bu yöntemin ağrı,
fonksiyonellik ve hareket korkusu gibi değerlendirme
ölçütleri üzerinde anlamlı değişim meydana getirdiği
belirtilmektedir.19 Sanal gerçeklik sistemlerinin kul-
lanıldığı çalışmaların tedavi süreleri incelendiğinde
ise her seans en az 10 dk ile en fazla 30 dk uygulama
yapıldığı bildirilmiştir. Tedavinin toplam süresi in-
celendiğinde ise tek seanslık çalışmalardan, 6-8 haf-
talık çalışmalara kadar farklı uygulama frekansları
rapor edilmiştir.35 Bu konuda standardize tedavi pro-
tokollerinin oluşturulmasına ihtiyaç bulunmaktadır.
Sanal gerçeklik sistemlerinin kronik ağrı yöneti-
minde kullanıldığı çalışmalarda yan etki olarak, sanal
gerçeklikle ilişkili hassasiyet, baş ağrısı ve farklı bir
bölgede gelişen musküloskeletal sistem kaynaklı ağrı
oluşumu rapor edilmiştir.35 Bazı hastalar ise, sanal
gerçeklik cihazı ile uyumsuz hareket paterni, görüş
açısı, gerçek bir ortamın sınırlı bir şekilde aktarılması
ve insan-dünya etkileşimlerinin simülasyonu tam yan-
sıtmaması gibi problemler nedeni ile mide bulantısı
ve baş dönmesi hissedebilmektedir. Yan etkilerin ça-
lışmalarda oldukça nadir olarak bildirildiği ancak
sanal gerçeklik sistemlerinin oluşturabileceği ek
semptomların uygun ölçekler veya hastadan alınacak
geri bildirimlerle değerlendirilmesi gerektiği belirtil-
miştir.29
Sanal gerçeklik sistemleri, kronik musküloske-
letal ağrılı olgularda, hastaların ağrı hissettikleri eg-
zersizlere kademeli geçişlerini sağlamak amacıyla da
kullanılmaktadır.35 Bu sistemler, ağrıyı azaltmanın
yanı sıra anksiyete ve depresyon düzeyini azaltmak
ve fonksiyonel gelişimi artırmak gibi amaçlarla da
kullanılabilmektedir.38
SONUÇ
Sanal gerçeklik sistemleri, kronik ağrı ile baş etmede
tedavi programlarına dâhil olabilecek, hasta moti-
vasyonunu artıran bir yöntemdir. Aynı zamanda kro-
nik ağrılı bireylerin hissettikleri ağrı düzeyini
farklılaştıran psikolojik etmenleri kontrol etme ama-
cıyla da kullanılabilmektedir. Sanal gerçeklik yön-
temlerinin akut ve kronik ağrı düzeyini azaltmada
etkinliğini değerlendiren çalışmalar, sanal gerçeklik
sistemlerinin olumlu etkilerini rapor etse de, bu yön-
temlerin tipi, frekansı, süresi konusunda fikir birliği
oluşturmamıştır. Bu nedenle optimal uygulama yön-
temlerinin oluşturulması ve klinik pratiğe aktarılması
için uzun dönem kontrollü, standart bakım ile karşı-
laştırılan ve farklı frekanslarda uygulanan yöntemle-
rin sonuçlarının elde edilmesi gerekmektedir. Aynı
zamanda yapılması planlanan çalışmalarda, standar-
dize sonuç ölçütlerinin kullanılması önerilmektedir.
Sanal gerçeklik yaklaşımlarının, farklı kronik
ağrı tiplerinde kullanımı son yıllarda oldukça popüler
olmakla birlikte bu alanda daha fazla çalışma yapıl-
masına ihtiyaç bulunmaktadır. Özellikle, tamamla-
yıcı tedaviler açısından bakıldığında sanal gerçeklik
yöntemleri kronik ağrılı bireylerde, ağrı şiddetini
azaltmada ve bireylerin yaşam kalitelerini artırmada
umut verici bir yaklaşımdır.
Özgül ÖZTÜRK ve ark. J Tradit Complem Med. 2020;3(2)
:211-6
214
Finansal Kaynak
Bu çalışma sırasında, yapılan araştırma konusu ile ilgili
doğrudan bağlantısı bulunan herhangi bir ilaç firmasından,
tıbbi alet, gereç ve malzeme sağlayan ve/veya üreten bir
firma veya herhangi bir ticari firmadan, çalışmanın değerlen-
dirme sürecinde, çalışma ile ilgili verilecek kararı olumsuz et-
kileyebilecek maddi ve/veya manevi herhangi bir destek
alınmamıştır.
Çıkar Çatışması
Bu çalışma ile ilgili olarak yazarların ve/veya aile bireylerinin çıkar
çatışması potansiyeli olabilecek bilimsel ve tıbbi komite üyeliği veya
üyeleri ile ilişkisi, danışmanlık, bilirkişilik, herhangi bir firmada ça-
lışma durumu, hissedarlık ve benzer durumları yoktur.
Yazar Katkıları
Bu çalışma hazırlanırken tüm yazarlar eşit katkı sağlamıştır.
Özgül ÖZTÜRK ve ark. J Tradit Complem Med. 2020;3(2)
:211-6
215
1. IASP Terminology. (Erişim tarihi: 1Temmuz
2019) [Link]
2. Davis KD, Flor H, Greely HT, Iannetti GD,
Mackey S, Ploner M, et al. Brain imaging tests
for chronic pain: medical, legal and ethical is-
sues and recommendations. Nat Rev Neurol.
2017;13(10):624-38. [Crossref] [PubMed]
3. Breivik H, Eisenberg E, O’Brien T. The indi-
vidual and societal burden of chronic pain in
Europe: the case for strategic prioritisation and
action to improve knowledge and availability
of appropriate care. BMC Public Health.
2013;13:1229. [Crossref] [PubMed] [PMC]
4. Bushnell MC, Ceko M, Low LA. Cognitive and
emotional control of pain and its disruption in
chronic pain. Nat Rev Neurosci. 2013;14(7):
502-11. [Crossref] [PubMed] [PMC]
5. De Felice M, Ossipov MH. Cortical and sub-
cortical modulation of pain. Pain Manag.
2016;6(2):111-20. [Crossref] [PubMed]
6. Tracey I, Mantyh PW. The cerebral signature
for pain perception and its modulation. Neu-
ron. 2007;55(3):377-91. [Crossref] [PubMed]
7. Luque-Suarez A, Martinez-Calderon , Falla D.
Role of kinesiophobia on pain, disability and
quality of life in people suffering from chronic
musculoskeletal pain: a systematic review. Br
J Sports Med. 2019;53(9):554-9. [Crossref]
[PubMed]
8. Turk DC, Wilson HD. Fear of pain as a prog-
nostic factor in chronic pain: conceptual mod-
els, assessment, and treatment implications.
Curr Pain Headache Rep. 2010;14(2):88-95.
[Crossref] [PubMed] [PMC]
9. Lundberg M, Larsson M, Ostlund H, Styf J. Ki-
nesiophobia among patients with muscu-
loskeletal pain in primary healthcare. J Rehabil
Med. 2006;38(1):37-43. [Crossref] [PubMed]
10. Li L, Yu F, Shi D, Shi J, Tian Z, Yang J, et al.
Application of virtual reality technology in clin-
ical medicine. Am J Transl Res. 2017;9(9):
3867-80. [PubMed]
11. Trost Z, Zielke M, Guck A, Nowlin L, Zakhidov
D, France CR, et al. The promise and chal-
lenge of virtual gaming technologies for
chronic pain: the case of graded exposure for
low back pain. Pain Manag. 2015;5(3):197-
206. [Crossref] [PubMed]
12. Won AS, Bailey J, Bailenson J, Tataru C,
Yoon IA, Golianu B. Immersive virtual reality
for pediatric pain. Children (Basel).
2017;4(7):52. [Crossref] [PubMed] [PMC]
13. Baus O, Bouchard S. Moving from virtual re-
ality exposure-based therapy to augmented
reality exposure-based therapy: a review.
Front Hum Neurosci. 2014;8:112. [Crossref]
[PubMed] [PMC]
14. Pourmand A, Davis S, Marchak A, Whiteside
T, Sikka N. Virtual reality as a clinical tool for
pain management. Curr Pain Headache Rep.
2018;22(8):53. [Crossref] [PubMed]
15. Ravi DK, Kumar N, Singhi P. Effectiveness of
virtual reality rehabilitation for children and ado-
lescents with cerebral palsy: an updated evi-
dence-based systematic review. Physiotherapy.
2017;103(3):245-58. [Crossref] [PubMed]
16. Schultheis MT, Rizzo A. The application of vir-
tual reality technology in rehabilitation. Reha-
bilitation Psychology. 2001;46(3):296-311.
[Crossref]
17. Gumaa M, Youssef AR. Is virtual reality effec-
tive in orthopedic rehabilitation? A systematic
review and meta-analysis. Phys Ther.
2019;99(10)1304-25. [Crossref] [PubMed]
18. Collado‐Mateo D, Merellano‐Navarro E, Oli-
vares PR, García-Rubio J, Gusi N. Effect of
exergames on musculoskeletal pain: a sys-
tematic review and meta‐analysis. Scand J
Med Sci Sports. 2018;28(3):760-71. [Crossref]
[PubMed]
19. Lin HT, Li YI, Hu WP, Huang CC, Du YC. A
scoping review of the efficacy of virtual reality
and exergaming on patients of musculoskele-
tal system disorder. J Clin Med.
2019;8(6):791. [Crossref] [PubMed] [PMC]
20. Gupta A, Scott K, Dukewich M. Innovative
technology using virtual reality in the treatment
of pain: does it reduce pain via distraction, or
is there more to it? Pain Med. 2018;19(1):151-
9. [Crossref] [PubMed]
21. Hoffman HG, Prothero J, Wells MJ, et al. Vir-
tual chess: Meaning enhances users' sense
of presence in virtual environments. Interna-
tional Journal of Human-Computer Interaction.
1998;10:251-63. [Crossref]
22. Luo H, Cao C, Zhong J, Chen J, Cen Y. Ad-
junctive virtual reality for procedural pain man-
agement of burn patients during dressing
change or physical therapy: a systematic re-
view and meta‐analysis of randomized con-
trolled trials. Wound Repair Regen.
2019;27(1)90-101. [Crossref] [PubMed]
23. Pancekauskaitė G, Jankauskaitė L. Paediatric
pain medicine: pain differences, recognition
and coping acute procedural pain in paediatric
emergency room. Medicina (Kaunas).
2018;54(6):94. [Crossref] [PubMed] [PMC]
24. Shahrbanian S, Simmonds MJ, Effects of dif-
ferent virtual reality environments on experi-
mental pain rating in post-stroke individuals
with and without pain in comparison to pain
free healthy individuals. Wiederhold BK, Gam-
berini L, Bouchard S, Riva G. Annual Review
of CyberTherapy and Telemedicine. 2008.
25. Triberti S, Repetto C, Riva G. Psychological
factors influencing the effectiveness of virtual
reality-based analgesia: a systematic review.
Cyberpsychol Behav Soc Netw. 2014;17(6):
335-45. [Crossref] [PubMed]
26. Trost Z, Parsons TD. Beyond distraction: vir-
tual reality graded exposure therapy as treat-
ment for pain‐related fear and disability in
chronic pain. J Appl Biobehav Res.
2014;19(2):106-26. [Crossref]
27. Malloy KM, Milling LS. The effectiveness of vir-
tual reality distraction for pain reduction: a sys-
tematic review. Clin Psychol Rev. 2010;30(8):
1011-8. [Crossref] [PubMed]
28. Osumi M, Ichinose A, Sumitani M, Wake N,
Sano Y, Yozu A, et al. Restoring movement
representation and alleviating phantom limb
pain through short‐term neurorehabilitation
with a virtual reality system. Eur J Pain.
2017;21(1):140-7. [Crossref] [PubMed]
29. Wittkopf PG, Lloyd DM, Johnson MI.
Managing limb pain using virtual reality: a sys-
tematic review of clinical and experimental
studies. Disabil Rehabil. 2019;41(26):3103-17.
[Crossref] [PubMed]
KAYNAKLAR
Özgül ÖZTÜRK ve ark. J Tradit Complem Med. 2020;3(2)
:211-6
216
30. Ozunlu Pekyavas N, Ergun N. Comparison of
virtual reality exergaming and home exercise
programs in patients with subacromial im-
pingement syndrome and scapular dyskinesis:
short term effect. Acta Orthop Traumatol Turc.
2017;51(3):238-42. [Crossref] [PubMed] [PMC]
31. Botella C, Garcia-Palacios A, Vizcaíno Y, Her-
rero R, Baños RM, Belmonte MA. Virtual real-
ity in the treatment of fibromyalgia: a pilot
study. Cyberpsychol Beh Soc Netw.
2013;16(3):215-23. [Crossref] [PubMed]
32. Shiri S, Feintuch U, Weiss N, Pustilnik A, Gef-
fen T, Kay B, et al. A virtual reality system
combined with biofeedback for treating pedi-
atric chronic headache--a pilot study. Pain
Med. 2013;14(5):621-7. [Crossref] [PubMed]
33. Ortiz-Catalan M, Guðmundsdóttir RA, Kristof-
fersen MB, Zepeda-Echavarria A, Caine-Win-
terberger K, Kulbacka-Ortiz K, et al. Phantom
motor execution facilitated by machine learn-
ing and augmented reality as treatment for
phantom limb pain: a single group, clinical trial
in patients with chronic intractable phantom
limb pain. Lancet. 2016;388(10062):2885-94.
[Crossref] [PubMed]
34. Yilmaz Yelvar GD, Çırak Y, Dalkılınç M,
Parlak Demir Y, Guner Z, Boydak A. Is
physiotherapy integrated virtual walking
effective on pain, function, and kinesiopho-
bia in patients with non-specific low-
back pain? Randomised controlled trial. Eur
Spine J. 2017;26(2):538-45. [Crossref]
[PubMed]
35. Wittkopf PG, Lloyd DM, Coe O, Yacoobali S,
Billington J. The effect of interactive virtual re-
ality on pain perception: a systematic review of
clinical studies. Disabil Rehabil. 2019:1-12.
[Crossref] [PubMed]
36. Bahat HS, Takasaki H, Chen X, Bet-Or Y, Tre-
leaven J. Cervical kinematic training with and
without interactive VR trainingfor chronic neck
pain - a randomized clinical trial. Man Ther.
2015;20(1):68-78. [Crossref] [PubMed]
37. Bahat HS, Croft K, Carter C, Hoddinott A,
Sprecher E, Treleaven J. Remote kinematic
training for patients with chronic neck pain: a
randomised controlled trial. Eur Spine J.
2018;27(6):1309-23. [Crossref] [PubMed]
38. Garcia-Palacios A, Herrero R, Vizcaíno Y, Bel-
monte MA, Castilla D, Molinari G, et al. Inte-
grating virtual reality with activity management
for the treatment of fibromyalgia: acceptability
and preliminary efficacy. Clin J Pain.
2015;31(6):564-72. [Crossref] [PubMed]