Wokół problemów odbudowy katedry wrocławskiej

Full text

ALEKSANDRA MARCINW
Katedra Historii Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej
Wokół problemów odbudowy katedry wrocławskiej
Wprowadzenie
Powojenne prace budowlane prowadzone wzrujnowanym Wrocławiu utrudniało wiele czynników, takich jak
rozmiar zniszczeń, zaszłe zmiany polityczne, sytuacja ekonomiczna czy ograniczona liczba kompetentnych wy-
konawców. W tych warunkach odbudowa zniszczonej w70% katedry św. Jana Chrzciciela, której kubatura
wynosiła 60 000 m³, stanowiła niewątpliwie jedno znajwiększych wyzwań. Nie bez znaczenia pozostawał fakt,
iż budowlę tę wcześniej kilkakrotnie przebudowywano, przez co zaznaczyły się wniej różne style. Okres powo-
jenny, kiedy to wzrujnowanej świątyni trwały najintensywniejsze prace, był więc czasem, wktórym osobom od-
powiedzialnym za odbudowę przyszło zmierzyć się zcałą masą problemów, wymagających pilnych rozwiązań1.
Rok 1945 – zniszczenie katedry
Wroku 1944, po letniej ofensywie Armii Czerwonej, Wrocław, jak wiele innych miast wschodniej Rzeszy,
został ogłoszony przez Adolfa Hitlera twierdzą. Początek obrony miasta przed wojskami sowieckimi przypadł
na pierwsze dni lutego 1945 r. Walki trwały trzy miesiące, do 6 maja 1945 r. Wtym okresie Wrocław, do tej
pory nietknięty działaniami wojennymi, został w60% zburzony. Stan zniszczeń Starego Miasta, na którego
terenie znajdowało się najwięcej zabytków, oceniono na 50% (il. 1)2. Szczególnie dotkliwe straty wyrządziły
bombardowania przeprowadzone na początku kwietnia, wWielkanoc3. Wtych właśnie dniach celem ataków
stał się Ostrów Tumski. Ogień atakujących sprowokowany został wdużej mierze umieszczeniem przez Niem-
ców dział armatnich na terenie ogrodu przy pałacu arcybiskupim4.
Zniszczenie katedry nastąpiło wponiedziałek wielkanocny 2 kwietnia (il. 2). Uszkodzone wczasie nalotów
hełmy wież frontowych spadły, płonąc, na dach nawy głównej iwywołały pożar. Kolejne pociski, które nadleciały
od południa, spowodowały dalsze rozprzestrzenienie się ognia5. Na skutek ostrzeliwania mur od tej strony został
uszkodzony wtrzech miejscach (il. 3)6. Powstałe wyrwy zaczęły zagrażać statyczności niektórych elementów kon-
strukcji świątyni. Uszkodzeniom uległy również wszystkie łęki odporowe strony południowej. Sklepienia nawy
bocznej załamały się pod naciskiem zniesionych na nie dwóch przypór części prezbiterialnej, awięźbę dachową
ijej pokrycie zniszczył ogień, który rozprzestrzenił się zdachu głównego. Fasada zachodnia uległa mniejszemu
zniszczeniu. Trzony wież nie zostały traone żadnym pociskiem, jednak płonące pozostałości hełmu wyszczerbiły
1 Konieczność podejmowania szybkich działań podkreślał Marcin Bukowski, zwracając jednocześnie uwagę, iż wdotychczasowej
praktyce zarówno wkraju, jak iza granicą nie spotkano się ztak wielką skalą zniszczeń zabytków; zob. Marcin Bukowski, Katedra
Wrocławska, Wrocław 1974, s. 61. Sytuacji nie ułatwiał fakt, iż odbudowa katedry sprzeczna była zfunkcjonującą od początku XX w.
doktryną konserwatorską, mówiącą otym, że najważniejszy jest autentyzm substancji zabytkowej.
2 Tomasz Głowiński, Wstęp, [w]: Hans von Ahlfen, Hermann Nieho, Festung Breslau wogniu, Wrocław 2008, s. 5–10.
3 Wydarzenia te zostały nazwane przez dowodzących obroną Twierdzy Wrocław generałów Hansa von Ahlfena iHermanna Niehoa
„bitwą wielkanocną”; zob. H. von Ahlfen, H. Nieho, op. cit., s. 115.
4 Gregor um, Obce miasto. Wrocław 1945 ipotem, Wrocław 2005, s. 25, 30.
5 Ksiądz Paul Peikert, proboszcz parai św. Maurycego, zanotował wówczas wswoim pamiętniku: „ZKaiserbrücke rozpościerał się
przed nami nieopisanie smutny widok płonącego Wrocławia […] Płomienie buchały zwież kościoła katedralnego; dach Katedry był
jednym morzem płomieni”; zob. ks. Paul Peikert, Kronika dni oblężenia. Wrocław 22 I– 6 V 1945, Wrocław 2008, s. 267.
6 Wczęści prezbiterialnej zniszczone zostały mury między trzema oknami oraz nadproża igzyms główny. Wkorpusie pojawił się
wyłom wmiejscu okna pseudotranseptu oraz usytuowanego obok otworu okiennego nawy głównej. Trzeci wyłom znajdował się
wpobliżu wieży południowo-zachodniej. Był on najmniejszy, ale groźny ze względu na powstałe wtym miejscu silne zarysowanie
muru; zob. Marcin Bukowski, Katedra wrocławska. Architektura – rozwój – zniszczenie – odbudowa, Wrocław 1962, s. 122.
katedra_kaczmarek_galewski_09_DRUK-2.indb 317 2016-08-25 20:16:46

AleksAndrA MArcinów
318
1. Wrocław. Panorama zrujnowanego Starego Miasta widoczna z wieży ratusza, w głębi wieże katedry, 1945
2. Wrocław. Widok zniszczonej katedry z wieży kolegiaty Krzyża Świętego, 1946
katedra_kaczmarek_galewski_09_DRUK-2.indb 318 2016-08-25 20:16:49

Wokół problemów odbudowy katedry wrocławskiej
319
3. Wrocław, katedra. Południowa elewacja, widoczne potężne wyrwy w murze, 1945
4. Wrocław, katedra. Wschodnia elewacja z ocalałymi kaplicami barokowymi, 1946
katedra_kaczmarek_galewski_09_DRUK-2.indb 319 2016-08-25 20:16:50

AleksAndrA MArcinów
320
5. Wrocław, katedra. Zrujnowane wnętrze nawy głównej z widokiem na prezbiterium, 1945
katedra_kaczmarek_galewski_09_DRUK-2.indb 320 2016-08-25 20:16:51

Wokół problemów odbudowy katedry wrocławskiej
321
górną część wieży północnej. Powstały również uszkodzenia wmurze irzeźbach. Po stronie północnej ogień stra-
wił dach nad nawą boczną, kaplicami oraz znajdującą się wtej części biblioteką. Uszkodzone zostały także łuki
przyporowe, które uległy silnym spękaniom. Jeden złuków części wschodniej spadł na sklepienie znajdujących się
pod nim kaplic. Pożar dachów naw świątyni zatrzymał się na wschodniej ścianie szczytowej oraz usytuowanych
przy niej wieżach, strawiwszy wcześniej ich dachy pokryte blachą miedzianą. Ocalały natomiast znajdujące się
przy ambicie barokowe kaplice Bożego Ciała (Elektorska) oraz św. Elżbiety (il. 4)7. Usytuowana pomiędzy nimi
kaplica Mariacka straciła dach, który zajął się od spadających zwież elementów. Wwyniku pożaru we wnętrzu
kościoła zawaliły się prawie wszystkie sklepienia nawy głównej iprezbiterium (il. 5). Przetrwało tylko jedno
przęsło wczęści zachodniej. Nawy boczne oraz ambit utraciły prawie połowę sklepień (il. 6). Ściany wśrodku
uszkodzone zostały przez odpryski pocisków. Filary nawy najbardziej zniszczone zostały wczęści dolnej. Przyczyną
był wybuch materiałów łatwopalnych magazynowanych wświątyni. Spadające zgóry elementy zniszczyły gzyms
arkadowy nawy głównej w30% po stronie północnej iwponad 50% po stronie południowej. Wwyniku pożaru
katedra straciła także swoje wyposażenie – całkowicie spłonął m.in. ołtarz główny, stalle oraz wielkie organy8.
7 Pożar uszkodził jedynie miedzianą blachę, znajdująca się na kopułach kaplic; ibidem, s. 128.
8 Ibidem, s. 122–128.
6. Wrocław, katedra. Wnętrze południowej nawy bocznej w kierunku wschodnim, 1946
katedra_kaczmarek_galewski_09_DRUK-2.indb 321 2016-08-25 20:16:52

AleksAndrA MArcinów
322
Dyskusje nad odbudową katedry
Krótko po tym, jak Wrocław przeszedł wręce polskie, wzrujnowanym mieście ruszyły prace zabezpieczające.
Przy tej okazji zaczęto zadawać sobie pytania odalsze losy katedry. Stopień jej zniszczenia sprawił, iż zróżnych
środowisk odezwały się głosy podające wwątpliwość sens jej odbudowy. Ponieważ istniały obawy, iż nie udało-
by się uzyskać obrazu bliskiego oryginałowi, rozważano, czy nie lepiej byłoby wybudować nową katedrę, asto-
jącą na Ostrowiu Tumskim świątynię zachować wformie trwałej ruiny, osłoniętej jedynie zabezpieczającymi
dachami9. Zniszczony kościół stanowiłby wten sposób „dowód bogatej przeszłości”10. Inną propozycją było
całkowite usunięcie pozostałości świątyni ipostawienie na oszyszczonym placu nowego kościoła. Ostatecznie
zwyciężyli jednak zwolennicy odbudowy, których stanowisko poparł rządca archidiecezji wrocławskiej, ksiądz
infułat dr Karol Milik11. We wrześniu 1945 r. duchowny ślubował, iż przywróci katedrę do jej poprzedniego
stanu, itak też uczynił12. Dla władz państwowych odbudowa świątyni ważna była ze względów propagand-
owych. Budowle pochodzące zczasów piastowskich, aztego okresu we Wrocławiu zachowały się przede
wszystkim kościoły, dawały świadectwo dawnej przynależność Ziem Odzyskanych do Polski13.
Początek prac porządkowo-zabezpieczających
Pierwsze czynności na terenie zrujnowanej katedry miały na celu uporządkowanie obiektu oraz zabezpiec-
zenie go przed dalszą dewastacją. Prace rozpoczęto jesienią 1945 r., apomagali przy nich ocalali członkowie
służby katedralnej oraz dawni pracownicy świątyni. Wpierwszej kolejności zamierzano udostępnić wiernym
położoną od strony północnej kaplicę Elektorską, wktórej podczas trwania robót odbywałyby się nabożeńst-
wa14. Na tym etapie wszelkie działania miały charakter prowizoryczny. Kaplicę NMP przekryto blachą cyn-
kową, mającą stanowić jedynie tymczasowe zabezpieczenie, podobnie jak papa wprzypadku zakrystii czy
dachówka karpiówka, którą użyto na nawie bocznej północnej. Wcelu wzmocnienia nadwyrężonego muru,
czasowo zamurowano okna oraz wykonano przemurowania. Nad nawą boczną północną utworzono więźbę
dachową z belek pochodzących z rozbiórki zrujnowanych okolicznych budynków. Ze świątyni usunięto
ponadto około 200 m³ gruzu. Podczas wykonywania czynności porządkowych starano się selekcjonować ma-
teriał, który mógłby być powtórnie wykorzystany. Szczególną uwagę zwracano na zachowane wcałości cegły
gotyckie, fragmenty kamiennych zworników, wsporników, żeber oraz rzeźb guralnych15.
9 Nad problemem odbudowy katedry wrocławskiej zastanawiał się m.in. historyk, dawny archiwista diecezjalny Wrocławia, ksiądz
drEwald Walter. W swoim artykule wyraził obawę, iż stan techniczny popękanych murów oraz resztek sklepień wymaga ich wy-
burzenia. Wkonsekwencji świątynia straciłaby jeszcze więcej oryginalnej substacji zabytkowej iprzy słabej znajomości przekazów
ikonogracznych, po odbudowie stałaby się budowlą pseudogotycką. Według duchownego katedrę należało więc pozostawić wstanie
ruiny; zob. idem, Ruine und Aufbau des Breslauer Domes, „Archiv für schlesische Kirchengeschichte” Bd. 7 (1949), s. 266–267; Mar-
cin Bukowski, Wrocław zlat 1945–1952. Zniszczenia idzieło odbudowy, Warszawa–Wrocław 1985, s. 103.
10 Byłoby to zgodne zprzedwojennymi poglądami na temat ochrony zabytków, domagającymi się zachowania autentyzmu cennych
budowli wmożliwie największym stopniu.
11 Wincenty Urban, Katedra Wrocławska, Wrocław 1951, s. 19–20.
12 Ksiądz dr Karol Milik napisał wswoim pamiętniku: „Klękam na ruinach katedry iślubuję jej odbudowę ipowrót do dawnego pięk-
na”; zob. ks. Józef Pater, Ksiądz infułat dr Karol Milik jako rządca archidiecezji wrocławskiej wlatach 1945–1951, Wrocław 2012, s. 115.
13 Wlatach 1945–1950 większość kredytów na odbudowę zabytków wregionie przyznawana była na przywrócenie do dawnego
stanu obiektów we Wrocławiu. Uzasadniając wybór budowli wrocławskich, podkreślano ich znaczenie historyczne, artystyczne oraz
wysoki stopień zniszczenia; zob. Archiwum Państwowe we Wrocławiu (dalej APW), Akta Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej
(dalej PWRN) we Wrocławiu Wydział IX-Kultury iSztuki, sygn. IX/118, Sprawozdanie ze stanu zabytków na dzień 31.XII.1955 r.,
s. 11. Wroku 1962 konserwator zabytków Wrocławia Olgierd Czerner opowojennej odbudowie średniowiecznych budowli napisał:
„Solidniejsza konstrukcja murów isklepień obiektów monumentalnych […] pozwoliła na ich odbudowanie. Wten sposób można
było ocalić to, co jest widocznym świadectwem działalności polskiego mecenatu iartystów wieku XII, XIII iXIV iprzekazać wopiekę
socjalistycznemu społeczeństwu współczesnego Wrocławia. Fakt ten niewątpliwie wywarł ogromny wpływ na kształtowanie lokalnego
patriotyzmu iprzywiązania do ziemi praojców”; zob. APW, Akta PWRN we Wrocławiu Wydział IX-Kultury iSztuki, sygn. IX/118,
Informacja, s. 77.
14 M. Bukowski, Katedra wrocławska. Architektura…, s. 142.
15 APW, Akta Wrocławskiej Dyrekcji Odbudowy we Wrocławiu (dalej WDO) zlat 1945–1951, nr sygn. 127, Protokół komisji lu-
stracyjnej zdotychczasowych prac zabezpieczających, prowadzonych sposobem gospodarczym przez Zarząd paraalny wKatedrze Wrocław-
skiej, 1.VIII.46r., s. 24–25.
katedra_kaczmarek_galewski_09_DRUK-2.indb 322 2016-08-25 20:16:52

Wokół problemów odbudowy katedry wrocławskiej
323
Prace budowlano-zabezpieczające prowadzone przez
Wrocławską Dyrekcję Odbudowy
(etap pierwszy)
Już wpaździerniku 1945 r. ustanowiono we Wrocławiu specjalny organ wykonawczy Ministerstwa Odbudowy
– Wrocławską Dyrekcję Odbudowy16. Swoją programową działalność WDO rozpoczęła wdrugim kwartale
1946 r. od wybrania obiektów, wktórych miały zostać przeprowadzone kompleksowe prace. Wśród nich
znalazła się katedra. Na stanowisko projektanta oraz kierownika budowy odpowiedzialnego za obiekt powoła-
no architekta Marcina Bukowskiego17. Część środków na odbudowę przekazało Ministerstwo Kultury iSz-
tuki, reszta natomiast pochodziła zkredytów inwestycyjnych WDO18. Roboty podzielono na cztery etapy,
zktórych pierwszy rozpoczęto 15 listopada 1946 r.19 Za najpilniejsze uznano wykonanie belek żelbetowych,
które związałyby przerwany dwiema wyrwami mur południowy. Wten sposób zamierzano zapobiec dalszym
odchyleniom ściany. Jedyne ocalałe przęsło sklepienia nawy głównej miało zostać zabezpieczone przez zace-
mentowanie. Należało się także pilnie zająć mocno naruszonymi koronami murów wież zachodnich, zwłaszc-
za północnej. Wplanach było ponadto odtworzenie dachów namiotowych wformie sprzed restauracji zlat
1920–1922 oraz przywrócenie drewnianych podestów ischodów do ich przedwojennego stanu20. Wdalszym
ciągu trwać miały prace odgruzowujące izabezpieczające, głównie w wieżach frontowych. Na tym etapie
zaczęto także prowadzić analizę zniszczeń budowli, szukając przede wszystkim sposobów na zachowanie ory-
ginalej substancji zabytkowej. Zastanawiano się również, jak najskuteczniej zapobiec zawaleniu się murów
oraz sklepień. Uznano, iż przy wzmacnianiu konstrukcji niezbędne będzie sięgnięcie po nowoczesne środki
techniczne, takie jak np. zastrzyki cementowe wprzypadku zarysowań21. Wdniu 24 października 1946r.
podpisano z rmą Zjednoczone Przedsiębiorstwo Budowlane pod Zarządem Państwowym Ministerstwa
Odbudowy we Wrocławiu umowę na przeprowadzenie robót. Wykonawca zakończył prace zponad rocznym
opóźnieniem wmarcu 1948 r.22, nie wykonawszy dwóch belek żelbetowych oraz zamierzonych daszków na
wieżach zachodnich23.
16 Wrocławska Dyrekcja Odbudowy funkcjonowała prawie 5 lat. Działalność jej została zawieszona 26 maja 1950 r. zarządzeniem
ministra budownictwa (Dz. U. Min. Bud. nr 7 poz. 65). Decyzja olikwidacji Dyrekcji została podjęta wzwiązku zpowołaniem In-
spektoratu Nadzoru Budowlanego; zob. APW, Barbara Baworowska, Wstęp do zespołu akt Wrocławskiej Dyrekcji Odbudowy we Wro-
cławiu zlat 1945–1951, Wrocław 1969.
17 Marcin Bukowski (1902–1987) – architekt ikonserwator zabytków. Absolwent Wydziału Architektury Akademii Sztuk Pięk-
nych wKrakowie. Wlatach 1946–1949 kierował Oddziałem Architektury Zabytkowej Wrocławskiej Dyrekcji Odbudowy. Prowa-
dził prace przy zrujnowanej katedrze, kościołach św. Piotra iPawła oraz św. Wincentego, klasztorze Kanoników Regularnych (ob.
gmach Biblioteki Uniwersyteckiej na Piasku), ratuszu oraz Arsenale Miejskim. Wtym samym czasie wykładał historię architektury
polskiej oraz prowadził ćwiczenia zkonserwacji zabytków na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej. Od roku 1949 przez
trzy lata pełnił funkcję prezesa wrocławskiego oddziału Stowarzyszenia Architektów Polskich. Następnie objął stanowisko kierowni-
ka Pracowni Projektowej wrocławskiego oddziału Polskich Pracowni Konserwacji Zabytków. W1964 r. został wybrany na kierow-
nika Katedry Historii Architektury, Sztuki iTechniki Politechniki Śląskiej. Autor licznych książek, m.in. na temat katedry wrocław-
skiej iratusza miejskiego, atakże zniszczeń wojennych we Wrocławiu oraz odbudowy miasta. Za: Marcin Bukowski, [w:] Jan Harasi-
mowicz, Włodzimierz Suleja (red.), Encyklopedia Wrocławia, Wrocław 2006, s. 100; Zenon Prętczyński, Pamięci architektów wrocław-
skich 1945–2005, Wrocław 2010, s. 34–35..
18 APW, Akta j WDO zlat 1945–1951, nr sygn. 127, Pismo WDO dotyczące robót zabezpieczających wkatedrze wrocławskiej, s. 26.
19 Program pierwszego etapu prac ustalony został 1 sierpnia 1946 r. podczas spotkania, wktórym udział wzięli wojewódzki konser-
wator zabytków Władysław Porejko, naczelnik Wydziału Budowlanego WDO inż. arch. Karol Kopeć, kierownik Oddziału Archi-
tektury Zabytkowej WDO arch. Marcin Bukowski oraz kanonik katedralny ks. Franciszek Niedźbała; zob. APW, Akta WDO zlat
1945–1951, nr sygn. 127, Protokół…, s. 24–25.
20 APW, Akta WDO zlat 1945–1951, nr sygn. 127, Pismo…, s.26.
21 Wszerszym kontekście trwające wlatach 1946–1947 prace badawcze miały pomóc wopracowaniu koncepcji odbudowy katedry.
Chciano uniknąć wszelkich działań prowizorycznych, które wiązałyby się zkoniecznością dokonywania późniejszych zmian. Prow-
adzeniu badań sprzyjało czasowe wyłączenie świątyni zużytkowania. Wpierwszej kolejności dokonano inwentaryzacji budowli oraz
sporządzono rysunki przedstawiające katedrę przed zniszczeniem. Wszystkie te czynności były tym istotniejsze, iż wokresie przed-
wojennym takich prac nie realizowano. Wiedza ośredniowiecznej budowli była początkowo znikoma; zob. M. Bukowski, Katedra
wrocławska. Architektura…, s. 142–143.
22 Zgodnie zumową z24 października 1946 r. roboty miały się zakończyć 31 grudnia 1946 r. (APW, Akta WDO zlat 1945–1951,
nr sygn. 129, Pismo zdnia 17 stycznia 1947 r. dyrektora WDO inż. J. Rybickiego do ob. inż. Majewskiego Dyrektora Dolnośląskiego
Zjednoczenia Państwowych Przedsiębiorstw Budowlanych, s. 14). Opóźnienie wynikało zpowodu reorganizacji rmy; zob. APW, Akta
WDO zlat 1945–1951, nr sygn. 128, Odbudowa Katedry Wrocławskiej. Opis Ietapu robót, s. 58.
23 Ibidem.
katedra_kaczmarek_galewski_09_DRUK-2.indb 323 2016-08-25 20:16:52

AleksAndrA MArcinów
324
Prace budowlano-zabezpieczające prowadzone przez WDO
(etap drugi)
Ze względu na to, że wlistopadzie 1947 r. huta zChorzowa miała dostarczyć stalową więźbę dachową,
etap drugi robót rozpoczął się we wrześniu 1947 r., jeszcze przed zakończeniem pierwszego24. Zpowodu
problemów ze Zjednoczonym Przedsiębiorstwem Budowlanym do realizacji prac drugiego etapu wynaję-
to inną rmę, tj. Przedsiębiorstwo Robót Budowlanych Władysław Patkowski. Firma ta była wykonawcą
również na kolejnych etapach, do roku 1949. Jako najważniejsze zadanie postawiono sobie wzmocnienie
murów nawy głównej oraz części prezbiterialnej, anastępnie osłabionych łuków przyporowych ilarów mię-
dzynawowych25. Należało również odtworzyć ścianę południową wmiejscach trzech wyłomów (il. 7) oraz
zniesione łuki przyporowe26. Znalezienie pracowników do wykonywania robót murarskich nie było łatwe
ze względu na ogromne zapotrzebowanie na tego typu fachowców wzniszczonym kraju. Przedsiębiorstwo,
które prowadziło prace wkatedrze, zatrudniało głównie rzemieślników działających we Wrocławiu wokresie
międzywojennym oraz osoby uczestniczące wrobotach zabezpieczających wgórnictwie. Borykano się nie
tylko ztrudnościami technicznymi, ale imateriałowymi. Zastanawiano się, jakiej cegły użyć do wypełnienia
wyrw oraz uszkodzonego lica ścian: nowej – maszynowej, oryginalnej – odzyskanej podczas odgruzowywania
świątyni, czy też wykonanej na specjalnie zamówienie, owymiarach cegły gotyckiej. Ze względu na to, że ten
etap robót związany był już nie tylko zzabezpieczaniem obiektu, podejmowane decyzje mogły istotnie zawa-
żyć na przyszłym charakterze budowli. Generalnie kierowano się poglądem, iż należy stosować współczesne
rozwiązania techniczne, które pozwoliłyby na uratowanie substancji zabytkowej, przy jednoczesnym wyko-
rzystaniu oryginalnych elementów, które znajdowano wgruzowiskach na terenie katedry oraz wokół niej. Od
24 Wpaździerniku 1947 r. na konferencji zudziałem wojewódzkiego konserwatora zabytków Jerzego Güttlera, Bukowski uzgodnił
konieczność rozszerzenia programu prac budowlanych wświątyni; zob. APW, Akta WDO zlat 1945–1951, nr sygn. 130, Protokół
odnośnie zwiększenia programu robót budowlanych wKatedrze Wrocławskiej, Wrocław 25.X.1947 r., s. 7.
25 Konieczne było skontrolowanie odkształceń, jakie powstały wkamiennych larach wwyniku wybuchu amunicji zgromadzonej
wkatedrze wczasie oblężenia. Ostatecznie naprawą tych elementów zajęto się dopiero kilka lat później.
26 APW, Akta WDO zlat 1945–1951, nr sygn. 130, Kosztorys ofertowy na II etap robót zabezpieczających wKatedrze Wrocławskiej,
s. 28.
7. Marcin Bukowski, rysunek południowego muru prezbiterium katedry z zaznaczonym wykonanym wypełnieniem pierwszej od
wschodu wyrwy w południowej elewacji świątyni, październik 1947 r.
katedra_kaczmarek_galewski_09_DRUK-2.indb 324 2016-08-25 20:16:52

Wokół problemów odbudowy katedry wrocławskiej
325
samego początku starannie selekcjonowano odnaleziony materiał. Ostatecznie udało się zebrać wystarczającą
ilość oryginalnej cegły owymiarach 8 x 13 x 27 cm, aby oblicować mur co najmniej do grubości pół cegły.
Wkubaturze ścian zastosowano już nową cegłę27. Wyprawy styków wykonane zostały pierwotną metodą, za
pomocą czystego wapna. Ze względu na odkształcenia zdecydowano się na rozbiórkę sześciu łuków przypo-
rowych wprezbiterium, dwóch wczęści korpusu oraz kilku ceglanych larów międzyokiennych. Wszystkie
te elementy zostały następnie odtworzone. Zamocowanie w1947 r. żelbetowej ławy wieńcowej na wysokości
głównego gzymsu budowli zakończyło prace niezbędne do montażu więźby. Równolegle zinnymi czynno-
ściami wdalszym ciągu zajmowano się odgruzowywaniem katedry, porządkując prezbiterium, nawę główną,
nawę boczną, kaplice oraz wieże. Na tym etapie zaczęto również osadzać kamienne łęki okienne, obrobione
przez Państwową Pracownię Kamieniarską WDO. Zdecydowano się także na zdjęcie posadzki płytowej wna-
wie głównej oraz nawach bocznych28. Rozważano przy tym obniżenie posadzki do wysokości, jaką miała ona
przed zmianami dokonanymi wokresie baroku, czyli ookoło 30 cm. Rozwiązanie takie byłoby jednak kosz-
towne ze względu na prace kamieniarskie, które należałoby wówczas przeprowadzić przy marmurowych ba-
lustradach znajdujących się pomiędzy nawami bocznymi akaplicami, atakże przy balustradzie oddzielającej
prezbiterium oraz przy progach portali kaplic wschodnich. Ostatecznie przeważyło przekonanie, iż poziom
barokowej posadzki stanowi jeden zetapów rozwoju wnętrza świątyni, dlatego nie należy go zmieniać29.
Prace budowlano-konserwatorskie prowadzone przez WDO
(etap trzeci)
Na początku maja 1948 r. zlecono kolejny etap robót30. Głównym zadaniem wtym okresie było zamoco-
wanie nowej więźby dachowej31. Wcześniejsza konstrukcja drewniana, która prawie wcałości spłonęła, po-
chodziła zXIII w., choć wiele jej elementów było wymienianych wpóźniejszych epokach. Zdecydowano,
iż nowa więźba wykonana będzie ze stali. Obawiano się bowiem, iż nadwyrężone mury nie wytrzymałyby
obciążenia ciężkim drewnem32. Drugą kwestią materiałową do rozstrzygnięcia okazało się pokrycie da-
chu. Przed wojną dach wyłożony był blachą miedzianą itego materiału planowano użyć do ponownego
przekrycia. Nie otrzymawszy jednak na niego przydziału33, nawę główną wyłożono ostatecznie dachówką
korytkową, nawy boczne zaś dachówką karpiówką34. Ciężar takiego przekrycia stanowił dodatkowy argu-
ment za zastosowaniem lekkiej stali do wykonania więźby (il. 8)35. Wtym samym czasie, wktórym trwały
prace nad dachem, prowadzono również roboty murarsko-kamieniarskie (il. 9). Zniszczone wwyniku
ostrzałów prolowane bloki kamienne, którymi wyłożone były szpalety okienne oraz gzymsy podokienne
igzyms główny, zostały rozebrane izastąpione nowymi. Materiał osadzono również na łukach przyporo-
wych korpusu36. Prace przy montażu nowych elementów posuwały się wzwolnionym tempie, gdyż WDO
spóźniała się zdostawami obrobionego kamienia. Opóźnienia wynikały ze zbyt małej liczby kamieniarzy
zatrudnionych wprzedsiębiorstwie37.
27 M. Bukowski, Katedra wrocławska. Architektura…, s. 152–153.
28 APW, Akta WDO zlat 1945–1951, nr sygn. 130, Kosztorys…, s. 28–29.
29 M. Bukowski, Katedra Wrocławska. Architektura…, s. 145.
30 Wtym czasie za zgodą Naczelnej Dyrekcji przekazano na prace przy katedrze 2 mln zł kredytu przeznaczone wcześniej na kościóły
św. Marcina oraz śś. Piotra iPawła; zob. APW, Akta PWRN we Wrocławiu, Wydział IX-Kultury iSztuki, sygn. IX/118, Sprawozdanie
zrobót konserwatorskich we Wrocławiu wykonanych wramach Planu Inwestycyjnego izdotacji Ministerstwa Kultury iSztuki, 1947r., s. 1.
31 Choć umowa na realizację prac trzeciego etapu podpisana została zrmą Patkowski wmaju 1948 r., Bukowski wspomina, iż dostar-
czona wcześniej więźba faktycznie została zamocowana wstyczniu ilutym tego roku; zob. M. Bukowski, Wrocław…, s. 104, przyp.5.
Wyraźne przyśpieszenie robót mogło być związane zzaplanowanym na lipiec 1948 r. otwarciem Wystawy Ziem Odzyskanych.
32 Ibidem.
33 APW, Akta PWRN, Wydział IX-Kultury iSztuki, sygn. IX/118, Sprawozdanie zrobót..., s. 1.
34 Pokrycie dachów wykonano podczas kolejnego etapu robót; zob. APW, Akta WDO zlat 1945–1951, nr sygn. 133, Rachunek końcowy
dla WDO za wykonane roboty budowlano-zabezpieczające wKatedrze Wrocławskiej. II, III iIV etap robót, s. 44–47. Wlatach siedemdzie-
siątych, kiedy pracami przy katedrze kierował arch. Edmund Małachowicz, dachówkę wymieniono zpowrotem na blachę miedzianą
najpierw nad nawą główną, anastępnie nad nawami bocznymi. Kierowano się nie tylko chęcią nawiązania do wcześniejszego przekrycia,
ale także względami praktycznymi. Po wpływem drgań elastycznej więźby stalowej dachówki pękały ispadały na dachy naw bocznych, po-
wodując ich ciągłe uszkodzenia; zob. Edmund Małachowicz, Katedra Wrocławska. Dzieje iarchitektura, Wrocław 2012, s. 301, przyp. 89.
35 M. Bukowski, Katedra wrocławska. Architektura…, s. 152–156.
36 APW, Akta WDO zlat 1945–1951, nr sygn. 133, Rachunek…, s. 28–30.
37 APW, Akta WDO zlat 1945–1951, nr sygn. 133, Protokół Kolaudacyjny zdnia 31.X. 1949 r., s. 11–13.
katedra_kaczmarek_galewski_09_DRUK-2.indb 325 2016-08-25 20:16:52

AleksAndrA MArcinów
326
8. Wrocław, katedra. Elewacja południowa w trakcie odbudowy z widoczną zamontowaną stalową więźbą dachową nad nawą główną,
1948
9. Kamieniarze pracujący przed zachodnią elewacją katedry, po 1945
katedra_kaczmarek_galewski_09_DRUK-2.indb 326 2016-08-25 20:16:53

Wokół problemów odbudowy katedry wrocławskiej
327
10. Marcin Bukowski, rysunek sklepień krzyżowo-żebrowych katedry oraz sklepienia przeskokowego nawy bocznej połud-
niowej, lipiec 1948 r.
katedra_kaczmarek_galewski_09_DRUK-2.indb 327 2016-08-25 20:16:54

AleksAndrA MArcinów
328
Prace budowlano-konserwatorskie prowadzone przez WDO
(etap czwarty)
Wlipcu 1948 r. rozpoczął się ostatni etap robót prowadzonych na terenie katedry przez WDO38. Złożyły się
na niego prace murarskie, ciesielskie, dekarskie, blacharskie oraz kamieniarskie. Po skończeniu dachu zajęto
się uszkodzonymi podczas działań wojennych sklepieniami katedry. Wnajgorszym stanie technicznym były
te znajdujące się wnawie bocznej południowej (cztery przęsła sklepień krzyżowych ijedno przeskokowego).
Ostatecznie zdecydowano się na ich rozebranie iwykonanie sklepień znowego materiału, na wzór orygi-
nalnych (il. 10)39. Przystąpiono również do odtworzenia laskowania imaswerku woknie ściany wschodniej
prezbiterium. Prace rozpoczęto od wykonania zdjęcia zachowanych fragmentów rozetowo-maswerkowych,
anastępnie odrysowania pozostałych elementów. Rekonstrukcji dokonano na podstawie projektu Bukow-
skiego (il. 11, 12)40.
Czwarty etap robót realizowanych przez WDO głównie ze środków państwowych zakończono wlutym
1949 r.41 Wciągu tego okresu udało się doprowadzić katedrę do stanu surowego otwartego. Odbudowano
mury, dach świątyni, niektóre sklepienia, wzmocniono także naruszone elementy, takie jak lary między-
nawowe czy łęki odporowe (il. 13). Zabezpieczone zostały również wieże zachodnie. Najpilniejszą sprawą
było teraz zapewnienie kontynuacji prac we wnętrzu budowli. Kierownictwo nad tymi działaniami przejęła
administracja kościelna42.
Prace prowadzone zfunduszów Administracji Apostolskiej
we Wrocławiu
Najważniejszym zadaniem nowego okresu odbudowy katedry było przesklepienie prezbiterium i nawy
głównej oraz kontynuacja robót przy sklepieniach naw bocznych. Wczęści wschodniej świątyni odtworzo-
no sklepienia krzyżowe zceglanymi żebrami oprolu gruszkowym. Do ich wykonania użyto elementów
odnalezionych podczas odgruzowywania prezbiterium. Brakujące fragmenty zostały wypalone na wzór
starych. Dwa oryginalne zworniki zostały osadzone na swoich dawnych miejscach, pozostałe zaś trzeba było
odtworzyć. Poważną trudność sprawiły sklepienia nawy głównej. Pierwotne sklepienia gotyckie zapadły
się podczas pożaru jeszcze wokresie baroku. Przed ich ówczesną odbudową usunięto wszystkie zachow-
ane elementy średniowieczne. Wykonano sklepienia krzyżowe bez żeber, zzaznaczeniem delikatnymi lini-
ami przecięć głównej kolebki zlunetkami. Bukowski rozważał trzy możliwości odbudowy tych elementów.
Pierwszym nasuwającym się rozwiązaniem było odtworzenie sklepień barokowych. Przemawiało za tym
przede wszystkim zachowanie się jednego z przęseł. Oprócz tego przetrwały wszystkie konsole oraz wi-
doczne wmurach zarysy pozostałych przęseł. Istniały także zdjęcia inwentaryzacyjne zlat trzydziestych
XX w. Druga opcja zakładała rekonstrukcję sklepień gotyckich, jednakże zpunktu widzenia konserwator-
skiego niedopuszczalne wydawało się przywracanie elementów nieistniejących już od 250 lat. Co więcej,
choć podczas badań przeprowadzonych w1948 r. odkryto zarys sklepień krzyżowych, brakowało jakichkol-
wiek przekazów mówiących otym, jak wyglądały prole żeber czy zjakiego materiału były one wykonane.
Trzecią możliwością było przekrycie nawy sklepieniem lub stropem ocechach współczesnych. Ponieważ na-
jwięcej argumentów przemawiało za uzupełnieniem brakujących części sklepienia barokowego, to ostatecz-
nie uczyniono. Odtworzone elementy stanowiły ponad 70% całości konstrukcji43. Po wykonaniu sklepień,
obniżając rusztowania, odremontowano lico ścian oraz detal kamienny. Wnawie głównej zrekonstruowano
38 Wspominając prace przy świątyni, Bukowski odnotował, iż pod koniec lipca 1948 r. zakończone zostały główne roboty konser-
watorskie mające na celu wyeliminowanie zagrożeń budowlanych oraz wyznaczenie kierunku dalszych działań; zob. M. Bukowski,
Katedra wrocławska. Architektura…, s. 156.
39 APW, Akta WDO zlat 1945–1951, nr sygn. 133, Rachunek…, s. 39–40.
40 Ibidem, s. 48.
41 APW, Akta WDO zlat 1945–1951, nr sygn. 133, Protokół…, s. 12.
42 Począwszy od 1949 r., wzmożono prośby do wiernych onansowe wsparcie odbudowy świątyni. Jak podaje wswojej książce ks.
Wacław Szetelnicki, do momentu wymiany waluty w1950 r. zebrane zostały na ten cel 54 mln zł, do roku 1951 zaś kolejny 1 mln
376 tys. zł; zob. ks. Wacław Szetelnicki, Odbudowa kościołów wArchidiecezji Wrocławskiej wlatach 1945–1972. Rola duchowieństwa
iwiernych, Roma 1975, s. 342.
43 M. Bukowski, Katedra wrocławska. Architektura…, s. 157–159.
katedra_kaczmarek_galewski_09_DRUK-2.indb 328 2016-08-25 20:16:54

Wokół problemów odbudowy katedry wrocławskiej
329
zniszczony gzyms arkadowy44. Wtym czasie zakończone zostały zaplanowane jeszcze przez WDO prace
przy uszkodzonych wdolnej części larach międzynawowych korpusu. Polegały one na wykonaniu nowej
okładziny kamiennej. Kolejne działania objęły naprawę okien prezbiterium inawy głównej. Wsiedmiu ok-
nach chóru należało uzupełnić elementy, wpięciu zaś wstawić nowe laskowania. Podobnie jak wprzypadku
sklepień, okna nawy głównej sprawiły największy kłopot. Gotyckie kamienne laskowania zostały zniszcz one
wXVIII w. Zastąpiono je wówczas żelaznymi podziałami. Ostatecznie na takie samo rozwiązanie zde-
cydowano się także po wojnie, awynikało to zniedostatku informacji o tym, jak wyglądały okna nawy
głównej wśredniowieczu45.
We wrześniu 1949 r. wkatedrze odbyło się spotkanie wojewódzkiego konserwatora zabytków Güttlera
zarchitektem Bukowskim, kanonikiem katedralnym Niedźbałą oraz ks. prof. Śledziowskim, mające na celu
ustalenie planu dalszych prac konserwatorskich wświątyni. Rozmowy dotyczyły przede wszystkim przy-
wrócenia niektórym elementom budowli wyglądu zokresu średniowiecza. Wwyniku działań wojennych
uszkodzeniu uległa większość późniejszych dodatków wobydwu kaplicach wież zachodnich, co uzasadniało
przywrócenie ścian isklepień do ich stanu pierwotnego. Również dolna część murów prezbiterium odzyskać
44 E. Małachowicz, op. cit., s. 161.
45 M. Bukowski, Katedra wrocławska. Architektura…, s. 159–160.
11, 12. Marcin Bukowski, projekty rekonstrukcji okna w ścianie wschodniej prezbiterium katedry, 1948
katedra_kaczmarek_galewski_09_DRUK-2.indb 329 2016-08-25 20:16:56

AleksAndrA MArcinów
330
miała wygląd zokresu gotyku. Najważniejszą kwestią było usunięcie zlica ścian pozostałości konserwacji
zXIX w.46 iczęściowego zamurowania arkad47.
Właśnie arkady wprezbiterium stały się jednym zdwóch tematów, które najszerzej dyskutowano wroku
1950. Zgodnie zwrześniowymi ustaleniami arkady miały zostać otwarte, na wzór pierwotnej trzynastowiecz-
nej realizacji. Księża jednak obawiali się przeciągów wprezbiterium. Wcelu rozwiązania problemu Bukow-
ski zaproponował, aby warkadach wykonać oszklenia. Projekt architekta, choć początkowo zaakceptowany,
ostatecznie nie został zrealizowany. Jednym zpowodów była decyzja oprzeniesieniu do katedry barokowych
stalli zwysokimi zapleckami pochodzących zkościoła św. Wincentego. Kiedy dwa lata później stalle zostały
wstawione, otwarte arkady przestały być widoczne. Drugą sprawą wymagającą rozstrzygnięć był dalszy los
chóru muzycznego. Wcześniejsza konstrukcja, mocno wysunięta wgłąb katedry, spaliła się wraz zorganami
piszczałkowymi podczas wojny. Spowodowało to odsłonięcie zamkniętych do tej pory zachodniej strony świą-
tyni oraz kaplicy międzywieżowej. Bukowski postulował, aby nie wracać do mocno rozbudowanego chóru.
Według architekta, wykorzystując współczesne rozwiązania techniczne, można było zamontować niewielkie
organy, nieprzysłaniające zachodniego okna48. Ostatecznie jednak powstał olbrzymi instrument składający
się zokoło 14 tys. piszczałek49. Wtym czasie zapadła również decyzja owstawieniu do katedry gotyckiego
tryptyku ołtarzowego przedstawiającego scenę zaśnięcia NMP. Ołtarz ten znajdował się wcześniej wkoście-
46 Na większości ścian, larach iłukach prezbiterium znajdowała się ciemnoczerwona warstwa wapienno-cementowa znamalowa-
nymi na niej spoinami imitującymi wątek ceglany. Niestety powleczone nią elementy zostały silnie wyżarte. Również ściany nawy
głównej pokrywała wcześniej wyprawa wapienna. Po wojnie zaczęła się ona odspajać od cegieł, tak iż wiosną 1947 r. niewiele już
zniej zostało. Podjęto wówczas decyzję, że mur należy pozostawić bez zaprawy, gdyż tak wyglądał on pierwotnie; zob. M. Bukowski,
Katedra Wrocławska, s. 62, 66.
47 APW, Akta WDO zlat 1945–1951, nr sygn. 133, Protokół zkomisji zdn. 9.IX.1949r. wKatedrze Wrocławskiej, odbytej celem usta-
lenia szczegółów bieżących robót konserwatorskich, s. 2–3.
48 M. Bukowski, Katedra wrocławska. Architektura…, s. 161–162.
49 Złożono go wlatach 1951–1955 zkilku części, pochodzących m.in. zorganów znajdujących się przed wojną wHali Stulecia we
Wrocławiu; zob. ks. W. Szetelnicki, op. cit., s. 343.
13. Marcin Bukowski, rysunek „łuku i muru przypornego” nawy głównej oraz „ostrołuku i muru przypornego” prezbiterium
katedry, marzec 1949 r.
katedra_kaczmarek_galewski_09_DRUK-2.indb 330 2016-08-25 20:16:56

Wokół problemów odbudowy katedry wrocławskiej
331
le ewangelickim wLubinie. Świątynia uległa jednak
zniszczeniu. Ponadto wśród zrealizowanych w1950 r.
prac należy wymienić tymczasowe oszklenie wszyst-
kich okien katedry oraz wykonanie woknie głównym
prezbiterium witraża według projektu polskiego arty-
sty Tadeusza Wojciechowskiego. Ta ostatnia realizacja
zadecydowała ocharakterze wstawianych wpóźniej-
szych latach kolejnych witraży50.
Na początku 1951 r. rządca diecezji ksiądz infułat
dr Karol Milik został usunięty ze stanowiska przez władze
państwowe, anastępnie internowany. Na jego następcę
wybrano księdza Kazimierza Lagosza, który miał pozo-
stać wikariuszem kapitulnym archidiecezji wrocławskiej
do 1956 r.51 Przez kolejne sześć miesięcy dalsze prace
posuwały się wzdecydowanie szybszym tempie, chcia-
no bowiem zrealizować założenia projektu odbudowy
do zaplanowanego terminu otwarcia świątyni, czyli do
lipca 1951 r. Wtym krótkim czasie zrealizowano wszyst-
kie przewidziane roboty kamieniarskie na elewacjach
(przede wszystkim na wieżach zachodnich i portyku)
oraz na łukach przyporowych. Wykonano również li-
cowanie ścian części prezbiterialnej oraz nawy głównej.
Wtym okresie najwięcej trudności sprawiło położenie
posadzki, zwłaszcza po stronie wschodniej, gdzie koń-
czono badania wykopaliskowe52. Uroczyste poświęcenie
świątyni przez księdza arcybiskupa Stefana Wyszyń-
skiego, prymasa Polski, nastąpiło 29 lipca 1951 r.53
To ważne wydarzenie zamknęło najtrudniejszy
okres prac wkatedrze. Wkolejnych latach kontynu-
owano przede wszystkim jej wyposażanie. Wdalszym ciągu trwały również roboty wykończeniowe (il.14).
Wbocznych kaplicach odbudowano ołtarze. Umieszczono wnich współczesne obrazy przedstawiające świę-
tych oraz błogosławionych, namalowane przez polskich malarzy. Wwieżach zachodnich zamontowano czte-
ry dzwony pochodzące ze zrujnowanego kościoła wLubaniu Śląskim, awoknach świątyni wstawiono do
1956r. 59 witraży54. Już w1957 r. niektóre zniedawno ukończonych elementów wymagały napraw. Na
przykład konieczne było przeprowadzenie remontu pokrycia nawy bocznej północnej oraz znajdujących się
po tej stronie łęków przyporowych55.
Podsumowanie
Odbudowa zniszczonej katedry wczasie tak krótkim, jakim był okres od zakończenia wojny do ponownego
otwarcia świątyni w1951 r., jest niewątpliwie ogromnym wyczynem. Pomimo poważnych dylematów kon-
serwatorskich, opóźnień wykonawców czy problemów zdostępnością materiałów prace udało się wykonać na
wysokim poziomie. Działania skupiały się przede wszystkim na realizacji tych elementów, które były szcze-
50 M. Bukowski, Katedra wrocławska. Architektura…, s.163.
51 ks. Adam Drwięga, Katedra Wrocławska, Piechowice 1994.
52 Możliwość zbadania fundamentów budowli oraz dotarcia do pozostałości poprzednich świątyń pojawiła się wmomencie prze-
krywania naw katedry. Prace wykopaliskowe wzachodniej części prezbiterium prowadzono wlatach 1949–1950. Odkryto wówczas
resztki romańskiej budowli zXII w. oraz groby biskupów. Wkrypcie, którą przykryto płytą żelbetową, zaplanowano urządzenie eks-
pozycji odnalezionych reliktów; zob. E. Małachowicz, op. cit., s. 161.
53 M. Bukowski, Katedra wrocławska. Architektura…, s. 168–169.
54 ks. W. Szetelnicki, op. cit., s. 342–343.
55 APW, Akta PWRN we Wrocławiu Wydział IX-Kultury iSztuki, sygn. IX/119, Analiza dokonanych wroku sprawozdawczym 1957
robót konserwatorskich, s. 3.
14. Wrocław, katedra. Prace prowadzone w prezbiterium, po
1955
katedra_kaczmarek_galewski_09_DRUK-2.indb 331 2016-08-25 20:16:57

AleksAndrA MArcinów
332
gólnie istotne zpunktu widzenia jak najszybszego udostępnienia kościoła wiernym. Tempo robót oraz fakt,
iż we wcześniejszych okresach nie prowadzono wkatedrze badań konserwatorskich, sprawiły, iż stosowane
podczas odbudowy rozwiązania architektoniczne nawiązywały głównie do wyglądu budowli bezpośrednio
przed wojną, za co wpóźniejszym czasie krytykowano kierownika budowy Marcina Bukowskiego56. Pro-
wadzone od roku 1969 pod kierunkiem arch. Edmunda Małachowicza dalsze prace wświątyni realizowane
były już zgodnie zinną koncepcją, wodmiennych warunkach iwymagały rozwiązywania nowych problemów
budowlano-konserwatorskich.
Autorzy i źródła ilustracji
Archiwum Państwowe we Wrocławiu, akta WDO we Wrocławiu, sygn.139, Dziennik budowy katedry z lat 1947–1948, s.136: 7;
Archiwum Państwowe we Wrocławiu, akta WDO we Wrocławiu, sygn.139, Dziennik budowy katedry z lat 1947–1948, s.136: 10;
Archiwum Państwowe we Wrocławiu, akta WDO we Wrocławiu, sygn.137, Dziennik budowy katedry z lat 1948–1949, s. 9,10: 11,
12; Archiwum Państwowe we Wrocławiu, akta WDO we Wrocławiu, sygn.140, Dziennik budowy katedry z lat 1948–1949, s. 36:
13; Muzeum Architektury we Wrocławiu (fot. Jan Bułhak): 6; Muzeum Miejskie Wrocławia (fot. Stefan Arczyński): 14; (fot. Krysty-
na Gorazdowska): 1–3, 8,9; (fot. Bronisław Kupiec): 4, (fot. Henryk Makarewicz): 5
Around the problems of reconstruction of Wrocław Cathedral
Abstract
One of the most challenging construction and restoration tasks in Wrocław devastated by World War II was reconstruction of the
Cathedral of St John the Baptist. e temple was destroyed on Easter Monday, 2 April 1945. e tented roofs of the front towers,
damaged during air raids, fell burning on the nave setting the church on re, which was spread by missiles that next came from
the south. Due to the extent of the damage (estimated at 70 percent) the reconstruction seemed almost impossible. Some circles
even questioned the point of rebuilding the cathedral. Ultimately, however, supporters of the reconstruction prevailed led by the
administrator of Wrocław Archdiocese, prelate Dr. Karol Milik. At rst the devastated cathedral was put in order and secured to
prevent it from more damage. e work started in autumn 1945. Initially it was planned to open Electoral Chapel at the north
side to hold service for the congregation during the restoration work, which at this stage was only provisional. In 1946 Wrocław
Directorate for Reconstruction (WDO) undertook the renovation of the cathedral. Architect Marcin Bukowski was assigned
the responsibilities of a designer and site manager. e reconstruction was partly nanced by the Ministry of Culture and Art
and partly from investment loans of WDO. e works were divided into four phases the rst of which started on 15 November
1946. Making reinforced concrete girders to span two breaches in the southern wall was considered the most urgent task. In the
second phase elements of the structure were prepared to take a new roof truss. First the walls of the nave and the chancel were
strengthened, and next the weakened ying buttresses and piers between the nave and aisles. Afterwards a steel truss was xed
(phase three). In July 1948 the last part of reconstruction work supervised by WDO started. is included bricklaying, carpentry,
roong, masonry and sheet-metal works and was nished in February 1949. WDO managed to bring the construction to the
frame stage. Next it was necessary to continue work inside the structure which was taken over and conducted by the church ad-
ministration. e most important task at this point was to vault the chancel and the nave as well as to continue work on vaults over
the aisles. At the beginning of 1951 the pace of work was quickened in order to complete the reconstruction project as planned,
before opening the cathedral in July. Laying the oor was most dicult, especially in the eastern side, where excavation research
was being conducted. On 29 July 1951 archbishop Stefan Wyszyński, the primate of Poland, ceremoniously re-consecrated the
cathedral, which ended this stage of the hardest work. Rebuilding of the cathedral in such a short period of time was undoubtedly
a great achievement. Despite numerous conservator dilemmas, delays on the part of contractors or shortages of building materials
the work was of high quality indeed. All eorts were focused on the elements which were crucial to making the church available to
the congregation as soon as possible. e fast pace of work and the fact that previously no conservation surveys had been conduct-
ed resulted in architectural solutions explicitly referring to the pre-war appearance of the structure, which afterwards provoked
some criticism of the works manager, Marcin Bukowski.
56 Koncepcja odbudowy Bukowskiego spotkała się zkrytyką ze strony arch. Edmunda Małachowicza, który kierował pracami wka-
tedrze od końca lat sześćdziesiątych do początku XXI w. Według Małachowicza, zamiast odtwarzać niektóre elementy, należało napra-
wić błędy popełnione przez nie najlepszych wykonawców odbudowujących katedrę po licznych pożarach we wcześniejszych wiekach;
zob. E. Małachowicz, op. cit., s. 161–165.
katedra_kaczmarek_galewski_09_DRUK-2.indb 332 2016-08-25 20:16:57