Available via license: CC BY-NC-ND 4.0
Content may be subject to copyright.
Budownictwo i Architektura 16(2) (2017) 53-63 DOI: 10.24358/Bud-Arch_17_162_04
Idea smart city a przeciwdziałanie degradacji miast
Natalia Gorgol
Doktorantka w A-33 – Zakładzie Przestrzeni Urbanistycznych,
Wydział Architektury, Politechnika Krakowska, e-mail: n.gorgol@gmail.com
Streszczenie: Każde kolejne pokolenie żyje w coraz szybszym tempie, dlatego rów-
nież miasta podlegają coraz szybszym procesom transformacji. Stoją one przed coraz
trudniejszymi wyzwaniami zarówno ze względu na ilość, jak i tempo zachodzenia w nich
procesów transformacji (takich jak m.in. wysoki wskaźnik emigracji, utrata konkurencyjno-
ści, degradacja przestrzeni miejskiej i środowiska). Bez wprowadzenia zintegrowanych
programów przeciwdziałających degradacji miast, poprawa jakości życia mieszkańców
oraz przestrzeni miejskiej zdają się być niemożliwe. Podejmuje się wiele prób mających na
celu znalezienie „remedium” dla współczesnych miast. Na popularności zyskuje idea Smart
City, wprowadzana w coraz większej ilości ośrodków w Europie. Smart city to miasto
inteligentne, czyli takie, które wykorzystuje postęp technologiczny „w służbie” mieszkań-
com. Jednym z najważniejszych aspektów smart cities jest synergia wielu elementów
składających się na obraz miasta: uwarunkowań społecznych, kulturowych i administracyj-
nych, gospodarki, warunków mieszkaniowych, inteligentnych technologii oraz inteligent-
nego transportu. Powiązanie ze sobą wszystkich tych czynników umożliwia efektywny,
trwały i zrównoważony rozwój danego ośrodka. Dzięki „inteligentnemu” zarządzaniu
przestrzeniami publicznymi, infrastrukturą i transportem oraz świadomemu społeczeństwu
Smart City umożliwia wzrost konkurencyjności miejscowości w poszanowaniu standardu
życia jego mieszkańców oraz środowiska naturalnego. Artykuł stawia pytanie o metody
wdrażania idei smart city, jako najbardziej efektywnego procesu transformacji współcze-
snych miast na przykładzie trzech miast: Wiednia, Zurychu i Krakowa.
Słowa kluczowe: smart city, miasto, wymiary smart city, forma miasta, zrównowa-
żony rozwój, strategia Zurich 2035, inteligentne zarządzanie przestrzenią miasta, EU smart
cities, Aspern Urban Innovation.
1. Wstęp
Żyjemy w coraz bardziej dynamicznej rzeczywistości, dlatego także miasta, jako śro-
dowisko naszego życia ulegają coraz szybszym procesom transformacji ze względu na
dynamikę zmian. Stoją one przed coraz trudniejszymi wyzwaniami zarówno ze względu na
ilość, jak i tempo zachodzenia w nich procesów transformacji. Można wymienić trzy
podstawowe płaszczyzny, przyczyniające się do degradacji miast: degradację społeczną,
degradację ekonomiczną, degradację przestrzenną.1 Bez wprowadzenia zintegrowanych
programów przeciwdziałających degradacji miast:, poprawa jakości życia mieszkańców
oraz przestrzeni miejskiej zdają się być niemożliwe. Zmieniają się nie tylko potrzeby
mieszkańców, ale również ich liczba. O rosnącej roli miast i stawianych im wymagań
świadczy chociażby raport Międzynarodowej Organizacja ds. Migracji (IOM), według
którego w 2014 na świecie miasta zamieszkiwało 54% populacji. Zgodnie z raportem liczba
1 Zborowski, 2009.
Natalia Gorgol
54
ludności na świecie w 2050 roku podwoi się i będzie wynosić 6.9 miliarda ludzi.2 Prognoza
ta pokazuje, jak ważne jest poszukiwanie nowych kierunków rozwoju miast i przeciwdzia-
łania ich degradacji.
Nie sposób prowadzić rozważań nad próbami zachowania konkurencyjności i utrzy-
mania wysokiego poziomu życia w mieście bez wcześniejszego zdefiniowania, czym
miasto właściwie jest. Miasto zostało określone w licznych definicjach, podkreślających
dany aspekt miasta: terytorialny, historyczny, fizyczny, czy społeczny. Na potrzeby artyku-
łu autor przyjmuje definicję A.Wallisa akcentującą zarówno aspekt urbanistyczny, społecz-
ny jak i tożsamościowy miast, według którego „miasto jest systemem złożonym z dwóch
organicznie powiązanych, współdziałających na zasadzie sprzężeń zwrotnych, lecz auto-
nomicznych podsystemów – urbanistycznego i społecznego.”3 Na podsystem urbanistyczny
składają się materialne elementy antropomorficzne oraz elementy naturalne, które wspólnie
tworzą strukturę przestrzenną. Natomiast podsystem społeczny to „zbiorowość użytkowni-
ków miasta.”4 Nie można zatem rozpatrywać miasta w kontekście materialnych elementów
tworzących je, takich jak: system komunikacyjny, założenia urbanistyczne i konkretne
budynki w oderwaniu od analizy społeczności, która go zamieszkuje. Miasto jest zatem na
tyle dynamiczne na ile zmienne są potrzeby jego mieszkańców. Na potwierdzenie tej tezy
warto przytoczyć definicję S. Kostofa, akcentującą dynamiczny charakter miast : „Miasta
nigdy nie są spokojne; nie ustają w wysiłkach, aby dokładnie określać swój sens. (…)
Pomiędzy konserwacją a procesem to proces musi mieć ostatnie słowo. Ostatecznie urbani-
styczna prawda leży w przepływie.”5 A. A. Kantarek podkreśla w swojej monografii
O orientacji w przestrzeni, że budowanie formy urbanistycznej nie może być dążeniem do
stworzenia nowej, oderwanej od tożsamości danego ośrodka, wizji miasta, a jedynie proce-
sem dopasowania go do nowych wymagań, co określa jako „przeprowadzenie miasta przez
kolejny etap „podróży.”6 Należy podkreślić, że niezależnie od podjętych środków przebu-
dowy miasta, ma ona na celu przede wszystkim jak najdoskonalsze spełnienie wymagań
i potrzeb jego mieszkańców.
Rys. 1. Graficzne przedstawienie definicji miasta A.Wallisa. Źr ódło: Opracowanie własne autora
Prowadząc rozważania na temat wymagań i potrzeb mieszkańców jako punkt wyj-
ściowy należałoby przyjąć potrzeby ujęte w piramidzie opracowanej przez A. Maslowa.
2 World Migration Report 2015.
3 Wallis 1977, s.79.
4 Ibidem. Definicję miasta obrazuje grafika (Rys.1) zamieszczona na końcu opracowania.
5 Kostof 1992, [w:] [Kantarek, 2013, s. 21].
6 Kantarek 2013 s.157.
Idea smart city a przeciwdziałanie degradacji miast 55
Poszczególne szczeble piramidy, odnoszące się do potrzeb jednostki można w ujęciu
szerszym odnieść do potrzeb danej społeczności miasta. Schemat zamieszczono poniżej –
Rys. 2.
Rys. 2. Graficzne porównanie potrzeb mieszkańca miasta do potrzeb jednostki na podstawie piramidy
A. Maslowa. Źródło: Opracowanie własne autora
2. Idea smart city
Podejmowane jest wiele prób mających na celu znalezienie „remedium” dla współ-
czesnych miast. Na popularności wyraźnie zyskuje idea smart city, wprowadzana w coraz
większej ilości ośrodków w Europie7, w tym w miastach średniej wielkości. Według
analityków organizacji RAND: 51% miast Unii Europejskiej o liczbie mieszkańców więk-
szej niż 100 000 wdraża co najmniej dwa programy, opierające się na idei smart city.8
Mimo to trudno wskazać jest jednoznaczną definicję, czym właściwie smart city jest.
Przyczyną może być fakt, że większość programów dotyczących stworzenia miasta inteli-
gentnego pozostaje w trakcie realizacji, a każdy z nich przyjmuje inny aspekt smart city za
wiodący.
Podczas poszukiwania znaczenia terminu smart city można natrafić na liczne defini-
cje. Jedne z nich akcentują technologiczny aspekt miasta oraz wdrażanie rozwiązań opar-
tych na zaawansowanych technologiach, inne skupiają się na elementach tworzących
całokształt miasta i uwzględniają także jego mieszkańców. Na potrzeby artykułu przyjęto
definicję A.Caragliu, C.Del Bo, P.Nijkampa: „Miasto może być uznane za inteligentne,
kiedy inwestuje w kapitał ludzki i społeczny oraz tradycyjną (transport) i nowoczesną
(ICT) infrastrukturę komunikacyjną, wspiera zrównoważony rozwój ekonomiczny oraz
wysoką jakość życia mieszkańców, przy zrównoważonym zarządzaniu zasobami natural-
nymi, przy zaangażowaniu i partycypacji mieszkańców”9
Jako uzupełnienie warto przytoczyć definicję zespołu badawczego pod kierunkiem
R.Giffingera prowadzącego badania nad europejskimi miastami inteligentnymi na Uniwer-
sytecie Technicznym w Wiedniu. Naukowcy ci opisującą smart city na zasadzie synergii
sześciu elementów składających się na nie: smart economy, smart people, smart governan-
7 EU smart cities.
8 Manville et al., 2014, s.10. Według raportu: Ponad dwie trzecie badanych projektów, prowadzonych na
terenie Unii Europejskiej pozostawało w fazie projektowej lub pilotażowej. (Stan na 2014 r.).
9 Caragliu A., Del Bo C., Nijkamp P., 2009.
Natalia Gorgol
56
ce, smart mobility, smart environment, smart living.10 Z urbanistycznego punktu widzenia
najistotniejsze są cztery ostatnie składowe. Inteligentne zarządzanie opiera się głównie na
partycypacji międzysektorowej oraz planowaniu perspektywicznym. Inteligentna mobil-
ność na zapewnieniu dostępności do danego ośrodka oraz na zrównoważonym, ekologicz-
nym i bezpiecznym transporcie. Na cechy smart living składają się: bezpieczeństwo, jakość
zabudowy, atrakcyjność turystyczna miasta, brak wyraźnych różnic społecznych, dostęp do
obiektów kulturalnych oraz edukacyjnych oraz opieki zdrowotnej. Inteligentne środowisko
to podejście proekologiczne oraz atrakcyjność otoczenia mieszkańca danego miasta.
Rys. 3. Graficzne przedstawienie definicji smart city R.Giffingera. Źródło: Opracowanie własne autora
3. Sposoby przeciwdziałania degradacji miast w odniesieniu do
smart city- studium przypadków
H. Van Beurden określiła trzy elementy potrzebne do stworzenia smart city: wizję,
określającą, w jakim kierunku miasto powinno się rozwijać; ludzi, którym miasto ma
służyć i respektować ich potrzeby; oraz proces- sposób, w jaki ta przemiana jest możliwa.11
Analiza przykładów realizacji wdrażania idei smart city w trzech miastach: Wiedniu,
Zurychu i Krakowie opiera się na analizie tych miast na podstawie wyżej wymienionych
elementów.
3.1. Studium przypadku: Wiedeń – przykład dobrze prosperującego
europejskiego miasta smart city
WIZJA
Wiedeń od lat znajduje się w czołówce najlepszych miast do życia, co potwierdzają
wysokie noty w rankingach, m.in. druga pozycja, zaraz po Melbourne, w rankingu najlep-
szych miast do życia na świecie według raportu ośrodka badawczego Economist Intelligen-
ce Unit (EIU) na rok 2015.12 Mimo że miasto rozwija się harmonijnie i zapewnia miesz-
kańcom wysoką jakość życia nie ustaje ono w wysiłkach poprawy swojej kondycji. Celem
wdrażania idei smart city w Wiedniu jest utrzymanie, a nawet polepszenie, poziomu jakości
10 Giffinger R. et al., 2007 s.11.
11 Van Beurden [w:] Manville et al., 2014, s.78.
12 Global Liveability Ranking 2015.
Idea smart city a przeciwdziałanie degradacji miast 57
przestrzeni miejskiej, środowiska naturalnego i poziomu życia w mieście przy równocze-
snym wzroście liczby mieszkańców. Miasto prowadzi też badania nad optymalnymi osie-
dlami przyszłości na przykładzie projektowanych dzielnic, o czym świadczy przykład
nowej dzielnicy Wiednia – Aspern.
LUDZIE
Zgodnie z założeniami idei smart city proces wdrażania „inteligentnych” rozwiązań
powinien odbywać się na zasadzie partycypacji społecznej. Wiedeń jest przykładem dobrej
praktyki w tym wymiarze. Partycypacja przy tworzeniu nowej formy miasta oparta jest na
współpracy trzech stron: urzędu miasta, prywatnych właścicieli gruntów oraz instytutów
badawczych, których wspólnym celem jest zapewnienie optymalnej przestrzeni życia dla
mieszkańców. Współpracę międzysektorową wyraźnie widać na przykładzie dzielnicy
Aspern, której masterplan oraz projekt urbanistyczny powstał jako efekt konsultacji spo-
łecznych z mieszkańcami, władzami miasta i inwestorami. Mieszkańcy uczestniczą także
w procesie realizacji założeń planu poprzez tzw. „City Labs.”
PROCES
Miasto inwestuje we wszystkie elementy składowe miasta inteligentnego, opisane we
wcześniejszej części artykułu, wyznaczone przez zespół badawczy pod kierunkiem
R. Giffingera. Jednak w procesie „podróży miasta” w kierunku smart city szczególne
znaczenie mają trzy składowe: inteligentna mobilność (smart mobility), inteligentne środo-
wisk o (smart environment) oraz inteligentne życie oraz środowisko mieszkaniowe (smart
living).
W kontekście inteligentnej mobilności, celem Wiednia jest redukcja ruchu kołowego
indywidualnych kierowców z obecnego poziomu 28% do 15% do 2030 roku.13 Miasto
zamierza osiągnąć ten efekt poprzez dalsze inwestycje w obecnie już dobrze rozwiniętą sieć
transportu miejskiego, np. poprzez rozbudowę linii metra pomiędzy nową dzielnicą Aspern
a centrum miasta. Planuje się, że eko-mobilność miasta (transport rower owy, zbiorowy
i pieszy, car sharing) do roku 2025 osiągnie pułap 85%. Dla porównania w 2012 r. udział
ten wynosił 73%.
Do działań w ramach polityki smart environment zaliczyć można zarówno prioryte-
tową rolę eko-mobilności oraz wymóg zachowania terenów biologicznie czynnych
w mieście na poziomie powyżej 50% całej powierzchni14, który czyni Wiedeń jednym
z najbardziej zielonych miast Europy.
Analizując działania w obszarze smart living należy podkreślić, że głównym inwesto-
rem i właścicielem gruntów jest miasto oraz fakt, że cały Wiedeń objęty jest miejscowymi
planami zagospodarowania przestrzennego. Wiedeńska polityka budowy nowych mieszkań
opiera się na systemie, partycypacji miasta w procesie budowlanym. W efekci e 60%
populacji miasta15 ma możliwość zamieszkania w zabudowie w pełni lub częściowo sfinan-
sowanej przez miasto. Warunkiem dla projektowanej zabudowy jest dostępność finansowa
dla mieszkańców. Ponadto, musi ona spełniać następujące warunki: uwzględniać rozwiąza-
nia proekologiczne: ograniczać zużycie zasobów naturalnych i emisję CO2 oraz zapewniać
wysokie standardy urbanistyczno-architektoniczne.
Na szczególną uwagę zasługuje proces tworzenia nowej dzielnicy miasta – Aspern,
określanej mianem laboratorium innowacji (urban innovation). Zakończenie budowy 240-
hektarowego, usytuowanego nad jeziorem, osiedla planowane jest na 2028 rok.16 Jest to
jedno z największych założeń urbanistycznych, realizowanych obecnie w Europie. Projekt
13 Rahmenstrategie.
14 Ibidem.
15 Ibidem.
16 Asp ern Seestadt.
Natalia Gorgol
58
opiera się na synergii elementów składowych smart city: inteligentnym środowisku miesz-
kaniowym, inteligentnej mobilności oraz inteligentnemu środowisku, rozumianym także
jako wzmocnienie niezależności energetycznej nowej zabudowy. Jest to osiedle modelowe,
wyznacznik dla przyszłych inwestycji w Europie w zakresie sposobów ochrony klimatu,
redukcji emisji CO2 oraz budowy formy urbanistycznej nowych dzielnic smart cities.
Do najważniejszych wyznaczników wysokiej jakości projektowanego osiedla zaliczyć
można:
dostęp do transportu publicznego i eko-mobilności (Osiedle zlokalizowane jest
w regionie CENTROPE, na strategicznej osi rozwoju Wiedeń-Bratysława, który
w przyszłości ma stać się wiodącym ośrodkiem badań naukowych. Ponadto, zało-
żenie urbanistyczne zostanie powiązanie linią metra z centrum miasta, co zapewni
mieszkańcom połączenie z centrum miasta w czasie ok. 25 minut.);
zróżnicowaną strukturę funkcjonalną nowej zabudowy, w tym zapewnienie rów-
nowagi pomiędzy nowymi miejscami pracy oraz udziałem zabudowy mieszkanio-
wej;
niezależność energetyczną osiedla oraz planowane zużycie energii na poziomie
2000 Watt na jednego mieszkańca;
dbałość o jakość rozwiązań architektoniczno-urbanistycznych, zarówno pod kątem
estetyki, jak i wykorzystania alternatywnych źródeł energii ( Poszczególne projek-
ty poddawane są szczegółowej weryfikacji przez koordynatorów budowy dzielni-
cy. Dopiero po spełnieniu podstawowych kryteriów: estetycznych, jakości materia-
łów budowlanych oraz rozwiązań proekologicznych, projekt zostaje dopuszczony
do realizacji.);
zapewnienie sieci różnorodnych przestrzeni publicznych, w tym dostępu do jeziora
i zielonych terenów rekreacyjnych.
3.2. Studium przypadku: Zurych – przykład przeciwdziałania przyszłej
degradacji miast
WIZJA
Zurych jest miastem o największym potencjale w regionie oraz w całej Szwajcarii.
Największy wpływ na rozwój ośrodka miał rozwój banków oraz giełdy zuryskiej, dzięki
którym miasto zyskało miano finansowej stolicy kraju. Gospodarczy i finansowy charakter
miasta do dzisiaj pozostają jego siłą napędową. Obecnie miasto rozwija się harmonijnie
i nie zachodzą w nim alarmujące procesy degradacji. Jednak Zurych, będący miastem
średniej wielkości, liczącym ok. 400 000 mieszkańców17, według prognoz powiększy się
o 20% mieszkańców.18 Taka prognoza stawia nowe wyzwania przed miastem. Konieczny
jest rozwój miasta i przebudowa jego formy urbanistycznej, aby zapewnić odpowiednie
warunki dla stale powiększającej się liczby mieszkańców. Przykład ten jest interesujący ze
względu na to, że w mieście został wdrożony proces transformacji, który ma na celu pre-
wencyjne przeciwdziałanie degradacji. Takie podejście nosi niewątpliwie znamiona idei
smart city.
LUDZIE
Strategicznym celem, które miasto postanowiło zrealizować to: równoległa rewitali-
zacja wielu dzielnic miasta – głównie postindustrialnych, rozbudowa przestrzeni publicz-
nych w mieście oraz wielkoskalarne projekty infrastrukturalne. Zadania te wymagają zmian
w obowiązujących przepisach i regulacjach prawnych – opracowania nowych planów
17 Dane za 2014 rok.
18 Strategien Zurich 2035, roz. Wachstum.
Idea smart city a przeciwdziałanie degradacji miast 59
ogólnych rozwoju miasta i danych dzielnic, miejscowych planów zagospodarowania
przestrzennego oraz wprowadzenia wyjątkowych przepisów budowlanych oraz planów
rozwojowych, pozwalających na skrócenie czasu przebudowy miasta. Przeprowadzanie
tych procesów nie byłoby możliwe bez sprawnej i efektywnej komunikacji pomiędzy
zaangażowanymi stronami oraz fachowej koordynacji projektów urbanistycznych, architek-
tonicznych i infrastrukturalnych. Dlatego istotną rolę w procesie rozwojowym w kontekście
smart city Zurychu ma partycypacja społeczna rozumiana jako współpraca trzech stron:
urzędu miasta, prywatnych właścicieli gruntów oraz mieszkańców danej dzielnicy, która
miała zagwarantować miastu harmonijny, zrównoważony rozwój.
Ponadto, dla strategicznych stref przebudowy zuryski urząd miasta powołał do życia
grupę specjalistów zwaną Gebietsmanagement, działającą w danym, rewitalizowanym
obszarze. Grupa ta aktywnie uczestniczy w budowie formy danej dzielnicy, a mówiąc sensu
largo, formy miasta, na którą składają się poszczególne dzielnice. Gebietsmanagement
koordynuje zarówno fazę projektową jak i budowlaną danej inwestycji. Do zadań grup
Gebietsmanagement należą: opracowywanie strategicznych programów, takich jak master
plany dzielnicy oraz projekty infrastrukturalne oraz efektywna koordynacja procesu rozwo-
ju danego obszaru i monitorowanie spójności publicznych i prywatnych inwestycji.19 Grupa
ta jest zaangażowana w proces rewitalizacji aż do momentu, kiedy konkretne założenia
budowlane zostaną zrealizowane.
PROCES
Od ponad 15 lat zuryski Stadtamt, odpowiednik polskiego Urzędu Miasta, realizuje
wraz z właścicielami gruntów i nieruchomości, planistami oraz branżystami zintegrowany
program operacyjny. Głównym celem programu jest zapewnienie możliwości stworzenia
środowiska życia dla mieszkańców na możliwie najwyższym poziomie, z zachowaniem
zasad zrównoważonego rozwoju. Ten miasto rozumie w szerszym kontekście, jako zapew-
nienie większej niezależności miasta, zarówno w kontekście proekologicznym, prospołecz-
nym oraz urbanistyczno-architektonicznym. Rozwój miasta skupia się zatem na trzech
głównych aspektach: potencjale gospodarczym ośrodka, proekologicznym podejściu do
zasobów naturalnych oraz aktywizacji wszystkich warstw społeczeństwa. Z architektonicz-
nego punktu widzenia, istotny jest też czwarty dodatkowy aspekt: rozwój w oparciu
o poszanowanie urbanistyki i dziedzictwa architektonicznego miasta.20
Utworzono trzy programy operacyjne: Strategien Zuerich 2035 (studium kierunków
rozwoju miasta), RES (odpowiednik polskiego studium kierunków i uwarunkowań zago-
spodarowania przestrzennego) oraz BZO (odpowiednik miejscowego planu zagospodaro-
wania przestrzennego), które mają zapewnić ład przestrzenny.21 Dokumenty te nie są
innowacyjną metodą i można je porównać do Polskich odpowiedników. Główne cele: idea
miasta policentrycznego, wysoka jakość życia, rozwinięta komunikacja miejska i infra-
struktura oraz bliski dostęp do usług w powiązaniu z rozwiązaniami urbanistycznymi
i architektonicznymi wysokiej jakości też brzmią znajomo. Jednak sposób realizacji tym
założeń jest nietypowy i zasługuje na omówienie.
Postulatem wartym uwagi jest polityka dogęszczania tkanki miejskiej, przeciwdziała-
jąca „rozlewaniu się” miasta poza obecne granice. Intensyfikacja zabudowy w tym wypad-
ku nie oznacza spadku jakości życia mieszkańców i utraty przestrzeni biologicznie czynnej,
co wpisuje się w podwaliny idei smart city. Dotyczy natomiast rewitalizacji dzielnic po-
przemysłowych oraz uwolnienia centrum miasta od nieestetycznej infrastruktury kolejowej
19 Stadt Zuerich - Raeumliche Entwiklungsstrategie.
20 Stadt Zuerich- Planungsinstrumente, Broszura, s.2.
21 Stadt Zuerich- Raeumliche Entwiklungsstrategie.
Natalia Gorgol
60
poprzez „ukrycie” dworca pod ziemią. Zabieg ten pozwolił na „odzyskanie” 55 ha22 po-
wierzchni przeznaczonej pod zabudowę mieszkaniową, biurową oraz usługową. Wymo-
giem dla projektowanej urbanistyki jest zachowanie zasad zrównoważonego rozwoju,
różnorodności zabudowy i policentryczności miasta oraz dbałość o wysoką jakość środowi-
ska naturalnego. Każda z przebudowywanych dzielnic mimo że przechodzi metamorfozę
projektowana jest tak, by zachowała swoją indywidualność i wpisywała się w tożsamość
miasta. Wymóg ten jest charakterystyczny dla smart cities typu brownfield.
Do innowacyjnych, zastosowanych w Zurychu, instrumentów planistycznych należą:
zmiana miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego na potrzeby danej strefy
przebudowy, wprowadzenie wyjątkowych przepisów budowlanych, znoszących wcześniej-
sze wytyczne i ograniczenia, nowa parcelacja gruntów, w szczególności terenów o skom-
plikowanym kształcie, utrudniającym ich zabudowę.
Głównym kierunkiem rozwoju miasta jest zrównoważony rozwój, samowystarczal-
ność energetyczna miasta i redukcja emisji CO2. Miasto systematycznie wdraża politykę
społeczeństwa 2000-Watt, które cechuje maksymalne zużycie energii na osobę wynoszące
2000 watt. Na uwagę zasługuje budowa pierwszego niezależnego energetycznie, a więc
inteligentnego w kontekście smart city, osiedla Green City o powierzchni 8 ha.23 Jest to
kompleks biurowo-usługowo-mieszkaniowy, w pełni zasilany energią pochodzącą z paneli
fotowoltaicznych, powstały w procesie rewitalizacji postindustrialnej dzielnicy. Cechą
charakterystyczną kompleksu jest też różnorodność mieszkań, od własnościowych po
przeznaczone na wynajem. Zurych jest przykładem miasta, które próbuje inteligentnie
dopasowywać się do przyszłych potrzeb miasta, by przeciwdziałać degradacji, która jeszcze
nie nastąpiła.
3.3. Studium przypadku: Kraków – polska inicjatywa smart city
WIZJA
Kraków jest drugim co do wielkości miastem w Polsce, stale rozwijającym się. W wa-
runkach polskich przyjmuje się, że zdegradowany obszar miejski, to przestrzeń, w której
w wyraźny sposób odnotować się da co najmniej trzy z wymienionych poniżej kryteriów:
bezrobocie; ubóstwo i trudne warunki mieszkaniowe, przestępczość, niski poziom wy-
kształcenia lub przedsiębiorczości, degradację techniczną, zanieczyszczenie środowiska
naturalnego.24 Podobnie jak inne duże miasta również Kraków zmaga się z tymi wyzwa-
niami. Aby polepszyć jakość przestrzeni miejskiej i życia mieszkańców miasto dąży do
spełnienia standardów smart city. Proces rozwojowy miasta w kontekście smart city odby-
wa się na bazie doświadczeń projektów zagranicznych, głównie wiedeńskiego. Podkreślić
należy, iż próby wdrażania idei smart city w Krakowie zaczęły się stosunkowo niedawno
i mają charakter programu pilotażowego.
LUDZIE
W pilotażowe projekty dotyczące zastosowania idei smart city w Krakowie zaanga-
żowani zostali specjaliści z wielu dziedzin, pracownicy instytucji administracyjnych (Urzę-
du Miasta Krakowa, Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego, Urzędu Marszałkowskiego
Województwa Małopolskiego oraz Wojewódzkiego Urzędu Pracy) oraz naukowcy zajmu-
jący się problematyką smart city: przedstawiciele Uniwersytetu Technicznego w Wiedniu
oraz Forum Virium Helsinki.25 Projekt Krakowskiego Parku Technologicznego zakłada
22 Stadt Zuerich Europaallee.
23 Green City.
24 Miejski program rewitalizacji.
25 Strategia SMART_KOM 2014, s.6.
Idea smart city a przeciwdziałanie degradacji miast 61
wytworzenie partycypacji i współpracy międzysektorowej NBSM (Nauka – Biznes –
Samorząd – Mieszkańcy).26
PROCES
W Krakowie proces wdrażania „inteligentnych” rozwiązań odbywa się we współpra-
cy z Krakowskim Parkiem Technologicznym Sp. z o.o., która zaowocowała raportem
„SMART_KOM Kraków w sieci inteligentnych miast”. Wskazuje on możliwe kierunki
rozwoju miasta jako smart city. Określa on także strategiczne wytyczne w sześciu podsta-
wowych aspektach: inteligentnej gospodarki, inteligentnych mieszkańców, inteligentnego
środowiska, inteligentnej mobilności, inteligentnego zarządzania i inteligentnego życia.
Głównym celem raportu jest zwiększenie świadomości mieszkańców obszaru Krakowskie-
go Obszaru Metropolitalnego oraz opracowanie strategii rozwoju miasta w kierunku smart
oraz możliwych narzędzi, które w tym celu można wykorzystać. Na podstawie tych danych
powstała strategia „SMART_KOM czyli mapa drogowa dla inteligentnych rozwiązań
w Krakowskim Obszarze Metropolitalnym”, zawierająca strategiczne rekomendacje oraz
omówienie szczegółowe możliwych rozwiązań w obszarach: mobilność i środowisko;
partycypacji i jakości przestrzeni publicznej; aktywni, zdrowi i bezpieczni mieszkańcy.
Struktura własnościowa gruntów w Krakowie (przeważająca liczba właścicieli pry-
watnych) nie pozwala miastu na wprowadzanie wielkoskalarnych inwestycji omówionych
na przykładzie Zurychu i Wiednia. Dlatego rozwiązania wprowadzane w mieście mają
charakter akupunktularny. Na chwilę obecną rozwiązania typu smart dotyczą inteligentnej
mobilności. Jako udane realizacje można wymienić udostępnioną przez Spółkę Miejską
Infrastrukturę aplikację mobilną InfoParking,27 dotyczącą krakowskiej strefie płatnego
parkowania. Informuje ona kierowców o: strefach płatnego parkowania, wskazuje najbliż-
szy parkometr oraz pozwala zapisać lokalizację, w której kierowca pozostawia samochód.
Inteligentne rozwiązania zastosowano także w komunikacji publicznej, np.: system doty-
czący ruchu tramwajowego oraz system sterowania obszarowego sygnalizacją świetlną.
Zarząd Infrastruktury Komunalnej i Transportu w Krakowie wprowadził także miejsca
Pocałuj i Jedź (Kiss&Ride), które pozwalają kierowcom na wysadzenie pasażerów, którzy
przesiadają się do środków komunikacji publicznej.
4. Podsumowanie
Strukturę przestrzenną miasta i jego mieszkańców można porównać do złożonego
systemu naczyń połączonych. Budowa formy miasta jest pracą nad wizją miasta przyszłości
i nie może być prowadzona z pominięciem dogłębnej analizy stanu istniejącego, proble-
mów miasta, jego mocnych punktów oraz potrzeb jego mieszkańców.
Miasto ma zarazem wymiar urbanistyczny oraz społeczny, dlatego przeciwdziałanie
degradacji miasta nie może skupiać się jedynie na formalnych elementach budujących je:
ulicach, przestrzeniach publicznych i budynkach; musi za nimi podążać poprawa jakości
przestrzeni miejskiej z perspektywy jej użytkowników. Proces przebudowy musi podążać
za potrzebami mieszkańców i stale podnosić warunki ich życia oraz zapewniać zdrowe
środowisko do funkcjonowania w danym ośrodku miejskim.
Tempo zmian demograficznych i rosnąca rola miast wymusza poszukiwanie nowych
kierunków ich rozwoju. Smart city zdaje się być najbardziej efektywną metodą zwalczania
degradacji miasta, zarówno obecnej, jak i prognozowanej, ponieważ bazuje na synergii
elementów składających się jego obraz. Proces tworzenia smart city zaczyna się od wizji
26 Strategia SMART_KOM 2015, s.6.
27 InfoParking 2.0.
Natalia Gorgol
62
miasta przyszłości, która powinna być długofalowa, ponieważ wdrażanie zmian następuje
jako „podróż miasta” w kierunku nowej formy. Wizja ta powinna uwzględniać potrzeby
ludzi, którym miast służy. Termin smart city nie oznacza tego samego dla każdego miasta.
Jak potwierdzono na przykładzie analizowanych miast, transformacja powinna odbywać się
z uwzględnieniem kontekstu urbanistycznego, historycznego i kulturowego. Idea smart city
powinna być indywidualnie dopasowana do potrzeb danego ośrodka.
Literatura
1. Zborowski A. (red.) Demograficzne i społeczne uwarunkowania rewitalizacji miast w Polsce.
Instytut Rozwoju Miast, Tom 5, Kraków 2009.
2. World Migration Report 2015. [w:] International Organization for Migration
[dostęp:10.01.2016] https://www.iom.int/world-migration-report-2015.
3. Wallis A. Miasto i przestrzeń. PWN, Warszawa 1977.
4. Kostof S. The city assembled, the elements of urban form through history. Thames &Hudson,
London 1992.
5. Kantarek A. O orientacji w przestrzeni miasta. Wyd. Politechniki Krakowskiej, Seria architek-
tura, Monografia 424, Kraków 2013.
6. EU smart cities. [w:] Rand Corporation
[dostęp:20.02.2016] http://www.rand.org/randeurope/research/projects/eu-smart-cities.html.
7. Manville C., et al. Mapping smart cities in the EU. Brussels: European Parliament, Directorate-
General for Internal Policies, Policy Department A: Economic and Scientific Policy, Jan. 2014
[dostęp:21.02.2016]
http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/etudes/join/2014/507480/IPOL-
ITRE_ET%282014%29507480_EN.pdf.
8. Van Beurden H. Dynamics of smart cities: inspiring views from experts across Europe, Ams-
terdam 2011.
9. Caragliu A., Del Bo C., Nijkamp P. Smart cities in Europe. 3rd Central European Conference
in Regional Science – CERS, 2009.
10. Smart cities – Ranking of European medium-sized cities. Wiedeń: Centre of Regional Science,
2007 [dostęp:15.02.2016]
http://www.smart-cities.eu/download/smart_cities_final_report.pdf.
11. Global Liveability Ranking 2015 [w:] Economist Intelligence Unit [dostęp: 10.01.2016]
http://www.eiu.com/public/topical_report.aspx?campaignid=Liveability2015.
12. Rahmenstrategie [w:] Smart city Wien, [dostęp:1.03.2016],
https://smartcity.wien.gv.at/site/en/initiative/rahmenstrategie/.
13. Aspern Seestadt [w:] Smart city Wien, [dostęp:1.03.2016],
https://smartcity.wien.gv.at /site/en/projekte/bauen-wohnen/aspern-seestadt/.
14. Strategien Zurich 2035 roz. Wachstum [w:] Stadt Zuerich, [dostęp:6.01.2016]
https://www.stadt-zuerich.ch/epaper/portal/strategie_2035_output/web/flipviewerxpress.html.
15. Raeumliche Entwiklungsstrategie [w:] Stadt Zuerich, [dostęp:6.01.2016]
https://www.stadt-zuerich.ch/hbd/de/index/staedtebau_u_planung/planung/ raeumli-
che_entwicklungsstrategie.html.
16. Flattblatt planungs instrumente [w:] tadt Zuerich, [dostęp:6.01.2016]
https://www.stadt-zuerich.ch/hbd/de/index/bewilligungen_und_beratung/beratung/planung/
best_practice_planungsinstrumente.html.
17. Europaallee [w:] Stadt Zuerich, [dostęp:8.01.2016]
https://www.stadt-zuerich.ch/hbd/de/index/entwicklungsgebiete/europaallee/kennzahlen.html.
18. Green City. [dostęp:17.01.2016] http://www.greencity.ch/de/areal/.
19. Miejski program rewitalizacji [dostęp:28.02.2016]
http://rewitalizacja.krakow.pl/rewitalizacja/7346,artykul,miejski_program_rewitalizacji_krako
wa.html.
20. Krakowski Park Technologiczny Sp. z o.o., SMART_KOM Kraków w sieci inteligentnych
miast, Krakow 2014.
Idea smart city a przeciwdziałanie degradacji miast 63
21. Krakowski Park Technologiczny Sp. z o.o., SMART_KOM czyli mapa drogowa dla inteligent-
nych rozwiązań w Krakowskim Obszarze Metropolitalnym Krakow 2015.
22. InfoParking 2.0. [w:] Miejska Infrastruktura, [dostęp:29.02.2016] http://mi.krakow.pl/.
Smart city idea and alleviation of the cities' degradation
Natalia Gorgol
PhD Candidate, A-33 – Department of Urban Spaces, Faculty of Architecture,
Cracow University of Technology, e-mail: n.gorgol@gmail.com
Abstract: Every single generation tends to live in more and more hectic pace. This is
why cities are also going through transformation processes more rapidly. There are many
challenges ahead of the cities, not only due to the number, but also because of the pace of
transformation processes, such as: high rate of emigration, loss of the competitiveness of
cities, degradation of urban space and environment. Undoubtedly, without any integrated
progr ams undertaken to alleviate symptoms of the degradation of cities, neither the im-
provement of inhabitants' life quality nor the valuable urban space quality may be provided.
There are numerous attempts to find the 'remedy' for contemporary cities. While being
applied in a significant number of cities in Europe, the idea of smart city seems to be in the
spotlight nowadays. This tendency brings up the question of what the term 'smart city'
stands for. A 'smart city' would be compared to an intelligent city -the city which uses
technological progress to serve its inhabitants. The most vital aspect of smart city is syner-
gy of six basic factors adding up to the global image of a city: social, administrative and
cultural conditioning; economy, living conditions, intelligent technologies and intelligent
mobility. The combination of all mentioned above elements enables effective and continued
growth of a particular city. Thanks to both intelligent governance of public space, infra-
structure and transportation; and high awareness of the society the smart city idea ensures
not only competitive but also sustainable growth of a city. The article poses a question of
what means should be utilized to implement changes to effectively make a city smart. The
article presents the analysis of three cities: Vienna, Zurich and Cracow.
Keywords: smart city, smart city dimensions, city, urban form, sustainable growth,
Zurich 2035 strategy, intelligent governance of urban space, EU smart cities, Aspern Urban
Innovation.