KIRŞEHİR YÖRESİ EL ÖRGÜSÜ ÇORAPLARI: GÜNÜMÜZ ÖRNEKLERİ

Abstract

History BC Sock knitting dates back to the 8th century has an important place in traditional handicrafts. Hand-knitted socks are one of the most important elements
of local clothing. As a garment, socks are used to protect people from external influences, to complement and decorate clothing. Sock knitting is one of the common handicrafts in Anatolia. Knitted socks show differences from region to region and include the motifs, knitting technique, purpose of use, color and pattern characteristics and cultural structure of that region. In addition, socks which take place as a dowry in the marriages of folk culture still exist in some settlements of Kırşehir province by being knitted, worn and gifted. The
socks which are knitted with traditional methods in Kırşehir are examined in the scope of the research. The aim of this study is to determine the current situation of hand knitted socks with a long history in the Kırşehir region. For this purpose, socks samples of people
who are known to do this work in the settlements where knitting work was compiled. Ten samples of socks encountered in the region were examined. The literature information about the subject, the photographs of the samples and the data obtained through the interview method were the material of the study. The material, technique, color, motif, form and formal characteristics were determined and documented with photographs in the examination conducted on the samples determined within the scope of the field research. It was determined that the samples were knitted with knitting techniques such as wool tools, five-knot tool, various knitting models, flat, reverse and rubber knitting. Socks are found in
dowry, worn in daily life and very ornamented examples are used as decorative goods or souvenirs. It was observed that socks knitting decreased and began to disappear in the region.

Full text

Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 25
Haziran 2020 Cilt 22 Sayı 1 (25-39)
DOI: 10.26468/trakyasobed.450060 Araştırma Makalesi/Research Article
KIRŞEHİR YÖRESİ EL ÖRGÜSÜ ÇORAPLARI: GÜNÜMÜZ
ÖRNEKLERİ1
KIRŞEHİR REGION HAND-KNITTED SOCK: SAMPLES TODAY
Hande KILIÇARSLAN*, Filiz N. ÖLMEZ**, Sema ETİKAN***
Geliş Tarihi: 01.08.2018 Kabul Tarihi: 02.04.2019
(Received) (Accepted)
ÖZ: Tarihi M.Ö. 8. yy kadar dayanan çorap örücülüğünün geleneksel el sanatları içerisinde
önemli bir yeri bulunmaktadır. El örgüsü çoraplar yöresel giyimin en önemli öğelerinden
biridir. Bir giysi olarak çorap insanları dış etkenlerden korumak, giyim unsurlarını
tamamlamak ve süslemek amacıyla kullanılmaktadır. Çorap örücülüğü Anadolu’da yaygın
el sanatlarından biridir. Örülen çoraplar yöreden yöreye farklılıklar göstermekte, üzerindeki
motifleri, örgü tekniği, kullanım amacı, renk ve desen özellikleri ile o yörenin kültürel
yapısını içerisinde barındırmaktadır. Ayrıca, halk kültüründe evlenme adetlerinde çeyiz
olarak yer alan çorap, Kırşehir iline bağlı bazı yerleşim yerlerinde halen örülerek, giyilerek,
hediye edilerek varlığını sürdürmektedir. Kırşehir’de günümüzde geleneksel yöntemlerle
örülen çoraplar araştırma kapsamında incelenmiştir. Bu çalışmanın amacı Kırşehir
yöresinde köklü bir geçmişi olan el örgüsü çorapların günümüzdeki durumunu
belirlemektir. Bu amaçla örücülükle uğraşılan yerleşimlerde bu işi yaptığı bilinen kişilerin
çorap örnekleri derlenmiştir. Yörede karşılaşılan çoraplardan on örnek incelenmiştir.
Konuyla ilgili literatür bilgileri, örneklerin fotoğrafları, karşılıklı görüşme yöntemiyle elde
edilen veriler çalışmanın materyalini oluşturmuştur. Alan araştırması kapsamında tespit
edilen örnekler üzerinden yapılan incelemede, kullanılan malzeme, teknik, renk, motif,
form ve biçimsel özellikler belirlenmiş ve fotoğraflarla belgelenmiştir. İncelenen örneklerin
yün gereç, beş şişten oluşan araç, çeşitli örgü modelleri, düz, ters, lastik örgü gibi örme
teknikleri ile örüldüğü belirlenmiştir. Çoraplar çeyizlerde bulunmakta, günlük yaşamda
giyilmekte ve çok süslü örnekleri dekoratif eşya veya hediyelik eşya olarak
kullanılmaktadır. Yörede çorap örücülüğünün azaldığı, yok olmaya başladığı gözlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Geleneksel, Halk Kültürü, Çorap, Kırşehir
ABSTRACT: History BC Sock knitting dates back to the 8th century has an important
place in traditional handicrafts. Hand-knitted socks are one of the most important elements
of local clothing. As a garment, socks are used to protect people from external influences,
1 Bu çalışma, III. Uluslararası Akdeniz’de Güzel Sanatlar Sempozyumu ve Kültür Sanat
Çalıştayı’nda sunulan “Kırşehir İline Bağlı Bazı Yerleşim Yerlerinde Bulunan El Örgüsü
Çorap Örnekleri” adlı bildirinin gözden geçirilmiş halidir.
* Doç., Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, handearslan@hotmail.com, ORCID: 0000-0001-
9332-4730.
** ** Prof. Dr., Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, filnurol@gmail.com, ORCID: 0000-0002-
2764-4514.
*** Prof. Dr., Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, etikansema@gmail.com, ORCID: 0000-
0001-5347-200X.

26 Trakya University Journal of Social Science
June 2020 Volume 22 Issue 1 (25-39)
DOI: 10.26468/trakyasobed.450060
to complement and decorate clothing. Sock knitting is one of the common handicrafts in
Anatolia. Knitted socks show differences from region to region and include the motifs,
knitting technique, purpose of use, color and pattern characteristics and cultural structure of
that region. In addition, socks which take place as a dowry in the marriages of folk culture
still exist in some settlements of Kırşehir province by being knitted, worn and gifted. The
socks which are knitted with traditional methods in Kırşehir are examined in the scope of
the research. The aim of this study is to determine the current situation of hand knitted
socks with a long history in the Kırşehir region. For this purpose, socks samples of people
who are known to do this work in the settlements where knitting work was compiled. Ten
samples of socks encountered in the region were examined. The literature information
about the subject, the photographs of the samples and the data obtained through the
interview method were the material of the study. The material, technique, color, motif, form
and formal characteristics were determined and documented with photographs in the
examination conducted on the samples determined within the scope of the field research. It
was determined that the samples were knitted with knitting techniques such as wool tools,
five-knot tool, various knitting models, flat, reverse and rubber knitting. Socks are found in
dowry, worn in daily life and very ornamented examples are used as decorative goods or
souvenirs. It was observed that socks knitting decreased and began to disappear in the
region.
Key Words: Traditional, Folk Culture, Socks, Kırsehir
1.GİRİŞ
Asıl işi çiftçilik olan, geçimini tarımdan sağlayan insanların boş zamanlarını
değerlendirmeleri, elde ettikleri hammaddeleri ürüne dönüştürmeleri ve bu
ürünlerden bir gelir elde etmeleri köy el sanatları olarak tanımlanmaktadır.
Hayatının çoğunu tarlada geçiren köy insanı hayvanlarından elde ettiği
hammaddeyi bir ürüne dönüştürerek hem kendi ihtiyacını karşılamış, hem de belli
bir bedel karşılığı satarak maddi kazanca dönüştürmüştür. Arlı (1990)’ya göre el
sanatları hammadde olarak 7 grup altında toplanmıştır. Bu gruplar; hammadde
olarak lif, ağaç, taş, toprak, maden, deri ve hayvansal atıklar ile ince dallar, saplar
ve ağaç şeritleri işleyen el sanatlarıdır. Hammadde olarak lif işleyen el sanatları ile
pamuk, keten, kenevir, yün, tiftik, keçi kılı, ipek gibi doğal liflerden yararlanılarak
birçok kullanım eşyası üretilmektedir. Bu amaçla keçe, mekikli ve kirkitli dokuma,
kolan dokuma, oya, işleme ve örgü gibi ayrı teknikler kullanılmaktadır. Bere, hırka,
eldiven gibi günlük kullanım eşyaları örgü tekniği ile üretilmekte, Anadolu’nun
geleneksel çorap örücülüğü de bu grupta yer almaktadır (Akpınarlı 1997: 157, Arlı
1990: 2,18, Özbel 1976: 3).
Çevresel faktörler, gelenek, görenekler, töreler, toplumsal değer yargıları ve
yaşam biçimi gibi kavramlar giyim kuşamı biçimlendiren kültürel öğeler olmuştur.
Zaman içerisinde giyim sadece örtünmek ve korunmak amacından çıkıp, kültürel
açıdan kimlik kazanmaya başlamıştır. Üretiminde kullanılan malzeme ve teknik

Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 27
Haziran 2020 Cilt 22 Sayı 1 (25-39)
DOI: 10.26468/trakyasobed.450060
yöresel ve kültürel açıdan farklılar göstermiştir. Günlük ve özel günlerde giyilen
giyim kuşam olarak da ayrılmıştır. Geleneksel giyim kuşam öğelerinden biri olan
çorap da koruma amaçlı ortaya çıkmasına karşın, gelişim sürecinde kültürel bir
olguya dönüşmüştür (Artun 2011: 383).
Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlükte örgü, tığ, şiş veya özel makineyle
ilmiklerin yan yana getirilmesiyle örülerek yapılmış şey; çorap ise, pamuk, yün gibi
gereçlerle örülen, ayağa giyilen giyecek, olarak tanımlanmaktadır
(http://www.tdk.gov.tr). Ayrıca örgü; elde kullanılan şiş, tığ gibi basit aletlerle ya
tek ipliğin kendi üzerinde bükülüp, kıvrılarak çeşitli ilmeklerle tutturulması ya da
düğümlendirilmesidir (Akt Barışta 1998: 141). Türk Giyim Kuşam ve Süslenme
Sözlüğünde ise çorap; el örgüsü veya makine örgüsü olan ayağa giyilen örme şey
olarak tanımlanmaktadır (Koçu 1967: 78).
Çeşitli renk ve motiflerle süslenen çoraplar genellikle yün ve tiftikten
örülmektedir (Artun 2011:390, Edt: Oğuz 2008: 147). Daha çok kırsal bölgelerde
veya soğuk ortamlarda giyilen el örgüsü çoraplar; iki ya da beş şişle örülmekte,
renk, motif, desen ve iplik olarak her yöreye göre farklılık göstermektedir. Ayrıca
kişinin statüsüne göre çorap örülmektedir. Örneğin genç kız, yeni gelin ve damadın
çorapları diğer çoraplara göre daha süslemeli olmaktadır. Orta yaş grubunun çorap
süslemesi çok sadedir ya da tek renktir (Edt: Oğuz 2008: 147).
Anadolu’da çorapları sadece kadınlar örmez, bazı yörelerde erkeklerin de
çorap ördüğü bilinmektedir. Örneğin Bursa'nın Karacabey ilçesine bağlı
Yenikaraağaç köyünde, atalarından öğrendikleri geleneği yıllardır yaşatan köyün
erkekleri beş şişle çorap örücülüğü yapmaktadır. Ülkemizde her yörenin motif,
renk ve malzeme bakımından kendine özgü çorapları bulunmaktadır. Düz renk
çoraplarda motif, örgü teknikleriyle meydana gelmektedir. Bu tip çoraplarda faklı
örgü teknikleriyle çorap kenarında ve düzeyinde serpme motifler
oluşturulmaktadır. Serpme motifler yöresel olarak; bademli, abanî, muşaba, çengel,
baklava, tarak gibi isimler almaktadır (Güler vd., 2010: 56,63, Oğuz 2004: 538-
539). El örgüsü çoraplarda yer alan bu motifler nazara karşı koruyucu olması,
hamile kadının doğumunun kolay geçmesi ve hastalıkların iyileşmesi gibi dilek ve
inanışların gerçekleşmesi amacıyla da kullanılmaktadır. Ayrıca sahip olduğu
kültürün ve toplumun özelliklerini, kişilerin sosyal statülerini ayırt etmeyi, yani
sosyal ve medeni durumları da anlatmaktadırlar (Doğruol 1995: 20, Özbel 1976:
3). Çoraplar; Ak, kara, alaca, kınalı, tüylü ve nakışlı olmak üzere renk, motif ve
malzeme özellikleri bakımından 6 gruba ayrılmaktadır (Özbel 1976: 3). Ayrıca
çoraplar giyildikleri yere göre de kısa konçlu, uzun konçlu, ajurlu, düz renkli,
bagetli-desenli, dağcı çorabı, futbolcu çorabı ve hasta varis çorabı olarak da
sınıflandırılmaktadır (Koçu 1967: 79).

28 Trakya University Journal of Social Science
June 2020 Volume 22 Issue 1 (25-39)
DOI: 10.26468/trakyasobed.450060
Anadolu giyim kültüründe önemli bir yeri olan çoraplar ve çorap örücülüğü,
Kırşehir ili ve çevresinde de geçmişten günümüze yaşayan bir el sanatıdır. Coğrafi
koşulların kırsal ve özellikle de kış aylarında hava şartlarının sert ve soğuk olması,
yöresel giyimde el örgüsü yün çorap kültürünün yerleşmesine neden olmuştur.
Kırşehir; İç Anadolu Bölgesi’nin 13 ilinden biridir. Orta Kızılırmak
çevresindedir. Ankara, Kırıkkale, Nevşehir, Aksaray en yakın komşu illerdir. 12.
ve 15. yy Anadolu’nun kültür ve sanat merkezi olan şehir, Ahilik kültürünün de
temel merkezi olmuştur (Anonim 2006:9,11, Seçilmiş ve Atılgan thrs:13).
Bu araştırmada Kırşehir merkez ve ilçelerinde bulunan el örgüsü çoraplar
renk, motif, desen ve malzeme bakımından incelenmiştir. Bu çalışmanın amacı
günümüzde yörede kullanıldığı gözlemlenen el örgüsü çorapların yöresel
özelliklerini tespit etmek, literatür açısından belgelenmesini sağlamak ve bazı
teknik özelliklerini belirlemektir.
Bu amaçla araştırma kapsamına 10 adet farklı çorap örneği incelenmiştir.
Konu ile ilgili literatür bilgisi taranmıştır. Bunun yanı sıra alan araştırması
yapılarak kaynak kişilerle karşılıklı görüşme yöntemi ile bilgiler alınarak, yöreye
ait çorap örnekleri fotoğraflanmış ve çorap üzerinde yer alan motif bilgileri elde
edilmiştir. Uygun olan çorap örneklerinin çizimi yapılmıştır.
2. KIRŞEHİR’DE BULUNAN EL ÖRGÜSÜ ÇORAPLARIN GENEL
ÖZELLİKLERİ
Giyim elemanlarından biri olan çoraplar; Kırşehir ve çevresinde geçmişten
günümüze değin örülmüştür. Kışın sert iklim koşulları nedeniyle ve geleneksel
çeyiz kültürünün devamlılığı için günümüzde yapılmaya devam etmektedir.
Yörede çorap örücülüğünde beş şiş ve yörenin coğrafi konumu, sert iklim koşulları
nedeniyle esas gereç olarak yün malzeme tercih edilmektedir. Çorap örücülüğünde
yörede düz, ters ve lastik örgü teknikleri kullanılmaktadır. Yörede düz örgü tekniği
“hasır örgü” olarak tanımlanmaktadır. Lastik, gövde (konç), topuk, ayak-taban ve
burun olmak üzere çorabı oluşturan kısımlar beş bölümde incelenmektedir.
Kırşehir çorap örnekleri renk ve desen özelliklerine göre sınıflandırılarak
incelenmiştir. Tek veya iki renkli - örgü modeli ile iki renkli-motiflerle ve çok
renkli motiflerle desenlendirilmiş olmak üzere üç gruba ayrılmıştır. Yörede
erkeklerin ve kadınların giydikleri çoraplar farklılık göstermektedir. Erkekler; ilk
iki grupta kadınlar ise üçüncü grupta çoraplarını giymişlerdir. Ayrıca yörede giyim
elemanının kullanılma biçimine göre çoraplar uzun ve kısa konçlu olarak
örülmektedir. Kısa olanlara yörede “boğazlı patik” denilmektedir.

Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 29
Haziran 2020 Cilt 22 Sayı 1 (25-39)
DOI: 10.26468/trakyasobed.450060
Şekil 1: Beş şiş ile çorap örgüsü
Kaynak: Pakize Köksal, Boztepe, Kırşehir (Hande Kılıçarslan Arşivinden 2016)
3. KIRŞEHİR EL ÖRGÜSÜ ÇORAPLARININ GÜNÜMÜZDEKİ
ÖRNEKLERİ
El örgüsü çorapların günümüzdeki örnekleri malzeme, teknik, form,
biçim, desen ve süsleme özelliklerine göre incelenmiştir.
Bulunan ilk örnek, Şekil 2a, b, ve c’de görülen yörede sulu çorap
olarak adlandırılan uzun çorap örneğidir.
Şekil 2: a. Sulu çorap, b. Boğaz, burun ve topuğundan ayrıntı ve c. Vektörel çizimi
Kaynak: Güler Temur, Nasuhdede mah., Kırşehir (Hande Kılıçarslan Arşivinden
2016) Şekil 3: a: Suyolu motifi (çiçekli), b: Suyolu motifi farklı varyantı

30 Trakya University Journal of Social Science
June 2020 Volume 22 Issue 1 (25-39)
DOI: 10.26468/trakyasobed.450060
Şekil 2 a, b, ve c’de görülen çorap Kırşehir Merkez’de Nasuhdede
mahallesinde oturan Güler Temur’a aittir. Çorap, siyah ve beyaz olmak
üzere iki renk, yün iplikle, ters, düz ve lastik örgü teknikleriyle örülmüştür.
Çorapta burun, topuk, taban, konç ve başlık kısımları bulunmaktadır. Bu
örnek sivri burunlu, uzun konçlu, kısa lastikli bir forma sahiptir ve iki renkli
- motiflerle desenlendirilmiş çoraplar grubuna girmektedir. Çorabın, koncu,
tabanı ve başlığı desenlidir. Çorabın burun kısmı siyah düz renk olup, taban
kısmında suyolu motifi (çiçekli) (Şekil 3a) motifi yer almaktadır. Topuk
kısmı düz beyaz renk iplikle ters örgüyle örülmüştür. Çorabın bilekten
sonraki konç kısmında, çengel motiflerinin artarda sıralanmasıyla çengelli
suyolu motifi (Şekil 3b) ve karanfil motiflerinin sıralanmasıyla çiçekli
suyolu motifi (Şekil 3a) kullanılmıştır. Bir siyah bir beyaz kalın çizgilerle
süslenerek örülmüş başlık kısmı da lastik örgü tekniğiyle örülmüştür.
Bulunan ikinci örnek Şekil 4 a ve b’de görülen uzun çorap örneğidir.
Şekil 4: a. Uzun çorap, b. Vektörel çizimi ve c. Göz motifi
Kaynak: Zeki TEKİN, Boztepe Halk Eğitim Merkezi Arşivinden, Kırşehir (Hande
Kılıçarslan 2016)
Şekil 4 a ve b’de görülen çorap Boztepe ilçesi Halk Eğitim Merkezi
sergileme alanında teşhir edilen, kursiyerler tarafından örülmüş bir örnektir.
Çorap, siyah, beyaz, kırmızı, mavi, sarı ve yeşil olmak üzere 5 renk, yün
iplikle, ters, düz ve lastik örgü teknikleriyle örülmüştür. Çorapta burun,
topuk, taban, konç ve başlık kısımları bulunmaktadır. Bu örnek sivri
burunlu, uzun konçlu, uzun lastikli bir forma sahiptir ve çok renkli -
motiflerle desenlendirilmiş çoraplar grubuna girmektedir. Çorabın, koncu,
tabanı ve başlığı desenlidir. Çorabın burun kısmı siyah düz renk olup ters
örgüyle örülmüştür. Topuk kısmı düz siyah renk iplikle ters örgüyle

Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 31
Haziran 2020 Cilt 22 Sayı 1 (25-39)
DOI: 10.26468/trakyasobed.450060
örülmüştür. Taban kısmından itibaren başlayan motifler başlık kısmına
kadar devam etmektedir. Bu motifler farklı renklerde şeritler üzerine
yerleştirilmiş ve düz örgü tekniği ile örülmüş eşkenar dörtgen şeklinde
“göz” motifleridir (Şekil 4c). Çorabın başlığı ise taban ve konç kısımlarında
kullanılan renklerin ince çizgiler halinde dizilimiyle süslenmiş ve lastik örgü
tekniğiyle örülmüştür.
Bulunan üçüncü örnek, Şekil 5a ve b’de görülen kısa çorap örneğidir.
Şekil 5: a. Kısa çorap, boğaz, burun ve topuğundan ayrıntı ve b. Vektörel çizimi
Kaynak: Güler Temur, Nasuhdede mah., Kırşehir (Hande Kılıçarslan Arşivinden
2016) Şekil 5 a ve b’de görülen çorap Kırşehir Merkez’de Nasuhdede
mahallesinde oturan Güler Temur’a aittir. Çorap, yeşil ve beyaz olmak
üzere iki renk, yün iplikle, düz ve lastik örgü teknikleriyle örülmüştür.
Çorapta burun, topuk, taban, konç ve başlık kısımları bulunmaktadır. Bu
örnek sivri burunlu, kısa konçlu, kısa lastikli bir forma sahiptir ve iki renkli
- örgü modeliyle desenlendirilmiş çoraplar grubuna girmektedir. Çorabın
burun ve topuk kısmı beyaz düz renk olup, taban ve koncu yeşil renkle düz
örgü tekniği ile örülmüştür. Çorabın başlık kısmı da bir yeşil bir beyaz kalın
çizgilerle süslenerek, lastik örgü tekniğiyle örülmüştür (Şekil 5 a, b).
Bulunan dördüncü örnek, Şekil 6a, b, ve c’de görülen yörede bademli
çorap olarak adlandırılan kısa çorap örneğidir.
Şekil 6 a, b, ve c’de görülen kısa çorap Kırşehir Merkez’de
Nasuhdede mahallesinde oturan Güler Temur’a aittir. Çorap, pembe olmak
üzere tek renk, yün iplikle, badem adlı örgü, ters, düz ve lastik örgü
teknikleriyle örülmüştür. Çorapta burun, topuk, taban, konç ve başlık
kısımları bulunmaktadır. Bu örnek sivri burunlu, kısa konçlu, kısa lastikli
bir forma sahiptir ve tek renkli - örgü modeliyle desenlendirilmiş çoraplar
grubuna girmektedir. Çorabın, koncu, tabanı ve başlığı desenlidir. Konç ve
taban kısmı yörede badem olarak adlandırılan örgü modeliyle oluşturulmuş
motif yer almaktadır (Şekil 6c). Topuk kısmı ters örgü, başlık kısmı ise

32 Trakya University Journal of Social Science
June 2020 Volume 22 Issue 1 (25-39)
DOI: 10.26468/trakyasobed.450060
lastik örgü tekniğiyle örülmüştür. Yörede bu tip kısa çoraplar, yarım patik
olarak adlandırılmakta ve genç kızların günlük giyim elemanlarında
kullanmaları için yapılmaktadır.
Şekil 6: a. Bademli çorap, b. Boğaz, burun ve topuğundan ayrıntı ve c. Vektörel
çizimi
Kaynak: Güler Temur, Nasuhdede mah., Kırşehir (Hande Kılıçarslan Arşivinden
2016) Bulunan beşinci örnek, Şekil 7a, b, ve c’de görülen yörede burgulu
çorap olarak adlandırılan kısa çorap örneğidir.
Şekil 7: a. Burgulu çorap, b. Boğaz ve topuktan ayrıntı, c. Burgu adlı örgü modeli
Kaynak: Güler Temur, Nasuhdede mah., Kırşehir (Hande Kılıçarslan Arşivinden
2016) Şekil 7 a, b, ve c’de görülen çorap Kırşehir Merkez’de Nasuhdede
mahallesinde oturan Güler Temur’a aittir. Çorap, mavi olmak üzere tek
renk, yün iplikle, burgu adlı örgü, ters, düz ve lastik örgü teknikleriyle
örülmüştür. Çorapta burun, topuk, taban, konç ve başlık kısımları
bulunmaktadır. Bu örnek yuvarlak burunlu, kısa konçlu, kısa lastikli bir
forma sahiptir ve tek renkli - örgü modeliyle desenlendirilmiş çoraplar
grubuna girmektedir. Çorabın, koncu, tabanı ve başlığı desenlidir. Çorabın
konç ve taban kısmı burgu adlı örgü modeli ve düz örgü tekniğiyle (Şekil
7c), burun ve topuk kısmı ters örgü tekniğiyle, başlık kısmı ise lastik örgü

Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 33
Haziran 2020 Cilt 22 Sayı 1 (25-39)
DOI: 10.26468/trakyasobed.450060
tekniğiyle örülmüştür. Yörede bu tip kısa çorapları, genç erkekler günlük
giyim elemanı olarak kullanmaktadırlar.
Bulunan altıncı örnek, Şekil 8a, b, ve c’de görülen yörede boğazlı
patik olarak adlandırılan kısa çorap örneğidir.
Şekil 8: a. Boğazlı patik, b. Boğaz ve topuktan ayrıntı, c. Örgü modeli
Kaynak: Güler Temur, Nasuhdede mah., Kırşehir (Hande Kılıçarslan Arşivinden
2016) Şekil 8 a, b, ve c’de görülen çorap Kırşehir Merkez’de Nasuhdede
mahallesinde oturan Güler Temur’a aittir. Çorap, beyaz ve kahve renk
olmak üzere iki renk, yün iplikle, burgu adlı örgü modeli, ters, düz ve lastik
örgü teknikleriyle örülmüştür. Çorapta burun, topuk, taban, konç ve başlık
kısımları bulunmaktadır. Bu örnek yuvarlak burunlu, kısa konçlu, kısa
lastikli bir forma sahiptir ve iki renkli - örgü modeliyle desenlendirilmiş
çoraplar grubuna girmektedir. Çorabın, koncu, tabanı ve başlığı desenlidir.
Çorabın konç ve taban kısmı kahve düz renk olup, burgu adlı örgü modeli
ve düz örgü tekniği ile örülmüştür (Şekil 8c). Burun ve topuk kısmı beyaz
düz renk olup, ters örgü tekniği ile örülmüştür. Başlık kısmı ise beyaz düz
renk ve lastik örgü tekniği ile örgü tamamlanmıştır. Yörede bu tip kısa
çorapları, orta yaş grubu erkekler günlük giyim elemanı olarak
kullanmaktadırlar.
Bulunan yedinci örnek, Şekil 9a, b, ve f’de görülen yörede nişan
çorabı olarak adlandırılan uzun çorap örneğidir.

34 Trakya University Journal of Social Science
June 2020 Volume 22 Issue 1 (25-39)
DOI: 10.26468/trakyasobed.450060
Şekil 9: a. Motifli uzun çorap, b. Boğaz, burun ve topuğundan ayrıntı ve c. Suyolu
motifi, d: Kırkbudak motifi, e: Akıtma motifi, f. Vektörel çizimi
Kaynak: Esme Özdemir, Kırşehir (Hande Kılıçarslan 2018)
Şekil 9 a, b, ve f’de görülen çorap Kırşehir Merkez’de oturan Esme
Özdemir’e aittir. Çorap, gri, kırmızı, yeşil, mavi, beyaz, sarı, pembe ve
siyah olmak üzere çok renkli, yün iplikle, ters, düz ve lastik örgü
teknikleriyle örülmüştür. Çorapta burun, topuk, taban, konç ve başlık
kısımları bulunmaktadır. Bu örnek yuvarlak burunlu, uzun konçlu, kısa
lastikli bir forma sahiptir ve çok renkli - motiflerle desenlendirilmiş çoraplar
grubuna girmektedir. Çorabın, koncu, tabanı ve başlığı desenlidir. Çorabın
burun kısmı kırmızı düz renk olup, taban kısmından başlık kısmına kadar
kalın ve renkli çubuklar şeklinde örülmüştür ve her bir çubukların üstünde
farklı motifler yer almaktadır. Çorabın taban kısmından itibaren başlık
kısmına kadar kırkbudak motifi (Şekil 9d) ve akıtma motifleri (Şekil 9e)
bulunmaktadır. Topuk kısmı gri ve yeşil renklerin kalın şerit şeklinde
örülmesiyle oluşturulmuştur. Çorabın bilekten sonraki konç kısmında
suyolu motifi (Şekil 9c) kullanılmıştır. Farklı renklerin ince şeritler halinde
lastik örgü tekniği ile örülmesiyle başlık kısmı oluşturulmuştur.
Bulunan sekinci örnek, Şekil 10a, b, ve c’de görülen yörede püsküllü
çorap olarak adlandırılan uzun çorap örneğidir.
Şekil 10: a. Püsküllü çorap, b. Boğaz, burun ve topuğundan ayrıntı, c. Vektörel
çizimi, d. Başak motifi
Kaynak: Fatma Akıntı, Aydoğmuş, Mucur, Kırşehir (Hande Kılıçarslan 2017)

Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 35
Haziran 2020 Cilt 22 Sayı 1 (25-39)
DOI: 10.26468/trakyasobed.450060
Şekil 10 a, b, ve c’de görülen çorap Mucur ilçesi Aydoğmuş köyünde
oturan Fatma Akıntı’ya aittir. Çorap siyah, mor, pembe, kırmızı, turuncu ve
beyaz olmak üzere çok renkli, yün iplikle, ters, düz ve lastik örgü
teknikleriyle örülmüştür. Çorapta burun, topuk, taban, konç ve başlık
kısımları bulunmaktadır. Bu örnek yuvarlak burunlu, uzun konçlu, kısa
lastikli bir forma sahiptir ve çok renkli - motiflerle desenlendirilmiş çoraplar
grubuna girmektedir. Çorabın, burnu, koncu, tabanı ve başlığı desenlidir.
Çorabın burun kısmından başlık kısmına kadar kalın ve renkli çubuklar
şeklinde ve siyah renk üzerine başak motifinin (Şekil 10d) farklı renklerde
sıralanmasıyla düz örgü tekniği ile örülmüştür. Başlık kısmı ise lastik örgü
tekniği ile boyuna çubuklarla tamamlanmıştır. Yörede bu çorap giyim
elemanı olarak değil, üzeri süslenerek bir tür nazarlık veya duvar süsü
olarak kullanılmaktadır.
Bulunan dokuzuncu örnek, Şekil 11a ve b’de görülen yörede püsküllü
çorap olarak adlandırılan uzun çorap örneğidir.
Şekil 11: a. Püsküllü çorap, b. Boğaz, burun ve topuğundan ayrıntı, c. Suyolu
(çengel) motifi
Kaynak: Fatma Akıntı, Aydoğmuş, Mucur, Kırşehir (Hande Kılıçarslan 2017)
Şekil 11 a, b ve c’de görülen uzun çorap Mucur ilçesi Aydoğmuş
köyünde oturan Fatma Akıntı’ya aittir. Çorap, siyah, yeşil, kırmızı, pembe,
sarı, turkuaz ve beyaz olmak üzere çok renk ile, yün iplikle, ters, düz ve
lastik örgü teknikleriyle örülmüştür. Çorapta burun, topuk, taban, konç ve
başlık kısımları bulunmaktadır. Bu örnek sivri burunlu, uzun konçlu, kısa
lastikli bir forma sahiptir ve çok renkli - motiflerle desenlendirilmiş çoraplar
grubuna girmektedir. Çorabın, burnu, koncu, tabanı ve başlığı desenlidir.
Çorabın burun kısmı pembe ince şeritler şeklinde örülmüş siyah düz renk ile
tamamlanmış ve ön tarafa göz motifi kullanılmıştır (Şekil 11 b). Taban
kısmı kalın şeritler şeklinde yeşil ve pembe renkler ile suyolu (çengel)
motifi’nin uygulanmasıyla desenlendirilmiştir (Şekil 11 c). Çorabın konç
kısmı yine taban kısmında olduğu gibi kırmızı renk ile suyolu (çengel)

36 Trakya University Journal of Social Science
June 2020 Volume 22 Issue 1 (25-39)
DOI: 10.26468/trakyasobed.450060
motifi’nin devamı sağlanmıştır. Başlık kısmı ise sarı ve turkuaz renklerinin
ince şeritler şeklinde lastik örgü tekniği ile tamamlanmıştır. Topuk kısmında
siyah düz renk kullanılmıştır. Yörede bu çorap Şekil 10a’daki gibi duvar
süsü olarak kullanılmaktadır.
Bulunan onuncu örnek, Şekil 12a ve b’de görülen uzun çorap
örneğidir.
Şekil 12: a. Uzun çorap, boğaz, burun ve topuğundan ayrıntı, b. Vektörel çizimi, c.
Tırnak motifi, d: Dama deseni
Kaynak: Kuzey Tanrıbuyurdu, Kaman, Kırşehir (Hande Kılıçarslan Arşivinden
2017) Şekil 12 a ve b’de görülen uzun çorap Kaman ilçesinde oturan Kuzey
Tanrıbuyurdu’ya aittir. Çorap, siyah ve bej (ipliğin kendi rengi) olmak üzere
iki renk, yün iplikle, ters, düz ve lastik örgü teknikleriyle örülmüştür.
Çorapta burun, topuk, taban, konç ve başlık kısımları bulunmaktadır. Bu
örnek sivri burunlu, uzun konçlu, kısa lastikli bir forma sahiptir ve iki renkli
- motiflerle desenlendirilmiş çoraplar grubuna girmektedir. Çorabın, koncu,
tabanı ve başlığı desenlidir. Çorabın burun kısmı siyah düz renk olup, tırnak
motifi ile taban kısmına geçiş sağlanmıştır (Şekil 12 c). Topuk kısmı siyah
düz renk ipliklerin ince şerit şeklinde iki sıra desenlendirilmesi ve bej düz
renk ile ters örgüyle tamamlanmıştır. Çorabın bilekten sonraki konç
kısmında, kalın şeritler üzerine dama deseni (Şekil 12 d) kullanılmıştır. Bej
düz renk ve siyah kalın çizgilerle süslenerek uygulanmış başlık kısmı da
lastik örgü tekniğiyle örülmüştür. Çeyiz çorabı olarak örülen bu uzun çorap
hiç kullanılmamış sandıktan çıkarılan bir örnektir.

Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 37
Haziran 2020 Cilt 22 Sayı 1 (25-39)
DOI: 10.26468/trakyasobed.450060
4. SONUÇ VE ÖNERİLER
Köy el sanatları ürünlerinden biri olan el örgüsü çoraplar; giyinme
ihtiyacını karşılamak, çevresel etkenlerden korunmak olarak örülmeye
başlanmıştır. Daha sonraları kültürel öğe olarak süslenme ihtiyacı ve medeni
hallerin tanımlamaları gibi kavramlarda çoraplarda belirgin hale gelmiştir.
Yörede beş şiş yardımı ile örülen iki çeşit motifli çorap örnekleri
görülmektedir. Birincisi örgü tekniği ile elde edilen desen, ikisi ise
motiflerle örülen çorap örnekleri yer almaktadır. Kısa ve uzun boyutlu
olmak üzere iki çeşit çorap bulunmaktadır. Sulu çorap, yarım patik, bademli
ve püsküllü yöresel çorap çeşitleridir. Burgu, bademli, kırkbudak ve akıtma
yörede isimlendirilen motiflerdendir.
Yöredeki el örgüsü çorapların tek veya iki renkli - örgü modeli ile
desenlendirilmiş, iki renkli - motiflerle desenlendirilmiş ve çok renkli
motiflerle desenlendirilmiş olarak üç gruba ayrılabileceği belirlenmiştir.
Erkeklerin giydikleri çoraplar ilk iki gruba, kadınların giydikleri ise üçüncü
gruba girmektedir. Ayrıca giyimdeki kullanılma biçimine göre bazı çoraplar
uzun konçlu, bazıları kısa konçlu olarak örülmektedir.
Çeyiz kültürüyle her genç kıza verilen çoraplar kültürel olgunun
devamlılığını sağlamıştır. Fakat değişen yaşam biçimiyle, günümüzdeki
çeyiz geleneğinin giderek yok olması bu el örgüsü çorap kültürünün de yok
olmasına neden olmuştur. Geçmişte büyüklerin yaptığı bu çorapları,
günümüz gençliğinin örgüyü bile bilmemesi nedeniyle örülemez hale
gelmiştir. Makineleşme ve teknolojideki hızlı ilerleme her şeyde olduğu gibi
çoraplarda da önemi yok etmiştir.
Bu kültürün devamlılığı ürün kullanımı inovasyonu yöntemleriyle
çeşitlendirilerek sürdürülmelidir. Kırşehir yöresi el örgüsü çorapları somut
olmayan kültürel miras kapsamında korumaya alınmalıdır. Yöresel
kültürlerin devam etmesi Türk kültürümüz ve mirasımızın korunması,
gelecek nesillere aktarılması açısından önemlidir. Etnorafya müzelerinde
çoraplar için özel seksiyonlar oluşturulmalıdır. Müzelerin koleksiyonunu
geliştirmek ve zenginleştirmek için başta eski eserlerin ilk sahibi olan halkı
bilinçlendirmek, sonra okullarda eğitimle çocuklarda farkındalık yaratmak
gerekmektedir. Geçmişine sahip çıkan, eskinin değerini bilip koruyan,
onaran ve muhafaza eden kuşaklar yetiştirmek ancak eğitimle yapılabilecek
bir aksiyondur. Kamu kurumlarının yörelerde açabileceği halkbilim

38 Trakya University Journal of Social Science
June 2020 Volume 22 Issue 1 (25-39)
DOI: 10.26468/trakyasobed.450060
müzeleri bu kültürün ve diğer yöreyi tanıtıcı kültürlerin devamlılığı
açısından oldukça önemli olacaktır.
KAYNAKÇA
Anonim, (2006). T.C. Kırşehir Valiliği İl Kültür Envanteri, Kırşehir.
Akpınarlı, F. (1997). Geleneksel El Örgüsü Çoraplardan Çağdaş
Yaklaşımlar. Türkiye’de El Sanatları Geleneği ve Çağdaş Sanatlar İçindeki
Yeri Sempozyumu Bildirileri, Kültür Bakanlığı Yayınları, No: 1861, Ankara.
Arlı, M. (1990). Köy El Sanatları, Ankara Üniversitesi Ziraat
Fakültesi Yayınları, No:1185, Ankara.
Artun, E. (2011). Türk Halkbilimi, Karahan Kitabevi, 7. Baskı, Adana.
Barışta, Ö. (Akt;) (1998). Türk El Sanatları, T.C. Kültür Bakanlığı
Yayınları 2168, ikinci baskı, Ankara.
Çorap;http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts
&guid=TDK.GTS.5ad0abe3119169.12903921. Erişim Tarihi: 13.04.2018
Doğruyol, H. (1995). Ayaş’ta Çorapçılık ve Testicilik, Özkan
Matbaacılık San. Ankara.
Güler, M. ve ark. (2010). Hemşin Çamlıhemşin El Örgüsü Çoraplar,
Hazar Reklam Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti., Ankara.
Koçu, R. E. (1967). Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü,
Sümerbank Kültür Yayınları 1969 No:1, Birinci Basım, Ankara.
Oğuz, B. (2004). Türkiye Halkının Kültür Kökenleri 4, Dokuma ve
Giyim Teknikleri, Anadolu Aydınlanma Vakfı Yayınları, İstanbul.
Oğuz, Ö. (Edt) (2008). Türkiye’nin Somut Olmayan Kültürel Mirası,
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel
Müdürlüğü 3158, 1.Baskı, Ankara.
Örgü;http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&
guid=TDK.GTS.5ad0ac2f7ca1c6.88983408. Erişim Tarihi: 13.04.2018
Özbel, K. (1976). Türk Köylü Çorapları, Türkiye İş Bankası Kültür
Yayınları Sanat Dizisi 25, Birinci Baskı, İstanbul.
Seçilmiş, G. ve Mehmet A. (Thrs). Anadolu Kültürünün Nazar
Boncuğu Kırşehir’in Gelenek ve Görenekleri, Kırşehir Valiliği Kültür
Hizmeti Yayın No:13, Kırşehir.

Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 39
Haziran 2020 Cilt 22 Sayı 1 (25-39)
DOI: 10.26468/trakyasobed.450060
KAYNAK KİŞİLER
Esme Özdemir ile sözlü görüşme, 2017, Yaş: 76, Ev Hanımı, Merkez,
Kırşehir
Fatma Akıntı ile sözlü görüşme, 2017, Yaş: 77, Ev Hanımı, Mucur,
Kırşehir
Güler Temur ile Sözlü Görüşme, 2016, Yaş: 82, Ev Hanımı, Merkez,
Kırşehir
Kuzey Tanrıbuyurdu ile Sözlü Görüşme, 2017, Yaş: 79, Ev Hanımı,
Kaman, Kırşehir
Zeki Tekin ile Sözlü Görüşme, 2016, Yaş: 57, Boztepe Halk Eğitim
Merkezi Müdürü, Boztepe, Kırşehir
FOTOĞRAF KAYNAKLARI
Kılıçarslan, Hande, Fotoğraflar Arşivi, Kırşehir.

40 Trakya University Journal of Social Science
June 2020 Volume 22 Issue 1 (25-39)
DOI: 10.26468/trakyasobed.450060