Content uploaded by Piotr Długosz
Author content
All content in this area was uploaded by Piotr Długosz on May 20, 2020
Content may be subject to copyright.
0
STRESZCZENIE:
W raporcie prezentuje się wyniki badań nad traumą społeczno-kulturową wywołaną przez pandemię
koronawirusa. Badania zostały zrealizowane w dniach 14.04 -10.05. na próbie 650 mieszkańców Krakowa
powyżej 18 r.ż. Do badania wykorzystano sondaż CAWI (Computer- Assisted Web Interview). Wyniki badania
pokazują, że mieszkańcy Krakowa pozytywnie oceniają stan swojego zdrowia oraz umiarkowanie obawiają
się zarażenia koronawirusem.
Pandemia i zjawiska jej towarzyszące wywołały spadek poziomu życia. Dotyczy on wszystkich aspektów
życiowego funkcjonowania. Deprywacja potrzeb jest powszechna: począwszy od możliwości zaspokajania
potrzeb kulturalnych, a skończywszy na możliwości wykonywania pracy. Pogorszenie się warunków życia
stało się dotkliwe wśród mieszkańców Krakowa na tyle, iż stracili oni nadzieję, że po zakończeniu pandemii
wrócą do wcześniej zajmowanego statusu. Pojawienie się koronawirusa i jego szybkie rozprzestrzenianie się
sprawiły, że ludzie utracili bezpieczeństwo egzystencjalne. Ich dotychczasowy świat uległ zachwianiu, co
wywołało wśród jednostek lęk i niepokój. Wśród dominujących emocji pojawił się niepokój, smutek, złość,
wyczerpanie, znudzenie, samotność. Występowanie negatywnych emocji wskazuje, że pandemia mocno
wpłynęła na życie psychiczne i emocjonalne respondentów. Pojawiające się symptomy świadczą też o
występowaniu stresu psychospołecznego. W odpowiedzi na pojawiającą się traumę społeczność Krakowa
najczęściej ujawniała aktywne strategie radzenia sobie. Na to postępowanie składają się respektowanie
zasad bezpieczeństwa i stawianie czoła pojawiającym się wyzwaniom. Nieco rzadziej preferowane są
działania mające na celu zmianę emocji badanych. Z takim zamierzeniem ludzie starają się odwracać uwagę
od zagrożenia oraz pocieszać się, że mogło być jeszcze gorzej. W ten sposób zmniejszają napięcie
emocjonalne i koją negatywne emocje. Warto dodać, że proces traumatyczny został dopiero uruchomiony i
wraz z kolejnymi negatywnymi skutkami ujawniającymi się w postpandemicznej rzeczywistości będzie się on
kumulował i destrukcyjnie działał na społeczeństwo.
Trauma pandemii koronawirusa
wŚród krakowian
Trauma pandemii koronawirusa wśród krakowian
Dr hab. Piotr Długosz, prof. UP, Instytut Filozofii i Socjologii, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w
Krakowie
https://ifis.up.krakow.pl/laboratorium-socjologiczne/
1
Wstęp
Obserwując fenomen pandemii, a szczególnie jej wpływ na społeczeństwo można z
dużym prawdopodobieństwem stwierdzić, że wybuch epidemii koronawirusa wywołał wśród
społeczeństwa traumę społeczną. Innymi słowy, pojawienie się globalnego zagrożenia
wywołało szok, którego skutki będą odczuwalne w życiu społecznym przez następne miesiące,
a może nawet lata.
Sytuację, z jaką obecnie mamy do czynienia, dobrze ujmuje koncepcja traumy
kulturowej przedstawionej przez Piotra Sztompkę. Autor ten uważa, że trauma może wpłynąć
na trzy sfery życia człowieka
1
. Pierwsza to sfera biologiczna lub demograficzna. Może się ona
ujawnić w formie biologicznej degradacji ludności, wzrostu zachorowań, zaburzeń
psychicznych, spadku rozrodczości, wzrostu umieralności i głodu. Po drugie, trauma może
uderzyć w strukturę społeczną. Może zniszczyć istniejące relacje, rozerwać istniejące układy,
wywrócić istniejącą hierarchię. Po trzecie trauma może uderzyć w kulturę. Może ona naruszyć
kulturową tkankę społeczeństwa.
Zjawisko pandemii koronawirusa wpływa na wszystkie poziomy traumy. Ludzie
obawiają się o swoje zdrowie i życie. Rośnie liczba zarażonych i śmiertelnych ofiar pandemii.
Kręgi zarażonych powiększają się i uderzają w biologiczną tkankę społeczeństwa. Koronawirus
i zagrożenie nim spowodowało zamknięcie szkół, uczelni, placówek usługowych, kin,
restauracji, linii lotniczych, przewoźników. Ludzie tracą pracę, zmniejszają się ich dochody,
doznają degradacji statusowej, nie mają pieniędzy na spłatę kredytów, na czynsz. Pojawia się
lęk natury ekonomicznej. Mieszkańcy Polski i innych państw żyją w niepewności przed utratą
pracy, dochodów. Występuje także lęk przed przyszłością. Ludzie nie wiedzą, jaka będzie
sytuacja gospodarcza w kraju i ich poziom życia w najbliższym czasie. Pojawia się też
zagrożenie bezpieczeństwa egzystencjalnego i zakwestionowanie przekonania, że oto żyjemy
w świecie bezpiecznym i najlepszym z możliwych. Okazuje się nagle, że nic nie jest pewne, że
cała nasza egzystencja ma chwiejne podstawy. Potrzeba bezpieczeństwa w warunkach
rosnącego zagrożenia koronwirusem eskalowanego przez media wzrasta. Widać, że nie ma
żadnego antidotum na pandemię. Nauka i medycyna są bezbronne.
1
P. Sztompka, Trauma wielkiej zmiany. Społeczne koszty transformacji. Warszawa: ISP PAN, 2000, s. 28.
Trauma pandemii koronawirusa wśród krakowian
Dr hab. Piotr Długosz, prof. UP, Instytut Filozofii i Socjologii, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w
Krakowie
https://ifis.up.krakow.pl/laboratorium-socjologiczne/
2
Pandemia koronawirusa i jej konsekwencje społeczne nie są do tej pory rozpoznane.
Intuicyjnie wiemy, że tak poważna zmiana spowodowana w życiu mieszkańców Krakowa musi
negatywnie oddziaływać na ich życie. Prowadzone badania mają na celu pokazanie zmian, jakie
zaszły w świadomości krakowian: na ile pandemia koronawirusa naruszyła ich społeczne
fundamenty; czy pojawienie się koronawirusa, a w konsekwencji wprowadzenie przymusowej
izolacji wywołały silny stres i traumę.
Lęk przed zachorowaniem na Covid-19
Respondenci czują się zagrożeni zachorowaniem na koronawirusa w umiarkowanym
stopniu. Większy lęk przed zarażeniem widoczny był częściej u kobiet, wśród starszych i
biedniejszych respondentów, którzy gorzej oceniali swoje zdrowie.
Wykres 1. Poziom obaw przed zarażeniem koronawirusem (w%)
10
38
41
11
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
Bardzo się obawiam Do pewnego stopnia Trochę się obawiam Wcale się nie
obawiam
1
Trauma pandemii koronawirusa wśród krakowian
Dr hab. Piotr Długosz, prof. UP, Instytut Filozofii i Socjologii, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w
Krakowie
https://ifis.up.krakow.pl/laboratorium-socjologiczne/
3
Ocena stanu zdrowia
Wyniki badań pokazują, że ¾ badanych respondentów dobrze i bardzo dobrze ocenia
swoje zdrowie. Kondycja psychofizyczna badanych krakowian jest zatem dobra.
Wykres 2. Ocena stanu zdrowia (w%)
Analizy ujawniają, że im wyższe wykształcenie, tym respondenci lepiej oceniają swoje
zdrowie. Częściej pozytywne oceny swojemu zdrowiu wystawiali mężczyźni niż kobiety.
Wśród biedniejszych respondentów ocena zdrowia była mniej korzystna niż wśród bogatszych.
Najlepiej swoje zdrowie ocenili najmłodsi respondenci, a najgorzej najstarsi krakowianie.
26
45
25
4
1
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
Bardzo dobrze Dobrze Przeciętnie Źle Bardzo źle
1
3
Trauma pandemii koronawirusa wśród krakowian
Dr hab. Piotr Długosz, prof. UP, Instytut Filozofii i Socjologii, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w
Krakowie
https://ifis.up.krakow.pl/laboratorium-socjologiczne/
4
Ocena poziomu życia przed kwarantanną, w dniu badania oraz po
kwarantannie
W celu identyfikacji traumy pandemii zbadano, czy koronawirus naruszył strukturę
społeczną. Zadano pytanie o to, jak respondenci oceniają swoje życie w dniu badania, przed
pandemią oraz po pandemii w skali od 1 do 10, gdzie 1 oznacza życie najgorsze z możliwych,
a 10 najlepsze z możliwych.
Dane zaprezentowane na wykresie pokazują, że lepiej żyło się badanym przed
pandemią. W czasie kwarantanny oceny poziomu życia się pogorszyły. I co najważniejsze,
badani krakowianie nie przewidują poprawy swojej sytuacji po skończeniu kwarantanny. Jak
widać na poniższym wykresie pandemia koronawirusa wywołała tąpnięcie, niebezpieczny
spadek statusu. Powrót do status quo ante jest zdaniem badanych niemożliwy, co świadczy o
tym, że pandemia z impetem uderzyła w strukturę społeczną, powodując degradację statusową
krakowian.
Wykres 3. Ocenia poziomu życia w skali od 1 do 10 (średnie oceny)
Prowadzone analizy pokazały, że na poczucie degradacji w obliczu pandemii
definiowanej jako różnica między miejscem na skali poziomu życia przed pandemią i w trakcie
pandemii wpływają dwa czynniki: ocena własnego zdrowia i poziom obaw przed zarażeniem.
7.61
6.02 6.49
0
1
2
3
4
5
6
7
8
przed pandemią w dniu badania po pandemii
średnia
Trauma pandemii koronawirusa wśród krakowian
Dr hab. Piotr Długosz, prof. UP, Instytut Filozofii i Socjologii, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w
Krakowie
https://ifis.up.krakow.pl/laboratorium-socjologiczne/
5
Największy spadek na skali odnotowali respondenci z najniższą oceną zdrowia. Może
to oznaczać, że wraz z nastaniem pandemii i zamknięciem placówek zdrowia osoby cierpiące
na różne dolegliwości i potrzebujące opieki medycznej zostały praktycznie odcięte od wsparcia
medycznego. W związku z tym – przez pryzmat możliwości związanych z leczeniem,
postrzegają swoją sytuację życiową.
Wykres 4. Wpływ oceny zdrowia na poziom spadku pozycji życiowej
Kolejny wykres pokazuje, że drugim istotnym czynnikiem wpływającym na poczucie
degradacji statusowej jest poziom lęku przed zarażeniem. Najwyższy spadek poziomu życia
dotknął osoby najbardziej obawiające się zarażenia. Osoby z minimalnym poziomem tego lęku
przed zarażeniem w niewielkim stopniu odczuły zmianę pozycji życiowej. Ten kij ma jednak
dwa końce. Największy lęk może być udziałem tych osób, których życie najsilniej przez
pandemię się zmieniło. Obawiają się wirusa, ograniczają kontakty, mogą mieć problemy z
Trauma pandemii koronawirusa wśród krakowian
Dr hab. Piotr Długosz, prof. UP, Instytut Filozofii i Socjologii, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w
Krakowie
https://ifis.up.krakow.pl/laboratorium-socjologiczne/
6
codziennym funkcjonowaniem i zaspokajaniem potrzeb. W związku z tym odczuwają mocniej
negatywny wpływ epidemii na swoje życie.
Wykres 5. Wpływ poziomu lęku przed zarażeniem na zmianę pozycji życiowej
Trauma pandemii koronawirusa wśród krakowian
Dr hab. Piotr Długosz, prof. UP, Instytut Filozofii i Socjologii, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w
Krakowie
https://ifis.up.krakow.pl/laboratorium-socjologiczne/
7
Obszary życia, w których doszło do pogorszenia funkcjonowania
Wyniki analiz odpowiedzi na skali poziomu życia wskazują zdecydowanie, że
krakowianie zostali strąceni z dotychczas zajmowanych pozycji przez zawirowania wywołane
pandemią. W stosunku do sytuacji sprzed kwarantanny respondenci najbardziej odczuli
pogorszenie możliwości zaspokojenia potrzeb związanych z uczestnictwem w kulturze. Ponad
¾ badanych doznało pod wpływem kwarantanny niekorzystnej zmiany w zakresie zaspokojenia
dążeń związanych z kulturą w czasie wolnym. W podobnym stopniu pandemia uniemożliwiła
realizację potrzeb związanych ze zdrowiem, spędzaniem czasu z rodziną, dotyczących
edukacji, wykonywania obowiązków zawodowych. Około połowy respondentów odczuła
pogorszenie możliwości zaspokajania potrzeb żywnościowych oraz pogorszenie sytuacji
materialnej.
Warto też podkreślić, że kwarantanna u części respondentów wywołała pozytywne
zmiany. Prawie jedna piąta stwierdziła, że pandemia pozwoliła na poprawę możliwości
spędzania czasu z rodziną. A co dziesiąty respondent uznał, że obecna sytuacja przyczyniła się
do poprawy sytuacji związanej z wypoczynkiem. Zatem przymusowe zatrzymanie się w pędzie
życia dla części badanych okazało się potrzebne, a może nawet zbawienne.
Wykres 6. Ocena społecznego funkcjonowania (w%)
2
17
5
3
1
4
9
3
51
14
29
50
14
27
13
28
48
70
67
47
85
69
77
69
020 40 60 80 100 120
Możliwość zaspokojenia potrzeb…
Możliwość spędzania czasu z rodziną
Wykonywanie obowiązków zawodowych
Sytuacja materialna
Potrzeby związane z kulturą
Potrzeby związane z edukacją swoją/dzieci
Potrzeby związane z wypoczynkiem
Potrzeby związane ze zdrowiem
Polepszenie Bez zmian Pogorszenie
4
Trauma pandemii koronawirusa wśród krakowian
Dr hab. Piotr Długosz, prof. UP, Instytut Filozofii i Socjologii, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w
Krakowie
https://ifis.up.krakow.pl/laboratorium-socjologiczne/
8
Wyniki badań potwierdzają potoczne obserwacje, że pandemia, powodując paraliż i
wyłączenie wielu instytucji społecznych spowodowała wielowymiarową deprywację, to znaczy
uniemożliwiła zaspokojenie potrzeb. Zamknięcie muzeów, teatrów, kin, bibliotek czy kawiarni
odcięło krakowian od kultury, rozrywki. Jest to sytuacja nowa i w zasadzie nieznana w historii
najnowszej. Analogicznie jest z zamknięciem hoteli, klubów sportowych, klubów fitness,
zamknięciem granic. W ten sposób możliwości wypoczynku, relaksu poza własnym domem
zostały w całości zlikwidowane. Doszedł do tego – co prawda krótkotrwały – zakaz wstępu do
parków i lasów. Dla osób aktywnie spędzających czas wolny był to wielki cios.
O możliwościach leczenia się czy szukaniu porady lekarskiej nie może być mowy w
sytuacji zamknięcia placówek służby zdrowia. Stan ten jest szczególnie niebezpieczny dla osób
przewlekle chorych oraz tych, u których schorzenia pojawią się w czasie trwania kwarantanny.
W czasie pandemii są oni skazani na konsultacje telefoniczne, a co gorsze, można spodziewać
się, że po zakończeniu przymusowej izolacji kolejki do specjalistów znacznie się wydłużą, co
oznacza dla chorych znów niebezpieczne wydłużanie się czasu oczekiwania na pomoc
medyczną i leczenie.
Przejście na tryb pracy zdalnej, ograniczenia czasu pracy, problemy związane z
łączeniem pracy zawodowej z obowiązkami domowymi i opiekuńczymi mogły przyczynić się
do spadku komfortu w pełnieniu ról zawodowych. Konieczność przejęcia opieki nad dziećmi,
wspierania ich w edukacji zdalnej, niejednokrotnie pełnienie roli nauczyciela i opiekuna mogło
negatywnie wpłynąć na ocenę sfery edukacyjnej. Edukacja dzieci i młodzieży została
praktycznie zepchnięta na rodziców: to oni muszą dopilnować wykonania wszystkich
zleconych przez nauczycieli zadań, a z młodszymi dziećmi muszą wykonywać je razem. W
najbardziej niekorzystnej sytuacji znaleźli się ci, którzy musieli powstały w wyniku pandemii
nadmiar obowiązków zawodowych łączyć z edukacją swoich dzieci.
Krakowianie odczuli także ograniczenia w kontaktach, konieczność zachowania
dystansu społecznego sprawiły. W związku z tym, że badania były realizowane zaraz po
Świętach Wielkanocnych, a pamiętamy, że tylko 20% deklarowało, że odwiedziło rodzinę i
znajomych, to także w tej sferze krakowianie mogli poczuć deprywację.
Trauma pandemii koronawirusa wśród krakowian
Dr hab. Piotr Długosz, prof. UP, Instytut Filozofii i Socjologii, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w
Krakowie
https://ifis.up.krakow.pl/laboratorium-socjologiczne/
9
Zaspokajanie potrzeb żywnościowych mogło zostać ograniczone poprzez utrudnienia w
robieniu zakupów, duże kolejki do sklepów, zamknięcie bazarków i targowisk.
Część respondentów już w trakcie badań sygnalizowała, że straciła pracę lub może ją
utracić w najbliższej przyszłości. W trakcie badań jeszcze nie był to widoczny problem, a
dzisiaj jest on już ewidentny i będzie narastał.
Warto wspomnieć, że co prawda w niewielkim stopniu, ale jednak krakowianie
dostrzegli też korzyści z kwarantanny. Zamknięcie w mieszkaniach, zostawienie dzieci i
młodzieży w domach, praca w trybie zdalnym sprawiły, że mogło dojść do zacieśnienia więzi
w grupie rodzinnej. Kwarantanna pozwoliła też zwolnić tempo życia, wyhamować pęd ku
pracy, karierze, konsumpcji, co pozwoliło też niektórym na odrobinę wytchnięcia, zatrzymania
się w biegu.
Dla większości jednakże badanych mieszkańców Krakowa pandemia i kwarantanna
stały się potężnym ciosem, który rozbił dotychczasowe życie i naruszył poważnie ład
społeczny, w jakim do tej pory funkcjonowali. Pandemia uderzyła w podstawy społecznej
egzystencji, co może się odbić na kondycji psychicznej i społecznej krakowian.
Analizy pokazały też, że najwyższy poziom deprywacji wyraziły osoby niezadowolone
ze swojego zdrowia, obawiające się zarażenia koronawiursem, o gorszej sytuacji majątkowej,
częściej były to kobiety. Innymi słowy, trauma pandemii uderzyła przede wszystkim w ludzi
słabszych fizycznie, psychicznie i materialnie.
Utrata zasobów psychologicznych
Poza naruszeniem społeczno-ekonomicznych fundamentów społeczeństwa pandemia
uderzyła przede wszystkim w psychiczne fundamenty. Zburzyła on bezpieczeństwo
egzystencjalne oparte na przekonaniu, że świat jest przewidywalny, że człowiek sprawuje nad
nim kontrolę i może go kształtować wedle własnych potrzeb i skłonności. Innymi słowy,
koronawirus uderzył w kulturową tkankę społeczeństwa i doprowadził do deprawacji potrzeby
bezpieczeństwa.
O skali tych zakłóceń i dysonansów świadczą wyniki badań przedstawione na wykresie
7. Pojawienie się pandemii doprowadziło do utraty zasobów. Wykres przedstawia odpowiedzi
4
Trauma pandemii koronawirusa wśród krakowian
Dr hab. Piotr Długosz, prof. UP, Instytut Filozofii i Socjologii, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w
Krakowie
https://ifis.up.krakow.pl/laboratorium-socjologiczne/
10
na pytanie o to, który z zasobów psychologicznych został uszczuplony przez wybuch
koronawirusa.
Ponad połowa badanych doznała utraty poczucia kontroli nad wydarzeniami w swoim
życiu. Analogiczny odsetek utracił przekonanie, że życie jest spokojne i bezproblemowe. Na
podobnym poziomie doszło do uszczerbku w poczuciu stabilizacji i pewności. Połowa
respondentów zgodziła się z twierdzeniem, że pandemia zablokowała możliwość realizacji
celów życiowych. W nieco mniejszym stopniu krakowianie zgodzili się z tezą, że koronawirus
zmniejszył pewność w stosunku do posiadanego miejsca pracy.
Wykres 7. Wpływ pandemii na przekonania (w%)
Wyniki analiz pokazują, że pandemia naruszyła głębsze fundamenty tkanki społecznej.
Uderzyła ona w sam rdzeń tożsamości. Sprawiła, że świat jednostki, który był do tej pory w
miarę przewidywalny i bezpieczny został zburzony. Efekty tej głębokiej zmiany będą bardzo
negatywne. Jednostki staną się bardziej narażone na stresy, a wszelkiego rodzaju trudności,
jakie pojawią się w społeczeństwie postpandemicznym będą trudne do zniesienia i o wiele
bardziej niebezpieczne dla kondycji psychicznej. Można tę sytuację porównać do odkrytej rany,
55
50
40
64
53
27
32
41
24
33
18
19
19
13
14
020 40 60 80 100 120
Poczucie stabilizacji i pewności
Poczucie, że zrealizuję swoje cele
Poczucie pewności w miejscu pracy
Poczucie kontroli nad wydarzeniami w swoim
życiu
Przekonanie, że życie jest spokojne,
bezproblemowe
Tak Nie Nie wiem
Trauma pandemii koronawirusa wśród krakowian
Dr hab. Piotr Długosz, prof. UP, Instytut Filozofii i Socjologii, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w
Krakowie
https://ifis.up.krakow.pl/laboratorium-socjologiczne/
11
która staje się niebezpieczna i przy kontakcie z ciałem obcym wywołuje ból, cierpienie oraz
może prowadzić do zakażenia.
Symptomy traumy społeczno-kulturowej
Jeśli badania pokazują, że mieszkańcy Krakowa są pod wpływem traumy, to należy się
spodziewać występowania jej symptomów. Najbardziej uchwytne są te związane z emocjami.
Głównym objawem traumy pandemii jest niepokój. Prawie ¾ badanych przyznaje się do takich
emocji. Krakowianie ujawniają też smutek, złość, znudzenie. Długotrwała kwarantanna
generuje też wyczerpanie i osamotnienie. Z mniejszą intensywnością pojawia się lęk, gniew,
strach, żal, apatia. Niewielu respondentów miewa w związku z koronawirusem pozytywne
stany emocjonalne takie, jak: zaciekawienie, uspokojenie, ekscytacja, czy radość.
Wykres 8. Dominujące emocje (w%)
Negatywne emocje są objawem traumy. Na jej występowanie wskazują wyniki badań.
Niepokój świadczyć może o tym, że społeczeństwo zostało wytrącone z dotychczasowych
nawyków, rytmu i co gorsza – nie wie, co się będzie działo w przyszłości, jak dalece skutki
pandemii będą wpływały na ludzkie losy. Smutek oznacza, że społeczeństwo doznało straty
68
38
30 28
22 19 17 14 13 13 12 855320
0
10
20
30
40
50
60
70
80
5
Trauma pandemii koronawirusa wśród krakowian
Dr hab. Piotr Długosz, prof. UP, Instytut Filozofii i Socjologii, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w
Krakowie
https://ifis.up.krakow.pl/laboratorium-socjologiczne/
12
swoich zasobów. Może być to utrata zasobów psychologicznych, ekonomicznych, społecznych.
Złość jest reakcją na frustrację wynikającą z zablokowania możliwości zaspokajania potrzeb.
Pamiętamy, że w ich zakresie pojawiła się wielowymiarowa deprywacja. Ponadto, przybywanie
w domu, wciąż w tych samych warunkach i z tymi samymi domownikami może wywoływać
konflikty, stresy oraz prowadzić do nudy i wyczerpania. Utrata możliwości spotkań, bliskich
kontaktów, nacisk na zachowanie zasad izolacji rodzi poczucie samotności.
Pandemia wywołała dyskomfort psychiczny. Wśród krakowian najbardziej widoczny
jest niepokój związany z lękiem o przyszłość, smutek będący rekcją na straty wywołane przez
pandemię i złość wynikająca z deprywacji potrzeb.
Reakcje na traumę
O tym, w jaki sposób sobie radzą mieszkańcy Krakowa w warunkach kwarantanny,
mówią odpowiedzi na kolejne pytanie. Na poniższym wykresie pokazano strategie radzenia
sobie z traumą pandemii.
Najczęściej stosowaną strategią jest mobilizacja przeciwko zagrożeniom. Nieco mniej
popularne jest zajmowanie się rzeczami odwracającymi odwagę. Ponad połowa badanych
pociesza się tym, że mogłoby być jeszcze gorzej.
Wykres 9. Reakcje w obliczu pandemii koronawirusa
76
61
55
24
13
5
4
4
010 20 30 40 50 60 70 80
Mobilizuję się i staram się wszystko robić, aby się
zabezpieczyć przed nim
Zajmuje się innymi rzeczami, które odwracają uwagę i
poprawiają nastrój
Pocieszam się myślą, że mogłoby być jeszcze gorzej, a
ja na razie jestem zdrowy/zdrowa
Modlę się o pomoc do Boga
Zwracam się o radę i pomoc do innych osób
Sięgam po alkohol, papierosy, inne środki
psychoaktywne
Zażywam środki uspokajające
Poddaję się, nie wiem co robić, nie wiem co będzie
5
Trauma pandemii koronawirusa wśród krakowian
Dr hab. Piotr Długosz, prof. UP, Instytut Filozofii i Socjologii, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w
Krakowie
https://ifis.up.krakow.pl/laboratorium-socjologiczne/
13
Do mniej popularnych należy szukanie pomocy w Bożej Opatrzności. Niewielu też
zwraca się o pomoc do innych osób, sięga po alkohol, zażywa środki uspokajające, czy też
poddaje się i rezygnuje z walki.
Z jednej strony zatem ujawnia się aktywna strategia, która polega na tym, że
respondenci chcą jak najlepiej zabezpieczyć się przed potencjalnym zarażeniem, stosując
środki ostrożności. Z drugiej strony widać, że krakowianie podejmują działania związane z
pozytywnym wpływem na własne emocje. Widoczny jest styl unikowy, który polega na
odwracaniu uwagi od zagrożenia oraz poszukiwaniu pozytywnych stron tej sytuacji. Wyniki
analizy pokazują społeczne charakterystyki opisywanych strategii reakcji na traumę.
Mobilizacja częściej widoczna jest wśród osób lepiej wykształconych, wierzących,
wśród osób ze starszych grup wiekowych, obawiających się zarażenia.
Odwracanie uwagi cechuje respondentów z niższym poziomem wykształcenia. Częściej
jest obecne wśród kobiet niż mężczyzn, częściej u osób niewierzących. Jest też bardziej
preferowana przez młodszych respondentów.
Pocieszanie się, że „mogłoby być gorzej” częściej pojawia się wśród osób z gorszą
sytuacją materialną, osób młodszych oraz cechujących się lepszym zdrowiem.
Modlitwa jest preferowana częściej wśród osób z wyższym wykształceniem.
Zdecydowanie częściej praktykują ją kobiety. Jako strategia ujawnia się tylko wśród
osób wierzących. Preferują ją osoby starsze oraz obawiające się zarażenia. Widoczna
też jest u tych z lepszym zdrowiem.
Zwracanie się o radę do innych widoczne jest u osób z wyższym wykształceniem.
Częściej robią to kobiety oraz osoby o większej religijności.
Sięganie po środki psychoaktywne jest charakterystyczne częściej dla mężczyzn, osób
niewierzących, młodszych.
Rezygnacja częściej jest widoczna u osób z gorszym zdrowiem i starszych,
niewierzących, biedniejszych.
Trauma pandemii koronawirusa wśród krakowian
Dr hab. Piotr Długosz, prof. UP, Instytut Filozofii i Socjologii, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w
Krakowie
https://ifis.up.krakow.pl/laboratorium-socjologiczne/
14
Zakończenie
Badania prowadzone wśród mieszkańców Krakowa pokazują, że pandemia
koronawirusa i towarzyszące jej okoliczności wywołały traumę społeczno-kulturową.
Pandemia pojawiła się nagle, szybko rosła liczba zarażonych oraz zmarłych, i uderzyła w
fundamenty społecznej egzystencji. Krakowianie w umiarkowanym stopniu obawiają się
koronawirusa i zarażenia nim. Swoje zdrowie oceniają pozytywnie. Jednakże zmiany
wywołane przez pandemię w sferze ekonomicznej, społecznej i psychologicznej negatywnie
wpłynęły na poziom życia mieszkańców Krakowa. W stosunku do sytuacji sprzed pandemii
odczuwają objawy degradacji statusowej. Zakończenie kwarantanny też nie przywróci im
wcześniej zajmowanego poziomu życia. Obserwowany pesymizm świadczy, że respondenci w
większości doznali straty w wielu obszarach życia. Najmocniej odczuwali oni pogorszenie się
warunków związanych z kulturą, rozrywką, służbą zdrowia, edukacją, wypełnianiem ról
zawodowych, kontaktami z rodziną. Pogorszenie warunków życia należy traktować jako
traumę społeczną. Widać, że ból pandemii jest głęboki, gdyż ankietowani stracili całkowicie
nadzieję, że mogą odmienić się ich losy, a poziom ich życia wróci na miejsce po zakończeniu
kwarantanny. Poza traumą społeczną widoczna jest trauma kulturowa, która polega na utracie
poczucia kontroli nad własnym życiem i przekonaniem, że świat jest bezpieczny,
przewidywalny i pozwala na realizację dążeń. Pandemia sprawiła, że jednostki utraciły wiarę
w lepsze jutro. O tym, że trauma jest powszechnym doświadczeniem badanych mieszkańców
świadczą zaobserwowane emocje. Niepokój, smutek, złość, wyczerpanie wskazują, że
jednostki są niepewne co do swojej przyszłości, obawiają się jej. Należy dodać, że badania
robiono w sytuacji braku widocznych skutków ekonomicznych pandemii. Jest też obecny
nastrój smutku wynikający z utraty dotychczasowego życia, jego stabilności,
przewidywalności. Złość może być reakcją na frustrację potrzeb. Ludzie w warunkach
kwarantanny mają wiele problemów ze społecznym funkcjonowaniem. Widoczne są też emocje
wyczerpania i zmęczenia, co wynika z przedłużającej się walki o zachowanie zdrowia i
unikanie zakażenia.
Trauma pandemii koronawirusa wśród krakowian
Dr hab. Piotr Długosz, prof. UP, Instytut Filozofii i Socjologii, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w
Krakowie
https://ifis.up.krakow.pl/laboratorium-socjologiczne/
15
W sytuacji, kiedy pojawiają się symptomy traumy muszą też wystąpić strategie radzenia
sobie z traumą. Do najczęstszych należy strategia aktywna, ofensywna polegająca na
przeciwstawieniu się zagrożeniom. Ujawnia się też strategia skierowana na zmianę emocji,
czyli pocieszanie się, że może być jeszcze gorzej oraz odwracanie uwagi od zagrożenia.