Content uploaded by Beata Osiewalska
Author content
All content in this area was uploaded by Beata Osiewalska on May 11, 2020
Content may be subject to copyright.
STRESZCZENIE
Poznanie uwarunkowań bezdzietności i rodzicielstwa par w społeczeństwach
rozwiniętych nabiera dziś szczególnego znaczenia przede wszystkim ze względu na bardzo
niski poziom płodności, którego daleko idące konsekwencje, a w tym gwałtowne starzenie się
populacji, są głównym wyzwaniem polityki społecznej.
Celem pracy jest zbadanie wpływu statusu społeczno-ekonomicznego par na zachowania
prokreacyjne, z uwzględnieniem specyfiki zachowań par bezdzietnych i populacji rodziców.
Rozważania dotyczą zarówno potomstwa całkowitego i trwałej bezdzietności, jak i zachowań
reprodukcyjnych par w kontekście odraczania rodzicielstwa i liczby dotychczas urodzonych
dzieci. Status społeczno-ekonomiczny pary jest mierzony poprzez poziom wykształcenia,
kierunek wykształcenia oraz zawód obojga partnerów. Analizą objęto cztery kraje europejskie
o różnych uwarunkowaniach społecznych, ekonomicznych i kulturowych. Są to Bułgaria,
Francja, Norwegia i Polska. W pracy wykorzystano dane pochodzące z międzynarodowego
badania Generations and Gender Survey, zaś do łącznego modelowania bezdzietności i
rodzicielstwa par wykorzystano nowatorski w demografii płotkowy model typu Poissona z
nadwyżką zer.
Jednym z najważniejszych wniosków wynikających z przeprowadzonego badania jest
wskazanie konieczności odrębnego ujęcia w analizie płodności dwóch stanów: bezdzietności i
rodzicielstwa przy uwzględnieniu relacji, jakie występują przy przechodzeniu od stanu
pierwszego do drugiego. Za zróżnicowanym podejściem do tych dwóch stanów przemawiają
przede wszystkim niejednakowe ich uwarunkowania. W tym zakresie stwierdzono, że
bezdzietność tylko w niewielkim stopniu jest różnicowana przez status społeczno-ekonomiczny
pary, podczas gdy rodzicielstwo jest ściśle zależne od poziomu społeczno-ekonomicznych
zasobów obojga partnerów.
Drugim osiągnięciem jest wykazanie, że zachowania prokreacyjne par są kształtowane
nie tylko przez indywidualny status każdego z partnerów. Zależą one również od tego, które z
nich (kobieta czy mężczyzna) ma wyższy status społeczno-ekonomiczny. Okazało się, że pary,
w których status mężczyzny jest wyższy od statusu kobiety wcześniej decydują się na pierwsze
i kolejne dziecko oraz zakładają większe rodziny (jednak jedynie wtedy, gdy status mężczyzny
jest wysoki) niż pary, w których kobieta ma wyższy status niż jej partner.
Kolejnym ważnym wnioskiem jest stwierdzenie, że zależność liczby potomstwa od
poziomu statusu jest wyraźnie zróżnicowana w rozważanych regionach Europy. W krajach
postsocjalistycznych reprezentowanych przez Bułgarię i Polskę występuje silny negatywny wpływ
poziomu statusu na dzietność, a różnica w liczbie dzieci pomiędzy profilami o najwyższym i
najniższym poziomie statusu sięga nawet 1,2 dziecka. Z kolei w Norwegii i Francji pary o wysokim
statusie mają porównywalną liczbę dzieci do par o średnim statusie, a różnice w poziomie płodności
ze względu na różny poziom społeczno-ekonomicznych zasobów są znacznie mniejsze (średnio 0,5
dziecka).
Keywords: bezdzietność, dzietność, zachowania reprodukcyjne, status społeczno-ekonomiczny,
model Poissona, analiza bayesowska
Spis treści
ROZDZIAŁ 1. STATUS SPOŁECZNO-EKONOMICZNY A PŁODNOŚĆ POPULACJI
1.1. Pojęcie statusu społeczno-ekonomicznego i sposoby jego pomiaru
1.2. Społeczne i ekonomiczne uwarunkowania płodności w teoriach demograficznych
1.2.1. Ekonomiczna teoria płodności Beckera
1.2.2. Teoria drugiego przejścia demograficznego
1.2.3. Społeczno-ekonomiczne role płci w teoriach demograficznych
1.3. Status społeczno-ekonomiczny a zachowania prokreacyjne w świetle dotychczasowych badań
1.4. Mechanizmy oddziaływania statusu społeczno-ekonomicznego na zachowania prokreacyjne –
ujęcie syntetyczne
ROZDZIAŁ 2. ZACHOWANIA REPRODUKCYJNE NA TLE SPOŁECZNO-
EKONOMICZNYCH I KULTUROWYCH PRZEMIAN W EUROPIE
2.1. Przestrzenny i czasowy zakres analizy
2.2. Przemiany zachowań reprodukcyjnych w Europie
2.2.1. Zmiany poziomu płodności w ujęciu przekrojowym
2.2.2. Średni wiek matek jako miara odroczeń i rekompensat
2.2.3. Zmiany poziomu płodności w ujęciu wzdłużnym
2.2.4. Zmiany poziomu bezdzietności
2.2.5. Zależność między poziomem bezdzietności i poziomem płodności
2.3. Tło społeczno-ekonomiczne i kulturowe przemian zachowań reprodukcyjnych
2.3.1. Modele państwa opiekuńczego
2.3.2. Specyfika europejskiego rynku pracy
2.3.3. Wybrane elementy polityki rodzinnej w Europie
2.3.4. Podział obowiązków opiekuńczych i prac domowych w rodzinie
2.3.5. Warunki zakładania i rozwoju rodziny w krajach wybranych do analizy
ROZDZIAŁ 3. TEORETYCZNE PODSTAWY BAYESOWSKICH MODELI TYPU POISSONA
3.1. Podejście bayesowskie we wnioskowaniu statystycznym
3.2. Metody Monte Carlo oparte na łańcuchach Markowa
3.3. Model Poissona z nadwyżką zer w analizie płodności
3.4. Wnioskowanie bayesowskie w modelu Poissona z nadwyżką zer
3.4.1. Bayesowski model Poissona z nadwyżką zer
3.4.2. Aproksymacja rozkładu a posteriori
ROZDZIAŁ 4. CHARAKTERYSTYKA BADANYCH POPULACJI
4.1. Generations and Gender Survey jako źródło informacji o zachowaniach prokreacyjnych
4.2. Wyodrębnienie badanych populacji
4.3. Rozkłady cech społeczno-ekonomicznych
4.4. Rozkłady liczebności potomstwa
ROZDZIAŁ 5. MODEL BEZDZIETNOŚCI I RODZICIELSTWA PAR
5.1. Specyfikacja modelu bayesowskiego i potencjalnych zmiennych determinujących płodność par
5.2. Kształtowanie się potomstwa całkowitego
5.2.1. Czynniki społeczno-ekonomiczne kształtujące bezdzietność i rodzicielstwo par
5.2.2. Płodność par według profili społeczno-ekonomicznych
5.2.3. Dyskusja uwarunkowań bezdzietności i rodzicielstwa
5.3. Zachowania prokreacyjne par pozostających w okresie rozrodczym
5.3.1. Odraczanie rodzicielstwa i liczba dzieci a społeczno-ekonomiczne charakterystyki pary
5.3.2. Zachowania prokreacyjne par według profili społeczno-ekonomicznych
5.3.3. Dyskusja uwarunkowań kształtowania się wielkości rodziny i odraczania rodzicielstwa
5.4. Analiza wrażliwości uzyskanych wyników
5.4.1. Porównanie modelu z nadwyżką zer ze standardowym modelem Poissona
5.4.2. Wrażliwość wyników na rozkład a priori
ZAKOŃCZENIE
SPIS RYSUNKÓW
SPIS TABEL
BIBLIOGRAFIA
