Arslantepe. The rise and development of a political centre: From Temple to Palace to a fortified Citadel, in Proceedings of I Arslantepe Archaeology Symposium, Malatya 2019

Full text

ARSLANTEPE
I. ULUSLARARASI ARKEOLOJİ SEMPOZYUMU BİLDİRİLERİ
ARSLANTEPE
PROCEEDINGS OF THE I. INTERNATIONAL ARCHAEOLOGY SYMPOSIUM
Yayına Hazırlayanlar / Edited by
Neslihan Durak - Marcella Frangipane

İnönü Üniversitesi ve Roma La Sapienza Üniversitesi İşbirliğiyle
With the Collaboration of İnönü University and Roma La Sapienza University
I. ULUSLARARASI ARSLANTEPE ARKEOLOJI� SEMPOZYUMU BI�LDI�RI�LERI�
I. INTERNATIONAL ARCHAEOLOGY SYMPOSIUM PROCEEDINGS
4-6 Ekim 2018 / 4-6 October 2018 Malatya
 /İnönü University Press:
Yayına Hazırlayanlar / Edited by
Neslihan Durak-Marcella Frangipane
Grafik - Kapak Tasarımı / Graphic - Cover Design
Doç. Dr. Yasin Topaloğlu
İletişim Bilgileri / Contacts
Merkez Kampüs, 44280 Battalgazi MALATYA 0422 377 32 24
yayinevi@inonu.edu.tr
©2019 İnönü Üniversitesi/I�
nönü University
ISBN
/Certificate No: 
Baskı / Printed by
 /İnönü University Press
 

 
yasal sorumluluğuaaittir
The copyright of this book belongs to İnönü University. Pursuant to the law no. 5846, 2936 on Intellectual and Artistic
Works, no part of this book may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any
means, eletronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the prior permission of the copyright
owners. The legal responsibility of the manuscripts belongs to the authors.

İÇİNDEKİLER
SUNUŞ - FOREWORD
AHMET KIZILAY
Prof. Dr. İnönü Üniversitesi Rektörü
Prof. Dr. Rector of İnönü University
ACKNOWLEDGEMENTS
AYDIN BARUŞ
Malatya Valisi
Malatya Governor
LUIGI MATTIOLO
İtalya Büyükelçisi
Italian Ambassador to Turkey
SELAHATTİN GÜRKAN
Malatya Büyükşehir Belediye Başkanı
Mayor of Malatya Metropolitan Municipality
AHMET KIZILAY
Prof. Dr. İnönü Üniversitesi Rektörü
Prof. Dr. Rector of İnönü University
TEODORO VALENTE
Prof. Dr. Roma La Sapienza Üniversitesi İnovasyon ve Teknoloji Transferi Araştırmalarından
Sorumlu Rektör Yrd.
Prof. Dr. Deputy Rector for Research Innovation and Technology Transfer Sapienza University of Rome
OSMAN GÜDER
Battalgazi Belediye Başkanı
Mayor of Battalgazi Municipality
MEHMET ÇINAR
Yeşilyurt Belediye Başkanı
Mayor of Yeşilyurt Municipality
GIORGIO PIRAS
Prof. Dr. Roma La Sapienza Üniversitesi Eskiçağ Kültürleri Bölüm Başkanı
Prof. Dr. Director of the Department of Antiquities Sapienza University of Rome

SECTION 1
ARSLANTEPE: PAST AND FUTURE
MEHMET ÖZDOĞAN
Tarihöncesi Dönemde Malatya:
İstanbul Üniversitesi Prehistorya Anabilim Dalı’nın Bölgedeki Araştırmalara Katkıları
1-17
ISABELLA CANEVA
Once Upon a Time at Arslantepe. A Personal Experience
19-31
FRANCESCA BALOSSI RESTELLI
Arslantepe’nin Günümüz ve Gelecek Görünümü:
Disiplinlerarası Araştırmalar, Yerleşimin Korunması, Müzeleştirilmesi ve İletişim
33-42
CORRADO ALVARO-GIOVANNA LIBEROTTI
From Traditional Tools to Digital Technology:
Documenting and Analyzing the Fourth Millennium Architecture at Arslantepe
43-60
AYSUN TUNA
Future Projections from Today’s Perspective on Protection Practices in Arslantepe
61-69
SECTION 2
THE RESEARCHES AT ARSLANTEPE:
THE RECONSTRUCTION OF A LONG MILLENARIAN HISTORY
MARCELLA FRANGIPANE
Arslantepe. Siyasi Merkezin Yükselişi ve Düşüşü: Tapınaktan Saraya Saraydan Surla Çevrili Bir Kente
Arslantepe. The Rise and Development of a Political Centre: From Temple to Palace to a Fortified Citadel
71-104
SECTION 3
LATE CHALCOLITHIC DEVELOPMENTS AND INTERREGIONAL RELATIONS
FRANCESCA BALOSSI RESTELLI
The External Relations of Arslantepe in the First Half of the 4th Millennium BCE
105-117
MARIA BIANCA D’ANNA
Between The Local and the Global: An Interregional Perspective
on Late Chalcolithic 5 Arslantepe (3350-3100 BCE CA.)
119-130
HOLLY PITTMAN
Glyptic Art from Arslantepe: Interregional Styles, Imported Seals and Local Seals
131-142
SUSAN POLLOCK
Food-related Practices in late 4th Millennium BCE Iran and Mesopotamia:
A Comparative Perspective
143-155

SECTION 4
LATE BRONZE AND IRON AGE AT ARSLANTEPE AND RELATED REGIONS
FEDERICO MANUELLI
From The Margin of the Hittite State to The Capital of the Kingdom of Melid:
The Late Bronze and Iron Age Developments at Arslantepe
157-171
FRANCESCO DI FILIPPO - LUCIA MORI
The Malatya Plain in The Network of Interregional Relations in The Late Bronze and Iron
Ages
173-184
İLKNUR TAŞ
Malitiya Kenti’nin de İçinde Bulunduğu Yukarı Fırat Bölgesinde, Hitit Devleti
Tarafından Yürütülen Bir Merkezileştirme Politikasından Bahsetmek Mümkün Müdür?
185-190
SECTION 5
THE BRONZE AGE-COMPARATIVE PERSPECTIVES
MEHMET IŞIKLI - SEFA KÖSE
A Short History of the Researches on the East Anatolian Kura-Aras Culture:
Two Key Settlements Two Leading Figures
191-202
HALUK SAĞLAMTİMUR - METİN BATIHAN - İNAN AYDOĞAN
Başur Höyük & Arslantepe the Role of Metal Wealth in Funerary Customs
at the Beginning of the Early Bronze Age
203-215
A. TUBA ÖKSE
Geography Shaping Life-Style: Similarities and Dissimilarities of the
Upper Euphrates and Upper Tigris Regions During The Bronze and Iron Ages
217-226
SERKAN ERDOĞAN
A Necropolis Belonging to The Early Bronze Age in The Upper Euphrates Region:
Sakyol (Pulur) / Körkuyular
227-236
ATİLLA ENGİN
A Middle Bronze Age Palace At Oylum Höyük and New Findings
237-252
MURAT AKAR- DEMET KARA
Center and Periphery Dynamics between the Altinözü Highlands and the Amuq Valley
Lowlands:
The New Rescue Excavations at Toprakhisar Höyük (Hatay, Turkey)
253-267
SECTION 6
TERRITORIAL STUDIES IN THE MALATYA PLAIN
GIAN MARIA DI NOCERA
Settlement Patterns in the Malatya Plain and Metallurgical Developments at Arslantepe:
The Role of Surrounding Communities
269-284
SEVGİ DÖNMEZ
New Contributions to the Research on the Early Bronze Age in the Malatya Region
285-301

SECTION 7
STUDIES IN THE MALATYA PROVINCE
ZEYNEP ERES ÖZDOĞAN
Malatya Köylerinde Geleneksel Kerpiç Mimarinin Yıkım Süreçleri Üzerine Gözlemler
303-315
HÜSEYİN ŞAHİN
Rock-Cut Tombs in Malatya and an Example for Dating. Samanköy Rock-Cut Tomb
317-329
HAKAN ERKUŞ-İBRAHİM AKSU-TOLGA ORAL
Beş Bin Yıllık Muhasebe Belgesi ve İç Kontrol Sistemi Aracı Olarak Mühürler
331-336
İSMAİL AYTAÇ-LEVENT İSKENDEROĞLU
Malatya Sevserek I. Han Kazısı Sigrafitto Seramikler
337-353
POSTER SECTION
ŞAKİR CAN
An Annales Approach to The Late Chalcolithic Period of North Mesopotamia
355-359
ELİF TATLI - İSMAİL AYTAÇ
Şahabiye-i Kübra Medresesi Kazısına Ait Seramik Buluntular
361-364
FATİH BAHÇECİ - İSMAİL AYTAÇ
Darende Konut Mimarisinde Şerbetlikler ve Alçı Lambalıklar
365-366

SECTION 2
THE RESEARCHES AT ARSLANTEPE:
THE RECONSTRUCTION OF A LONG
MILLENARIAN HISTORY

ARSLANTEPE. THE RISE AND DEVELOPMENT OF A POLITICAL
CENTRE: FROM TEMPLE TO PALACE TO A FORTIFIED CITADEL
ARSLANTEPE. SIYASI MERKEZIN YÜKSELIŞI VE DÜŞÜŞÜ:
TAPINAKTAN SARAYA SARAYDAN SURLA ÇEVRILI BIR KENTE
MARCELLA FRANGIPANE
Director of the Arslantepe Excavations, La Sapienza University of Rome, Accademia Nazionale dei Lincei
Arslantepe Kazı Başkanı Roma Sapienza Üniversitesi-Lincei Bilim Akademisi
Bu yayına atıf yapmak için / Cite this publication
Frangipane, M., 2019. “Arslantepe. Siyasi Merkezin Yükselişi ve Düşüşü: Tapınaktan Saraya Saraydan
Surla Çevrili Bir Kente / Arslantepe. The Rise and Development of a Political Centre: From Temple to
Palace to a Fortified Citadel”. I. Uluslararası Arslantepe Arkeoloji Sempozyumu / I. International
Arslantepe Archaeology Symposium, 4-6 Ekim 2018 / 4-6 October 2018 Malatya, 71-104

ARSLANTEPE. THE RISE AND DEVELOPMENT OF A POLITICAL
CENTRE: FROM TEMPLE TO PALACE TO A FORTIFIED CITADEL
MARCELLA FRANGIPANE
Introduction
The many years of extensive and carefully stratigraphic excavations carried out at
Arslantepe have revealed, with extraordinary details, the development of a long millenarian
history made of developments, crisis, and far-reaching changes, in a region that was a
cultural border between various civilizations in the Near East.
The mound of Arslantepe, which is located in a privileged position in the fertile
Malatya plain, few kilometers from the Euphrates western bank, is a 30 m. high höyük, and
was formed by the uninterrupted superimposition of settlements starting at least from the
6th millennium B.C. till the Roman and Byzantine periods (Fig. 1). The levels thoroughly
investigated so far refer to a long period, from the 5th to the beginning of the 1st millennium
BC, followed by short occupations of late Roman and Byzantine periods (Frangipane ed.
2004; Schneider Equini 1970) (Tab. 1). During this long history of many millennia, crucial
processes of formation and development of early hierarchical and politically centralized
societies have been evidenced in the 4th millennium BC, in connection with the parallel
developments of the Mesopotamian world (Frangipane 2012a; 2018), followed by
phenomena of radical collapse and far-reaching changes. In the course of the 3rd millennium
BC, agricultural and pastoral communities competed for the site, giving rise to new external
relations oriented towards the NE Anatolian and South Caucasian societies (Frangipane
2012b; 2014; Palumbi 2008 (Fig. 2). A new crucial change both in the Arslantepe external
relations and its political organization is documented in the 2nd millennium BC, when the
site became part of the Hittite cultural and political sphere, though maintaining a certain
degree of autonomy (Pecorella 1975; Manuelli 2013). Such autonomy made it possible that,
after the collapse of the Hittite Empire in Central Anatolia, a new independent political
organization developed in the early 1st millennium BC, resulting at the end in the foundation
of an autonomous kingdom, the Neo-Hittite kingdom of Melid, of which Arslantepe was the
capital (Delaporte 1940; Puglisi, Meriggi 1964; Liverani 2011; Manuelli 2010; Manuelli, Mori
2016).

72
Marcella Frangipane
Fig. 1: The Arslantepe Mound.
Arslantepe Höyüğü

Arslantepe. The Rise and Development of a Political Centre / Siyasi Merkezin Yükselişi ve Düşüşü
73
Tab. 1: The chronological sequence of the periods extensively brought to light so far at Arslantepe.
Bugüne kadar yoğun olarak gün ışığına çıkarılan dönemlerin kronolojik sıralaması
Fig. 2: Location of Arslantepe and related cultural areas.
Arslantepe'nin lokasyonu ve ilişkili kültürel alanlar
It is difficult, of course, to summarize this long and very complex history brought to light
by the team of the Sapienza University of Rome with regular field campaigns in the course of
58 years. Hence, whereas other scholars from our team will go deeper into some of the specific
features and outcomes of the main periods represented at the site in this same volume, I will
only synthetically focus on the main events and phenomena occurred at Arslantepe, especially
looking at those that also reflect important developments in the neighboring Anatolian and
Mesopotamian regions. Arslantepe indeed highlights general processes and trends that have
characterized, on a larger scale, the history of Southwest Asia.

74
Marcella Frangipane
Fourth Millennium Developments at Arslantepe
Period VII ̵̶ Late Chalcolithic 3 ̵̶ 4. A Temple ̵̶ based society
The most remarkable results have been obtained by extensively investigating, in the
course of many decades, the 4th millennium BC levels, relating to the so-called Late
Chalcolithic period, when Arslantepe became a strong ceremonial, political, economic, and
administrative centre. The researches carried out at the site have documented the process
through which local elites developed a powerful and sophisticated system of control over a
substantial portion of the staple economy of the surrounding population, to the point that this
Chalcolithic Eastern Anatolian society can be defined as “an Early State society” (Claessen,
Skalnik eds. 1978; Frangipane and Palmieri 1983; Frangipane ed. 2010; Frangipane 2016;
2018; Bernbeck 2008; Wright 2006).
Arslantepe have in particular yielded innovative results on three main aspects, which
have changed the traditional concepts on the birth of the Early State: 1) The first is the
formation of a strong and autonomous Early State centre in a region traditionally considered a
periphery of the main Mesopotamian core of the phenomenon; 2) The second is the formation
of an Early State system in the absence of any real urbanization, differently from what had
occurred in the southern Mesopotamian alluvium and in the well-watered plains of Upper
Mesopotamia; 3) The third aspect is the extraordinary documentation Arslantepe has offered
on the rise of a complex administration system and the birth of bureaucracy (Frangipane et al.
2007).
The vast scale of the urban phenomenon in southern Mesopotamia already in the 4th
millennium BC and the presence in the Syro-Anatolian Middle Euphrates region of colonial
sites, have indeed encouraged in past years the idea that the “urban” or “state” model, together
with elements of the so-called Uruk culture, spread directly from the alluvial plain in southern
Mesopotamia to the northern regions of Mesopotamia and to Eastern Anatolia, and the latter
regions were considered to have been basically receptive to these influences, though
participating in the phenomena to different degrees and in different ways (Algaze 1993; 2001;
Butterlin 2003).
Researches carried out in recent years have however revealed that the process of birth,
development and spreading of Uruk-influenced centralized societies in the whole Greater
Mesopotamia (from the Persian Gulf to the Taurus/Anti-Taurus range and western Zagros)
was far more complex than previously thought (Stein 1999 a and b; Frangipane 2001;
Emberling 2002; Porter 2012). Different, though related developmental trajectories and
specific features have characterized the growth of hierarchical and centralized societies in
northern and southern regions respectively (Wright 2006; Frangipane 2018). Whereas the
close similarities between these regions were probably due to a long tradition of continuous
interactions since the Neolithic times, different environmental and social conditions in the
Southern alluvium, in the Jezira plains, and in the hilly and mountainous regions of SE Anatolia
gave rise to different specific socio-political traits within this general framework.
Arslantepe was certainly part of the Greater Mesopotamian world in the 4th millennium
BC, but the archaeological evidence clearly shows that the site at the same time had a peculiar
development of its own, already becoming a local powerful centre in the first half of the 4th
millennium BC (the so-called Period VII), when the foreign features were very rare in the
material culture and there was only a targeted selection of elements ‘useful’ for the specific
needs of the new elites.
The excavations carried out over more than 4.000 square meters in the western and
south-western area of the mound (fig. 4) have brought to light many superimposed levels of
the so-called Period VII, dated to a long period from 3900 to 3400 BC, which have shown the
development of a homogeneous and rather conservative local culture.

Arslantepe. The Rise and Development of a Political Centre / Siyasi Merkezin Yükselişi ve Düşüşü
75
In this period the settlement reached its maximum expansion, densely occupying the
whole mound. There was however a sharp social and symbolic differentiation between the
areas occupied, with monumental elite buildings on the top of the ancient mound, and
common houses on the slopes and on the margins of the settlement. It is on the highest part of
the old mound that a sequence of fairly large houses was found, starting with a complex of
stout buildings with thick walls decorated with paintings and mud-brick columns lined up
along the walls (fig. 3). These structures appear to have formed a large élite district consisting
of outstanding residences without any religious or administrative features.
Fig. 3: Arslantepe, Period VII. Late Chalcolithic 3 elite residences.
Arslantepe, Dönem VII, Geç Kalkolitik 3 elit konutu

76
Marcella Frangipane
In this élite area, whereas no evidence has been found of public activities in the houses,
two ceremonial, perhaps cultic, monumental public buildings were built at the very end of the
period (3500-3400 BC) (fig. 4c).
Fig. 4: Arslantepe, Period VII. Temples C and D (Late Chalcolithic 4).
Arslantepe, Dönem VII, Tapınak C ve D (Geç Kalkolitik 4)
The oldest of the two buildings, Temple D, was only partly preserved, showing part of a
large hall with a central platform and a sort of stair room in the corner. The main hall was

Arslantepe. The Rise and Development of a Political Centre / Siyasi Merkezin Yükselişi ve Düşüşü
77
richly decorated by multiple recessed niches in the Mesopotamian style, and by geometrical
relief decorations painted in red and black of a totally local type. This rich decoration has
unfortunately collapsed, but it is still well recognizable (Balossi Restelli 2019 in press; in this
volume, figs. 2 and 3).
A large building more than 400 m² large, Temple C, was built against Temple D on an
imposing stone basement, towards the edge of the mound, which may have made it clearly
visible even at a distance in the plain (fig. 4a). The massive stone platform atop of which
Temple C had been built was made of over 800 semi-worked slabs. Underneath the stone
platform, there emerged an extraordinary structure made of dozens of wooden poles disposed
horizontally and in parallel, thus creating a solid wooden foundation on which the stone slabs
were laid (fig. 4b). This was a unique construction technique of its kind, of which I know of
nothing comparable, and which must have been designed to provide stability to such an
imposing building standing on a hillside.
Despite having been seriously damaged by more recent holes and interventions, this
temple had a typical Mesopotamian tripartite layout, with at least four entrances to a large
central hall, making it wide accessible to the public and suggesting the building was intended
for ceremonial or ritualized activities involving quite a large number of people.
The main activity documented there was indeed ceremonial food distribution (Helwing
2003; Pollock 2003), as evidenced from nearly one thousand mass produced bowls, made
using different techniques, including an incipient use of the fast-wheel, which were untidily
scattered on the floor of the central hall and heaped upside down in the two eastern side
rooms, where they were probably kept ready for use (fig. 5a-b). These food allocations must
have been regulated by some form of administrative control, evidenced by 184 cretulae
bearing seal impressions, 177 of which were found in the southern side room (A932) (fig. 5c).
Temple D has also yielded hundreds of mass-produced bowls and more than 200 clay-
sealings bearing the impressions of numerous seals, almost all stamp seals, which were found
discarded in successive dump layers in the abandoned corner stair-room (fig. 5d-e). The
finding in Temple D of the impressions of six seal designs also found in Temple C suggests that
the cretulae which had filled the stairwell, may have been dumped in an abandoned building,
after being used, perhaps, in the adjacent Temple C.
The two ceremonial buildings are the only ones at Arslantepe to show a tripartite layout
(this is certain for Tempe C and is perhaps also the case for Temple D), recalling Mesopotamian
architecture, whereas the pottery found in them was completely local (Balossi Restelli 2019 in
press; in this volume figs. 5 and 6), as were also the painted and plastic decorations on the
walls. Reference to the Mesopotamian model in the ritual and ideological sphere linked to the
authority probably suggests an influence that was mainly restricted to the élite environment
and to their public activities. We do not know yet the form that the relationship with the
Mesopotamian world took at Arslantepe in the 5th millennium BC, in the Ubaid period , when
this influence was remarkably shown in another site in the Malatya plain, Degirmentepe (Esin
1989). We cannot therefore exclude that earlier emulation and hybridization phenomena may
have led later to the development of a more original social-political system, which only
maintained this heritage in a few selected aspects, relevant for strengthening and consolidating
the power of the new elites.
Though the two temples seem to emulate the Mesopotamian model at the very end of
period VII – the final Late Chalcolithic 4 in Mesopotamian chronology (3500-3400 BC) –, the
political power of the Arslantepe élites must have had a deeply rooted social basis, as the
outstanding elite residences of the previous phase clearly show. And also basically local were
the daily life traditions and the manufacture of handicraft products, such as pottery, mass-
produced bowls, metals and glyptics.

78
Marcella Frangipane
Fig. 5: Arslantepe, Period VII. Mass-produced bowls and cretulae (clay-sealings) brought to light in the temples.
Arslantepe, Dönem VII, Tapınaklarda gün ışığına çıkarılan, seri üretim kaseler ve cretulalar (kil baskıları)

Arslantepe. The Rise and Development of a Political Centre / Siyasi Merkezin Yükselişi ve Düşüşü
79
Period VIA ̵̶ Late Chalcolithic 5. The birth of a Palace ̵̶ ruled society
The temples were abandoned around 3400 BC, and in the following period, Period VIA in
the Arslantepe sequence – LC5 in Mesopotamian chronology –, there was a radical change in the
power system. The residences of the élites were rebuilt on the same area on which the previous
ones had stood, but they were linked directly to a new public area that was radically different in
terms of architectural design and functions, revealing that a far-reaching change had occurred in
the way relations between the élites and the population took place (Frangipane 2019). A
monumental and very imposing building (Building 37), very high but much smaller in size than
the previous temples and without any cultic or religious features, now seems to have formed the
core of this new public area (fig. 6). An entrance corridor decorated with stamped lozenge motifs
and wall paintings led into a very large courtyard, where visitors would have found themselves
faced by a building of monumental splendour (fig. 6a). The contact point with the public was a
small room in this building occupied entirely by a high platform or base, with three steps leading
up it, on which the remains of pieces of small charred Juniper wood have been found, possibly
the remains of a mobile structure, perhaps a chair or ‘throne’. Facing the platform, in the area
where a stone ramp or staircase led to the room through a wide entrance, there were two lower
clay raised bases, built perfectly in line with each other, which must have marked the places
where visitors had to stop when presenting themselves to the person in authority.
The public did not go further into the building, because access to the internal room, a large
hall that communicated to the north with the élite residences, could only be reached by passing
through a small access room. The entry must therefore have been restricted only to authorised
persons, and Building 37 was the connection point between the public and private area. It may
therefore have been the place in which the leader addressed the public and held audiences to
people gathered in the wide courtyard, according to a new secular ceremonial practice which,
would be established and codified in later periods, as suggested by similar rooms in 3rd
millennium palaces, such as the Mari and Ebla examples.
On the south-eastern edge of the courtyard, there was also a building used for cultic
purposes (Temple B), whose floor plan was almost identical to the ‘audience’ Building 37, but
whose internal features (altars and podia) and the materials preserved there, provide evidence
of cult practices (fig. 7). In this case, however, the consumption of meals was reserved only for a
few: there were no direct accesses to the large room, which was only reached by passing through
the small side room, there were just few items of mass-produced bowls, and a larger-than-usual
quantity of adult cattle bones (Bartosiewicz 2010).
It would therefore appear that a process had begun to exclude the population from the
collective ceremonies and rituals, and the place in which authority was exercised was no longer a
sacred place, but a broad space where people gathered and the ruler appeared publicly and acted
directly without any explicit religious mediation.
The palace enormously expanded southwards until it occupied an area of more than 3500
m² only in the part that has been excavated so far (fig. 8). New sectors were added to this first
core of the public complex, mainly intended for economic-administrative activities and official
events. The center of the economic transactions of the élites was no longer in the temples, but in a
set of store rooms, where foodstuffs were kept to be redistributed, mainly in the form of meals, to
large numbers of people, no longer on special ceremonial occasions but as regular, routine
practices (fig.9).
Thousands of cretulae were found both in the smaller storeroom, together with one
hundred mass-produced bowls, and in various spaces in the palace, among which the well
known narrow room A 206 where over 2,000 sealing fragments bearing the impressions of 211
different seals had been dumped in successive piles (fig. 10). This was the result of the final
disposal of a sort of ‘archive’, after the final control and accountability (Frangipane et al. 2007).

80
Marcella Frangipane
Fig. 6: Arslantepe, the early core of the Period VIA Palace (Late Chalcolithic 5, early phase; 3400-3300 BC).
a. The “Audience Building”; b. 3D drawing of the early core of the VIA Palace (by C. Alvaro).
Arslantepe VIA Sarayı erken dönemi (Geç Kalkolitik 5, erken evre; MÖ 3400-3300).
a. “Kabul Binası”; b. VIA Sarayı'nın erken döneminin 3 boyutlu çizimi (C. Alvaro).

Arslantepe. The Rise and Development of a Political Centre / Siyasi Merkezin Yükselişi ve Düşüşü
81
Fig. 7: Arslantepe, Period VIA (LC5).
a. Temple B in the Palace; b. Decoration on the walls of the side room in Temple B.
Arslantepe, Dönem VIA (LC5). a. Sarayda Tapınak B; b. Tapınak B'de yan odanın duvarlarındaki bezeme

82
Marcella Frangipane
Fig. 8: Arslantepe, Period VIA. Plan of the Palace complex (Late Chalcolithic 5, 3400-3200 BC).
Arslantepe, Dönem VIA. Saray kompleksinin planı (Geç Kalkolitik 5, M.Ö. 3400-3200).

Arslantepe. The Rise and Development of a Political Centre / Siyasi Merkezin Yükselişi ve Düşüşü
83
Fig. 9: Arslantepe, The storerooms in the Period VIA palace.
a. Reconstruction of the original positions of the materials inside the rooms (drawing by T. D’Este);
b. Cretula from the redistribution storeroom A340; c. Mass-produced bowls form the redistribution storeroom
A340; d. The storerooms; e. Storeroom A340; f. Storeroom A365.
Arslantepe, Dönem VIA sarayında depo odaları. a. odaların içerisindeki materyallerin orjinal konumlarının
rekonstrüksiyonu (çizim T. D'Este); b. yeniden dağıtım odası A340'dan cretula; c. yeniden dağıtım odası
A340'dan seri üretim kaseler; d. Depo odaları; e. Depo odası A340; f. Depo odası A365.

84
Marcella Frangipane
Fig. 10: Arslantepe, Period VIA. Cretulae from the main dump A206 in the Palace: seal designs (e-g) and sealed
containers (h-i) reconstructed from the study of the impressions.
Arslantepe, Dönem VIA. Sarayda ana çöp yığınından cretula: mühür tasarımları (e-g) ve
baskıların çalışmalarıyla yeniden oluşturulan mühürlenmiş konteynerler (h-i).

Arslantepe. The Rise and Development of a Political Centre / Siyasi Merkezin Yükselişi ve Düşüşü
85
The Arslantepe rulers seem to have remarkably expanded their control over the
production and circulation of the staple goods, further enhancing their capacity to interfere
in the basic economic life of the population, also by increasingly centralizing the labor force.
The ideology of power in the Arslantepe palace, rather than being expressed in the
sacred sphere, used symbolic elements and artistic expressions referring to the central role
of agricultural production and management, stressing the fact that subsistence goods must
have been central to the very concept of “wealth”.
Although more than 260 seals have been recognized at Arslantepe from the
thousands of impressions, there were no images showing ritual scenes of temple
ceremonies, and not even offerings to the temple, as was the case at Uruk-Warka. The great
majority of seals were stamps, mainly with animals, and the few rare human figures depicted
were often shown associated with objects that refer to such activities as agriculture and the
movement of foodstuffs (fig. 10 e-f-g).
Building 37 remained the political heart of the whole complex until the end, and the
linkage between this building and the élite residences on the summit of the mound, also
strengthens the interpretation of the Arslantepe complex as a first, anomalous and original
experiment of a Near Eastern ‘palace’.
In Period VI A, the external relations of the Arslantepe centre were significantly
enlarged in many directions, and, though the main influence certainly comes from the
southern Uruk culture, the significant presence in the palace of a new class of handmade
Red-Black Burnished Ware, which shows close links with a contemporary Central Anatolian
pottery (D’Anna 2010; 2015; 2019; in this volume), suggests an interaction with different
groups, perhaps of non-sedentary population, moving in the surrounding regions and
somehow linked to the north-central Anatolian world (fig. 11d) (Çalışkan Akgül 2012;
Palumbi 2008b; Ökse 2007).
Signs of contacts with the northern mountainous environment are also to be seen in
the metallurgy of this period. New types of items were produced, often very beautifully
made, and different metals were used (copper, lead, silver, gold and metal alloys) (Caneva,
Palmieri 1983; Palmieri et al. 1999; Hauptmann, Palmieri 2000; Di Nocera 2010; 2013) (fig.
11e). Among the most outstanding metal objects, the famous spearheads and swords can be
mentioned.
The demand for metals, besides being probably linked to the wish of displaying the
prestige and power of chiefs and high status persons, may have also been fostered by new
needs for defence, which may have become a critical factor at the end of period VIA, when
the central institutions started to undergo their deep crisis.
I think that the new hierarchies lacked the solid social base that they probably had in
southern Mesopotamia (Frangipane 2016; 2018). Furthermore, Arslantepe lacked the urban
dimension, which created an organic and strongly integrated system of specialized and
interdependent sectors in other regions of the Mesopotamian world. While the size of the
public area and its activities tremendously increased, the whole settlement indeed became
smaller in size than in the past, increasingly keeping the people out of the settlement. The
habitation area of the ordinary people has not yet been found, but, if it does exist on the
mound, it must have been small in comparison with a public centre of such vast proportions.
We have therefore to hypothesize that the common population might have lived in the plain
around the site, probably scattered in small villages and farms, as the results of the Di Nocera
survey also suggest (Di Nocera 2008). The lack of a real concentration of population in the
main political-administrative centre, which did not attract the population to live there, but
on the contrary enhanced the separation from it, is one of the characteristic features of the
centralised society in the Malatya Plain, distinguishing it from the Mesopotamian model.

86
Marcella Frangipane
Fig. 11: Arslantepe, Period VIA. Pottery (a-d) and metal objects (e) found in the Palace complex.
Arslantepe, Dönem VIA. Saray kompleksinde bulunan seramik (a-d) ve metal objeler (e).
The absence of an urban structure was probably also due, as in many other areas in the
North, to the limited extension of the Malatya plain, where the mountains must have prevented
the expansion of the agricultural land, though this was highly productive and rich in water
supplies. This environmental situation would also have encouraged systematic and intense
relations with the pastoralist communities moving through these mountain chains. This
relationship has been clearly evidenced at Arslantepe by the exponential growth of specialized

Arslantepe. The Rise and Development of a Political Centre / Siyasi Merkezin Yükselişi ve Düşüşü
87
pastoralism in the palace period revolving around sheep rearing, accompanied by the presence
of a totally alien class of hand-made red-black pottery (Bartosiewicz 2010; Palumbi 2010).
But the early state institutions’ capacity to aggregate and integrate the different
components – which was very pronounced in urbanized contexts – was limited in the case of
Arslantepe by the autonomy retained by both the rural and pastoralist populations. The
interests of these populations must have been in conflict with those of the central authorities,
whose increasing demands may perhaps have become ever more unsustainable, thus creating
conflicts and causing the definitive collapse of the centralized system. This ended with a great
fire that, around 3200 BC, destroyed the palace, which would never have been rebuilt again.
Cultural and Political Changes at Arslantepe in the Early Bronze Age
Period VIB1 ̵̶ Early Bronze I (Early). New mobile pastoral groups at Arslantepe
Archaeological data from the very end of the 4th millennium BC and the transition to
the 3rd confirm that, after the destruction by fire of the palatial complex and the definitive
collapse of its system, transhumant groups settled on its ruins with seasonal occupations,
marking a definitive overturning in the political and economic structure of the Arslantepe
society (Period VIB1) (fig. 12).
The pastoral groups moving around the Malatya plain in period VIB1 seem to have
changed their external relations, being now definitely oriented towards the north-eastern
Anatolian and South-Caucasian cultures (Frangipane 2012b; Palumbi 2012). A deep structural
change in the political system and the nature of power accompanied the change of
interregional relations at Arslantepe and in the entire Upper Euphrates region at the transition
from 4th to 3rd millennium BC. The new chiefs seems to have been strongly linked to the
government of mobile groups, to warfare and the capacity to manage conflicts, which were
features alien to the fourth millennium Mesopotamian societies, and are more in keeping with
NE Anatolian and Caucasian models of hierarchical societies. The finding in recent campaigns
of a huge communal building with a large reception hall and a storeroom full of materials
erected on the hilltop suggests that Arslantepe continued to be a benchmark site and a
symbolic and political centre even for the transhumant groups of the Malatya region
(Frangipane 2014; Palumbi et al. 2017) (fig. 12 a, b, e, f).
The persistence of the same metallurgical technology, skill and tradition in the
transition from the 4th millennium centralised society of period VIA to the new pastoral-based
communities which settled at Arslantepe at the very end of the 4th millennium BC (fig. 12 c-d)
confirms that mobile groups moving along the mountain ranges of northern Anatolia and
South Caucasus, rich in metal ores, must have established regular relationships with the
Arslantepe centre since the Palace period.
But, whereas the metal objects found in the Early State societies, both at Arslantepe and
in other regions of Greater Mesopotamia, appear to have been exhibited in the places of power
(temples, élite areas and public places), large amount of metals were buried and ‘hided’ in
funerary contexts at the beginning of Early Bronze Age (Sertok, Ergeç 1999; Wengrow 2011;
Frangipane 2017; Sağlamtimur 2017; Sağlamtimur, Massimino 2018). An extraordinary stone
cist tomb with very rich metal gifts, the so-called “Royal Tomb”, has been found at Arslantepe,
on the outskirt of the settlement, dated to 3100-3000 BC (Frangipane et al. 2001) (fig. 13). It
shows a complex ritual with a high-status person buried in the stone cist, and four adolescents
killed, and probably sacrificed, on the slabs covering the tomb. Once again weapons were the
main objects buried as funerary gifts, together with gold, silver and copper-silver alloy
jewellery. Metals and weapons were new and crucially important symbols of the prestige and
power of new leaders with a strong warrior connotation.

88
Marcella Frangipane
Fig. 12: Arslantepe, Period VIB1 (Early Bronze I, 3200-3100 BC).
Layout of the settlement with the large communal/public building (Building 36)
(a-b); metal objects (c-d) and pottery (e-f) from the communal building 36.
Arslantepe, Dönem VIB1 (Erken Bronz I, M.Ö. 3200-3100). Geniş ortak / kamu yapısı (yapı 36) ile yerleşimin
planı (a-b); kamu yapısı 36'dan metal objeler (c-d) ve seramik (e-f).

Arslantepe. The Rise and Development of a Political Centre / Siyasi Merkezin Yükselişi ve Düşüşü
89
Fig. 13: Arslantepe, The so-called “Royal Tomb” of the end of Period VIB1.
Arslantepe, Dönem VIB1'in sonlarında sözde "Kral Mezarı"
Period VIB2 ̵̶ Early Bronze I (late). A Rural Village With a Post ̵̶ Uruk Culture
The mobile settlements of period VIB1 were followed at the site, first by the
construction of a huge fortification wall on the top of the mound (fig. 14a), and then, at the
very beginning of the 3rd millennium BC, by the establishment of a rural village with
rectangular mud-brick houses leaning against the wall, which was no longer in use. This
village, brought to light over a large area, was inhabited by a local sedentary population of
agriculturalists, who had regained possession of the site (Period VIB2, 3100-2800 BC)

90
Marcella Frangipane
(Frangipane 2012b; Piccione et al. 2015) (fig. 14b). This community seems to have
maintained and reinforced their traditional relations with the other communities of the
Middle and Upper Euphrates valley, characterised by a ‘post-Uruk’ culture that spread all
over the valley in the Early Bronze I (fig. 14 c-d).
Fig. 14: Arslantepe Early Bronze Age. a-d. Settlement and materials from Period VIB2 (Early Bronze I, 3100-
2800 BC); e-f. Town-wall and painted pottery from Period VID (Early Bronze III, 2500-2000 BC).
Arslantepe Erken Bronz Çağı. a-d. Dönem VIB2'den (Erken Bronz I, M.Ö. 3100-2800) yerleşim ve materyaller; e-f.
Dönem VID'den (Erken Bronz III, M.Ö. 2500-2000) kent duvarı ve boyalı seramik

Arslantepe. The Rise and Development of a Political Centre / Siyasi Merkezin Yükselişi ve Düşüşü
91
Periods VIC and D ̵̶
Early Bronze II and III. The Foundation of a New Malatya ̵̶ Elazig Provincial Culture
After a period of conflicts, fractures and alternating occupations by mobile and sedentary
groups, a local and very provincial culture typical of the Malatya region developed at Arslantepe in
the course of the Early Bronze II and III periods (Period VIC and VID, 2750-2000 BC) (Conti,
Persiani 1993; Sadori et al 2005; Frangipane 2012b; Liberotti, Alvaro 2018). This new culture
appears to have been closely related to the parallel developments in the Elazig region and, though it
still shows connections with the north-eastern Anatolian and southern Caucasian worlds, also
reveals its own features and a regional cultural identity (fig. 14 e-f). The period VIC and VID culture
marked a definitive break in the previous traditional relationships with the Syro-Mesopotamian
world, whereas the Malatya region appears to have re-established some limited connections with
Central Anatolia towards the end of the 3rd millennium BC.
The Resumption of a Powerful Political Centre in the Late Bronze and Iron Age
It was in this new cultural and political context that new intense relations with Central
Anatolia became established once again in the second millennium BC. and the role of Arslantepe in
the international panorama changed again, with the site becoming a new frontier of the expanding
Hittite State world.
The lack of urbanisation and the resultant clash between a structured powerful central
authority and a small settlement, mostly occupied by monumental structures, occurred once again
in the period of the Hittite empire expansion in Late Bronze II (Period IV). We have found evidence
to show that in Late Bronze I (Period VB – the Old Kingdom phase), as had happened in the Late
Chalcolithic period VII, the whole mound was occupied as far as the south-western slopes, where
we have found remains of dwellings, sometimes with in situ materials (Palmieri 1973; Manuelli
2017). The LB I fortification unearthed in the north-eastern area of the mound consisted of an
imposing earthen wall and a rectangular gate with a double chamber of a clearly Central Anatolian
type, and seems to have surrounded the whole mound (Palmieri 1978; Manuelli in this volume)
(fig. 1b).
No traces of occupation have been conversely found in the south-western part of the höyük
in the Empire phase (Late Bronze II) or in the following Neo-Hittite period. When, therefore, a new
powerful regional centre developed, probably under the influence of the Hittite empire (Period IV),
we have evidence to show that the site once again shrank in size and was restricted to a smaller and
fortified area (Pecorella 1975; Manuelli 2013; Frangipane, Liverani 2013). We do not know
whether there was a lower town, but even if there had been a settled area around the mound, from
the scanty evidence gathered in the course of the Di Nocera’s survey (Di Nocera 2008) it seems
more likely that it consisted of small villages and hamlets gathered around the political centre and
its public areas – exactly as had occurred in period VIA around the 4th millennium palace.
This pattern certainly continued after the collapse of the Hittite Empire, at the transition
between the 2nd and 1st millennium BC (Period III, Iron Age I, 1100-950 BC). In this troubled
period no crisis occurred at the site, but, on the contrary, new imposing town-walls and
monumental structures, brought to light in recent campaigns, suggest that Arslantepe may have
maintained a substantial political role (see Manuelli in this volume) (fig. 15 a-b). Equally small must
have been the citadel in the early centuries of the 1st millennium, when Arslantepe became a
powerful regional centre and the capital of the neo-Hittite kingdom of Melid (Period II, Iron Age II)
(fig. 15c). The site was once more a fortified citadel, much smaller than other contemporary centres
to the south, which housed the seats of the political authority. But the increasing power of the
surrounding kingdoms and empires caused continuous tensions and conflicts that weakened the
town and its institutions, and Arslantepe-Melid, after the rebellion of its King Tarkhunazi, was
conquered and destroyed by the great King Sargon II of Assyria, in 712 BC.

92
Marcella Frangipane
Fig. 15: Arslantepe, Iron Age (Period III). a-b. Stone reliefs and town-wall from Iron Age I; c. imposing building of
the Neo-Hittite citadel (Iron Age II) recently found on the top of the mound.
Arslantepe, Demir Çağı (Dönem III). a.b. Demir Çağı I'den taş rölyefler ve kent duvarı; c. Son dönemlerde,
höyüğün tepesinde bulunan Neo-Hitit sitadelinin (Demir Çağı II) görkemli binası.

Arslantepe. The Rise and Development of a Political Centre / Siyasi Merkezin Yükselişi ve Düşüşü
93
ARSLANTEPE. SİYASİ MERKEZİN YÜKSELİŞİ VE DÜŞÜŞÜ:
TAPINAKTAN SARAYA SARAYDAN SURLA ÇEVRİLİ BİR KENTE
Giriş: Arslantepe’de yıllarca süren, tarihin farklı dönemine ait katmanlar (stratigrafi)
üzerinde yapılmış kapsamlı ve özenli kazılar, Yakın Doğu’da hüküm sürmüş muhtelif
uygarlıklar arasında sınır oluşturan bir bölgede binlerce yıla uzanan gelişmeler, krizler ve
etki alanı, geniş tarihi gelişmeleri olağanüstü ayrıntılarıyla gün yüzüne çıkarmıştır.
Arslantepe, bereketli Malatya Ovası’nın ayrıcalıklı bir noktasında konumlanmış, Fırat
Nehri’nin batı kıyısından birkaç kilometre uzaklıkta, en az MÖ 6. binyıldan başlayarak Bizans
dönemine kadar devam eden tarihi süreçte, yerleşim katmanlarının kesintisiz birbirinin
üzerine gelmesiyle oluşmuş, 30 metre yüksekliğinde bir höyüktür (Fig. 1). MÖ 5. binyıldan,
Geç Roma ve Bizans dönemlerinin kısa süreli iskânının takip ettiği MÖ 1. binyıla kadar uzun
bir dönemi gösteren tabakalar ayrıntılı olarak araştırılmıştır (Frangipane ed. 2004;
Schneider Equini 1970) (Fig. 2). Bu katmanlar, binlerce yıla uzanan tarihsel sürecin MÖ 4.
binyılındaki bir dönemde ve Mezopotamya’da yaşanan paralel gelişmelerle bağlantılı
biçimde (Frangipane 2012a; 2018), erken dönem sınıflı toplumların ve toplumların
siyaseten bir merkezden yönetilmeye başlandığı önemli bir sürecin oluşum ve gelişimine ve
devamında bu sürecin esaslı biçimde çöküşü ve çok kapsamlı değişimine tanıklık etmektedir.
Tarımla uğraşan ve göçebe bir yaşam süren konargöçer toplumların MÖ 3. binyılda bu
yerleşim için rekabeti, Kuzeydoğu Anadolu ve Güney Kafkasya toplumlarıyla dış ilişkilerin
yükselişine yol açmıştır (Frangipane 2012b; 2014; Palumbi 2008 (Fig. 3). MÖ 2. binyılda
Arslantepe’nin dış ilişkileri ve siyasi organizasyonunda yeni ciddi bir değişiklik yaşandığı
belgelenmiştir. Bu dönemde Arslantepe, Hitit kültürü ve siyasi yapısının bir parçası olmuş,
ancak özerkliğini belirli bir seviyeye kadar korumuştur (Pecorella 1975; Manuelli 2013).
Orta Anadolu’da Hitit İmparatorluğunun çöküşünün ardından, MÖ birinci binyılın başlarında
yeni bağımsız siyasi bir örgütlenme gelişmeye başlamış ve bu da başkentinin Arslantepe
olduğu, bir özerk Geç Hitit Melid Krallığının ortaya çıkışına yol açmıştır (Delaporte 1940;
Puglisi, Meriggi 1964; Liverani 2011; Manuelli 2010; Manuelli, Mori 2016).
Roma Sapienza Üniversitesinin 58 yıl boyunca düzenli olarak yaptığı düzenli arazi
çalışmalarıyla açığa çıkardığı böylesine uzun ve çok kompleks tarihi özetlemek şüphesiz güç
bir iştir. Ekibimizde yer alan diğer bilim adamları Arslantepe’de yaşanan ana dönemlerin
özellikleri ve ortaya çıkan sonuçları daha derinlemesine incelemeye devam edeceklerdir.
Ben özellikle komşu Anadolu ve Mezopotamya bölgelerindeki önemli gelişmelere bakarak,
sadece Arslantepe’de gerçekleşen ana olay ve olguları sentezleyecek ve üzerlerine
odaklanacağım. Arslantepe aslında daha geniş kapsamda bakıldığında, Güneybatı Asya
tarihini niteleyen genel süreç ve eğilimleri ön plana çıkarmaktadır.
Arslantepe’de Dördüncü Binyılda Yaşanan Gelişmeler
Dönem VII – Geç Kalkolitik 3-4. Tapınak merkezli toplum
Onlarca yıl süren kapsamlı araştırmalar sonucunda en önemli sonuçlar,
Arslantepe’nin güçlü bir törensel, siyasi, ekonomik ve idari merkez olduğu Geç Kalkolitik
Dönem olarak adlandırılan MÖ 4. binyıl tabakasında ortaya çıkarılmıştır (Fig. 4).
Alanda yapılan araştırmalar, yerel seçkinlerden oluşan bir sınıfın çevredeki yerleşik
nüfusun ürettiği temel ekonomik ürünlerin önemli bir bölümünü, geliştirdikleri güçlü ve ileri
bir sistemle kontrol altına aldıkları belgelenmiştir. Bu Kalkolitik Doğu Anadolu toplumu,
“Erken Dönem Devlet Toplumu” diye tanımlanabilir (Claessen, Skalnik eds. 1978;
Frangipane ve Palmieri 1983; Frangipane ed. 2010; Frangipane 2016; 2018; Bernbeck 2008;
Wright 2006).
Arslantepe, bilhassa Erken Devletin doğuşuna ilişkin geleneksel kavramları değiştiren

94
Marcella Frangipane
üç hususta yeni sonuçlar ortaya koymuştur:
- Birinci sonuç, geleneksel olarak devlet olgusunun ana merkezi olarak kabul edilen
Mezopotamya dış çevresinde bulunan bir bölgede güçlü ve özerk bir Erken Devlet
merkezinin oluşumudur.
- İkinci sonuç ise, daha önce Güney Mezopotamya’nın nehirlerinin taşıdığı alüvyonlu
arazileri ve Yukarı Mezopotamya’nın iyi sulanan ovalarında ortaya çıkmış gerçek anlamda
bir kentleşmenin yokluğuna rağmen Erken Devlet sisteminin ortaya çıkışıdır.
- Üçüncü sonuç, böylesine kompleks bir idari sistem ile bürokrasinin doğuşuna işaret
eden olguların Arslantepe’de olağanüstü biçimde belgelenmesidir.
MÖ 4. binyılda Güney Mezopotamya’da geniş biçimde önceden beri görülen kent
olgusu ve Suriye-Anadolu Orta Fırat koloni şehirlerinin varlığı, Uruk kültürünün öğeleriyle
beraber önceki yıllarda “şehir” ve “devlet” fikirlerinin uygulamaya geçirilmesini desteklemiş,
bu fikir Güney Mezopotamya’nın alüvyonlu ovalarından, doğrudan Mezopotamya ve Doğu
Anadolu’nun kuzey bölgelerine sıçramıştır. Belirtilen ikinci bölgeler, farklı derece ve
şekillerde, bu olguların etkisine girmiştir (Algaze 1993; 2001; Butterlin 2003).
Öte yandan son yıllarda yapılan araştırmalar, geniş Mezopotamya Bölgesinin (Basra
Körfezinden Toros/Anti Toros sıradağlarına ve Batı Zagros Dağlarına) tamamını etkisi altına
alan Uruk etkili merkezi toplumların doğuşu, gelişimi ve yayılımının daha önce
düşünülenden çok daha kompleks olduğunu açığa çıkarmıştır (Stein 1999 a ve b; Frangipane
2001; Emberling 2002; Porter 2012). Ancak, sırasıyla güney ve kuzey bölgelerinde ortaya
çıkan sınıflı ve merkezi toplumların yükselişini niteleyen gelişim yönü ve özellikler farklı
olmuştur (Wright 2006; Frangipane 2018). Neolitik çağlardan bu yana sürekli yaşanan
etkileşim geleneği sebebiyle bu bölgeler arasında yakın benzerlikler olmakla birlikte,
güneydeki alüvyon yatakları, Cezire düzlükleri ve Güneydoğu Anadolu’nun tepelik ve dağlık
bölgelerinin farklı çevresel ve toplumsal koşulları, bu genel çerçeve içerisinde, farklı özgün
sosyopolitik özelliklerin ortaya çıkmasına sebep olmuştur.
Arslantepe MÖ 4. binyılda kesinlikle Büyük Mezopotamya dünyasının bir parçasıydı.
Ancak arkeolojik kanıtlar, yörenin aynı zamanda kendine özgü bir gelişim süreci yaşadığını
ve MÖ 4. binyılın ilk yarısında (Dönem VII diye adlandırılan) güçlü bir yerel merkez
karakterine bürünmeye başladığını açık biçimde ortaya koymaktadır. Bu dönem maddi
kültürde yabancı unsurlar çok nadirdi; bulunanlarsa sadece yeni seçkinlerin özel
ihtiyaçlarına “yararlı” olacak biçimde seçilenlerden oluşuyordu. Höyüğün batısı ve
güneybatısında 4.000 metrekareyi aşkın bir alanda yapılan kazılar (Fig. 4) Dönem VII diye
adlandırılan, MÖ 3900’dan 3400’e tarihlenen uzun bir dönemde üst üste gelmiş birçok
katmanı gün ışığına çıkarmıştır. Kazılar, bu dönemde Arslantepe’de oldukça türdeş ve
oldukça sade bir yerel kültürün varlığını ortaya koymuştur.
Yerleşim bu dönemde en yüksek genişleme düzeyine ulaşırken, höyüğün tamamı yoğun bir
iskân görmüştür. Ancak yerleşilen alanlarda keskin bir sosyal ve sembolik farklılık vardır ve
seçkinlerin evleri eski höyüğün tepesinde yer alırken, sıradan halkın evleri yerleşimin
yamaçları ve kenarlarına yapılmıştır. Eski höyüğün en yüksek noktalarında, resimlerle
süslenen kalın duvarlı ve duvarlar boyunca sıralanan kerpiç sütunları olan sağlam
binalardan oluşan bir dizi oldukça büyük ev bulunmuştur (Fig. 5). Herhangi bir dini ya da
idari vasfı olmayan heybetli konutlardan oluşan bu geniş bölgenin seçkinlere ayrıldığı
düşünülmektedir.
Seçkinler mahallesinde bulunan bu evlerde kamusal faaliyetlere ilişkin kanıt
bulunmamakla birlikte, dönemin (MÖ 3500-3400) tam sonuna doğru, törensel, muhtemelen
kült, vasıflı iki kamu binası yapılmıştır (Fig. 6). Bu iki binanın en eskisi, D Tapınağı, kısmen
korunmuş olup merkezi bir platformlu geniş bir salon ve köşede bir tür merdiven
basamağına sahiptir. Ana salon Mezopotamya stilinde birçok girintili niş ve tamamen yerel

Arslantepe. The Rise and Development of a Political Centre / Siyasi Merkezin Yükselişi ve Düşüşü
95
tarzda, kırmızı ve siyah renkte, geometrik süslemelerle zengin biçimde bezenmiştir.
Maalesef bu zengin bezeme çökmüş olmakla beraber, halen görülebilir durumdadır (Balossi
Restelli’nin, 2019, baskı halindeki eserinde Fig. 2 ve 3).
400 m2’den daha büyük bir bina olan C Tapınağı, D Tapınağı’nın karşısında bir yere,
görkemli bir taş temel üzerinde, höyüğün ucuna doğru bir konumda ve ovada uzaktan
bakıldığında bile görülebilecek şekilde yapılmıştır (Fig. 7). C Tapınağı’nın üzerinde
yükseldiği muazzam taş platform 800’den fazla yarı işlenmiş taş levhadan yapılmıştır (Fig.
7b). Bu taş platformun altında, enine ve paralel uzatılarak yerleştirilmiş düzinelerce ağaç
dikmeden oluşan ve böylece taş levhalar üzerinde ağaçtan sağlam bir temel oluşturulmasını
sağlayan olağanüstü bir yapı ortaya çıkmıştır (Fig. 7). Türünün özgün bir örneği olan, başka
bir yerde karşılaştırabileceğim türü var mı bilmiyorum, bu yapı bir yamacın eteğine yapılan
böylesine azametli bir binayı dengede tutmak için tasarlanmış olmalıdır. Son zamanlarında
açılan delikler ve müdahaleler sebebiyle ciddi biçimde hasar görmüş olsa da, merkezi büyük
salona girişi sağlayan dört kapısı bulunan ve böylece halkın girebileceği geniş tutulan, tipik
Mezopotamya tarzı üç parçalı plana sahip bu tapınağın birçok insanın katıldığı törensel veya
dinsel faaliyetlerin icrası için tasarlandığı düşünülmektedir.
Burada belgelenen ana faaliyet aslında törensel bir gıda dağıtımıdır (Helwing 2003;
Pollock 2003). Burada ele geçen, çömlekçi çarkının başlangıç aşaması dâhil farklı teknikler
kullanılarak yapılmış, merkezi salonun zeminine düzensiz olarak dağıtılmış ve muhtemelen
kullanıma hazır bir şekilde doğudaki iki odada ters biçimde yığılmış, yaklaşık bin adet seri
üretim çanaklar bunun kanıtıdır (Fig. 8a). 177 adedinin güneydeki odada (A932) bulunduğu
184 tane cretula gıda tahsisinin bir tür idari kontrolle düzenlendiğini gösteriyor (Fig. 9a).
Ayrıca D Tapınağında yüzlerce seri üretim çanak (Fig. 8b) ile köşede bulunan
merdiven boşluklu bir odada, birbirlerinin üzerine gelecek şekilde atılmış olarak ele geçen,
üzerinde birçok şekil bulunan, neredeyse tamamı damga mühür baskısından oluşan,
200’den fazla kilden mühür baskı bulunmuştur. D Tapınağında bulunan altı mühürde yer
alan baskı tasarımının aynısının C Tapınağında da bulunmuş olması, merdiven boşluğuna
doldurulmuş cretulaların bitişikteki C Tapınağında kullanıldıktan sonra terk edilmiş bir
yapıya atılmış olma ihtimalini bulunmaktadır. Arslantepe’de sadece iki tören binası,
Mezopotamya mimarisini andıracak biçimde, üç parçalı plan uygulandığını göstermektedir
(C Tapınağı kesinlikle üç parçalı plana sahiptir. D Tapınağı da üç parçalı planla yapılmış
olabilir). Öte yandan bulunan çanak çömlekler tamamen (Balossi Restelli 2019, baskı
halinde; bu ciltte Fig. 5 ve 6) ve duvarlarda yer alan boyalı ve plastik süslemeler yerel
özellikler taşımaktadır. Otoriteyle bağlantılı ritüel ve ideolojik alandaki Mezopotamya
modeline atıfta bulunmak, muhtemelen seçkinler çevresi ve bunların kamusal faaliyetleriyle
sınırlı bir etkiye işaret etmektedir. MÖ 5. binyılda Ubeyd Döneminde, Malatya Ovası’nda yer
alan bir başka yerleşim olan Değirmentepe’de dikkat çekici bir şekilde görülen (Esin 1989),
Mezopotamya dünyasıyla olan ilişkilerin Arslantepe’yi etkisi altına alıp almadığını henüz
bilmiyoruz. Bu sebeple siyasi güçlerini sağlamlaştırmak isteyen yeni seçkin sınıfın önceden
Mezopotamya’ya öykünmeye ve orayla bir sentez yapmaya çalışıp çalışmadıklarını ve bu
olgunun daha özgün bir sosyopolitik sisteme –bu miras sadece birkaç seçilmiş durumda
devam ettirilmiştir – yol açıp açmadığı ihtimalini dışlayamayız.
İki tapınak, Arslantepe VII döneminin tam sonuna doğru – Mezopotamya
kronolojisinde nihai Geç Kalkolitik 4 (MÖ 3500-3400)- Mezopotamya modeline öykünüyor
gözükmekle birlikte, daha önceki safhada seçkinlere ait elit evlerin gösterdiği üzere,
Arslantepe seçkinlerinin siyasi gücünün kökü derinlere uzanan toplumsal temelleri
bulunuyordu. Daha ötesi günlük yaşam tarzları ve çanak çömlek, seri üretim çanaklar,
metaller ve oymacılık gibi el emeği ürünlerin imalatı esasında yereldi.

96
Marcella Frangipane
Dönem VIA ̵̶ Geç Kalkolitik 5 Dönemi. Saraydan Yönetilen Toplumun Doğuşu
Tapınaklar yaklaşık MÖ 3400’de terk edildi. Sonraki dönemde – Arslantepe
tarihlemesine göre tabaka VIA; Mezopotamya kronolojisine göre LC5 – siyasi erk sisteminde
kökten bir değişiklik yaşandı. Seçkinlerin evleri daha önce yapılan evlerin bulunduğu aynı
yere tekrar yapıldı. Ancak bu defa evler mimari tasarım ve işlevleri açısından radikal
değişikliklerin ortaya çıktığı yeni kamusal alanla doğrudan bağlantılı hale geldi. Bu durum
seçkinler ve nüfus arasındaki ilişkilerde sonuçları çok olan bir değişikliğin yaşandığını
gösteriyor (Frangipane 2019). Daha önceki tapınaklardan çok daha küçük ve herhangi bir
kült veya dini özelliği bulunmayan anıtsal ve oldukça heybetli bir bina (Bina 37), şimdi bu
yeni kamusal alanın çekirdeğini oluşturmuş görünüyor (Fig. 10). Baklava dilimi motifi ve
duvar resimleriyle süslenmiş bir giriş koridoru, ziyaretçilerin kendilerini binanın anıtsal
görkemiyle yüz yüze bulduğu çok büyük bir avluya açılıyordu. Bu binada halkla temasın
sağlandığı küçük oda, bu odaya erişimi sağlayan yüksek bir platform veya kaide ile üç
basamağın olduğu yerde yanmış ardıç ağacının küçük kalıntılarına rastlandı. Bunlar
muhtemelen bir koltuk veya ‘taht’ olabilecek, taşınabilir yapıdan kalma parçalardır.
Platformun karşısında, taş bir rampanın veya merdivenin geniş bir girişten odaya ulaştığı bir
yerde, birbiriyle mükemmel biçimde uyumlu olarak yapılmış iki kil yüksek kaide
bulunmaktadır. Bunlar ziyaretçilerin kendilerini erk sahibine takdim ederken durdukları
yerler olabilir.
Halk bu binadan içeri giremiyordu. Zira kuzeydeki seçkin konutlarıyla iletişimi
sağlayan büyük bir salon olan iç odaya giriş sadece daha küçük bir geçiş odasından
gerçekleştirilebiliyordu. Bu giriş büyük bir ihtimalle sadece yetkili kişilerle sınırlandırılmış
olup, Bina 37 kamusal ve özel alan arasındaki bağlantı noktasıydı. Mari ve Ebla örneklerinde,
MÖ 3. binyıl saraylarında rastlanan benzer odalarda olduğu gibi, burası şefin dinleyicileri
geniş avluda toplayarak halka seslendiği bir yer olmalı. Yeni seküler tören uygulamalarına
göre bu olgu sonraki dönemlerde kurumsallaşıp kanun haline getirilecektir.
Avlunun güneydoğu köşesinde, zemin planı hemen hemen “huzura kabul” amaçlı
Bina37 ile aynı olan ve kült amaçlar için kullanılan ayrıca bir bina vardı (B Tapınağı). Binanın
iç özellikleri (sunaklar ve sütun tabanları) ve korunmuş durumdaki malzeme burada kült
faaliyetlerinin gerçekleştirildiğini göstermektedir (Fig. 11). Ancak yemekler sadece birkaç
kişinin tüketimine ayrılmıştı. Büyük odaya doğrudan bir giriş yoktu; sadece yandaki küçük
bir odadan giriş sağlanıyordu. Az sayıda seri üretim çanak ve normalden fazla sayıda yetişkin
sığır kemiği vardı (Bartosiewicz 2010).
Bu sebeple halkın ortaklaşa yapılan dini tören ve ayinlerden hariç tutulmaya
başlandığı açıktır. Otoritenin yetkilerini icra ettiği yer artık kutsal bir yer değildir. Burası
artık insanların toplandığı, hükümdarın göründüğü ve herhangi açık bir dinsel faaliyette
bulunmadan, harekette bulundukları bir yer olmuştur.
Saray, 3500 metrekare alanı işgal edene kadar, güneye doğru muazzam biçimde
genişlemiştir. Şu ana kadar bu alanın sadece bir bölümü kazılmıştır (Fig. 12). Kamusal
sarayın ilk ana çekirdeğini oluşturan bölüme, idari ve ekonomik faaliyetler ile resmi
işlemlerin gerçekleştirildiği yeni birimler eklenmiştir. Seçkinler artık ekonomik
faaliyetlerini tapınaklarda değil, gıda ürünlerinin genellikle yemek şeklinde, çok sayıda
insana ve eskisi gibi özel dini törenler düzenlenerek değil de düzenli, rutin uygulamalar
şeklinde dağıtılacak şekilde toplandığı, bir dizi odanın içerisinde icra ediyorlardı (Fig. 13).
Binlerce cretula, yüz seri üretim çanakla birlikte daha küçük bir odada ve sarayın
muhtelif yerlerinde bulunmuştur. Bunların ele geçtiği yerler arasında en bilineni, 211 farklı
mühür baskıya sahip, kırılmış halde 2,000’i aşkın mühür baskı parçasının üst üste yığıldığı
dar A 206 odasıdır (Fig. 14). Bu mühür baskı parçaları, ekonomik etkinliğin nihai kontrolü
ve muhasebeleştirme işleminin ardından, bir tür ‘arşiv’ olsun diye bu odaya konulmuştur.

Arslantepe. The Rise and Development of a Political Centre / Siyasi Merkezin Yükselişi ve Düşüşü
97
Arslantepe’yi yönetenler temel ürünlerin üretimi ve dağıtımı üzerinde kontrollerini
genişlettikten sonra toplumun temel ekonomik yaşamına müdahale kapasitelerini
büyüttüler ve işgücünü giderek artan oranda merkezileştirdiler.
Arslantepe sarayının ideolojik gücü, kutsal bir mekânda ifade edilmek yerine, tarımsal
üretimin ve yönetimin merkezi rolüne atıfta bulunan sembolik öğeleri ve sanatsal ifadeleri
kullanıyor, böylece temel ürünlerin merkezden kontrolü “servet” kavramının tam da
merkezini oluşturuyordu.
Arslantepe’de binlerce mühür baskının incelenmesi sonrası, 260’dan fazla mühür
tespit edilmiş olmakla birlikte, ne tapınak törenlerdeki ritüel sahnelerini ne de Uruk-
Warka’da olduğu gibi, tapınağa yapılan sunuları gösteren bir imgeye rastlanmamıştır.
Çoğunluğu hayvanlar olmak üzere, az sayıda, tarım ve gıda maddelerinin taşınımı gibi
aktivitelere işaret eden objeler ile ilişkili insan figürünün bulunduğu mühürlerin büyük
çoğunluğu damga olarak kullanılmıştır (Fig. 14).
Bina 37 sonuna kadar tüm kompleksin siyasi kalbi olarak kalmaya devam etmiştir.
Bu bina ile höyüğün tepesinde yer alan seçkinlere ait konutlar arasındaki bağlantı,
Arslantepe’nin Yakın Doğu ‘saray’ sisteminde ilk, normalin dışında ve özgün bir örnek
olduğu yorumunu güçlendirmektedir.
VI A Döneminde Arslantepe’nin dış ilişkileri birçok yöne doğru önemli oranda
genişlemeye başladı. Esas etki kesinlikle güneydeki Uruk kültüründen gelmekle birlikte,
çağdaş Orta Anadolu çanak çömleğiyle yakın bağlantıya işaret eden (D’Anna 2010; 2015;
2019; bu yayında) sarayda önemli sayıda bulunan yeni tür el yapımı Kırmızı-Siyah
Perdahlanmış Kapların varlığı, belki yerleşik olmayan, civardaki bölgelerde hareket halinde
ve bir şekilde Kuzey-Orta Anadolu dünyasıyla (Fig. 15) bağlantısı bulunan farklı gruplarla
etkileşim içerisine girildiği fikrini ortaya atmaktadır (Çalışkan Akgül 2012; Palumbi 2008b;
Ökse 2007).
Kuzeyin dağlık çevresiyle ilişkilerin belirtileri, bu dönemin madenciliğinde de
görülmektedir. Genellikle çok güzel biçimde yapılan yeni ürünler imal edilmiş, bu ürünlerde
farklı metaller kullanılmıştır (bakır, kurşun, gümüş, altın ve metal alaşımları) (Caneva,
Palmieri 1983; Palmieri et al. 1999; Hauptmann, Palmieri 2000; Di Nocera 2010; 2013) (Fig.
16). En çarpıcı metal nesneler arasında yer alanlar meşhur mızrak uçları ve kılıçlardır.
Muhtemelen şeflerin ve yüksek statüye sahip kişilerin prestijlerini ve güçlerini sergilemek
amacıyla metale olan talep, merkezi kurumların derin krize girdiği VIA döneminin sonunda
ortaya çıkan yeni savunma ihtiyacıyla da artış göstermiş olmalıdır.
Yeni hiyerarşik düzenin Güney Mezopotamya’da bulunan sağlam toplumsal temelden
eksik olduğunu düşünüyorum (Frangipane 2016; 2018). Ayrıca Arslantepe, Mezopotamya
dünyasının diğer bölgelerinde yapısal ve güçlü biçimde entegre, uzmanlaşmış ve birbirine
bağımlı birimler yaratmış kent boyutunun eksikliğini yaşıyordu. Kamusal alan ve faaliyetleri
olağanüstü düzeyde artış gösterirken, yerleşimin tamamı eskiye göre daha küçük hale gelmiş
ve artan sayıda insanı, yerleşimin dışında tutmuştur. Sıradan insanların oturduğu yerler
henüz bulunamamıştır ancak bunlar höyükte olsa bile böylesine geniş bir kamusal merkezle
karşılaştırıldığında küçük bir yer kaplıyor olmalıdır. Bu nedenle, Di Nocera’nın yapmış
olduğu araştırmanın sonuçlarına da dayanarak (Di Nocera 2008), sıradan halkın yerleşimin
etrafındaki ovada yaşamış olabileceğini varsayıyoruz. Mezopotamya modelinden farklı
olarak, Malatya Ovası’ndaki merkezi toplumun bu karakteristik özelliklerinden biri olan
nüfusu orada yaşamaya cezp etmeyen ana siyasi-idari merkezde ciddi bir nüfus
yoğunluğunun eksikliği, aksine onun ayrı bir şekilde yükselmesini güçlendirdi.
Bir kent yapısının eksikliği, kuzeydeki birçok yerde olduğu gibi, su kaynakları
açısından hayli zengin ve yüksek verimliliğe sahip olsa da dağların tarımsal alanın
genişlemesini engellediği Malatya Ovasının sınırlı genişlemesiyle ilgili olabilir. Bu çevresel

98
Marcella Frangipane
özellik ayrıca bu dağ sıraları arasında hareket halindeki göçebe toplumlarla sistematik ve
yoğun ilişkileri teşvik etmiştir. Saray döneminde yapılan koyun yetiştiriciliği ve buraya
tamamen yabancı el yapımı kırmızı-siyah çanak çömlek imalatının ve Arslantepe çevresinde
uzmanlaşmış bir meracılığın varlığı bu ilişkiyi açık biçimde kanıtlamaktadır (Bartosiewicz
2010; Palumbi 2010). Erken devlet kurumlarının farklı parçaları bir araya getirip entegre
etme kapasitesi – şehirleşme bağlamında çok belirtilmiştir – Arslantepe’de, hem kırsal hem
göçebe nüfus tarafından alıkonulan bir özerklikle sınırlanmıştır. Bu insanların çıkarları,
talepleri muhtemelen giderek daha karşılanamaz olan merkezi otoritenin çıkarlarıyla
çatışma halindeydi ve ihtilaflara yol açıp merkezi sistemin kesin çöküşüne yol açacaktı. Bu
durum yaklaşık MÖ 3200 civarında, yeniden inşa edilmeyecek olan sarayın tahrip olduğu
büyük bir yangınla sona erdi.
Erken Bronz Çağında Arslantepe’de Yaşanan Kültürel ve Siyasi Değişiklikler
Dönem VIB1 – Erken Bronz I (erken). Arslantepe’de yeni konargöçer çoban gruplar
MÖ 4. binyılın tam sonu ile 3. binyıla geçiş döneminde elde edilen arkeolojik veriler,
saray kompleksinin bir yangınla tahribi ve akabinde, buradaki sistemin kesin olarak
çöküşünden sonra göçebe insan topluluklarının yıkıntılar üzerinde mevsimlik olarak
yerleştikleri, bu durumun Arslantepe toplumunun siyasi ve ekonomik yapısını tersyüz
ettiğini gösteriyor (Dönem VIB1) (Fig. 17).
VIB1 döneminde Malatya ovasında dolaşan göçebe topluluklar, dış ilişkileri
değiştirirken, bu kez kesinlikle Kuzeydoğu Anadolu ve Güney Kafkasya kültürlerine
yönelmiş görünüyorlardı (Frangipane 2012b; Palumbi 2012). Siyasi sistemde ve iktidarın
doğasında yaşanan derin yapısal değişime, MÖ 4. binyıldan MÖ 3. binyıla kadar olan geçiş
döneminde, Arslantepe ve tüm Yukarı Fırat Bölgesi’ndeki bölgeler arası ilişkilerin değişimi
eşlik etmiştir. Yeni şefler, dördüncü binyıl Mezopotamya toplumlarına yabancı olan ancak
daha çok Kuzeydoğu Anadolu ve Kafkasya’nın hiyerarşik toplum modeliyle ilgisi olacak
şekilde, göçebe gruplar ile savaş ve çatışmaları yönetmeye odaklanmış görünüyorlardı. Son
yıllardaki çalışmalar sonucu ortaya çıkarılmış, büyük bir huzura kabul salonu ile
malzemelerle dolu bir depoya sahip ve yükseğe doğru yapılmış devasa kamusal yapıda ele
geçen bulgular, Arslantepe’nin Malatya bölgesinde dolaşan göçebe gruplar için halen bir
nirengi noktası, sembolik ve politik bir merkez olmaya devam ettiğini göstermektedir
(Frangipane 2014; Palumbi ve diğerleri, 2017) (Fig. 17b ve c).VIA dönemi MÖ 4. binyılın
merkezi toplumundan MÖ 4. binyılın tam sonuna doğru Arslantepe’ye yerleşen yeni göçebe
toplumların aynı maden teknolojisini, beceri ve geleneğini devam ettirmesi, maden cevheri
açısından zengin Kuzey Anadolu ile Güney Kafkasya’nın sıradağlarında dolaşan bu insan
topluluklarının saray döneminden beri Arslantepe ile düzenli ilişkiler kurduğunu teyit
etmektedir.
Gerek Arslantepe’de gerekse Büyük Mezopotamya’nın diğer bölgelerinde erken devlet
toplumlarında ele geçen metal eşyalar, siyasi gücün görüldüğü yerlerde (tapınaklar,
seçkinlere ait alanlar ve kamusal saraylar) sergilenirken, çok sayıda metal ise Erken Bronz
Çağının başında mezarlara gömülüyor veya “saklanıyordu” (Sertok, Ergeç 1999; Wengrow
2011; Frangipane 2017; Sağlamtimur 2017; Sağlamtimur, Massimino 2018). Arslantepe’de
yerleşimin kenarında, içerisinde çok zengin metal hediyeler bulunan, MÖ 3100-3000’e
tarihlenen ve “Kral Mezarı” diye de adlandırılan olağanüstü taş sanduka bir mezar
bulunmuştur (Frangipane ve diğerleri, 2001) (Fig. 18). Yüksek statülü birinin karmaşık bir
ritüelle bu taş mezara gömüldüğü görülmektedir. Mezarı kapatan taşların üzerinde
muhtemelen kurban edilmiş dört ergenin cesedi bulunmuştur. Silahlar ile altın, gümüş ve
bakır-gümüş alaşımdan yapılmış mücevherat mezar hediyesi olarak gömülmüştür. Güçlü bir

Arslantepe. The Rise and Development of a Political Centre / Siyasi Merkezin Yükselişi ve Düşüşü
99
savaşçı çağrışımı yaptıran metal nesneler ve silahlar, yeni liderlerin yeni ve çok önemli
prestij ve güç sembolleridir.
Dönem VIB2 ̵̶ Erken Bronz I (geç). Uruk Sonrası Kültüre Sahip Bir Köy
VIB1 döneminin seyyar yerleşimlerini önce höyüğün tepesine yapılan sur duvarının
yapımı izledi ve daha sonra, MÖ 3. binyılın tam başından itibaren artık kullanılmayan duvara
yaslanan dikdörtgen kerpiç evlerden oluşan köyün kuruluşu izledi. Geniş bir alanda yayılan
ve yerel yerleşik toplumun iskân ettiği bu köy, tarımla uğraşan insanlardan oluşan bir
topluluğun Arslantepe’yi yeniden ele geçirdiğini göstermektedir (Dönem VIB2, MÖ 3100-
2800) (Fig. 19). Bu topluluk, “Erken Bronz Çağı I’de tüm vadiye yayılan “Uruk Sonrası”
kültürü yaşayan Orta ve Yukarı Fırat Vadisinin diğer topluluklarıyla geleneksel ilişkilerini
sürdürmüş ve güçlendirmiştir.
Dönem VIC ve D ̵̶ Erken Bronz II ve III. Yeni Malatya ̵̶ Elazığ Bölge Kültürü
Göçebe ve yerleşik gruplar arasındaki çatışmalar, kargaşalar ve birbirini izleyen
yerleşimlerin ardından, Erken Bronz IIve III döneminde (Dönem VIC ve VID, MÖ 2750-2000)
Arslantepe’de yerel ve Malatya bölgesine özgü genel bir kültür ortaya çıkmıştır (Conti,
Persiani 1993; Sadori et al 2005; Frangipane 2012b; Liberotti, Alvaro 2018). Bu yeni kültür
Elazığ bölgesinde yaşanan paralel gelişmelerle yakından bağlantılı gözükmektedir.
Kuzeydoğu Anadolu ve Güney Kafkasya dünyasıyla ilişkileri var gözükmekle birlikte kendine
özgü özellikler ve bölgesel bir kültür kimliği de sergilemektedir. MÖ 3. binyılın sonlarında
Malatya Bölgesi, Orta Anadolu’yla yeniden sınırlı ilişkiler kurarken, VIC ve VID dönemi
kültürü daha önce Suriye-Mezopotamya dünyasıyla kurulan geleneksel kültürden kesin bir
kopuşa işaret etmektedir.
Geç Bronz ve Demir Çağında Güçlü Bir Siyasi Merkezin Yeniden Ortaya Çıkışı
MÖ 2. binyılda Orta Anadolu’yla bir kez daha kurulan yeni yoğun ilişkiler yeni bir
kültüre ve siyasi duruma yol açarken, Arslantepe’nin uluslararası görüntüsü bir kez daha
değişti ve genişleyen Hitit Devleti dünyasının yeni sınırı oldu.
Kentleşme eksikliği ve kurumsallaşmış güçlü merkezi otorite ile genellikle anıtsal
yapılarla iskân edilmiş küçük yerleşim arasındaki çatışma, Geç Bronz II (Dönem IV)
Dönemindeki Hitit İmparatorluğu genişlemesi esnasında bir kez daha ortaya çıktı.
Bulduğumuz kanıtlara göre Geç Bronz I (Dönem VB – Eski Krallık safhası) döneminde tüm
höyük, Geç Kalkolitik Dönemi VII’de olduğu gibi, güneybatı yamaçlarına kadar yerleşildi.
Burada konutlara ait kalıntıların yanı sıra bazen in situ malzemeler bulduk (Palmieri 1973;
Manuelli 2017). Höyüğün kuzeydoğu bölümünde kazılarak ortaya çıkarılan Geç Bronz I sur
duvarı, heybetli bir toprak duvar ile Orta Anadolu etkisinin açık biçimde görüldüğü çift
burçlu dikdörtgen bir kapıdan oluşmaktadır (Palmieri 1978) (Fig. 20).
Öte yandan imparatorluk safhasında (Geç Bronz II) veya takip eden Geç Hitit
döneminde höyüğün güneybatı bölümünde yerleşim izine rastlanmamıştır. Bu sebeple
muhtemelen Hitit İmparatorluk dönemi etkisi altında (Dönem IV) yeni güçlü bir bölgesel
merkez geliştiği zaman Arslantepe’nin bir kez daha boyut olarak küçüldüğünün ve daha
küçük ve surlu bir alanla sınırlandığını gösteren kanıtlara sahibiz (Pecorella 1975; Manuelli
2013; Frangipane, Liverani 2013). Aşağıda bir şehir olup olmadığını bilmiyoruz. Di
Nocera’nın yapmış olduğu araştırmada elde edilen az sayıdaki kanıttan, höyüğün etrafında
yerleşilmiş bir alan varsa bile, tam da MÖ 4. binyıl saray döneminde (Dönem VIA) olduğu
gibi, bunların siyasi merkez ve kamusal alanlar etrafında toplanmış köyler ve mezralardan
oluşması daha muhtemeldir.

100
Marcella Frangipane
Bu model, Hitit İmparatorluğunun çöküşünden sonra, MÖ 2. ve 1. binyıl arasındaki
(tabaka III, Demir Çağı I, MÖ 1100-950) geçiş döneminde kesinlikle devam etmiştir. Bu
sorunlu dönemde Arslantepe’de bir kriz ortaya çıkmamıştır. Tersine, son kazı ve
araştırmaların gün yüzüne çıkardığına göre, heybetli şehir surları ve anıtsal yapılar
Arslantepe’nin önemli siyasi rolünü sürdürmüş olabileceğini ortaya koymaktadır (bu
yayında bkz. Manuelli) (Fig. 20). Arslantepe’nin güçlü bir bölgesel siyasi merkez ve Geç Hitit
Melid Krallığının başkenti olduğu (tabaka II, Demir Çağı II) 1. binyılın ilk yüzyıllarında sitadel
küçük olmalıdır. Arslantepe, güneydeki diğer çağdaş merkezlerden çok daha küçük olacak
şekilde, bir kez daha siyasi otoriteye ev sahipliği yapan tahkimli bir sitadel olmuştur.
Ancak civardaki krallıklar ve imparatorlukların artan gücü, yarattıkları sürekli
gerginlik ve çatışmalar, şehri ve kurumlarını, dolayısıyla Arslantepe-Melid’i, zayıflatmış ve
Kral Tarhunazi’nin isyanından sonra MÖ 712’de Asur Kralı II. Sargon tarafından fethedilip
tahrip edilmiştir.

Arslantepe. The Rise and Development of a Political Centre / Siyasi Merkezin Yükselişi ve Düşüşü
101
References / Kaynaklar
ALGAZE G., 1993. The Uruk World System. The University of Chicago Press, Chicago.
ALGAZE G., 2001. The Prehistory of Imperialism: The case of Uruk Period in Mesopotamia. In
M.S. Rothman (ed.), Uruk Mesopotamia and Its Neighbors, School of American
Research Press, Santa Fe: 27-83.
BALOSSI RESTELLI F., 2019 in press. Arslantepe. Period VII. The Development of a
ceremonial/political centrein the first half of the 4th millennium BC (LC3-4), Arslantepe
Series vol. II, Arbor Sapientiae, Roma.
BALOSSI RESTELLI F., SADORI L., and MASI A., 2010. Agriculture at Arslantepe at the end of
the IV millennium BC. Did the centralised political institutions have an influence on
farming practices?, in M. Frangipane (ed.), Economic Centralisation in Formative
States. The Archaeological reconstruction of the economic system in 4th millennium
Arslantepe, Studi di Preistoria Orientale 3, Roma: 103-117.
BARTOSIEWICZ L., 2010. Herding in Period VIA. Developments and changes from Period
VII, in M. Frangipane (ed.), Economic Centralisation in Formative States. The
Archaeological reconstruction of the economic system in 4th millennium Arslantepe,
Studi di Preistoria Orientale 3, Roma: 119-148.
BERNBECK R., 2008. The Rise of the State. In A. Bentley, H. G. B. Maschner and C. Chippindale
(eds.), Handbook of Archaeological Theories, Altamira Press, Plymouth: 533-545.
BUTTERLIN P., 2003. Les temps proto-urbains de Mésopotamie. CNRS Editions, Paris.
CANEVA C. and PALMIERI A.M., 1983. Metalwork at Arslantepe in Late Chalcolithic and Early
Bronze I: The evidence from metal analyses. Origini XII (2): 637–654.
CLAESSEN H.J.M. and SKALNÌK P. (eds.), 1978. The Early State, Mouton, Paris.
CONTI A.M. and PERSIANI C., 1993. When worlds collide. Cultural developments in Eastern
Anatolia in the Early Bronze Age, in M. Frangipane, H. Hauptmann, M. Liverani, P.
Matthiae, M. Mellink (eds.), Between the Rivers and over the Mountains. Archaeologica
Anatolica et Mesopotamica Alba Palmieri Dedicata, Dip. di Scienze dell’Antichità,
Università di Roma La Sapienza, Roma: 361-413.
ÇALISKAN AKGÜL H., 2012. Looking to the west: The Late Chalcolithic Red-Black Ware of the
Upper Euphrates region. Origini 34: 97-109.
D’ANNA M.B., 2010. The ceramic containers of Period VIA. Food control at the time of
centralization, in M. Frangipane (ed.), Economic Centralisation in Formative States. The
Archaeological reconstruction of the economic system in 4th millennium Arslantepe,
Studi di Preistoria Orientale 3, Roma: 167-191.
D’ANNA M.B., 2012. Between inclusion and exclusion: Feasting and redistribution of meals at
Late Chalcolithic Arslantepe (Malatya, Turkey), in S. Pollock (ed.), Between Feasts and
Daily Meals: Toward an Archaeology of Commensal Spaces, eTopoi, Journal for Ancient
Studies, special issue 2: 97-123.
D’ANNA M.B., 2015. A material perspective on food politics in a non-urban center. The case
of Arslantepe Period VIA (LC5), Origini 37: 56-66.
D’ANNA M.B., 2019. The ceramic Assemblage of Arslantepe VIA and its Significance in Food
Related Practices, PhD thesis, Freie Üniversität, Berlin, March 2019.
DELAPORTE L., 1940. Arslantepe. La Porte des Lions, Mémoires de l’Institut Français
d’Archéologie de Stamboul, V. DE Boccard Ed., Paris.
DI NOCERA G. M., 2010. Metals and metallurgy. Their place in the Arslantepe society
between the end of the 4th and beginning of the 3rd millennium BC, in M. Frangipane
(ed.), Economic Centralisation in Formative States: The Archaeological Reconstruction

102
Marcella Frangipane
of the Economic System in 4th Millennium Arslantepe, Studi di Preistoria Orientale 3,
Università di Roma “La Sapienza,Rome: 255–274.
DI NOCERA G. M., 2013. Organization of production and social role of metallurgy in the
prehistoric sequence of Arslantepe (Turkey). Origini 35: 111-142.
DI NOCERA G. M., 2008. Settlements, Population and Landscape on the Upper Euphrates
between V and II millennium B.C. Results of the Archaeological Survey Project
2003-2005 in the Malatya Plain, in Proceedings of the 5th International Congress on
the Archaeology of the Ancient Near East, Madrid: 633-646.
EMBERLING G., 2002. Political control in an early state: the Eye Temple and the Uruk
expansion in northern Mesopotamia, in Al-Gailani Werr L., Curtis J., Martin H.,
McMahon A., Oates J. and Reade J. (eds.), Of Pots and Plans, Nabu Publications: 82-90.
ESIN U. 1989. An early trading center in Eastern Anatolia, in K. Emre, B. Hrouda, M. Mellink, N.
Özgüç (eds.), Anatolia and the Ancient Near East, Ankara, Türk Tarih Kurumu: 135-138.
FRAGNOLI P. and MALLEGNI C., 2016. Society and Visual Image Transmission. The Painted
Pottery during the Early Bronze Age at Arslantepe and in the Malatya-Elazığ Area,
Proceedings of the 9th ICAANE, vol. 1, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden: 111-124.
FRANGIPANE M. (ed.), 2004. Alle Origini del Potere. Arslantepe, la Collina dei Leoni,
Mondadori Electa, Milano.
FRANGIPANE M. (ed.), 2010. Economic Centralisation in Formative States. The Archaeological
reconstruction of the economic system in 4th millennium Arslantepe. Studi di Preistoria
Orientale 3, Roma.
FRANGIPANE M. and LIVERANI M., 2013. Neo-Hittite Melid: Continuity or discontinuity?, in A.K.
Yener (ed.), Across the Border: Late Bronze-Iron Age Relations between Syria and
Anatolia, Ancient Near Eastern Studies, Supplement 42, Peeters Press, Leuven: 349-371.
FRANGIPANE M. and PALMIERI A., 1983. Perspectives on Protourbanization in Eastern
Anatolia: Arslantepe (Malatya). An Interim Report on 1975-1983 campaigns. Origini
12/2 special issue.
FRANGIPANE M., 2001. Centralization processes in Greater Mesopotamia. Uruk
“expansion” as the climax of systemic interactions among areas of the Greater
Mesopotamian region, in Rothman, M.S. (ed.), Uruk Mesopotamia and its
Neighbors. Cross-cultural Interactions in the Era of State Formation, SAR, Santa
Fe: 307-347.
FRANGIPANE M., 2012a. Fourth millennium Arslantepe: the development of a centralised
society without urbanisation. Origini 34: 19-40.
FRANGIPANE M., 2012b. The collapse of the 4th millennium centralised system at Arslantepe
and the far-reaching changes in 3rd millennium societies, Origini 34: 237-260.
FRANGIPANE M., 2014. After collapse: Continuity and disruption in the settlement by Kura-
Araxes-linked pastoral groups at Arslantepe-Malatya (Turkey). New data, Paléorient
40/2: 169-182.
FRANGIPANE M., 2016. The development of centralised societies in Greater Mesopotamia
and the foundation of economic inequality, in H. Meller, H.P. Hahn, R. Jung and R. Risch
eds., Arm und Reich - Rich and Poor. Competing for resources in prehistoric societies,
Tagungen des Landesmuseums für Vorgeschichte Halle, Band 14/II: 469-490.
FRANGIPANE M., 2017. The role of metallurgy in different types of early hierarchical
societies in Mesopotamia and Eastern Anatolia, in J. Maran, P. Stockhammer (eds.),
Appropriating Innovations. Entangled Knowledge in Eurasia, 5000-1500 BCE, Oxbow
Books, Oxford and Philadelphia: 171-183.
FRANGIPANE M., 2018. Different Trajectories in State Formation in Greater Mesopotamia: A
View from Arslantepe (Turkey), Journal of Archaeological Research 26/1: 3-63.

Arslantepe. The Rise and Development of a Political Centre / Siyasi Merkezin Yükselişi ve Düşüşü
103
FRANGIPANE M., 2019. The secularization of power: A precocious birth and collapse of a
palatial system at Arslantepe (Malatya, Turkey) in the 4th millennium BC, in Der
Palast im antiken und Islamischen Orient, 9. Internationales Colloquium der Deutschen
Orient-Gesellschaft, Harrassowitz, Frankfurt: 57-75.
FRANGIPANE M., DI NOCERA G.M., HAUPTMANN A., MORBIDELLI P., PALMIERI A.M., SADORI
L., SCHULTZ M., SCHMIDT-SCHULTZ T., 2001. New symbols of a new power in a "Royal"
Tomb from 3000 BC Arslantepe, Malatya (Turkey), Paléorient 27/2: 105-139.
FRANGIPANE M., FERIOLI P., FIANDRA E., LAURITO R., PITTMAN H., 2007 - Arslantepe
Cretulae. An Early Centralised Administrative System before Writing, Arlantepe vol.V,
Università di Roma La Sapienza, Roma.
HAUPTMANN A. and PALMIERI A. M., 2000. Metal production in the Eastern Mediterranean
during the 4th/3rd millennium: Case studies from Arslantepe, in Ü. Yalçın (ed.),
Anatolian Metal I. Deutsches Bergbau-Museum, Bochum, Der Anschnitt 13: 75–82.
HELWING B., 2003. Feasts as a social dynamic in prehistoric Western Asia. Three case
studies from Syria and Anatolia, Paléorient 29(2): 63-85.
LIBEROTTI G. and ALVARO C., 2018. Arslantepe-Malatya: domestic architecture and building
technology during the Early Bronze Age II-III, Scienze dell’Antichità 24/1, Sapienza
Univ. of Rome: 19-37.
LIVERANI M., 2011. The Pillared Hall of Neo-Hittite Melid: a New Link in the Development of
an Architectural Type, in C. Lippolis and S. De Martino (eds.), Un impaziente desiderio
di scorrere il mondo, Festschrift in honour of A. Invernizzi, Le Lettere, Firenze: 91-111.
MANUELLI F. and MORI L., 2016. “The King at the Gate”. Monumental fortifications and the
rise of local elites at Arslantepe at the end of the second millennium BCE, Origini 39:
209-241.
MANUELLI F., 2010. Foreign influences and local tradition in the Iron Age pottery
production from Arslantepe. Evidence from the new excavations of the Neo-Hittite
levels, Mesopotamia 45: 71-84.
MANUELLI F., 2013. Arslantepe. Late Bronze Age, Arslantepe vol. IX, Sapienza Università di
Roma, Roma.
MANUELLI F., 2016. What Remains when contact breaks off? Survival of knowledge and
techniques in the material culture of the peripheral regions of the Hittite Empire after
its dissolution, in Cultural & Material Contact in the Ancient Near East, Università di
Torino: 26-35.
MANUELLI F., 2017. Hatti and the East. A Reassessment of the Archaeological Evidence from
the Upper Euphrates Region: Places, Spaces and Artifacts, in M. Alparslan (ed.), Places
and Spaces in Hittite Anatolia I: Hatti and the East, Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü,
Istanbul: 137-158.
ÖKSE T. A., 2007. Ancient mountain routes connecting Central Anatolia to the Upper
Euphrates region, Anatolian Studies 57: 35–45.
PALMIERI A. M., FRANGIPANE M., HAUPTMANN A. and HESS K., 1999. Early metallurgy at
Arslantepe during the Late Chalcolithic and the Early Bronze Age IA-IB periods, in A.
Hauptmann, E. Pernicka, T. Rehren, and U. Yalçin (eds.), The Beginnings of Metallurgy:
Proceedings of the International Conference “The Beginnings of Metallurgy”, Bochum
1995. Bergbau-Museum, Bochum, Der Anschnitt 9: 141–148.
PALMIERI A., 1973. Scavi nell’area sud-occidentale di Arslantepe. Ritrovamento di una
struttura templare dell’Antica Età del Bronzo, Origini 7: 55–228.
PALMIERI A., 1978. Scavi ad Arslantepe (Malatya), Quaderni de “La Ricerca Scientifica” 100,
CNR: 311–352.

104
Marcella Frangipane
PALUMBI G., 2008a. The Red and Black. Social and Cultural Interaction between the Upper
Euphrates and Southern Caucasus Communities in the fourth and third Millennium BC,
Studi di Preistoria Orientale 2, Sapienza Università di Roma, Roma.
PALUMBI G., 2008b. Mid-fourth millennium red-black burnished wares from Anatolia: A
cross comparison, in K.S. Rubinson and A. Sagona (eds.), Ceramics in Transitions:
Chalcolithic through Iron Age in the Highlands of the Southern Caucasus and Anatolia,
Ancient Near Eastern Studies, Supplement 27. Peeters, Leuven: 39–58.
PALUMBI G., 2010. Pastoral models and centralised animal husbandry. The case of
Arslantepe, in M. Frangipane (ed.), Economic Centralisation in Formative States. The
Archaeological reconstruction of the economic system in 4th millennium Arslantepe,
Studi di Preistoria Orientale 3, Roma: 149-163.
PALUMBI G., 2012. Bridging the frontiers. Pastoral groups in the Upper Euphrates region in
the early third millennium BCE. Origini 34: 261-278.
PALUMBI G., ALVARO C., GRIFONI C. and FRANGIPANE M., 2017. A ‘communal’ building of the
beginning of the Early Bronze Age at Arslantepe-Malatya (Turkey). Spatio- functional
analysis and interpretation of the archaeological context, Paléorient 43/1: 89-123.
PECORELLA P.E., 1975. Malatya – III, Oriens Antiqui Collectio, XII, Roma.
PICCIONE P., ALVARO C., BARTOSIEWICZ L., LEMORINI C., MASI A., SADORI L., 2015.
Distribution of artifacts and ecofacts in an Early Bronze Age house in Eastern
Anatolia: Space use and household economy at Arslantepe VI B2 (2900–2750 BCE),
Journal of Archaeological Science: Reports 4: 8–22.
POLLOCK S., 2003. Feasts, funerals, and fast food in early Mesopotamian states, in T.L. Bray
(ed.), The Archaeology and Politics of Food and Feasting in Early States and Empires,
Kluwer Academic/Plenum Publishers, New York: 17-38.
PORTER A., 2012. Mobile Pastoralism and the Formation of Near Eastern Civilizations,
Cambridge University Press, Cambridge.
PUGLISI S.M. and MERIGGI P., 1964. Malatya – I, Oriens Antiqui Collectio, III, Roma.
SADORI L., SUSANNA F., PERSIANI C., 2005. Archaeobotanical data and crop storage
evidence from an early Bronze Age 2 burnt house at Arslantepe, Malatya, Turkey,
Vegetation History and Archaeobotany 15: 205-215.
SAĞLAMTIMUR H. and MASSIMINO M. G. M., 2018. Wealth sacrifice and legitimacy: The case
of the Early Bronze Age Başur Höyük cemetery (Southeastern Turkey), Proceedings of
the 10th ICAANE, vol. 1, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden: 329-342.
SAĞLAMTİMUR H., 2017. Siirt-Başur Höyük Erken Tunç Çağı I Mezarları: Ön rapor [Early
Bronze Age I cemetery in Siirt-Başur Höyük: Preliminary report], Arkeoloji Dergisi,
Ege Universitesi, Izmir: 1-18.
SCHNEIDER EQUINI E., 1970. Malatya – II, Oriens Antiqui Collectio, X, Roma.
SERTOK K. and ERGEÇ R., 1999. A new Early Bronze Age cemetery: Excavations near the Birecik
Dam, Southeastern Turkey. Preliminary Report (1997–1998), Anatolica 25: 87–107.
STEIN G., 1999 a. Rethinking World Systems: Diasporas, Colonies, and Interaction in Uruk
Mesopotamia, The University of Arizona Press, Tucson.
STEIN G., 1999 b. The Uruk expansion: Northern perspectives from Hacinebi, Hassek Höyük
and Gawra, Paléorient 25/1: 7-126.
WENGROW D., 2011. ‘Archival’ and ‘Sacrificial’ economies in Bronze Age Eurasia: an
interactionist approach to the hoarding of metals, in T.C. Wilkinson, S. Sherratt, J.
Bennet (eds.) Interweaving Worlds, Oxbow Books, Oxford: 135-144.
WRIGHT H.T., 2006. Early State dynamics as political experiment. Journal of Anthropological
Research 62(3): 305-319.