Content uploaded by Ertugrul Sesli
Author content
All content in this area was uploaded by Ertugrul Sesli on Apr 29, 2020
Content may be subject to copyright.
MANTAR DERGİSİ/The Journal of Fungus Nisan(2020)11(1)90-93
90
Geliş(Recevied)
:20.02.2020
Araştırma Makalesi/Research Article
Kabul(Accepted)
:31.03.2020
Doi: 10.30708.mantar.691657
Clitopilus cystidiatus (Entolomataceae),
Türkiye Mikotası İçin Yeni Bir Kayıt
Ertuğrul SESLİ
*Sorumlu yazar: ertugrulsesli@yahoo.com
Trabzon Üniversitesi, Fatih Eğitim Fakültesi, Biyoloji Eğitimi Anabilim Dalı, Söğütlü, Trabzon,
Türkiye
Orcid No:0000-0002-3779-9704 / ertugrulsesli@trabzon.edu.tr
Öz: Clitopilus cystidiatus Hauskn. & Noordel.’a ait bazidiyomalar Türkiye’den ilk kez rapor
edilmiş, ilgili resimler ve kısa bir tartışma ile birlikte verilmiştir. Mevcut çalışma ile Türkiye’de
yayılış gösteren Clitopilus (Fr. ex Rabenh.) P. Kumm. türlerinin sayısı üçe çıkmıştır.
Anahtar kelimeler: Agarik, Bazidiyomikota, Taksonomi, Trabzon
Clitopilus cystidiatus (Entolomataceae),
a New Record for the Turkish Mycota
Abstract: Basidiomata belonging to Clitopilus cystidiatus Hauskn. & Noordel. were
reported for the first time from Turkey, provided with related pictures and a brief discussion. The
number of Clitopilus (Fr. ex Rabenh.) P. Kumm. species distributed in Turkey increased to three
with the present study.
Key words: Agaric, Basidiomycota, Taxonomy, Trabzon.
Giriş
Entolomataceae familyası içerisinde sınıflandırılan
Clitopilus (Fr.:Fr.) P. Kumm. cinsine ait bireyler merkezi
veya yanal, bazen iyi gelişmiş fakat bazen pek
gelişmemiş bir sapa ve klitosiboyit, omfalinoyit, krebitoyit
veya pleurotoyit früktifikasyon organlarına sahiptir.
Şapka, konveks veya yassı, tepe çıkıntılı veya hunimsi
olup beyaz veya grimsi kahverengidir. Lameller iyi
gelişmiş, genellikle sap üzerine dökük, az veya çok
pembemsidir. Dünya’da yaklaşık 330 kayıtla temsil edilen
bu cinsin spor izi kahvemsi pembe, bazidiyosporları
eliptik, badem şeklinde ve şeritli görünümdedir (Kirk ve
ark., 2008; Knudsen ve Vesterholt, 2008). Bu cins,
Türkiye’de C. geminus (Paulet) Noordel. & Co-David, C.
obscurus (Pilát) Noordel. & Co-David ve C. prunulus
(Scop.) P. Kumm. olmak üzere üç türle temsil edilmekte
idi (Sesli ve Denchev, 2014). Daha sonraki bir çalışmada
C. obscurus (Pilát) Noordel. & Co-David, Clitocella
Kluting, T.J. Baroni & Bergemann cinsine aktarılmıştır
(Vizzini ve ark., 2016).
Clitopilus cystidiatus Hauskn. & Noordel’in
bazidiyomalarını topladığımız Trabzon il sınırları
içerisinde C. prunulus (Scop.) P. Kumm. oldukça yaygın
olarak bulunmaktadır ve daha önce çeşitli araştırmacılar
tarafından Türkiye’nin çeşitli yörelerinde de saptanmıştır
(Sesli ve Baydar, 1996; Pekşen ve Karaca, 2003; Keleş
ve ark., 2014). C. geminus (Paulet) Noordel. & Co-David
ise Türkiye’de ilk olarak Watling ve Gregory (1977)
tarafından tespit edilmiştir. Yeni kaydın toplandığı alan
tipik bir ladin (Picea orientalis (L.) Peterm.) ormanı olup,
yer yer kayın (Fagus orientalis Lipsky), fındık (Corylus
avellana L.), sarı ve mor çiçekli orman gülleri de
(Rhododendron luteum Sweet ve R. ponticum L.)
içermektedir. Yöre yılda birkaç kez kar örtüsü altında
kalmakta, çürüyen ağaç veya yapraklardan kaynaklı
humuslu ve kahverengi orman toprakları içermektedir.
Bu çalışmanın amacı bazidiyomaları Türkiye’den
ilk kez toplanarak teşhisi yapılan Clitopilus cystidiatus
Hauskn. & Noordel türünü tanıtmak ve Türkiye
mikotasının zenginleşmesine katkı sağlayabilmektir.
Materyal ve metot
Araştırmanın materyalini oluşturan bazidiyomalar
18.09.2019 tarihinde Trabzon, Maçka, Mataracı ve
Sevinç Yaylaları’nın birleşme yerine yakın Göller
mevkiinden toplanmıştır. Öncelikle arazide
bazidiyomaların fotoğrafı çekilmiş, kaba morfolojik
özellikleri ve koordinatları not edilmiştir. Daha sonra
standart yöntemlerle (Kaşık ve ark., 2000; Akata ve ark.,
2014) birkaç adet toplanarak laboratuvara getirilmiş, spor
izleri elde edildikten sonra kurutulup etiketlenerek
fungaryum dolabına yerleştirilmiştir. Şilosistit, bazidiyum
ve hifal yapıları görüntülemek için keskin jiletlerle streo-
binoküler mikroskop altında kesitler alınmıştır.
MANTAR DERGİSİ/The Journal of Fungus Nisan(2020)11(1)90-93
91
Bazidiyosporların görüntülenebilmesi için ise bir
bazidiyomadan bir parça kesilerek 2 dakika % 5’lik
amonyak çözeltisi içerisinde tutulmuş, daha sonra bir
pens yardımı ile lam üzerine alınmış ve sporlar
çıkarılıncaya kadar sıkılıp bırakılmıştır. Kesitler saf su, %
5’lik amonyak ve Kongo kırmızısı ile işlemden sonra Zeiss
Axio Imager A2 araştırma mikroskopu ile incelenmiş,
mikroskobik yapıların ölçümleri yapılmış ve fotoğrafları
çekilmiştir. Mikroskobik yapıların büyüklüklerinin
belirlenebilmesi için yaklaşık 40 civarında ölçüm
yapılmıştır. Teşhisler arazi gözlemleri, mikroskobik
incelemeler ve ölçüm sonuçlarının ilgili literatür ile
karşılaştırılması sonucunda yapılmıştır (Hausknecht ve
Noordeloos, 1998; Knudsen ve Vesterholt, 2008).
Kurutulmuş örnekler Trabzon Üniversitesi Fatih Eğitim
Fakültesi’ndeki kişisel fungaryumda saklanmaktadır.
Şekil 1. Clitopilus cystidiatus: a-b. bazidiyomata, c. şapka derisi kesiti (ölçek çubukları: a-b: 15 mm, c: 20 μm)
Bulgular
Entolomataceae Kotl. & Pouzar, Česká Mykol.
26(4): 218 (1972)
Clitopilus cystidiatus Hauskn. & Noordel., Öst. Z.
Pilzk. 8: 200 (1999) / Çukur unmantarı (Şekil 1-2)
Şapka 40−70 mm; grimsi beyaz, grimsi kahverengi,
hafifçe pembemsi, ezildiği zaman pembe ve yüzeyi unlu
görünümdedir. Başlangıçta konik, bazen hafif tepe
çıkıntılı, zamanla düz ve ortası çukurlaşmıştır. Kenarları
dalgalı, bazen hafif lobludur. Yüzeyi kuru, ıslak iken
yapışkan, kenarları içeriye kıvrıktır. Lameller ince, narin,
kalabalık, sap üzerine dökülmüş, soluk grimsi,
olgunlaşınca pembemsidir. Sap 20−55 × 8−17 mm;
silindirik, bazen üst kısmı genişlemiştir. Yüzeyi grimsi
beyaz, bej renginde ve hafifçe pembemsidir. Etli kısmı
pembemsi beyaz, gevşek ve su içeriği yüksek olup
ezilince tipik olarak pembe renge dönüşür.
Bazidiyosporlar eliptik, badem şeklinde, boyuna şeritli
görünümde, şeffaf, damlacıklı ve az çok köşeli
görünümdedir. Büyüklükleri ortalama 10.9 × 5.1 mikron
olup mikroskop altındaki görünümleri hafif yeşilimsidir.
Bazidiyosporların büyüklükleri yaklaşık (9)10−12(14) ×
(4)4.5−5.5(6) mikrondur. Apikulus iyi gelişmiş olup
ölçümlere dâhil edilmemiştir. Bazidiyumlar çomak
şeklinde, şeffaf, 4-sporlu ve tabanda kancasızdır.
Büyüklükleri 32−38 × 9.5−11 mikrondur. Şilosistitler iğ,
iplik, çomakçık, silindirik veya daha farklı şekillerdedir.
MANTAR DERGİSİ/The Journal of Fungus Nisan(2020)11(1)90-93
92
Büyüklükleri 15−30 × 4−6.5 mikron olarak ölçülmüştür.
Şapka derisi hafif jelatinli, ıslandığında yapışkan; tüp
şeklinde ve 2−5 mikron genişliğinde uzun hücrelerden
oluşmuştur. Kanca teşekkülü izlenmemiştir. Yaz ve
Sonbahar mevsimlerinde iğne yapraklı ağaç
ormanlarında küçük gruplar halinde yetişir.
İncelenen örnekler: Türkiye, Trabzon, Maçka,
Mataracı Yaylası, Göller mevkii, 40°51'22.97''K ve
39°37'39.21''D, 900 m, 18.09.2019, gruplar halinde, ladin
(Picea orientalis (L.) Peterm.) altında, E. Sesli 4111.
Şekil 2. Clitopilus cystidiatus: a. Bazidiyosporlar, b. bazidiyumlar, c-d. şilosistitler (ölçek çubukları: a-d: 10 μm)
Tartışma
Clitopilus tür sayısı yönünden dünyada orta
büyüklükte ülkemizde ise küçük bir grup olarak
tanınmaktadır (Kirk ark., 2008; Knudsen ve Vesterholt,
2008; Sesli ve Denchev, 2014). Bu çalışmada Clitopilus
cystidiatus Türkiye’den ilk kez toplanarak incelenmiş ve
morfolojik olarak tanıtılmıştır. Yeni kaydın yakın olduğu ve
dikkat edilmez ise karıştırılabileceği tür Clitopilus
prunulus’tur. Hâlbuki iki türü birbirinden ayırabilmek için
güvenilir morfolojik farklar da mevcuttur. Şöyleki;
Türkiye’de çok daha yaygın olarak bulunan C. prunulus
sistite sahip değildir, oysa C. cystidiatus kolaylıkla
farkedilebilecek ilginç şilosistitlere sahiptir. Arazide
saptandıklarında C. prunulus’un daha keskin bir kokuya
sahip olması, früktifikasyon organlarının daha büyük
olması ise diğer önemli ayırıcı özelliklerdir. Clitopilus
MANTAR DERGİSİ/The Journal of Fungus Nisan(2020)11(1)90-93
93
cystidiatus bazidiyosporlarının tipik olarak daha büyük
olması da başka bir önemli ayırıcı özelliktir.
Bu çalışmadan önce Clitopilus cinsi Türkiye’de C.
geminus, C. obscurus ve C. prunulus olmak üzere üç türle
temsil edilmekte idi (Sesli ve Denchev, 2014). Bundan
önceki bir çalışmada C. obscurus, Clitocella cinsine
aktarıldığından dolayı (Vizzini ve ark., 2016), mevcut
çalışma ile Clitopilus’un Türkiye’de yayılış gösteren tür
sayısı yine üçe çıkmıştır (Sesli ve Denchev, 2014). C.
cystidiatus’u topladığımız Trabzon il sınırları içerisinde C.
prunulus oldukça yaygın olarak bulunmaktadır ve daha
önce çeşitli araştırmacılar tarafından ülkemizin çeşitli
yörelerinde kaydedilmiştir (Sesli ve Baydar, 1996; Pekşen
ve Karaca, 2003; Keleş ve ark., 2014). C. geminus ise
ülkemizde ilk olarak Watling ve Gregory (1977) tarafından
tespit edilmiştir. Yeni kaydın toplandığı alan tipik bir ladin
ormanı olup, yer yer kayın, yabani fındık, sarı ve mor
çiçekli orman gülleri de içermektedir. Yöre Avrupa-Sibirya
Flora Bölgesi’nin bir uzantısı olup yılda birkaç kez kar
örtüsü altında kalmaktadır. Yörede yağışların genel
olarak fazla olmasından dolayı asitli topraklar daha geniş
alanları kaplamaktadır. Bu coğrafik koşulların da
Clitopilus’un Türkiye’deki yayılışı üzerinde etkili
olabileceği kanaatindeyiz.
Teşekkür
Bu araştırmanın finansmanı Karadeniz Teknik
Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi
Koordinatörlüğü (BAP: FAT-2017-7044) tarafından
sağlanmıştır.
Kaynaklar
Akata, I., Uzun, Y. ve Kaya, A. (2014). Macromycetes determined in Yomra (Trabzon) district. Turkish Journal of Botany
38: 999-1012.
Hausknecht, A. ve Noordeloos, M.E. (1998). Neue oder seltene arten der Entolomataceae (Agaricales) aus Mittel und
Südeuropa. Österreichische Zeitschrift für Pilzkunde 8: 199–221.
Kaşık, G., Öztürk, C. ve Doğan, H.H. (2000). Macrofungi of Ermenek (Karaman) District. Selçuk Üniversitesi Fen Edebiyat
Fakültesi Fen Dergisi 1(16): 61-65.
Keleş, A., Demirel, K., Uzun, Y. ve Kaya, A. (2014). Macrofungi of Ayder (Rize/Turkey) high plateau. Biological Diversity
and Conservation 7(3): 177-183.
Kirk, P.M., Cannon, P.F., Minter, D.W. ve Stalfers, J.A. (2008). Authors of Fungal Names. Wallingford, UK: CABI Bioscience.
Knudsen, H. ve Vesterholt, J. (2008). Funga Nordica. Agaricoid, Boletoid and Cyphelloid Genera. Denmark: Nordsvamp.
Pekşen, A. ve Karaca, G.H. (2003). Macrofungi of Samsun Province. Turkish Journal of Botany 27: 173-184.
Sesli, E. ve Baydar, S. (1996). A preliminary checklist of Agaricales of Turkey. Mycotaxon 60: 213-224.
Sesli, E. ve Denchev, C.M. (2014). Onward (Continuously Updated). Mycotaxon Webpage. Available online at http://www.
mycotaxon.com/resources/weblists.html.
Vizzini, A., Baroni, T.J., Sesli, E., Antonin, V. ve Saar, I. (2016). Rhodocybe tugrulii (Agaricales, Entolomataceae), a new
species from Turkey and Estonia based on morphological and molecular data, and a new combination in Clitocella
(Entolomataceae). Phytotaxa 267(1): 1-15.
Watling, R. ve Gregory, N.M. (1977). Larger fungi from Turkey, Iran and neighbouring countries. Karstenia 17: 59-72.
