Content uploaded by Julia Racz-Padewska
Author content
All content in this area was uploaded by Julia Racz-Padewska on Apr 24, 2020
Content may be subject to copyright.
Julia Racz ‑Padewska
Uniwersytet Śląski w k atowicach
Orędzia noworoczne
prezydentów Federacji Rosyjskiej
wanalizie semiotycznej
Po roku wRosji zostały zapoczątkowane przemiany wsferze poli-
tycznej, społecznej igospodarczej. Mijający czas stanowi istotny czynnik
umożliwiający nowe spojrzenie na ten okres, stawianie nowych pytań albo
zadawanie starych po raz kolejny iszukanie nowych odpowiedzi. Stąd
pojawiło się pytanie: czy worędziu jako gatunku zaszły jakieś zmiany?
Choć rytuały nie podlegają tak szybko zmianom, to orędzia wygłaszane
wdwóch zupełnie odmiennych rzeczywistościach społecznych powinny
nosić ich piętno. Wezmę pod uwagę fakt, że dzięki materiałowi z dwóch
odmiennych płaszczyzn czasowych można będzie przynajmniej kontrol-
nie sprawdzić poziom homogenizacji kulturowej widocznej wmowach.
Orędzie w tym artykule traktowane będzie jako znak. Jak zaznaczył
Stefan Jerzy Riel, „konieczne jest rozróżnienie dwóch odmiennych, ale
powiązanych ze sobą systemów komunikacji: systemu informacyjnego
oraz systemu semiotycznego (znakowego)” (R, : ). Emito-
wane wtelewizji jest rytualnym zdarzeniem semiotycznym o kwalifika-
cji multisemiotycznej. Ze względu na audiowizualną naturę materiału
wynikła potrzeba wykorzystania semiotycznej metody analizy. Orędzie
noworoczne jest przekazem multisemiotycznym, dla którego warunkiem
koniecznym zaistnienia jest telewizyjna transmisja.
Przyjmuję przy badaniu także tezę Marka Hendrykowskiego: „Semioty-
ka filmu isemiotyka audiowizualności, która skupiałaby się tylko iwyłącz-
nie na samych izolowanych konstrukcjach logicznych, studiując jedynie
czysto racjonalny aspekt komunikacji za pomocą ruchomych obrazów
z pominięciem jej aspektu emocjonalnego, rychło straci sens, stając się
dziedziną jałowej abstrakcyjnej spekulacji” (H, : ).
Zazwyczaj badacze dyskursu przy analizie tekstów telewizyjnych rozdzie-
lają tekst iobraz, uważając ten ostatni za nieistotny, bez możliwych narzę-
dzi opisu, ulotny, trudny do zwerbalizowania wbadaniu humanistycznym.
Mimo iż widowisko telewizyjne uznaje się za tekst, to cechuje je przecież
skomplikowana siatka semiotyczna (L, : ). Głosy o tym, że
Rozważania o języku i tekście w ujęciu przekrojowym i porównawczym
warto poddawać całościowej znakowej analizie komunikat, pochodzą już
z lat . ubiegłego wieku, ale o narzędziach lingwistyki dyskursu można
mówić właściwie od czasów ukazania się tłumaczeń prac badaczy niemiec-
kich opublikowanych wantologii Lingwistyka mediów z roku pod red.
Romana Opiłowskiego, Józefa Jarosza iPrzemysława Staniewskiego. Pol-
ski czytelnik miał zatem szansę poznać analizy tekstów audiowizualnych
dostępnych na gruncie niemieckim już na początku XXI wieku.
Przyjmuję za Wernerem Hollym, że wsposobie, wjaki dokonuje się
wspólna dynamika języka iobrazów, do której dochodzą wzorce kul-
turowe (historyczne ispołeczne), komunikaty nie jawią się tylko jako
wyniki uniwersalnej logiki medialnej, a są produktem praktyk kulturo-
wych (H, : ). Zasada współoddziaływania znaków oraz rele-
wantności zachowań werbalnych iniewerbalnych wyznacza podstawę
metodologiczną analizy tych zachowań, wktórej każde znich należy
rozpatrywać wkontekście towarzyszących mu innych znaków. Z jednej
strony zachowania te można rozumieć jako próby wywierania wpływu
na widza dokonywane różnymi środkami technicznymi, z których ist-
nienia przeciętny widz może nie zdawać sobie sprawy (R, N,
). Zdrugiej– orędzia wykorzystują symbole kolektywne, które two-
rzą ramę politycznej wyobraźni, są podstawą infrastruktury władzy, two-
rzone są wsposób celowy iświadomy przez aktorów sceny politycznej
(por. C -N, ).
W niniejszym artykule dokonana zostanie próba rozszyfrowania znaków
werbalnych, parawerbalnych, ikonicznych dynamicznych istatycznych
znajdujących się wtrzech przestrzeniach. Językowa analiza zawiera reflek-
sje nad kompozycją orędzia, jego prostotą, środkami retorycznymi isty-
listycznymi, leksykalnymi wyznacznikami wartości, słowami kluczami.
Analiza suprasegmentalna zawiera badanie barwy głosu, tempa mówienia.
Dokonane też będą analizy gestyczna iikoniczna. Wtej ostatniej interesu-
je mnie postawa mówcy, jego ubiór, wygląd izawartość tła, kadrowanie.
Ze względu na dokonane analizy niniejsza praca sytuuje się wperspek-
tywie zarówno genologii lingwistycznej (W, ), szeroko pojętej
lingwistyki kulturowej (A, ), międzykulturowej (C-
, ), a zakres tych analiz pozwala więc sytuować pracę wlin-
gwistyce dyskursu. Przyjmuję, że orędzie noworoczne jest gatunkiem
mowy, mieści się w polu medialnego dyskursu ideologicznego i rytual-
nego zarazem. Jego cechami ekstralingwistycznymi są: cykliczność– raz
wroku – iczas wygłoszenia– wsylwestrową/noworoczną noc. Do cech
lingwistycznych należą obecność wkompozycji grzecznościowego zwro-
tu adresatywnego iaktu mowy życzeń wobec narodu. Pewną cechą prag-
matyczną jest funkcja– orędzie ma wzamiarze mówcy koncyliację, czyli
uzyskanie miłego poczucia wspólnoty iuzyskania zgody między mówcą
a społeczeństwem oraz członków społeczeństwa między sobą. „Chwila ta
Julia Racz-Padewska: Orędzia noworoczne prezydentów Federacji Rosyjskiej…
jest świadomie wykorzystywana przez polityków, dlatego na pozytywnych
emocjach wynikających z kontekstu sytuacyjnego zasadza się inscenizo-
wana worędziach noworocznych bliskość między politykami a obywa-
telami” (C, : ). Do cech stylistycznych należałyby przewi-
dywane zwykle zaimki wszechogarniające, czasowniki w. os. lm., topos
sukcesu iosiągniętego dobra. Przemówienie noworoczne jest wrzeczy-
wistości przekazem, który ustanawia rzeczywistość polityczną wspołe-
czeństwie. Przekaz jest kierowany do obywateli– wzależności od systemu
ikultury politycznej danego kraju– albo przez prezydenta, jak wRosji,
albo na przykład przez szefa rządu (w Niemczech). Orędzie transmito-
wane jest przez telewizję państwową, radio iw ostatnich czasach przez
internet (nagrania pojawiają się na ogólnodostępnym kanale YouTube
istronach internetowych kancelarii prezydentów).
Orędzie jako gatunek dyskursu politycznego
Orędzie noworoczne prezydenta należy uznać za odrębny typ przekazu
politycznego, którego specyficzne cechy pozwalają odróżnić go wyraź-
nie od innych przejawów języka polityki, a przede wszystkim decydują
o wpływie tejże wypowiedzi na pozajęzykową rzeczywistość polityczną.
Przemówienie noworoczne wrzeczywistości jest przekazem, który usta-
nawia rzeczywistość polityczną w społeczeństwie ijak każdemu proce-
sowi kształtowania opinii publicznej orędziu towarzyszy zamierzony cel.
Za Izabelą Kujawą należy wskazać, że celem takim będzie konstytuowanie
wiedzy o świecie oraz oddziaływanie (czy wpływanie) na społeczeństwo
(modelowanie opinii publicznej) (K, : –). Orędzie podlega
odpowiedniej kreacji, stając się odpowiedzią na zapotrzebowanie ioczeki-
wania odbiorcy, czyli społeczeństwa. Jego celem partykularnym jest złoże-
nie życzeń obywatelom kraju, „co z punktu widzenia realizowanej intencji
illokucyjnej jest cechą aktów behawioralnych/ekspresywów, tj. wypowie-
dzi, które regulują zachowanie interlokutorów wzachowaniu społecz-
nym, wyrażając pozytywne nastawienie wobec otoczenia. Niemniej ze
względu na rozbudowaną strukturę orędzie wychodzi poza zakres trady-
cyjnego aktu mowy” (N, : ). Przy okazji jest jednak działa-
niem perswazyjnym, dokładniej – autopromocyjnym. Jego autor igłówny
wykonawca ma okazję, by znaleźć wsytuacji kraju oraz jego obywateli coś
pozytywnego iuczynić się zarazem bohaterem działań służących dobru
mieszkańców. Prezydent zwraca się do ogółu społeczeństwa za pośrednic-
twem telewizji. Przed ekspansją telewizji noworoczne wystąpienia mogły
być wygłaszane za pośrednictwem radia. Z oczywistych powodów dziś
wybiera się telewizję, ewentualnie internet, ponieważ te środki masowego
Rozważania o języku i tekście w ujęciu przekrojowym i porównawczym
przekazu mają największą oglądalność. Telewizja oferuje przy tym ojeden
kod więcej: ruchomy obraz.
Z punktu widzenia procesu medialnego orędzie noworoczne to telewi-
zyjne wydarzenie rytualne, telewizja zaś jest częścią rytuału oraz pokazuje
rozmaite sprawy wsposób zrytualizowany. Jak stwierdził badacz komu-
nikacji społecznej Eric W. Rothenbuhler, telewizja definiuje iinformuje
wsposób ukryty analogicznie do poznawczych rezultatów rytuału. Ponie-
waż wszystkie formy rytuału służą komunikacji, pozostaje on zawsze spo-
sobem wypowiadania się. „Na system komunikacji między ludźmi, wtym
rytuały, składają się znaki, takie jak słowa, gesty, flagi czy obrazy. Znaki
te [...] są obiektami, które zastępują coś innego, dla kogoś iw jakimś celu.
Użyteczność znaków zależy od ich zdolności zastępowania tego, co jest
poza nimi” (R, : ).
Komunikaty propagandowe, także polityczne, czasami przygotowują
politycy sami, ale zdecydowanie częściej posługują się trenerami mów
(coach speekers) (por. D -O, ). Orędzie mieści się
wdyskursie publicznym (zwanym też instytucjonalnym), precyzyjniej–
wmedialnym, a jeszcze bardziej precyzyjnie– wtelewizyjnym. Nowy Rok
to jeden z niewielu powodów, by polityk najwyższego szczebla wpaństwie
zwracał się do narodu bez pośredników. Wdyskursie instytucjonalnym,
zwłaszcza politycznym, naturalne jest, że teksty występują jako przedmiot
gry, wypowiadają je aktorzy na scenie z poczuciem jakiegoś konkretnego
przekonania. Dyskurs ten przewiduje zatem kategorie sceny, aktora igry
wraz z użytymi wniej regułami. „Orędzie prezydenta należy uznać za
tekst rozpoznawany gatunkowo ze względu na obecne wnim cechy: rea-
lizowany cel, cechy ekstralingwistyczne (cykliczność, stałe miejsce iczas
wygłoszenia), cechy strukturalne (kompozycja), cechy pragmatyczne isty-
listyczne” (N, : ).
Odbiorcą przekazu audiowizualnego (orędzia) staje się każdy obywatel
kraju, co obliguje mówcę do uwzględnienia wprzemowie preferencji iocze-
kiwań szeroko rozumianego społeczeństwa. Orędzie noworoczne prezy-
denta jest tekstem, tworzonym z myślą o społeczeństwie jako docelowym
odbiorcy iinterpretatorze treści. Utrwala się wgranicach geopolitycznych
oraz odwołuje się do symboli kolektywnych (konstruktów kulturowych)
ijest znany wszystkim ludziom, którzy przebywają wtych granicach;
może być uznany za tekst reprezentatywny dla kultury narodowej. Wyni-
ka ztego, że „w polityce używa się symboli, które nie są jedynie perswazyj-
nym czy retorycznym środkiem pozwalającym uzyskać ichronić polityczną
moc, przejawiającą się winnej, niesymbolicznej, ‘realnej’ płaszczyźnie rze-
czywistości” (C -N, : ). „Sprawowanie władzy sym-
bolicznej nie oznacza bynajmniej dodawania do władzy ‘rzeczywistej’ ele-
mentu iluzji, lecz podwajanie iumacnianie faktycznej dominacji skutkiem
przywłaszczania symboli, połączenia stosunków isiły” (B, : ).
Julia Racz-Padewska: Orędzia noworoczne prezydentów Federacji Rosyjskiej…
Tradycja orędzi noworocznych wRosji
Pomysłodawcą wystąpień wprzeddzień Nowego Roku można nazwać
Michaiła Kalinina, przewodniczącego Prezydium Rady Najwyższej ZSRR.
Składając życzenia grudnia roku wradiu, jako pierwszy zwrócił
się do całego narodu radzieckiego. Po śmierci Kalinina ta tradycja prze-
mówień głowy państwa na przełomie roku została zawieszona aż do
roku, kiedy pełniący taką samą funkcję Kliment Woroszyłow wygłosił orę-
dzie noworoczne. Od roku wzwiązku z wdrożoną przez ISekretarza
KPZR Nikitę Chruszczowa ‘walkę z kultem jednostki’ świąteczne przemó-
wienie do narodu sowieckiego stało się bezosobowe iwygłaszane nie przez
władcę, lecz wimieniu KC KPZR, Rady Najwyższej iRady Ministrów ZSRR.
Iznów nastąpiła kilkuletnia przerwa. W roku zwyczaj ten powrócił.
Tradycję telewizyjnych wystąpień wprzeddzień roku odtworzył Leo-
nid Breżniew, generalny sekretarz KC KPZR ikontynuował ją aż do
roku. Po śmierci Breżniewa w roku mieszkańcom Związku Radzie-
ckiego składał życzenia Wasilij Kuzniecow pełniący obowiązki przewod-
niczącego Prezydium Rady Najwyższej ZSRR. Od tego momentu tradycja
przemówień głowy państwa na przełomie roku została ponownie prze-
rwana. Dopiero w roku generalny sekretarz KC KPZR Michaił Gorba-
czow znów ją przywrócił. Ciekawostką jest, że wlatach – życzenia
składali Michaił Gorbaczow Amerykanom, a prezydent Stanów Zjedno-
czonych Ronald Reagan– narodowi radzieckiemu wramach ocieplenia
stosunków między obu państwami. W roku ogłoszono zakończenie
„zimnej wojny”. Za trzy miesiące, marca roku, Gorbaczow został
wybrany na prezydenta ZSRR. Od momentu rozpadu Związku Radzie-
ckiego każda republika stała się państwem iwybrała swojego prezydenta.
Noworoczne orędzie wniepodległej Federacji Rosyjskiej wygłosił Borys
Jelcyn, tradycyjnie: na kilka minut przed północą ( grudnia około .)
prezydent składa życzenia narodowi za pośrednictwem telewizji. Wtra-
dycji rosyjskiej prezydent kończy przemówienie na sekund przed pół-
nocą. Wciągu tych sekund każdy Rosjanin myśli o swoich marzeniach
iplanach na następny rok. Wostatniej sekundzie ludzie składają życzenia:
„ZNowym Rokiem” ipiją świąteczny kieliszek szampana.
Analiza językowa
Przyjmuję zrozumiałość tekstów za Dieterem -W. iWaltraudem Allhoffa-
mi (), którzy mówią, że krótkie teksty, mające więcej zdań głównych,
mniej zdań pobocznych idługich oraz mniej form biernych czasownika,
są bardziej zrozumiałe dla odbiorcy. Oo Walter Haseloff () uznaje,
Rozważania o języku i tekście w ujęciu przekrojowym i porównawczym
że wrzeczywistości najczęściej używany jest przez mówcę styl bardziej
skomplikowany, niż się przypuszcza, iwłaściwie utrudniający rozumie-
nie, a wypowiedź złożona tylko ze zdań krótkich szybko staje się nudna
inieciekawa, co sprzyja temu, że wkonsekwencji traci zrozumiałość isłu-
chacze się zamykają. Za Haseloffem obliczyłam prostotę zebranych orędzi.
Analiza wykazała, że nie było dużej różnicy wprostocie podania infor-
macji przez prezydentów Borysa Jelcyna () iWładimira Putina ().
Tekst przemówienia pierwszego prezydenta Federacji Rosyjskiej mieści
się wprzedziale, który oznacza, że jest bardzo łatwy do zrozumienia, dla
Putina przydział przesunie się o jedną szpaltę (tekst orędzia jest prosty), co
nie zmieni faktu, że teksty obu prezydentów są zrozumiałe dla słuchacza.
Można przyjąć, że dla orędzia jako gatunku czas nie odgrywa roli różnicu-
jącej znacząco wzorzec. Jako teksty mówione wtórnie winny zachowywać
takie znaczniki.
Jednym z najważniejszych budulców tożsamości zróżnicowanego audy-
torium są wyrażenia deiktyczne, wskazujące na miejsce iczas, wktórym
aktualnie znajdują się mówca iaudytorium, co oratorzy zazwyczaj okreś-
lają słowami: tutaj, wdniu dzisiejszym, dziś, z tego miejsca, dzisiaj. Takie pod-
kreślenie bycia razem staje się dla odbiorcy zdefiniowaną przez mówcę
rzeczywistością. Dla Jelcyna owo „tu iteraz” będzie wyrażone za pomocą
zdania: 1991 rok odlicza ostatnie dni.
Putin wykorzystuje frazę: za kilka minut powitamy nowy, 2016 rok– dodat-
kowo wspierając się tym, że wygłasza swoje przemówienie pod gołym nie-
bem wgodzinach wieczornych. Taki zabieg mówcy wykorzystują dla więk-
szego oddziaływania na emocjonalny stan odbiorcy, wywołując poczucie
wspólnoty, jedności; prezydent pełni funkcję głowy państwa ireprezen-
tanta kraju, który co roku wchodzi do domu każdego obywatela. Oratorowi
nie przeszkadzają ani wiatr, ani mróz czy nawet padający śnieg. Ten efekt
wykorzystano wRosji jeszcze w roku, kiedy prezydent Władimir
Putin złożył życzenia Rosjanom pierwszy raz pod gołym niebem.
Politycy worędziach noworocznych nie używają powitań. Oratorzy
nawiązują kontakt z widzami za pomocą form adresatywnych, rozumia-
nych tutaj za Eugeniuszem Tomiczkiem jako „wszystkie wypowiedzi per-
formatywne, które [...] służą nadawcy do nawiązania kontaktu języko-
wego z adresatem/adresatami, podtrzymania tego kontaktu, jak również
do określenia statusu społecznego wobec adresata/adresatów zgodnie
zprzyjętymi społecznymi normami kulturowymi iobyczajowymi decy-
dującymi o stopniu icharakterze dystansu między partnerami aktu bez-
pośredniej komunikacji” (T, : ). W obu tekstach widać
podobnie rozbudowany zestaw stosowanych form adresatywnych. Borys
Jelcyn akcentował narodowość: Szanowni Rosjanie ( grudnia ). Ten
zwrot adresatywny miał podkreślić fakt ustanowienia nowego państwa–
Federacji Rosyjskiej. Dla Jelcyna naród to przyjaciele irodacy. Takie formy
Julia Racz-Padewska: Orędzia noworoczne prezydentów Federacji Rosyjskiej…
adresatywne są najczęstsze wprzemówieniach noworocznych pierwsze-
go prezydenta samodzielnej Rosji. Sytuacja zmienia się wraz z dojściem
do władzy Władimira Putina. Najczęściej występujący zwrot to: Szanowni
obywatele Rosji! Drodzy Przyjaciele!
W swoich przemówieniach Putin kładzie akcent wyrazowy zazwy-
czaj na słowie obywatele, podkreślając tym samym, do kogo kieruje swoje
wystąpienie. Dla prezydenta Putina ważna jest przede wszystkim pod-
stawa prawna, a nie narodowość. Formuła obywatele Rosji– drodzy przy‑
jaciele jest przez niego wykorzystywana wielokrotnie (od roku do
dziś). Wyjątkiem są lata , oraz , gdy pierwsza część formuły
przenosi się na drugi plan. Używając formuły obywatele Rosji– drodzy przy‑
jaciele, prezydent przewraca piramidę mentalności, czyli korzysta z eu-
razjatyckiego modelu, wktórym u góry są prezydent iwładza, człowiek zaś
pełni funkcję podrzędną. Analizując sposób, wjaki politycy zwracają się do
swoich obywateli, musimy również brać pod uwagę wydarzenia, mające
wpływ na formowanie tożsamości narodów. Warto wspomnieć przemó-
wienie Leonida Breżniewa z roku, wktórym brakuje wyznacznika
tożsamości narodowej. Breżniew, chociaż zwraca się do audytorium Drodzy
towarzysze, drodzy rodacy iprzyjaciele!, zwrot rodacy odnosi do tożsamości
radzieckiej, lecz nie narodowej (por. P, ; O,
). Zmiany, które dokonały się po rozpadzie Związku Radzieckiego,
znalazły odbicie worędziach.
Dokonując porównania, stwierdzić można, iż politycy, używając formy
Rodacy, częściej definiują odbiorców swoich przemówień jako osoby bliskie
poprzez odwołanie do wspólnoty narodowej. Waldemar Czachur, analizu-
jąc polskie iniemieckie wystąpienia polityków, podaje, że „sformułowanie
tego typu może z jednej strony oddziaływać negatywnie, ponieważ uwi-
dacznia się wnim potencjał ekskluzywny, a z drugiej strony inkluzywny,
o tyle, że obywatele niebędący Polakami włączani są do wspólnoty” (C-
, : ). Ten sam problem występuje wRosji, gdzie wielonarodowe
społeczeństwo jest spostrzegane przez prezydenta jako obywatele kraju.
Życzenia prezydenci Rosji składają pod koniec przemówienia. Dla Jelcy-
na przemówienie odgrywa rolę raportu, wktórym orator podaje konkret-
ne, wzdecydowanej przewadze negatywne dla kraju fakty z przeszłości
iprojektuje zmiany, za którymi idą wyrzeczenia, a dopiero wdłuższej per-
spektywie korzyści. Przemówienie noworoczne de facto ustanawia rzeczy-
wistość polityczną wspołeczeństwie, u Jelcyna natomiast bardziej przypo-
mina raport z działalności o charakterze ekonomicznym: wraz z diagnozą,
gdzie warto zaoszczędzić, jakie reformy gospodarcze będą wprowadzone
wprzyszłym roku. Prezydent nie wyróżnia wswoich życzeniach grup
społecznych, co zresztą jest częstą praktyką wśród prezydentów państw.
Mówi pod koniec tekstu:
Rozważania o języku i tekście w ujęciu przekrojowym i porównawczym
!
!
(Szanowni Rosjanie!
Życzę mocnego zdrowia wam iwaszym najbliższym, pomyślności
iszczęścia!)
Z kolei Putin wybiera wyliczanie zawodów imiejsc pracy. Wtaki spo-
sób prezydent zyskał sposobność dwukrotnego przywołania problematyki
wojskowej, a tym samym ją zaakcentował jako temat:
, .
больницах и на производствах,
служебный и воинский долг, охранять границы, нести
постоянное дежурство, на
суше, на море и в воздухе.
(Oczywiście, nie wszyscy mają możliwość powitania Nowego Roku
z rodziną– trzeba pracować wszpitalach iw zakładach, wypeł-
niać obowiązki służbowe iwojskowe, strzec granic, pełnić stałe
dyżury, ochraniać nasze bezpieczeństwo na lądzie, na morzu
iw powietrzu.)
Obecny prezydent Rosji decyduje się na taki akt grzecznościowy, jak
toast. Putin wznosi toast iwerbalizuje ten akt wprost. To nie tylko akt
grzecznościowy, ale itradycja:
, ,
,
! !
, !
(Życzmy sobie sukcesów, radości iszczęścia, podziękujmy sobie
wzajemnie za zrozumienie iwsparcie, za uwagi iczułość iobo-
wiązkowo wznieśmy toast za dobrobyt ipomyślność Rosji! Szczęś-
liwego nowego roku !)
Zanim przejdę do porównania orędzi noworocznych obu prezydentów,
warto przytoczyć opinię Barbary Bonieckiej, że wtekście świadomie kre-
owanym autor „dokonuje prezentacji własnej osoby iswoich kompetencji
językowych we własnym językowym repertuarze” (B, : ).
To oznacza, że autor przemówienia winien wtekstach orędzi zaznaczyć
swój ślad.
Julia Racz-Padewska: Orędzia noworoczne prezydentów Federacji Rosyjskiej…
Borys Jelcyn obok MY inkluzywnego wykorzystuje niespecyficzną kon-
strukcję dla przemówień politycznych: wcelu wyrażenia obietnicy stosuje
MY ekskluzywne, wspecyficzny sposób wykorzystuje też wspólnotowy
zaimek MY– nie w celach kolektywnych, ale raczej indywidualizują-
cych, bo poprzedza go wyróżniającym zaimkiem każdy: мы подготовили;
мы по ‑новому взглянули на военный бюджет и увидели там огромные
перекосы (przygotowaliśmy; na nowo spojrzeliśmy na budżet wojskowy izoba‑
czyliśmy tam ogromne rozbieżności).
Zmiana czasu spowodowała zniwelowanie efektu obiecanki na
korzyść wyeksponowania mocy samego oratora. Na tym przykła-
dzie dobrze widać, że mówca wykonał wyróżnione czynności, a te
miały swoje efekty perlokucyjne. Orator bierze za nie odpowiedzial-
ność. Przypomina to dawną konstrukcję pluralis maiestaticus, czyli
użycie liczby mnogiej zamiast liczby pojedynczej mające na celu pod-
kreślenie godności, stosowane przez władców w odniesieniu do
siebie. Taka forma MY występuje w całym tekście przemówie-
nia: [мы] убедились (upewniliśmy się); мы поставили задачу (postanowi‑
liśmy).
Jelcyn występuje wpostaci reformatora, prekursora nowej polityki
gospodarczej, skoncentrowanej na planowaniu/obiecywaniu: odchodzi‑
my od błędnej praktyki; przestajemy pomagać innym krajom; poszliśmy wstro‑
nę poważnych zmian.
W orędziu Putina brak figur myśli, co jest nietypowe dla prezydenckich
orędzi. Jedynym wspólnym elementem orędzi obu prezydentów Rosji jest
figura MY inkluzywnego.
Dla budowania relacji między nadawcą a odbiorcą worędziu noworocz-
nym kluczowe jest wytworzenie poczucia wspólnoty, wtym poprzez pozy-
tywne akty oceniające iużycie stosownych leksemów umożliwiających
inscenizację poczucia wspólnoty, zaimek osobowy MY, dzierżawcze nam/
nasz oraz etnonimy: Rosja, Rosjanin, rosyjskie. Chociaż dla Grażyny Habraj-
skiej takie zastosowanie jest manipulacją czy wykluczaniem poglądów
(por. H, ), natomiast dla Stanisława B () to
raczej realizacja modelu wspólnoty świata iwartości. Presupozycja kon-
wencjonalna jest zrealizowana przez symbole kolektywne, które wpro-
wadzone do tekstu umacniają przekonania isą nastawione na ekspozycję
własnej kultury. Mówca buduje poczucie wspólnoty narodowej słuchaczy,
„buduje wnich wrażenie stabilności niezależnie od zaistniałych faktów
lub zdarzeń” (N, : ) za pomocą leksemów wspólnota, naród,
rodak. Wprowadzone do tekstu umacniają przekonania isą nastawione na
konsolidację własnej kultury:
[…] России (bronią inte-
resów narodowych Rosji);
Rozważania o języku i tekście w ujęciu przekrojowym i porównawczym
Родине (dążenie do przynoszenia korzyści
Ojczyźnie)
Z kolei dla Jelcyna ‘nasze’ to tylko nasze należności.
Pretekstem do zastosowania presupozycji konwencjonalnych są wyda-
rzenia bieżące, zarówno radosne, jak ibolesne, które niosą ze sobą ogrom-
ny ładunek emocjonalny itym samym podnoszą efektywność perswa-
zyjną. Taką kombinacją oddziaływania na rozum dla Jelcyna jest rozpad
Związku Radzieckiego (chociaż itu pokazuje to od strony gospodarczej):
С ликвидацией центра, Россия освободилась, наконец, от много‑
летней дани по содержанию союзных структур.
(W związku z likwidacją centrum Rosja uwolniła się wkońcu od wielo‑
letniej daniny na utrzymanie struktur radzieckich).
dla Putina zaś oddziaływanie na rozum i uczucia jednocześnie przez
wykorzystanie tematyki wojskowej– terroryzm międzynarodowy oraz
obraz wroga, zwyciężonego w II wojnie światowej. Poniżej przykład
wydarzenia negatywnego, które wykorzystuje wswoim tekście Władi-
mir Putin:
В уходящем 2015 году мы отмечали
70 ‑летие Победы в Великой
Отечественной войне. Наша история, опыт отцов и дедов,
их единство в трудные времена и сила духа
являются для
нас великим примером. Они помогали, и будут помогать, нам
достойно отвечать на современные вызовы
(W mijającym 2015 roku obchodziliśmy
70. rocznicę zwycięstwa
wWielkiej Wojnie Ojczyźnianej. Nasza historia, doświadczenie
ojców idziadków, ich jedność wtrudnych czasach isiła ducha
są dla nas wielkim przykładem. Pomagali nam i będą nam pomagać
wtym, abyśmy godnie radzili sobie ze współczesnymi wyzwaniami).
W swoim przemówieniu Władimir Putin wykorzystuje technikę, którą
Wiktor Sorozenko, autor Encyklopedii metod propagandy (), określa
jako rezonans emocjonalny. Putin przeciwstawia dramatyczną przeszłość
II wojny światowej iwspółczesne problemy państwa.
W analizie tekstów prezydentów szczególną uwagę warto zwrócić na
wartościowanie. Jakie wartości eksponuje orędzie? Składaniu życzeń
świątecznych zwykle towarzyszy skupienie uwagi na optymistycznych
zdarzeniach lub stanach emocjonalnych. Na tym poziomie badań orędzia
obu prezydentów Rosji zaskakują wykorzystaniem tylko jednorodnej wizji
emocjonalnej. Negatywną– jak Jelcyn (obawy, smutek, rozczarowanie) lub
wyłącznie pozytywną– jak Putin (troska, miłość, mądrość).
Julia Racz-Padewska: Orędzia noworoczne prezydentów Federacji Rosyjskiej…
Analiza słów kluczowych¹ pokazała, że dla Borysa Jelcyna głównym
zadaniem jest projektowanie nowego państwa, dla Władimira Putina zaś–
troska o bezpieczeństwo. Można powiedzieć, że dla Rosji z lat –
priorytetem było przełamanie bariery sowieckiej wświadomości na-
rodu, dlatego ważnym elementem jest leksem nowy. Dla Jelcyna priory-
tetem jest gospodarka, a leksemy wydatek, oszczędność, utrzymanie oddają
właśnie ten hiperonim.
Analizując przemówienie Władimira Putina, system wygenerował
tylko jeden leksem– Rosja. Wprzemówieniu Putina: Rosja– to ja, prezy-
dent. Przemówienie zaliczyć należy do modelu Surowego Ojca, który stoi
na czele narodu. Chodzi tu o modele zachowania polityków, które zapro-
ponował George Lakoff ()– model Surowego Ojca (Strict Father Figure)
oraz model Opiekuńczego Rodzica (Nurturant Parent). Za pomocą metafory
‘naród to rodzina’ kształtują one konkurencyjne wizje polityczne– kon-
serwatywną iliberalną. Model Surowego Ojca znajduje się wcentrum
konserwatywnego obrazu świata iumieszcza tradycyjnie jądro rodzi-
ny– wautorytarnym ojcu, który ustanawia surowe reguły zachowania
dzieci inarzuca im te zasady. Wedłud Lakoffa miłość iopiekuńczość są
żywą częścią życia rodzinnego, ale nie mogą przewyższać rodzicielskiej
władzy, wyrazu tej miłości, samodyscyplina dla władzy jest natomiast
kwestią decydującą, której dzieci muszą się nauczyć. Zupełnie inny
jest ideał życia rodzinnego Opiekuńczego Rodzica, dla którego wzajemne
rozumienie, miłość iempatia są czymś oczywistym, podstawą. Wtym
modelu dzieci postrzegane są jako samodzielne izdyscyplinowane, oto-
czone opieką zarówno wrodzinie, jak iw społeczności. Jeżeli władza
rodziców ma być uzasadniona, to według Lakoffa muszą oni sprecyzo-
wać, dlaczego ich decyzje służą ochronie iopiece. Kwestionowanie zasad
przez dzieci jest uważane za pozytywne, kiedy wiedzą one, dlaczego
rodzice robią to, co robią, a ich dobre pomysły są traktowane poważ-
nie, chociaż decyzje należą do rodziców. Za główny cel takiego modelu
Lakoff uznaje uczynienie dzieci spełnionymi iszczęśliwymi (L,
: –).
¹ Całość zebranego materiału badawczego została zlematyzowana przy uży-
ciu morfosyntaktycznego tagera QUITA (Quantitative Text Analyzer) przygo-
towanego serwisu dla języka rosyjskiego. Było to możliwe dzięki uprzejmości
Katedry Języka Czeskiego Ostrawskiego Uniwersytetu wOstrawie. Za materiał
badawczy posłużyły wygenerowane przez system oraz analizowane wperspek-
tywie synchronicznej listy frekwencyjne najczęstszych wyrazów pojawiających
się wtekstach orędzi prezydenckich, po ich uprzednim zlematyzowaniu iodse-
parowaniu wyrazów nieistotnych z punktu widzenia analizy semantyki, aczkol-
wiek pełniących funkcje niezbędne dla gramatycznej poprawności zdania (np.
spójników). Pominięcie tego rodzaju wyrażeń to praktyka szeroko stosowana
wbadaniach frekwencyjnych.
Rozważania o języku i tekście w ujęciu przekrojowym i porównawczym
W latach – wszystkie państwa, które uwolniły się od reżimu
sowieckiego, stawały wobec nowej sytuacji politycznej. Rosja stanęła przed
problemem budowania nowej tożsamości ipriorytetem było przełamanie
bariery sowieckiej wświadomości narodu, ponieważ lat hegemonii
myślenia narodowego ciągle miało duży wpływ na mentalność obywate-
li. Analizując wystąpienia prezydentów, zauważamy jedną bardzo istot-
ną rzecz: dla Federacji Rosyjskiej istnieją tylko pozycje skrajne. Widać to
wnarracji orędzi z i roku: albo gotowość do działań, naprawie-
nie sytuacji gospodarczej, z konkretnym planem poprawy poziomu życia
ludzi, albo żadnych konkretów iretoryka propagandowa. Potwierdzają to
następne analizy– suprasegmentalna oraz ikoniczna.
Tempo mówienia ibarwa głosu
Musimy wziąć pod uwagę, że wystąpienie publiczne polityków jest
przećwiczone wielokrotnie. Naukowcy już dawno zauważyli, że osoby,
które mówią szybciej, są bardziej przekonujące niż osoby mówiące wolno
izprzerwami. – słów na minutę to przeciętna szybkość, powyżej–
sztucznie przyspieszony komunikat. Biorąc pod uwagę właściwości śred-
niego tempa wypowiedzi człowieka, przyjmuje się, że wymawianie poniżej
słów na minutę jest nadmiernym zwolnieniem (por. A, ;
A, S, K, ; M, ). Albert Mehra-
bian () stwierdza ponadto, że mówcy są bardziej przekonujący, kiedy
mówią coś szybciej, głośniej, ogólnie z większą zmiennością. Allhoff pod-
kreśla, że słuchacz ocenia mówcę jako ‘dobrego’ tylko wtedy, kiedy orator
jednoznacznie cechował się zmiennością nacisku, czyli wykorzystywał
zmianę natężenia głosu, robił przerwy wmówieniu (zmieniał szybkość)
oraz zmieniał barwę mówienia.
Z usług promptera pierwszy prezydent Rosji świadomie nie korzysta,
chociaż to techniczne udogodnienie wtym czasie było często używane
przez oratorów politycznych. Borys Jelcyn wykorzystuje tekst zapisa-
ny wcześniej na kartkach, które ma przed sobą. Tempo mówienia pre-
zydenta to średnio 100 słów na minutę. Jelcyn mówił wolno iz przerwa-
mi, wswoim wystąpieniu wykorzystywał zmianę natężenia głosu, robił
przerwy wmówieniu, szybkości natomiast nie zmieniał. Dla porównania
prędkości przemówień prezydentów Rosji, sprawdźmy prędkość mówienia
liderów państw za czasów radzieckich. Na przykład Leonid Breżniew, prze-
wodniczący Prezydium Rady Najwyższej Związku Radzieckiego, wygło-
sił orędzie wgrudniu roku ze średnią prędkością mówienia słów
na minutę. Podobny wynik ma polski działacz komunistyczny Władysław
Gomułka, który składał życzenia Polakom wprzeddzień roku. Pręd-
kość mówienia Gomułki to słów na minutę. Tempo mówienia działaczy
Julia Racz-Padewska: Orędzia noworoczne prezydentów Federacji Rosyjskiej…
komunistycznych tycz czasów jest nadmiernie zwolnione. Ten wynik jest
dowodem, że Jelcyn jest człowiekiem nowej formacji, który powoli stara
się odchodzić od przyzwyczajenia słuchaczy do mów propagandy izasad
mówienia tego czasu. Po latach sytuacja zostaje niezmienna. Ijeśli taki
wynik na początku lat . można określić jako postęp, to za ćwierć wieku
już będzie postrzegany odwrotnie. Prędkość mówienia Władimira Putina to
100,6 słów na minutę. Dla porównania współczesnych wystąpień politycz-
nych zbadajmy orędzie noworoczne z roku prezydenta Polski Andrzeja
Dudy. Prędkość mówienia polskiego Prezydenta– , słowa na minutę–
oznacza, że takie tempo wypowiedzi jak uPutina jest zwolnione.
Analiza ikoniczna
Orędzie noworoczne jest rytuałem o specjalnym znaczeniu, a każde-
mu rytuałowi zawsze towarzyszą symbole. Symbole nie tylko tworzą
ramy politycznej wyobraźni, ale też są wykorzystywane wsposób celo-
wy iświadomy przez aktorów politycznych. Karolina C -N
() wskazuje, że istnieją symbole spontaniczne isymbole świadomie
kształtowane, a zarazem kreowane wodpowiedzi na społeczne zapotrze-
bowanie emocjonalne. „Zarządzanie sprawami duchowymi imoralnymi
wgrupach politycznych związane jest z manipulacją symbolami. Operacje
symboliczne są wsferze politycznych oddziaływań efektywniejsze od racji
teoretycznych czy trafnie dobranej argumentacji” (C -N,
: ). Za Hartmutem Stöcklem przyjmuję, że każdy aspekt formalny
przy percepcji obrazów może mieć wpływ na interpretację. „Odbiorcy nie
skupiają swojej uwagi tylko na jednym elemencie treści, lecz dostrzegają
również detale formy, jak kolor, kontury, ostrość itd., które jako elementy
stylu mają wpływ na percepcję obrazu. Wynikiem gęstości semantycznej
jest nadmiar treści wobrazach, przede wszystkim wzakresie konotacji”
(S, : ). Tradycyjna lingwistyka skłonna jest oddzielać to, co
językowe, czyli werbalne, od tego, co nie poddaje się refleksji typu języ-
kowego, stanowiąc jakby „domieszkę niewerbalną” aktu mowy, wktórym
pierwsze było ważne, drugie zaś nic nie znaczyło. Marek Hendrykowski
uznał, że nawet wstosunku do języka naturalnego takie podejście jest
nie do utrzymania. Świadczy o tym rosnące zainteresowanie semiotyków
„towarzyszące wszelkim aktom mowy ciała, a wjej ramach znakowym
charakterem: mimiki, gestyki, wymowy, barwy głosu, intonacji, tempa
mówienia iwszelkiego typu zachowań nazwanych niegdyś przez Roma-
na Ingardena „zachowaniami językowymi”² (H, : ).
² M. Hendrykowski odwołuje do pracy naukowej Romana I
(: ).
Rozważania o języku i tekście w ujęciu przekrojowym i porównawczym
Jeszcze jednym ważnym aspektem wbadaniach semiotycznych nad
obrazem są kolory, które już od starożytności były wykorzystywane jako
symbole. Barwy służą informowaniu, reklamie, ostrzeganiu, są atrybu-
tami uroczystości ielementami ważnych rytualnych wydarzeń. „Głów-
nie jednak wywołują skojarzenia. Ich moc oddziaływania wyrasta nie
tyle z kultury, z obyczaju itradycji, ile z oddziaływania barw na psychi-
kę, abarwy jako symbole wkulturze stają się następstwem skojarzeń”
(P, : ). Analizując orędzia prezydentów, musimy skupić uwagę
nie tylko na symbolice kolorów obrazu jako całości, ale iosobnych elemen-
tów, np. elementów dress codu, ponieważ kolor ubrania może dużo powie-
dzieć o zamiarach nadawcy. Wtej analizie będą nas interesować kolory
ubrań prezydentów: garnitury, krawaty. „Moda wyznacza pole odniesień
do kultury dawnej iwspółczesnej. Dziś przemiany kulturowe rozpatruje
się jako następstwo nowych technik przekazu, które zapewniają dostęp do
dużej liczby informacji– silnie oddziałują na kulturę, modyfikują infor-
macje iwpływają na ich treść” (R, : ).
Nagranie orędzia Borysa Jelcyna ma ponad lat ioczywiście ćwierć
wieku temu poziom technologiczny był niższy niż obecne możliwości
cyfrowe. Jakość obrazu jest niedoskonała. Nie można rozpoznać koloru
krawatu, ale możemy przypuścić, że kolor garnituru jest granatowy³. Ten
kolor wiąże się z emocjonalną równowagą, odpornością na zmęczenie;
uważa się, że „osoby preferujące ten kolor są inteligentne, krytyczne iana-
F. . Borys Jelcyn. Orędzie noworoczne, rok
Źr ód ło: Jelcyn -Center ( -) [dostęp: ..].
³ Współczesny styl formalny uznaje tylko jeden kolor garnituru – czarny.
Dziś, ze względu na normy protokolarne, prezydent nie może sobie pozwolić na
eksperymenty z dress codem, ale wczasie przejściowym było to możliwe– ciem-
ny garnitur, jasna koszula ikrawat. Takie połączenie wdyplomacji obecnej jest
określone jako informal.
Julia Racz-Padewska: Orędzia noworoczne prezydentów Federacji Rosyjskiej…
lityczne, decyzyjne, dążące do prawdy, napięte umysłowo wsposób świa-
domy” (P, : ).
Na zdjęciach możemy zauważyć dużą różnicę wizualną prezydentów
Rosji. Ich mowy różnią się zarówno ikonicznie, jak iwerbalnie.
F. . Władimir Putin. Orędzie noworoczne, rok
Źr ód ło: hp://kremlin.ru/events/president/news/ [dostęp:
..].
Jelcyn przemawia z gabinetu, Putin– z ulicy. Po prawej stronie Jelcy-
na znajduje się symbol państwowy– flaga, nad prawym ramieniem Puti-
na– Kreml, jako totum pro parte (całość za część) symboli państwowych.
Jedyne, co łączy obrazy, to mała liczba elementów, które mogą odwrócić
uwagę odbiorcy od prezydenta. U Jelcyna brak symboli świątecznych, jest
on gotowy do działania, co zresztą pokazuje analiza gestyczna. Jelcyn pozy-
cjonowany był jako człowiek z narodu idla narodu, prezydent wszystkich
obywateli, tym zdjęciem Putin pokazuje natomiast, że jest nadczłowie-
kiem. Wobrazie Putina można dopatrywać się struktury symboliki wer-
tykalnej, czyli tego, co jest wysoko, itego, co jest nisko. „‘W górze’ są niebo,
gwiazdy iinne ciała niebieskie, ‘w dole’ jest ziemia ito, co pod nią– świat
podziemny. Niebo może być przeciwstawione bądź ziemi, bądź światu
podziemnemu. Wobu przypadkach mamy do czynienia z diadą «góra–
dół», woparciu o którą powstają konkretne wertykalne symbole” (J,
). Symbolem wertykalnym, który zajmuje pozycję dominującą, jest
sam mówca, Kreml pełni natomiast funkcję drugorzędną. „Niebo prze-
ciwstawione ziemi jest symbolem przyczyny wzorczej świata: ‘w górze’
(w niebie) znajduje się ideał, który jest ostateczną miarą ziemskich rze-
czy. Także wreligiach imitach niebo jest wzorem dla świata, gdyż jest ono
‘miejscem’ przebywania osób doskonałych (dobrych iświętych), stanowią-
cych dla ludzi ideał godzien naśladowania, co widać doskonale wreligij-
nej symbolice różnych tradycji” (J, ). Na fotografii głowa pre-
Rozważania o języku i tekście w ujęciu przekrojowym i porównawczym
zydenta niby dotyka nieba– to iluzja optyczna wysokości Putina, która
podkreśla mit o nadczłowieku tworzony wRosji przez ostatnie – lat.
Nie tylko wysokość budynków, ale też wzrost człowieka może pełnić sym-
boliczną funkcję, o czym świadczy m.in. fakt, że łatwiej wywołać wrażenie
siły iautorytetu, jeśli się patrzy na kogoś z góry. Funkcję wspomagającą
magiczność pełni też fioletowy krawat prezydenta. Taki medialny obraz
prezydenta Rosji pomaga wbudowaniu wizerunku Putina jako mądrego
isurowego ojca– ojca narodów.
Gesty
W czasie przemówienia prawe ramię Jelcyna cały czas odchyla się do
tyłu, ręce opierają się o biurko, jakby mówca przyjmował pozycję startową.
Takie ruchy ciała sygnalizują gotowość do działań. Allan iBarbara Pease
nazywają to „jedną z najcenniejszych obserwacji z zakresu mowy ciała”
(P, : –). Te sygnały niewerbalne harmonizują z tekstem
przemówienia. Można zatem powiedzieć, że dwa kody semiotyczne się
wspierają, co daje efekt wzmocnienia. Wprzypadku orędzia prezydenta
Putina analiza gestyczna jest niemożliwa, ponieważ kadrowanie jest bar-
dzo bliskie, prezydenta widać tylko do połowy.
Można przyjąć, że orędzie jest w części oparte na technice filmowa-
nia, dużą rolę odgrywają wnim bowiem połączone systemy semiotyczne.
„Filmowiec świadomie posługujący się językiem filmowym może ‘poka-
zywać’ jedno, a ‘przekazywać’ coś więcej albo nawet coś zupełnie innego”
(K, ). Obraz przekazuje informacje wsposób bezpośredni iprzy-
nosi „skutek natychmiastowy”, jak pisze Jacques E (). Podkreśla,
że obraz jest samą treścią, podczas gdy mowa musi odgrywać rolę pośred-
nika. Język ikoniczny pozostawia niewiele miejsca na różne wątpliwości
czy pytania, „słowa przekonują za pomocą powiązań logicznych iprzyto-
czonych faktów, obraz zaś ‘uwodzi’ pięknem, barwą, niepowtarzalnością,
klimatem. Słowa stymulują wyobraźnię, obraz jest natomiast produktem
gotowym iwymaga jedynie biernego ‘zarejestrowania’ wświadomości”
(D, ). Bardzo ważną różnicę między językiem werbalnym
a językiem ikonicznym stanowią czas iprzestrzeń. Za pomocą języka wer-
balnego precyzyjnie umieszczamy treść wkonkretnym czasie, język iko-
niczny zna natomiast jedynie czas teraźniejszy.
Wnioski
Przeprowadzona analiza pozwala wnioskować, że wystąpienia nowo-
roczne prezydentów Rosji wykazują podobieństwa wzakresie celu, cech
Julia Racz-Padewska: Orędzia noworoczne prezydentów Federacji Rosyjskiej…
ekstralingwistycznych oraz cech strukturalnych. Z badań wynika, że
poziom prostoty tekstu z biegiem czasu nie uległ zmianom: teksty wwięk-
szości są proste izrozumiałe nawet po latach.
Zebrany materiał pokazuje, że politycy worędziach noworocznych nie
używają powitań, nawiązują jedynie kontakt z widzami za pomocą form
adresatywnych. WRosji wwyborze rzeczownika akcentuje się narodo-
wość: Szanowni Rosjanie. Jest to rzecz jasna powiązane z wyznaczeniem
nowych granic po przełomie, a tym samym z przywróceniem cech naro-
dowościowych po rozpadzie Związku Radzieckiego. Podkreślenie tożsamo-
ści iwykorzystanie koncepcji odwoływania się do świadomości zbiorowej
są bardzo ważnymi aspektami przy formowaniu się poczucia wspólnoty.
Wzakresie cech kompozycyjnych dużych zmian wciągu ćwierćwiecza
nie zaobserwowano.
W obu orędziach prezydentów pojawia się bezpośrednie odniesienie do
wydarzeń historycznych. Dla obu polityków charakterystycznym wskaź-
nikiem jest teraźniejszość, rzadziej przyszłość (co jest dość nietypowe dla
noworocznych orędzi prezydentów usamodzielnionych państw wlatach
–). Dla Jelcyna to projektowanie nowego państwa ioszczędno-
ści, dla Putina zaś– troska o bezpieczeństwo. Wspólnym wyznacznikiem
dla obu prezydentów pozostaje także podkreślanie bycia razem. Udało się
potwierdzić, że presupozycje pragmatyczne konwencjonalne, odwołujące
się do symboli kolektywnych, realizowane były wtekstach prezydentów
wzbliżony sposób.
Składaniu życzeń świątecznych zwykle towarzyszy skupienie uwagi na
optymistycznych zdarzeniach lub stanach emocjonalnych. Na tym pozio-
mie badań zaskoczyły orędzia obu prezydentów, gdyż mówcy wykorzystali
tylko jednorodną wizję emocjonalną słuchacza/widza: negatywną (Jelcyn)
lub wyłącznie pozytywną (Putin).
W zakresie stosowania elementów suprasegmentalnych dominantą jest
nadmierne zwolnienie tempa wypowiedzi.
Nowy Rok wRosji to rodzinne święto, dlatego u Jelcyna zaskakuje brak
symboli świątecznych– ozdób, choinki. Tak samo zaskakuje orędzie prezy-
denta Władimira Putina, który zamiast wykorzystać tradycyjną symbolikę
(taką jak flaga czy godło), sam próbuje stać się symbolem wertykalnym,
który zajmuje pozycję dominującą, egocentryczną. Obaj prezydenci Rosji
wykorzystują wyłącznie pozycje skrajne zarówno na poziomie werbal-
nym, jak iikonicznym, reprezentują figurę silnego władcy, spadkobiercy
cara, który wie, co dla narodu dobre.
Rozważania o języku i tekście w ujęciu przekrojowym i porównawczym
Literatura
A D. -W., A W., : Sztuka przekonywania do własnych racji. Reto‑
ryka ikomunikacja. Przeł. P. W. Kraków.
A J., : Problematyka językowego obrazu świata wpoglądach nie‑
których językoznawców ifilozofów niemieckich XX wieku. W: B J., red.:
Językowy obraz świata. Lublin, s. –.
A W., S L.A., K R.M., : Effects of Pitch and Speech Rate
on Personal Aributions. „Journal of Personality and Social Psychology”. Vol. ,
no. , s. –.
B B., : Wyobrażenia społeczne. Szkice o nadziei ipamięci zbiorowej. War-
szawa.
B S., : Słowo– perswazja– kultura masowa. „Twórczość”, nr , s. –.
B B., : Formy isposoby intelektualizacji wypowiedzi na przykładzie listów.
„Socjolingwistyka”. T. .
C -N K., : Rytuały polityczne wdemokracji masowej. Poznań.
C W., : Inscenizowanie bliskości wpolskich iniemieckich orędziach nowo‑
rocznych. Przyczynek do lingwistyki kulturowej imiędzykulturowej.
D -O B., : Komunikowanie polityczne ipubliczne. Warszawa.
D M.: Kultura ikoniczna a ewangelizacja; hp://www.opoka.org.pl/
biblioteka/Z/ZM/kult_ikoniczn.html [dostęp: ..].
E J., : Propaganda. New York.
H G., : Wybrane zagadnienia wprowadzające do nauki o komunikowa‑
niu. Łódź.
H O.W., : Sprache, Motivation und Argumentation. Wykład podczas
VBerlińskiego Emnild -Colloquium /..; częściowo przedrukowany.
W: T P., hrsg.: Verständlichkeit von Sprache und Text. Stugart.
H M., : Język ruchomych obrazów. Poznań.
H W., : „Nadpisywanie obrazu”. Wjaki sposób teksty mówione sprawiają, że
filmy informacyjne stają się bardziej zrozumiałe (i odwrotnie). W: O R.,
J J., S R., red.: Lingwistyka mediów. Antologia tłumaczeń. T. .
Wrocław– Dresden, s. –.
I R., : Kilka uwag o sztuce filmowej. W: Studia z estetyki. T.. Warszawa.
J J.F., : Struktura symboli wertykalnych a ich rola wkomunikacji międzykultu‑
rowej iw zarządzaniu; hp://www.sse.geo.uni.lodz.pl/uploads/space/j_jacko.pdf
[dostęp: ..].
K K., Język filmowej awangardy; hp://www.historiasztuki.com.pl/strony/-
- - -AWANGARDA.html [dostęp: ..].
K I., : Strategie dyskursu politycznego a medialny obraz świata (na mate‑
riale współczesnej prasy niemieckiej). „Annales UMCS”. Sectio FF, Philologiae,
s.–.
L G., : Moral Politics. Chicago.
L I., : Dyskurs telewizyjny. W: M E., N J., Ż-
-B U., red.: Style współczesnej polszczyzny. Przewodnik po stylistyce
polskiej. Kraków, s. –.
M G., : Program evaluation, action research, and social psychology:
Apowerful blend for addressing applied problems. In: S C., M C.C.,
Julia Racz-Padewska: Orędzia noworoczne prezydentów Federacji Rosyjskiej…
P A., eds.: Handbook of methods in social psychology. ousand Oaks,
s.–.
M A., : Nonverbal Communication. Chicago.
N I., : Funkcja pragmatyczna orędzi noworocznych prezydenta (na ma‑
teriale tekstów wystąpień prezydenta Federacji Rosyjskiej oraz prezydenta Rzeczpo‑
spolitej Polskiej). W: F H., C A., L -K J., red.:
Jednostki języka wsystemie imowie. Katowice, s. –.
O R., J J., S P., red. : Lingwistyka mediów. Antologia
tłumaczeń. Wrocław– Dresden.
O J., : Национальная идентичность украинца в контексте
языковой картины мира президента на основе анализа новогодних выс‑
туплений президентов Украины. „Studia Slavica”. T. XX/. Red. V. S.
Ostrava.
P A., P B., : Mowa ciała. Przeł. J. G. Poznań.
P S., : Barwy ipsychika. Lublin.
P I., : Rosjanie wierzą tylko wtożsamość radziecką, „Znak”, nr;
hp://www.miesiecznik.znak.com.pl/iwan -preobrazenskirosjanie-
-wierza -tylko -w -tozsamosc -radziecka [dostęp: ..]
R B., N C., : Media iludzie. Przeł. H. S. Warszawa.
R B., : Kulturowe aspekty mody. Lublin.
R S.J., : Komunikacja polityczna. Dyskurs polityczny. Język w przestrzeni
politycznej. Kielce.
R E.W., : Komunikacja rytualna. Od rozmowy codziennej do cere‑
monii medialnej. Przeł. J. B. Kraków.
S H., : Czytanie tekstów językowo ‑obrazowych? Elementy kompetencji pod‑
stawowej. W: O R., J J., S R., red.: Lingwistyka mediów.
Antologia tłumaczeń. Wrocław– Dresden, s. –.
T E., : System adresatywny współczesnego języka polskiego iniemieckie‑
go. Wrocław.
W B., : Dyskurs istylistyka. Katowice.
., : Энциклопедия методов пропаганды; hp://psyfactor.org/
propaganda.htm [dostęp: ..].
Julia Racz -Padewska
New Years’ addresses of the Russian Federation’s presidents in
a semiotic analysis
S
e aim of this study is a linguistic analysis of the New Years’ addresses de-
livered by the Russian Federation’s presidents. e collected material comprises
years. e analysis concerns two addresses, the first of which comes from
the year of gaining independence, and the second from , nearly years
aer this historic event. All spheres of life in Russia were tremendously influ-
Rozważania o języku i tekście w ujęciu przekrojowym i porównawczym
enced by factors that occurred within a very short period of time. ese include
the change of a political system, the freedom of expression, the re -evaluation
of previous systems of values, and the emergence of the free market. e arti-
cle contains audiovisual material; hence, it was necessary to apply a semiotic
analysis of text. In terms of evolution, the analysis demonstrated differences
and similarities in the system of evaluation and ideological stance. ese expo-
nents were found on the level of verbal, iconic, proxemic, and gestural signs.
e conducted studies of media text (audiovisual text) lie within the broadly
understood research in text linguistics and discourse.
Julia Racz-Padewska
Neujahrsansprachen von Präsidenten der Russischen Föderation
nach semiotischer Analyse
Z
Das Ziel der von der Verfasserin angestellten Forschungen war linguistische
Analyse der von Präsidenten der Russischen Föderation gehaltenen Neujahrsan-
sprachen. Das zu untersuchte Material stammt aus dem Zeitraum von Jahren.
Im Mielpunkt der Analyse standen zwei Ansprachen; die erste von dem Jahr
der Unabhängigkeitserlangung und die andere von , nach beinahe Jahren
seit dem bedeutsamen Ereignis. Alle Lebensbereiche Russlands waren damals in
hohem Maße von den innerhalb sehr kurzer Zeit erscheinenden Faktoren be-
einflusst. Es waren: Änderung des politischen Systems, Redefreiheit, Aufwer-
tung der bisherigen Wertesysteme und freie Marktwirtscha. Der vorgelegte
Beitrag beinhaltet audiovisuelles Material, was einer semiotischen Textanalyse
bedarf. Die Analyse hat Unterschiede und Ähnlichkeiten im Bewertungssystem
in und ideologischer Haltung aufgedeckt. Diese Exponenten befanden sich auf
der Ebene der verbalen, ikonischen, proxemischen und gestischen Zeichen. Die
Betrachtungen zum medialen (audiovisuellen) Text passen sich in breit verstan-
dene Forschungen auf dem Gebiet der Textlinguistik und des Diskurses hinein.
