Content uploaded by Feride Ayyıldız
Author content
All content in this area was uploaded by Feride Ayyıldız on Apr 16, 2020
Content may be subject to copyright.
vitamini yağda eriyen bir vitamindir. Günümüzde sadece iskelet kas siste-
mini değil bağırsak meme, prostat, beyin, ve immün fonksiyonları da içine
alan pek çok doku ve metabolik fonksiyonda işlevi olduğu bilinmektedir.1
D vitaminin asıl kaynağı güneş ışığı olup deride sentez edilmektedir. Aynı zamanda
bazı besinler (morina karaciğeri yağı, somon, sardalya, uskumru, ton balığı gibi yağlı
balıklar, bazı mantar türleri ve yumurta sarısı) veya D vitaminiyle zenginleştirilmiş
besinler (süt, ekmek, yoğurt, tahıl gevrekleri, peynir ve portakal suyu) kaynakları
arasında yer almaktadır.2,3 D vitamini gereksinimi Amerikan Tıp Enstitüsü (IOM)’ne
59
D Vitamini ve Depresyon
ÖÖZZEETT D vitamini vücutta iskelet-kas, bağırsak, meme, prostat, beyin, ve immün fonksiyonları da
içine alan birçok sistemi etkilediği bilinmektedir. Depresyon bir duygudurum bozukluğu olup son
dönemde D vitamininin depresyon üzerine etkilerini araştıran çalışmalar da artmaktadır. D vita-
mini depresyonla ilişkili nörotransmitterlerin sentezini artırması, immünomodülasyon ve antiinfla-
matuvar özellikleriyle beyin fonksiyonlarındaki koruyucu etkisi gibi nedenlerden dolayı depresyonla
ilişkilendirilmektedir. Depresyon tedavisinde kullanılan antidepresanların yan etkileri ve kullanılan
diğer ilaçlarla etkileşimleri gibi nedenler tedavinin etkinliğini etkilemekte, bu nedenle D vitamini
gibi bazı besin ögelerinin tedavideki yeri araştırılmaktadır. Ancak depresyon tanısı olan hastalarda
D vitamini suplemantasyonu ile ilgili yapılan çalışma sonuçları çelişkilidir. Bu çelişkilerin nedenleri
arasında örneklemin büyüklüğü, yaş ve cinsiyet dağılımı, D vitamini supleman dozu, çalışmanın sü-
resi, mevsimsel farklılıklar gibi birçok metodolojik çeşitlilik bulunmaktadır. Sonuç olarak D vita-
mini eksikliği olan bireylerde depresyon riskinin farklı mekanizmalarla artabileceği ve D vitamini
suplemantasyonunun D vitamini eksikliği olan depresif bireylerde faydalı olabileceği düşünülse de
ileri dönemde yapılacak çalışmalara ihtiyaç olduğu düşünülmektedir.
AAnnaahh ttaarr KKee llii mmee lleerr::D vitamini eksikliği; depresyon; besin destekleri
AABBSS TTRRAACCTT Vitamin D is known to affect many systems in the body including skeletal-muscle, in-
testinal, breast, prostate, brain, and immune functions. Depression is a mood disorder and studies
investigating the effects of vitamin D on depression are also increasing in recent years. Vitamin D is
associated with depression due to increasing in the synthesis of depression-related neurotransmit-
ters, immunomodulation and anti-inflammatory properties, and its protective effect on brain func-
tions. The side effects of antidepressants used in the treatment of depression and their interactions
with other drugs affect the effectiveness of the treatment. For these reasons, the effect of nutrients
such as vitamin D in treatment is investigated. However, the results of studies on vitamin D sup-
plementation in patients with depression are contradictory. Among the reasons for these contra-
dictions, there are many methodological variations such as size of sample, age and sex distribution,
vitamin D supplementation dose, duration of study, seasonal differences. In conclusion, the risk of
depression may increase in individuals with vitamin D deficiency by different mechanisms and vi-
tamin D supplementation may be beneficial in depressive individuals with vitamin D deficiency but
it is thought further studies are needed.
KKeeyywwoorrddss:: Vitamin D defficiency; depression; dietary supplements
Hilal YILDIRANa,
Feride AYYILDIZa
aBeslenme ve Diyetetik Bölümü,
Gazi Üniversitesi
Sağlık Bilimleri Fakültesi,
Ankara, TÜRKİYE
Yazışma Adresi/Correspondence:
Hilal YILDIRAN
Gazi Üniversitesi
Sağlık Bilimleri Fakültesi,
Beslenme ve Diyetetik Bölümü,
Ankara, TÜRKİYE
ciftcihilal@hotmail.com
KAYNAK GÖSTERMEK İÇİN:
Yıldıran H, Ayyıldız F. D vitamini ve depresyon.
Yurttagül SM, editör. D Vitamini. 1. Baskı. An-
kara: Türkiye Klinikleri; 2019. p.59-63.
göre yaşamın ilk bir yılında 400 IU, 70 yaşına kadar 600
IU, 70 yaşından sonra ise 800 IU olarak belirlenmiştir.4
Diyetle alınan bitkisel kaynakları D2(ergokalsife-
rol) formunda iken, güneş aracılığıyla sentezlenen ve
hayvansal kaynaklı ürünlerden alınan formu ise D3(ko-
lekalsiferol) formudur. Deride güneşten gelen ultravi-
yole ışınlarıyla 7-dehidrokolesterolden D3’e dönüş
mektedir. Deriden veya diyetle alınan D vitamini, ilk
olarak karaciğerde D-25-hidroksilaz aracılığıyla 25
(OH)D (kalsidiol)’ye dönüşür. İkinci hidroksilasyon iş-
lemi böbreklerde gerçekleşir, 25 (OH)D-1α-hidroksilaz
aracılığıyla biyolojik olarak aktif formu olan 1,25
(OH)2D (kalsitriol)’ye dönüşmektedir. Kalsitriol (1,25
(OH)2D) D vitamini reseptörüyle etkileşime girer. Bu re-
septörler ince bağırsak, böbrek, beyin ve birçok dokuda
bulunmaktadır (Şekil 1).3
Vücutta bir çok sistemi etkileyen D vitamini eksik-
liğinin prevalansı oldukça yüksektir. Endokrin Birliği-
nin ve IOM’un tanımlamalarına göre Kanada, Amerika
ve Avrupa’da tahmini olarak bireylerin %20-100’ünde
D vitamini eksikliği bulunmaktadır.3,5 Türkiye’de ise bu
prevalansın %46-80 arasında değiştiği bildirilmiştir.6D
vitamini eksikliğinin nedenleri arasında güneş ışığında
yetersiz kalma, besinsel alımda yetersizlik, yaşlanma,
koyu renk ten (melanin pigmentinin UVB radyasyonu
daha fazla absorbe etmesinden kaynaklı) ve güneş kremi
kullanımı gibi nedenler bulunduğu bildirilmiştir.7En-
dokrin Birliği ve IOM 25 (OH)D seviyesinin 20 ng/mL’nin
(50 nmol/L) altında olmasını eksiklik, 21-29 ng/mL (525-
725 nmol/L) olmasını yetersizlik olarak tanımlamıştır.8Ye-
tişkinlerde (19-50 yaş) D vitamini eksikliği olan bireylerde
kemik sağlığı ve kas fonksiyonları için en az 600 IU/gün D
vitamini önerilirken, iskelet sağlığı dışındaki D vitaminin
olası diğer fonksiyonları için 600 IU/gün’nin yeterli olup
olmadığı bilinmemektedir. Serum 25(OH)D seviyesinin
30 ng/mL üzerine çıkabilmesi için en az 1500-2000
IU/gün D vitamini gerektiği bildirilmiştir. Günlük tolere
edilebilir en üst limit 19 yaş üstü yetişkinler için 10.000
IU/gün olarak tanımlanmıştır.4,5
D vitamini eksikliğinde serum 25(OH)D seviyesi-
nin 30 ng/mL’nin üzerine çıkabilmesi için Endokrin Bir-
liği, yetişkinlerde 8 hafta süresince haftada bir 50.000
IU/hafta D2/D3vitamini veya 6.000 IU/gün D2/D3vita-
mini suplemantasyonu önermektedir. Obez bireylerde,
malabsorpsiyon sendromu olan hastalarda ve D vitamini
metabolizmasını etkileyen ilaç kullanan hastalarda bu
doz 2-3 kat (en az 6000-10.000 IU/gün) artmaktadır.
Ancak serum 25(OH)D seviyesinin hedefinin ne olması
gerektiğine dair daha yüksek kalitede kanıtların olması
gerektiği savunulmaktadır.5
Depresyon biliş, motivasyon ve davranışı bozan
olumsuz düşünce ve duyguların devam etmesi ile karak-
terize duygudurum bozukluğudur.9Depresyon büyük
bir halk sağlığı problemi olup 2020 yılında dünya gene-
linde en büyük ikinci sakatlık nedeni olacağı öngörül-
mektedir.10 Dünya genelinde depresyonun 322 milyon
bireyi etkilediği ve 2005-2015 yılları arasında bu preva-
lansında %18.4 oranında artış olduğu bildirilmiştir.11
Depresyon yaşam kalitesini azaltmasının yanı sıra, kar-
diyovasküler hastalıklar için yüksek risk oluşturmakta-
dır.12
Depresyon tedavisinde ilaç tedavisi, psikoterapi ve
diğer alternatif tedavi yöntemleri (alternatif tıp ve ta-
mamlayıcı tıp gibi) bulunmaktadır. Ayrıca bireysel dav-
ranış terapisi, egzersiz gibi yaşam tarzı değişikliklerinin
hastalarda etkili olduğu bilinmektedir.13 Ancak depres-
yonun tedavisi, antidepresanların yan etkisi, toplumsal
baskı ve antidepresanların diğer ilaçlarla etkileşimi gibi
nedenlerden dolayı yetersiz kalabilmektedir.14 Bundan
dolayı depresyon tedavisinde basit ve güvenilir bir ön-
leme stratejisinin geliştirilmesinin çok önemli olduğu
vurgulanmıştır.12 Beslenmenin düzenlenmesi, diyet sup-
lemanlarının kullanımı bu stratejilerin arasında yer al-
maktadır. Omega-3 yağ asitleri, D vitamini, B grubu
vitaminler, çinko, magnezyum, demir gibi mineraller,
antioksidanlar ve soya depresyonla ilişkilendirilen diyet
bileşenleridir.8
Bu bileşenlerden olan D vitaminin, kemik sağlığı
için elzem olduğu bilinmektedir. Bunun yanı sıra immün
sistem için önemli rol oynadığı, bazı kanserleri (meme,
kolon ve prostat gibi) önleme potansiyeli olduğu, kan ba-
sıncı, kan glukozu üzerinde olumlu etkisinin olduğu gös-
terilmiştir.3Aynı zamanda D vitaminin mental sağlıkla
ilişkilendirilmesi ve D vitamini eksikliğinin depresyona
Hilal Yıldıran ve ark. D Vitamini ve Depresyon
60
ŞEKİL 1: D vitamini metabolizması.
katkı sunabileceği düşünülmektedir.15Ayrıca D vitamini
eksikliği olanlarda D vitamini suplemantasyonuyla hem
mental hem de fiziksel sağlığın olumlu etkilendiğini gös-
teren çalışmalar bulunmaktadır ancak sonuçlar tutarsız-
dır.16-18
Depresyon ve D vitamini arasındaki ilişki değer-
lendirilirken D vitamini seviyesinin mi depresyona
neden olduğu yoksa depresyonun mu D vitamini sevi-
yesinde azalmaya neden olduğu araştırılmaktadır.8Bu
nedenle bu derlemede D vitamini ve depresyon arasın-
daki ilişki hem hastalığın oluşunda D vitaminin etkisi
hem de depresyonun tedavi sürecinde D vitamininin et-
kisi olarak iki yönlü olarak incelenmesi amaçlanmıştır.
DEPRESYONUN OLUŞUMUNDA
D VİTAMİNİN ROLÜ
D vitamininin depresyon üzerine etkisini gösteren net
bir mekanizma olmasa da çalışmalarda farklı mekaniz-
malar üzerinde durulmaktadır. D vitamini aktif formu,
kalsitriol, katekolaminlerin sentezinde hız sınırlayıcı
adım olarak kabul edilen bir enzimin (tirozin hidroksi-
laz) gen ekspresyonunun aktifleştirilmesinde rol oyna-
maktadır. Bu katekolaminler (dopamin, noradrenalin ve
adrenalin) ise duygudurum bozukluklarının patofizyo-
lojisinde yer almaktadır. D vitamini eksikliği fiziksel
fonksiyonlarda azalma ve depresyonun semptomlarıyla
ilişkilendirilmektedir. D vitaminin aktif formu 1,25 di-
hidroksivitamin D (1,25 (OH)2D), 1α-hidroksilaz enzimi
aracılığıyla beyinde sentez edilir.19 D vitamini reseptörü
(VDR) beynin hipokampüs ve hipotalamus gibi depres-
yon ve duygusal davranışlar için önemli alanlarda bu-
lunmaktadır.20 Ayrıca 1,25 (OH)2D, seratonin gibi
depresyonla ilişkili nörotransmitterlerin sentezinde ar-
tışı sağlamakta ve immünomodülasyon ve antiinflamatu-
var etkisiyle beyin fonksiyonlarında koruyucu etkisi
bulunmaktadır. Bunlara ek olarak kas dokusunda 1,25
(OH)2D ve VDR’nin varlığı kas kasılma hızını, kas gücünü
ve hücre büyümesine yardım etmektedir.21 Bir başka me-
kanizma ise D Vitamini metabolitleri, hipokampus ve neo-
kortekste bulunan nörotrofik faktörlerin (sinir büyüme
faktörü, nörotrofin-3 ve nörotrofin-4) upregüle edilme-
siyle nöronların bütünlüğünün korunmasıdır.22 Literatür-
deki çalışmalar değerlendirildiğinde beynin normal
nöropsikiyatrik fonksiyonları için yeterli D vitamini alı-
mının olması gerektiği vurgulanmaktadır.8,19-21
Prospektif çalışmalarda D vitamini eksikliği depre-
sif sendromlarla, fiziksel performans eksikliği ve fonksi-
yonel kısıtlılıkla ilişkilendirilmektedir.23-26 NHANES-III
çalışmasına göre 15-39 yaş arası olan bireylerde (n: 7970)
düşük D vitamini seviyesi olanlarda depresyon riskinin
daha fazla olduğu gösterilmiştir.27 Anglin ve ark.nın
yaptığı meta analiz sonucunda düşük D vitamini seviyesi
ile depresyon arasında pozitif ilişki olduğu bildirilmiş-
tir.28 Benzer olarak Milaneschi ve ark., sağlıklı kontrol
grubuyla karşılaştırıldığında depresif bireylerin 25
(OH)D seviyesinin daha düşük olduğunu ve depresyon
semptomlarının şiddeti ile 25(OH)D seviyesi arasında
ters ilişki olduğunu gözlemlemişlerdir.24 Yapılan başka
bir çalışmada da depresyonlu bireylerde hastalığın baş-
langıcındaki D vitamini eksikliği üç ve altı yıl sonra dep-
resif semptom riskini neredeyse ikiye katlamış ve aynı
zamanda daha düşük fiziksel performansla da ilişkilen-
dirilmiştir.29 Black ve ark. ise erkekler bireylerde serum
25 (OH)D düzeyinde 10 nmol/L artış ile birlikte depres-
yon alt ölçek skorlarında %8’lik bir azalma olduğunu
göstermiş, ancak kadın bireylerde benzer bir ilişki bu-
lunmamıştır.30
Depresyon alt türleri arasında yer alan mevsimsel
duygu durum bozukluğu, mevsimsel depresyon veya kış
depresyonu olarak da bilinmektedir. Sonbahar ve kış ay-
larında güneş ışığının daha az olmasından kaynaklı
semptomları görülmektedir ve tedavisinde ultraviyole
ışınla tedavi ön plana çıkmaktadır.31Mevsimsel duygu
durum bozukluğunda D vitamini eksikliğinin artan en-
lemle UVB radyasyon mazuriyetinin azalması nedeniyle
arttığı bildirilmiştir.8Ancak Nanri ve ark. yaz ve sonba-
har aylarındaki değerlendirmelerinde 25(OH)D ve dep-
resyon semptomları arasında ilişki olmadığını göster-
mişlerdir.32 Benzer olarak başka bir çalışmada mevsimsel
değişikliklerin düşük 25(OH)D ve depresyon arasındaki
ilişkiyi etkilemediği bildirilmiştir.33
D vitamini seviyesi ve depresyon arasında ilişkinin
olmadığını gösteren çalışmalar da bulunmaktadır.34,35 Al-
meida ve ark. D vitamininin depresyon nedenlerinin
arasında yer almadığını ancak D vitaminin küçük bir an-
tidepresan etkisi olduğunu bildirmişlerdir.36 Mousa ve
ark. ise sağlıklı yetişkinlerde D vitamini suplemantas-
yonunun depresyon semptomlarına olumlu bir etkisinin
olmadığını ve 25(OH)D konsantasyonu ile depresyon
semptomları arasında ilişki olmadığını göstermişlerdir.37
Ancak bu çalışmanın sağlıklı bireylerde yapılmış olması
çalışmanın kısıtlılıkları arasında yer almaktadır. Başka
bir çalışmada da bipolar depresyonu olan bireylerde D
vitamini suplemantasyonunun depresyon semptomla-
rına iyi gelmediği gösterilmiştir. Ancak örneklem sayısı-
nın azlığı, suplemantasyona rağmen D vitamini
seviyelerinin eksik olması çalışmanının kısıtlılıkları ara-
sında yer almaktadır.38
Hilal Yıldıran ve ark. D Vitamini ve Depresyon
61
DEPRESYONUN TEDAVİSİNDE
D VİTAMİNİN ROLÜ
Depresif bireylerin kapalı mekanda kendini izole et-
mesi, açık alana çıkmama isteği ve azalan iştahla birlikte
diyetle D vitaminindeki azalma olması dikkat çekicidir.8
Depresyon tedavisinde antidepresan kullanımına ek ola-
rak D vitamini suplemantasyonunun etkilerini incele-
yen çalışmalar da yer almaktadır. Ancak bu çalışmaların
etkinliğiyle ilgili sonuçlar tartışmalıdır. Depresyonun
değerlendirmesinde kullanılan yöntemler, örneklem
büyüklüğü, D vitamininin dozu, katılımcıların özel-
likleri (yaş aralığı, cinsiyet, ırk gibi) ve antidepresan
kullanım durumları gibi etmenler sonuçları etkilemek-
tedir.8
Yapılan bir çalışmada, majör depresif bozukluğu
(DSM-IV’e göre) ve D vitamini eksikliği olan bireylerde
sekiz hafta boyunca 500 IU D vitamini ek 20 mg anti-
depresan (fluoksetin) veya plasebo D vitaminine ek 20
mg fluoksetinin etkisi değerlendirilmiştir. Major depre-
sif bozuklukta D vitaminine ek antidepresan (fluoksetin)
kullanımının tek başına antidepresan kullanımına göre
daha üstün olduğu bildirilmiştir.39 Benzer olarak Sarris
ve ark. antidepresan tedavisine ek kullanılabilecek des-
teklerin (D vitamini, S-adenozil metionin, metilfolat ve
omega-3) depresyon semptomlarını azalttığını bildir-
mişlerdir.40
De Koning ve ark.nın yazdığı derlemeye göre D
vitamini suplemantasyonunun D vitamini eksikliği
olanlarda ve depresyon semptomları olan veya fiziksel
fonksiyonları azalan bireylerde daha etkili olduğu bil-
dirilmiştir.12 Li ve ark.nın randomize kontrollü çalışma
ları değerlendirdiği, depresyonda D vitamini sup
lemantasyonunun ve placebonun etkisini incelediği sis-
tematik derlemede D vitamini suplemantasyonundan
sonra depresyon skorlarının etkilenmediğini bulmuş-
lardır.41Ancak çalışmalarda D vitamini supleman dozu
ve süresindeki farklılıklardan dolayı kanıtların yetersiz
olduğu sonucuna varmışlardır.41 Başka bir çalışmada ise
depresyon semptomlarının tek doz 300.000 IU D vita-
mini alan bireylerde, tek doz intramüsküler 150.000 IU
D vitamini alanlar ve kontrol grubuna göre anlamlı
azaldığı gösterilmiştir.42 Sepehrmanesh ve ark. ise
25(OH) D < 20 μg/L olan bireylere 8 hafta boyunca tek
doz olmak kaydıyla 50.000 IU/hafta D vitamini suple-
mantasyonu vermişlerdir.43 Bu çalışma sonunda depres-
yon skorlarında anlamlı azalmanın olduğu
gözlemlenmiştir. Benzer olarak aynı doz ve sürede 60
yaş üstü bireylere D vitamini suplemanı verilmesi so-
nucunda depresyon skorlarını olumlu etkilediği göz-
lemlenmiştir.44Shaffer ve ark.nın yaptığı derlemede ise
yedi adet randomize kontrollü çalışma irdelenmiş olup,
sadece iki çalışmada D vitamini suplemantasyonunun
depresyon semptomlarına iyi geldiği sonucunun olduğu
bildirilmiştir.18 Bu derleme sonucunda D vitaminin dep-
resyon semptomlarının azalmasında etkili olabileceği
ancak uygun D vitamini dozunun uygulandığı iyi yön-
temle hazırlanmış çalışmalara ihtiyaç olduğu bildiril-
mektedir.18
SONUÇ
Genel olarak depresyon ve D vitamini ile yapılan çalış-
malar değerlendirildiğinde sonuçların çelişkili olduğu gö-
rülmektedir. Bu farklılıkların nedenleri arasında
örneklemin büyüklüğü, yaş ve cinsiyet dağılımı, D vita-
mini supleman dozu, çalışmanın süresi, mevsimsel farklı-
lıklar gibi bir çok metodolojik çeşitlilik bulunmaktadır.
Sonuç olarak D vitamini eksikliği olan bireylerde depres-
yon riskinin artabileceği, D vitamini suplemantasyonu-
nun D vitamini eksikliği olan depresif bireylerde faydalı
olabileceği düşünülse de ileri dönemde geniş örneklem
grubuyla yapılacak çalışmalara ihtiyaç vardır.43
Hilal Yıldıran ve ark. D Vitamini ve Depresyon
62
Hilal Yıldıran ve ark. D Vitamini ve Depresyon
63
1. McCarty DE, Chesson Jr AL, Jain SK, Marino AA.
The link between vitamin D metabolism and sleep
medicine. Sleep Med Reviews. 2014;18(4):311-9.
2. Arslan S, Akdevelioğlu Y. The relationship between
female reproductive functions and vitamin D. J Am
Coll Nutr. 2018;37(6):546-51.
3. Holick MF. Vitamin D deficiency. N Engl J Med.
2007;357(3):266-81.
4. IOM (Institute of Medicine). 2011. Dietary reference
intakes for calcium and Vitamin D. Washington, DC:
The National Academies Press; 2011.
5. Holick MF, Binkley NC, Bischoff-Ferrari HA, Gordon
CM, Hanley DA, Heaney RP, et al. Evaluation, treat-
ment, and prevention of vitamin D deficiency: an En-
docrine Society clinical practice guideline. J Clin
Endocrinol Metab. 2011;96(7):1911-30.
6. Açıkgöz A, Günay T, Uçku R. Gebelikte D Vitamini
Gereksinimi ve Desteklenmesi. TAF Preventive Med-
icine Bulletin. 2013;12(5).
7. Lips P. Vitamin D deficiency and secondary hyper-
parathyroidism in the elderly: Consequences for
bone loss and fractures and therapeutic implications.
Endocr Rev. 2001;22(4): 477-501.
8. Parker GB, Brotchie H, Graham RK. Vitamin D and
depression. J Affect Disord. 2017;208:56-61.
9. Akil H, Gordon J, Hen R, Javitch J, Mayberg H,
McEwen B, et al. Treatment resistant depression: a
multi-scale, systems biology approach. Neurosci
Biobehav Rev. 2018;84: 272-88.
10. Murray CJ, Lopez AD. Alternative projections of mor-
tality and disability by cause 1990-2020: Global Bur-
den of Disease Study. Lancet. 1997;349(9064):
1498-504.
11. Friedrich M. Depression is the leading cause of dis-
ability around the world. JAMA. 2017; 317(15):1517.
12. de Koning EJ, van Schoor NM, Penninx BW, Elders
PJ, Heijboer AC, Smit JH, et al. Vitamin D supple-
mentation to prevent depression and poor physical
function in older adults: Study protocol of the D-Vitaal
study, a randomized placebo-controlled clinical trial.
BMC Geriatr. 2015;15(1):151.
13. Yalçın BM, Öztürk O. Birinci basamakta depresyon
tedavisine yaklaşım. Turkiye Klinikleri Journal of
Family Medicine Special Topics. 2017;8(1):29-37.
14. Hall CA, Reynolds CF. Late-life depression in the pri-
mary care setting: challenges, collaborative care, and
prevention. Maturitas 2014;79(2):147-52.
15. Annweiler C, Allali G, Allain P, Bridenbaugh S, Schott
AM, Kressig RW, et al. Vitamin D and cognitive per-
formance in adults: a systematic review. Eur J Neu-
rol. 2009;16(10): 1083-9.
16. Beaudart C, Buckinx F, Rabenda V, Gillain S, Cava-
lier E, Slomian J, et al. The effects of vitamin D on
skeletal muscle strength, muscle mass, and muscle
power: a systematic review and meta-analysis of ran-
domized controlled trials. J Clin Endocrinol Metab.
2014;99(11): 4336-45.
17. Gowda U, Mutowo MP, Smith BJ, Wluka AE, Ren-
zaho AM. Vitamin D supplementation to reduce de-
pression in adults: meta-analysis of randomized
controlled trials. Nutrition 2015; 31(3):421-9.
18. Shaffer JA, Edmondson D, Wasson LT, Falzon L,
Homma K, Ezeokoli N, et al. Vitamin D supplemen-
tation for depressive symptoms: a systematic review
and meta-analysis of randomized controlled trials.
Psychosom Med. 2014;76(3):190.
19. De Abreu DF, Eyles D, Feron F. Vitamin D, a neuro-
immunomodulator: implications for neurodegenera-
tive and autoimmune diseases. Psychoneuro
Endocrinology. 2009;34:265-77.
20. Eyles DW, Smith S, Kinobe R, Hewison M, McGrath
JJ. Distribution of the vitamin D receptor and 1α-hy-
droxylase in human brain. J Chem Neuroanat.
2005;29(1):21-30.
21. Annweiler C, Montero-Odasso M, Schott AM, Berrut
G, Fantino B, Beauchet O. Fall prevention and vita-
min D in the elderly: an overview of the key role of the
non-bone effects. J Neuroeng Rehabil. 2010;7(1):50.
22. Neveu I, Naveilhan P, Baudet C, Wion D, De Luca
HF, Brachet P. 1, 25-dihydroxyvitamin D3 regulates
the synthesis of nerve growth factor in primary cul-
tures of glial cells. Mol Brain Res. 1994;24(1-4):70-6.
23. Hoogendijk WJ, Lips P, Dik MG, Deeg DJ, Beekman
AT, Penninx BW. Depression is associated with de-
creased 25-hydroxyvitamin D and increased parathy-
roid hormone levels in older adults. Arch Gen
Psychiatry. 2008;65(5): 508-12.
24. Milaneschi Y, Hoogendijk W, Lips P, Heijboer A,
Schoevers R, Van Hemert A, et al. The association
between low vitamin D and depressive disorders.
Mol Psychiatry.2014;19(4):444.
25. Sohl E, de Jongh R, Heijboer A, Swart K, Brouwer-
Brolsma E, Enneman A, et al. Vitamin D status is as-
sociated with physical performance: the results of
three independent cohorts. Osteoporos Int. 2013;
24(1):187-96.
26. Wicherts IS, van Schoor NM, Boeke AJP, Visser M,
Deeg DJ, Smit J, et al. Vitamin D status predicts
physical performance and its decline in older per-
sons. J Clin Endocrinol Metab. 2007;92(6):2058-65.
27. Ganji V, Milone C, Cody MM, McCarty F, Wang YT.
Serum vitamin D concentrations are related to de-
pression in young adult US population: the Third Na-
tional Health and Nutrition Examination Survey. Int
Arch Med. 2010;3(1): 29.
28. Anglin RE, Samaan Z, Walter SD, McDonald SD. Vi-
tamin D deficiency and depression in adults: sys-
tematic review and meta-analysis. Br J Psychiatry.
2013;202(2):100-7.
29. Milaneschi Y, Shardell M, Corsi AM, Vazzana R,
Bandinelli S, Guralnik JM, et al. Serum 25-hydrox-
yvitamin D and depressive symptoms in older
women and men. J Clin Endocrinol Metab. 2010;
95(7):3225-33.
30. Black LJ, Jacoby P, Allen KL, Trapp GS, Hart PH,
Byrne SM, et al. Low vitamin D levels are associated
with symptoms of depression in young adult males.
Aust N Z J Psychiatry. 2014;48(5):464-71.
31. American Psychiatric Association. Seasonal Affec-
tive Disorder (SAD) 2019; Available from:
https://www.psychiatry.org/patients-families/depres-
sion/seasonal-affective-disorder. Erişim Tarihi:
28.01.2019
32. Nanri A, Mizoue T, Matsushita Y, Poudel-Tandukar
K, Sato M, Ohta M, et al. Association between serum
25-hydroxyvitamin D and dep ressive symptoms in
Japanese: analysis by survey season. Eur J Clin
Nutr. 2009;63(12):1444.
33. Stewart R, Hirani V. Relationship between vitamin D
levels and depressive symptoms in older residents
from a national survey population. Psychosom Med.
2010;72(7):608-12.
34. Pan A, Lu L, Franco OH, Yu Z, Li H, Lin X. Associa-
tion between depressive symptoms and 25-hydrox-
yvitamin D in middle-aged and elderly Chinese. J
Affect Disord. 2009;118(1-3):240-3.
35. Zhao G, Ford ES, Li C, Balluz LS. No associations
between serum concentrations of 25-hydroxyvitamin
D and parathyroid hormone and depression among
US adults. Br J Nutr. 2010;104(11):1696-702.
36. Almeida OP, Hankey GJ, Yeap BB, Golledge J,
Flicker L. Vitamin D concentration and its associa-
tion with past, current and future depression in older
men: The Health In Men Study. Maturitas. 2015;
81(1):36-41.
37. Mousa A, Naderpoor N, de Courten MP, de Courten
B. Vitamin D and symptoms of depression in over-
weight or obese adults: A cross-sectional study and
randomized placebo-controlled trial. J Steroid
Biochem Mol Biol. 2018;177:200-8.
38. Marsh WK, Penny JL, Rothschild AJ. Vitamin D sup-
plementation in bipolar depression: A double blind
placebo controlled trial. J Psychiatr Res. 2017;95:48-
53.
39. Khoraminya N, Tehrani-Doost M, Jazayeri S, Hos-
seini A, Djazayery A. Therapeutic effects of vitamin
D as adjunctive therapy to fluoxetine in patients with
major depressive disorder. Aust N Z J Psychiatry.
2013;47(3):271-5.
40. Sarris J, Murphy J, Mischoulon D, Papakostas GI,
Fava M, Berk M, et al. Adjunctive nutraceuticals for
depression: a systematic review and meta-analyses.
Am J Psychiatry. 2016;173(6):575-87.
41. Li G, Mbuagbaw L, Samaan Z, Falavigna M, Zhang
S, Adachi JD, et al. Efficacy of vitamin D supple-
mentation in depression in adults: a systematic re-
view. J Clin Endocrinol Metab. 2014;99(3):757-
67.
42. Mozaffari-Khosravi H, Nabizade L, Yassini-Ardakani
SM, Hadinedoushan H, Barzegar K. The effect of 2
different single injections of high dose of vitamin D
on improving the depression in depressed patients
with vitamin D deficiency: a randomized clinical trial.
J Clin Psychopharmacol. 2013;33(3):378-85.
43. Sepehrmanesh Z, Kolahdooz F, Abedi F, Mazroii N,
Assarian A, Asemi Z, et al. Vitamin D Supplementa-
tion Affects the Beck Depression Inventory, Insulin
Resistance, and Biomarkers of Oxidative Stress in
Patients with Major Depressive Disorder: A Ran-
domized, Controlled Clinical Trial. J Nutr. 2016;
146(2):243-8.
44. Alavi NM, Khademalhoseini S, Vakili Z, Assarian F.
Effect of vitamin D supplementation on depression
in elderly patients: A randomized clinical trial. Clin
Nutr 2018. doi: 10. 1016/j.clnu.2018.09.011.
KAYNAKLAR
