The modern era: Danger to children, challenge for parents

Abstract

Introduction: Children spend on average 2.4 hours per day in front of a screen during a school week and 3 hours per day over the weekend. Regional surveys show that 79% of children under two years of age use a mobile phone, 6% of preschool children have a phone, 4.2% of whom have a phone before the age of four. According to research from the United States, about 72% of children under 6 years of age, know how to use a computer, about 30% do it on average an hour every day, while about 40% of children are introduced to an electronic device at the age of 3. This percentage is constantly increasing. The WHO warns that children under the age of two should not use electronic devices with screens. The question is at what age should children use modern technology and how? Aim: Using clinical examples from mental health practice the aim is to raise awareness about the dangers of the Internet and mobile phones to use at a young age and point to the lack of rules regarding their use in the family. Method: Case studies from the clinical practice showing the dangers of the Internet and mobile phone use at a young age, and pointing to the lack of rules for their use in the family. Conclusion: It is important to raise greater awareness about the dangers of internet use to minimize the exposure of young children and adolescents to asocial and inappropriate content which may be detrimental to their health and, in some instances, life-threatening. The technology and its applications are undeniably important in the education and development of young people, but the risks associated with their use must be pointed out, emphasizing family cohesion as a factor that may reduce exposure to hazardous situations. The negative impact can be prevented by carefully introducing digital technology to children, controlling the use and setting good examples of the appropriate use of these technologies by adults.

Full text

Psihijat.dan./2019/51/1-2/59-67/ 59
Ljubomirović N. Moderno doba – opsnost po decu, izazov za roditelje
UDK: 077.5:159.922.7/.8
316.356.2
316.77-053.6
MODERNO DOBA − OPASNOST PO DECU,
IZAZOV ZA RODITELJE
Nataša Ljubomirović1,2, Roberto Grujičić1
1 Institut za mentalno zdravlje, Beograd, Srbija
2 Visoka škola socijalnog rada, Beograd, Srbija
Apstrakt: Uvod: Deca pred ekranom provode prosečno 2,4 sata radnim danima, odnosno 3
sata vikendom. Regionalna istraživanja pokazuju da 79% dece mlađe od dve godine koristi mobilni
telefon, telefon poseduje 6% dece predškolskog uzrasta i 4,2% dece pre navršene četvrte godine.
Prema istraživanjima u razvijenim zemljama oko 72% dece uzrasta ispod 6 godina zna da koristi
kompjuter, oko 30% čini to svakodnevno u proseku oko sat vremena, dok oko 40% dece se sa radom
na računaru upoznaje na uzrastu od 3 godine. Smatra se da je ovaj procenat u stalnom porastu.
Svetska zdravstvena organizacija (SZO) upozorava da deca do dve godine ne bi trebalo da koriste
uređaje sa ekranima. Nameće se pitanje od kog uzrasta bi deca trebalo da koriste modernu tehnologi-
ju i koji način je prikladan za određeni uzrast. Cilj: Cilj ovog rada je da se na osnovu kliničkih pri-
mera iz prakse istaknu opasnosti upotrebe interneta i mobilnih telefona u mlađem uzrastu, kao i
ukazati na nepostojanje pravila njihove upotrebe u porodici. Prikaz slučaja: Prikaz serije slučajeva iz
prakse, dece sa slabim roditeljskim monitoringom, slabim strukturisanim vođenjem, te s tim i pod-
ložne rizičnom ponašanju. Na osnovu kliničkog iskustva, kao i podataka iz literatura, najuspešniji
tretman u ovim situacijama je timski pristup u radu sa decom i porodicama. Iskustvo iz prakse ukazu-
je da je grupni rad sa decom i roditeljima umnogome uspešniji kao intervencija od individualnih
tretmana. Zaključak: Važno je da se ukaže široj javnosti na opasnost upotrebe interneta, kako bi se
ograničili sadržaji koji su umnogome opasni po mentalno zdravlje dece i mladih. Tehnologija i njena
primena su neosporno važni u edukaciji i napredovanju mlade osobe, ali se mora ukazati i na opas-
nost od njihove upotrebe i staviti akcenat na porodičnu koheziju kao faktor koji može umanjiti izlag-
anje opasnim situacijama. Prevencija negativnog uticaja je pažljivo uvođenje digitalne tehnologije u
živote dece, kontrola korišćenja i postojanje dobrih primera odraslih.
Ključne reči: Deca, internet, roditelji

60 Psihijat.dan./2019/51/1-2/59-67/
Ljubomirović N. Moderno doba – opsnost po decu, izazov za roditelje
Uvod
Deca pred ekranom provode prosečno 2,4 sata radnim danima, od-
nosno 3 sata vikendom. Regionalna istraživanja pokazuju da 79% dece
mlađe od dve godine koristi mobilni telefon [1]. Prema istraživanjima iz
SAD-a, oko 72% dece uzrasta ispod 6 godina zna da koristi kompjuter, oko
30% čini to svakodnevno u proseku sat vremena, dok oko 40% dece se sa
kompjuterom upoznaje na uzrastu od 3 godine. Flander upozorava da deca do
dve godine ne bi trebalo da koriste uređaje sa ekranima iz razloga što to
može značajno uticati na njihov dalji psihološki razvoj [2]. Za stariju decu
rad na računaru može biti koristan; kako u školskom učenju, tako i u slobod-
nim aktivnostima pri čemu unapređuju i proširuju svoje znanje ili
poboljšavaju konentraciju i pažnju. Tim putem se uče i selekciji informacija,
veštinama rešavanja problema, pojačavaju samopouzdanje. Kod mladih sa
problemom u komunikaciji to može biti podsticaj za druženje s vršnjacima
istih interesovanja [3]. Tehnološki noviteti donose prednosti, ali donose i
opasnosti. Tehnologija i moderno doba deluju atraktivno, olakšavajuće,
nekad i impresionistički, ali ovakve globalne promene donose i nove izazove
i opasnosti, posebno za mlade i njihove roditelje.
Često ustaljeno mišljenje je da su deca sposobna da odrastaju sama i
da je to je normalni razvojni put u kojem roditelj ne igra krucijalnu ulogu.
Međutim, kliničko iskustvo i dugogodišnja istraživanja govore suprotno. Elem,
roditelji se sve češće obraćaju dečijem psihijatru jer njihova deca preterano
upotrebljavaju elektronske uređaje, najčešće bivajući nesvesni svoje uloge u
nastanku ovih oblika ponašanja. Čest problem među roditeljima je sposobnost
i odlučnost u postavljanju granica. Sa druge strane i ako u tome uspeju, roditel-
ji pribegavaju kršenju sopstvenih granica iz nekoliko razloga: kako bi njihovo
dete bilo kao i svako drugo; kako ne bi zaostajalo za grupom vršnjaka; kako bi
se oni sami odmorili od dece nakon napornog dana (računar kao zamena za
roditeljstvo). Stoga se postavlja ključno pitanje: „Da li su roditelji u startu
postavljali granice i da li su te granice i sami poštovali?“
Važno je istaći pojam elektronskog nasilja, pod kojim podrazume-
vamo sve slučajeve u kojima osoba koristi elektronske urađaje (mobilni tele-
fon, tablet, računar, kameru) i internet da bi nekoga namerno zaplašio,
uvredio, ponizio ili ga na neki drugi način povredio [4]. Najčešće podra-
zumeva tekstualne ili video poruke, fotografije i pozive kojima se druga oso-
ba uznemirava,uhodi, vređa, provocira. Internet pored brojnih prednosti nosi
sa sobom i mnogo opasnosti od zloupotreba: sadržaji koji u kontinuitetu
vređaju ličnost žrtve; neovlašćeno slanje fotografija žrtve i manipulacija tim
fotografijama ili nekim drugim, privatnim sadržajima o žrtvi; otvorena ili
prikrivena pretnja žrtvi; podsticanje na upotrebu govora, mržnje i nasilja;
iskorišćavanje žrtve u seksualnoj, konotaciji insinuiranje ili otvorena pov-
reda, seksualnosti žrtve. Digitalno nasilje (eng. cyberbullying) najčešće je
prisutno kod mladih između 10 i 19 godina, a donja granica u godinama se
sve više spušta. 95% nasilja na internetu spada u vršnjačko nasilje. Statistički

Psihijat.dan./2019/51/1-2/59-67/ 61
Ljubomirović N. Moderno doba – opsnost po decu, izazov za roditelje
podaci govore da je oko 30% srednjoškolaca čulo ili videlo da njihovi
vršnjaci trpe digitalno nasilje; a da je 84% srednjoškolaca sebe izložilo
nekom od rizika na internetu (komunikacija sa nepoznatim osobama, pri-
hvatanje zahteva za prijateljstvo od nepoznatih osoba, davanje ličnih po-
dataka nepoznatim osobama, pristali su da se susretnu sa osobama koje su
upoznali preko interneta/društvenih mreža) [4]. Posledice trpljenja digitalnog
nasilja su različite, a u nekim slučajevima mogu da budu veoma ozbiljne!
Psihičko zdravlje, samopoštovanje i samopouzdanje pojedinca može biti i
trajno ugroženo [4].
Prikazi sa Kliničkog odeljenja za decu i adolescente Instituta za mental-
no zdravlje (IMZ) – vinjete
Vinjeta broj 1
• Devojčica stara 11,5 godina
• Živi u kompletnoj porodici
• Ima sestru bliznaknju sa kojom je često u konfliktu
• Roditelji je dovode u IMZ zbog problema sa raspoloženjem, im-
pulsivnog reagovanja, autoagresivnog ponašanja
• Problemi u ponašanju devojčice traju od početka školske godine
u vidu pada školskih postignuća, nepoštovanja autoriteta, čestih
konfliktnih situacija sa majkom prilikom postavljanja zahteva
• Postoje različiti stavovi roditelja po pitanju vaspitanja dece, otac
je popustljiviji
• Nakon svađe sa drugaricom bila je autoagresivna, verbalno
agresivna prema majci, tražila je nož da se ubije
• Počinje da beži sa nastave
• Vreme je uglavnom provodila u parku u blizini škole
• Majka joj u telefonu pronalazi sadržaj neprimeren njenom uz-
rastu
• Nakon svađe sa majkom devojčica počinje da iskazuje auto-
agresivno ponašanje u vidu čupanja kose, grebanja po licu i
samopovređivanja makazama po rukama
• Ponovo je tada od majke tražila nož da se ubije
• Vreme kod kuće provodi često koristeći telefon, gledajući
YouTube kanale i dopisujući se sa drugaricama preko
Viber/WhatsApp aplikacija;
• Često sa drugaricama, preko društvene mreže Instagram igra
igru „Istina i izazov” što je dovelo do toga da joj se samopouz-
danje snizi, da bude tužna, autoagresivna i heteroagresivna
• Igrica „Istina i izazov” dala je zadatak devojčici da ima seksualni
odnos sa ocem njene drugarice, što ona nije mogla prihvatiti, te

62 Psihijat.dan./2019/51/1-2/59-67/
Ljubomirović N. Moderno doba – opsnost po decu, izazov za roditelje
je bila izopštena iz vršnjačke grupe kao gubitnik. Njeno samo-
pouzdanje i samopoštovanje su bili uništeni, odbačena je od
grupe vršnjaka − što je sve prouzrokovalo njene značajne emo-
cionalne probleme koji su se odrazili na ponašanje koje je bilo
ugrožavajuće po devojčicu
Vinjeta broj 2
• Dečak star 9 godina i 9 meseci
• Iz kompletne porodice
• Ima stariju sestru sa posebnim potrebama i mlađeg brata
• Roditelji ga dovode u IMZ zbog čestog heteroagresivnog
ponašanja prema bratu i destruktivnog ponašanja prema stvarima
(odnosi stvari iz kuće, uzima novac, prodaje tehniku)
• Dečakova baka daje informaciju majci da dečak igra igricu „Pla-
vi kit” i da treba da obrati posebnu pažnju na njegovu upotrebu
telefona
• Roditeljima je kasnije rekao da je on za igricu čuo od dece u
školi
• U školi se hvalio da on igra igricu „Plavi kit” i da mu ona daje
sledeće zadatke:
- da opljačka sestrinu sobu
- da se posvađa sa najboljim drugom
- da ubije brata
• Nakon što su roditelji u saradnji sa učiteljicom uspeli da saznaju
koje „zadatke” je dečak dobijao od igrice, odvode ga na pregled
kod psihologa u nadležni Dom zdravlja
• Nakon pregleda kod dečijeg psihijatra u IMZ, dečak je timski
sagledan i hospitalizovan radi sprovođenja detaljnih dijagnos-
tičko-terapijskih procedura
• Dečakovo ponašanje je izmenjeno od kada je dobio mlađeg brata
• Uvek je sa njim u konfliktu i pokušava da ga nagovori na razne
nestašluke
• Sa starijom sestrom se dobro slaže
• Ima jednog druga iz razreda koji živi u nejgovom okruženju koji
pokazuje slično ponašanje
• Bio je loše adaptiran u vrtiću i predškolskom uzrastu
• Roditelji navode da se retko svađaju, skoro nikada pred decom
• Majka je napustila porodični dom i otišla kod svojih roditelja.
Ćerku je povela sa sobom (ćerka je osoba sa invaliditetom,
nepokretna) nekoliko meseci pre pojave simptoma
• Decu je svakodnevno viđala, suprug ih je dovodio, a nakon
mesec dana se vratila kući

Psihijat.dan./2019/51/1-2/59-67/ 63
Ljubomirović N. Moderno doba – opsnost po decu, izazov za roditelje
• Potrebo je naglasiti da dečak u strukturisanom uslovima kako je
boravio na odeljenju nije pokazivao ponašajne probleme, pratio
je strukturu i aktivnosti koje se primenjuju
Vinjeta broj 3
• Dečak star 9 godina
• Iz kompletne je porodice, ima stariju sestru
• Promene u ponašanju su intenzivne od polaska u školu
• Impulsivno reagovanje u školi, destruktivno kao i agresivno
ponašanje
• Prisutne su česte promene raspoloženja kao i otežana saradnja sa
dečakom
• U školi tokom časa ustaje sa stolice, šeta po učionici, lupa olov-
kom o klupu
• Jednom je razbio razvodnik, oborio zvučnike, uništio je svoj rad
iz likovnog kada je dobio pohvalu a rad drugog dečaka namerno
išarao
• Dešava se da ponekad obara klupe, pokriva se jaknom jer tako
želi da se sakrije
• Bio je agresivan prema dečaku u školi, koji mu je uzeo užinu,
udario ga je štapom
• Majka kaže da je osvetoljubiv
• Imao je ideju da slomi školsku kapiju da bi je direktorka sama
platila
• Govori da svi iz škole treba da idu u zatvor
• Dešava se da vređa učiteljicu i beži od nje
• Vreme kod kuće provodi na računaru i tabletu, gde igra igrice
koje su neprimerene njegovom uzrastu (npr. „Petak trinaesti”)
• Otac dečaka takođe često više časova u toku dana provodi za
računarom, dozvoljava mu da igra igrice, ne nadgleda šta dečak
radi za računarom i ne uspostavlja granice sa njim. Majka mu u
telefonu pronalazi sadržaj neprimeren njegovom uzrastu.
Diskusija
Razmatrajući ova tri primera možemo da zapazimo sličnost u rodite-
ljskom neadekvatnom postupanju u kontektstu izazova moderne tehnologije.
U prvom prikazu, kao dominantna karakteristika, uočava se autoagresivnost i
heteroagresivnost kod devojčice. Devojcica se izoluje od porodičnog kontek-
sta, a vreme provodi sama za kompjuterom. Ne komunicira sa drugarima
uživo, već samo i isključivo putem mobilnog telefona, što dovodi do otuđen-
ja među članovima porodice i šire. Nema direktnog kontakta sa roditeljima i
razgovora među njima (npr. pitanjem „Kako se osećaš?”).

64 Psihijat.dan./2019/51/1-2/59-67/
Ljubomirović N. Moderno doba – opsnost po decu, izazov za roditelje
U vinjeti broj dva, u pitanju su mladi roditelji koji imaju troje dece.
Od troje, jedno dete je sa invaliditetom, kome daju svu pažnju i kome su u
potpunosti posvećeni. Drugo dete ima potrebu za pažnjom, ali je ne dobija na
način na koji ono to želi. Tako pribegava oblicima antisocijalnog ponašanja,
kako bi skrenuo pažnju na sebe koja mu očajnički treba.
Treći prikaz, ukazuje na ponašajni problem kod dečaka koji ima
problem sa autoritetima. Ne poštuje strukturu i granice. U njegovom sučaju
kompjuter je zamenio roditelja i to mahom ulogu oca.
Profesionalci koji se bave decom i mladima, kao i izučavanjem sa-
vremenih tehnologija, preporučuju da roditelji treba da budu ti koji će od
samog starta deci predstaviti internet, kao sve njegove prednosti i mane.
Ovakav primer roditeljstva u savremenom dobu ima benefit za obe strane.
Deca i roditelji bi trebalo zajedničkim snagama da pronađu zabavne internet
stranice koje će isprobavati zajedno kako bi izgradili pozitivne stavove prema
pretraživanju interneta [5]. Odgovorno roditeljstvo takođe obuhvata i post-
avljanje adekvatnih granica prema korišćenju interneta (koliko vremena je
dozvoljeno provoditi na internetu; koje lične podatke treba deliti sa drugima;
kako se ponašati prema drugima na web stranicama). Bitno je naglasiti da je od
ključne važnosti da roditelji poštuju ista pravila koja su deci nametnuta jer je
pokazano da u protivnom deca značajno manje poštuju postavljene granice [5].
Odgovorno roditeljstvo nosi sa sobom činjenicu da je na samom
startu upotrebe medija potrebno deci poredstaviti internet sa afirmativnim
stavom kako bi pretraživanje interneta bila zabavna aktivnost u kojoj bi mo-
gla da učestvuje čitava porodica. Afirmativan stav prema internetu otvara
mogućnost da se dete poveri roditeljima oko njegovih internet interesovanja,
ali isto tako i kada da bude otvoreno za diskusiju o sadržajima neprimerenim
za njegov uzrast.
Potrebno je razumeti da je internet vrlo korisna podloga za um-
režavanje dece i da ih u tome ne treba sprečavati. Ali, potrebno je istovreme-
no predočiti deci opsanosti upoznavanja drugih ljudi, problemima poverenja,
i sl. Otvoren i pozitivan stav vezan za upoznavanje drugih ljudi online stvara
poverenje kod deteta i daje mu opciju da se prvo roditelju obrati za savet [6].
Sa druge strane, roditelji takođe često koriste internet na način koji
nije prihvatljiv za njihovu decu, što stvara sramotu kod deteta i prekid
porodičnog poverenja. U poslednje vreme se u literaturi sve češće pominje
termin Sharenting koji predstavlja situaciju u kojoj roditelj deli objave veza-
no za svoje dete često bez odobrenja i znanja deteta (npr. nage slike dece i
druge neprimerene objave na društvenim mrežama) [7]. Stoga univerzalni
stav je da roditelji ne treba da dele objave koje prestavljaju sramotu za
njihovu decu. Pre objave istih neophodna je saglasnost deteta [8].
Zaključak
Sva tri primera ukazuju na potrebu za odgovornijim roditeljstvom
čime se smanjuje opasnost od zloupotrebe internetom. Smanjuje se opasnost

Psihijat.dan./2019/51/1-2/59-67/ 65
Ljubomirović N. Moderno doba – opsnost po decu, izazov za roditelje
od korišćenja opasnih igrica koje mogu dovesti i do fatalnih ishoda (npr. do
pokušaja suicida). Moderno doba predstavlja izazov prvenstveno za roditelje,
jer nije jednostavno biti odgovoran roditelj i konstantno biti uz dete. Sa druge
strane, od ključne je važnosti deci pružiti pažnju koja će im osigurati osećaj
voljenosti, sopstvene vrednosti i razvoj saosećanja za druge. Potrebno je kroz
odrastanje dati jasno usmeravanje što im pruža osećanje zaštite i sigurnosti, a
samim tim i osigurava razvoj moralnih vrednosti. Sve prethodno navedeno
kompjuter ne može dati, jer su roditelji i njihova uloga nezamenljivi.
Igra podstiče rast i razvoj, razvija socijalne interakcije i doprinosi
emocionalnoj razmeni. Moderno doba skoro da je potisnulo klasičnu
funkcionalnu i konstruktivnu dečiju igru u zaborav. Određene igre koje pod-
stiču socijalni kontakt, uključenost, koordinaciju (skаkаnje, „ringe ringe ra-
ja”, klikeri, lastiš, žmurke i slično) su praktično nestale u svakodnevnici
današnje dece.
Potrebno je zapitati se: da li stari običaji i jednostavna igra doprinose
boljem razvoju naše dece?

66 Psihijat.dan./2019/51/1-2/59-67/
Ljubomirović N. Moderno doba – opsnost po decu, izazov za roditelje
THE MODERN ERA − DANGER TO CHILDREN,
CHALLENGE FOR PARENTS
Natasa Ljubomirovic1,2, Roberto Grujicic1
1 Institute of Mental Health, Belgrade, Serbia
2 College of Social Work, Belgrade, Serbia
Abstract: Introduction: Children spend on average 2.4 hours per day in front of a
screen during a school week and 3 hours per day over the weekend. Regional surveys show
that 79% of children under two years of age use a mobile phone, 6% of preschool children
have a phone, 4.2% of whom have a phone before the age of four. According to research from
the United States, about 72% of children under 6 years of age, know how to use a computer,
about 30% do it on average an hour every day, while about 40% of children are introduced to
an electronic device at the age of 3. This percentage is constantly increasing. The WHO warns
that children under the age of two should not use electronic devices with screens. The ques-
tion is at what age should children use modern technology and how? Aim: Using clinical ex-
amples from mental health practice the aim is to raise awareness about the dangers of the In-
ternet and mobile phones to use at a young age and point to the lack of rules regarding their
use in the family. Method: Case studies from the clinical practice showing the dangers of the
Internet and mobile phone use at a young age, and pointing to the lack of rules for their use in
the family. Conclusion: It is important to raise greater awareness about the dangers of internet
use to minimize the exposure of young children and adolescents to asocial and inappropriate
content which may be detrimental to their health and, in some instances, life-threatening. The
technology and its applications are undeniably important in the education and development of
young people, but the risks associated with their use must be pointed out, emphasizing family
cohesion as a factor that may reduce exposure to hazardous situations. The negative impact
can be prevented by carefully introducing digital technology to children, controlling the use
and setting good examples of the appropriate use of these technologies by adults.
Key words: children, inernet, parents

Psihijat.dan./2019/51/1-2/59-67/ 67
Ljubomirović N. Moderno doba – opsnost po decu, izazov za roditelje
Literatura:
1. UNICEF. Stanje dece u svetu: deca u digitalnom svetu. 2017. [Available
from: https://www.unicef.org/serbia/sites/unicef.org.serbia/files/2018-
05/deca-u-digitalnom-svetu.pdf].
2. Buljan-Flander G. How much time children in Croatia use the Internet and
Facebook and risks. 2013. [Available from: https://gordana-buljan-
flander.com/english/blog-english/how-much-time-children-in-croatia-use-
the-internet-and-facebook-and-risks/].
3. Frith E. Social media and children’s mental health: a review of the evi-
dence: Education Policy Institute; 2017
4. Cantone E, Piras AP, Vellante M, Preti A, Daníelsdóttir S, D'Aloja E, et
al. Interventions on bullying and cyberbullying in schools: a systematic
review. Clin Pract Epidemiol Ment Health. 2015;11(Suppl 1 M4):58-76.
5. Gross EF. Adolescent Internet use: What we expect, what teens report. J
Appl Dev Psychol. 2004;25(6):633-49.
6. Iloabachie C, Wells C, Goodwin B, Baldwin M, Vanderplough-Booth K,
Gladstone T, et al. Adolescent and parent experiences with a primary
care/Internet-based
7. Iloabachie C, Wells C, Goodwin B, Baldwin M, Vanderplough-Booth K,
Gladstone T, et al. Adolescent and parent experiences with a primary
care/Internet-based depression prevention intervention (CATCH-IT). Gen
Hosp Psychiatry. 2011;33(6):543-55.
8. Otero P. Sharenting... should children's lives be disclosed on social media?
Arch Argen Pediatr. 2017;115(5):412-3.
9. Sziron M, Hildt E. Digital Media, the Right to an Open Future, and Chil-
dren 0-5. Front Psychol. 2018;9:2137. Published 2018 Nov 6.
doi:10.3389/fpsyg.2018.02137
_____________________________________________
Doc. dr Nataša LJUBOMIROVIĆ, dr sci. psihijatar, Institut za mentalno
zdravlje, Beograd, Srbija; Visoka škola socijalnog rada, Beograd, Srbija
Assoc. Prof. Natasa LJUBOMIROVIC, MD, PhD, psychiatrist, Institute of
Mental Health; College of Social Work, Belgrade, Serbia
E-mail: natasa.ljubomirovic@imh.org.rs