Content uploaded by Łukasz Kuźma
Author content
All content in this area was uploaded by Łukasz Kuźma on Mar 20, 2020
Content may be subject to copyright.
Czy nabyte zastawkowe wady serca mają płeć? Ocena różnic w epidemiologii oraz rokowaniu
odległym w populacji mężczyzn i kobiet.
Do acquired valvular heart diseases have sex? Evaluation of gender differences in
epidemiology and long-term prognosis.
Łukasz Kuźma1, Magdalena Kulgawczyk1, Krzysztof Struniawski1, Szymon Pogorzelski1,
Marcin Kożuch1, Hanna Bachórzewska-Gajewska1,2, Sławomir Dobrzycki1
1Klinika Kardiologii Inwazyjnej z OIOK i Pracownią Hemodynamiki, Uniwersytet Medyczny
w Białymstoku
2Zakład Medycyny Klinicznej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
Słowa kluczowe: zastawkowe wady serca, płeć, rokowanie odległe
Key words: valvular heart diseases, sex, long-term prognosis
Adres do korespondencji:
Łukasz Kuźma, Klinika Kardiologii Inwazyjnej z OIOK i Pracownią Hemodynamiki,
Uniwersytecki Szpital Kliniczny, ul. M. Skłodowskiej-Curie 24 A, 15-276 Białystok, tel.
857468534 fax. 857468828
e-mail: kuzma.lukasz@gmail.com
Autorzy nie deklaruj konfliktu interesów.
1.Wstęp
Choroby układu sercowo – naczyniowego od wielu dekad są główną przyczyną
zgonów zarówno w ujęciu krajowym jak i ogólnoświatowym [1,2]. W przeszłości
dominowały wady o podłożu reumatycznym. Obecnie z uwagi na postęp lecznictwa oraz
wydłużanie się życia, przeważa etiologia degeneracyjna [3]. W krajach rozwiniętych, w ciągu
ostatniego stulecia, na skutek rozpowszechnienia stosowania antybiotyków częstość
występowania gorączki reumatycznej, a co za tym idzie wad zastawkowych o podłożu
reumatycznym znacznie się obniżyła [4]. Etiologii degeneracyjnej sprzyjają czynniki często
łączące się z zaawansowanym wiekiem pacjenta – nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, nadwaga,
hiperlipidemia, miażdżyca czy przewlekła choroba nerek. Wielokrotnie podkreślana jest
również rola istnienia przewlekłego stanu zapalnego i wapnienia aparatu zastawkowego w
dominującej obecnie etiologii wad zastawkowych serca [5,6]. W europejskim rejestrze The
Euro Heart Survey on Valvular Heart Disease 81,9% operowanych stenoz aortalnych miało tło
degeneracyjne a tylko 11,2% reumatyczne. W przypadku niedomykalności zastawki aortalnej,
odsetek wad o etiologii degeneracyjnej wyniósł 50,3%. Stenoza mitralna w 85,4% miała tło
reumatyczne. W grupie pacjentów z niedomykalności mitralną tło degeneracyjne
odpowiedzialne było za 61,3% przypadków, reumatyczne 14,2% a u 7,3% przyczyną
wymiany zastawki była choroba niedokrwienna serca. Najczęściej spotykaną dysfunkcją kilku
zastawek były wady w obrębie aparatu aortalnego i mitralnego (41,8%), zaś dominującą
etiologią w przypadku wad wielozastawkowych była reumatyczna (51,4%), przed stanowiącą
40,6% degeneracyjną [7]. W ostatnich latach obserwowany jest ogólnoświatowy trend
dotyczący rosnącej zapadalności na wady zastawkowe, co potwierdzają liczne
wieloośrodkowe badania [7,11,12].
Współcześnie kardiologia dostarcza wielu zaawansowanych metod i możliwości
leczenia zastawkowych wad serca. Od początku dekady w Polsce w blisko 40 ośródkach
kardiochirurgicznych wykonuje się prawie 30 000 zabiegów rocznie [8]. Najczęściej
wykonywanymi procedurami są operacje stenozy zastawki aortalnej oraz rewaskularyzacji
chirurgicznej mięśnia sercowego, często u pacjentów ze współistniejącą niedomykalnością
mitralną. Odległe rokowanie po operacji wad zastawkowych pogarszane jest przez czynniki
takie jak: starszy wiek (>65 lat), obecność przewlekłej choroby nerek, płuc, cukrzycy,
choroby wieńcowej, upośledzoną frakcję wyrzutową lewej komory <40% [9]. Kwestia płci
jako czynnika rokowniczego wciąż pozostaje niejednoznaczna. Rosnąca wciąż populacja osób
z zastawkowymi wadami serca oraz brak nowych badań dotyczących różnic w populacji
kobiet i mężczyzn skłania do pogłębienia tego zagadnienia. Wydaje się, że wobec postępu
medycyny oraz doskonalenia małoinwazyjnych metod leczenia wad zastawkowych,
posiadanie aktualnych danych na temat rodzaju, ilości i stopnia zaawansowania wad jest
niezwykle ważne.
2. Cel pracy
Ocena różnic w częstości występowania wad zastawkowych w populacji mężczyzn i
kobiet. Analiza wybranych parametrów klinicznych, biochemicznych, chorób
współistniejących oraz rokowania odległego w zależności od płci.
3. Materiał i metodyka
Badanie retrospektywne zostało przeprowadzone w grupie 1213 z 12985 pacjentów
leczonych w Klinice Kardiologii Inwazyjnej z OIOK i Pracownią Hemodynamiki
Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego w Białymstoku w latach 2006 – 2010r. Do analizy
zakwalifikowano kobiety i mężczyzn z zastawkowymi wadami serca we wszystkich stadiach
zaawansowania. W zbiorze zmiennych poddanych interpretacji znalazły się: dane
demograficzne, elementy charakterystyki klinicznej, wybrane parametry biochemiczne,
występowanie wybranych czynników ryzyka i chorób współistniejących, charakterystykę
echokardiograficzną oraz zaordynowane leczenie farmakologiczne w okresie poszpitalnym.
Przeprowadzono dwustopniowe badanie kontrolne. Średni czas obserwacji wyniósł 1511,42
dni (SD=722), a mediana 1510 dni.
Zastosowano analizę statystyczną danych zawartych w dokumentacji medycznej
pacjentów. Do obliczenia korelacji między zmiennymi ciągłymi w zależności od rozkładu
statystycznego użyto testu Pearsona. Rozkład zmiennych oceniono testem Kołmogorowa-
Smirnowa. Do analizy porównawczej zastosowano T - test oraz test U Manna Whitneya.
Uzyskane wyniki przedstawiono jako wartości średnie z odchyleniem standardowym lub
wartości procentowe odpowiadające częstości względnej.
W analizie za wartość istotną statystycznie przyjęto p<0,05.
4. Wyniki
Analizie poddano 1213 pacjentów, w większości płci męskiej (54%, n=704). Wady
zastawki aortalnej stanowiły 57,7% badanych wad (n=889) z czego stenoza (AVS)
obejmowała 51,3% (n=461), niedomykalność (AVI) zaś 48,7% (n=438). Wady zastawki
mitralnej stanowiły 42,3% badanych wad (n=658), z czego 92,2% stanowiła niedomykalność
(MVI) (n=658), a stenoza (MVS) 7,8% (n=51). W grupie stenozy aortalnej największy
odsetek stanowiły wady ciężkie - 60,5% (n=279), w grupie niedomykalności zaś wady
łagodne - 88,6% (n=388). Największy odsetek w grupie stenozy mitralnej stanowiły podobnie
jak w zastawce aortalnej wady ciężkie - 49% (n=25), pośród niedomykalności zastawki
mitralnej notowano większy odsetek wad umiarkowanych - 46% (n=279) (Tab. 1).
Wśród analizowanych grup uzyskano istotną statystycznie przewagę płci męskiej w
grupie łagodnej (5,53%, n=39 vs. 4,32%, n=22) oraz umiarkowanej (11,6%, n=82 vs. 7,7%,
n=39) stenozy aortalnej, a także łagodnej niedomykalności mitralnej (14,65%, n=103 vs.
10,8%, n=55). Kobiety zaś stanowiły większość w grupie z łagodną stenozą mitralną (2,4%,
n=12 vs. 0,1%, n=1) (Tab. 2).
Kobiety były starsze (68,81, SD=9,81 vs. 65,95, SD=10,45, p<0,001),
charakteryzowały się wyższą klasą NYHA (2,34, SD=0,61 vs. 2,24, SD=0,61, p<0,001) oraz
punktacją EuroSCORE (5,31, SD=1,82 vs. 4,25, SD=1,85, p<0,001). Mężczyzn cechowała
wyższa klasa CCS (1,14, SD=1,13 vs. 1,06, SD=1,13, p<0,001) (Tab. 3).
W szczegółowej analizie parametrów echokardiograficznych mężczyźni prezentowali
większą średnicę aorty wstępującej (38,2, SD=7,2 vs. 34,1, SD=5,05, p<0,001) oraz wymiar
rozkurczowy lewej komory (55,5, SD=8,7 vs. 49,2, SD=7,6, p<0,001) (Tab. 6). Kobiety
charakteryzowały się wyższą frakcją wyrzutową lewej komory (51,1%, SD=11,7 vs. 45,3%,
SD=13,2, p<0.001) (Tab. 7).
Mężczyźni istotnie częściej obciążeni byli współwystępowaniem choroby wieńcowej
(54,01%, n=380 vs. 44,59%, n=227, p<0.001), dny moczanowej (3,80%, n=27 vs. 1,80%,
n=9, p<0.001) i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (8,66%, n=61 vs. 4,80%, n=24,
p<0.001), u kobiet zaś częściej notowano nadciśnienie tętnicze (68,50%, n=335 vs. 60,93%,
n=429, p<0.001) oraz migotanie przedsionków (33,20%, n=169 vs. 22,58%, n=159, p<0.001)
(Tab. 4).
U mężczyzn w większym odsetku stosowano statyny (63,49%, n=447 vs. 56,42%,
n=287, p<0.001), kwas acetylosalicylowy (67,47%, n=475 vs. 61,42%, n=313, p<0.001) oraz
klopidogrel (24,57%, n=173 vs. 20,81%, n=106, p<0.001) (Tab. 5), a także istotnie częściej
poddawani byli zabiegowi przezskórnej angioplastyki wieńcowej (26,1%, n=184 vs. 16,2%,
n=81, p<0.001) (Tab. 8). Z kolei kobiety częściej przyjmowały glikozydy naparstnicy
(19,08%, n=97 vs. 12,07%, n=85, p<0.001) oraz antagonistów receptora angiotensyny II
(12,91%, n=66 vs. 6,10%, n=44, p<0.001) (Tab. 6).
Porównano również częstość występowania poszczególnych chorób towarzyszących w
grupach z istotną stenozą oraz istotną niedomykalnością zastawki mitralnej oraz aortalnej. W
każdej z reprezentowanych grup mężczyźni istotnie częściej niż kobiety chorowali za chorobę
niedokrwienną serca (75,8%, n=116 vs. 56,3%, n=71 w grupie z AVS; 72,2%, n=13 vs.
42,5%, n=3 w grupie z AVI; 100%, n=18 w grupie z MVS; 74,8%, n=77 vs. 64,2%, n=43 w
grupie z MVI) oraz częściej przebyli zawał mięśnia sercowego w grupach reprezentujących
niedomykalność zastawki aortalnej oraz mitralnej (16,7%, n=3 vs. 0% w grupie z AVI; 33%,
n=4 vs. 25,4%, n=17 w grupie z MVI). W grupach z niedomykalnością zastawki aortalnej i
mitralnej mężczyźni częściej obciążeni byli występowaniem cukrzycy typu 2 (27,8%, n=5 vs.
14,3%, n=1 w grupie z AVI; 23,3%, n=24 vs. 17,9%, n=12 w grupie z MVI), natomiast pośród
pacjentów ze stenozą obu tych zastawek grupą częściej zapadającą na cukrzycę typu 2 były
kobiety (20,6%, n=26 vs. 16,9%, n=26 w grupie AVS; 26,3%, n=5 vs. 16,7%, n=1 w grupie z
MVS). Hiperlipidemia występowała częściej u mężczyzn w grupie ze stenozą zastawki
aortalnej (58,8%, n=90 vs. 52,4%, n=66), stenozą zastawki mitralnej (50%, n=3 vs. 31,6%,
n=6) oraz niedomykalnością zastawki mitralnej (56,3%, n=58 vs. 40,3 %, n=27). Kobiety
częściej obciążone były występowaniem migotania przedsionków w grupie z
niedomykalnością zastawki aortalnej (42,8%, n=3 vs. 16,7%, n=3), niedomykalnością
zastawki mitralnej (73,1%, n=49 vs. 49,5%, n=51) oraz stenozą zastawki mitralnej (68,4%,
n=13 vs. 50,0%, n=3), zaś w grupie ze stenozą zastawki aortalnej większość stanowili
mężczyźni (24,8%, n=38 vs. .20,6%, n=26). Przewlekła choroba nerek dotykała częściej
kobiet w grupie ze stenozą zastawki aortalnej (41,3%, n=52 vs. 30,0%, n=46),
niedomykalnością zastawki aortalnej (42,8%, n=3 vs. 33,3%, n=6) oraz stenozą zastawki
mitralnej (47,5%, n=9 vs. 33,3%, n=2), nie uzyskano istotnej statystycznie przewagi żadnej z
płci w grupie z niedomykalnością zastawki mitralnej. We wszystkich prezentowanych
grupach kobiety istotnie częściej obciążone były współwystępowaniem nadciśnienia
tętniczego (69,8%, n=88 vs. 51,6%, n=79 w grupie z AVS; 85,7%, n=6 vs. 66,7%, n=12 w
grupie z AVI; 57,8%, n=11 vs. 50,0%, n=3 w grupie z MVS; 70,1%, n=47 vs. 46,6%, n=48 w
grupie z MVI) (Tab. 8-11).
Największą śmiertelność zaobserwowano w grupie z niedomykalnością zastawki
mitralnej tj. 25,88% oraz stenozą zastawki aortalnej (24,01%) (Tab. 12).
Tabela 1. Wady zastawkowe w badanej populacji.
Analysis of valvular heart diseases of the subjects.
Całkowita liczba wad (n=1512)
Wady zastawki aortalnej 57,5% (n=899) Wady zastawki mitralnej 42,3% (n=658)
Stopień
zaawansowania
wady
Stenoza
51,3% (n=461)
Niedomykalność
48,7% (n=438)
Stenoza
7,8% (n=51)
Niedomykalność 92,2%
(n=607)
Łagodna 13,2% (n=61) 88,6% (n=388) 25,5% (n=13) 26% (n=158)
Umiarkowana 26,3% (n=121) 5,7% (n=25) 25,5% (n=13) 46% (n=279)
Ciężka 60,5% (n=279) 5,7% (n=25) 49% (n=25) 28% (n=170)
Tabela 2. Porównanie występowania wad zastawkowych w populacji kobiet i mężczyzn
Comparison of valvular heart diseases prevalence in małe and female population
Wady zastawkowe Cała populacja
(N=1213)
Płeć żeńska
(N=509)
Płeć męska
(N=704) p
Łagodne zwężenie zastawki
aortalnej 5,02% (n=61) 4,32% (n=22) 5,53% (n=39) p<0,001
Umiarkowane zwężenie zastawki
aortalnej 9,98% (n=121) 7,7% (n=39) 11,6% (n=82) p<0,001
Ciężkie zwężenie zastawki
aortalnej 23,00% (n=279) 24,8% (n=126) 21,7% (n=153) p=0,143
Łagodna niedomykalność zastawki
aortalnej 31,98% (n=388) 33,6% (n=171) 30,8% (n=217) p=0,190
Umiarkowana niedomykalność
zastawki aortalnej 2,06% (n=25) 2,1% (n=11) 2,0% (n=14) p=0,294
Ciężka niedomykalność zastawki
aortalnej 2,06% (n=25) 1,4% (n=7) 2,6% (n=18) p=0,028
Łagodne zwężenie zastawki
mitralnej 1,07% (n=13) 2,4% (n=12) 0,1% (n=1) p<0,001
Umiarkowane zwężenie zastawki
mitralnej 1,07% (n=13) 2,2% (n=11) 0,1% (n=2) p=0,004
Ciężkie zwężenie zastawki
mitralnej 2,06% (n=25) 3,7% (n=19) 0,9% (n=6) p=0,037
Łagodna niedomykalność zastawki
mitralnej 13,02% (n=158) 10,8% (n=55) 14,65% (n=103) p<0,001
Umiarkowana niedomykalność
zastawki mitralnej 23,00% (n=279) 25,1% (n=128) 21,4% (n=151) p=0,451
Ciężka niedomykalność zastawki
mitralnej 14,01% (n=170) 13,1% (n=67) 14,6% (n=103) p=0,439
N – liczba pacjentów; n – liczba wad
Tabela 3. Charakterystyka kliniczna badanej populacji.
Clinical characteristics of the subjects.
Parametr Cała populacja
(N=1213)
Płeć żeńska
(N=509)
Płeć męska
(N=704) p
Wiek (lata) 67,14 (SD=10,19) 68,81 (SD=9,81) 65,95 (SD=10,45) p<0,001
Częstość rytmu serca przy
przyjęciu (uderzeń/minutę) 77,2 (SD=19,2) 74,2 (SD=11,2) 80,2 (SD=19,2) p=0,483
Ciśnienie tętnicze skurczowe przy
przyjęciu (mmHg) 128,47 (SD=22,14) 128,46 (SD=21,9) 128,43 (SD=22,8) p=0,984
Ciśnienie tętnicze rozkurczowe
przy przyjęciu (mmHg) 77,09 (SD=13,6) 77,20 (SD=13,4) 76,88 (SD=14,01) p=0,696
Body Mass Index (BMI) 27,7 (SD=4,6) 27,99 (SD=4,85) 27,55 (SD=4,41) p=0,136
Klasa NYHA 2,28 (SD=0,6) 2,34 (SD=0,61) 2,24 (SD=0,61) p<0,001
Klasa CCS 1,09 (SD=1,1) 1,06 (SD=1,08) 1,14 (SD=1,13) p<0,001
Punktacja EuroSCORE 4,69 (SD=1,9) 5,31 (SD=1,82) 4,25 (SD=1,85) p<0,001
Tabela 4. Wybrane choroby współistniejące w badanej populacji.
Prevalence of selected diseases of the subjects.
Występowanie wybranych chorób Cała populacja
(N=1213)
Płeć żeńska
(N=509)
Płeć męska
(N=704) p
Choroba wieńcowa 50,04% (N=607) 44,59% (N=227) 54,01% (N=380) p<0,001
Przebyty zawał mięśnia
sercowego 6,02% (N=73) 6,7% (N=34) 5,53% (N=39) p=0,270
Hiperlipidemia 36,02% (N=437) 38,10% (N=194) 34,51% (N=243) p=0,242
Cukrzyca typu 2 23,01% (N=279) 25,30% (N=129) 21,30% (N=150) p=0,068
Dna moczanowa 2,96% (N=36) 1,80% (N=9) 3,80% (N=27) p<0,001
Nadciśnienie tętnicze 62,98% (N=764) 68,50% (N=335) 60,93 % (N=429) p<0,001
Przewlekła obturacyjna choroba
płuc 7,01% (N=85) 4,80% (N=24) 8,66% (N=61) p<0,001
Migotanie przedsionków 27,04% (N=328) 33,20% (N=169) 22,58% (N=159) p<0,001
Przewlekła choroba nerek 35,03% (N=425) 36,00% (N=184) 34,23% (N=241) p=0,606
Tabela 5. Badania biochemiczne w badanej populacji.
Biochemical tests of the subjects.
Parametr Cała populacja
(N=1213)
Płeć żeńska
(N=509)
Płeć męska
(N=704) p
Stężenie hemoglobiny (g/dl) 13,4 (SD=1,6) 12,9 (SD=1,4) 13,7 (SD=1,7) p<0,001
Liczba erytrocytów (mln/mm³) 4,5 (SD=0,5) 4,4 (SD=0,5) 4,6 (SD=0,6) p<0,001
Liczba płytek krwi (tys./mm³) 212,2 (SD=65,5) 223,7 (SD=63,5) 204,5 (SD=65,5) p<0,001
Stężenie sodu (mEq/l) 138,7 (SD=3,2) 139,1 (SD=2,9) 138,6 (SD=2,4) p=0,013
Stężenie potasu (mEq/l) 4,49 (SD=0,45) 4,46 (SD=0,5) 4,51 (SD=0,49) p=0,121
Aktywność aminotransferazy alaninowej (U/l) 35,5 (SD=62,5) 40,5 (SD=140) 31,25 (SD=25) p=0,109
Stężenie kreatyniny w surowicy (mg/dl) 1,12 (SD=0,5) 1,02 (SD=0,42) 1,17 (SD=0,65) p<0,001
Stężenie cholesterolu całkowitego w surowicy
(mg/dl) 176,5 (SD=44,6) 181,1 (SD=41,7) 173,5 (SD=46,3) p=0,006
Stężenie frakcji HDL cholesterolu w surowicy
(mg/dl) 43,9 (SD=13,0) 48,9 (SD=13,6) 43,9 (SD=12,5) p<0,001
Stężenie frakcji LDL cholesterolu w surowicy
(mg/dl) 107,4 (SD=13,0) 109,5 (SD=36,2) 106,1 (SD=55,9) p=0,250
Stężenie trójglicerydów w surowicy (mg/dl) 124,4 (SD=48,2) 117,6 (SD=62,4) 129,6 (SD=125) p=0,006
Stężenie fibrynogenu (mg/dl) 412,6 (SD=106,5) 418,1 (SD=98) 407,6 (SD=111) p=0,111
Stężenie białka całkowitego (g/dl) 6,53 (SD=0,71) 6,53 (SD=0,63) 6,59 (SD=0,79) p=0,887
Odsetek hemoglobiny glikowanej (%) 6,29 (SD=0,99) 6,24 (SD=0,89) 6,33 (SD=1,1) p=0,591
eGFR (ml / min • 1,73 m2) 75,9 (SD=32,4) 66,33 (SD=24,82) 82,41 (SD=35,23) p<0,001
Tabela 6. Zastosowana farmakoterapia w badanej populacji.
Pharmacotherapy of the subjects.
Grupy leków Cała populacja
(N=1213)
Płeć żeńska
(N=509)
Płeć męska
(N=704) p
Inhibitory konwertazy angiotensyny 68,00% (n=825) 65,32% (n=331) 70,17%(n=494) p=0,927
Antagoniści receptora angiotensyny II 8,99% (n=109) 12,91% (n=66) 6,10% (n=43) p<0,001
Beta-adrenolityki 82,02% (n=995) 82,42% (n=419) 81,81% (n=576) p=0,606
Glikozydy naparstnicy 15,00% (n=182) 19,08% (n=97) 12,07% (n=85) p<0,001
Statyny 60,51% (n=734) 56,42% (n=287) 63,49% (n=447) p<0,001
Diuretki pętlowe 46,99% (n=570) 48,7% (n=248) 45,73% (n=322) p=0,412
Antagoniści aldosteronu 43,03% (n=522) 44,40% (n=232) 41,19% (n=290) p=0,302
Tiazydy 10,06% (n=122) 9,90% (n=50) 10,22% (n=72) p=0,815
Doustne leki przeciwcukrzycowe 10,06% (n=122) 10,11% (n=51) 10,08% (n=71) p=0,592
Insulina 7,99% (n=97) 9,54% (n=48) 7,01% (n=49) p=0,209
Kwas acetylosalicylowy 64,96% (n=788) 61,42% (n=313) 67,47% (n=475) p<0,001
Klopidogrel 23,00% (n=279) 20,81% (n=106) 24,57% (n=173) p<0,001
Leki przeciwkrzepliwe 7,01% (n=85) 8,51% (n=43) 5,96% (n=42) p=0,102
Tabela 7. Charakterystyka echokardiograficzna badanej populacji.
Selected echocardiographic parameters of the subjects.
Parametr Cała populacja
(N=1213)
Płeć żeńska
(N=509)
Płeć męska
(N=704) p
Frakcja wyrzutowa lewej komory (%) 47,5 (SD=13,5) 51,1 (SD=11,7) 45,3 (SD=13,2) p<0,001
Średnica aorty wstępującej (mm) 36,5 (SD=6,7) 34,1 (SD=5,05) 38,2 (SD=7,2) p<0,001
Wymiar rozkurczowy lewej komory (mm) 52,6 (SD=8,7) 49,1 (SD=7,6) 55,5 (SD=8,7) p<0,001
Wymiar rozkurczowy lewego przedsionka (mm) 43,6 (SD=8,5) 43,3 (SD=9,3) 43,9 (SD=7,9) p=0,483
Grubość ściany dolno – bocznej lewej komory (mm) 11,9 (SD=2,4) 11,6 (SD=2,8) 12,0 (SD=2,3) p=0,648
Grubość przegrody międzykomorowej (mm) 12,8 (SD=2,5) 12,7 (SD=2,4) 12,9 (SD=2,7) p=0,317
Tabela 8. Porównanie pacjentów z istotnym zwężeniem zastawki aortalnej
Comparison of patients with severe aortic stenosis.
Występowanie wybranych chorób Cała populacja
(N=279)
Płeć żeńska
(N=126)
Płeć męska
(N=153) p
Wiek (lata) 68,2 (SD=11,2) 69,6 (SD=9,8) 67,1 (SD=10,4) p=0,21
Choroba wieńcowa 67,0% (N=187) 56,3% (N=71) 75,8% (N=116) p<0,001
Przebyty zawał mięśnia
sercowego 9,3% (N=26) 8,7% (N=11) 9,8% (N=15) p=0,36
Hiperlipemia 55,9% (N=156) 52,4% (N=66) 58,8% (N=90) p<0,001
Cukrzyca typu 2 18,6% (N=52) 20,6% (N=26) 16,9% (N=26) p<0,001
Nadciśnienie tętnicze 59,9% (N=167) 69,8% (N=88) 51,6% (N=79) p<0,001
Migotanie przedsionków 22,9% (N=64) 20,6% (N=26) 24,8% (N=38) p<0,001
Przewlekła choroba nerek 35,1% (N=98) 41,3% (N=52) 30,0% (N=46) p<0,001
Tabela 9. Porównanie pacjentów z istotną niedomykalnością zastawki mitralnej
Comparison of patients with severe mitral insufficiency.
Występowanie wybranych chorób Cała populacja
(N=170)
Płeć żeńska
(N=67)
Płeć męska
(N=103) p
Wiek (lata) 67,00 (SD=10,4) 69,30 (SD=10,3) 65,14 (SD=10,1) p=0,008
Choroba wieńcowa 70,6% (N=120) 64,2 % (N=43) 74,8% (N=77) p<0,001
Przebyty zawał mięśnia
sercowego 30,0% (N=51) 25,4% (N=17) 33,0% (N=34) p<0,001
Hiperlipemia 50,0% (N=85) 40,3% (N=27) 56,3 % (N=58) p<0,001
Cukrzyca typu 2 21,2% (N=36) 17,9% (N=12) 23,3% (N=24) p<0,001
Nadciśnienie tętnicze 55,9% (N=95) 70,1% (N=47) 46,6% (N=48) p<0,001
Migotanie przedsionków 52,9% (N=90) 73,1% (N=49) 49,5% (N=51) p<0,001
Przewlekła choroba nerek 44,2% (N=75) 49,3% (N=33) 40,7% (N=42) p=0,006
Tabela 10. Porównanie pacjentów z istotnym zwężeniem zastawki mitralnej
Comparison of patients with severe mitral stenosis.
Występowanie wybranych chorób Cała populacja
(N=25)
Płeć żeńska
(N=19)
Płeć męska
(N=6) p
Wiek (lata) 62,0 (SD=9,3) 62,4 (SD=9,1) 60,7 (SD=5,8) p=0,67
Choroba wieńcowa 72,0% (N=18) 0,0% (N=0) 100% (N=18) p<0,001
Przebyty zawał mięśnia
sercowego 0,0% (N) 0,0% (N) 0,0% (N) N/A
Hiperlipemia 36,0% (N=9) 31,6 % (N=6) 50,0% (N=3) p<0,001
Cukrzyca typu 2 24,0% (N=6) 26,3% (N=5) 16,7% (N=1) p<0,001
Nadciśnienie tętnicze 52,0% (N=13) 57,9% (N=11) 33,3% (N=2) p<0,001
Migotanie przedsionków 64,0% (N=16) 68,4% (N=13) 50,0% (N=3) p<0,001
Przewlekła choroba nerek 44,0% (N=11) 47,4% (N=9) 33,3 % (N=2) p<0,001
Tabela 11. Porównanie pacjentów z istotną niedomykalnością zastawki aortalnej
Comparison of patients with severe aortic insufficiency.
Występowanie wybranych chorób Cała populacja
(N=25)
Płeć żeńska
(N=7)
Płeć męska
(N=18) p
Wiek (lata) 58,5 (SD=8,6) 61,3 (SD=7,8) 57,5 (SD=8,3) p=0,30
Choroba wieńcowa 64,0% (N=16) 42,8% (N=3) 72,2% (N=13) p<0,001
Przebyty zawał mięśnia
sercowego 12,0% (N=3) 0,0% (N=0) 16,7% (N=3) p<0,001
Hiperlipemia 44,0% (N=11) 42,8% (N=3) 44,4% (N=8) p=0,24
Cukrzyca typu 2 24,0% (N=6) 14,3% (N=1) 27,8% (N=5) p<0,001
Nadciśnienie tętnicze 72,0% (N=18) 85,7% (N=6) 66,7% (N=12) p<0,001
Migotanie przedsionków 24,0% (N=6) 42,8% (N=3) 16,7% (N=3) p<0,001
Przewlekła choroba nerek 36,0% (N=9) 42,8% (N=3) 33,3% (N=6) p<0,001
Tabela 12. Rokowanie odległe w badanej populacji.
Long-term prognosis of the subjects.
Parametr Zgony w całej
populacji
Zgony w
populacji kobiet
Zgony w
populacji
mężczyzn
p
Zgon 19,70% (n=239) 19,06% (n=97) 20,17% (n=142) p=0,341
Odsetek zmarłych pacjentów z ciężką AVS 24,01% (n=67) 25,3% (n=32) 22,8% (n=35) p=0,423
Odsetek zmarłych pacjentów z ciężką AVI 12,00% (n=3) 14,3% (n=1) 11,1% (n=2) p=0,494
Odsetek zmarłych pacjentów z ciężką MVS 20,00% (n=5) 21,05% (n=4) 16,6% (n=1) p=0,928
Odsetek zmarłych pacjentów z ciężką MVI 25,88% (n=44) 23,8% (n=16) 27,2% (n=28) p=0,304
Skróty: AVS, stenoza aortalna; AVI, niedomykalność aortalna; MVS, stenoza mitralna; MVI,
niedomykalność mitralna.
5. Dyskusja
W analizie uwzględniono 1213 kobiet i mężczyzn, najliczniejszą grupę wśród ciężkich
wad zastawkowych stanowiło zwężenie zastawki aortalnej oraz niedomykalność mitralna,
dane te znajdują odzwierciedlenie w dużych badaniach populacyjnych. W rejestrze Wad Serca
WadPol najczęstszą wadą była niedomykalność zastawki mitralnej (38% badanych), nieco
mniej (27,5%) chorowało na zwężenie zastawki aortalnej [12]. W europejskim rejestrze The
Euro Heart Survey on Valvular Heart Disease wada aortalna wystąpiła u 44% pacjentów, w
tym 34% stanowiło zwężenie zastawki aortalnej. Zarówno w zwężeniu jak i niedomykalności
zastawki aortalnej kobiety stanowiły mniejszość, odpowiednio 43% i 26%. Dysfunkcja
zastawki mitralnej występująca u 34% chorych, w przypadku niedomykalności nie osiągnęła
znacznej różnicy w odniesieniu do płci (mężczyźni 52%), w przeciwieństwie do stenozy,
wśród której obserwowano znaczną przewagę reprezentacji kobiet (81%). U co piątego
pacjenta w rejestrze obserwowano defekt więcej niż jednej zastawki, a 60% z tej grupy
stanowili mężczyźni. Według szczegółowych danych 81,9% operowanych stenoz aortalnych
miało tło degeneracyjne a tylko 11,2% reumatyczne [7]. W wymienionych wyżej badaniach
analizowano również etiologię wad. W przypadku schorzeń zastawki aortalnej dominowała
etiologia degeneracyjna 50,2% vs. 30,6% w przypadku etiologii reumatycznej. Podobnie
sytuacja kształtowała się w przypadku wad zastawki mitralnej - w 41,2% pacjentów
stwierdzono tło degeneracyjne, u co trzeciego chorego tło reumatyczne. Uwzględniając
różnice międzypłciowe, stenoza oraz niedomykalność zastawki aortalnej jest częściej
diagnozowana u mężczyzn, natomiast stenoza zastawki mitralnej występuje częściej u kobiet
- podobne wyniki uzyskaliśmy w analizowanej przez nas grupie pacjentów. W badaniach
populacyjnych niedomykalność mitralna występuje w podobnym odsetku u obu płci, w
prezentowanej grupie istotnie statystycznie częściej łagodna niedomykalność mitralna była
diagnozowana wśród mężczyzn [1,11,13]. Jak powszechnie wiadomo, etiologii
degeneracyjnej i kalcyfikacji pierścienia zastawkowego sprzyja współistniejący zespół
metaboliczny, jak również przewlekła choroba nerek [5]. Kobiety istotnie statystycznie
częściej obciążone były przewlekłą chorobą nerek we wszystkich grupach istotnych wad
zastawkowych. W grupie ze stenozą zastawki mitralnej i aortalnej kobiety częściej obciążone
były współwystępowaniem cukrzycy typu 2, mężczyźni zaś częściej obciążeni byli tym
schorzeniem w grupie prezentującej niedomykalność powyższych zastawek.
Uwagę zwraca fakt, że w badanej populacji kobiety stanowiły grupę starszą,
charakteryzowały się wyższą klasą hemodynamiczną wg NYHA oraz wyższym stopniem
zaawansowania wad serca. Mając na uwadze wyniki najnowszych badań, stanowiących o
częstszych dolegliwościach niespecyficznych prezentowanych przez kobiety oraz
późniejszym wieku prezentowania objawów niewydolności serca [2,13,14], możemy
podejrzewać, że istnieją pewne rozbieżności w diagnostyce obu płci, tj. kobiety rzadziej
diagnozowane są na wcześniejszym etapie zaawansowania wady zastawkowej.
Podobną zależność obserwujemy w przypadku choroby wieńcowej, często
współistniejącej z zastawkowymi wadami serca. Mimo, iż populacja kobiet jest częściej niż
mężczyźni obciążona czynnikami ryzyka choroby wieńcowej takimi jak: palenie tytoniu,
hipertriglicerydemia, niski poziom lipoprotein osocza krwi o wysokiej gęstości, a w wieku
starszym wyższym stopniem rozpowszechnienia nadciśnienia tętniczego, cukrzycy i otyłości
[15], to mężczyźni częściej niż kobiety zapadają na chorobę niedokrwienną serca [1,2,13], co
możemy również zaobserwować w badanej populacji.
Warto również zwrócić uwagę, na międzypłciowe różnice rozpoczynające się na etapie
symptomatologii choroby [2,13]. Objawy dławicy piersiowej u kobiet ujawniają się znacznie
później w porównaniu do mężczyzn. Kobiety częściej prezentują niecharakterystyczne i
nietypowe dolegliwości co może prowadzić do umniejszenia ich znaczenia i opóźnienia
postępowania terapeutycznego, dotyczy się to zarówno stabilnej choroby wieńcowej, ostrych
zespołów wieńcowych czy niewydolności serca, która może być wtórna do zastawkowych
wad serca [2,15]. W populacji mężczyzn najczęściej pierwszym symptomem chorób układu
sercowo - naczyniowego są zawały mięśnia sercowego, a pozostałe schorzenia kardiologiczne
wykrywane są w czasie diagnostyki związanej z ostrymi zespołami wieńcowymi. Kobiety
również częściej prezentują objawy dławicy piersiowej mimo nieistotnych zmian w badaniu
angiograficznym. W porównywanych grupach pacjentów z istotną niedomykalnością oraz
istotną stenozą zastawki mitralnej i aortalnej mężczyźni również istotnie statystycznie
częściej obciążeni byli współistnieniem choroby wieńcowej oraz hiperlipidemii. Stanowili
również grupę, która częściej przebyła epizod ostrego zespołu wieńcowego pośród grupy
pacjentów prezentujących niedomykalność zastawki aortalnej oraz mitralnej.
Analizując uzyskane w badaniu wyniki można zaobserwować łańcuch przyczynowo –
skutkowy dotyczący wspomnianej miażdżycy tętnic wieńcowych. Mężczyźni wykazują
większą częstość występowania tej choroby, wyższy stopień w skali CCS niż kobiety, częściej
poddawani są przezskórnej angioplastyce wieńcowej, a na ich farmakoterapię częściej składa
się typowe leczenie choroby wieńcowej – kwas acetylosalicylowy, klopidogrel oraz statyna,
co za tym idzie – w badaniach laboratoryjnych wykazują niższe stężenie cholesterolu
całkowitego. Ponadto, obserwowano u nich częstsze współwystępowanie przewlekłej
obturacyjnej choroby płuc, gdyż mężczyźni w Polsce są częściej diagnozowani w tym
kierunku niż kobiety. W populacji ogólnej jest to jednak różnorodne i w dużej mierze zależy
od rozpowszechnienia nałogu tytoniowego [16].
Migotanie przedsionków jest najczęstszą arytmią nadkomorową, w populacji ogólnej
znaczna większość pacjentów ma powyżej 65 lat, a częstość występowania wzrasta wraz z
wiekiem [13,14]. Magnussen i współ. stwierdzili, że ryzyko wystąpienia arytmii bez względu
na płeć wynosi 30%, choć u kobiet rozwija się ona średnio 10 lat później niż u mężczyzn [17].
Potwierdzenie powyższego znajdziemy w poddanej analizie populacji, gdzie wśród starszej
grupy kobiet istotnie częściej obserwowano migotanie przedsionków czy nadciśnienie
tętnicze, co z kolei przekłada się na częściej stosowane w farmakoterapii glikozydy
naparstnicy oraz antagonistów receptora angiotensyny II. Kobiety były również częściej
obciążone migotaniem przedsionków w grupie z istotną niedomykalnością zastawki mitralnej
oraz aortalnej, natomiast na nadciśnienie tętnicze kobiety chorowały istotnie częściej we
wszystkich porównywanych grupach istotnych wad zastawkowych.
W badanej grupie pacjentów nie uzyskano istotnych statystycznie różnic w rokowaniu
odległym w poszczególnych wadach zastawkowych serca. Dotychczasowe wyniki badań w
aspekcie rokowań odległych są niekonkluzywne i opierają się głównie na grupach pacjentów
poddawanych interwencjom zabiegowym. Z jednej strony stwierdzono, że płeć żeńska wiąże
się z wyższym ryzykiem okołooperacyjnym oraz stanowi czynnik predysponujący do wyższej
śmiertelności 30-dniowej od operacyjnej wymiany zastawki aortalnej [13,18]. Jednocześnie,
podczas analizy grupy pacjentów poddających się operacyjnej wymianie zastawki mitralnej
oraz aortalnej, kobiety wykazywały lepsze rokowanie odległe po implantacji bioprotezy
aortalnej, ponadto widoczny był trend w kierunku dłuższego przeżycia po operacji wymiany
zastawki mitralnej, zarówno bioprotezy jak i zastawki mechanicznej [13,19]. Mokhles i
współ. analizowali pacjentów poddawanych wymianie oraz plastyce zastawki mitralnej i
zaobserwowali wyższą śmiertelność u pacjentów poddawanych wymianie zastawki mitralnej,
natomiast nie stwierdzili istotnych różnic w śmiertelności między kobietami a mężczyznami
[13,20].
Czy możemy zatem odpowiedzieć na pytanie czy wady zastawkowe mają płeć? Nie
możemy stwierdzić tego jednoznacznie, jednak różnice w występowaniu poszczególnych wad
u reprezentantów poszczególnej płci mogą być dla lekarzy cenną wskazówką podczas
diagnostyki kardiologicznej. Możemy też wnioskować, iż rokowanie odległe u pacjentów z
wadami zastawkowymi serca, poddających się leczeniu operacyjnemu, w dużej mierze zależy
od chorób współistniejących, wieku pacjenta, stopnia zaawansowania wady w momencie
rozpoznania choroby, naturalnej progresji wady oraz doświadczeń ośrodka wykonującego
zabieg.
6. Wnioski
1. Najczęstszą nabytą ciężką wadą serca było zwężenie lewego ujścia tętniczego. Zwężenie
zastawki mitralnej dominowało w populacji kobiet.
2. W populacji żeńskiej obserwowano wyższy stopień zaawansowania nabytych
zastawkowych wad serca co można wiązać z mniejszą symptomatologią w tej grupie,
skutkującą późniejszą kwalifikacją do leczenia.
3. Najbardziej obciążającą rokowniczo nabytą wadą serca była ciężka niedomykalność
zastawki mitralnej oraz ciężkie zwężenie zastawki aortanej.
7. Piśmiennictwo
1. Helvaci MR, Kaya H, Gundogdu M: Gender differences in coronary heart disease in
Turkey. Pakistan J Med Sci. 2012; 28: 40–4.
2. Khan NA, Daskalopoulou SS, Karp I, Eisenberg MJ, Pelletier R. et al: Sex differences
in acute coronary syndrome symptom presentation in young patients. JAMA Intern
Med. 2013; 173: 1863–71.
3. Crousillat DR, Wood MJ: Valvular Heart Disease and Heart Failure in Women. Heart
Fail Clin. 2019; 15: 77–85.
4. Carapetis JR, Beaton A, Cunningham MW, Guilherme L, Karthikeyan G. et al: Acute
rheumatic fever and rheumatic heart disease. Nat Rev Dis Primers. 2016; 2: 15084.
5. Boudoulas KD, Borer JS, Boudoulas H: Etiology of Valvular Heart Disease in the 21st
Century. Cardiology. 2013; 126: 139-152.
6. Lincoln J, Garg V: Etiology of Valvular Heart Disease. Circ J. 2014; 78: 1801–7.
7. Iung B, Baron G, Butchart EG, Delahaye F, Gohlke-Bärwolf C. et al: A prospective
survey of patients with valvular heart disease in Europe: The Euro Heart Survey on
valvular heart disease. Eur Heart J. 2003; 24: 1231–43.
8. Maruszewski B, Tabota Z: Raport Krajowego Rejestru Operacji Kardiochirurgicznych
KROK-POLKARD. www.krok.org.pl – 04.04.2017
9. Peterseim DS, Cen YY, Cheruvu S, Landolfo K, Bashore TM. et al: Long-term
outcome after biologic versus mechanical aortic valve replacement in 841 patients. J
Thorac Cardiovasc Surg. 1999; 117: 890-7.
10. Flaherty MP, Grubb KJ: Transcatheter Aortic Valve Replacement: Focus on Sex-
Related Differences in Outcomes. Am J Cardiovasc Drugs. 2015; 15: 95–101.
11. Nkomo VT, Gardin JM, Skelton TN, Gottdiener JS, Scott CG. et al: Burden of
valvular heart diseases: a population-based study. 2006; 368: 1005–11.
12. Hryniewiecki T, Stępińska J: WadPol - POLKARD. Ogólnopolski Rejestr Nabytych
Wad Zastawkowych. Kardiol Pol 2009; 67: W169.
13. Bogaev RC: Gender Disparities Across the Spectrum of Advanced Cardiac Therapies:
Real or Imagined? Curr Cardiol Rep. 2016; 18: 108.
14. Kremastinos DT, Breithardt G, Dagres N, Lévy S, Cokkinos DV. et al: Gender-Related
Differences in Presentation, Treatment, and Outcome of Patients with Atrial
Fibrillation in Europe. J Am Coll Cardiol. 2007; 49: 572–7.
15. Tan YY, Gast GC, van der Schouw YT: Gender differences in risk factors for coronary
heart disease. Maturitas. 2010; 65: 149-60.
16. Ucińska R, Damps-Konstańska I, Siemińska A, Jassem E: Przewlekła obturacyjna
choroba płuc u kobiet. Pneumonol Alergol Pol. 2012; 80: 140–5.
17. Magnussen C, Niiranen TJ, Ojeda FM, Gianfagna F, Blankenberg S. et al: Sex
differences and similarities in atrial fibrillation epidemiology, risk factors, and
mortality in community cohorts: results from the BiomarCaRE Consortium
(Biomarker for Cardiovascular Risk Assessment in Europe). Circulation. 2017; 136:
1588–97.
18. Rankin JS, Hammill BG, Ferguson TB, Glower DD, O’Brien SM. et al: Determinants
of operative mortality in valvular heart surgery. J Thorac Cardiovasc Surg. 2006; 131:
547–57.
19. Hendry PJ, Mesana TG, Kulik A, Masters RG, Bedard P. et al: Gender differences in
the long-term outcomes after valve replacement surgery. Heart. 2008; 95: 318–26.
20. Mokhles MM, Siregar S, Versteegh MI, Noyez L, van Putte B. et al: Male-female
differences and survival in patients undergoing isolated mitral valve surgery: A
nationwide cohort study in the Netherlands. Eur J Cardio-thoracic Surg. 2016; 50:
482–7.
STRESZCZENIE
Wstęp: Choroby układu sercowo-naczyniowego są niezmiennie główną przyczyną zgonów
populacji Polski. Należą do nich m.in. zastawkowe wady serca, których epidemiologia i obraz
kliniczny różnią się w zależności od płci. Ponadto, ze względu na zmianę etiologii nabytych
wad serca jaka dokonała się w ostatnich latach zdecydowano o zebraniu informacji o tej
grupie chorych w zależności od płci.
Cel: Ocena różnic w częstości występowania, epidemiologii i rokowaniu odległym wad
zastawkowych w populacji mężczyzn i kobiet.
Materiał i Metodyka: Retrospektywnej analizie poddano dokumentację 12985 pacjentów
leczonych w Klinice Kardiologii Inwazyjnej Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego w
Białymstoku w latach 2006-2010. Interpretacji poddano: dane demograficzne, wybrane
parametry kliniczne, biochemiczne, choroby współistniejące oraz rokowanie odległe.
Wyniki: Do badania włączono 1213 pacjentów, w większości mężczyzn (54%, n=704). W
najliczniejszych grupach chorych z ciężkim zwężeniem zastawki aortalnej (n=279) i
umiarkowaną niedomykalnością zastawki mitralnej (n=279) większość stanowiły kobiety
(odpowiednio 24,8%, n=126 oraz 25,1%, n=128). Istotnie częściej wśród mężczyzn
występowała umiarkowana stenoza aortalna (11,6%, n=82, p<0,001) oraz ciężka
niedomykalność aortalna (2,6%, n=18, p=0,028), umiarkowane i ciężkie zwężenie zastawki
mitralnej częściej występowało u kobiet (odpowiednio 2,2%, n=11, p=0,004 i 3,7%, n=19,
p=0,137). Chorobę wieńcową stwierdzono u 54% mężczyzn (n=380). W trakcie obserwacji
zmarło 20,17% mężczyzn (n=142) i 19,06% kobiet (n=97). W grupie pacjentów z ciężką
niedomykalnością zastawki mitralnej odsetek zgonów wyniósł 25,88% (n=44).
Wnioski: Najczęstszą nabytą ciężką wadą serca było zwężenie lewego ujścia tętniczego.
Zwężenie zastawki mitralnej dominowało w populacji kobiet. W populacji żeńskiej
obserwowano wyższy stopień zaawansowania nabytych zastawkowych wad serca co można
wiązać z mniejszą symptomatologią w tej grupie, skutkującą późniejszą kwalifikacją do
leczenia. Najbardziej obciążającą rokowniczo nabytą wadą serca była ciężka niedomykalność
zastawki mitralnej oraz ciężkie zwężenie zastawki aortalnej.
ABSTRACT
Introduction: Cardiovascular diseases still remain the leading cause of death in Polish
population. Epidemiology and clinical characteristics of valvular heart diseases (VHD) are
gender specific. Additionally, due to the fact, that etiology of acquired VHD has changed in
recent years, we decided to gather information about this group of patients depending on sex.
Aim: Evaluation of the differences in prevalence, epidemiology and long-term prognosis of
VHD in the population of men and women.
Material and Methods: Retrospective analysis of medical documentation of 12985 patients
hospitalized in the Department of Invasive Cardiology of Clinical Hospital in Bialystok
between 2006-2010 was made. The following parameters were interpreted: demographic data,
selected clinical and biochemical parameters, coexisting diseases and long-time prognosis.
Results: 1213 patients met the inclusion criteria, mostly men (54%, n=704). In the most
numerous groups of patients with severe aortic stenosis (AVS) (n=279) and moderate mitral
insufficiency (MVI) (n=279) women were in majority (24.8%, n=126 and 25.1%, n=128,
respectively). Male patients with moderate AVS (11.6%, n=82, p<0.001) and severe aortic
insufficiency (AVI) (2.6%, n=18, p=0.028) were more frequent. On the other hand, moderate
and severe mitral stenosis (MVS) were more common in women (2.2%, n=11, p=0.004 and
3.7%, n=19, p=0.137, respectively). Coronary artery disease (CAD) was noted in 54% of men
(n=380). During observation 20.17% of men (n=142) and 19.06% of women (n=97) died. In
severe mitral regurgitation group the mortality rate was 25.88% (n=44).
Conclusions: The most common acquired severe VHD was AVS. MVS was dominating
among women. In the female population a higher degree of advancement of acquired VHD
was observed, which may be associated with lower symptomatology in this group, which
resulted in a later diagnosis of the disease. The most burdening acquired heart disease in case
of long-term survival were severe mitral insufficiency and severe aortic stenosis