Content uploaded by Aleksandra Monkos
Author content
All content in this area was uploaded by Aleksandra Monkos on Mar 10, 2020
Content may be subject to copyright.
128
Aleksandra Galus
Polska Oficjalna Pomoc Rozwojowa (ODA) w zakresie wspierania mediów
na Ukrainie1
Słowa kluczowe:
oficjalna pomoc rozwojowa (ODA), pomoc demokratyzacyjna, Ukraina, wspieranie
mediów
Wprowadzenie
W efekcie upadku komunizmu i względnie udanej integracji europejskiej, młode
kraje demokratyczne, które jeszcze w latach osiemdziesiątych i na początku lat dzie-
więćdziesiątych same otrzymywały wsparcie ukierunkowane na rozwój demokracji,
dziś angażują się we współpracę rozwojową w charakterze donatorów, realizując
tym samym międzynarodowe postanowienia2. Do takich państw należy Polska,
która wraz z przystąpieniem do Unii Europejskiej (UE) zintensyfikowała swoje dzia-
łania w obrębie udzielania pomocy rozwojowej krajom demokratyzującym się,
szczególnie za wschodnią granicą. Udzielanie Oficjalnej Pomocy Rozwojowej (Offi-
cial Development Assistance, ODA) może obejmować dofinansowanie wielu obsza-
rów rozwoju, w tym pomoc demokratyzacyjną (democracy assistance), mającą za
1 Badanie finansowane jest w ramach projektu badawczego: „Rola polskich organizacji po-
zarządowych we wspieraniu rozwoju mediów na Ukrainie”, Narodowe Centrum Nauki, Pro-
gram PRELUDIUM UMO-2017/25/N/HS5/01404.
2 J. Kucharczyk, J. Lovitt, Re-energising Europe to Champion Democracy. The Visegrad Four
Bring Fresh Transition Experience to the Donors’ Side of the Table, [w:] J. Kucharczyk, J. Lov-
itt (red.), Democracy’s New Champions. European Democracy Assistance after EU Enlarge-
ment, Prague 2006, s. 15-17; T. Petrova, From Solidarity to Geopolitics. Support for Democ-
racy among Postcommunist States, Cambridge 2006, s. 1-7; P. Pospieszna, Democracy As-
sistance from the Third Wave. Polish Engagement in Belarus and Ukraine, Pittsburgh 2014,
s. 121-129.
Polska Oficjalna Pomoc Rozwojowa (ODA) w zakresie wspierania mediów na Ukrainie
129
zadanie wspieranie m.in. praw człowieka, społeczeństwa obywatelskiego, rządów
prawa, dobrego rządzenia, budowania instytucji demokratycznych, niezależnych,
pluralistycznych mediów oraz wzmacnianie dialogu obywatelskiego. Przykładem za-
angażowania we wspieranie demokracji jest rządowa pomoc, którą Polska kieruje
do sąsiadów zza wschodniej granicy, szczególnie na Ukrainę.
Działania w obrębie wspierania demokracji w państwach demokratyzują-
cych się podejmowane były przez zmieniające się rządy w Polsce, nawet w sytuacji
aktualnego odwrotu od wartości demokratycznych. Polski backlash, czyli regres de-
mokratyczny, zauważany został przez organizacje monitorujące stan demokracji
oraz zaowocował spadkiem pozycji Polski w rankingach jakości demokracji3. Po-
mimo postępującego spadku zaufania świata zachodniego do Polski, określanej
wcześniej mianem „czempiona przemian demokratycznych”4, państwo polskie po-
zostało w pewnym stopniu aktywne w sferze udzielania pomocy demokratyzacyjnej
w ramach ODA, a lista priorytetowych państw-odbiorców nie uległa zasadniczym
zmianom na przestrzeni ostatnich lat. Warto zatem na omawianą tematykę wspie-
rania demokracji spojrzeć przez pryzmat nasilających się na świecie tendencji anty-
demokratycznych, które nota bene nie ominęły Polski, oraz paradoksów i proble-
mów z tym związanych w kontekście ODA5.
3 The Economist Intelligence Unit, Democracy Index 2018: Me too? Political participation,
protest and democracy, http://www.nvo.lv/site/attachments/10/01/2019/demokrāti-
jas__indekss.pdf, 25.03.2019; Freedom House, Freedom in the World 2016, s. 6.
https://freedomhouse.org/sites/default/files/FH_FITW_Report_2016.pdf, 25.03.2019;
Freedom House, Freedom in the World 2017, s. 1, https://freedomhouse.org/sites/de-
fault/files/FH_FIW_2017_Report_Final.pdf, 25.03.2019;
Freedom House, Freedom in the World 2018, s. 16. Raporty dostępne są na stronie inter-
netowej Freedom House, https://freedomhouse.org/report/freedom-world/freedom-
world-2018, 25.03.2019.
4 J. Kucharczyk, J. Lovitt, dz. cyt., s. 21-24.
5 W ostatnim dziesięcioleciu powstało wiele opracowań naukowych, które dotyczyły nasi-
lających się tendencji autorytarnych, kwestionowania demokratycznych norm oraz związa-
nych z tym konsekwencji m.in. dla wyborów, mediów czy społeczeństwa obywatelskiego
w poszczególnych państwach. Zob. L. Diamond, M. F. Plattner, C. Walker (red.), Authoritar-
ianism Goes Global, Baltimore 2016; A. Cooley, Countering Democratic Norms, „Journal of
Aleksandra Galus
130
W latach 2004-2018 we współpracy rozwojowej Polska – jako państwo roz-
winięte – pełniło funkcję donatora, a Ukraina – jako państwo rozwijające się – od-
biorcy ODA. Celem niniejszej pracy jest weryfikacja hipotezy, w myśl której polskie
projekty pomocowe, realizowane ze środków budżetowych w ramach pomocy de-
mokratyzacyjnej, obejmowały wsparcie adresowane do ukraińskich mediów, co od-
powiadało dokumentom programowym MSZ RP. Osiągnięcie celu badawczego do-
konane zostanie za pomocą metody instytucjonalno-prawnej, która wykorzystana
zostanie do określenia ram programowych polskiej pomocy. Ponadto technika ana-
lizy i krytyki piśmiennictwa, uzupełniona o badanie opracowań źródłowych, posłuży
ustaleniu praktyki realizowanych projektów pomocowych6. Po pierwsze, w artykule
zostaną przywołane argumenty z literatury przedmiotu na temat roli mediów w pro-
cesie demokratyzacji, które tłumaczą motywacje donatorów do podejmowania
działań w obrębie wspierania dziennikarzy w państwach rozwijających się. Po dru-
gie, wskazane zostaną ramy polskiej pomocy demokratyzacyjnej, kluczowe obszary
wsparcia medialnego (media assistance) oraz podmioty, które pomoc tę w praktyce
realizują. Dzięki temu możliwe będzie lepsze zrozumienie istoty wspierania mediów
jako elementu promowania demokracji oraz ocenienie kompatybilności założeń
programowych MSZ RP z faktycznie wdrażaną pomocą demokratyzacyjną kiero-
waną do mediów na Ukrainie.
Democracy” 2015, nr 3; T. Carothers, S. Brechenmacher, Closing Space: Democracy and Hu-
man Rights Support Under Fire, Washington 2014.
6 R. Bäcker, L. Czechowska, G. Gadomska, J. Gajda, K. Gawron-Tabor, M. Giedz, D. Kaspro-
wicz, M. Mateja, B. Płotka, J. Rak, A. Seklecka, W. Szewczak, M. Wincławska, J. Wojciechow-
ska, Metodologia badań politologicznych, Warszawa 2016, s. 65; J. Apanowicz, Metodolo-
gia ogólna, Gdynia 2002, s. 72.
Polska Oficjalna Pomoc Rozwojowa (ODA) w zakresie wspierania mediów na Ukrainie
131
Media a demokratyzacja
Jednym z procesów, na który media masowe mają pośredni wpływ, jest demokra-
tyzacja, czyli stopniowa, kilkuetapowa zmiana systemu rządów i formy sprawowa-
nia władzy na bardziej demokratyczną7. Demokratyzacja jest elementem transfor-
macji systemowej, która oprócz zmian politycznych obejmuje przemiany społeczne
(np. rozwój społeczeństwa obywatelskiego) oraz gospodarcze (wprowadzanie oraz
rozwój mechanizmów wolnorynkowych). Badając transformację systemową i de-
mokratyzację jako jej rezultat, badacze zwracają uwagę na uwarunkowania funk-
cjonowania środków masowego przekazu w różnych systemach politycznych,
a szczególnie na problem dostępu do informacji i wolności prasy. Panuje względna
zgoda co do przekonania o pełnieniu przez media wielu ważnych społecznie funkcji,
takich jak informowanie, interpretowanie, kontrolowanie władzy, zapewnianie cią-
głości oraz mobilizowanie społeczeństwa8.
Choć media uznawane są za aktywnych uczestników komunikowania poli-
tycznego9, w dalszym ciągu nie została jasno rozstrzygnięta kwestia tego, czy wy-
wołują one przemiany społeczne i polityczne, w tym demokratyzację, czy jedynie
podążają za tymi procesami10. Fakt zróżnicowania form udziału środków masowego
przekazu w procesach społeczno-politycznych przemian zauważono na przykładzie
Chin, Rosji, państw, które przeszły przez tzw. trzecią falę demokratyzacji – również
z obszaru Europy Środkowo-Wschodniej11. Przyglądanie się poszczególnym studiom
7 R. Gunther, N. P. Diamandouros, H. J. Puhle, The Politics of Democratic Consolidation:
Southern Europe in Comparative Perspective, Baltimore–London 1995, s. xvii.
8 D. McQuail, Teoria komunikowania masowego, Warszawa 2007, s. 110-111.
9 B. McNair, Wprowadzenie do komunikowania politycznego, Poznań 1998, s. 74-92.
10 N. Jebril, V. Stetka, M. Loveless, Media and Democratisation: What is Known about the
Role of Mass Media in Transitions to Democracy, Oxford 2013, s. 2-3.
11 B. Dobek-Ostrowska, Political parallelism or political bias? Consequences for the quality
of democracy in Poland, [w:] B. Dobek-Ostrowska, M. Głowacki (red.), Making Democracy
in 20 Years, Wrocław 2011, s. 193-212; K. Jakubowicz, M. Sükösd, Finding the right place
on the map: Central and Eastern European media change in a global perspective, Bristol
2008, s. 31.
Aleksandra Galus
132
przypadku, różniącym się od siebie warunkami, w których zachodziły zmiany, utrud-
nia jednoznaczne określenie roli, jaką odgrywają media w procesie przemian. Z tego
powodu popularny jest pogląd, że media były i do dziś są ważnym elementem de-
mokratyzacji, choć nie decydują one o jej sukcesie czy porażce12.
M. E. Price, B. Rozumilowicz, S. G. Verhulst uważają, że proces przemian jest
dwutorowy – przemiany polityczne mają wpływ na struktury mediów, a ewoluujące
media na przemiany polityczne13. Na kolejnych etapach demokratyzacji dochodzi
więc do wielu reform mediów, których celem jest możliwie jak największe zbliżenie
się od kontroli mediów i ich zależności od grup władzy do ideału wolności słowa
i pluralizmu14. W praktyce to, na ile dziennikarze mogą przekazywać społeczeństwu
obiektywne informacje oraz tworzyć platformę do debaty, zależy w dużej mierze od
stopnia wolności słowa akceptowanego przez władze. O ile brakuje badań porów-
nawczych, które wiązałyby stan wolności prasy z rezultatami poszczególnych eta-
pów demokratyzacji, o tyle dane na temat poziomu wolności słowa są łatwo do-
stępne i publikowane przez międzynarodowe organizacje pozarządowe, takie jak
Freedom House, Reporters without Borders czy IREX15. Istnienie niezależnych me-
diów traktowane jest także jako jedna z ważnych zmiennych w wiodących wskaźni-
kach jakości demokracji, takich jak np. Polity IV czy Bertelsmann Transformation In-
dex.
12 K. Voltmer, The Media in Transitional Democracies, Cambridge 2013, s. 1-10.
13 M. E. Price, B. Rozumilowicz, S. G. Vehrlust, Introduction, [w:] M. E. Price, B. Rozu-
milowicz, S. G. Vehrlust (red.), Media Reform: Democratizing the Media, Democratizing the
State, London–New York 2002, s. 1, 6-7.
14 B. Rozumilowicz, Democratic Change. A Theoretical Perspective, [w:] M. E. Price, B. Ro-
zumilowicz, S. G. Vehrlust (red.), Media Reform: Democratizing the Media, Democratizing
the State, London–New York 2002, s. 17-23.
15 Terminy „wolność prasy”, „wolność mediów” oraz „niezależność mediów” będą stoso-
wane w niniejszym artykule jako synonimy. Wolność mediów bazuje na wolności słowa,
która stanowi rozszerzenie prawa do informacji, czyli jednego z podstawowych praw czło-
wieka. Zob. J. Sobczak, Wolność prasy. Złudzenia – oczekiwania – rzeczywistość, [w:] M. So-
kołowski (red.), Media w Polsce. Pierwsza władza IV RP?, Warszawa 2007, s. 305-314.
Polska Oficjalna Pomoc Rozwojowa (ODA) w zakresie wspierania mediów na Ukrainie
133
W obliczu przedstawionych wyżej argumentów sensu nabiera fakt zaanga-
żowania donatorów we wspieranie demokracji, w tym rozwoju niezależnych, plura-
listycznych mediów w państwach przechodzących przez proces transformacji syste-
mowej. Przekonanie o tym, że realizacja prawa do informacji jest warunkiem ko-
niecznym do zaistnienia zdrowej demokracji16, legło u podstaw przeznaczania środ-
ków na międzynarodową współpracę na rzecz rozwoju mediów nie tylko przez pań-
stwa zachodnie. Działania takie, często finansowane ze środków publicznych, adre-
sowane są do dziennikarzy i pracowników mediów w państwach rozwijających się
oraz realizowane w ramach ODA. Warto bliżej przyjrzeć się temu, na czym dokładnie
polega międzynarodowe zaangażowanie donatorów we współpracę rozwojową,
wliczając w to pomoc demokratyzacyjną, której jednym z celów jest wspieranie roz-
woju dziennikarzy oraz instytucji medialnych.
Oficjalna pomoc demokratyzacyjna i wsparcie medialne
Najczęściej omawianą na łamach literatury przedmiotu kwestią, dotyczącą działań
donatorów w celu poprawy sytuacji społeczno-ekonomicznej w państwach rozwija-
jących się, jest wsparcie stricte rządowe, nazywane Oficjalną Pomocą Rozwojową
(ODA, Official Development Assistance). Mianem donatora określać można podmiot
oferujący wsparcie rozwojowe państwu-odbiorcy; donatorem może być niepodległe
państwo, organizacja multilateralna lub jakakolwiek inny, oficjalny podmiot, które
udziela wsparcia rozwojowego państwom-odbiorcom17. Oficjalna Pomoc Rozwo-
jowa jest terminem wyprowadzonym przez Organizację Współpracy Gospodarczej
i Rozwoju (OECD), który pozwolił na ujęcie systemu globalnego wsparcia rozwojo-
wego w pewne ramy. Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju określa jako
ODA darowizny i pożyczki przekazywane przez instytucje rządowe lub organizacje
16 R. Dahl, Demokracja i jej krytycy, Warszawa 1995, s. 310-311.
17 TUFF Glossary, http://aiddata.org/pages/tuff-glossary, 25.03.2019.
Aleksandra Galus
134
międzynarodowe, mające na celu wsparcie rozwoju gospodarczego i dobrobytu
w państwach rozwijających się18.
Biorąc pod uwagę bardzo szeroki cel wsparcia w ramach pomocy rozwojo-
wej (dobrobyt i wzrost gospodarczy), OECD z czasem dookreśliła granice ODA.
Po pierwsze, zwyczajowo wsparcie traktuje się jako rozwojowe w sytuacji, gdy przy-
najmniej 25% przekazanej kwoty to darowizna, a adresat pomocy znajduje się na
liście odbiorców ODA, którą określa Komitet Pomocy Rozwojowej (DAC), działający
przy OECD. Aby spełnić formalne warunki, ODA świadczona musi być przez władze
rządowe, federalne lub dawców lokalnych afiliowanych z władzą państwową19.
Wprowadzono także pewne ograniczenia sektorowe. Jako pomoc rozwojową kwa-
lifikuje się również takie transakcje, w których środki przekazuje się za pośrednic-
twem instytucji międzynarodowych lub organizacji pozarządowych (NGO)20. Zaan-
gażowanie NGO w proces udzielania pomocy rozwojowej polega przede wszystkim
na wdrażaniu rządowych programów pomocowych na zasadzie outsourcingu – jako
zewnętrznego partnera wyłonionego w rezultacie konkursu ogłoszonego przez
przykładowo ministerstwo.
Jednym z rodzajów ODA jest tzw. pomoc demokratyzacyjna (wsparcie de-
mokracji, democracy assistance), której celem jest promowanie demokratycznych
idei i postaw21 oraz demokracji jako systemu politycznego22. Do najważniejszych fi-
larów pomocy demokratyzacyjnej zaliczyć należy wspieranie m.in. praw człowieka,
18 Polska Pomoc, Pomoc rozwojowa, https://www.polskapomoc.gov.pl/Pomoc,rozwo-
jowa,1938.html, 25.03.2019.
19 D. Kopiński, Pomoc rozwojowa. Teoria i praktyka, Warszawa 2011, s. 43-46.
20 Development Initiatives, Private Development Assistance: Key Facts and Global Esti-
mates, Bristol i Nairobi 2016, s. 1, http://devinit.org/wp-content/uploads/2016/08/Pri-
vate-development-assistance-key-facts-and-global-estimates.pdf, 25.03.2019; OECD, DAC
Statistical Reporting Directives, Paris 2010, s. 5, 9-10.
21 P. Pospieszna, Pomoc demokratyzacyjna polskich organizacji pozarządowych skierowana
do Białorusi i Ukrainy: przesłanki oraz różne formy wsparcia, „Środkowoeuropejskie Studia
Polityczne” 2016, nr 3, s. 236.
22 T. Carothers, Democracy Assistance: Political vs. Developmental?, „Journal of Democ-
racy” 2009, nr 1, s. 6-7.
Polska Oficjalna Pomoc Rozwojowa (ODA) w zakresie wspierania mediów na Ukrainie
135
społeczeństwa obywatelskiego, rządów prawa, rozwiązywania konfliktów, wolnych
wyborów, dobrego rządzenia, budowania instytucji demokratycznych oraz niezależ-
nych, pluralistycznych mediów23. Sarah Bush definiuje wspieranie demokracji jako
działania państw, organizacji międzynarodowych i innych donatorów, podejmo-
wane w celu zachęcenia innych państw do demokratyzacji – zarówno poprzez wyj-
ście z autorytaryzmu, jak i poprzez konsolidację nowych lub niestabilnych demokra-
cji. Jest to jedna z metod promowania demokracji (democracy promotion) obok dy-
plomacji, nacisków społecznych, warunkowości, zachęt gospodarczych, a nawet in-
terwencji militarnej24.
Na popularności zyskują badania nad wycinkiem pomocy demokratyzacyj-
nej, jaką jest wsparcie rozwoju mediów (media assistance, media development). Po-
moc rozwojowa skierowana do mediów w państwach rozwijających się, jako forma
pomocy demokratyzacyjnej, w założeniu ma prowadzić do poprawy sytuacji dzien-
nikarzy, wytworzenia lepszych rozwiązań w zakresie prawa medialnego, wzrostu ja-
kości dziennikarstwa, zwiększenia zakresu wolności słowa, a finalnie do demokraty-
zacji mediów25. W praktyce pomoc medialna polega m.in. na udzielaniu finanso-
wego, technicznego i prawnego wsparcia dla dziennikarzy oraz instytucji medial-
nych, na szkoleniach dla dziennikarzy czy też działaniach z zakresu edukacji medial-
nej i na rzecz prawa do informacji26. Donatorzy wspierają dziennikarzy w sytuacji
23 S. S. Bush, The Taming of Democracy Assistance. Why Democracy Promotion Does Not
Confront Dictators, Cambridge 2015, s. 235-237; K. Kumar, Promoting Independent Media:
Strategies for Democracy Assistance, Boulder 2006, s. 1.
24 S. S. Bush, dz. cyt., s. 4.
25 D. Higgins, The Western Way? Democracy and the Media Assistance Model, „Global Me-
dia Journal” 2014, nr 2, s. 2; K. Kumar, dz. cyt., s. 4-5; UNDP, A Guide to Measuring the
Impact of Right to Information Programmes: Practical Guidance Note, New York 2006, s. 4,
7-8.
26 K. Irion, T. Jusić, International Assistance and Media Democratization in the Western Bal-
kans: A Cross-National Comparison, „Global Media Journal – German Edition” 2002, nr 2,
s. 1.
Aleksandra Galus
136
konfliktu, zakładając, że odpowiadają oni za komunikowanie społeczeństwu sukce-
sów i porażek wiążących się z demokratyzacją27.
Warto również podkreślić bliskość i kompatybilność działań z zakresu wspie-
rania rozwoju mediów i innych gałęzi pomocy demokratyzacyjnej28. W procesie
udzielania pomocy – oprócz dziennikarzy jako bezpośrednich beneficjentów wspar-
cia – uczestniczą również aktorzy społeczeństwa obywatelskiego, jako organizato-
rzy projektów medialnych29, oraz aktorzy polityczni30. Aktywizację społeczeństwa
obywatelskiego oraz elit politycznych w ramach pomocy demokratyzacyjnej, stano-
wiącą niezbędne uzupełnienie wsparcia dla dziennikarzy, określa się mianem budo-
wania potencjału (capacity building)31. Choć Oficjalna Pomoc Rozwojowa, w tym
wsparcie dla demokracji, od samego początku była i jest do dziś krytykowana z po-
wodu podporządkowania działań pomocowych celom politycznym32, niektórzy au-
torzy zwracają uwagę na fakt względnej niezależności w tej kwestii organizacji po-
zarządowych, które często realizują rządową pomoc dla państw rozwijających się33.
James Miller w krytycznym artykule poświęconym zachodniemu wsparciu medial-
nemu zauważył, że NGO, jako praktycy pomocy medialnej, często kierują się szcze-
rym altruizmem, a w wielu przypadkach w niesprzyjającym środowisku podejmują
się działań, które przyczyniają się do modernizacji i demokratyzacji mediów34.
27 I. Drefs, B. Thomass, Supporting Journalism in Conflict Societies, Leeds 2016, s. 6.
28 I. Drefs, B. Thomass, Literature Review: Research Findings about Organisations Engaging
in Media, Leeds 2015, s. 18-19.
29 J. Miller, NGOs and ‘modernization’ and ‘democratization’ of media: Situating media as-
sistance, „Global Media and Communication” 2009, nr 1, s. 9.
30 I. Drefs, B. Thomass, Literature Review…, s. 18.
31 Tamże, s. 19.
32 A. Alesina, D. Dollar, Who Gives Foreign Aid to Whom and Why?, „Journal of Economic
Growth” 2000, nr 5, s. 33; D. Kopiński, dz. cyt., s. 32.
33 Warto zwrócić uwagę na istnienie wielu wyzwań związanych z zaangażowaniem NGO
w ODA zarówno po stronie donatora, jak i państwa docelowego. Do problemów takich na-
leży zaliczyć m.in. tworzenie się „sztucznego społeczeństwa obywatelskiego”, uzależnienie
od zagranicznych grantów oraz nadmierną profesjonalizację NGO. Zob. A. Ishkanian, Demo-
cracy Building and Civil Society in Post-Soviet Armenia, Abingdon–New York 2008.
34 J. Miller, dz. cyt., s. 27.
Polska Oficjalna Pomoc Rozwojowa (ODA) w zakresie wspierania mediów na Ukrainie
137
Inwestowanie w rozwój bardziej demokratycznych mediów oraz jakościo-
wego dziennikarstwa obrazuje przekonanie donatorów o dużej roli mediów maso-
wych w procesie demokratyzacji35. Międzynarodowe wsparcie medialne, szczegól-
nie to oferowane przez państwa zachodnie, bywa krytykowane za idealizowanie
społecznych funkcji mediów, które leżą u podstaw projektów medialnych, oraz za
niedopasowanie do realiów państw-odbiorców36. Pojawia się zatem pytanie o to,
w jaki sposób podmioty zaangażowane w pomoc demokratyzacyjną postrzegają
rolę prasy, radia, telewizji oraz nowych mediów w zachodzących przemianach spo-
łeczno-politycznych. Innymi słowy – dlaczego należy kierować pomoc rozwojową do
mediów. Próby odpowiedzi na wyżej wymienione pytania można dokonać na pod-
stawie analizy polskiej ODA, którą rząd dedykuje Ukrainie.
ODA w praktyce – polskie wsparcie medialne
Jednym ze stałych odbiorców polskiego wsparcia jest Ukraina jako istotny dla Polski
partner w stosunkach międzynarodowych. Oba państwa mają komunistyczną prze-
szłość oraz zaczynały drogę ku demokracji z względnie podobnych pozycji. Rezultaty
demokratyzacji Polski i Ukrainy, wliczając w to przemiany rynku medialnego, są jed-
nak odmienne. Choć Polska jako nowy donator zaangażowała się we współpracę
rozwojową już w latach dziewięćdziesiątych, dopiero przystąpienie do UE w 2004 r.
rozpoczęło proces uchwalania odpowiednich aktów prawnych oraz zwiększania mi-
nisterialnych nakładów finansowych na pomoc rozwojową37. Jednym z filarów pol-
skiej ODA od samego początku realizacji uczyniono pomoc demokratyzacyjną, po-
nieważ w polskiej polityce obecne było przeświadczenie o tym, że nasz kraj posiada
35 W. Hume, Caught in the Middle: Central and Eastern European Journalism at a Cross-
roads, Washington 2011, s. 9-10.
36 D. Higgins, dz. cyt., s. 11-12; K. Irion, T. Jusić, dz. cyt., s. 25-26.
37 Polska Pomoc, O polskiej pomocy, https://www.polskapomoc.gov.pl/O,polskiej,po-
mocy,906.html, 25.03.2019.
Aleksandra Galus
138
bogate doświadczenie z zakresu transformacji systemowej, budowy demokratycz-
nych instytucji oraz przeobrażeń gospodarczych, dzięki czemu jest odpowiednim
partnerem we współpracy rozwojowej38.
Zapisy o ważnej roli polskich doświadczeń transformacji systemowej i ko-
nieczności wspierania demokracji w państwach partnerskich odnaleźć można za-
równo w dokumentach programowych na temat polskiej pomocy rozwojowej, jak
i w rocznych raportach z wykonania planów pomocowych39. Główną ideę polskiej
ODA, powtarzaną konsekwentnie przez MSZ RP na przestrzeni lat, oddaje wiernie
cytat z „Planu współpracy rozwojowej z 2012 roku”: Kluczowy horyzontalny obszar
zaangażowania Polski w ramach współpracy rozwojowej stanowią demokracja,
prawa człowieka i transformacja systemowa. Rozwój nie może następować z pomi-
nięciem procesów demokratycznych40. Podobny zapis uwzględniono w aktualnym
„Wieloletnim programie współpracy rozwojowej na lata 2016-2020”, a wspo-
mniane doświadczenia transformacyjne oraz umiejętności i wiedza interesariuszy
polskiej współpracy rozwojowej zostały określone przez MSZ RP jako przewaga
komparatywna Polski41. Promowanie i wspieranie rozwoju demokracji oraz społe-
czeństwa obywatelskiego zawarto w definicji pomocy rozwojowej w ustawie z dnia
16 września 2011 r. o współpracy rozwojowej42.
38 E. Kaca, Pomoc demokratyzacyjna w polskiej współpracy rozwojowej, Warszawa 2011,
s. 21.
39 Dokumenty strategiczne, m.in. Programy polskiej pomocy zagranicznej udzielanej za po-
średnictwem MSZ RP (lata 2007-2011), Plany współpracy rozwojowej (lata 2012-2018),
Wieloletni Program Współpracy Rozwojowej na lata 2012-2015, Wieloletni Program
Współpracy Rozwojowej na lata 2016-2020, oraz raporty roczne (lata 2004-2016) dostępne
są w bazie wiedzy Polskiej Pomocy, portalu internetowym działającym przy Departamencie
Współpracy Rozwojowej w ramach MSZ RP, http://polskapomoc.gov.pl/Dokumenty,i,pu-
blikacje,83.html, 25.03.2019.
40 MSZ RP, Plan współpracy rozwojowej z 2012 r., Warszawa 2012, s. 4.
41 MSZ RP, Wieloletni program współpracy rozwojowej na lata 2016-2020, Warszawa 2016,
s. 4.
42 Dz. U. z 2019 r. poz. 291.
Polska Oficjalna Pomoc Rozwojowa (ODA) w zakresie wspierania mediów na Ukrainie
139
Ukraina od początku zaangażowania Polski w udzielanie ODA była ważnym
partnerem we współpracy rozwojowej, co znalazło wyraz zarówno w dokumentach
strategicznych, jak i w corocznych planach współpracy rozwojowej43. Choć w latach
2004-2005 państwo to było jednym z największych odbiorców polskiej ODA44, na
listę priorytetowych odbiorców Ukraina w dokumentach strategicznych została
wpisana w 2006 r.45 i bez zmian na liście tej pozostaje do dziś. Polska współpraca
rozwojowa od początków swojego istnienia realizowana była przez organy admini-
stracji publicznej, jednostki samorządu terytorialnego, organizacje pozarządowe,
instytucje badawcze, PAN, publiczne i niepubliczne szkoły wyższe, ambasady i kon-
sulaty RP. W praktyce polskie wsparcie demokratyzacyjne – w tym wsparcie me-
dialne – dla państw partnerskich wdrażały w życie w największym stopniu NGO46.
W 2010 r. 60% wszystkich projektów finansowanych przez MSZ RP w ramach po-
mocy dwustronnej zrealizowały organizacje pozarządowe47, co podkreśla nie tylko
znaczenie trzeciego sektora w polskiej pomocy, ale także fakt prowadzenia dialogu
obywatelskiego przez współpracujące ze sobą strony (MSZ RP i polskie NGO). O ko-
operacji organizacji pozarządowych i polskiego rządu w obszarze pomocy rozwojo-
wej pisze Galia Chimiak, wskazując przy tym pozytywne aspekty takiego współdzia-
łania, m.in. osiągnięty efekt synergii48.
43 Lista corocznych planów współpracy rozwojowej dostępna jest na stronie Polskiej Po-
mocy, https://www.polskapomoc.gov.pl/Dokumenty,i,publikacje,83.html, 25.03.2019.
44 Przy odliczeniu kredytów i pomocy wiązanej, kierowanej do Serbii i Czarnogóry, Ukraina
w 2005 r. znalazłaby się na pierwszym miejscu pod względem kwoty otrzymanej pomocy
rozwojowej. Zob. MSZ RP, Polska współpraca na rzecz rozwoju. Raport roczny 2004, War-
szawa 2004; MSZ RP, Polska współpraca na rzecz rozwoju. Raport roczny 2005. Streszczenie,
Warszawa 2005.
45 MSZ RP, Informacja publiczna nt. kierunków i priorytetów polskiej pomocy zagranicznej
i współpracy rozwojowej w 2006 r., Warszawa 2006, s. 7-8.
46 G. Chimiak, The Growth of Non-Governmental Development Organisations in Poland and
Their Cooperation with Polish Aid, Warszawa 2016, s. 9-14; P. Pospieszna, Pomoc demo-
kratyzacyjna…, s. 259-260.
47 MSZ RP, Polska współpraca na rzecz rozwoju. Raport roczny 2010, Warszawa 2010, s. 11.
48 G. Chimiak, dz. cyt., s. 7-8.
Aleksandra Galus
140
Rozwój mediów konsekwentnie był traktowany przez MSZ RP jako element
wspierania demokracji, w które aktywnie angażował się trzeci sektor. Świadczy
o tym ujmowanie w planach i raportach ODA w jednej kategorii pomocy dla społe-
czeństwa obywatelskiego oraz mediów oraz delegowanie realizacji programów me-
dialnych polskim NGO. W dokumentach wyraźnie zaznaczano, że przy opracowywa-
niu planów rozwojowych kierowano się założeniem wspierania inicjatyw przyczy-
niających się do rozwoju gospodarczego i społecznego państw biorców, (...) realiza-
cji zasady dobrego rządzenia (good governance), działań promujących demokrację,
a także rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, praw człowieka i wolnych me-
diów49. Podobne zapisy odnaleźć można w dokumentach programowych z 2004,
2006, 2007 (zapis na temat wspierania wolności słowa), 2008, 2009, 2010, 2011,
2012 (w odniesieniu do Białorusi), 2013, 2014, 2015, 2016, 2017 i 2018 r.50 Mini-
sterstwo Spraw Zagranicznych RP podkreślało rolę NGO we współpracy rozwojowej,
a w odniesieniu do Ukrainy jako państwa docelowego – istotność prowadzenia dzia-
łań z zakresu wzmocnienia dialogu między organami administracji a organizacjami
pozarządowymi51. W 2013 r. dostrzeżono konieczność zwiększenia dostępu społe-
czeństwa [w państwach, które otrzymują pomoc] do informacji52, a w 2015 r. zada-
nie realizacji przedsięwzięć z zakresu wsparcia procesów demokratyzacyjnych
ze szczególnym uwzględnieniem budowania kompetencji demokratycznych mło-
dych środowisk opiniotwórczych, wsparcia niezależnych mediów (…) przydzielono
Fundacji Solidarności Międzynarodowej jako fundacji Skarbu Państwa53.
49 MSZ RP, Program polskiej pomocy zagranicznej udzielanej za pośrednictwem MSZ RP
w roku 2010, Warszawa 2010, s. 3.
50 Wykaz dokumentów (programy współpracy, plany roczne, sprawozdania) MSZ RP znaj-
duje się na stronie Polskiej Pomocy, http://polskapomoc.gov.pl/Dokumenty,i,publika-
cje,83.html, 25.03.2019.
51 MSZ RP, Polska współpraca na rzecz rozwoju. Raport roczny 2012, Warszawa 2013, s. 36.
52 MSZ RP, Plan współpracy rozwojowej w 2013 r., Warszawa 2013, s. 4.
53 MSZ RP, Plan współpracy rozwojowej w 2015 r., Warszawa 2015, s. 4.
Polska Oficjalna Pomoc Rozwojowa (ODA) w zakresie wspierania mediów na Ukrainie
141
Współpraca rozwojowa w zakresie wspierania demokracji i praw człowieka,
włączając w to wsparcie dla mediów na Ukrainie, finansowana była ze środków re-
zerwy celowej na pomoc zagraniczną ze środków MSZ RP i innych resortów działa-
jących w obszarze współpracy rozwojowej54. Choć pomoc dla mediów mieściła się
w ramach wsparcia dla demokracji jako priorytetowego obszaru polskiej ODA, wy-
mieniana była jedynie jako jeden z elementów pomocy demokratyzacyjnej,
a w przypadku Ukrainy (w odróżnieniu od Białorusi) nie stanowiła jej filaru. Mimo
tego zaobserwować można było, że z rozwojem polskiej ODA ewaluowało również
ministerialne podejście do wsparcia medialnego. O ile w 2004 r. dość lakonicznie
odnotowano konieczność dofinansowania „rozwoju mediów” w państwach w okre-
sie transformacji55, o tyle w 2014 r. zainaugurowano Polsko-Kanadyjski Program
Wsparcia Demokracji, czyli trójstronną inicjatywę adresowaną do Ukrainy, której
celem było dofinansowanie dwóch obszarów rozwoju – ukraińskiego samorządu
i niezależnych mediów56. Trzyletni budżet programu wynosił 6,3 mln dolarów kana-
dyjskich, a w ramach obu ścieżek rozwojowych dofinansowanie uzyskało czterdzie-
ści rocznych lub dwuletnich projektów, które zrealizowane zostały przez partnerów
z Polski i Ukrainy (NGO, samorządy, media)57. Polsko-Kanadyjski Program Wsparcia
Demokracji nie tylko podkreślił znaczenie Ukrainy jako odbiorcy pomocy, lecz także
jako pierwszy w historii polskiej ODA koncentrował się na wsparciu dla rozwoju nie-
zależnych mediów, akcentował kwestię polskiego zaangażowania w promowanie
demokracji, a nawet odbił się echem w ogólnopolskich mediach jako program
54 MSZ RP, Plan współpracy rozwojowej w 2014 r., Warszawa 2014, s. 1, 3, 8-9; MSZ RP, Plan
współpracy rozwojowej w 2018 r., Warszawa 2018, s. 1, 8-9, 16.
55 MSZ RP, Polska współpraca na rzecz rozwoju. Raport roczny 2004..., s. 20.
56 Polsko-Kanadyjski Program Wsparcia Demokracji,
http://solidarityfund.pl/2014/04/24/polsko-kanadyjski-program-wsparcia-demokracji/,
25.03.2019.
57 Polsko-Kanadyjski Program Wsparcia Demokracji, http://solidarityfund.pl/co-robimy/de-
mokratyzacja/program-polsko-kanadyjski-program-wsparcia-demokracji/, 25.03.2019.
Aleksandra Galus
142
umożliwiający Ukrainie wykorzystanie polskich doświadczeń transformacji syste-
mowej58.
Aktywnością w obszarze wsparcia medialnego wykazały się polskie NGO,
placówki dyplomatyczne i samorządy, które realizowały rządową pomoc demokra-
tyzacyjną59. Na przykładzie ODA adresowanej do Ukrainy zauważalny był wzrost za-
interesowania wsparciem medialnym. Polskie wsparcie dla ukraińskich mediów
– choć niewielkie w porównaniu do innych obszarów współpracy rozwojowej ukie-
runkowanej na wsparcie demokracji (dobre rządzenie itd.) – obejmowało szerokie
spektrum tematyczne projektów, wdrażanych po 2004 r. W ramach konkursów MSZ
RP corocznie od 2006 r. dotowano co najmniej jeden projekt medialny, a w latach
2015-2016, czyli w okresie polsko-kanadyjsko-ukraińskiej współpracy, było ich kil-
kanaście rocznie60. Na poruszaną w ramach współpracy rozwojowej tematykę
wpływ miały bezpośrednio NGO jako pomysłodawcy projektów, które otrzymały
dofinansowania. Nacisk na prasę regionalną, powiązania mediów ze społeczeń-
stwem obywatelskim i polskie doświadczenia uwidaczniały przykładowe tytuły pro-
jektów: Wsparcie prywatnych regionalnych gazet informacyjnych we wschodniej
Ukrainie (2006), Relacje media – władza miejscowa: doświadczenie Polski i Ukrainy
(2007), Prasa lokalna instrumentem demokratyzacji Ukrainy w kontekście standar-
dów UE (2009), Media regionalne na Ukrainie dla wolnych i sprawiedliwych wybo-
rów (2014), Dziennikarstwo śledcze w ukraińskich mediach regionalnych i lokalnych
na straży reform (2014), Obywatelska fala na Kijowszczyźnie i Donbasie (2015),
58 Polska Agencja Prasowa, 4.04.2015, Ruszył polsko-kanadyjski program wspierania demo-
kracji https://wiadomosci.onet.pl/swiat/ruszyl-polsko-kanadyjski-program-wspierania-de-
mokracji/41pcdx, 25.03.2019.
59 Polska Pomoc, Repozytorium projektów,
http://polskapomoc.gov.pl/Repository,of,projects,1945.html, 25.03.2019.
60 Opracowanie własne na podstawie analizy corocznych raportów MSZ RP na temat pol-
skiej współpracy rozwojowej (2004-2016), wyników konkursów grantowych 2014/2015,
2015/2016 w ramach Polsko-Kanadyjskiego Programu Wsparcia Demokracji oraz repozyto-
rium projektów Polskiej Pomocy.
Polska Oficjalna Pomoc Rozwojowa (ODA) w zakresie wspierania mediów na Ukrainie
143
Wschód i Zachód razem – budowanie potencjału ukraińskich mediów lokalnych
(2016).
Większość dofinansowanych projektów medialnych koncentrowała się wo-
kół wymiany polsko-ukraińskich doświadczeń oraz roli mediów lokalnych, co w za-
łożeniach organizatorów miało wspierać nie tylko stricte rozwój mediów, lecz także
przyczyniać się do wzmacniania dialogu obywatelskiego na Ukrainie poprzez anga-
żowanie ukraińskich NGO, a czasem także przedstawicieli władzy. Główne idee,
które przyświecały inicjatywom na rzecz rozwoju mediów, dobrze oddają fragmenty
sprawozdań ze zrealizowanych projektów. Jako cele przyjmowano m.in. wymianę
doświadczeń w zakresie funkcjonowania wolnych mediów, wolności słowa oraz
wsparcie organizacji pozarządowych w walce z korupcją61, wsparcie niezależnych
regionalnych mediów na Ukrainie w wypełnianiu ich roli i wspieraniu przejrzystości
procesów wyborczych w Ukrainie62 czy też zmotywowanie dziennikarzy śledczych
mediów regionalnych i lokalnych do podejmowania czaso- i kosztochłonnych
śledztw dot. zagadnień związanych z patologiami procesu reform na szczeblu lokal-
nym63. Istotnym założeniem części programów medialnych było także wspieranie
współpracy i wymiany informacji pomiędzy przedstawicielami mediów oraz władzy
na Ukrainie64. W szczegółowych programach projektów uwzględniano cykliczne
61 Fundacja Solidarności Międzynarodowej, Współpraca i wsparcie dla organizacji dzienni-
karskich, http://solidarityfund.pl/2012/03/19/wspolpraca-i-wsparcie-dla-organizacji-
dziennikarskich/, 25.03.2019.
62 Stowarzyszenie Wschodnioeuropejskie Centrum Demokratyczne, Podsumowanie pro-
jektu „Media regionalne na Ukrainie dla wolnych i sprawiedliwych wyborów”,
https://www.eedc.org.pl/?p=5613, 25.03.2019.
63 Towarzystwo Demokratyczny Wschód, Dziennikarstwo śledcze w ukraińskich mediach re-
gionalnych i lokalnych na straży reform (2015-2016), http://www.tdw.org.pl/mate-
rial,dziennikarstwo-sledcze-w-ukrainskich-mediach-regionalnych-i-lokalnych-na-strazy-re-
form-2015-2016,253.html, 25.03.2019.
64 Fundacja Solidarności Międzynarodowej, Ukraińskie media i Umowa Stowarzyszeniowa
UE–Ukraina, http://solidarityfund.pl/co-robimy/media/ukrainskie-media-i-umowa-stowa-
rzyszeniowa-ue-ukraina/, 25.03.2019.
Aleksandra Galus
144
szkolenia dla dziennikarzy z Ukrainy, seminaria metodologiczne, konkursy dzienni-
karskie, wyjazdy studyjne do polskich redakcji, tworzenie mechanizmów konsulta-
cji, przekazywanie wsparcia technicznego (m.in. zakup sprzętu) i prawnego.
Wiele inicjatyw pomocowych odwoływano się do społecznych funkcji me-
diów oraz roli dziennikarzy w procesie demokratyzacji. Świetnym przykładem zgod-
ności wdrażanej pomocy z założeniami programowych MSZ RP jest opis jednego
z projektów: Niezależne media zatrudniające kompetentnych dziennikarzy to jeden
z filarów demokratycznego państwa. Ich szczególna rola ujawnia się zwłaszcza
w czasach poważnych reform albo wobec konfliktów rozgrywających się na pozio-
mie lokalnym czy międzynarodowym65. Retorykę dokumentów strategicznych MSZ
RP oraz opisów projektów medialnych (NGO, samorządów itd.) można uznać za
spójną, ponieważ zarówno donator, jak i realizatorzy pomocy medialnej odwoływali
się do polskich doświadczeń transformacji systemowej, wartości demokratycznych,
jako punkt wyjścia przyjmując istotną (choć wyidealizowaną) rolę niezależnych, plu-
ralistycznych mediów w procesie demokratyzacji. Na podstawie analizy ministerial-
nych dokumentów programowych oraz materiałów udostępnianych m.in. przez or-
ganizacje pozarządowe należy zatem uznać, że wdrażane inicjatywy medialne od-
powiadały założeniom ujętym w dokumentach strategicznych MSZ RP. Zupełnie od-
rębną kwestią jest natomiast skuteczność polskiego wsparcia oferowanego ukraiń-
skim mediom. Aby udzielić odpowiedzi na pytanie o to, czy zakładane przez MSZ RP
i polskie NGO cele projektowe (wspieranie rozwoju demokracji poprzez poprawę
jakości mediów, w tym mediów regionalnych, dziennikarstwa śledczego, uspraw-
nianie dialogu itd.) w praktyce przynoszą wymierne rezultaty, należałoby się bliżej
przyjrzeć faktycznemu zapotrzebowaniu po ukraińskiej stronie. Problem dopasowa-
nia oferowanej przez Polskę pomocy demokratyzacyjnej, zarówno na poziomie pro-
gramowym, jak i wdrożeniowym, wymaga przeprowadzenia dalszych badań.
65 Fundacja Solidarności Międzynarodowej, Ukraińska Szkoła Dziennikarstwa, http://soli-
darityfund.pl/2015/09/28/inicjatywa-wolna-bialorus-2/, 25.03.2019.
Polska Oficjalna Pomoc Rozwojowa (ODA) w zakresie wspierania mediów na Ukrainie
145
Warto również zauważyć, że praktyka finansowania pomocy rozwojowej dla
mediów w państwach rozwijających się, w tym dla ukraińskich dziennikarzy, zmie-
niła się po 2015 r. Po zakończeniu Polsko-Kanadyjskiego Programu Wsparcia Demo-
kracji nie został uruchomiony żaden alternatywny, kompleksowy program, który
byłby dedykowany dziennikarzom i rozwojowi mediów, choć Plan współpracy roz-
wojowej w 2018 r. zakładał poszerzanie dostępu obywateli państw Partnerstwa
Wschodniego do rzetelnej i obiektywnej informacji, dzięki rozwojowi niezależnych
mediów, zwłaszcza elektronicznych66. Pomimo wzmianek o konieczności wspierania
rozwoju niezależnych mediów w corocznych planach współpracy rozwojowej MSZ
RP, w latach 2016-2017 żaden projekt medialny nie otrzymał finansowania w ra-
mach ministerialnego konkursu na pomoc rozwojową. W 2018 r. środki w konkursie
„Współpraca w dziedzinie dyplomacji publicznej” przyznano na realizację inicjatywy
pt. Zapobieganie wywoływaniu napięć w relacji Polski z sąsiadami – StopFake.pl
(2018), której celem było przeciwdziałanie dezinformacji oraz budowanie nowej for-
muły współpracy międzynarodowej środowisk dziennikarskich i eksperckich67, nie
zaś wspieranie demokratyzacji jako takiej. Można zatem stwierdzić, że MSZ RP kon-
sekwentnie w ramach pomocy demokratyzacyjnej – choć z różnym natężeniem
– wspierało ze środków budżetowych rozwój niezależnych mediów na Ukrainie
w latach 2004-2015, natomiast okres od 2016 r. przyniósł pewne zmiany, którym
należałoby dalej obserwować w celu uzyskania pełniejszego obrazu polskiej pomocy
demokratyzacyjnej.
Ze względu na niedostępność raportów rocznych na temat realizacji polskiej
pomocy rozwojowej z 2016 i 2017 r., na chwilę obecną trudno jednoznacznie oce-
nić, czy brak dofinansowania dla projektów stricte medialnych po 2015 r. wynikał
66 MSZ RP, Plan współpracy rozwojowej w 2018 r.…, s. 15.
67 Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich, Projekt „Stop Fake – skuteczne przeciwdziałanie
propagandzie i manipulacji”, http://www.sdp.pl/informacje/14409,projekt-stop-fake-sku-
teczne-przeciwdzialanie-propagandzie-i-manipulacji,1500021405, 25.03.2019.
Aleksandra Galus
146
ze zmniejszenia zainteresowania tematyką wspierania rozwoju mediów wśród pod-
miotów dotychczas wdrażających polską pomoc, czyli NGO, samorządów, ambasad
i konsulatów RP itd. (czyli z braku zgłaszanych projektów), czy też ze zmiany priory-
tetowych obszarów wsparcia rozwojowego w polityce zagranicznej MSZ RP. Na po-
ziomie deklaracyjnym w dokumentach strategicznych zarówno kluczowe sektory
wsparcia demokratyzacyjnego, jak i obecność Ukrainy jako jednego z prioryteto-
wych partnerów we współpracy rozwojowej, pozostały bez większych zmian.
Podsumowanie
Polska, jako nowy donator pomocy rozwojowej (ODA), wykazała się udokumento-
waną aktywnością od 2004 r., co wynikało ze zobowiązań międzynarodowych i wi-
docznego w wydawanych po 2003 r. dokumentach strategicznych MSZ RP przeko-
nania o konieczności wspierania demokracji za granicą. Elementem pomocy demo-
kratyzacyjnej było wsparcie dla mediów w państwach w okresie transformacji sys-
temowej, które obejmowało m.in. podnoszenie standardów dziennikarskich,
wsparcie dla mediów lokalnych i ogólnokrajowych, promowanie wolności słowa
oraz dostępu do informacji, wspieranie dialogu obywatelskiego. Projekty medialne
na Ukrainie nie stanowiły priorytetowego obszaru polskiego wsparcia, choć były
konsekwentnie realizowane z inicjatywy MSZ RP od 2006 r. Najwięcej uwagi po-
święcono budowaniu niezależnych mediów w latach 2015-2016 w ramach Polsko-
Kanadyjskiego Programu Wsparcia Demokracji, po którego wygaśnięciu nastąpiła
stagnacja w obrębie pomocy medialnej.
Wspólnym mianownikiem realizowanych projektów medialnych były odnie-
sienia do założeń programowych MSZ RP oraz łączenie na etapie celów projektów
rozwoju mediów z rozwojem demokracji. Ponadto istotnym elementem pomocy
było odwoływanie się do polskich doświadczeń transformacji systemowej i wiary
w wartości demokratyczne w dokumentach strategicznych oraz w wynikach mini-
Polska Oficjalna Pomoc Rozwojowa (ODA) w zakresie wspierania mediów na Ukrainie
147
sterialnych konkursów z lat 2004-2015. W obliczu bieżącej, szerokiej krytyki pod ad-
resem Polski i szeregu zarzutów o łamanie praworządności, ograniczania niezależ-
ności sądów oraz mediów, należy postawić ważne pytanie o aktualność legitymacji
Polski jako donatora wspierającego w państwach partnerskich rozwój demokracji,
w tym niezależnych, pluralistycznych mediów.
Warto również zaznaczyć, że polska ODA w dużej mierze opiera się na inicja-
tywach NGO, które – oprócz korzystania ze środków ministerialnych – realizują pro-
jekty w ramach pomocy wielostronnej. Ponadto polskie NGO wspierają demokrację
poza granicami Polski także poza Oficjalną Pomocą Rozwojową, bazując na różnych
źródłach finansowania. To trzeci sektor odgrywa niezwykle istotną rolę w wyzna-
czaniu celów projektowych i ich późniejszej realizacji, próbując dopasować działania
do lokalnych potrzeb. Krajobraz pomocy demokratyzacyjnej, obejmującej współ-
pracę z Ukrainą i wsparcie dla rozwoju mediów, jest zatem znacznie bardziej zło-
żony, nie ogranicza się jedynie do działań MSZ RP i konkursów ministerialnych. Do-
konanie pełnej oceny stabilności polskiej pomocy w zakresie wspierania dziennika-
rzy i instytucji medialnych wymagałoby pogłębienia stanu wiedzy na temat wydat-
ków na ODA w latach 2016-2018, a także uwzględnienia innych niż rządowe inicja-
tyw pomocowych.
Abstrakt
Wspieranie demokracji (democracy assistance) obejmuje działania donatorów,
które mają przyczynić się do dobudowania społeczeństwa obywatelskiego, demo-
kratycznych instytucji państwowych, niezależnych mediów itd., a także wspie-
rać dialog obywatelski w państwie partnerskim. Celem artykułu jest analiza wspar-
cia medialnego (media assistance) jako elementu polskiej pomocy demokratyzacyj-
nej kierowanej na Ukrainę w latach 2004-2018. Problem badawczy koncentruje się
na ustaleniu poziomu spójności założeń programowych polskiej Oficjalnej Pomocy
Rozwojowej (ODA) z realizowanymi projektami medialnymi.
Aleksandra Galus
148
POLISH OFFICIAL DEVELOPMENT ASSISTANCE (ODA) FOR MEDIA DEVELOPMENT
IN UKRAINE
Abstract
Democracy assistance includes donors’ activities aimed at contributing to building
civil society, democratic state institutions, independent media, etc., and supporting
civil dialogue in the partner country. The aim of this article is to analyze media as-
sistance as an element of Polish democratic aid dedicated to Ukraine in 2004-2018.
The research problem focuses on establishing the level of coherence between pro-
gram assumptions of Polish Official Development Assistance (ODA) and imple-
mented media projects.
Bibliografia
Artykuły i opracowania
J. Apanowicz, Metodologia ogólna, Gdynia 2002.
A. Alesina, D. Dollar, Who Gives Foreign Aid to Whom and Why?, „Journal of Economic
Growth 2000”, nr 5.
R. Bäcker, L. Czechowska, G. Gadomska, J. Gajda, K. Gawron-Tabor, M. Giedz, D. Kaspro-
wicz, M. Mateja, B. Płotka, J. Rak, A. Seklecka, W. Szewczak, M. Wincławska, J. Woj-
ciechowska, Metodologia badań politologicznych, Warszawa 2016.
S. S. Bush, The Taming of Democracy Assistance. Why Democracy Promotion Does Not Con-
front Dictators, Cambridge 2015.
T. Carothers, Democracy Assistance: Political vs. Developmental?, „Journal of Democracy”
2009, nr 1.
T. Carothers, S. Brechenmacher, Closing Space: Democracy and Human Rights Support Un-
der Fire, Washington 2014.
G. Chimiak, The Growth of Non-Governmental Development Organisations in Poland and
Their Cooperation with Polish Aid, Warsaw 2016.
A. Cooley, Countering Democratic Norms, „Journal of Democracy" 2015, nr 3.
R. Dahl, Demokracja i jej krytycy, Warszawa 1995.
L. Diamond, M. F. Plattner, C. Walker (red.), Authoritarianism Goes Global, Baltimore 2016.
B. Dobek-Ostrowska, Political parallelism or political bias? Consequences for the quality of
democracy in Poland, [w:] B. Dobek-Ostrowska, M. Głowacki (red.), Making Democ-
racy in 20 Years, Wrocław 2011.
I. Drefs, B. Thomass, Literature Review: Research Findings about Organisations Engaging in
Media, Leeds 2015.
I. Drefs, B. Thomass, Supporting Journalism in Conflict Societies, Leeds 2016.
R. Gunther, N. P. Diamandouros, H. J. Puhle, The Politics of Democratic Consolidation:
Southern Europe in Comparative Perspective, Baltimore–London 1995.
Polska Oficjalna Pomoc Rozwojowa (ODA) w zakresie wspierania mediów na Ukrainie
149
D. Higgins, The Western Way? Democracy and the Media Assistance Model, „Global Media
Journal” 2014, nr 2.
W. Hume, Caught in the Middle: Central and Eastern European Journalism at a Crossroads,
Washington 2011.
K. Irion, T. Jusić, International Assistance and Media Democratization in the Western Bal-
kans: A Cross-National Comparison, „Global Media Journal – German Edition”
2002, nr 2.
A. Ishkanian, Democracy Building and Civil Society in Post-Soviet Armenia, Abingdon–New
York 2008.
K. Jakubowicz, M. Sükösd, Finding the right place on the map: Central and Eastern European
media change in a global perspective, Bristol 2008.
N. Jebril, V. Stetka, M. Loveless, Media and Democratisation: What is Known about the Role
of Mass Media in Transitions to Democracy, Oxford 2013.
E. Kaca, Pomoc demokratyzacyjna w polskiej współpracy rozwojowej, Warszawa 2011.
D. Kopiński, Pomoc rozwojowa. Teoria i praktyka, Warszawa 2011.
J. Kucharczyk, J. Lovitt, Re-energising Europe to Champion Democracy. The Visegrad Four
Bring Fresh Transition Experience to the Donors’ Side of the Table, [w:] J. Ku-
charczyk, J. Lovitt (red.), Democracy’s New Champions. European Democracy As-
sistance after EU Enlargement, Prague 2006.
K. Kumar, Promoting Independent Media: Strategies for Democracy Assistance, Boulder
2006.
B. McNair, Wprowadzenie do komunikowania politycznego, Poznań 1998.
D. McQuail, Teoria komunikowania masowego, Warszawa 2007.
J. Miller, NGOs and ‘modernization’ and ‘democratization’ of media: Situating media assis-
tance, „Global Media and Communication” 2009, nr 1.
MSZ RP, Polska współpraca na rzecz rozwoju. Raport roczny 2004, Warszawa 2004.
MSZ RP, Polska współpraca na rzecz rozwoju. Raport roczny 2005. Streszczenie, Warszawa
2005.
MSZ RP, Informacja publiczna nt. kierunków i priorytetów polskiej pomocy zagranicznej
i współpracy rozwojowej w 2006 r., Warszawa 2006.
MSZ RP, Polska współpraca na rzecz rozwoju. Raport roczny 2010, Warszawa 2010.
MSZ RP, Polska współpraca na rzecz rozwoju. Raport roczny 2012, Warszawa 2013.
MSZ RP, Program polskiej pomocy zagranicznej udzielanej za pośrednictwem MSZ RP w roku
2010, Warszawa 2010.
MSZ RP, Plan współpracy rozwojowej z 2012 r., Warszawa 2012.
MSZ RP, Plan współpracy rozwojowej w 2013 r., Warszawa 2013.
MSZ RP, Plan współpracy rozwojowej w 2014 r., Warszawa 2014.
MSZ RP, Plan współpracy rozwojowej w 2015 r., Warszawa 2015.
MSZ RP, Wieloletni program współpracy rozwojowej na lata 2016-2020, Warszawa 2016.
MSZ RP, Plan współpracy rozwojowej w 2018 r., Warszawa 2018.
OECD, DAC Statistical Reporting Directives, Paris 2010.
T. Petrova, From Solidarity to Geopolitics. Support for Democracy among Postcommunist
States, Cambridge 2006.
P. Pospieszna, Democracy Assistance from the Third Wave. Polish Engagement in Belarus
and Ukraine, Pittsburgh 2014.
Aleksandra Galus
150
P. Pospieszna, Pomoc demokratyzacyjna polskich organizacji pozarządowych skierowana
do Białorusi i Ukrainy: przesłanki oraz różne formy wsparcia, „Środkowoeuropejskie
Studia Polityczne” 2016, nr 3.
M. E. Price, B. Rozumilowicz, S. G. Vehrlust, Introduction, [w:] M. E. Price, B. Rozumilowicz,
S. G. Vehrlust (red.), Media Reform: Democratizing the Media, Democratizing the
State, London–New York 2002.
B. Rozumilowicz, Democratic Change. A Theoretical Perspective, [w:] M. E. Price, B. Rozu-
milowicz, S. G. Vehrlust (red.), Media Reform: Democratizing the Media, Democra-
tizing the State, London–New York 2002.
J. Sobczak, Wolność prasy. Złudzenia – oczekiwania – rzeczywistość, [w:] M. Sokołowski
(red.), Media w Polsce. Pierwsza władza IV RP?, Warszawa 2007.
UNDP, A Guide to Measuring the Impact of Right to Information Programmes: Practical
Guidance Note, New York 2006.
K. Voltmer, The Media in Transitional Democracies, Cambridge 2013.
Akty prawne
Ustawa z dnia 16 września 2011 r. o współpracy rozwojowej, Dz. U. z 2019 r. poz. 291.
Źródła internetowe
Development Initiatives, Private Development Assistance: Key Facts and Global Estimates,
Bristol i Nairobi 2016, http://devinit.org/wp-content/uploads/2016/08/Private-de-
velopment-assistance-key-facts-and-global-estimates.pdf, 25.03.2019.
Freedom House, Freedom in the World 2016, https://freedomhouse.org/sites/de-
fault/files/FH_FITW_Report_2016.pdf, 25.03.2019.
Freedom House, Freedom in the World 2017, https://freedomhouse.org/sites/de-
fault/files/FH_FIW_2017_Report_Final.pdf, 25.03.2019.
Freedom House, Freedom in the World 2018, https://freedomhouse.org/sites/de-
fault/files/FH_FITW_Report_2018_Final_SinglePage.pdf, 25.03.2019.
Fundacja Solidarności Międzynarodowej, Ukraińska Szkoła Dziennikarstwa, http://solidari-
tyfund.pl/2015/09/28/inicjatywa-wolna-bialorus-2/, 25.03.2019.
Fundacja Solidarności Międzynarodowej, Ukraińskie media i Umowa Stowarzyszeniowa
UE–Ukraina, http://solidarityfund.pl/co-robimy/media/ukrainskie-media-i-
umowa-stowarzyszeniowa-ue-ukraina/, 25.03.2019.
Fundacja Solidarności Międzynarodowej, Współpraca i wsparcie dla organizacji dziennikar-
skich, http://solidarityfund.pl/2012/03/19/wspolpraca-i-wsparcie-dla-organizacji-
dziennikarskich/, 25.03.2019.
Polska Agencja Prasowa, 4.04.2015, Ruszył polsko-kanadyjski program wspierania demo-
kracji https://wiadomosci.onet.pl/swiat/ruszyl-polsko-kanadyjski-program-wspie-
rania-demokracji/41pcdx, 25.03.2019.
Polska Pomoc, Materiały informacyjne, http://polskapomoc.gov.pl/Dokumenty,i,publika-
cje,83.html, 25.03.2019.
Polska Pomoc, O polskiej pomocy, https://www.polskapomoc.gov.pl/O,polskiej,po-
mocy,906.html, 25.03.2019.
Polska Pomoc, Pomoc rozwojowa, https://www.polskapomoc.gov.pl/Pomoc,rozwo-
jowa,1938.html, 25.03.2019.
Polsko-Kanadyjski Program Wsparcia Demokracji,
Polska Oficjalna Pomoc Rozwojowa (ODA) w zakresie wspierania mediów na Ukrainie
151
http://solidarityfund.pl/2014/04/24/polsko-kanadyjski-program-wsparcia-demo-
kracji/, 25.03.2019.
Polsko-Kanadyjski Program Wsparcia Demokracji, http://solidarityfund.pl/co-robimy/de-
mokratyzacja/program-polsko-kanadyjski-program-wsparcia-demokracji/,
25.03.2019.
Polska Pomoc, Repozytorium projektów, http://polskapomoc.gov.pl/Repository,of,pro-
jects,1945.html, 25.03.2019.
Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich, Projekt „Stop Fake – skuteczne przeciwdziałanie pro-
pagandzie i manipulacji”, http://www.sdp.pl/informacje/14409,projekt-stop-fake-
skuteczne-przeciwdzialanie-propagandzie-i-manipulacji,1500021405, 25.03.2019.
Stowarzyszenie Wschodnioeuropejskie Centrum Demokratyczne, Podsumowanie projektu
„Media regionalne na Ukrainie dla wolnych i sprawiedliwych wyborów”,
https://www.eedc.org.pl/?p=5613, 25.03.2019.
The Economist Intelligence Unit, Democracy Index 2018: Me too? Political participation,
protest and democracy, http://www.nvo.lv/site/attachments/10/01/2019/demo-
krātijas__indekss.pdf, 25.03.2019.
Towarzystwo Demokratyczny Wschód, Dziennikarstwo śledcze w ukraińskich mediach re-
gionalnych i lokalnych na straży reform (2015-2016), http://www.tdw.org.pl/mate-
rial,dziennikarstwo-sledcze-w-ukrainskich-mediach-regionalnych-i-lokalnych-na-
strazy-reform-2015-2016,253.html, 25.03.2019.
TUFF Glossary, http://aiddata.org/pages/tuff-glossary, 25.03.2019.